materiały dydaktyczne - Towarzystwo na rzecz Ziemi

Dobrze obrazującym przypadkiem skutków usuwania wysp jest m.in. regulacja dwukilometrowego odcinka
Wisły w Warszawie−Miedzieszyn w km 498−500. Po regulacji tego fragmentu rzeki, zanikła największa kolonia
mew śmieszek na środkowej Wiśle, licząca jeszcze w latach 80−tych około 1500 par. Ponadto ucierpiała druga−
trzecia co do wielkości kolonia lęgowa rybitw zwyczajnych. Przed regulacją liczyła ona 100−110 par. W 1995
roku mewy śmieszki, rybitwy zwyczajne, jak również mewy pospolite, rybitwy białoczelne, brodźce piskliwe
i sieweczki, gnieździły się na wyspach nieuregulowanej Wisły, powyżej km 498 (Nowicki W., Kot H. 1993).
Brzegi naturalnych rzek są podmywane przez wodę i tworzą się pionowe skarpy. Te zaś są miejscem lęgowym
zimorodka i brzegówki. Zabudowa techniczna stromych brzegów lub ich niwelacja pozbawia te gatunki miejsc
lęgowych, co prowadzi do ich drastycznej redukcji. Za przykład może posłużyć regulacja Wisły od Sandomierza
do Puław w km 269−374. Doprowadziła ona do 2,5−krotnego zmniejszenia liczebności gniazdujących tam brze−
gówek (Nowicki W., Kot H. 1993). Innym drastycznym przykładem jest regulacja 750 m ujścia Stradomki i przy−
ległych fragmentów koryta Raby w Małopolsce (red. Żelaziński J., Wawręty R. 2005), prowadzonej w 2001 roku.
Jeszcze w 2000 roku występowało na tym obszarze 195 par brzegówek, w 2001 roku już tylko 70, a w 2003 roku
ptaki te już całkowicie zaprzestały gniazdowania.
W wyniku zabudowy technicznej brzegów, zniszczeniu niejednokrotnie ulegają również kryjówki takich ssa−
ków jak m.in. bóbr i wydra. Zwierzęta te wykopują w brzegach rzek nory z podwodnym wejściem i norę, w której
samice rodzą młode. Za przykład mogą tu posłużyć roboty regulacyjne prowadzone w latach 2001−2003 nad
potokiem Chechło i rzeką Stradomką (red. Żelaziński J., Wawręty R. 2005).
W trakcie zabudowy technicznej brzegów zazwyczaj usuwa się porastającą je roślinność. To z kolei, powoduje
również likwidację miejsc lęgowych rzadkich gatunków ptaków, często zagrożonych w skali Europy. Występujące w stre−
fie brzegowej zarośla wiklinowe wraz z objętymi przez nie przestrzeniami trawiastymi i niewielkimi starorzeczami, bywa−
ją miejscem lęgowym około 36 gatunków ptaków (Tomiałojć L. 1993). Osiem spośród nich jak: bączek, ślepowron,
płaskonos, kureczka kropiatka, derkacz, podróżniczek, remiz oraz dziwonia, są gatunkami bardzo rzadkimi.
Ujednolicanie dna koryt rzecznych wywiera szczególnie negatywny wpływ na ichtiofaunę. W czasie prac
zanikają głębsze i spokojniejsze odcinki rzeki, siedliska o większej głębokości i powolnym przepływie oraz zmniej−
sza się baza pokarmowa. W zasadzie wszystkie roboty prowadzone w obrębie koryta, łącznie z usuwaniem
nadbrzeżnej roślinności z korzeniami zanurzonymi w wodzie, mogą wpływać ujemnie na populację ryb, które
wymagają tych siedlisk jako kryjówek, miejsc odpoczynku, tarlisk i żerowania.
Badania prowadzone nad uregulowaną Drwęcą, Bzurą, Pilicą i Wartą wykazały, że skład gatunkowy ryb użyt−
kowych wprawdzie nie różni się istotnie od składu nieuregulowanej Biebrzy, jednak liczebność i masa osobników
jest w nich mniejsza. Liczebność szczupaka, płoci, wzdręgi i leszcza w rzekach uregulowanych jest o 28% mniej−
sza w porównaniu z ciekami nieregulowanymi (Witkowski J. 1995). Oczywiście na liczebność ryb będzie miała
wpływ forma i zakres wykonywanych robót hydrotechnicznych. Im większy stopień przekształceń koryta rzeki,
tym mniejsza liczebność i różnorodność gatunków ryb. Zmniejszenie rybostanu na skutek regulacji może wynieść
nawet 95−97% (Żbikowski A., Żelazo J. 1993).
Innym dobrze udokumentowanym przypadkiem wpływu regulacji na ichtiofaunę jest również przykład Krztyni
w zlewni Pilicy (red. Żelaziński J., Wawręty R. 2005). W 2003 roku prof. Tadeusz Penczak stwierdził, że niektóre
odcinki Krztyni zostały na tyle dalece przekształcone w wyniku prac regulacyjnych, że nastąpiła zmiana różnorod−
ności oraz ilości i biomasy ryb. Przed regulacją, na 100 m linii brzegowej, odłowy wynosiły 2−3 kg ryb. Natomiast
po pracach hydrotechnicznych mieściły się już tylko w granicach 0,15−0,50 kg. Wśród złowionych ryb brakowało
dużych „wymiarowych” osobników. W porównaniu do odcinków naturalnych różnorodność gatunkowa została
obniżona tu o 60−80%.
Niwelowanie terasy zalewowej oznacza w praktyce zniszczenie kolejnych siedlisk cennych roślin i zwierząt.
Wycinane są wówczas prawie doszczętnie lasy łęgowe, zasypywane oczka wodne i starorzecza. Wycinka dużych
powierzchni leśnych nad rzekami dotyczy głównie terenów międzywali, aczkolwiek zdarzają się również przy−
padki wycinki lasów nieobwałowanych. Takim przykładem jest zniszczenie ok. 50% powierzchni leśnej w 2002
roku nad potokiem Chechło w powiecie chrzanowskim (red. Żelaziński J., Wawręty R. 2005). W ślad za takimi
pracami znikają kolejne, potencjalne miejsca gniazdowania ornitofauny.
W łęgach wierzbowo−topolowych, obok ptaków typowo leśnych gniazdują także gatunki żerujące na sąsied−
nich rozlewiskach i na samej rzece. Szacuje się, że pełna lista przedstawicieli awifauny związanej z tego typu
lasami jest bliska około 80 gatunków. Na szczególną uwagę zasługuje grupa ptaków drapieżnych jak: bielik,
rybołów, orlik grubodzioby, o. krzykliwy, kania czarna, k. ruda oraz grupa dzięciołów, łącznie z dzięciołem
zielonym i ginącym dz. białogrzbietym. Natomiast w łęgach wiązowych i jesionowo−wiązowych nad Odrą, w ciągu
tylko jednego roku wykazano gniazdowanie 41−49 gatunków (20 ha). Łączne zagęszczenie ptaków wyniosło
134−215 par lęgowych na 10 ha. Są to jedne z najwyższych wartości, jakie stwierdzono w lasach Europy Środko−
wej. Specyficzną cechą tych lasów jest wysoki udział dziuplaków, stanowiących 45−60% awifauny (Tomiałojć L.,
Profus P. 1977, Tomialojć L. 1993). Łącznie ornitofauna lasów wiązowych i jesionowo−wiązowych oferuje możli−
wość lęgów dla 65−67 gatunków ptaków (Tomiałojć L. 1993).
27