materiały dydaktyczne - Towarzystwo na rzecz Ziemi

W Wiśle bytowały gatunki ryb wymagające czystej wody. W okolicach Żerania działała spółdzielnia rybacka
zajmująca się m.in. połowem łososia. Aktualnie, wskutek zanieczyszczenia wód ściekami przemysłowymi, ko−
munalnymi i rolniczymi wody wiślane nie nadają się do kąpieli, a ryby wymagające czystej wody wyginęły (oprócz
zanieczyszczeń wody zagładę gatunków wędrownych takich jak łosoś, certa, troć spowodował stopień Włocła−
wek). Konieczność przywrócenia dobrego stanu ekosystemów wodnych wynika z obowiązującego ustawodaw−
stwa europejskiego. Ramowa Dyrektywa Wodna Unii Europejskiej (RDW) zakłada konieczność osiągnięcia do−
brego stanu ekosystemów wodnych do 2015 roku. Można więc zakładać, iż w ciągu najbliższych lat woda w Wiśle
spełni europejskie normy i będzie nadawała się do kąpieli, a także stanie się atrakcyjna dla wędkarzy. Warto−
w tym miejscu podkreślić, że usługi na rzecz rekreacji i turystyki są aktualnie branżą o największym przyroście
miejsc pracy nieporównywalnym pod względem dynamiki rozwoju z niszowymi branżami takimi jak np. śródlą−
dowa żegluga towarowa.
Oto najważniejsze (obok złej jakości wody) szkody wywołane regulacją i robotami utrzymaniowymi:
• Likwidacja roztokowego charakteru koryta, a w szczególności likwidacja wysp i plaż stanowiących kilkadzie−
siąt lat temu o atrakcyjności rekreacyjnej rzeki również na odcinku miejskim. Wyspy i łachy piaszczyste stano−
wią siedliska lęgowe licznych gatunków ptaków, a ich obecność poza „gorsetem warszawskim” była główną
przyczyną objęcia doliny Wisły różnymi formami ochrony. Główną przyczyną likwidacji roztokowego cha−
rakteru rzeki jest obustronna regulacja dla potrzeb żeglugi.
• Pogłębienie koryta – aktualnie przy przepływach średnich rzędne zwierciadła wody są o ok. 2,5 m niższe
w porównaniu z rzędnymi przed 50 laty. Opisana erozja jest faktem z niezrozumiałych względów kwestiono−
wanym przez wielu hydrotechników. Dowód uzyskano m.in. w ramach badań wykonanych z wykorzysta−
niem wszystkich dostępnych danych oraz zaawansowanych modeli symulacyjnych (Żelaziński i in. 2005).
Badania te wykazały, że przyczyną ok. 60% ogólnego obniżenia dna jest pobór kruszywa (wykonywany w ra−
mach „usuwania przemiałów”), zaś przyczyną ok. 40% obniżenia jest regulacja koryta w obrębie „gorsetu”.
Skutki erozji to m.in.: likwidacja plaż, wypłycenie portów oraz bujny rozwój roślinności w międzywalu (przed
laty roślinność niszczył pochód lodów). Paradoksalnie obniżenie dna spowodowało wzrost maksymalnych
stanów powodziowych. Wynika to z faktu, iż w wyniku tak zwanego zalądowania (osadzania rumowiska na
terenach zalewowych) podniósł się poziom terenu zalewowego, a żyzne osady spowodowały bujny rozwój
roślinności. Skutkiem opisanych procesów jest zmniejszenie przepustowości koryta dla wielkich wód i wzrost
zagrożeń powodziowych. Podobne zjawisko zaobserwowano na Loarze. W efekcie m.in. zakazano poboru
kruszywa z koryta rzeki.
• Niszczenie resztek cennych siedlisk przyrodniczych w międzywalu np. lasów łęgowych – jednego z najbogat−
szych pod względem różnorodności europejskich ekosystemów. Obwałowania rzeki, melioracje oraz urbani−
zacja zniszczyły znakomitą większość tych siedlisk.
Jako wynik powyższych rozważań można zaproponować następujący kompromis w odniesieniu do odcinka
Wisły w Warszawie, a tym samym do wielu podobnych miejsc w Polsce:
• Konieczne jest utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych oraz budowli regulacyjnych chroniących wały
przeciwpowodziowe, jak również inne elementy infrastruktury technicznej, których funkcjonowanie jest nie−
zbędne i którym zagrażają procesy erozji i sedymentacji.
• Niezbędne jest utrzymywanie dostatecznej przepustowości koryta i międzywala poprzez likwidację, płotów,
budynków, wysypisk śmieci i gruzu, jak również niedopuszczanie do dalszego rozwoju roślinności w stopniu
istotnie zmniejszającym przepustowość.
• Niepotrzebne jest utrzymywanie (naprawy i remonty) budowli regulacyjnych, których jedyne zadanie to kon−
centracja nurtu dla żeglugi.
• Niepotrzebny i szkodliwy jest nadmierny pobór kruszywa z koryta rzeki dokonywany pod pretekstem likwido−
wania przemiałów utrudniających żeglugę.
• Jednym z najważniejszych aktualnie celów środowiskowych jest poprawa jakości wody (spełnienie europej−
skich normatywów dla wody nadającej się do kąpieli i bytowania ryb łososiowatych, restytucja gatunków ryb
wędrownych). Stanu tego nie można osiągnąć w ramach prac utrzymaniowych – wymagane są działania
w skali zlewni i na takie działania należy przeznaczyć większość środków.
• Celem równie ważnym jest utrzymanie roztokowego charakteru koryta tam, gdzie stan ten zachował się oraz
przywrócenie roztokowego charakteru na odcinku miejskim zniszczonym w wyniku regulacji. Niezwykle
ważna jest ochrona łach piaszczystych i wysp decydujących o wysokich walorach krajobrazowych oraz sta−
nowiących siedliska lęgowe chronionych gatunków ptaków. Zachowanie istniejących i przywrócenie znisz−
czonych plaż ma kapitalne znaczenie dla podniesienia rekreacyjnych walorów rzeki. Wymaga to zaniechania
wykonywania budowli regulacyjnych zwężających koryto oraz rozbiórkę takich budowli jeśli nie służą one
ochronie wałów i innych ważnych elementów infrastruktury.
51