materiały dydaktyczne - Towarzystwo na rzecz Ziemi

sztuczne jezioro, często o dużej powierzchni. Jednak jego pojemność jest zbyt mała w stosunku do przepływów
rzeki, aby możliwe było istotne na nie oddziaływanie poniżej stopnia.
Zapory i stopnie wodne na rzekach żeglownych wyposażone są w śluzy umożliwiające pokonywanie spię−
trzenia przez statki. Jeżeli jednym z głównych celów budowy zapory jest instalacja elektrowni wodnej pracującej
w reżimie szczytowym, poniżej głównej zapory budowana jest często mniejsza zapora, tworząca tzw. zbiornik
wyrównawczy. Celem zbiornika wyrównawczego jest łagodzenie wahań przepływu wywołanych szczytową pra−
ca elektrowni.
Zapory i związane z nimi zbiorniki retencyjne budowane są dla osiągnięcia następujących celów:
• Ochrony przed powodzią doliny rzeki poniżej zapory. Wymaga to utrzymywania tzw. rezerwy powodziowej,
czyli pustej części zbiornika wypełnianej tylko w okresie powodzi, co umożliwia redukcję wysokości szczytu
fali powodziowej.
• Zaopatrzenia w wodę gospodarki komunalnej, przemysłu i rolnictwa. Jeśli zasoby wodne rzeki w okresach
niżówkowych są zbyt małe w stosunku do zapotrzebowania na wodę, zbiornik retencyjny umożliwia groma−
dzenie wody w okresach jej nadmiaru i pobór wody w okresach jej deficytu (woda może być pobierana ze
zbiornika, bądź z rzeki poniżej).
• Alimentacji rzeki w okresach niskich przepływów, np. w celu przedłużenia sezonu nawigacyjnego na rzekach
żeglownych, poprawy jakości wody (rozcieńczenia ścieków).
• Produkcji energii.
• Wykorzystania rekreacyjnego zbiornika retencyjnego.
Stopnie wodne budowane są dla osiągnięcia następujących celów:
• Zwiększenia głębokości rzeki na odcinku objętym spiętrzeniem (zwanym zasięgiem cofki) dla potrzeb żeglugi.
• Produkcji energii.
• Wykorzystania rekreacyjnego zalewu powstałego powyżej stopnia.
Zbiorniki budowane w celu osiągnięcia kilku celów nazywamy zbiornikami wielozadaniowymi. Wymienione
wyżej trzy zbiorniki mają charakter wielozadaniowy.
2.1.2. Potrzeba i możliwość osiągnięcia celów budowy zapór, zbiorników retencyjnych i stopni wodnych
Ochrona przeciwpowodziowa
Wielkie powodzie (takie jak np. powódź z lipca 1997 r. w dorzeczu Odry) powodują szkody ekonomiczne
sięgające 2% produktu narodowego brutto (tego samego rzędu jest udział rolnictwa w tworzeniu tego produktu)
oraz śmierć ludzi. Potrzeba ochrony przed powodzią jest więc oczywista. Powstaje jednak pytanie, czy budowa
zbiorników retencyjnych umożliwia skuteczną ochronę W ubiegłym roku z inicjatywy Towarzystwa na rzecz
Ziemi przeprowadzono badanie oddziaływania kilku zbiorników retencyjnych na maksymalne przepływy i rzęd−
ne zwierciadła wody poniżej zapory podczas wysokich wezbrań (red. Wawręty, Żelaziński 2006). Analizą objęto:
• istniejącą zaporę Czorsztyn−Niedzica ze zbiornikiem wyrównawczym Sromowce Wyżne na Dunajcu,
• istniejącą zaporę Nysa na Nysie Kłodzkiej,
• istniejący stopień wodny Włocławek na Wiśle,
• istniejący stopień wodny Dębe na Narwi,
• realizowaną zaporę Świnna Poręba na Skawie,
• planowaną zaporę Racibórz Dolny na Odrze,
• planowaną zaporę Kąty−Myscowa (Krempna) na Wisłoce.
Badano oddziaływanie utworzonych przez zapory zbiorników i stopni na najwyższe fale powodziowe zaob−
serwowane w ostatnich 27 latach (1979–2006). Badania wykazały, że jedynie projektowany zbiornik Racibórz
(traktowany jako suchy zbiornik), zamykający zlewnię Odry o powierzchni ponad 5000 km 2 , umożliwia istotne
obniżenie (rzędu od 100 do 70 cm) maksymalnych rzędnych zwierciadła wody powodzi z lipca 1997 roku na
kilkusetkilometrowym odcinku rzeki poniżej Raciborza. W przypadku zbiorników Nysa i Czorsztyn oraz Świnna
Poręba i Kąty–Myscowa wyniki redukcji maksymalnych stanów wody okazały się wysoce niezadowalające. Na−
leży jeszcze podkreślić, że stopnie wodne typu istniejących we Włocławku na Wiśle i w Dębem na Narwi nie
zmniejszają ryzyka powodzi i nie stawiano im takich celów. Warto o tym pamiętać, ponieważ wielokrotnie,
zwłaszcza w mediach powtarzane są bałamutne stwierdzenia, że np. stopień Włocławek uchronił Gdańsk przed
klęską powodzi.
39