materiaÅy dydaktyczne - Towarzystwo na rzecz Ziemi
materiaÅy dydaktyczne - Towarzystwo na rzecz Ziemi
materiaÅy dydaktyczne - Towarzystwo na rzecz Ziemi
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Proces różnicowania charakteru d<strong>na</strong> dzięki procesom korytowym zachodzi również <strong>na</strong> prostych odcinkach<br />
rzek, tu jed<strong>na</strong>k zależy on od charakteru zmian poziomu wody w rzece. W okresach przyboru zwierciadło wody<br />
ma kształt wypukły, a woda kieruje się ruchem rozbieżnym ku brzegom, erodując je dociera do d<strong>na</strong> i kieruje się<br />
ku środkowi rzeki, gdzie akumuluje materiał i unosi się ku górze. Z kolei w okresach opadania, zwierciadło wody<br />
ma kształt wklęsły, cząstki wody zbiegają się w linii środkowej nurtu, przemieszczają się w kierunku d<strong>na</strong>, erodują<br />
go, docierają ku brzegom, gdzie akumulują materiał i wypływają do góry. Opisane zjawiska doprowadzają do<br />
spontanicznego kształtowania się zróżnicowanego układu d<strong>na</strong> i brzegów rzeki, będącego podstawą różnorodno−<br />
ści gatunkowej ekosystemu <strong>rzecz</strong>nego. Każda ingerencja w środowisko zmieniająca warunki przepływu i pręd−<br />
kość wód wywołuje zatem daleko idące konsekwencje dla ekosystemu rzeki.<br />
3. Rzeka jako część ekosystemu doliny <strong>rzecz</strong>nej<br />
Poza rolą rzeki jako samodzielnego ekosystemu, posiadającego właściwą sobie florę i faunę oraz wykazujące−<br />
go określone zróżnicowanie wewnętrzne, nie mniej istotne przyrodniczo jest z<strong>na</strong>czenie rzeki jako elementu<br />
środowiska, z<strong>na</strong>cząco wpływającego <strong>na</strong> stan terenów <strong>na</strong>dbrzeżnych oraz wykorzystywanego przez organizmy<br />
zamieszkujące tereny w pobliżu rzeki. Rzeka wywiera wpływ <strong>na</strong> stan terenów <strong>na</strong>dbrzeżnych co <strong>na</strong>jmniej <strong>na</strong> trzy<br />
sposoby.<br />
Po pierwsze – poprzez wzbogacanie terenów <strong>na</strong>dbrzeżnych w elementy krajobrazu będące efektem jej dzia−<br />
łalności: staro<strong>rzecz</strong>a, wilgotne obniżenia terenu (wypłycone pozostałości staro<strong>rzecz</strong>y, rynny powodziowe), bocz−<br />
ne odnogi, a także sam pas brzegowy, stanowiący specyficzną dla dolin <strong>rzecz</strong>nych i w rozmaity sposób ukształto−<br />
waną strefę kontaktu wód płynących z lądem. Oprócz wzbogacania krajobrazu w swoiste składniki, rzeka wpływa<br />
również <strong>na</strong> ukształtowanie wszystkich pozostałych siedlisk w dolinie <strong>rzecz</strong>nej (lasy, łąki, mokradła), powodując<br />
dzielenie jednolitych płatów poszczególnych siedlisk <strong>na</strong> sąsiadujące ze sobą mniejsze fragmenty, tworzące uroz−<br />
maiconą mozaikę. Duża ilość stref kontaktu między różnymi typami siedlisk jest jednym z powodów bardzo<br />
wysokiej różnorodności gatunkowej środowisk <strong>na</strong>d<strong>rzecz</strong>nych.<br />
Po drugie – poprzez wpływ <strong>na</strong> poziom i ruchliwość wód gruntowych w dolinie <strong>rzecz</strong>nej. Poziom wód grunto−<br />
wych, jeden z kluczowych czynników decydujących o charakterze roślinności, pozostaje w dy<strong>na</strong>micznej równo−<br />
wadze z poziomem lustra wody w rzece, tak że przeciętny poziom lustra wód w korycie rzeki decyduje o ogólnej<br />
wilgotności podłoża w całej dolinie. W okresach dłużej trwających wezbrań wody <strong>rzecz</strong>ne przenikają do wód<br />
gruntowych (tzw. infiltracja), podnosząc ich poziom. W okresach niżówek, rzeka pełni rolę drenującą, obniżając<br />
poziom wód gruntowych w dolinie. Wpływ rzeki <strong>na</strong> poziom wód gruntowych jest <strong>na</strong>jsilniejszy w pobliżu koryta<br />
i stopniowo słabnie w miarę oddalania się od brzegu. Z tego względu siedliska przyrodnicze w doli<strong>na</strong>ch <strong>rzecz</strong>−<br />
nych charakteryzują się zwykle wyższym, ale i bardziej zmiennym poziomem wód gruntowych, w porów<strong>na</strong>niu<br />
z tere<strong>na</strong>mi poza doliną. Co więcej, wody gruntowe w doli<strong>na</strong>ch <strong>rzecz</strong>nych <strong>na</strong> ogół przemieszczają się zgodnie ze<br />
spadkiem podłoża, w odróżnieniu od wód gruntowych poza doli<strong>na</strong>mi <strong>rzecz</strong>nymi, często stagnujących w zagłę−<br />
bieniach bezodpływowych.<br />
Związek wody w korycie <strong>rzecz</strong>nym z wodą gruntową przy niskim i wysokim stanie.<br />
Źródło: Pazdro Z., Kozerski B. 1990. Hydrogeologia ogól<strong>na</strong>. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa<br />
Po trzecie wreszcie – poprzez oddziaływanie okresowych wylewów. Wydostawanie się wód z koryta <strong>na</strong> tereny<br />
<strong>na</strong>dbrzeżne, w granicach tzw. doliny zalewowej, jest czynnikiem ekologicznym specyficznym dla terenów <strong>na</strong>d−<br />
<strong>rzecz</strong>nych. Czynnik ten oddziałuje <strong>na</strong> stan szaty roślinnej (a co za tym idzie – również <strong>na</strong> skład fauny) <strong>na</strong> trzy<br />
sposoby. Zalew powierzchniowy eliminuje lub ogranicza występowanie niektórych gatunków roślin, a z drugiej<br />
strony sprzyja lub warunkuje występowanie innych. W przypadku drzew, zdecydowanie źle znoszą zalew po−<br />
wierzchniowy gatunki iglaste, a także buk lub olcha czar<strong>na</strong> (gatunek bagiennych lasów o wysokim poziomie wód<br />
gruntowych). Natomiast bardzo dobrze wpływa on <strong>na</strong> wzrost wierzb (zwłaszcza gatunków wąskolistnych, takich<br />
jak wierzba biała, w. krucha, w. purpurowa, i in.), topól (zwłaszcza topoli czarnej i białej), wiązów i jesionu.<br />
Nieprzypadkowo więc typowymi zbiorowiskami leśnymi dolin <strong>rzecz</strong>nych nie są bory ani buczyny lecz lasy łęgo−<br />
we: wierzbowo−topolowe lub wiązowo−jesionowe.<br />
7
![Sprawozdanie merytoryczne [.pdf] - Towarzystwo na rzecz Ziemi](https://img.yumpu.com/43817118/1/184x260/sprawozdanie-merytoryczne-pdf-towarzystwo-na-rzecz-ziemi.jpg?quality=85)
Change language