Badania sprawności psychofizycznej kierowców wypadkowych i ...

ezpiecznych zachowań kierowcy są jednak reaktywność emocjonalna i aktywność.
Reaktywność wyznacza zapotrzebowanie człowieka na stymulację, możliwości jej
przetwarzania, a w konsekwencji indywidualną tolerancję na stres. Aktywność zaś jest
źródłem stymulacji. Obydwie omawiane cechy stanowią tzw. temperamentalny czynnik
ryzyka. Oznacza to, że określona konfiguracja poziomu reaktywności i aktywności, w
połączeniu z innymi czynnikami środowiska, działającymi intensywnie, stale lub okresowo,
zwiększa ryzyko kształtowania się osobowości nieprzystosowanej. Okazuje się bowiem, że
wysoka reaktywność stanowi temperamentalną podstawę depresyjności, zaś wysoka
reaktywność w połączeniu z dużą aktywnością powoduje przestymulowanie (Zawadzki,
2001). W sytuacji prowadzenia pojazdu przestymulowanie wywołuje u kierowcy najpierw lęk i
obawę, że nie sprosta się zadaniu, polegającemu na bezpiecznym dojechaniu do celu, a
potem prowadzi do stanów gniewu, przeżywania złości i okazywania wrogości. Tego typu
zachowania zwiększają ryzyko popełnienia błędu i zaistnienia wypadku. Z tego względu,
także cechy osobowości wyznaczane przez temperament, takie jak odporność emocjonalna,
oznaczająca brak silnych emocji negatywnych (np. lęku, złości), przejawianych w sytuacjach
trudnych i zdolność do efektywnych działań w sytuacjach stresowych oraz samokontrola czyli
umiejętność panowania nad własnymi emocjami, uznaje się za cechy niezbędne u osób
wykonujących zawód kierowcy.
Reaktywność emocjonalna determinuje jeszcze inną cechę osobowości, niezbędną
do bezpiecznego prowadzenia pojazdów, a mianowicie: umiejętność pracy w warunkach
monotonnych. Osoby o wysokim poziomie reaktywności emocjonalnej potrzebują niewielkiej
stymulacji, aby osiągnąć optymalny dla siebie poziom pobudzenia, czyli taki, który zapewnia
sprawne i efektywne działanie. Natomiast osoby słabo reaktywne potrzebują pobudzenia i
stymulacji o wiele silniejszej w porównaniu z wysoko reaktywnymi po to, aby móc sprawnie
wykonywać swoje zadania. W związku z tym pożądane jest, aby kierowca TIR-a był osobą
wysoko reaktywną, ponieważ konieczność pokonywania dalekich tras, w pojedynkę, drogami
szybkiego ruchu wiąże się z małą liczbą bodźców i stymulacji i może być oceniana jako
monotonna. Monotonie zaś lepiej znosi osoba o małym zapotrzebowaniu na stymulację, czyli
wysoko reaktywna. Natomiast na kierowcę taksówki lepiej pasuje osoba nisko reaktywna,
której ruch miejski i towarzystwo pasażerów zapewnia odpowiednio dużą dawkę stymulacji.
Zapotrzebowanie na silną stymulację często łączy się ze skłonnością do
podejmowania działań ryzykownych. W ruchu drogowym, gdzie istnieje wiele zagrożeń
sytuacyjnych, skłonność do podejmowania ryzyka u kierowcy może prowadzić do sytuacji
wypadkowych.
38