magazyn,81,e2b3d314eab3cc5825268d4ec18ae574,pdf

Rozmowa numeru: Waldemar Krzystek
Nie wolno brukać ekranu
Fot. Jarosław Sosiński/Mediabrigade
Od filmu W zawieszeniu rozpoczęła się twoja
trwająca do dziś współpraca ze scenografem
Tadeuszem Kosarewiczem.
Mogę mówić o wielkim szczęściu, które polegrały
fantastyczną rolę, m.in. właśnie dzięki
temu, że dawały wsparcie młodym reżyserom,
w tym debiutantom. Muszę przyznać, że
reorganizacja Zespołów u progu transformacji
ustrojowej była dla mnie ciosem.
Od tamtego momentu, praktycznie aż do uporządkowania
sytuacji po powołaniu PISF, kinematografia
polska popadła w nędzę i zeszła
na manowce.
Kto, oprócz Hoffmana i Bajera, udzielił ci
wsparcia w bojach o W zawieszeniu
Mój wrocławski przyjaciel, Sylwek Chęciński.
Z jednej strony też „urabiał grunt” w Warszawie,
a z drugiej – testował moje przygotowanie
do zdjęć. Chciał, abym dobrze zadebiutował,
więc wytykał mi potknięcia w scenariuszu,
wpierw mówiąc: „No to posłódźmy sobie
herbatkę, bo potem będzie już tylko gorzko”.
I było! Tak samo przy scenopisie. Od tego czasu
nie słodzę herbaty. Jak Stanisław Lenartowicz,
drugi „oprawca” moich kolejnych projektów.
Od pewnego momentu zaczął mnie
wspierać również… minister Jerzy Bajdor, i to
jeszcze zanim ruszył na niego atak w KC, kiedy
musiał się bronić.
Czy Janda i Radziwiłowicz nie obawiali się
grania postaci praktycznie bez skazy
Ależ w czasach stalinowskich byli tacy ludzie
i ja chciałem ich pokazać! Nie wszyscy stali się
zbłąkanymi komunistami. Większość społeczeństwa
nigdy nie dała się uwieść komunizmowi,
konsekwentnie wyznawała wiarę
w inny system wartości i przekazywała ją
młodszemu pokoleniu.
Zresztą prawi i szlachetni, lecz bynajmniej
nie papierowi, są bohaterowie większości moich
filmów i seriali. Anna German ucieleśniała
według mnie połączenie niebywałego talentu
z niezwykłą osobowością. Świat wokół niej to
była wtedy jedna wielka pokusa, ona wolała
jednak pozostać kobietą z zasadami. A niektórzy
spodziewali się, że w filmie ubłocimy jej
postać, choćby na siłę i na pokaz. Bo tak postępuje
się z bohaterami filmowymi, gdyż tylko
przybrudzeni wydają się rzekomo bardziej
WALDEMAR KRZYSTEK NA PLANIE
80 MILIONÓW, REŻ. WALDEMAR KRZYSTEK
wiarygodni, wielowymiarowi, ludzcy. Ale to nie
jest problem moich bohaterów, tylko tych
krzyczących: „Więcej brudu!”. Oni po prostu
szukają usprawiedliwienia dla swojej moralnej
pokraczności, bo skoro wszyscy jesteśmy ubabrani,
to nie ma problemu, widocznie inaczej
się nie da. A my pokazujemy, że jednak nie
wszyscy. Dlatego spokojnie słuchałem szyderstw,
że W zawieszeniu to film o facecie
ukrywającym się w piwnicy ze strachu przed
teściową! Śmieszne, prawda!
Podobnej wierności ideałom dochowali
młodzi ludzie z 80 milionów, którzy tuż przed
stanem wojennym w brawurowy sposób ocalili
dla „Solidarności” tytułowe 80 milionów
złotych.
gało na tym, że już u progu kariery zawodowej
spotkałem we wrocławskiej Wytwórni Filmów
Fabularnych jej legendy: Sylwestra Chęcińskiego,
Stanisława Lenartowicza i Tadeusza
Kosarewicza. Tadeusz, który w dorobku
scenograficznym miał arcydzieło – Ziemię
obiecaną Andrzeja Wajdy – zgodził się wesprzeć
swoim talentem debiutanta, co było dla
mnie ogromnym wyróżnieniem.
Kiedy Kosarewicz budował w hali dekorację
wyobrażającą wnętrze piwnicy, inny debiutant,
dziś już niestety nieżyjący, operator
Darek Kuc, chcąc ułatwić sobie operowanie
światłem, a tym samym uchronić się na
wszelkie sposoby przed popełnieniem ewentualnego
błędu, porosił go, żeby wszystkie
ściany i sufit były przesuwalne. Tadeusz spokojnie,
ale stanowczo odmówił. Przekonał
młodszego kolegę, że przy takim rozwiązaniu
widzowie prędzej czy później dostrzegą fałsz.
Ostatecznie zgodził się „uruchomić” jedną
ścianę. Utrudnieniami, które stworzył autorowi
zdjęć, zmusił go do większego wysiłku
twórczego. Jakże to było mądre posunięcie ze
strony scenografa – Darek zaczął fantastycznie
kombinować ze światłem.
I osiągnął w celowo skąpo oświetlonych scenach
piwnicznych rezultaty nie mniej interesujące
niż wiele lat po nim Jolanta Dylewska
w filmie W ciemności Agnieszki Holland.
A przecież nie mógł nawet marzyć o tak doskonałych
warunkach technicznych, w jakich
pracowała nasza mistrzyni kamery.
Z Darkiem zrobiłem moje cztery pierwsze filmy:
W zawieszeniu, Ostatni prom, Zwolnionych z życia
i Polską śmierć. Bardzo różniły się od siebie,
każdy wymagał od operatora innych umiejętności
artystycznych i technicznych, zawsze jednak
kamera Darka była bezwzględnie podporządkowana
tematyce filmu i precyzyjnie opowiadała
historię zapisaną w scenariuszu.
Darek był wtedy jeszcze młodym człowiekiem,
ale reprezentował starą szkołę operatorów,
co wyrażało się w poważnym podejściu
do pracy. Wysoko go ceniłem i bardzo lubiłem.
Czy W zawieszeniu odniosło sukces
O sukcesie komercyjnym nie mogło być mowy –
film został skierowany do tzw. „wąskiego rozpowszechniania”,
co oznaczało rozpowszechnianie
w pięciu kopiach w całej Polsce i zgodę na
Fot. Jarosław Sosiński/Mediabrigade
wyświetlanie wyłącznie w kinach studyjnych,
najwyżej na dwóch seansach dziennie. Trudno
się dziwić, że w tych warunkach W zawieszeniu
obejrzało zaledwie 100 tys. widzów. Przeciwnicy
filmu oczywiście z tego powodu triumfowali.
Tłumaczyłem im, że nie można jego wyniku frekwencyjnego
porównywać z wynikami hitów,
nierzadko przy tym zupełnych bzdetów, które
miały kilkadziesiąt czy nawet kilkaset kopii i odpowiednią
reklamę.
W zawieszeniu odniosło sukcesy innego
rodzaju. Ot choćby towarzysz Waldemar Świrgoń
złożył w Komitecie Centralnym PZPR donos
na ministra Bajdora za dopuszczenie do
powstania filmu antypartyjnego i antypaństwowego.
Już sam fakt, że na tak wysokim
szczeblu zainteresowano się moim debiutem,
był kolejnym świadectwem dużej wagi, jaką
przywiązywano do profesji reżyserskiej, nie
mówiąc już o tym, że zrobiło filmowi niezamierzoną
reklamę. Z kolei na specjalnym seansie
w Szczecinie weterani wileńskiego AK płakali
ze wzruszenia, że doczekali się przed śmiercią
filmu, którego głównym i do tego pozytywnym
bohaterem był żołnierz ich formacji, który
walczył także po wojnie o wolną Polskę. Dotychczas
tacy jak on, jak i ci siedzący w kinie,
byli opluwani jako zdrajcy współpracujący
z Niemcami, a później – sługusi imperialistów.
Wreszcie przyszły sukcesy festiwalowe.
W 1988 roku W zawieszeniu zdobyło Nagrodę
WALDEMAR KRZYSTEK I MARCIN BOSAK NA PLANIE
80 MILIONÓW, REŻ. WALDEMAR KRZYSTEK
Specjalną Jury na MFF w Dunkierce, zaś rok
wcześniej, na FPFF, który wtedy przeniósł się
z Gdańska do Gdyni – nagrodę za debiut reżyserski.
Po festiwalu w Berlinie W zawieszeniu
kupiło 11 krajów.
Przejdźmy więc do twojego drugiego filmu,
którym był zrealizowany w 1989 roku Ostatni
prom. Widzimy w nim wprowadzenie stanu
wojennego w Polsce. Ten moment lub jego
następstwa pokazało wtedy kilkoro innych
reżyserów, np. Maciej Dejczer w 300
milach do nieba, Janusz Kijowski w Stanie
strachu, Magdalena Łazarkiewicz w Ostatnim
dzwonku. Czy istniała w was wewnętrzna
potrzeba opowiedzenia widzom o stanie
wojennym, podobna do tej, jaką przed wami
odczuwali reżyserzy związani z polską szkołą
filmową, którzy mówili o okupacji hitlerowskiej
Wychowaliśmy się w tradycji, która nakazywała
reżyserom polskim poruszać w filmach
problemy istotne dla społeczeństwa. Nawet
w komediach. Przecież Chęciński w Samych
swoich przemycił pierwszą w kinie polskim
opowieść o repatriantach zza Buga.
To z tej tradycji wzięła się wskazówka
Edwarda Żebrowskiego, że nie wystarczy
chcieć opowiedzieć jakąś historię, aby sięgnąć
po kamerę. Inny z moich profesorów, Krzysztof
Kieślowski, zalecał, aby mieć gotowe scenariusze
i korzystać z każdej nadarzającej się
okazji przeniesienia ich na ekran, gdy tylko
cenzura poluzuje. Profesor Jerzy Wójcik, który
wykładał sztukę operatorską, mawiał: „Pamiętajcie
– ekran jest jeden! Wyświetlane są
na nim i arcydzieła, Naga wyspa czy Ziemia
obiecana, i wasze etiudy. Nie wolno wam
zbrukać ekranu! Ani teraz, ani wtedy, gdy będziecie
kręcić filmy profesjonalne”. Skoro
wpojony mi został taki kod, to musiałem
przynajmniej starać się robić takie kino, żeby
nie wstydzić się za nie przed moimi mistrzami.
I przed sobą.
Produkcja Ostatniego promu ruszyła w 1989
roku, ale jeszcze przed 4 czerwca. Stary
świat zbierał się do odejścia, nowy dopiero
wyłaniał się na horyzoncie. Jak ta graniczna
sytuacja wpłynęła na losy filmu
Z przepchnięciem Ostatniego promu nie było
już tak dużych problemów, jak przy W zawieszeniu,
bo komuna istotnie chyliła się ku upadkowi.
Ale jeszcze nie upadła i mogła ugryźć.
Minister Bajdor oświadczył, że skieruje film do
produkcji, pod warunkiem, że Hoffman, jako
szef Zespołu „Zodiak”, weźmie na siebie całkowitą
odpowiedzialność za jego ostateczny
kształt i wymowę. Pan Jerzy zgodził się bez
wahania. W rozmowie z nim, po wyjściu z gabinetu
Bajdora, dałem wyraz zaniepokojeniu,
czy nie podjął za dużego ryzyka i jak ma zamiar
nr 31/marzec 2014 / MAGAZYN FILMOWY SFP
nr 31/marzec 2014 / MAGAZYN FILMOWY SFP
10 11