magazyn,81,e2b3d314eab3cc5825268d4ec18ae574,pdf

Nagrody: Złote Taśmy
Nagrody: Złote Taśmy
Andrzej Werner
Jedna z najpiękniejszych piosenek moich jeszcze młodych lat.
Już w samej muzyce, jej rytmie odkrywam ciągle zarysy piękna
tego świata, życia jakie byłoby, gdyby nie… Jednak wyobraź
sobie, a nie zbuduj, pobrzmiewa tu także nuta żalu, zawodu,
zawieźć nas tam może tylko żółta łódź podwodna…
IMAGINE: GRANICE
WYOBRAŹNI*
W
tytule filmu Andrzeja Jakimowskiego,
Imagine, ukryta jest pułapka,
w którą zresztą, sądząc po
przeczytanych recenzjach, widzowie – i to
właśnie uczeni w piśmie – dość często popadają.
Wyobraźnia – tak potrzebna jest widzom,
którzy oglądają zmagania niewidomych. Trzeba
sobie wyobrazić wieczną ciemność, choćby
zarysy tego świata, który na co dzień oglądamy,
który stał się oczywisty, banalny, zauważalny
w sposób niezauważalny. Dla ludzi niewidomych
ten świat jest tajemnicą. Ważna
jest więc wyobraźnia, ale co więcej empatia,
bo trzeba się głęboko wczuć w tę tajemnicę lęku
i ciekawości, która musi im towarzyszyć
w wędrówce przez ciemność. Więź emocjonalna
z bohaterami jest w filmowym świecie Jakimowskiego
równie ważna jak zrozumienie.
Przewodnikami są dla nich wszystkie inne
sygnały: dźwięki, zapachy. Ileż ich jest na lizbońskiej
ulicy: stukot obcasów, warkot samochodów,
skuterów, jadących w jednym i drugim
kierunku, tramwaje na pnących się w górę
EDWARD HOGG W IMAGINE,
REŻ. ANDRZEJ JAKIMOWSKI
uliczkach, ludzkie głosy. Trzeba to wszystko
przetworzyć: na kierunek, odległość, umiejscowić
w nieznanej przestrzeni. Czy również
przetworzyć na kształty A jak mają to zrobić
ci, którzy utracili wzrok zanim poznali sens
słów oznaczających przedmioty Co to jest samochód,
skuter, tramwaj Musimy wybrać dobre
buty. Ale co to znaczy dobre Ładne, wygodne
Nie, takie, których obcasy wydają
dźwięk odbijający się wyraźnie od napotkanych
powierzchni.
Cóż może im przynieść wyobraźnia w star-
Fot. Kino Świat
Fot. Kino Świat
ALEXANDRA MARIA LARA I EDWARD HOGG
W IMAGINE, REŻ. ANDRZEJ JAKIMOWSKI
ciu z nieubłaganie konkretną realnością, światem,
który widzący, nieświadomi swojego
szczęścia, po prostu widzą. Szczęścia albo
i nieszczęścia, bo widzą i zauważają tyle, ile
trzeba zauważyć, żeby przejść bezpiecznie
krętą, a dość zatłoczoną uliczkę i zasiąść przy
szklance vino verde i partyjce warcabów. Paradoksalnie
Imagine jest traktatem filozoficznym
o nieprzekraczalnym wymiarze rzeczywistości.
Takiej, jaka ona jest w momencie, gdy
przychodzę ja i mówię: ja i moja wyobraźnia.
Ukochany profesor Bronisław Baczko, gdy
słuchał wypowiedzi ambitnych studentów
o tym, że nasz język stwarza granice naszego
poznania, a może i istnienia, że to my decydujemy
własną wolą i percepcją, co jest, a czego
nie ma, groził, że rzuci kałamarzem (wtedy
jeszcze stały kałamarze przy stoliku nauczyciela
czy na katedrze) i guz na czole albo oblana
atramentem sukienka, udającej się na
randkę po wykładzie studentki, przekona dyskutantów,
że nie wszystko zależy od jego (jej)
woli. Jeśli nie zderzą się po wyjściu ze ścianą,
która – bo jest taka to i taka – ma swoje bardzo
twarde argumenty.
Dlaczego Lizbona jest miejscem konfrontacji
punktów widzenia Jakimowski parę lat
wcześniej mówił, że jego następny film (po
Sztuczkach) będzie się dział w Lizbonie. Cóż,
potrafił zrobić z byłego PGR-u miejsce magiczne
(Zmruż oczy), potrafił z Wałbrzycha
(Sztuczki), dlaczego nie miałoby się to nie
udać w Lizbonie Lizbona w Imagine nie jest
wcale magiczna, jest przyjazna, malownicza –
chce się ją widzieć, ale dla tych, którzy jej nie
zobaczą, jest skrajnie niebezpieczna, bo nieprzewidywalna.
Wąskie, ale ruchliwe uliczki
kręcą się pnąc ku górze, nie ma tu linii prostych,
echo odbija się od ścian ustawionych
w jarmarku dowolnych kątów, a ludzie siedzą
leniwie na krzesłach przy kawiarenkach. Grają
w poczciwe warcaby, piją zielonkawe wino.
Uosabia zatem zarówno chęć poznania, jak
i lęk tych, którym poznać trudno.
Ze wzgórz starej Lizbony nie widać ani
rzeki, ani oceanu. Kiedy dziewczyna wspomniała,
że „zobaczyła” statek od razu skojarzył
mi się Amarcord, pożegnanie z Radiską
i niebiańsko rozświetlony transatlantyk przepływający
jakże blisko brzegu. I wreszcie jest,
niemal ten sam, tylko w świetle dnia, jak fantastycznie
wynurzający się ponad dachami,
ponad miastem schodzącym w dół ku morzu.
Poczułem się jak po trzęsieniu ziemi w Sztuczkach.
Czy rzeczywiście Imagine jest tylko piękną
opowieścią o ociemniałych Odrobina wyobraźni
pozwoli nam nas samych, szczęśliwie
i nieszczęśliwie widzących, zobaczyć w podobnej,
paradoksalnie odwróconej roli. Kim właściwie
jest bohater, który przybywa do zakładu
dla ociemniałych, by uczyć dzieci i starszych,
jak poruszać się w ciemności bez laski Nie
wierzą mu albo może raczej, zafascynowani,
powątpiewają – przecież on czyni cuda. Jest
nawet jeden, nazwijmy go Tomasz, który
szpieguje: może ten niby prorok po prostu widzi.
Widzi nie tylko ruch na ulicy, ale i tę dziewczynę,
którą tak bardzo i on chciałby zobaczyć.
A może i my widzący-niewidzący tak samo się
szamoczemy pomiędzy tym, co jest, ale nie
umiemy tego rozpoznać, a tym, co chcielibyśmy,
żeby było, a co jest tylko złudzeniem albo
zadowoloną z siebie wyobraźnią
Niektórzy starsi z widzów, ale także i moi
studenci, pamiętają być może film, w którym
pewien fotograf, rządzący światem mody,
kreujący, co ma, a co nie ma prawa bytu w najszczęśliwszym
ze światów, spostrzega dzięki
swojemu narzędziu, czyli kamerze, że coś
ważnego się wśród ludzi stało. Stało się czy
nie stało Raz są zwłoki mężczyzny, ale niedługo
po tym już ich nie ma. Imagine jest jakby
odwrotnością ostatniej sceny tego filmu,
kiedy to już nie potrzeba piłki, żeby grać nią
w tenisa. Od czegóż jest wyobraźnia Ale czy
świat jeszcze istnieje
*Tekst został pierwotnie opublikowany na portalu dwutygodnik.com.
nr 31/marzec 2014 / MAGAZYN FILMOWY SFP
nr 31/marzec 2014 / MAGAZYN FILMOWY SFP
30 31