magazyn,81,e2b3d314eab3cc5825268d4ec18ae574,pdf

Niewiarygodne Przygody Polskiego Filmu
Przypadek Krzysztofa Kieślowskiego, nasycony pokoleniowymi
i autobiograficznymi inspiracjami, najprzenikliwiej syntetyzuje
powojenną „osobowość” Polaka. Realizowany w czasie gorączki
„Solidarności”, ukończony w stanie wojennym, przez sześć lat leżał
na półkach. Mimo to okazał się uniwersalny, choć jego pierwotna,
pełna wersja reżyserska, nie zachowała się.
Stanisław Zawiśliński
CO BY BYŁO,
GDYBY…
Los, przypadek, dramaturgia rzeczywistości.
Kieślowski nigdy nie zaniechał ich
tropienia. Scenariusz Przypadku pisał latem
i jesienią 1980 roku. Czas po Sierpniu’80
skłaniał do odwagi, wyzwalał nadzieję na
możliwość robienia takiego kina, jakie wcześniej
z powodów politycznych było niemożliwe.
Twórca Amatora zapowiadał wtedy zmiany
w sposobie opowiadania o współczesności.
W tekście, który ukazał się w „Dialogu” (nr 1/
1981), pisał: „Wolność daje szanse, ale zwiększa
wymagania. Trzeba szukać sposobów, żeby
filmy o problemach stały się przede wszystkim
filmami o ludziach, żeby to, co w filmie –
z konieczności – zewnętrzne, stanowiło oprawę,
a nie treść utworów (…). Stoimy przed koniecznością
zmiany języka, zmiany bohaterów
naszych filmów, zmiany sytuacji i dialogów
(…). To jest kierunek, który mógłbym określić
najkrócej: głęboko zamiast szeroko, do środka,
a nie na zewnątrz”.
Te deklaracje Kieślowski starał się urzeczywistniać.
Pomysł na Przypadek to było novum:
pokazać trzy wersje losu tego samego
bohatera; stworzyć mu możliwość wyboru
między różnymi wartościami życia i postawami
wobec rzeczywistości, ale też pozwolić pozostać
sobą. W tle był, oczywiście, powikłany,
zgrzebno-smutny PRL. Do scenariusza Kieślowski
wplótł wiele dat i wydarzeń ważnych
dla jego generacji (w roku 1956 dobiegało końca
dzieciństwo tego pokolenia; w 1968, 1970
i 1976 doznawało ono rozczarowań związanych
z polityką, w 1980 pokładało nadzieje
w „Solidarności”). Wykorzystał też własne doświadczenia
i przeżycia (np. podróże pociągami,
przeprowadzki, zakopywanie butelki z planami
na przyszłość, bójkę, która skończyła się
w sądzie, śmierć ojca). Współpracował wtedy
ze znaną reporterką, Hanną Krall. To m.in.
dzięki jej tekstom i sugestiom „ulepił” postać
komunisty Wernera i wątek działalności opozycyjnej
bohatera. Czy chciał, aby był on antytezą
postaci Piszczyka z Zezowatego szczęścia
Andrzeja Munka Być może.
Pod koniec 1981 roku film był gotowy.
W pierwszych miesiącach stanu wojennego
został udźwiękowiony i kolaudowany. A potem
został zatrzymany przez cenzurę. Trafił
na polskie ekrany dopiero 10 stycznia 1987 roku.
Jego światowa premiera odbyła się parę
TADEUSZ ŁOMINICKI, KRZYSZTOF KIEŚLOWSKI I BOGUSŁAW LINDA
NA PLANIE FILMU PRZYPADEK, REŻ. KRZYSZTOF KIEŚLOWSKI
miesięcy później, w maju, na festiwalu w Cannes,
w sekcji pozakonkursowej. Dyrektor festiwalu,
Gilles Jacob, pomimo dokonanych przez
reżysera „cięć”, nie dopuścił filmu do konkursu
głównego. Uznał, że może być niezrozumiały
dla międzynarodowej widowni. Jak na ironię,
na MFF w Moskwie Przypadek otrzymał nagrodę
Stowarzyszenia Filmowców Radzieckich.
Na festiwalu w Gdańsku uhonorowano
go tylko za scenariusz i pierwszoplanową rolę,
którą świetnie zagrał Bogusław Linda. Notabene,
aż cztery z sześciu filmów, w których ten
aktor zagrał w 1981 roku, zablokowała cenzura.
Kiedy je zwolniła, Linda był już innym człowiekiem.
I wsiadł już do nowego pociągu. Ale
ten z Przypadku wcześniej mógł uczynić z niego
wybitnego aktora.
Po premierze Przypadku pisano w Polsce,
że film to „podzwonne dla kina moralnego
niepokoju”, że „zestarzał się” i rozmija z czasem.
Taki panował wtedy… „klimat”. Niebawem
się zmienił. Nie tylko nad Wisłą. Zwłaszcza
po śmierci Kieślowskiego, Przypadek zaczęto
analizować na wszelkie możliwe sposoby.
Poświęcono mu wiele artykułów, esejów
i rozpraw. Okazał się też inspirujący dla fabularzystów.
Jedna z idei filmu („co mogło się zdarzyć,
gdyby…”) została podjęta m.in. w Przypadkowej
dziewczynie Petera Howitta i Biegnij
Lola, biegnij Toma Tykwera. Nawet Amerykanie
docenili potencjał filmu Kieślowskiego. Od
kilku lat zapowiadają realizację remake’u Przypadku.
Fot. Romuald Pieńkowski/Filmoteka Narodowa
nr 31/marzec 2014 / MAGAZYN FILMOWY SFP
nr 31/marzec 2014 / MAGAZYN FILMOWY SFP
66
67