Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej nr 10-11/2007

KOMENTARZE HISTORYCZNE
ROMAN SMOLORZ
BRYGADA ŚWIĘTOKRZYSKA
W RATYZBONIE
Według informacji z 19 grudnia 1945 r. rezydenta NKWD w Warszawie,
S.P. Dawidowa, polityczne skrzydło Narodowych Sił Zbrojnych zorganizowało
swą centralę zagraniczną przy Brygadzie Świętokrzyskiej
w Ratyzbonie (czes. Řezno, niem. Regensburg). Dowódca Brygady
„Bohun” (major Antoni Szacki) współpracował ściśle z Military
Government w Monachium, zatem również z amerykańskim wywiadem
Counter Intelligence Corps (CIC).
Ponadto Ratyzbona była ośrodkiem działalności Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów
i Ukraińskiej Powstańczej Armii, jak również ważnym ośrodkiem emigracji litewskiej, skupiającej
się wokół duchowieństwa katolickiego, biskupów Vincenza Padolskisa i Vincentasa
Brizgysa. O Białorusinach i o Ukraińcach w Ratyzbonie pisała moskiewska „Prawda” w 1945 r.,
wspominając Komitet Białoruski, do którego wcześniej NKWD próbowało bezskutecznie wprowadzić
agenturę. Miasto należało bez wątpienia do tych ośrodków w amerykańskiej strefie okupacyjnej,
które na Kremlu obserwowano ze szczególną uwagą. Nie przypadkiem tu właśnie
zorganizowano Sowiecką Misję Repatriacyjną, która działała do czerwca 1948 r. 1
W maju 1945 r. w Ratyzbonie przebywało około 8000 tzw. dipisów (przesiedleńców do
Rzeszy w okresie wojny, ang. Displaced Persons), natomiast w czerwcu 1948 r. liczba ich
wzrosła do 11 710. Najliczniejsi byli Ukraińcy – około 5000 – 6000 osób, których większość
przed wojną posiadała obywatelstwo polskie. Liczba Polaków w mieście wahała się pomiędzy
200 a 600 osób około roku 1948, kiedy większość dipisów opuściła Niemcy, wyjeżdżając
głównie za ocean. Działał tu Komitet Polski, Polski Rzymskokatolicki Dziekanat, pod
kierunkiem ks. Mariana Iwańskiego, przy Dziekanacie Polskim Caritas, oraz Koło Polskich
Techników i Inżynierów, kierowane przez członka Organizacji Polskiej 2 , Franciszka Tymowskiego-Mrozińskiego.
Brygada Świętokrzyska – między swastyką a sierpem
Ponieważ linia frontu sowiecko-niemieckiego przesuwała się szybko w kierunku zachodnim,
część NSZ opowiedziała się, jeszcze w 1944 r., za scaleniem z Armią Krajową. Umowa
scaleniowa podpisana została 7 marca 1944 r. NSZ posiadały jednak własne kierownictwo
polityczne, niezależne od Rządu RP w Londynie. Ci żołnierze, którzy w NSZ nie poparli
umowy z AK, pozostali przy tzw. niezrzeszonych NSZ (NSZ-Związek Jaszczurczy), kontynuując
dotychczasową politykę oraz formy walki zbrojnej. Rada Polityczna NSZ powołała
1
Tekst niniejszy jest skróconą wersją fragmentu publikacji autora: R.P. Smolorz, Displaced Persons
(DPs). Autoritäten und Anführer im angehenden Kalten Krieg im östlichen Bayern, Regensburg
2006 (Regensburger Studien, 11).
2
OP była tajnym organem kierowniczym Obozu Narodowo-Radykalnego (w czasie wojny – Grupa
„Szańca” współtworząca Narodowe Siły Zbrojne).
108