Firmament - Le Cercle Littéraire - Thế Hữu Văn Đà n - The Literary ...

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 1
The
Firmament
Literary Journal
Th‰ H»u Væn ñàn
July 2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 2
Contents
To The Reader 5
Martin Wasserman. The Confucian Wisdom of Franz Kafka 6
Ðàm Trung Pháp. Những Chuỗi Liệt Kê Trong Thơ Jacques Prévert và Nguyên Sa 16
Sóng Việt Ðàm Giang. Thăm Viếng Paris, Pháp: Các Quán Cà Phê 19
Phạm Trọng Lệ. Ý Nghĩa Tự Do Trong Ðoạn Trường Tân Thanh 24
Bính Hữu Phạm. “Chúc Quí Vị Nhiều May Mắn!” 29
Guy de Maupassant. Deux Amis 35
Minh Thu. (tr.). Ðôi Bạn 39
TMCS. Khóc Dương Khuê – Mourning Yang Kuei 44
Dã Thảo. Elizabeth II: Một Ðịnh Mệnh Vĩ Ðại 48
David Lý Lãng Nhân. The Mosquito Legend 53
Thanh Trà Tiên Tử. Ðôi Nhạn... 54
Poetry Corner 58
Dã Thảo. Duyên Văn Nghệ 58
Sóng Việt Ðàm Giang. Gặp Lại Bạn Xưa 59
Sóng Việt Ðàm Giang. Ban Mai 59
Sóng Việt Ðàm Giang. Quán Cà Phê Nho Nhỏ 60
David Lý Lãng Nhân. Cỏ Thơm Xuân Mới 60
David Lý Lãng Nhân. Mừng Bạn Có Cháu 61
David Lý Lãng Nhân. Xoài Chin Cây 61
David Lý Lãng Nhân. Trận Cuồng Phong 62
Minh Thu. Sao Em Ốm 63
Nguyễn Ngọc Cảnh. Lời Người Con Gái Quảng 63
Jacques Prévert. Les Feuilles Mortes 64
Hoàng Tâm. Lá Mùa Thu 64
Johnny Mercer. Autumn Leaves 65
Hoàng Tâm. Lá Mùa Thu 65
Hoàng Tâm. Ngày Tốt Nghiệp 65
Hoàng Tâm. The Graduation Day 65
Ðàm Trung Pháp. Khi Phương Tây Ái Mộ Phương Ðông 67
David Lý Lãng Nhân. Sugar and Rum 73
Phí Minh Tâm. Nhạn Bay Qua Hồ 75
Haiku Poetry 78
Kim Châu. Nẻo Về 78
Kim Châu. Cuốn Trôi 78
Kim Châu. Mình Em 79
Kim Châu. Cuồng Phong 79
Kim Châu. Tim Chủ 80
Kim Châu. Chia Sẻ 80
Minh Thu. Tinh Mất 81
Minh Thu. Dè Dặt 81
Nguyễn Ðức Vinh. Ngoảnh Lại Cuộc Ðời 82
Sóng Việt Ðàm Giang. Paris: Những Chiếc Cầu Của Paris 129
Molière. L'Avare 136
Minh Thu. (tr.). Người Hà Tiện 181

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 3
Sóng Việt Ðàm Giang. Paris: Place de l'Opéra 209
Fiona Moorhead. Every Town Has One 212
Minh Thu. (tr.). Tỉnh Nào Cũng Có Người Như Vậy 215
Minh Thu. Vùng Trung Bộ Ðất Ðỏ Ở Úc Châu 220
Dã Thảo. Tinh Của Cỏ 235
Viễn Vọng 236
Không 236
Phi Châu Vọng Tưởng 237
Æsop. Fables : 238
The Horse and the Groom 238
The Wolf and the Lamb 238
The Peacock and the Crane 238
Franz Kafka. The Metamorphosis (Part I and Part II) 239
David Lý Lãng Nhân. (tr.). Hoá Thân (Phần I và Phần II) 256
Sóng Việt Ðàm Giang. (tr.). Một Mai Em Không Còn Trẻ (Sheet Music) 273
Sóng Việt. Tuổi Đời. 274

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 4
Leda and the Swan

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 5
To The Reader
Dear Friend and Reader,
You have heard clichés and stereotypes about the fascination or mistrust that the Western world
and the Orient hold of each other. East is East; West is West; the twain shall never meet? Reserve your
judgment until you have read Wasserman's thesis that Franz Kafka's thoughts have certain affinities
with Confucian wisdom, and see if you agree with Rudyard Kipling (forget the rest of his ballad).
Speaking of East and West, why not listen to what Ðàm Trung Pháp has to say about how the
well-known poet Nguyên Sa used the same technique of poetry as his French idol Jacques Prévert?
What a coincidence it is when two Ðường (Tang) poets, Do Fou and Li Po are discussed by
TMCS and Ðàm Trung Pháp. Both earned fame as the best loved of all Ðường poets.
When it comes to fame, what Vietnamese poet can overshadow Nguyễn Du, whose revered
masterpiece, Ðoạn Trường Tân Thanh, deals much more than with the conflict between talent and fate?
Phạm Trọng Lệ undertakes the laborious task of uncovering the three kinds of freedom that permeate
this work and showing that these freedoms are woven into its narrative fabric.
Bính Hữu Phạm continues his story of luck, this time in Vietnamese, with the same captivating
flair of an accomplished story teller.
Just like Marcel Proust, whenever David Lý Lãng Nhân sips a taste of his rum-laced glass he
takes you back in time to his native village, where rum was made down the road from the sugar factory
fed by the sugar cane brought in by local farmers.
Ah, Paris! Its bridges, its cafés, its Opéra Garnier! Our indefatigable traveler Sóng Việt Ðàm
Giang must have visited twenty-two cultural venues of this city on the Seine, nay, a hundred and
twenty-two countries and cities around the world, to be so attuned to the heartbeat of romance that stirs
the irrepressible urge deep within our bosom to set out with a song on our lips.
Minh Thu, the tireless writer-poet-translator brings us Two Friends by Guy de Maupassant But
for a portrait of a tightwad, a Scrooge par excellence, none can rival L'Avare that Molière painted with
masterly verve. And who else but Minh Thu can we trust to transmit Molière's talent of creating sidesplitting
scenes of penetrating realism into an equally adept Vietnamese monument? In addition, this
Australian by choice depicted a vast panorama of the Australian outback, where the red landscape
reminds you of the great deserts of the American West.
Our poetry corner is enlivened with the verses of Sóng Việt Ðàm Giang, David Lý Lãng Nhân,
Minh Thu, Dã Thảo, Hoàng Tâm, Phí Minh Tâm, Thanh Trà Tiên Tử, Nguyễn Ngọc Cảnh, each
looking at life from an inimitable perspective.
For the first time you will be treated to a long memoir of Nguyễn Ðức Vinh, whose story runs
through decades of the thirty-year war in Vietnam.
The recent tsunami and natural disasters that struck around the world inspired Kim Châu's and
Minh Thu's heart-breaking lines of Haiku.
Moved by the marriage of Prince William and his bride Kate this spring, Dã Thảo painted an
endearing profile of Great Britain's Queen Elizabeth II, the most photographed reigning monarch ever.
This summer you may be in for one of the hottest seasons on record, but you won't know it
because Firmament's refreshing breeze is there to soothe your heart and soul for months to come. ■
Thomas D. Le
July 2011
To join Thế Hữu Vǎn Ðàn, please link to: http://groups.yahoo.com/group/thehuuvandan/join
Thế Hữu Vǎn Ðàn web site: http://thehuuvandan.org.
Send comments and submissions to: thomasle22@yahoo.com.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 6
The Confucian Wisdom of Franz Kafka
by Martin Wasserman
Franz Kafka (1883-1924) has been recognized as one of the most significant writers of the twentieth
century. One way to appreciate Kafka’s importance is to consider what some of his fellow Germanlanguage
authors thought about his work. Here is a sample of their opinions, all of which were written
before Kafka’s death in 1924.
Herman Hesse, “Kafka is a writer with a rare intensity of vision.”
Franz Werfel, “Right now I consider Kafka to be the greatest German author.”
Rainer Maria Rilke, “ I try to keep posted on anything new by Franz Kafka. I can assure you
that I am one of his most devoted readers.”
Bertolt Brecht, “Kafka’s personal gift is that, at the same time as the collective intellect is
clouded over, the language in his writings becomes tremendously lucid to anyone who cares to listen to
him.”
The purpose of this present work, following Brecht’s recommendation, is to listen to Kafka as
he transmits Confucian wisdom through his writings. I accomplished this task by first finding sayings
from Kafka’s letters, diary jottings, and conversations which fit into a Confucian framework, and then
by writing down these sayings in a poetic format. I made the decision to use poetry, based upon W.H.
Auden’s definition of a poem being “the best example of memorable speech.” It seems to me that one
could certainly make the claim that select passages in Kafka’s autobiographical writings are indicative
of Auden’s poetry definition.
The question remains, however, as to what exactly is “Confucian wisdom.” Simply stated, it
refers to a distinct type of knowledge disseminated by Confucius (551-470 B.C.E.) and his followers,
with much of that knowledge being articulated in the form of sayings. However, these sayings were
not merely an exercise in eloquence but, rather, they were reflections on the cosmic order and on the
ways of the world. They represented an intellectual enterprise concerning the art of life and a
reexamined relationship between oneself and nature, society, moral systems and transcendent powers.
In short, the goals of Confucian wisdom thinking were to teach persons how to attain a better life and
how to make enriching connections with the external world.
These sayings of Franz Kafka were translated from two sources. The first was Gesprache mit
Kafka: Aufzeichnungen und Erinnerungen or, in English, Conversations with Kafka: Notes and
Remembrances. The second work was Das Kafka Buch: Eine Innere Biographie in Selbstzeugnissen
or, in translation, The Kafka Book: An Interior Biography in Self-Testimony.
And now, if I have aroused any curiosity at all for my proposal linking Kafka’s sayings to
Confucian wisdom, it is time for you, the reader, to just take the plunge and read on! It is my hope that
at least a few of these sayings by Kafka which you will find on the next few pages are capable of
generating some insightful Confucian-like moments that might prove to be useful in a perplexing
world.
*
Joy is food
for the human soul;
without it,
life is only
a form of dying.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 7
*
Sometimes
you have to go
abroad
in order to find
the home
you have left
behind.
*
Quietness
is indeed
a sign of strength,
but quietness
may also help you
to achieve strength--
that is the law of opposites.
*
The ordinary itself
is a miracle,
it is filled with bright rays
of sunlight;
yet most people
close their eyes
and see so little.
*
We live life
in a straight line,
yet every person
is in fact
a labyrinth.
*
Anyone
who keeps the ability
to see beauty
never grows old.
*
Reality
is never more
accessible
than in
the immediate moment
of your own life.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 8
*
The truth is always an abyss;
one must dare to dive
from the springboard
of everyday events,
go down into the depths,
in order to rise again
to the now doubly illuminated
surface of things.
*
Only this moment counts,
for it surely determines
the rest of our life.
*
To follow the phrase
“use your head”
is often
the easiest way
to actually lose it.
*
The only darkness
which won’t pass away
is that of yesterday’s guilt–
it is like
the shadow beneath
never-ending
drops
of water.
*
Passion is not
the expression of love
but only its power of attraction;
it is the door and the way
to love’s content.
*
Persons
can never avoid
the ghosts
they have called into this world,
since trouble
always returns

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 9
to its point of origin.
*
Nothing
is finally settled
unless
it is justly
settled.
*
Everyday life
is the greatest
detective story
ever written;
it is filled
with vast mystery
and surprises
which no one
can completely
explain.
*
In love–
as in all forms
of delight–
everything
can depend
upon one single word.
*
The path from appearance
to reality
can be
extremely long;
and, unfortunately,
most people on it
are very poor travelers.
*
The only
truly universal
meaning of life
is that
it ends.
*
The barriers

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 10
of the fear-ridden
can only be surmounted
by constant acts of kindness.
*
When suffering
seems like an enchantment,
it is then
that death
can become an ingredient
in the sweetness of life.
*
We only know
the rightness or wrongness
of the road
when we have finally
reached our goal–
and there’s no better time
to get started
than right now!
*
A blow at the world
is always a blow at oneself;
for that reason
every concrete wall
is just an illusion
which sooner or later
crumbles away.
*
Love is everything
which enhances, widens, or enriches
our life,
both in its heights
and its depths;
indeed,
love has a few problems
as an automobile:
those problems being
the driver,
the passenger,
and the road.
*
The only difficult

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 11
and insoluble problems
are those
which we cannot formulate,
because they have
the difficulties
of life itself
as their content.
*
A lifelong challenge–
to not give voice to silence,
but to just accept
those great elusive
sounds of silence
which exist
all around us.
*
Everything
which has
any real and lasting value
is always a gift
from within.
*
We struggle to achieve values
which are not really
values at all
in order to destroy things
on which our entire existence
as human beings
depends.
*
Don’t let your real life
become a reflection
of the dreams of others!
*
There are no road maps
on the way to finding the truth;
the only thing that counts
is to make the journey
with total dedication.
*
From a certain point

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 12
onwards
there is
no turning back;
that is the point
which must be reached.
*
We attempt to set
our narrow world
above the infinite,
thereby disturbing
the rhythm of things–
this is our greatest
misjudgment.
*
It is good
to be silent
during those times
when it’s not possible
to provide
any help.
*
There is nothing worse
than pretense,
for it transforms
every impression
into its opposite.
*
The root of personal guilt
is that we prefer
the evil
which lies so temptingly
close at hand,
rather than
those exemplary values
which seem so far
in the distance.
*
A lie is often
the expression of a fear
that you, personally,
might be
crushed

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 13
by some overwhelming truth.
*
Inner and Outer
belong to each other;
divided,
they become
two bewildering aspects
of a mystery
which we must endure
but can never solve.
*
We can oppress
our neighbors
much better
if we don’t know them.
*
Is there a direct route
anywhere at all
for us?
Perhaps a direct route
is just a myth
which leads only
to an error.
*
The tension
between the subjective world
of the “I”
and the objective
external world
is the fundamental problem
of all life.
*
Patience
is the only
true foundation
which can help us
to make
peace
with ourselves,
as well as with
each other.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 14
*
There’s no such thing
as bending or breaking;
it’s a question only
of overcoming,
which often begins
with the overcoming
of one’s self.
*
The dream reveals reality,
but the fulfillment of the dream
lags far behind;
this is the challenge of life
and the struggle of art.
*
Persons become guilt-ridden
because they speak and act
without foreseeing the results
of their words
and deeds–
the truth of the matter is
that we are sleepwalkers
in the world,
not evildoers.
*
The struggle against chance
is a struggle
against ourselves
which we can
never entirely win.
*
Life is magical,
which we can only hope
to discover
through the narrow lens
of our own experiences;
be sure, then,
that you always
stay vigilant
and that you always keep
your viewing-lens clear.
*

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 15
Always start
with what is right,
rather than with
what is acceptable.
*
Let worry and unpleasantness
pass over you–
do not try to avoid them–
on the contrary,
observe them carefully;
then let quiet understanding
take the place of reflex irritation,
and, by doing so,
you will go beyond
any need
for despair. ■

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 16
Nh»ng Chu‡i LiŒt Kê Trong ThÖ
Jacques Prévert Và Nguyên Sa
ñàm Trung Pháp
Hai nhà thơ cận đại mà tôi ái mộ là Jacques Prévert (1900-1977) và Nguyên Sa (1932-1998). Hai thi sĩ
này giống nhau ở chỗ họ sử dụng tài tình những chuỗi liệt kê (énumérations) trong thơ để làm sáng tỏ
tối đa nội dung. Đó là lối viết lớp lang trong trật tự, điển hình như trong câu ca dao quen thuộc “một
thương tóc bỏ đuôi gà, hai thương ăn nói mặn mà có duyên, ba thương má lúm đồng tiền” của chúng ta.
Tôi võ đoán Prévert đã ảnh hưởng không ít đến Nguyên Sa khi nhà thơ này du học tại Paris vào những
năm đầu thập niên 1950. Nếu những bài thơ tình dễ đọc và dễ cảm thông như những lời nói thường
ngày khiến Prévert lẫy lừng danh tiếng bên Pháp thì những bài thơ tình trinh nguyên đẹp như mơ của
Nguyên Sa cũng đã mang lại cho ông rất nhiều người ái mộ tại Việt Nam.
Một trong những bài thơ Prévert mà tôi thích nhất là bài rất ngắn mang tên PARIS AT NIGHT
(vâng, đề tài bài thơ tiếng Pháp này lại là tiếng Anh). Bài thơ ấy gọn và chính xác như một lệnh hành
quân, thứ tự lớp lang đâu vào đấy khiến người đọc không còn phải thắc mắc gì nữa về nội dung của nó.
Vai trò của ba que diêm lần lượt được nhà thơ đốt lên trong bài thơ nói về cuộc sống ban đêm ở Paris
rõ rệt lắm. Que thứ nhất để ta nhìn mặt em trọn vẹn, que thứ hai để ta chiêm ngưỡng đôi mắt em, và
que chót để ta ngắm miệng em. Sau đó là bóng tối hoàn toàn để ta nhớ lại tất cả những điều ấy trong
khi ta ôm chặt em trong vòng tay ân ái. Với dàn bài là một tràng kể lể, ngôn ngữ dân gian, cú pháp đơn
giản, và ý thơ khiêu khích, PARIS AT NIGHT không những chỉ là một tuyệt tác, mà theo tôi (một nhà
giáo ngôn ngữ thuộc loại méo mó nghề nghiệp) còn là một tài liệu giáo khoa thượng thặng cho những
ai muốn trau giồi tiếng Pháp:
Trois allumettes une à une allumées dans la nuit
La première pour voir ton visage tout entier
La seconde pour voir tes yeux
La dernière pour voir ta bouche
Et l’obscurité tout entière pour me rappeler tout cela
En te serrant dans mes bras
Nguyên Sa cũng có những bài thơ kể lể trong lớp lang như Prévert vậy, chẳng hạn như bài
NĂM NGÓN TAY ngộ nghĩnh, với ngôn từ và cú pháp giản dị tối đa và lời kết là một hờn mát dành
cho chủ nhân của bàn tay ngà nào đó:
Trên bàn tay năm ngón
Có ngón dài, ngón ngắn
Có ngón chỉ đường đi
Có ngón tay đeo nhẫn
Ngón tay tô môi
Ngón tay đánh phấn
Ngón tay chải đầu
Ngón tay đếm tiền
Ngón tay lái xe
Ngón tay thử coóc-sê

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 17
Ngón tay cài khuy áo
Em còn ngón tay nào
Để giữ lấy tay anh?
Vẫn dùng phương thức liệt kê, trong bài ALICANTE Prévert tổng kết những chi tiết buổi ái ân
với một kiều nữ như sau: một trái cam trên bàn, quần áo nàng trên thảm, nàng trên giường ta, quà tặng
ngọt ngào cho hiện tại, rượi mát ban đêm, nóng bỏng đời ta. Người đọc tinh ý sẽ thấy câu thơ số 4 là
một cách “nói nhịu” (contrepèterie) tài tình cắt nghĩa câu thơ số 1, câu 5 cắt nghĩa câu 2, và câu 6 cắt
nghĩa câu 3:
Une orange sur la table
Ta robe sur le tapis
Et toi dans mon lit
Doux présent du présent
Fraicheur de la nuit
Chaleur de ma vie
Một chuỗi liệt kê những câu phức hợp bắt đầu bằng những mệnh đề phụ chỉ điều kiện, đi đôi
với ngôn từ khuếch đại, làm cho bài GỌI EM của Nguyên Sa thực khó quên. Đây là những lời thi nhân
cuống quít muốn nói với cô bạn gái mà “một buổi sáng tỉnh dậy” chàng đã thấy ra khỏi vòng tay mình:
Tôi bảo rằng: em phải về ngay.
Nếu em là gió tôi sẽ làm trăng.
Em là trăng tôi sẽ là mây.
Nếu em là mây tôi sẽ làm gió thổi.
Còn nếu em là chân trời xa tôi sẽ làm
cánh chim bằng rong ruổi.
Em là mặt trời thì ở trên đường xích đạo
tôi sẽ muôn đời làm một kiếp hướng dương.
Ngoài chủ đề tình ái quen thuộc như đã trình bầy ở trên, Prévert và Nguyên Sa còn làm thơ để
châm biếm các quy ước xã hội hoặc nhắc nhở đến những vấn đề nhân sinh, trong đó cái vô lý của chiến
tranh là một mối quan tâm lớn, với lời thơ nhuốm một nỗi sầu man mác và vẫn dùng phương thức kể lể
độc đáo của họ. Bài thơ BARBARA lẫy lừng của Prévert (đã được phổ nhạc để hát trong các quán rượu
và khiêu vũ trường) có thể làm người đọc rơi lệ thương cảm cho mối tình mới chớm nở đã bị chiến
tranh cướp mất giữa nàng Barbara và một chàng trai thời loạn. Là chứng nhân của mối tình ấy, Prévert
trìu mến nhớ lại lúc cặp tình nhân gặp nhau dưới làn mưa hạnh phúc, khi Barbara vội chạy vào trong
vòng tay người yêu, đầm đìa nước mưa, mừng vui, hớn hở. Trong ba câu dưới đây, Prévert đã thực hiện
các liệt kê này: câu (1) và (3) chứa hai động tác cuống cuồng của một phụ nữ đang yêu (“chạy vội” về
phía người yêu và “ném mình” vào trong vòng tay chàng), câu (2) kê ra ba tính từ rất đẹp để tả người
phụ nữ đang yêu dưới mưa ấy (đầm đìa, mừng vui, hớn hở):
Et tu as couru vers lui sous la pluie
Ruisselante ravie épanouie
Et tu t’es jetée dans ses bras
Nhưng dưới trận mưa sắt, lửa, thép, và máu của chiến tranh ngu xuẩn, em bây giờ ra sao, hỡi

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 18
Barbara, và cái anh chàng đã ôm em đắm đuối trong vòng tay bây giờ thế nào -- chết, mất tích, hay còn
sống ? Những kể lể ấy làm cho đoạn thơ kế tiếp thêm xót xa, ái ngại:
Quelle connerie la guerre
Qu’es-tu devenue maintenant
Sous cette pluie de fer
De feu d’acier de sang
Et celui qui te serrait dans ses bras
Amoureusement
Est-il mort disparu ou bien encore vivant
CẮT TÓC ĂN TẾT của Nguyên Sa là một thác nước kể lể thần sầu đánh mạnh vào tâm tư
người đọc như một lời kinh xin giải tội cho một đất nước đang băng hoại đạo đức trong cơn khói lửa.
Ngày nay đọc lại bài ấy, tôi không khỏi buồn man mác và nuối tiếc vì lời nguyện cầu của nhà thơ ưu
thời mẫn thế đó đã không được ông Trời chấp nhận cho. Xin được kết thúc bài viết này bằng một vài
đoạn đặc sắc trong bài thơ sầu bi ấy :
Cắt cho ta, hãy cắt cho ta
Cắt cho ta sợi dài
Cắt cho ta sợi ngắn
Cắt cái sợi ăn gian
Cắt cái sợi nói dối
Sợi ăn cắp trên đầu
Sợi vu oan dưới gáy
Sợi bè phái đâm ngang
Sợi ghen tuông đứng dọc
Sợi xích chiến xa, sợi giây thòng lọng
Sợi hưu chiến mỏng manh, sợi hận thù buộc chặt
……………
Cắt cho ta
Cắt cho ta, hãy cắt cho ta
Sợi Hà-Nội khóc trong mưa
Sợi Sài-Gòn buồn trong nắng
Sợi dạy học chán phè
Sợi làm thơ thiểu não
……………
Cắt cho ta
Sợi mệt mỏi sau những tháng ngày hoan hô đả đảo
Sợi cháy đen như rừng núi Chu-Prong
Sợi thở dài trong đêm cúp điện tối om
Sợi sát vào nhau đánh sáp lá cà
Sợi cắt non sông thành Bắc Nam, thành khu chiến. ■

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 19
Thæm vi‰ng Paris, Pháp: Các Quán Café
Sóng ViŒt ñàm Giang
Paris với từng vùng chia thành những quận (Q) đặt tên theo thứ sự số , cấu trúc xoắn hình chôn ốc,
bắt đầu từ quận 1 và quận 2 (Q1+2) là vùng Opéra đến Les Halles, quận 3 và 4 gồm vùng Marais và
bên phía đông của Q 1+2. Q 1,2,3 4 nằm hữu ngạn (bên phải/phía bắc) sông Seine. Quận 5 vùng Latin
Quarter, quận 6 vùng St-Germain-des-Prés và Odeon, quận 7 là vùng phiá tây của trung tâm. Q 5,6,7
nằm tả ngạn (bên trái/ phía nam) của sông Seine, rồi quận 8 vùng Champs-Elysées, rối quận 9 là vùng
Montmartre và Pigalle, rối cứ thế tiếp tục vòng xoắn đến quận 10, 11, v.v….
Những hình ảnh du lịch không nhất thiết chỉ giới hạn trong phạm vi một vùng mà liên tục với
nhau vì di tích lịch sử nối liền từ quận này sang quận khác.
Quận 1 và Quận 2 có Nhà thờ Madeleine, Les Halles, Vườn Tuileries, có nhiều Bảo tàng Viện
nổi tiếng như Louvre, Orangerie, Art Decoratifs, có Place de La Concorde, Place Vendôme, Palais
Royal, có Jeu de Paume, có phố nổi tiếng Rivoli, có đại lộ Haussmann, có quán Café de la Paix, Café
de la Ville, có đại thương xá Galeries Lafayette, Printemps, và nhiều nữa.
Quận 3 có Trung tâm Pompidou.
Quận 5 là Latin Quarter, có đại học Paris, có đại học Sorbonne, có Clony, có Pantheon, có nhà
thờ St Severin, có công trường St Mitchel,và nhiều nữa.
Quận 6 có nhà thờ St-Germain-des-Prés, St Sulpice, có những quán café nổi tiếng, trường
Beaux Arts, có vườn Luxembourg, có Musée d’ Orsay, và nhiều nữa.
Quận 7 có Ecole Militaire, Hotel des Invalides, Assemblée Nationale, Bảo tàng Rodin, có
Champs De Mars, Eiffel Tower
Quận 8 có Arc de Triomphe, đại lộ Champs Elysées, Petit Palais, Grand Palais, điện Chaillot,
v.v…
Quận 9 có Opéra Garnier, có Sacré Coeur de Montmartre, có Moulin Rouge, có Pigalle, v.v…
Café Paris
Trước khi nói đến những quán café nổi tiếng của quận 6, phải nói đến nhà thờ St.- Germain.
Nhà thờ Saint-Germain
Khu phố cổ Saint-Germain-des-Prés ở bên trái sông Seine, đã có từ thế kỷ thứ 9, với tu viện cao cấp
dòng thánh Benoit nổi tiếng nhất của Pháp, nay là nơi có rất nhiều quán cà phê văn học, tiệm sách và
các nhà trưng bày nghệ thuật. Ở giữa tu viện là nhà thờ Saint-Germain.
Đây là nhà thờ kiến trúc La mã và cổ nhất Paris. Nhà thờ Saint-Germain-des-Prés, nằm trên
đường Saint-Germain, đã được xây cất vào thế kỷ thứ XI trên nền tảng của một điện thờ đã được dựng
lên vào năm 542. Nhà thờ được đặt tên theo vị giám mục Saint-Germain (chết năm 576), và sau khi
được đổi tên hai lần thì vì được xây dựng giữa một đồng cỏ nên được mang tên là Nhà Thờ Saint–
Germain-des-Prés. Sau khi bị tàn phá bởi chiến tranh, vào năm 1000, nhà thờ được tái xây dựng theo
kiểu La mã.Tháp chuông nhà thờ được xây dựng từ thế kỷ XI là tháp chuông cổ nhất của thành phố
Paris. Cuối thế kỷ 18, tu viện được biến thành nhà tù và nhà thờ trở thành nhà kho.
Qua thế kỷ 19, tu viện được trả lại làm nơi thờ phụng. Nhà thờ được trùng tu với công lao chính của
Victor Hugo đã cổ động mọi giới công tư chức đóng góp nhân lực và phí tổn.
Trong nhà thờ có mộ của René Descarte, nhà tư tưởng, nhà toán học và ông tổ của nền triết học

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 20
hiện đại. Ngoài mộ Descarte, còn có mộ của Jean-Casimir, vua của Ba Lan, thoái vị năm 1668 để trở
thành tu viện trưởng của Nhà Thờ Saint-Germain-des-Prés vào năm 1669.
Đại lộ Saint-Germain.
Đại lộ Saint-Germain đã được nam tước Haussmann tạo dựng vào thế kỷ XIX, dài 3 km, chạy xuyên
qua 3 quận của Paris. từ khu phố Saint-Germain-des-Prés đến tận Quartier de L’Odéon. Một chút chi
tiết hơn, đại lộ này chạy xuyên qua một phần của tả ngạn (phía trái) sông Seine, nằm gần sông Seine và
nối liền Pont de La Concorde với Pont de Sully.
Quán Café Paris
Ngay đối diện với ngôi nhà thờ là tiệm cà phê nổi tiếng Café de Flore và Les Deux-Magots.
Quán Café de Flore, 172 đại lộ Saint Germain đã được mở cửa từ năm 1887. Vào khoảng năm
1913, Guillaume Apollinaire và André Salmon đầu tư vào quán café này và biến tầng một thành toà
soạn cho tờ Tạp chí Les Soirées de Paris. Năm 1939, Paul Boubal mua lại và những năm sau đó Breton,
J.P. Sartre, Simone de Beauvoir, Jacques Prévert, Salvador Dali thường hiện diện ở quán này, có người
tới hàng ngày và viết thơ văn tại đó.
Ngoài Café de Flore, còn Café de Deux-Magots tại 9 Place St-Germain-des-Prés. Verlaine,
Rimbaud, Gide, Picasso, Hemingway, Saint-Exupéry, Oscar Wilde, André Bréton và nhiều nữa thường
có mặt tại địa điểm này. Café Les Deux Magots cũng là nơi Picasso gặp gỡ và làm quen Dora Maar
vào mùa đông năm 1935, khởi đầu cho một cuộc tình với nhiều tác phẩm Picasso vẽ Dora Maar với
chân dung hai khuôn mặt trong nhiều bức họa. Năm 1983, quán café lại đổi chủ một lần nữa nhưng
quán vẫn tiếp tục là điểm hẹn của những tên tuổi lớn, đặc biệt là giới văn nhân, điện ảnh của khắp thế
giới.
Vì những địa điểm như quán café, hay hộp đêm ở những con đuờng nhỏ bao quanh đại lộ Saint-
Germain có nhiều văn, sĩ, họa sĩ, nhạc sĩ tụ họp mà Saint-Germain des-Prés đuợc xem như là biểu
tượng cho đời sống trí thức của Paris.
Lịch sử quán Café de Flore
Vào năm 1913, Apollinaire đầu tư vào quán. Cùng với Salmon, họ biến tầng thứ nhất thành văn phòng
làm báo Les Soirées de Paris. Chiến tranh không thay đổi quán bao nhiêu, Apollinaire vẫn dung nơi đây
làm văn phòng. Vào một ngày Xuân năm 1917, ông giới thiệu Philippe Soupault với André Breton, và
qua một thời gian ngắn, họ đã phát triển phong trào dada (Dadaist movement) và siêu thực (surrealism)
rộng rãi hơn.
Dada là một trào lưu văn hoá bắt nguồn từ Zurich, Thuỵ sĩ,trong Đệ Nhất thế chiến (WW I) và
lên tột đỉnh trong khoảng 1916-1922. Trào lưu dada trước tiên liên quan đến visual arts, văn , chương
(thơ, lý thuyết về thơ,v.v..), kịch nghệ, graphic design, và chính trị phản đối chiến tranh qua nghệ thuật
tranh ảnh, dada cũng chống lại trưởng giả. Dada sau đó có ảnh hưởng đến những trào lưu kế tiếp, đáng
kể nhất phải nói đến siêu thực, Tân hiện thực, pop art. Apollinaire chết vào năm 1918.
Thời kỳ 1930-1939
Trong thời kỳ kế tiếp những nhà trí thức, họa sĩ, nhà xuất bản, nhà làm phim ảnh thường dùng nơi này
làm chỗ gặp gỡ. Ngay cả chính trị gia như Trotsky hay Chou En Lai cũng đã có mặt tại nơi này. Nếu
nói về nhóm thi sĩ, nhạc sĩ thì phải kể nhóm của Jacques Prévert.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 21
Thời kỳ 1939-1945
Năm 1939, Paul Boubal mua lại Café de Flore. Đây là thời gian của Jean-Paul Sartre và Simone de
Beauvoir. Họ gặp nhau thường trực ở đó (và cả ở tại Les Deux Magots), và theo Sartre thì trong bốn
năm đóng đô tại quán café, họ không hề gặp người Đức nào và Sartre gọi nơi này là con đường Tự do
dẫn đến con đường Hòa bình. Sartre là cha đẻ của chủ nghĩa hiện sinh (Sartrean existentialism).
Thời kỳ này, quán giống như một câu lạc bộ của Anh, với khách hàng quen thuộc ngồi tụ từng
nhóm cả chục người. Họ có thể thuộc nhóm khác nhau như nhóm Prévert, nhóm Jean-Paul Sartre,
nhóm thân cộng sản, nhưng không làm phiền nhau. Nữ tài tử Pháp Simone Signoret cho biết trong
cuốn hồi ký, bà được sinh ra vào một buổi tối tháng Ba năm 1941, trên một tấm ghế ngồi tại quán Café
de Flore.
Thời kỳ sau chiến tranh
Sau chiến tranh nơi đây có nhiều khuôn mặt thuộc phái hiện thực. Thời kỳ những năm 1960s, coi như
nổi bật nhất là những năm của phái làm phim ảnh Christian Vadim, Jane Fonda, Jane Seberg, Roman
Polansky, Marcel Carné. Brigitte Bardot, Alain Delon, Losey, Belmondo, v.v… Cũng là nơi tụ họp của
những nhà vẽ kiểu quấn áo như Yves Saint-Laurent and Pierre Bergé, Rochas, Gunnar Larsen,
Givenchy, Lagerfeld, Paco Rabanne, Guy Laroche , v.v…
Những năm 1980s cho đến hiện tại thì quán Café de Flore vẫn là nơi gặp gỡ ưa thích của những
văn nhân, thi sĩ, nhạc sĩ, tài tử màn ảnh, truyền hình v.v..kể cả một số chính trị gia.
Phải đến quán Café de Flore, ngồi ăn sáng, đi thăm khắp quán, nhìn thấy những hình ảnh những
nhân vật nổi tiếng đã có mặt ở quán qua các thời đại mới thấy đuợc quán Café de Flore đã đi sâu vào
lịch sử và văn hóa Pháp đến mức nào.
Chén cà phê tiệm Flore.
Không phải vì cà phê ngon có tiếng mà quán Flore nổi tiếng. Nó nổi tiếng vì địa điểm và thời thế đã
tạo nên. Đi bộ trên đại lộ St-Germain, ghé thăm nhà thờ St-Germain, rồi ngồi uống café tại quán Flore,
nhìn người qua lại hay đọc sách thật vô cùng thú vị. Những người hầu bàn là những người đàn ông
mặc quần mầu đậm, mặc áo trắng, khoác tấm tablier dài màu trắng, mặc áo gilet đen, cổ thắt nơ đen, họ
rất nghề nghiệp, rất quan tâm đến khách hàng, lấy order ghi cẩn thận, và sắp chén đĩa rất gọn gàng. Họ
không niềm nở hay cười nói hay làm thân với khách nhưng họ làm việc rất nghiêm túc và chu đáo.
Quán Flore có bàn phía trong tiệm, có bàn phía ngoài tiệm nhưng trong dãy hành lang có kính, và có
bàn lộ thiên bày ngoài lề đường.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 22
Nhà thờ St-Germain
Café de Flore trong hành lang kính
Trong tiệm
Café de Flore với bàn ghế trên lề đường
Bên kia đuờng từ Café de Flore và Les Deux Magots là quán Brasserie Lip, nơi mà nhà văn
Hemingway đã viết cuốn tiểu thuyết “A Farewell to Arms”.
Nói đến quán cà phê của Paris thì nhiều vô cùng, có sách ước lượng cỡ 12,000 tiệm.
Quán Café Le Procope.
Quán Procope do Francesco Procopio mở vào năm 1686 ở trên đường L’Ancienne-Comédie. Có thể nói

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 23
đây là nhà hàng cũ nhất vẫn còn tiếp tục mở và là nơi đầu tiên của Ấu châu cho khách thưởng thức café
nhập cảng từ văn hóa Hồi giáo. Vào những năm 1700s, Café Procope là điểm hẹn của Voltaire, của
Rousseau, rồi một số nhà cách mạng như Danton, Robespierre, Marat. Nay quán cà phê trở thành một
tiệm ăn rất có tiếng.
Quán Café de la Paix nằm ở góc đường giữa Place de l’Opéra và Blvd des Capucines.
Les Deux Magots
Café de la Paix
Kết luận
Với hơn 12 ngàn tiệm café tại Paris, nếu mỗi ngày uống ở một tiệm thì hơn một bốn chục năm chắc gì
một người có thể đi thăm hết được ? Câu chuyện café không thể nào chấm dứt trên một vài trang giấy.
Uống café có bạn tâm đầu ý hiệp mới là điều đáng quý, đáng trân tàng. Và có một cặp danh tài văn
chương triết học như Jean-Paul Sartre cùng Simone de Beauvoir liên kết với Café de Flore và Les Deux
Magots tại Paris, Pháp là độc nhất có một không hai của đầu thế kỷ thứ 20. ■
Sóng Việt Đàm Giang
Photo Sóng Việt
May 10, 2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 24
Ðọc lại truyện Kiều
Ý Nghïa T¿ Do Trong ñoån TrÜ©ng Tân Thanh
Phåm Tr†ng LŒ
Hơn sáu chục năm nay Truyện Kiều được dẫn giải và bình luận rất nhiều. Ngày xưa phe Phạm Quỳnh
bênh Kiều nói rằng: “Truyện Kiều còn thì tiếng ta còn, tiếng ta còn thì nước ta còn.” Phe Ngô Ðức Kế
dựa trên luân lý cho truyện Kiều là một “dâm thư.” Người ta thường nói: “Ðàn ông chớ kể Phan Trần;
đàn bà chớ kể Thúy Vân Thúy Kiều.” Nay đọc lại truyện Kiều để xem tác giả quan niệm thế nào là “tự
do” theo quan niệm nhân bản; hệ thống tín ngưỡng của xã hội Kiều (Khổng, Phật, Lão) ảnh hưởng đến
đời Kiều thế nào, và Nguyễn Du mượn Ðoạn Trường Tân Thanh để bày tỏ thế nào là ý nghĩa tự do của
con người về ba khía cạnh: cá nhân, nghệ thuật và xã hội.
Cũng xin dè dặt: việc phê phán tác giả qua cốt truyện chỉ có giá trị tương đối, vì Nguyễn Du
mượn tạm cốt truyện Tàu của Thanh Tâm Tài Nhân để viết nên Ðoạn Trường Tân Thanh, cũng như
kịch tác gia Shakespeare mượn tạm cốt truyện xưa để viết nên những kịch phẩm La Mã bất hủ.
Trước hết, chúng tôi đồng ý phần nào với Vân Hạc Lê Văn Hòe rằng “Truyện Kiều giá trị
không ở tư tưởng đạo đức, luân lý hay triết lý, cũng không ở cốt truyện, hay cách bố cục kết cấu, tình
tiết. Cái giá trị tuyệt đối của Truyện Kiểu là ở văn chương…” Chúng tôi muốn chứng minh rằng qua
những nhân vật chính như Kiều, Từ Hải, Kim, Thúc, v.v…Nguyễn Du hàm ẩn một quan niệm về tự do
rằng: con người đầy đủ phải là con người biết rung động chân thành, có lý trí, biết hòa hợp với thiên
nhiên, ghét nỗi bất công trong xã hội, nghĩa là một con người nghệ thuật và tự do.
A. Quan niệm của Nguyễn Du về Tự do
Nguyễn Du viết Ðoạn Trường Tân Thanh (ÐTTT) để chứng minh thuyết Tài Mệnh Tương Ðố bằng
cuộc đời Thuý Kiều? Ðể khuyên người đời giữ thiện tâm ? Ðể gửi gấm tâm sự của một « hàng thần »?
Ðây cũng là lập luận của một số nhà phê bình từ trước đến nay. Ðoạn mở đầu và đoạn cuối của Truyện
Kiều khiến ai đọc cũng tin là chủ đích của Nguyễn Du là để chứng minh thuyết Tài Mệnh Tương Ðố :
Trăm năm trong cõi người ta,
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau...
Bắt phong trần phải phong trần,
Cho thanh tao mới được phần thanh tao.
Phạm Quí Thích (1760-1825) cùng thời với Nguyễn Du (1765-1820) trong bài “Tổng vịnh Truyện
Kiều” viết rằng:
Cho hay những kẻ tài tình lắm,
Trời bắt làm gương để thế gian.
Chu Mạnh Trinh (1862-1905) cũng viết:
Cung oán nỉ non đàn bạc mệnh,
Duyên may dun dủi lưới Tiền Ðường.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 25
Bùi Kỷ, trong bài Truy điệu Tiên Ðiền năm 1927 cho biết một phần tâm sự Nguyễn Du:
Gặp cơn Lê thị suy vi,
Kinh thành muốn lở, thăng trì muốn vơi.
…
Giang hồ lăng miếu một thân,
Ðật dân bỗng hóa hàng thần lạ thay!
Há chẳng biết cao bay xa chạy,
Cái công danh là bẫy trên đời,
Song le con tạo trêu ngươi,
Buộc nhau chỉ một chữ thời mà đau.
...
Muốn động đến cửu toàn linh thính,
Hỏi bao giờ tài mệnh không ghen.
Theo thiển ý, khi viết ÐTTT, Nguyễn Du rất khéo léo: ngài không chỉ có ý chứng minh thuyết
Tài Mệnh Tương Ðố, mà cũng không viết ÐTTT chỉ với mục đích đem Kiều ra làm gương cho đời như
những nhà phê bình đứng trên bình diện luân lý đã nhận xét. Nguyễn Du dường như có một tâm sự
mâu thuẫn: một mặt thì không nỡ đả phá những hệ thống sẵn có của một xã hội Khổng, Phật, Lão ở
Việt Nam vào cuối thế kỷ 19. Nhưng ngài muốn ẩn tàng một ý niệm tự do của con người trong một thời
đại mà những lễ nghi, tôn giáo, chính trị đang thay đổi. Cũng cần biết là cuối thế 18 đầu thế kỷ 19 là
một giai-đoạn có nhiều biến chuyển về khoa học có ảnh hưởng đến những quan niệm về triết lý, thần
quyền và quân quyền. Nguyễn Du vốn là người lịch duyệt, từng đi sứ sang Tàu, chắc hẳn biết những
những phát triển về khoa học và triết lý chẳng những trong thời đại ngài mà cả những thời đại trước.
Xin lược qua: ngay từ thế kỷ thứ hai cho đến thời Phục Hưng (từ thế kỷ 14 đến cuối thế kỷ 16),
quan niệm cho rằng trái đất là trung tâm vũ trụ (Ptolemaic system) không còn được chấp nhận nữa. Sau
đó có những khám phá về hàng hải như năm 1512 Magellan đi vòng quanh trái đất; năm 1543 nhà thiên
văn học Copernicus chứng tỏ rằng mặt trời, chứ không phải là trái đất, là trung tâm hành tinh hệ;
Galileo chế ra viễn-vọng-kính năm 1609; Newton khám phá ra luật hấp dẫn lực vào thế kỷ 17;
Lavoisier (1743-1797) hệ thống hóa môn phân tích định lượng hoá học. Về mặt chính trị thì Rousseau
viết cuốn Xã Ước (Du Contrat Social) năm 1762 chủ trương dân quyền, chống lại quan niệm vương
quyền của Hobbes (tác giả cuốn Leviathan) viết năm 1651 cho rằng con người ở trạng thái tiền xã hội
rất man dã và vị kỷ nên tự nguyện chuyển nhượng những quyền thiên nhiên (natural rights) của mình
cho một vị vua để đổi lại được hoà bình và an ninh. John Locke, triết gia người Anh, cũng nói rằng con
người ở trạng thái tự nhiên khi chưa có xã hội thì đã có luật thiên nhiên (natural law) trong đó con
người có quyền sống, tự do và có tài sản (Second Treatise on Government, 1688). Năm 1776 Thomas
Jefferson khi viết ý này trong bản Tuyên ngôn Ðộc lập Hoa-Kỳ, trong đoạn đầu, có nói rằng:
«... Mọi người sinh ra đều bình đẳng, rằng con người được Thượng Ðế ban cho quyền bất khả
nhượng là quyền sống, được tự do và mưu cầu hạnh phúc, rằng để thực hiện và bảo đảm những
quyền này con người mới thành lập ra chính phủ và cho chính phủ những quyền chính đáng đặt trên
sự thoả thuận của người dân...rằng bất cứ khi nào một hình thức chính phủ trở nên huỷ hoại đối với
những cứu cánh trên thì người dân có quyền thay đổi hay huỷ bỏ chính phủ đó và thiết lập một
chính phủ khác đặt trên nền tảng những nguyên tắc sao cho có thể đem lại cho dân an ninh và hạnh
phúc. » (Xem Declaration of Independence)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 26
Tóm lại, con người ngay từ thời Phục Hưng đã bắt đầu nghi ngờ về thuyết tiền định khi thấy
thiên văn tạo vật cũng thay đổi chứ không hoàn toàn bất biến. (Trong ÐTTT Kim Trong cũng an ủi
Kiều rằng «Xưa ngay nhân định thắng thiên cũng nhiều.») Con người với tư tưởng của Locke, Rouseau
và Jefferson, không còn tin tưởng vào quân quyền nữa. Trong văn chương con người đã trở thành chủ
điểm. Những nhà văn lãng mạn bắt đầu mô tả con người với những dục tình mãnh liệt. Khi Nguyễn Du
còn trẻ, chắc ngài đã biết những thành quả của Nguyễn Huệ cùng sự xâm nhập của nước ngoài vào Việt
Nam. Khi vua Quang Trung đại phá quân Thanh năm 1789 (cũng là năm cách mạng Pháp bùng nổ) thì
Nguyễn Du đã 24 tuổi. Theo sử gia Trần Trọng Kim thì người ngoại quốc đã đến Việt Nam ngay từ đầu
thế kỷ 17. Năm 1614 đời chúa Sãi có người Bồ Ðào Nha tên Jean de La Croix đến lập lò đúc súng tại
Thuận Hoá, năm 1637 người Hoà Lan được chúa Trịnh cho phép mở cửa hàng buôn bán ở Phố Hiến
thuộc Hưng Yên đông đến « 1,000 nóc nhà, làm thành ra chỗ vui vẻ lắm », cho nên tục ngữ bấy giờ có
câu rằng:« Thứ nhất Kinh-kỳ, thứ nhì phố Hiến. » (Việt Nam Sử Lược, quyển nhì, trang 96).
B. Những Tự do trong Truyện Kiều
Nếu chấp nhận giả thuyết rằng Nguyễn Du cũng am hiểu không nhiều thì ít những biến đổi của thời đại
ông, và ông có suy nghĩ, diễn đạt vào những nhân vật trong truyện Kiều một ý-niệm tự do nhân bản
rằng con người đầy đủ là con người biết rung động, có lý trí, có tín ngưỡng; lòng thành có thể động đến
quỉ thần (« Kiều rằng những đấng tài hoa/Thác là thể phách còn là tinh anh »); yêu tự do, ghét bất
công (« Anh hùng tiếng đã gọi rằng/Giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha... Phong trần mài một lưỡi
gươm/Những phường giá áo túi cơm xá gì.») v.v.. thì có thể tóm tắt ý niệm tự do của ngài vào khía
cạnh: tự do cá nhân, tự do nghệ thuật và tự do xã hội.
Ngay từ đầu Truyện Kiều, Nguyễn Du đã viết: «Những điều trông thấy mà đau đớn lòng.» Ðiều
đó chứng tỏ kinh nghiệm sống của tác giả cũng có phần nào ảnh hưởng đến truyện Kiều. Trong bài
« Tế Thập Loại Chúng Sinh » ngài cũng nói « Ðau đớn thay phận đàn bà. » Ngài ắt hẳn thấy số phận
của người đàn bà nói riêng, hay số phận của người nghệ sĩ nói chung, trong một xã hội đầy khuôn mẫu
gò bó. Mà vượt ra khỏi những khuôn mẫu đó là một đòi hỏi của tự do cá nhân. Nếu không chấp nhận
tiền đề này thì khó có thể hiểu tại sao Nguyễn Du tạo cho nhân vật Kiều vượt ra ngoài khuôn mẫu đạo
đức của một xã hội Khổng, Mạnh. Trong một xã hội phong kiến, với những khắt khe của đạo đức, Kiều
đã được theo học như nam giới, thi hoạ cầm kỳ, để có thể đối ẩm với nam giới. Kiều lại còn tự ý gắn bó
với người yêu đang khi cha mẹ đi vắng, lẻn sang nhà trai tình tự (« Săm săm băng lối vườn khuya một
mình...Vì hoa nên phải đánh đường tìm hoa/Bây giờ tỏ mặt đôi ta /Biết đâu rồi nữa chẳng là chiêm
bao. ») Hơn nữa, khi đã đi lấy Mã Giám Sinh, Kiều còn dám nhờ cha lo dùm chuyện Kim Trọng (« Lạy
thôi nàng lại rén chuyền/Nhờ cha trả được nghĩa chàng cho xuôi. »)
Nhưng nếu nhân vật Kiều biểu tượng cho tự do cá nhân thì cái tự do này cũng đi đôi với lý trí.
Hãy xem như khi Kim Trọng có ý lơi lả, Kiều đã biết ngưng lại :
Ðã cho vào bậc bố kinh.
Ðạo tòng phu lấy chữ trinh làm đầu.
Ra tuồng trên bộc trong dâu,
Thì con người ấy ai cầu làm chi.
....
Vội chi ép liễu hoa nài,
Còn thân còn một đền bồi có khi.
Quyết định thứ hai của Kiều, theo thiển ý, là một quyết định tự do, ấy là khi Kim Kiều tái hợp,
Kiều xin đổi tình vợ chồng ra tình bạn bè. Nếu cho rằng một hành động tự do là một hành động mà

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 27
người hành xử không bị cưỡng chế, ở trong một hoàn cảnh thuận lợi, và biết rõ về hậu quả về hành
động của mình thì khi quyết định như vậy, Kiều đã hành động như một con người tự do, có lý trí,
ngược lại sự năn nỉ của Kim và sự khuyến dụ của gia đình. Mà tự do cá nhân chẳng qua là căn bản của
tự do nghệ thuật. Trong Truyện Kiều không thiếu những cảnh đáng bị « kiểm duyệt. » Thí dụ như cảnh
Tú Bà dạy Kiều cách tiếp khách: Nghề chơi cũng lắm công phu.
Hay cảnh Kiều tắm:
Buồng the gặp buổi thong dong,
Thang lan rủ bức trướng hồng tẩm hoa.
Rõ ràng trong ngọc trắng ngà,
Dày dày sẵn đúc một toà thiên nhiên.
Trong cái tình huống ấy, Thúc sinh như một nghệ sĩ tài hoa, làm một bài thơ vịnh cảnh Kiểu
tắm: “Ngụ tình tay thảo một thiên luật Ðường,” và được khen là “Lời lời châu ngọc hàng hàng gấm
thêu” Nếu Thuý Kiều và tài sắc của nàng biểu tượng cho một tự do cá nhân thì đó cũng là đối tượng
của người nghệ sĩ. “Văn sĩ, giai nhân,” Chu Mạnh Trinh, trong “Bài Tựa Truyện Kiều,” đã bảo là
“cùng kiếp hoa nghiêm nặng nợ,” và nhận là “ta cũng nòi tình, thương người đồng điệu” (bản dịch của
Ðoàn Quì). Tiên Phong Mộng Liên Ðường chủ nhân trong bài tựa Truyện Kiều cũng viết rằng: Thuý
Kiều khóc Ðạm Tiên, Tố Như Tử làm truyện Thuý Kiều, việc tuy khác nhau mà lòng thì là một; người
đời sau thương người đời nay; người đời nay thương người đời xưa, hai chữ tài tình thật là một cái
thông luỵ của bọn tài tử khắp trong gầm trời và suốt cả xưa và nay vậy.” (bài Tựa Truyện Kiều của
Tiên Phong Mộng Liên Ðường Chủ nhân làm tháng hai niên hiệu Minh Mệnh, in lại trong Truyện Thúy
Kiều, do Bùi Kỷ và Trần trọng Kim hiệu đính (Saigon: Tân Việt, 1968) in lần thứ tám, tr. XLVIII.
Khía cạnh thứ ba của tự do là khía cạnh xã hội. Qua nhân vật Từ Hải, Nguyễn Du dường như hé
cho ta thấy một xã hội bất công, và một nghi vấn về tính cách hợp pháp của một chế độ quân chủ
chuyên chế. Theo truyện Tàu thì Từ là một tướng giặc, nhưng suốt trong truyện không thấy Nguyễn Du
tả Từ như một tướng giặc, mà là một nghệ sĩ, “gươm đàn nửa gánh, non sông một chèo.” Từ cách ăn
nói, đến cử chỉ và diện mạo của Từ, và lời thưa gửi lễ phép của Kiều, Từ là một người khí phách:
Lại đây xem mặt cho gần,
Phỏng tin được một vài phần hay không.
Thưa rằng lượng cả bao dung,
Tấn dương được thấy mây rồng có phen.
Tính cách “đế vương” của Từ Hải được diễn tả qua những chiến công hiển hách của nhân vật này:
Thừa cơ trúc chẻ ngói tan,
Binh uy từ đấy sấm vang trong ngoài.
Triều đình riêng một góc trời,
Gồm hai văn võ rạch đôi sơn hà,
Ðòi cơn gió quét mưa sa
Huyện thành đạp đổ năm toà cõi nam.
Từ không phải là hạng võ dũng vô mưu. Khi Hồ Tôn Hiến dụ hàng, Từ đã nghi ngờ:
Một tay gây dựng cơ đồ
Bấy lâu bể Sở sông Ngô tung hoành,

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 28
Bó thân về với triều đình,
Hàng thần lơ láo phận mình ra đâu!
Áo xiêm ràng buộc lấy nhau,
Vào luồn ra cúi công hầu mà chi!
Sao bằng riêng một biên thuỳ,
Sức này đã dễ làm gì được nhau.
Thật là khẩu khí của một người làm chúa một biên thuỳ, chẳng phải là lời một tên giặc! Ngay khi đã
yên rồi mà dư âm còn âm ỉ: “Sóng yên Phúc Kiến lửa tàn Triết Giang.” Nếu không phải là người ham
muốn tự do chắc không thể chấp nhận để cho nhân vật Từ nói lên những lời bằng những từ ngữ dành
cho bậc vua chuá.
Tuy nhiên, như đã trình bầy ở trên, Nguyễn Du rất khéo: ngài tôn trọng cốt truyện để Từ phải chết.
Dầu chết mà phí phách vẫn phi thường:
Khí thiêng khi đã về thần,
Nhơn nhơn còn đứng chôn chân giữa vòng.
Nguyễn Du không thể để Từ thắng triều đình nhà Minh (tuy đã tả là “gồm hai văn võ vạch đôi
sơn hà”) vì như vậy là đảo lộn trật tự xã hội trong đó trật tự quân thần chỉ là một hình ảnh của
trật tự thiên nhiên và vũ trụ theo như quan niệm quân chủ xưa. (E.M.W.Tillyard, The Elizabethan
World Picture, 1943). Cũng như Shakespeare, Nguyễn Du không tán thành sự nổi loạn. Ngài chỉ hé mở
cho ta thấy một nghi vấn về tính cách hợp pháp của một nền quân chủ chuyên chế. Trong một xứ rộng
lớn như Trung Hoa, dầu nhà vua được tả là “Rằng ơn thánh đế dồi dào/Tưới ra đã khắp, thấm vào đã
sâu” mà những mục nát, bất công đầy rẫy (“Có ba trăm lạng việc này mới xuôi”); buôn người về làm
ca nương, con quan Lại bộ thượng thư mà trong nhà nuôi bọn tôi tớ giao cho cả việc bắt cóc người về
hành hạ. Một xã hội được tả là “Bốn phương phẳng lặng hai kinh vững vàng” mà một vị tướng giặc
như Từ Hải có thể “Năm năm hùng cứ một phương hải tần” và có thể sai hai đạo quân đi bắt người về
để trả ân oán “Ðạo ra Vô Tích đạo vào Lâm Truy” thật dễ dàng thì đủ hiểu uy-quyền của trung ương
lỏng lẻo đến mức nào!
C. Kết luận
Tóm lại, nếu câu nói của Buffon đọc trước hàn lâm viện Pháp năm 1753, rằng “qua văn phong ta có thể
biết chính người viết vậy,” (Le style, c’est l’homme même) có phần nào đúng thì ta có thể kết luận là
khi viết ÐTTT, Nguyễn Du không chỉ muốn chứng minh thuyết Tài Mệnh Tương Ðố hay dùng gương
Kiều để người đời soi chung mà thôi. Viết Truyện Kiều, phải chăng Nguyễn Du đã sử dụng nhiều khía
cạnh khác nhau của nhiều nhân vật khác nhau để hé mở cho độc giả thấy một ý niệm tự do. Với tâm
hồn nghệ sĩ, với kinh nghiệm của một người đi và sống nhiều, thấy cảnh nước loạn dân khổ--từ khi chia
đôi Nam Bắc với Trịnh-Nguyễn phân tranh đến hết thời Nguyễn Huệ tới thời Gia Long, Việt Nam luôn
luôn có chiến tranh, hoặc trong nước hoặc chinh phạt nước ngoài-- ngài ắt hiểu những lẽ biến chuyển
của tạo hoá và chính trị đương thời nên đã cho ta thấy ba khía cạnh chính của một ý niệm tự do nhân
bản: ấy là tự do cá nhân, tự do nghệ thuật và tự do xã hội. ■
(Viết xong tại Fairfax, Virginia 1979; sửa lại 5/30/11--PTL)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 29
"Chúc Quí VÎ NhiŠu May M¡n!"
"Good Luck to You, Ladies and Gentlemen."
By Bính H»u Phåm
Một chiếc xe hơi Mercedes-Benz đang vùn vụt chạy trên đường xa-lộ về hướng Atlantic City. Trong
xe, hai người đàn ông và hai người đàn bà đang vui vẻ chuyện trò.
Bà Lý quay qua hỏi bà Hoàng: “Lần trước chị được hay thua?”
Bà Hoàng nói ỡm ờ: “Dạ cũng trung bình.”
Bà Lý mỉm cười: “Trung bình nghĩa là hòa, không được, không thua, phải không? Như thế là
chị giỏi lắm đó. Đánh liền hai ngày mà không thua là hay lắm.”
Ông Hoàng chen vào giải thích: “Nhà tôi nói ‘trung bình’ có nghĩa là ‘thua trung bình’, tức là
thua khoảng bốn, năm trăm đô-la thôi”
Bà Lý bây giờ mới hiểu: “Thua bốn, năm trăm đô-la cũng là nhiều lắm chứ; sao anh lại nói
‘bốn, năm trăm đô-la thôi’. Thế chắc là anh Hoàng còn thua nhiều hơn nữa, phải không?”
Ông Hoàng vui vẻ trả lời ngay; “Dạ không. Tôi không đánh chác gì, nên chả bao giờ thua. Tôi
chỉ đi cùng bà xã ra Atlantic City cho vui thôi. Tôi thích ra đi bộ trên boardwalk, ngắm cảnh, ngắm
người, mua vài cái vé xổ số thôi. Một người thua thì còn chịu được, chứ cả hai vợ chồng cùng đánh, rồi
cùng thua thì mấy hồi mà sạt nghiệp hở chị?”
Bà Hoàng thấy chạm lòng tự ái và cảm thấy cần phản công lại: “Có lần em thua; nhưng cũng có
lần em được chứ! Anh không nhớ năm ngoái em được hai ngàn hay sao? Và mới tháng trước em rút số
được mười lăm ngàn. Chứ anh cứ mua sổ số đều đều, mấy chục năm nay mà em có thấy anh được lần
nào đâu. Mỗi tuần anh mua ít ra cũng mười đô-la sổ số; một năm là 520 đô-la; mười năm là 5,200 đôla;
như vậy ba mươi năm nay ở Hoa-Kỳ, anh tiêu ít ra là 15,600 đô-la vào sổ số. Nếu số tiền đó để vào
ngân hàng với lãi xuất bốn phần trăm, thì cũng thành gấp đôi rồi, tức là hơn 30,000. đô-la rồi.”
Thấy tình hình có vẻ đến hồi căng thẳng, bà Lý chen vào để chuyển đầu đề câu chuyện: “Chị
đánh mà được như vậy thì cũng giỏi đấy; nhưng cô Xuân, em anh Lý còn hay hơn nữa là chưa đánh mà
đã được.”
Bà Hoàng tò mò hỏi: “Chưa đánh mà đã được, là làm sao?”
Bà Lý mỉm cười kể: “Hôm đó, vợ chồng cô Xuân đi casino với anh Lý và em. Buổi tối, trước
khi đi ngủ, cô ấy cẩn thận cất tất cả tiền nong vào tủ sắt ở trong phòng khách sạn. Sáng sớm hôm sau,
cô ấy muốn lấy tiền xuống chơi slot machines, nhưng ngại mở tủ sắt, e tiếng lạch cạch làm mất giấc
ngủ của chồng. Cô ấy thấy ví tiền của chồng còn để ngay trên bàn, nên mở ra lấy mấy tờ hai mươi đô-la
xuống chơi. Cô ấy chọn một máy 25 xu, bỏ vào một tờ 20 đô-la. Máy bắt đầu nhả ra tiền quarters. Cô
ấy tính nhẩm: 20 đô-la thì máy sẽ nhả ra 80 quarters; nhưng đủ 80 quarters rồi, mà máy cứ tiếp tục nhả
ra nhiều quarters nữa. Cô ấy giật mình, không biết có phải cô ấy đã bỏ chập hai tờ 20 đô-la vào máy
chăng? Nếu vậy thì máy sẽ nhả ra 160 quarters. Nhưng đến 160 quarters mà máy vẫn không ngừng; rồi
đến 200 quarters, máy vẫn không ngừng; rồi 300, 350 máy vẫn tiếp tục nhả ra nhiều tiền nữa. Đến khi
máy ngưng lại thì cô ấy nhìn thấy con số 400 ở trên máy. Cô ấy sung sướng lắm. Thế là mới bỏ vào 20
đô-la; chưa đánh chác gì mà đã thành 100 đô-la. Muốn ăn chắc, cô ấy thu tất cả chỗ bạc cắc, mang ra
đổi lại thành bạc giấy và mang lên phòng để cất đi. Thấy ông chồng đã dậy, cô ấy hớn hở khoe liền và
kể lại sự việc đã xảy ra. Ông chồng suy nghĩ một phút rồi hỏi: ‘Em có lấy tiền trong ví anh ra chơi
không? Anh có để một tờ 100 đô-la cùng một ngăn với những tờ 20 đô-la đó.’ Lúc bấy giờ cô Xuân
mới nghĩ ra. Thì ra cô ấy đã bỏ nhầm tờ 100 đô-la vào máy mà cứ tưởng là đã bỏ vào 20 đô-la thôi”
Nghe đến đây, ông Hoàng thấy cũng cần phải đóng góp vào cho vui câu chuyện:

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 30
“Tôi vừa nói với anh chị là tôi ra chơi Atlantic City mà không bao giờ đánh bạc. Sở dĩ như vậy là vì
một sự việc xảy ra đã hơn 30 năm về trước. Ngày đó tôi mới tốt nghiệp Học Viện Quốc Gia Hành
Chánh và được bổ nhiệm làm Phó Tỉnh Trưởng Phan Thiết. Tôi cùng bốn người bạn độc thân thuê một
căn nhà cách tòa tỉnh trưởng độ hai cây số. Bà chủ nhà biết chúng tôi làm việc ở tòa tỉnh thì cứ gọi
chúng tôi là “Các Quan”. Tôi nghe thấy hơi chướng tai, nên yêu cầu bà ấy cứ gọi chúng tôi là ‘Các
Ông’ như bà ấy gọi mọi người khác; nhưng bà ấy quen miệng rồi, không làm sao thay đổi được. Thế là
chúng tôi đành chịu nhận lấy cái danh hiệu ‘Các Quan’. Cái danh hiệu này làm tôi mỉm cười vì ngày tôi
ra đời, bố tôi đã đi lấy số tử vi cho tôi và ông kể lại là ông rất sung sướng khi thày bói tử vi nói số tôi
sau này sẽ làm quan.
Một ngày Chủ Nhật trời mưa gió, không ai muốn ra khỏi nhà. Đọc sách báo mãi cũng chán, tôi
hỏi đùa mấy anh bạn, ‘Bây giờ các quan muốn làm gì đây?’ Một anh bạn như nghĩ ra điều gì lý thú lắm,
mỉm cười nói: ‘Em có cỗ bài xì đây, các quan có muốn chơi xì phé không?’
Không đợi anh bạn phải hỏi đến lần thứ hai, chúng tôi ngồi ngay vào bàn chơi.
Lúc đầu góp rất nhỏ, được thua chẳng bao nhiêu, nhưng cũng rất hào hứng; chúng tôi chơi đến quá nửa
đêm mới đi ngủ. Rồi từ đó, chẳng những Thứ Bảy, Chủ Nhật, mà hầu như tối nào chúng tôi cũng quay
quần lại quanh bàn xì phé cho đến nửa đêm và càng ngày càng ăn thua lớn hơn.
Một buổi sáng, mở cửa ra đi làm, tôi giật mình thấy một biểu ngữ lớn treo ngay trước cửa tiệm,
đối diện với căn nhà chúng tôi ở, trên có hàng chữ đỏ rực: ‘CỜ BẠC LÀ BÁC THẰNG BẦN’. Tôi
giận lắm, chắc là người chủ tiệm đã có ý xỏ xiên, bêu riếu chúng tôi với hàng xóm láng giềng. Buổi
chiều khi đi làm về, tôi rẽ vào nói chuyện với người chủ tiệm. Tôi hỏi ngay:’Có phải anh định nói xa
gần gì chúng tôi với cái biểu ngữ kia không?’ Người chủ tiệm hoảng hốt hỏi lại tôi: ‘Biểu ngữ nào? Có
phải ông nói cái biểu ngữ mới treo trước cửa tiệm nhà tôi kia không? Mấy hôm trước, có người do ông
tỉnh trưởng sai đến, yêu cầu chúng tôi để họ treo một biểu ngữ lên ở chỗ đó. Chúng tôi đâu có dám trái
lệnh ông tỉnh trưởng, cứ để họ làm gì thì làm. Tôi cũng không để ý xem biểu ngữ nói gì nữa.’ Tôi tái
mặt đi. Thế này là chết bỏ mẹ rồi. Có người đã báo cáo cho ông tỉnh trưởng biết những tác phong của
chúng tôi ngoài giờ làm việc. Tôi còn nhớ ngay buổi họp đầu tiên khi tôi đến nhận việc, ông tỉnh
trưởng đã nhấn mạnh nhiều lần: ‘Là người lãnh đạo, chúng ta phải làm gương tốt cho thuộc cấp cũng
như cho dân chúng, không phải chỉ trong khi làm việc, mà cả ngoài lúc làm việc nữa.’ Thế là từ đó tôi
thề không bao giờ chơi cờ bạc nữa. Dần dần thành quen, tôi không còn ham cờ bạc nữa.”
Ông Lý quay qua ông Hoàng, mỉm cười: “Thế tức là trong cung tử vi của anh không có số đánh
bạc. Tôi vẫn tin rằng tất cả là do số mệnh. Anh được làm ‘quan’ cũng là do số mệnh; anh không đánh
bạc cũng là do số mệnh. Tôi kể chuyện này cho anh nghe rồi anh sẽ tin tôi.” Rồi ông Lý thủng thẳng
bắt đầu:
“Câu chuyện xảy ra ở tiểu bang Illinois, cách đây vài năm. Một nữ sinh tên là Alice vừa tốt
nghiệp trung học và kiếm được việc làm tạm thời ở một tiệm Seven-Eleven. Ngày đầu cô bé này nhận
việc, ông chủ tiệm giao cho việc bán sổ số. Ngày hôm đó lô độc đắc MegaMillion đã lên tới 60 triệu
đô-la, nên vừa sáng sớm mà đã năm sáu người đứng sắp hàng chờ mua sổ số. Đứng đầu hàng là một bà
mà ai cũng gọi là Helen. Bà này đưa cho Alice một đô-la và một mẫu in trên đó bà ta đã tô đậm những
con số mà bà ta chọn sẵn. Alice cho mẫu in đó vào máy bán sổ số. Thường thì máy cần năm hay mười
giây để đọc những con số mà khách hàng đã chọn. Nhưng sáng nay không hiểu vì lý do gì mà máy
chạy chậm hơn mọi khi. Alice thấy máy đã nhả mẫu in ra mà không in vé số ra ngay thì nóng ruột. Cô
bé tưởng máy chưa đọc được mẫu in, nên nó cầm lấy mẫu in đưa vào máy một lần nữa. Máy vẫn không
in vé ra. Nó sốt ruột hơn, cầm mẫu in đưa qua máy luôn ba lần nữa. Bấy giờ máy mới in vé ra; nhưng
lại in liền 5 vé vì Alice đã cho mẫu in chạy qua máy tất cả 5 lần. Alice hoảng hốt nhận ra lỗi lầm của
nó, quay ra năn nỉ với bà Helen: ‘Cái này là lỗi tại tôi, nhưng cũng có thể là số bà may mắn lắm đấy,
hay là bà lấy cả năm vé cho hên.’ Bà Helen nghe cũng bùi tai; nhưng khi nhìn đến vé số, thì cả 5 vé đều
có những số giống y hệt nhau, vì cùng do một mẫu in mà ra. Bà ta lắc đầu nói: ‘Nếu là năm vé với

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 31
những con số khác nhau thì tôi cũng có thể mua cho có thêm hy vọng. Còn 5 vé giống hệt như nhau, thì
tôi mua làm gì cho tốn thêm tiền. Nếu tôi trúng thì một vé hay năm vé cũng vậy thôi.’ Nói rồi bà ấy chỉ
cầm lấy một vé và bỏ đi. Alice hiểu bà ta nói có lý. Nó đành bỏ 4 vé còn lại vào túi áo và lấy ra 4 đô-la
tiền riêng của nó để trả vào cho tiệm.
Sáng sớm hôm sau, bà Helen lấy báo ra dò sổ số và mừng quýnh thấy mình đã trúng lô độc đắc.
Bảng kết quả sổ số cũng nói thêm là có 5 vé trúng lô độc đắc. Bà giật mình, thôi chết rồi, 5 vé này là 5
vé mà cô bé bán sổ số đã năn nỉ bà mua hộ. Bà đã chỉ lấy một vé, còn 4 vé kia…. bây giờ ở đâu. Bà
nghĩ giờ này còn sớm, có thể cô bán sổ số chưa dò kết quả sổ số và chưa biết những vé kia là vé trúng.
Bà liền vội vàng đến tiệm Seven-Eleven. Cô bé kia có mặt ở tiệm. Thế tức là nó chưa biết gì. Bà tươi
cười nói: ‘Hôm qua tôi mua sổ số ở đây. Cô bấm nhầm vào máy và máy in ra 5 vé trong khi tôi chỉ có
tiền mua 1 vé thôi. Về nhà nghĩ lại, tôi thấy như vậy thật thiệt thòi cho cô quá. Làm thế này lương có
được bao nhiêu mà phải lấy tiền túi ra trả bù cho tiệm. Thôi thì để tôi mua dùm cả 4 vé kia cho.’ Alice
cảm động về tấm lòng tốt của bà khách hàng này, vội vàng đưa tay vào túi áo để lấy mấy vé số ra đưa
cho bà khách hàng. Nhưng tìm mãi mà không thấy vé số đâu. Bấy giờ nó mới nghĩ ra rằng sáng nay nó
mặc áo khác đi làm. Vé số còn nằm trong túi áo kia ở nhà. Nó quay qua giải thích cho bà khách hàng
như vậy và nói thêm: ‘Hay là bà trở lại đây vào giờ ăn trưa. Em sẽ có thì giờ về nhà lấy vé số cho bà.’
Nhưng bà khách hàng cứ nằng nặc dục nó về nhà ngay bây giờ: ‘Sao cô không nói với ông chủ là cô có
chuyện khẩn cấp phải về nhà một chút rồi trở lại ngay. Tiệm lúc này chưa đông khách, chắc là ông ấy
chịu để cho cô đi đấy.’ Alice bắt đầu thắc mắc tại sao mà bà khách hàng này lại cần mấy vé số kia gấp
như vậy… hay là… vé trúng lớn rồi. Nó nói với ông chủ tiệm là nó có việc khẩn cấp phải về nhà ngay,
rồi mua một tờ báo và đi cửa sau về nhà. để mặc bà Helen đứng chờ trong tiệm. Chờ mãi không thấy
Alice trở lại, bà ta biết Alice đã khám phá ra kết quả sổ số. Bà ta ức lắm, đi tìm luật sư để kiện, đòi
Alice phải chia một nửa số tiền trúng số cho bà ta với lý luận là bà ta là người đã chọn những con số
trúng. Nhưng tòa án bác bỏ lý luận này và để Alice hưởng trọn số tiền 48 triệu.”
Nói đến đây, ông Lý dừng lại chờ xem phản ứng của mọi người. Bà Hoàng gật đầu nói: “Đúng
như anh nói, thế thật là có số mệnh cả. Cô Alice không có ý định mua sổ số mà rồi tình cờ đã bị dồn
vào thế phải mua sổ số; có vé trúng rồi, suýt nữa quên mất mà lại có người đến nhắc cho. Như vậy thì
tôi phải tin là có số mệnh. Nhưng đã nói đến số mệnh thì tôi xin kể để anh chị nghe một chuyện còn ly
kỳ hơn, về một nhà thơ nổi tiếng trong văn học Việt Nam vào giữa thế kỷ thứ 19, cụ Nguyễn Công Trứ.
Những ai đã học trung học ở Việt Nam trước năm 1975 đều thuộc lòng những bài thơ về chí khí người
thanh niên của cụ mà cho đến ngày nay khi đọc lên còn làm cho bao nhiêu chàng trai bừng lên với
dũng khí anh hùng. Nhưng cũng như những người tài ba khác, cụ Nguyễn Công Trứ có nhiều cái đam
mê, nhất là mê uống rượu, mê đàn bà đẹp, và mê cờ bạc. Chắc các anh chị còn nhớ giai thoại khi cụ 73
tuổi mà còn cưới một người vợ lẽ 20 tuổi. Đêm tân hôn, cô vợ trẻ này hỏi chú rể năm nay bao nhiêu
tuổi và cụ trả lời rằng 50 năm trước cụ mới có 23 tuổi ‘Tân nhân dục vấn lang niên kỷ. Ngũ thập niên
tiền, nhị thập tam.’
Cụ con nhà giàu. Khi cụ 24 tuổi thì cha mẹ qua đời, để lại cho cụ một gia tài khá lớn. Có lần
chơi cờ bạc, cụ thua hết luôn cả sản nghiệp. Buồn quá, cụ đi ra con sông lớn gần đó, định nhẩy xuống
sông tự tử cho rồi. Nhưng khi tới bờ sông, thấy nước sông chảy lững lờ, thì cụ biết cụ sẽ không thể tự
tử ở chỗ ấy được. Một người bơi giỏi như cụ mà nhảy xuống dòng nước lững lờ thì sẽ bơi vào bờ chứ
làm sao mà chìm được. Cụ đi dọc theo bờ sông, để xem có chỗ nào nước chảy xiết hơn không. Đi một
hồi, cụ thấy một chiếc thuyền lớn, trên có cắm nhiều cờ hiệu, đang bỏ neo dừng lại. Đọc những chữ
trên cờ hiệu, cụ hiểu rằng đây là thuyền quan thượng thư, vâng lệnh vua đi kinh lý vùng này. Có lẽ đến
chỗ này, gặp phong cảnh hữu tình, nên dừng lại để thưởng ngoạn. Nguyễn Công Trứ nấp vào sau một
gốc cây để quan sát. Một lúc sau, chàng thấy một thiếu nữ diễm kiều, từ trong khoang bước ra, say sưa
đứng ngắm cảnh một hồi, rồi lại thướt tha nhẹ bước trở vào trong khoang. Chàng mê mẩn tâm thần và
quyết tâm tìm gặp người đẹp trên thuyền mà chàng yên chí là ái nữ quan thượng thư. Chờ cho mặt trời

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 32
vừa lặn là chàng bơi ra và bám vào dây thừng neo thuyền mà trèo lên. Nhưng quân canh trông thấy, hô
hoán lên và đổ sô lại bắt trói Nguyễn Công Trứ đem đến trình cho quan thượng thư. Quan thượng thư
lớn tiếng hỏi ‘Nhà ngươi lẻn vào thuyền của ta với mục đích gì?’ Nguyễn Công Trứ bình tĩnh trả lời
‘Bẩm quan lớn, chiều nay con đang tò mò nhìn lên thuyền quan lớn, thì thấy tiểu thư bước ra, sắc đẹp
lộng lẫy, dáng người thướt tha. Con quá say mê nên muốn tìm gặp tiểu thư để tỏ vài lời ngưỡng mộ.’
Quan thượng thư tái mặt đi. Ở cái thời buổi mà chữ trinh, chữ tiết là tất cả giá trị của người con gái mà
tên này dám nói trước mặt đám lính là nó mò lên thuyền để tìm gặp con gái quí của quan, thì ôi thôi,
còn gì là danh dự nữa, mặc dù nó chưa được sơ múi gì. Còn ai sẽ dám đến hỏi con gái quan về làm vợ
nữa,. Quan thượng thư nhìn lại Nguyễn Công Trứ và thấy anh chàng vạm vỡ, mặt mày sáng sủa, ăn nói
khôn ngoan. Quan đổi giọng hỏi ‘Anh con cái nhà ai? Và làm nghề gì?’ Nguyễn Công Trứ thong thả kể
chuyện gia đình cũng như cuộc đời thư sinh của mình; nhưng không nhắc đến chuyện vừa thua bạc hết
cả sản nghiệp. Quan thượng thư nói tiếp: ‘Anh nói anh là thư sinh; vậy anh hãy làm một bài thơ cho ta
xem tài cán anh được chừng nào.’ Nguyễn Công Trứ lấy giọng và đọc ngay:
‘Trót sinh ra ở trong trời đất,
Phải có danh gì với núi sông.’
Mới đọc đến đây là quan thượng thư đã vỗ tay khen: ‘Hay! Hay lắm! Anh quả thật là người có
tài. Bây giờ ta nhận ra rồi. Thân phụ anh khi còn sinh thời là bạn chí thân với ta. Có lần ông đã nói với
ta nếu ông có được con trai và ta có con gái thì sẽ cho hai người kết duyên với nhau (chỗ này hình như
quan thượng thư đã phịa ra) Như vậy thật quả là duyên số mà anh đã tìm đến gặp ta hôm nay.’ Rồi quan
sai quân hầu mang quần áo mới cho Nguyễn Công Trứ thay và đưa chàng về kinh đô làm hôn lễ cùng aí
nữ của quan.
Câu chuyện truyền ra trong dân chúng. Rồi người ta đặt tên cho chuyện này là ‘Đen Bạc, Đỏ
Tình’ và từ đó người ta dùng câu tục ngữ này để an ủi những người thua bạc.”
Nghe đến đây, bà Lý nói chen vào để góp ý kiến: “Theo tôi nghĩ, việc Nguyễn Công Trứ bơi ra
thuyền của quan thượng thư để mong được gặp cô gái đẹp kia cũng chỉ là đánh bạc. Nhưng lần này
chàng ta may mắn hơn thôi. Các anh chị thử nghĩ coi: Khi Nguyễn Công Trứ lội xuống sông, nếu gặp
chỗ nước chảy xiết, có thể mất mạng như không. Hoặc khi quân lính trông thấy Nguyễn Công Trứ bám
vào giây thừng leo lên thuyền lại lấy súng hay cung tên ra bắn thì Nguyễn Công Trứ bỏ mạng rồi. Hoặc
khi quân lính đã bắt trói mang đến trình quan thượng thư, quan thượng thư không thèm hỏi han gì, chỉ
ra lệnh cho lính đánh cho Nguyễn Công Trứ một trận nhừ tử rồi đem ném lại trên bờ sông, thì có phải
là Nguyễn Công Trứ đã thua lỗ lớn không? Như vậy thì nói rằng Nguyễn Công Trứ đã đánh bạc và
đưọc vợ thì cũng không phải là không đúng.”
Bà Hoàng thắc mắc: “Chị nói như vậy thì hầu như làm việc gì cũng có thể coi là đánh bạc hay
sao? Tôi mua nhà cũng là đánh bạc; người ta lấy vợ, lấy chồng cũng là đánh bạc, có phải ý chị muốn
nói thế không?”
Bà Lý trả lời ngay, không một chút ngần ngại: “Vâng. Đúng như thế. Chị cũng như rất nhiều
người mua nhà và mong giá nhà càng ngày càng lên cao hơn; rồi khi cần thì bán nhà đi để được lời lớn.
Nhưng giá nhà lên xuống thình lình; nếu có người được lời lớn thì cũng đã có nhiều người bị lỗ lã, bị
ngân hàng tịch thu nhà luôn, mất cả vốn lẫn lời. Thế thì có khác gì đánh bạc đâu? Lấy vợ, lấy chồng
cũng thế; có ai chắc gì tương lai sẽ ra sao đâu? Như cậu em tôi, đi học ở đại học, gặp một cô bạn cùng
lớp, xinh đẹp, duyên dáng. Hai người lấy nhau, tưởng như trai tài, gái sắc, hạnh phúc tràn trề. Nào ngờ
đâu, chỉ hai năm sau, cô ấy đòi ly dị để lấy một người đàn ông khác. Như vậy lấy vợ, lấy chồng thì
cũng có khác gì đánh bạc đâu? May mắn thì được êm đẹp, hạnh phúc; sui sẻo thì tan cửa, nát nhà. Theo
tôi nghĩ, mỗi khi chúng ta phải quyết định một việc gì mà không có đủ dữ kiện, hay không thể lường
trước được hậu quả thì kể như là đánh bạc. Có khi chắc ăn 99 phần trăm rồi mà thua sạch sành sanh; có
khi khác, tưởng thua là cái chắc thì lại ăn lớn. Tôi xin đưa ra một thí dụ: Vợ chồng Chị Bích, bạn thân
với chúng tôi, có một tiệm phở mang tên là Phở Bắc Hà Nội. Khách hàng ai cũng khen ngon; tiệm lúc

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 33
nào cũng đông nghẹt. Phấn khởi, vợ chồng chị ấy sang một cửa tiệm lớn ở trung tâm thành phố để mở
thêm một tiệm thứ hai mang tên là Phở Bắc Hà-Nội 2. Nhưng sau một năm mà khách chỉ lèo tèo năm
ba người. Lỗ lã quá, vợ chồng chị ấy phải sang lại cho người khác. Chị ấy cứ nói với tôi là làm ăn buôn
bán cũng như đánh bạc. Khi vận may, thì khấm khá; gặp hồi sui sẻo thì thua lỗ.”
Bà Hoàng vẫn chưa chịu: “Chị nói như thế thì cả thế giới này là một sòng bạc hay sao? Và tất
cả chúng ta đều là những con bạc hay sao?”
Bà Lý mỉm cười: “Chị nói sao giống như thi sĩ Shakespeare vậy. Chị còn nhớ trong lớp Văn
Chương Anh chị và tôi học ở Đại Học Văn Khoa, giáo sư Chazal đã nhiều lần trích dẫn câu ‘Thế giới là
một sân khấu và mỗi người chúng ta là một diễn viên’ trong một tác phẩm của Shakespeare không?
Bây giờ chị nói cả thế giới này là một sòng bạc và mỗi người là một con bạc cũng rất chí lý. Chị coi có
sòng bạc nào lớn bằng Thị Trường Chứng Khóan(The Stock Market) không? Người ta mua bán cổ
phần là người ta đánh cá rằng cổ phần đó sẽ lên giá hay xuống giá. Người mua thì cá là cổ phần đó sẽ
lên giá; người bán thì cá là cổ phần đó sẽ xuống giá. Người nào cá trúng thì thắng; người nào cá sai thì
thua liểng siểng. Đã có bao nhiêu người trở thành giàu sang, phú quí nhờ vào thị trường chướng khoán
và cũng đã có bao nhiêu người sạt nghiệp vì thị trường chứng khoán, chị có biết không? Ở đất Hoa Kỳ
này, ai mà không dính dáng nhiều ít vào thị trường chứng khoán? Những ai đi làm và có đóng góp vào
quĩ hưu bổng cũng đều biết rằng người ta đem số tiền của mọi người đóng góp vào để đầu tư dưới hình
thức này hay hình thức khác trong thị trường chứng khoán. Như vậy chị nói mỗi chúng ta là một con
bạc là rất đúng.”
Bà Lý còn đang muốn nói nữa, nhưng ông Hoàng đã nói chen vào: “Chị nói rằng làm gì cũng là
đánh bạc. Thế thì tôi lái xe thế này cũng là đánh bạc hay sao?”
Bà Lý suy nghĩ một giây, rồi nói tiếp: “Vâng, anh nói đúng. Nếu anh lái xe đúng theo luật định,
giữ đúng tốc lực và theo đúng bảng chỉ đường thì anh không đánh bạc; nhưng nếu anh muốn vượt giới
hạn tốc lực để đi nhanh hơn, tới sớm hơn; hay anh rẽ ngang, rẽ dọc, bất chấp bảng chỉ đường thì là anh
đánh bạc vì anh có thể bị cảnh sát phạt nặng hay anh có thể gây ra tai nạn. Anh thử nghĩ coi: Nếu tốc
lực hạn định là 55 miles mà cho xe chạy đến 75 miles thì một giờ nhanh được thêm độ 20 miles. Từ
Washington, DC ra Atlantic City khoảng 200 miles. Người lái với tốc lực 75 miles sẽ đến sớm hơn
được một giờ. Nhưng nếu bị cảnh sát bắt quả tang, thì bị phạt cả mấy trăm đô-la; rồi tiền đóng bảo
hiểm hàng năm cũng tăng lên bội phần. Chưa kể là lái xe nhanh quá tốc lực hạn định dễ gây ra tai nạn
cho chính mình cũng như cho người khác. Như vậy có phải là một cách đánh bạc và có thể thua nặng
không? Đánh bạc như vậy là rất dại”
Ông Hoàng không chịu; “Sự đời không có giản dị như vậy đâu, chị ơi! Mọi người chúng ta ai
cũng biết những kinh nghiệm hãi hùng của bao nhiêu người Việt Nam vượt trùng dương đi tìm tự do.
Ai cũng hy vọng đến được vùng đất hứa, được tự do, được no ấm. Và ai cũng biết cái nguy cơ của sóng
gió trên mặt đại dương, cái hiểm nghèo khi bị làm mồi cho hải tặc. Vậy mà cả triệu người đã mang
mạng sống của chính mình và gia đình mình ra đánh bạc. Ai dám nói là họ dại? Nhưng những người
thuyền nhânViệt Nam không phải là những người đầu tiên đã dám đánh bạc như thế. Từ khi khám phá
ra Mỹ Châu đến nay, bao nhiêu người đã liều mạng để tìm đến đây. Bao nhiêu người đã thiệt thân.
Nhưng những người tới nơi được đã tìm thấy tự do và một cuộc sống mới thoải mái hơn. Chính nhờ
những người dám đánh bạc này mà Mỹ Châu, nhất là Hoa Kỳ, đã phát triển vượt bực hơn bất cứ xứ nào
trên thế giới. Như vậy, chị nói họ là những người đánh bạc khôn hay dại? Rồi còn những người mạo
hiểm lên Bắc Cực hay xuống Nam Cực, lên không gian hay lặn sâu xuống lòng biển. Họ cũng là những
người đánh bạc theo những hình thức khác. Chính vì có những người dám đánh bạc như vậy, mà nhân
loại đã tiến lên được.”
Ông Lý bây giờ mới lên tiếng thắc mắc: “Thế còn những người không đánh bạc, hay không
dám đánh bạc thì sao?”
Ông Hoàng lơ đãng trả lời: “Họ vẫn còn ôm lấy mảnh đất hương hỏa ông cha để lại, vẫn còn

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 34
cày sâu, cuốc bẫm. Có người chưa bao giờ dám đi ra khỏi nơi chôn rau, cắt rốn đến 20 dặm.”
Bỗng ông Hoàng giật mình nhìn vào kính hậu nói; “Thôi chết tôi rồi, có xe cảnh sát chiếu đèn
rọi đang đuổi theo xe mình. Từ nẫy đến giờ, mải nói chuyện, không để ý đến đồng hồ tốc lực, có lẽ đã
đi quá tốc lực giới hạn rồi.”
Ngay lập tức, ông cho xe chạy táp vào lề và từ từ ngưng lại. Xe cảnh sát cũng ngưng lại sau xe
ông Hoàng vài thước. Người cảnh sát mở cửa xe bước xuống và tiến đến trước cửa xe ông Hoàng:
“Ông làm ơn cho tôi xem bằng lái xe.”
Ông Hoàng lấy ngay bằng lái xe đưa ra và nói: “Chắc tôi đã sơ ý chạy quá tốc lực hạn định đôi
chút. Xin ông bỏ qua cho.”
Người cảnh sát nói: “Ông có biết tốc lực giới hạn ở quãng đường này là 55 miles không? Máy
đo của tôi đã ghi là xe ông chạy tới 88 miles. Tôi rất tiếc phải cho ông giấy phạt. Nhưng ông nên cám
ơn tôi vì thực ra tôi muốn cứu mạng ông và mạng nhiều người khác. Tôi hy vọng ông sẽ học được một
bài học và sẽ lái xe cẩn thận hơn. Số tiền phạt là $895. Tôi cũng phải phạt ông 3 chấm vì ông đã lái xe
quá liều lĩnh mà chúng tôi quen gọi là reckless driving.”
Rồi người cảnh sát đưa tay lên ngang mày, chào theo kiểu nhà binh và mỉm cười lễ độ nói:
“Chúc quí vị đi chơi nhiều may mắn.” ■

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 35
Deux amis
Par Guy de Maupassant
Paris était bloqué, affamé et râlant. Les moineaux se faisaient bien rares sur les toits, et les égouts se
dépeuplaient. On mangeait n'importe quoi.
Comme il se promenait tristement par un clair matin de janvier le long du boulevard extérieur,
les mains dans les poches de sa culotte d'uniforme et le ventre vide, M. Morissot, horloger de son état
et pantouflard par occasion, s'arrêta net devant un confrère qu'il reconnut pour un ami. C'était M.
Sauvage, une connaissance du bord de l'eau.
Chaque dimanche, avant la guerre, Morissot partait dès l'aurore, une canne en bambou d'une
main, une boîte en fer-blanc sur le dos. Il prenait le chemin de fer d'Argenteuil, descendait à Colombes,
puis gagnait à pied l'île Marante. A peine arrivé en ce lieu de ses rêves, il se mettait à pêcher; il péchait
jusqu'à la nuit.
Chaque dimanche, il rencontrait là un petit homme replet et jovial, M. Sauvage, mercier, rue
Notre-Dame-de-Lorette, autre pêcheur fanatique. Ils passaient souvent une demi-journée côte à côte, la
ligne à la main et les pieds ballants au-dessus du courant; et ils s'étaient pris d'amitié l'un pour l'autre.
En certains jours, ils ne parlaient pas. Quelquefois ils causaient; mais ils s'entendaient
admirablement sans rien dire, ayant des goûts semblables et des sensations identiques.
Au printemps, le matin, vers dix heures, quand le soleil rajeuni faisait flotter sur le fleuve tranquille
cette petite buée qui coule avec l'eau, et versait dans le dos des deux enragés pêcheurs une bonne
chaleur de saison nouvelle, Morissot parfois disait à son voisin: «Hein! quelle douceur!» et M. Sauvage
répondait: «Je ne connais rien de meilleur.» Et cela leur suffisait pour se comprendre et s'estimer.
A l'automne, vers la fin du jour, quand le ciel, ensanglanté par le soleil couchant, jetait dans
l'eau des figures de nuages écarlates, empourprait le fleuve entier, enflammait l'horizon, faisait rouges
comme du feu les deux amis, et dorait les arbres roussis déjà, frémissants d'un frisson d'hiver, M.
Sauvage regardait en souriant Morissot et prononçait: «Quel spectacle!» Et Morissot émerveillé
répondait, sans quitter des yeux son flotteur: «Cela vaut mieux que le boulevard, hein?»
Dès qu'ils se furent reconnus, ils se serrèrent les mains énergiquement, tout émus de se retrouver
en des circonstances si différentes. M. Sauvage, poussant un soupir, murmura: «En voilà des
événements!» Morissot, très morne, gémit: «Et quel temps! C'est aujourd'hui le premier beau jour de
l'année.»
Le ciel était, en effet, tout bleu et plein de lumière.
Ils se mirent à marcher côte à côte, rêveurs et tristes. Morissot reprit: «Et la pêche? hein! quel
bon souvenir!»
M. Sauvage demanda: «Quand y retournerons-nous?»
Ils entrèrent dans un petit café et burent ensemble une absinthe; puis ils se remirent à se
promener sur les trottoirs.
Morissot s'arrêta soudain: «Une seconde verte, hein?» M. Sauvage y consentit: «A votre
disposition.» Et ils pénétrèrent chez un autre marchand de vins.
Ils étaient fort étourdis en sortant, troublés comme des gens à jeun dont le ventre est plein
d'alcool. Il faisait doux. Une brise caressante leur chatouillait le visage.
M. Sauvage, que l'air tiède achevait de griser, s'arrêta: «Si on y allait?»
—Où ça?

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 36
—A la pêche, donc.
—Mais où?
—Mais à notre île. Les avant-postes français sont auprès de Colombes. Je connais le colonel
Dumoulin; on nous laissera passer facilement.»
Morissot frémit de désir: «C'est dit. J'en suis.» Et ils se séparèrent pour prendre leurs instruments.
Une heure après, ils marchaient côte à côte sur la grand'route. Puis ils gagnèrent la villa
qu'occupait le colonel. Il sourit de leur demande et consentit à leur fantaisie. Ils se remirent en marche,
munis d'un laisser-passer.
Bientôt ils franchirent les avant-postes, traversèrent Colombes abandonné, et se trouvèrent au
bord des petits champs de vigne qui descendent vers la Seine. Il était environ onze heures.
En face, le village d'Argenteuil semblait mort. Les hauteurs d'Orgemont et de Sannois
dominaient tout le pays. La grande plaine qui va jusqu'à Nanterre était vide, toute vide, avec ses
pommiers nus et ses terres grises.
M. Sauvage, montrant du doigt les sommets, murmura: «Les Prussiens sont là haut!» Et une
inquiétude paralysait les deux amis devant ce pays désert.
«Les Prussiens!» Ils n'en avaient jamais aperçu, mais ils les sentaient là depuis des mois, autour
de Paris, ruinant la France, pillant, massacrant, affamant, invisibles et tout-puissants. Et une sorte de
terreur superstitieuse s'ajoutait à la haine qu'ils avaient pour ce peuple inconnu et victorieux.
Morissot balbutia: «Hein! si nous allions en rencontrer?»
M. Sauvage répondit, avec cette gouaillerie parisienne reparaissant malgré tout:
«Nous leur offririons une friture.»
Mais ils hésitaient à s'aventurer dans la campagne, intimidés par le silence de tout l'horizon.
A la fin, M. Sauvage se décida: «Allons, en route! mais avec précaution.» Et ils descendirent
dans un champ de vigne, courbés en deux, rampant, profitant des buissons pour se couvrir, l'oeil
inquiet, l'oreille tendue.
Une bande de terre nue restait à traverser pour gagner le bord du fleuve. Ils se mirent à courir; et
dès qu'ils eurent atteint la berge, ils se blottirent dans les roseaux secs.
Morissot colla sa joue par terre pour écouter si on ne marchait pas dans les environs. Il
n'entendit rien. Ils étaient bien seuls, tout seuls.
Ils se rassurèrent et se mirent à pêcher.
En face d'eux l'île Marante abandonnée les cachait à l'autre berge. La petite maison du
restaurant était close, semblait délaissée depuis des années.
M. Sauvage prit le premier goujon, Morissot attrapa le second, et d'instant en instant ils levaient
leurs lignes avec une petite bête argentée frétillant au bout du fil: Une vraie pêche miraculeuse.
Ils introduisaient délicatement les poissons dans une poche de filet à mailles très serrées, qui
trempait à leurs pieds. Et une joie délicieuse les pénétrait, cette joie qui vous saisit quand on retrouve
un plaisir aimé dont on est privé depuis longtemps.
Le bon soleil leur coulait sa chaleur entre les épaules; ils n'écoutaient plus rien; ils ne pensaient
plus à rien; ils ignoraient le reste du monde; ils péchaient.
Mais soudain un bruit sourd qui semblait venir de sous terre fit trembler le sol. Le canon se
remettait à tonner.
Morissot tourna la tête, et par-dessus la berge il aperçut, là-bas, sur la gauche, la grand
silhouette du Mont-Valérien, qui portait au front une aigrette blanche, une buée de poudre qu'il venait

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 37
de cracher.
Et aussitôt un second jet de fumée partit du sommet de la forteresse; et quelques instants après
une nouvelle détonation gronda.
Puis d'autres suivirent, et de moment en moment, la montagne jetait son baleine de mort,
soufflait ses vapeurs laiteuses qui s'élevaient lentement dans le ciel calme, faisaient un nuage au-dessus
d'elle.
M. Sauvage haussa les épaules: «Voilà qu'ils recommencent,» dit-il.
Morissot, qui regardait anxieusement plonger coup sur coup la plume de son flotteur, fut pris
soudain d'une colère d'homme paisible contre ces enragés qui se battaient ainsi, et il grommela: «Faut-il
être stupide pour se tuer comme ça.»
M. Sauvage reprit: «C'est pis que des bêtes.»
Et Morissot, qui venait de saisir une ablette, déclara: «Et dire que ce sera toujours ainsi tant qu'il
y aura des gouvernements.»
M. Sauvage l'arrêta: «La République n'aurait pas déclaré la guerre....«
Morissot l'interrompit: «Avec les rois on a la guerre au dehors; avec la République on a la
guerre au dedans.»
Et tranquillement ils se mirent à discuter, débrouillant les grands problèmes politiques avec une
raison saine d'hommes doux et bornés, tombant d'accord sur ce point, qu'on ne serait jamais libres. Et le
Mont-Valérien tonnait sans repos, démolissant à coups de boulet des maisons françaises, broyant des
vies, écrasant des êtres, mettant fin à bien des rêves, à bien des joies attendues, à bien des bonheurs
espérés, ouvrant en des coeurs de femmes, en des coeurs de filles, en des coeurs de mères, là-bas, en
d'autres pays, des souffrances qui ne finiraient plus.
«C'est la vie,» déclara M. Sauvage.
«Dites plutôt que c'est la mort,» reprit en riant Morissot.
Mais ils tressaillirent effarés, sentant bien qu'on venait de marcher derrière eux; et ayant tourné
les yeux, ils aperçurent, debout contre leurs épaules, quatre hommes, quatre grands hommes armés et
barbus, vêtus comme des domestiques en livrée et coiffés de casquettes plates, les tenant enjoué au bout
de leurs fusils.
Les deux lignes s'échappèrent de leurs mains et se mirent à descendre la rivière.
En quelques secondes, ils furent saisis, attachés, emportés, jetés dans une barque et passés dans
l'île.
Et derrière la maison qu'ils avaient crue abandonnée, ils aperçurent une vingtaine de soldats
allemands.
Une sorte de géant velu, qui fumait, à cheval sur une chaise, une grande pipe de porcelaine, leur
demanda, en excellent français: «Eh bien, messieurs, avez-vous fait bonne pêche?»
Alors un soldat déposa aux pieds de l'officier le filet plein de poissons, qu'il avait eu soin
d'emporter. Le Prussien sourit: «Eh! eh! je vois que ça n'allait pas mal. Mais il s'agit d'autre chose.
Écoutez-moi et ne vous troublez pas.
«Pour moi, vous êtes deux espions envoyés pour me guetter. Je vous prends et je vous fusille.
Vous faisiez semblant de pêcher, afin de mieux dissimuler vos projets. Vous êtes tombés entre mes
mains, tant pis pour vous; c'est la guerre.
«Mais comme vous êtes sortis par les avant-postes, vous avez assurément un mot d'ordre pour
rentrer. Donnez-moi ce mot d'ordre et je vous fais grâce.»

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 38
Les deux amis, livides, côte à côte, les mains agitées d'un léger tremblement nerveux, se
taisaient.
L'officier reprit: «Personne ne le saura jamais, vous rentrerez paisiblement. Le secret disparaîtra
avec vous. Si vous refusez, c'est la mort, et tout de suite. Choisissez.»
Ils demeuraient immobiles sans ouvrir la bouche.
Le Prussien, toujours calme, reprit en étendant la main vers la rivière: «Songez que dans cinq
minutes vous serez au fond de cette eau. Dans cinq minutes! Vous devez avoir des parents?»
Le Mont-Valérien tonnait toujours.
Les deux pêcheurs restaient debout et silencieux. L'Allemand donna des ordres dans sa langue.
Puis il changea sa chaise de place pour ne pas se trouver trop près des prisonniers; et douze hommes
vinrent se placer à vingt pas, le fusil au pied.
L'officier reprit: «Je vous donne une minute, pas deux secondes de plus.»
Puis il se leva brusquement, s'approcha des deux Français, prit Morissot sous le bras, l'entraîna
plus loin, lui dit à voix basse: «Vite, ce mot d'ordre? Votre camarade ne saura rien, j'aurai l'air de
m'attendrir.»
Morissot ne répondit rien.
Le Prussien entraîna alors M. Sauvage et lui posa la même question.
M. Sauvage ne répondit pas.
Ils se retrouvèrent côte à côte.
Et l'officier se mit à commander. Les soldats élevèrent leurs armes.
Alors le regard de Morissot tomba par hasard sur le filet plein de goujons, resté dans l'herbe, à
quelques pas de lui.
Un rayon de soleil faisait briller le tas de poissons qui s'agitaient encore. Et une défaillance
l'envahit. Malgré ses efforts, ses yeux s'emplirent de larmes.
Il balbutia: «Adieu, monsieur Sauvage.»
M. Sauvage répondit: «Adieu, monsieur Morissot.»
Ils se serrèrent la main, secoués des pieds à la tête par d'invincibles tremblements.
L'officier cria: Feu!
Les douze coups n'en firent qu'un.
M. Sauvage tomba d'un bloc sur le nez. Morissot, plus grand, oscilla, pivota et s'abattit en
travers sur son camarade, le visage au ciel, tandis que des bouillons de sang s'échappaient de sa tunique
crevée à la poitrine.
L'Allemand donna de nouveaux ordres.
Ses hommes se dispersèrent, puis revinrent avec des cordes et des pierres qu'ils attachèrent aux
pieds des deux morts; puis ils les portèrent sur la berge.
Le Mont-Valérien ne cessait pas de gronder, coiffé maintenant d'une montagne de fumée.
Deux soldats prirent Morissot par la tête et par les jambes; deux autres saisirent M. Sauvage de
la même façon. Les corps, un instant balancés avec force, furent lancés au loin, décrivirent une courbe,
puis plongèrent, debout, dans le fleuve, les pierres entraînant les pieds d'abord.
L'eau rejaillit, bouillonna, frissonna, puis se calma, tandis que de toutes petites vagues s'en
venaient jusqu'aux rives.
Un peu de sang flottait.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 39
L'officier, toujours serein, dit à mi-voix: «C'est le tour des poissons maintenant.»
Puis il revint vers la maison.
Et soudain il aperçut le filet aux goujons dans l'herbe. Il le ramassa, l'examina, sourit, cria:
«Wilhelm!»
Un soldat accourut, en tablier blanc. Et le Prussien, lui jetant la pêche des deux fusillés,
commanda: «Fais-moi frire tout de suite ces petits animaux-là pendant qu'ils sont encore vivants. Ce
sera délicieux.»
Puis il se remit à fumer sa pipe. ■
&
ñôi Bån
Minh Thu chuy‹n ng»
Paris bị phong tỏa, đói khát và rẫy chết. Chim sẻ rất ít khi thấy xuất hiện trên các nóc nhà, và lòng
cống cũng ít bóng chuột. Ấy là vì người ta tìm ăn bất cứ thức gì.
Trong một sáng tháng Giêng trời trong xanh, ông Morrisot, người làm nghề sửa đồng hồ và đôi khi
nằm khàn ở nhà, hai tay thọc túi quần,với dạ dầy trống rỗng, đang chán nản tản bộ dọc theo đại lộ phía
trong , đã ngưng ngay lại trước một người được ông coi như một người bạn. Đó là ông Sauvage, người
ông đã quen biết bên bờ sông.
***
Trước thời chiến, thì mỗi sáng chủ nhật, Morissot lại lên đường lúc rạng đông , một tay cầm chiếc cần
câu bằng tre, trên lưng mang chiếc hộp sắt trắng, lấy xe lửa ở Argenteuil, xuống Colombes, rồi đi bộ
đến Marante. Vừa đến nơi đất thần tiên xây mộng của mình, là ông bắt đầu câu cá cho đến lúc đêm
xuống.
Cứ mỗi chủ nhật ông lại gặp tại đó một ngư phủ cuồng tín khác, ông Sauvage, một người đàn
ông dáng vóc nhỏ bé, bụng phệ, vui tính, có cửa hàng tạp hóa trên đường Đức Bà Lorette. Họ thường ở
bên nhau nửa ngày, tay thả dây câu, chân quét qua lại trên mặt nước, rồi họ trở thành đôi bạn.
Có những ngày nào đó họ chẳng nói năng gì cả. Đôi khi họ trò chuyện, nhưng vì cùng có sở
thích như nhau và những cảm giác y hệt nhau, họ hợp tính nhau một cách lạ lùng khiến chẳng cần nói
năng.
Vào mùa Xuân, khoảng mười giờ sáng, khi mặt trời như ...trẻ lại, chiếu soi làn khói mỏng tỏa
xuôi trên làn nước của giòng sông êm lặng, trải lên lưng hai ngư phủ cương quyết kia làn hơi nồng ấm
của mùa Xuân mới, thì Morissot nói với bạn câu ngồi bên cạnh: “Êm đềm biết bao, bạn hả?”, và ông
Sauvage đáp : “Tôi không còn biết có cái gì tuyệt vời hơn nữa.” Và như thế là đủ để họ hiểu nhau và
quý mến nhau.
Vào mùa Thu, trong cảnh hoàng hôn, lúc bầu trời nhuốm đỏ, khi mặt trời lặn ném lên mặt nước
những hình dạng của những cụm mây tím, nhuộm tím trọn giòng sông, làm bừng cháy chân trời và

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 40
chiếu như đỏ lửa mình hai người bạn, những cây cối lá vốn đã chuyển mầu thu đỏ ối, như được thiếp
thêm vàng, xào xạc cái run rét của mùa đông tới, thì ông Sauvage miệng cười, nhìn ông Morissot và
nói : “Cảnh sắc tuyệt vời thay!” và với lòng thán phục, tuy mắt không rời khỏi chiếc phao của mình
trên mặt nước, Morissot đáp : “Cảnh này còn đẹp hơn là đại lộ ấy chứ, bạn hả.”
***
Ngay khi họ nhận ra nhau, họ siết chặt tay nhau, đầy xúc động tìm thấy nhau trong những tình huống
khác biệt hẳn. Ông Sauvage buông tiếng thở dài, nói nhỏ: “Đầy rẫy những biến chuyển!” Rất buồn
thảm Morissot than: “Và vào lúc nào chứ! Hôm nay là ngày đẹp đầu tiên trong năm đấy.”
Đúng thế, bầu trời đều mang một mầu xanh lơ và tràn đầy ánh sáng. Họ bước đi bên nhau, nghĩ
ngợi và rầu rĩ, Morissot nói tiếp: “Này, thế còn chuyện câu cá thì sao đây hả? Kỷ niệm đẹp biết bao!”
Ông Sauvage hỏi: “Chừng nào thì chúng mình trở lại nơi câu cá đây?”
Họ vào một tiệm cà phê nhỏ cùng uống rượu áp-xanh, và rồi họ tiếp tục tản bộ trên vỉa hè.
Đột nhiên Morissot ngưng lại: “Làm một ly nữa nhé, hả bạn?” Ông Sauvage bằng lòng ngay:
“Xin theo ý bạn.” Và họ vào một tiệm rượu khác. Họ đã thật sự say xỉn khi ra khỏi tiệm, đầu óc đặc xịt
như những người đói ăn mà bụng thì đầy rượu. Trời dịu mát. Một làn gió mơn man đùa trên mặt họ.
Làn gió ấm làm ông Sauvage ngây ngất hơi men, ông dừng bước: “Nếu chúng ta đến đó thì sao
nhỉ?”
- Đến đâu chứ?
- Thì đến chỗ câu cá đó.
- Nhưng ở đâu mới được chứ?
- Thì đến hòn đảo của chúnh mình đó. Những tiền đồn của Pháp thì nằm gần Colombes.Tôi biết
đại tá Dumoulin; họ sẽ để tụi mình đi qua dễ dàng thôi!
Morissot run run với lòng thèm ước : “Được rồi, tôi đồng lòng đi đấy.” Thế là họ tạm biệt để về nhà lấy
đồ nghề đi câu của họ.
Một giờ sau đó, họ bước đi bên nhau trên con đường lớn. Rồi họ tới ngôi biệt thự mà đại tá kia
cư ngụ. Vị đại tá tươi cười trước yêu cầu của họ và bằng lòng cho phép họ đi thực hiện ý thích của họ.
Thế là đôi bạn lên đường mang theo một giấy thông hành.
Không lâu sau đó họ vượt qua những tiền đồn, đi qua Colombes hoang phế, và tự thấy họ bên
bờ những ruộng nho nhỏ nằm xoai xoải xuôi xuống sông Seine.
Lúc đó là gần 11 giờ sáng.
Ở phía trước, ngôi làng Argenteuil trông có vẻ như chết. Những triền cao của các ngọn
Orgemont và Sannois chế ngự trọn vùng này. Vùng đồng bằng rộng lớn trải dài tới Nanterre thì vắng
lặng với những vườn táo trơ trụi và mặt đất xám xịt.
Lấy ngón tay chỉ lên các đỉnh núi, ông Sauvage thì thầm: “Tụi Phổ ở trên đó đó!” Và một nỗi lo
lắng làm đôi bạn tê dại trước cái quang cảnh khô cằn này. “Tụi Phổ!” Họ chẳng bao giờ nhìn thấy
chúng. Nhưng họ cảm thấy chúng từ hàng tháng nay, quanh Paris, tàn phá nước Pháp, cướp bóc, tàn
sát, gây đói khổ; lũ vô hình và đầy uy quyền.
Ngoài sự thù ghét của họ đối với lớp người xa lạ và đắc thắng nảy, còn có một nỗi kinh hãi có
tính cách dị đoan nữa.
Morissot lắp bắp: “Bạn hả, nếu mình chạm trán tụi nó thì sao?”
Với lối đùa bỡn sẵn có của người dân Paris trong bất cứ tình trạng nào, ông Sauvage trả lời:
“Thì chúng mình mời họ miếng cá rán!”
Nhưng đôi bạn do dự trước việc mạo hiểm vào vùng đồng quê, nhút nhát e ngại trước sự lặng
im của trọn chân trời.
Sau cùng ông Sauvage quyết định: “Nào chúng ta lên đường, nhưng phải cẩn trọng.” Và họ đi
xuống một ruộng nho, khòm lưng xuống, bò xoài nhờ những bụi rậm che phủ, mắt lo ngại, dỏng tai

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 41
nghe ngóng.
Còn phải đi qua một dải đất trống mới đến được bờ sông. Đôi bạn kéo nhau chạy, và ngay khi
họ đến được bờ sâu của giòng sông, thi họ nằm gọn mình trong những đám sậy khô.
Morissot dán tai lên mặt đấy nghe ngóng xem có ai bước đây đó quanh vùng chăng. Ông ta không nghe
thấy gì. Họ thật tình có hai người thôi. Chỉ có họ thôi.
Họ tự trấn an và bắt đầu câu cá.
Trước mặt họ, đảo Marante hoang phế che dấu họ với bờ bên kia sông. Căn nhà nhỏ mở tiệm ăn
thì cửa đóng then cài có vẻ như đã bị bỏ hoang từ nhiền năm nay.
Ông Sauvage câu được con cá đầu tiên; Morissot câu được con thứ nhì. Và tuần tự họ giật cần câu lên
với một con cá bạc nhỏ vùng vẫy mắc ở đầu dây câu : thật là một cuộc đi câu kỳ thú.
Họ cẩn thận đặt cá vào cái túi lưới, với mắt lưới rất sát, và đặt túi xuống nước, dưới chân họ.
Một niềm vui thú ngon lành xâm chiếm họ: cái niềm vui bạn hưởng được khi bạn tìm lại cái thú yêu
quý bạn đã không được hưởng từ lâu nay.
Mặt trời tốt đẹp truyền hơi ấm chảy dài giữa đôi vai họ. Họ không nghe thấy gì nữa; không nghĩ ngợi gì
nữa; họ làm ngơ thế giới còn lại, họ đang câu cá.
Nhưng bỗng dưng một tiếng động ngầm, mà có vẻ xuất phát từ dưới mặt đất, làm đất rung chuyển.
Súng đại bác lại đã nổ.
Morissot quay đầu lại, và phía trên bờ sông, ông ta thấy ở đàng xa về phía bên trái, cái bóng lớn
tướng của ngọn đồi Valérien, với mặt triền phía trước có xây một con cò trắng, một đám bụi tung lên do
đạn đại bác gây ra.
Và ngay sau đó là một giải khói thứ nhì xuất phát từ đỉnh pháo đài, rồi vài dây sau đó một tiếng
nổ mới phát ra tiếp theo bằng những tiếng nổ khác; và rồi cứ tuần tự, ngọn núi tỏa ra cái hơi hướm chết
chóc của nó, thải ra những làn hơi kinh tởm đang từ từ bốc lên bầu trời êm ả, tạo ra bên dưới bầu trời
một đám khói mây.
Ông Sauvage nhún vai rồi nói: “Kìa họ lại bắt đầu.”
Đang chăm chú nhìn chiếc phao của mình phập phồng trên mặt nước, đột nhiên Morissot cảm
thấy niềm giận dữ của một con người ưa ôn hòa trước những kẻ hung hăng đang đánh nhau kia, và ông
cằn nhằn: “Người ta có nên ngu đần để cứ giết nhau như thế chăng?”
Ông Sauvage đáp: “Còn tệ hơn súc vật.”
Và Morissot, vửa mới câu được con cá lép, nhìn lên trời: “Chả nhẽ cuộc đời sẽ cứ mãi mãi như
vầy chừng nào còn có những chính phủ.”
Ông Sauvage chặn lời Morissot: “Cộng hòa sẽ không bao giờ tuyên chiến…”
Morissot ngắt lời: “Với các vua chúa thì chiến tranh xẩy ra phía ngoài; còn cộng hòa thì chiến
tranh là ở bên trong.”
Và với vẻ bình thản, đôi bạn thảo luận, giải quyết những vấn nạn chính trị to lớn bằng một lý lẽ
minh mẫn của những con người hiền hòa và có định giới, để đồng ý về một điểm là người ta không bao
giờ được tự do. Và súng cứ nổ không ngừng trên ngọn Valérien, với những đạn đại bác phá tan những
nhà cửa của người dân Pháp, làm tan nát những cuộc đời, nghiền nát những con người, chấm dứt những
mộng tưởng của họ, những mong đợi của họ cho niềm vui, những hạnh phúc họ hy vọng hưởng, khiến
cho những trái tim của những người vợ, của các cô gái, của các bà mẹ, ở nơi kia, tại những nước khác,
phải hứng lấy những khổ đau bất tận.
“Đời là thế!” Ông Sauvage phát biểu.
“Nói chết là thế thì đúng hơn.” Morissot vừa cười vừa nói.
Nhưng đôi bạn bắt đầu lo sợ, khi cảm thấy rõ là có người vừa bước tới sau lưng mình, và sau
khi đưa mắt nhìn lại phía sau, họ thấy đứng ngay trước phía trên vai họ, bốn người đàn ông, bốn người
đàn ông cao lớn, râu ria và võ trang, ăn mặc như những đầy tớ với áo dấu và mũ kết phẳng, đang hườm
súng nhắm vào họ.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 42
Hai dây câu rời khỏi tay họ và trôi xuôi theo giòng nước.
Vài dây đồng hồ sau, họ bị bắt, bị trói gô, bị kéo đi và bị ném xuống chiếc thuyền đưa lên đảo.
Và đằng sau căn nhà họ tưởng bị bỏ trống, họ nhìn thấy khoảng 20 tên lính Đức.
Một người lông lá thuộc loại khổng lồ đang hút thuốc, ngồi chàng hảng trên chiếc ghế, tay cầm một
ống điếu lớn bằng sứ, hỏi họ bằng thứ tiếng Pháp hoàn hảo: “Thế nào, quý ông, có câu được nhiều cá
không?”
Lập tức một người lính đặt dưới chân viên sĩ quan chiếc túi lưới đựng đầy cá, mà hắn đã cẩn
thận cầm theo về. Tên Phổ cười : “Hê! Hê! Tôi thấy cuộc đi câu này tốt đẹp đấy chứ! Nhưng đây là
chuyện khác kia. Hãy nghe lời tôi thì các người sẽ không bị rắc rối. Như tôi thấy thì các người là hai
tên gián điệp được cử đến đây để theo dõi tôi. Tôi bắt các người và tôi sẽ bắn các người. Các người giả
đò đi câu cá để cố che đậy chương trình của mình. Các người đã rơi vào tay tôi, không may cho các
người : chiến tranh là vậy. Nhưng vì các người đến được đây từ phía tiền đồn, thì chắc chắn các người
phải có mật khẩu để trở về. Hãy cho tôi biết mật khẩu đó và tôi sẽ tha cho các người.”
Mặt bạc nhược, đôi bạn im lìm đứng cạnh nhau, đôi tay run run động đậy vì bị lo ra.
Viên sĩ quan nói tiếp : “Không ai sẽ hề biết điều gì hết đâu. Các người sẽ bình yên trở về. Bí mật này sẽ
biến theo các người. Nếu các người từ chối thì là cái chết ngay tức khắc. Hãy chọn đi.”
Đôi bạn vẫn cứ đứng im lìm.
Tên Phổ, luôn luôn bình tĩnh, nói tiếp, tay chỉ ra phía sông : “Hãy nghĩ rằng năm phút nữa các
người sẽ nằm dưới làn nước sâu kia. Trong năm phút nữa. Các người có cha mẹ chứ?”
Súng vẫn nổ trên ngọn Valérien.
Hai ngư phủ cứ im lìm đứng. Tên Đức ra lệnh bằng ngôn ngữ của hắn. Rồi hắn ta nhấc chiếc
ghế của hắn ra một chỗ khác để khỏi phải ngồi quá gần hai người tù; và 12 người lính ra xếp thành
hàng ngang cách xa 20 bước, với súng dựng bên chân.
Viên sĩ quan nói: “Tôi cho các người một phút, không thêm hai dây đâu.”
Rồi hắn ta bất thần đứng lên, tiến tới bên hai người Pháp, khoác cánh tay Morissot, dẫn ông ta
ra xa hơn, rồi nói nhỏ: “Nhanh lên, mật khẩu là gì? Bạn ông sẽ không bíết gì hết. Tôi đang ra cái vẻ
mình mềm lòng đây.”
Morissot không trả lời gì hết.
Thế là tên Phổ lại kéo ông Sauvage đi và hỏi y như thế.
Ông Sauvage không trả lời.
Đôi bạn lại tìm thấy mình đứng cạnh nhau. Và viên sĩ quan ra lệnh. Các binh sĩ nhấc súng lên.
Khi đó, mắt Morissot tình cờ nhìn tới chiếc túi lưới đựng đầy cá đang nằm trên cỏ, cách ông ta
vài bước. Một sợi nắng dọi sáng những con cá vẫn còn đang quẫy. Và một thái độ bất cần đời xâm
chíếm ông. Nhưng mặc dù ông cố gắng, thì mắt ông vẫn tràn đầy lệ.
Ông lắp bắp: “Vĩnh biệt ông Sauvage!”
Ông Sauvage đáp lễ: “Vĩnh biệt ông Morissot!”
Họ nắm chặt tay nhau, từ đầu đến chân lẩy bẩy, vì những run rẩy không cưỡng lại được.
Viên sĩ quan hô: “Bắn.”
12 phát súng bắn ra nghe như chỉ một tiếng nổ.
Ông Sauvage ngã xấp ngay xuống. Morissot, to con hơn, thì nhũn xuống rối xoay người và ngã
ngửa lên lưng bạn mình, mặt ngẩng nhìn trời, trong khi những bọt máu phọt ra trên ngực áo lỗ chỗ vết
đạn của ông.
Tên Đức ra thêm lệnh mới.
Quân của hắn tan hàng, rồi trở lại với dây thừng và những phiến đá, được chúng buộc vào chân
của hai xác chết, rồi khiêng ra bờ sông.
Ngọn Valérien không ngừng tiếng súng, thì nay được phủ bằng một núi khói.
Hai binh sĩ, người cầm đầu, kẻ cầm chân Morissot. Hai người khác cũng khiêng Ông Sauvage

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 43
như vậy.
Hai xác người được đu đưa bằng sức mạnh trước khi bị quẳng ra xa, làm thành nửa vòng, trước
khi thẳng đứng nhào xuống giòng sông, vì những phiến đá kéo chân họ xuống trước.
Nước lại trào lên, lăn tăn rồi phẳng lặng, đồng thời những đợt sóng rất nhẹ lan trở vào bờ. Một
ít máu trồi lên lan trên mặt nước.
Viên sĩ quan, lúc nào cũng bình tĩnh, nói nhẹ nhàng : “Giờ thì đến lượt lũ cá.”
Rồi hắn ta trở vào nhà và bỗng nhiên hắn trông thấy túi lưới đựng cá trên cỏ. Hắn nhặt nó lên, xem xét,
cười rồi gọi: “Wilhem!”
Một tên lính, mặc tạp dề trắng, chạy tới, tên Phổ ném túi cá của hai người bị bắn, rồi ra lệnh:
“Rán ngay cho ta những sinh vật nhỏ bé này trong khi chúng còn sống. Hẳn là sẽ ngon lắm.”
Rồi hắn tiếp tục hút thuốc. ■
Minh Thu
Melbourne, 01/2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 44
Khóc DÜÖng Khuê - Mourning Yang Kuei
By TMCS
DO FOU – un poète chinois de la dynastie de
Tang - a écrit : Depuis toujours il y a
rarement de personnes qui peuvent atteindre
l’âge de 70. J’ai surpassé cet âge depuis assez
longtemps, aujourd’hui je me souviens de
mes chers disparus qui étaient mes anciens
amis de mon enfance, de ma jeunesse…
Soudain je pense à Nguyen Khuyen - un
grand poète vietnamien avec son poème très
bien connu « Pleurer Duong Khue » écrit à
l’occasion de la mort de son ami Duong
Khue. J’espère qu’un jour aux tous coins du
monde, on pourra comprendre bien le grand
talent et la profonde amitié de Nguyen
Khuyen, c’est pourquoi j’ai traduit ce poème
en anglais.
Ce poème a été écrit par Nguyen Khuyen en
caractères chinois puis traduit en vietnamien
(Nôm) par lui-même comme ci-dessous.
Đỗ Phủ - một nhà thơ Trung hoa đời nhà
Đường đã viết: Nhân sinh thất thập cổ lai
hy- người 70 tuổi xưa nay hiếm. Tôi đã
vượt qua ngưỡng tuổi này khá lâu, hôm
nay nhớ lại những người thân đã khuất vốn
là những bạn bè cũ từ tuổi ấu thơ và thời
trai trẻ, bất giác tôi nghĩ đến Nguyễn
Khuyến – một nhà thơ lớn của Việt
nam với bài Khóc Dương Khuê rất nổi
tiếng được viết vào dịp Dương Khuê người
bạn thân của ông qua đời. Tôi mong rằng
sẽ có ngày ở khắp nơi trên thế gian này
thiên hạ được biết đến thi tài lớn lao và
tình bạn sâu sắc của Nguyễn Khuyến, đó là
lý do vì sao tôi dịch áng thơ này ra thơ
Anh.
Nguyễn Khuyến đã viết bài thơ này bằng
chữ Hán -Vãn đồng niên Vân đình tiến sĩ
Dương thượng thư-sau đó chính ông đã
dịch sang thơ Nôm như sau.
KHÓC DƯƠNG KHUÊ
(Thơ Nguyễn Khuyến)
Bác Dương thôi đã thôi rồi
Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.
Nhớ từ thưở đăng khoa ngày trước
Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau
Kính yêu từ trước đến sau
Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời
Cũng có lúc chơi nơi dặm khách
Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo
Có khi tầng gác cheo leo
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang
Cũng có lúc rượu ngon cùng nhắp
Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân.
Có khi bàn soạn câu văn
Biết bao đông bích điển phần trước sau,
Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn
Phận đẩu thăng chẳng dám than trời.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 45
Bác già tôi cũng già rồi
Biết thôi, thôi thế thì thôi mới là!
Muốn đi lại tuổi già thêm nhác
Trước ba năm gặp bác một lần
Cầm tay hỏi hết xa gần
Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can,
Kể tuổi, tôi còn hơn tuổi bác
Tôi lại đau trước bác mấy ngày.
Làm sao bác vội về ngay
Chợt nghe tôi những chân tay rụng rời.
Ai chả biết chán đời là phải
Sao vội vàng đã mải lên tiên.
Rượu ngon không có bạn hiền
Không mua không phải không tiền không mua.
Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,
Viết cho ai, ai biết mà đưa.
Giường kia treo để hững hờ
Đàn kia gảy những ngẩn ngơ tiếng đàn.
Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,
Tôi tuy thương lấy nhớ làm thương.
Tuổi già giọt lệ như sương
Hơi đâu chuốc lấy hai hàng chứa chan.
La traduction en anglais (ANH THI)
MOURNING YANG KUEI
(Poem by Nguyen Khuyen, Translation by TMCS)
Oh! Dear Yang Kuei, my intimate friend,
It seems to me, everything is put to an end!
This mournfulness is as immense as the sky and ocean.
Since our graduation,
Every day and always
With the deepest affection and admiration
We together worked and played.
To my thinking
All of our meetings were arranged by the Heaven.
On one day
We had an excursion in the mountains
Where on the pass the stream was babbling.
On another day
In a small room of an upper storey
We enjoyed ourselves listening
To the golden voice of a young lady
Then we enjoyed ourselves at the party,
Our glasses were full of best brandy.
We had many interesting literary discussions.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 46
In our life, we overcame many difficulties
But we complained never about destiny.
We became old men
And because of our old age
Only every three years, we had a meeting.
I was glad to see you being so well.
I was more aged
And was ill several days earlier
You passed away suddenly
What terrible news for me.
It’s known that this world is not so interesting to live
But there’s any reason to leave it soon for Fairyland.
Because of your eternal absence
I’ll not buy the best wine
(Not because I’ve not enough money)
My poems will be written never,
To whom? Who will help me them to transfer?
Nobody will come to sit on my carved bed
Which will hang over forever.
My guitar lost its intimate listener
And it will be more and more bewildered.
You didn’t stay in this world, I couldn’t ask for...
I don’t know how to do it, but only missing you.
At my age, the tear of mine is like the morning dew,
It’s difficult to sob with tearful eyes.
Le but de cette traduction est exprimé par les vers suivants:
(Mục đích của việc dịch này được thể hiện qua mấy câu lục bát sau:)
Traduction en anglais (Dịch ra Thơ Anh)
GỬI CỤ NGUYỄN KHUYẾN
(TMCS)
Tam nguyên Yên đổ, Người ơi!
Chút lòng hậu thế muôn lời tri ân:
Anh thi tâm huyết mấy vần
Rước Người đến với xa gần năm châu!
TO HONORABLE SIR NGUYEN KHUYEN (TMCS)
The Doctor of Yen Do village, Honourable Sir,
Thanks million from posterity for your literary career,
You will be escorted by your verses translated into English
From continent to continent forever.
Dưới đây là nguyên văn bài Vãn đồng niên Vân đình tiến sĩ Dương thượng thư bằng chữ Hán và phiên
âm Hán Việt:

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 47
已 矣 楊 大 年
雲 樹 心 懸 懸
回 憶 登 科 後
與 君 晨 夕 聯
相 敬 且 相 愛
遭 逢 如 夙 緣
有 時 出 京 路
空 山 聞 落 泉
有 時 上 高 閣
歌 兒 鳴 素 絃
有 時 對 君 飲
大 白 浮 八 延
有 時 與 論 文
東 壁 羅 簡 編
厄 運 逢 陽 九
斗 升 非 貪 天
予 老 公 亦 老
解 組 歸 田 圓
往 來 不 數 得
一 遇 三 年 前
執 手 問 衰 健
語 言 殊 未 愆
公 年 少 予 歲
予 病 疑 公 先
忽 聞 公 訃 至
驚 起 皇 皇 然
予 豈 不 厭 世
而 公 爭 上 仙
有 酒 為 誰 買
不 買 非 無 錢
有 詩 為 誰 寫
不 寫 為 無 箋
陳 蕃 榻 不 下
伯 牙 琴 亦 然
公 既 棄 予 去
予 亦 不 公 憐
老 人 哭 無 淚
河 必 強 而 漣
Dĩ hĩ Dương đại niên
Vân thụ tâm huyền huyền
Hồi ức đăng khoa hậu
Dữ quân thần tịch liên
Tương kính thả tương ái
Tao phùng như túc duyên
Hữu thời xuất kinh lộ
Không san văn lạc tuyền
Hữu thời thượng cao các
Ca nhi minh tố huyền
Hữu thời đối quân ẩm
Đại bạch phù bát duyên
Hữu thời dữ luận văn
Đông bích la giản biên
Ách vận phùng dương cửu
Đẩu thăng phi tham thiên
Dư lão công diệc lão
Giải tổ quy điền viên
Vãng lai bất sổ đắc
Nhất ngộ tam niên tiền
Chấp thủ vấn suy kiện
Ngữ ngôn thù vị khiên
Công niên thiểu dư tuế
Dư bệnh nghi công tiên
Hốt văn công phó chí
Kinh khởi hoàng hoàng nhiên
Dư khởi bất yếm thế
Nhi công tranh thượng tiên
Hữu tửu vi thùy mãi
Bất mãi phi vô tiền
Hữu thi vi thùy tả
Bất tả vi vô tiên
Trần Phồn tháp bất hạ
Bá Nha cầm diệc nhiên
Công ký khí dư khứ
Dư diệc bất công liên
Lão nhân khốc vô lệ
Hà tất cưỡng nhi liên. ■

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 48
Elizabeth II : Mt ñÎnh MŒnh Vï ñåi
Dã Thäo
Ngày 21 tháng 4, Nữ Hoàng Anh Quốc sẽ tổ chức lần sinh nhật thứ tám mưoi lăm của chính mình, và
tám ngày sau đó, lễ kết hôn của cậu cháu nội William của bà, người có thể được chỉ định một ngày nào
đó, thưà kế ngôi vua.
Vì thế, nên hôm nay Dã Thảo muốn giới thiệu đến các bạn về cái ĐỊNH MỆNH SIÊU PHÀM
đó của một người đàn bà có một không hai nầy. Đó là HOÀNG HẬU ELIZABETH II của ANH
QUỐC, một con người cho đến giờ phút nầy vẫn trung thành với ngôi vị của mình.
Queen Elizabeth II (Wikipedia)
Nói đến ELIZABETH II, có lẽ chẳng một ai là không biết, nên bài viết nầy của Dã Thảo có thể
là hơi dư thừa, nhưng vì những tính thời sự nóng bỏng đang phát sóng hàng ngày trên các kênh truyền
hình cũng như báo chí nói về hôn lễ của William và Kate MIDDLETON, một vị hoàng tử quý phái
vọng tộc, cưới một cô gái thuộc hàng dân giả, eo ôi, câu chuyện đó mới đẹp và hấp dân làm sao, phải
thế không các bạn ? Giữa thời buổi kinh tế ảm đạm và đầy cả vô thường nầy, con người cần có Mộng
để sống, để ước mơ, để ấp ủ….các cô gái cũng có thể tưởng tượng ra, biết đâu ngày mai của mình
chẳng có thể là một Kate MIDDLETON các bạn nhỉ ? Và vì muốn cho Cõi Mộng đó thành một thứ ân
huệ nhẹ nhàng ru ngủ con tim mệt mỏi của chúng ta một tí, nên Dã Thảo lại tiếp tục kể truyện cho các
bạn nghe….những điều đã biết, cũng như những gì chưa biết về cái cuộc đời rất là vĩ đại của
ELIZABETH II.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 49
Sau đây, Dã Thảo xin tóm lược những năm trọng đại nhất của triều đại ELIZABETH II :
- Năm 1926, sự ra đời tại Luân Đôn của Elizabeth WINDSOR, trưởng nữ của Albert, quận công
YORK và phu nhân, Lady Elizabeth BOWES-LYON.
- Năm 1947, Đám cưới ở Luân Đôn với Philip, quận công EDIMBOURG, chắt trai của vua
Edouard VII.
- Năm 1953, lễ đăng quang tại tu viện WESTMINSTER. Elizabeth kế nghiệp thân phụ của bà,
vua George VI.
- Năm 1992, ba người con của bà : công chúa Anne, hoàng tử Andrew và Charles, cả ba đều ly
hôn. Đó là một năm khủng khiếp nhất của bà, « annus horribilis » !
- Năm 2002, lễ kỷ niệm năm mươi năm trị vì của bà. Nữ Hoàng đi ngang qua thủ đô Luân Đôn
bằng xe ngựa bốn bánh có mui của ngày lễ đăng quang, trong sự hân hoan vui mừng của đám
đông.
- Năm 2011, sinh nhật thứ tám mươi lăm của bà, và cũng là lễ thành hôn của cậu cháu nội
William với Kate MIDDLETON.
Bây giờ thì chúng ta hãy trở về câu chuyện kỳ thú của chúng ta nhé. Khi nàng Elizabeth sinh ra đời vào
ngày 21/04/1926, dường như mặt trời không bao giờ lặn xuống trên đế quốc ANH. Từ Luân Đôn đến
New Delhi, từ Wellington đến Nairobi, từ Ottawa đến Hồng Kông, ngọn cờ của vương quốc liên minh
Union Jack, phất phới tung bay trong gió một cách ngạo nghễ, trên vòm trời của năm đại lục. Tám
mươi lăm năm sau, trật tự của thế giới đã bị đảo lộn toàn bộ, mọi sự đều biến đổi. Tuy nhiên, chế độ
quân chủ Anh Quốc, dường như bất biến. Ai đã có thể là hiện thân tốt đẹp hơn là người đại diện tối cao
của nó - Nữ Hoàng ELIZABETH II - tượng trưng cho một sự liên tục và truyền thống lâu đời ? Những
nghi thức, vương quyền, những nón mũ, những con ngựa, những cổ xe, những chiếc Rolls Royce,
những đội binh đổi phiên gác ở điện Buckingham, những kèn túi…dường như chẳng có gì động đậy,
giống như thời gian đang dậm chân tại chỗ theo những đồng hồ của cung điện. Rất có khả năng về sau,
với người thừa kế Elizabeth - trưởng nam Charles hay cậu cháu nội William của bà - chế độ quân chủ
nầy sẽ thay đổi, về dáng vẻ cũng như về phong cách. Nhưng hiện giờ chúng ta chưa ở giai đoạn đó phải
thế không các bạn ! Lời tuyên thệ được phát âm ra trong ngày lễ đăng quang cấm chỉ việc thoái vị, và
đừng quên rằng những người đàn bà trong giòng họ WINDSOR rất rắn rỏi ! Mặc dù từ năm năm nay,
nữ hoàng đã làm nhẹ bớt thời khóa biểu của mình, nhưng không có vấn đề về hưu. Nghĩa vụ là trên
hết ! Đa số những tổ tiên của bà đều chấp nhận cái khẩu hiệu rất cao quý : « Tôi sẵn sàng phụng sự »
(Plusieurs de ses ancêtres avaient adopté cette noble devise : « Je sers »).
Bổn phận….Đó chắc chắn là từ ngữ chính trong cuộc đời hoàng hậu của bà. Một từ ngữ mà bà
đã cân nhắc một cách trịnh trọng trong một ngày của năm 1936 – Bà vừa được mười tuổi – khi ông bác
của bà là Edouard VIII thoái vị, vì đã thích chọn lựa tình yêu của nàng Wallis SIMPSON, một thiếu
phụ Mỹ Quốc đã ly hôn, hơn là cái số mệnh vương giả của mình. Bất chợt như thế ấy, thân phụ của
Elizabeth, quận công YORK, đành chấp nhận ngôi vua – và bất đắc dĩ – làm cho trưởng nữ của ông,
không có anh em trai, là người được chỉ định vào sự kế thừa ngôi vị của ông về sau nầy. Hoàng hậu
tương lai ! Sự giáo huấn của Elizabeth được ký thác cho những giáo sư riêng đã được tuyển chọn kỹ
lưỡng : Hiệu trưởng của trường Quốc học ETON và Đức Tổng Giám Mục CANTERBURY. Thân mẫu
của bà, một người rất ngoan cố, tiếp tục công việc giáo dục đó để hàng ngày đập vào lỗ tai non trẻ kia
cái lý lẽ tồn tại của giòng họ WINDSOR : Đó là việc phụng sự dân tộc.
Thế nhưng, Elizabeth-Alexandra-Mary, chắt chắt của nữ hoàng Victoria, thì lại rất thích mơ
mộng và lãng mạn. Năm mười ba tuổi ở DARTMOUTH, miền nam nước Anh, Bà đã gặp mặt một anh
em họ xa, lớn hơn bà sáu tuổi, Philip Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg (von), học viên
trường sĩ quan Hải quân, sinh tại CORFOU, con trai của André de GRÈCE và Công chúa Alice DE

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 50
BATTENBERG, giống như Elizabeth, cũng là hậu duệ của nữ hoàng Victoria. Về sau nầy, Elizabeth
thừa nhận bà đã bị cú sét ái tình với người thanh niên to lớn, đẹp trai và lịch sự, có cặp mắt xanh biếc
của bầu trời và mái tóc rất vàng óng ánh, khiến bà đã quyết định được thành hôn với chàng ngay lập
tức. Ý tưởng đó được phát xuất từ một lòng nhiệt tình vô hạn hơn là vì cái giòng máu quyền quí…..Và
tương lai đã cho bà là có lý.
Chiến tranh bùng nổ. Luân Đôn dưới bom đạn do quyết định của HITLER. Thủ Tướng Winston
CHURCHILL chỉ có thể hứa hẹn được với thần dân của ông « máu, mồ hôi và những giòng nước
mắt », (du sang, de la sueur et des larmes). Nữ Hoàng tương lai rời Luân Đôn, còn cha mẹ của bà - vì
tình đoàn kết với những đau thương của dân tộc Anh – đã từ chối rời bỏ kinh đô - để tìm về thôn quê ẩn
náu. Năm 1942, lúc mười sáu tuổi, Elizabeth được bổ nhiệm làm đại tá chỉ huy đội quân vệ quốc tinh
nhuệ và dẫn dắt họ làm một cuộc duyệt binh đầu tiên. Một ít lâu sau đó, bà tình nguyện đầu quân làm
tài xế cứu thương lưu động và thợ máy : bà trở thành trung úy Elizabeth WINDSOR.
Hoà bình trở về, bà gặp lại Philip : lễ đính hôn của hai người đã được chính thức công bố. Tuy
nhiên, phụ thân bà không mấy vui thích với cái viễn ảnh kết hợp nầy. Gia đình của Philip đã khánh tận.
Cha của ông là một kẻ sở khanh lẳng lơ mà ai ai cũng biết, còn bà mẹ thì đã trở thành một nữ tu chính
giáo (religieuse orthodoxe) ….nhưng Elizabeth thì rất bướng bỉnh, kiên trì và si tình ; bà đã dọa cha bà
là sẽ từ bỏ ngai vàng nếu bà phải lià xa chàng hoàng tử thanh nhã và lịch sự nầy. Lại một sự thoái vị
nữa chăng ? Không thể nào tiếp tục xảy ra được cho cái triều đại Windsor !
Cuộc hôn nhân nầy đã bảo đảm cho Philip một đời sống sung túc, tốt đẹp về tài chánh. – vì
hoàng gia Anh Quốc là một trong những gia đình giàu có nhất trên thế giới – Philip đành từ bỏ cái tôn
giáo gốc đã có từ khi ra đời và quốc tịch Hy Lạp của ông. Ông ấy có thật là kẻ si tình hơn bà vợ của
ông không ? Không chắc lắm. Dù sao thì cuộc hôn nhân nầy đã được diễn tiến vào ngày 20/11/1947 ở
tu viện Westminster. Năm 1950 và 1951, dôi vợ chồng son sống ở đảo MALTE, nơi mà Elizabeth thụ
hưởng được hoàn toàn (hay gần như) cái cuộc đời bình thường của một người vợ sĩ quan Hải Quân.
Theo như số đông các quan sát viên, thời gian nầy là những năm tháng hạnh phúc nhất của đời bà. Đó
cũng là lần đầu tiên và đáng buồn thay, cũng là lần sau cùng bà đã cảm nhận được cái quý giá nhất của
một đời sống không bị ràng buộc, và thực sự tự do thoải mái.
Đến tháng hai năm 1952, Elizabeth, công chúa thừa kế ngôi vua, và Philip, quận công
Edimbourg, có mặt tại KENYA và tạm lưu lại đó, tưởng chừng như một cuộc hưởng tuần trăng mật nối
tiếp hơn là một chuyến du hành chính thức về công vụ. Họ để hai đứa con nhỏ Charles và Anne ở lại
Luân Đôn, để tận hưởng cái quang cảnh hoang dã của núi rừng Phi Châu. Nhưng vào sáng sớm ngày 7
tây, một thư tín đến tay họ : Vua George VI đã từ trần trong đêm. Ông đã quỵ xuống bởi chứng tắt
nghẽn mạch máu ở tuổi năm mươi sáu.
Elizabeth tức tốc trở về Luân Đôn. Bà được tiếp đón tại phi trường bởi Thủ Tướng Winston
CHURCHILL và rất nhiều nhân vật quyền lực cao nhất của lãnh thổ. Ngày hôm sau, lúc 11 giờ 15,
Elizabeth được tôn xưng vừa là nguyên thủ quốc gia, cũng như thủ lĩnh Giáo Hội Anh và khối
COMMONWEALTH, căn cứ theo truyền thống. Anh Quốc không có thứ hiến pháp ghi lại theo văn
bản mà chỉ dựa vào sự xử dụng theo tập quán và án lệ (jurisprudence). Bà tuyên bố : « Xin Thượng Đế
hãy giúp tôi thực hiện một cách xứng đáng cái nhiệm vụ nặng nề đã chia phần cho tôi quá sớm trong
cuộc đời ! » (Que Dieu m’aide à remplir dignement cette lourde tâche qui m’échoit si tôt dans la vie ) !
Chung quanh nhà táng của vị vua quá cố, trong những y phục tang chế và trùm đầu bằng các khăn voan
đen dài, ba nữ hoàng cùng tụ họp lại, đó là Elizabeth, hai mươi lăm tuổi, thân mẫu của bà, Queen Mum
(bà vua mẹ), và bà nội của bà, hoàng hậu Mary. Đối với thế giới và trứơc tiên đối với dân tộc Anh
Quốc, hình ảnh ấy tiêu biểu cho một sự liên tục của một triều đại trị vì. Mười sáu năm sau đó, ngày
2/6/1953, Elizabeth II chính thức đăng quang tại tu viện Westminster. Bà là người phụ nữ đầu tiên được
leo lên ngai vàng từ sau thời hoàng hậu Victoria. Nghi lễ ấy được trực tiếp phát sóng qua các đài truyền
hình : phải nói đó là một sự kiện quan trọng đầu tiên có được ! (une grande première) ! Noi gương theo

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 51
cái khuôn mẫu mà bà đã chọn lựa, đó là Hoàng Hậu Victoria, Elizabeth, một phụ nữ rất sùng đạo, cân
nhắc cái chức vụ của mình như một thiên chức tuyệt diệu. Đối với bà, hơn hẳn chỉ là một sự tuyên thệ
suông, lễ đăng quang nầy thực sự biểu hiện một nghi thức tôn giáo rất quan trọng.
Từ nay trở về sau, quận công Philip không còn được sánh vai đi ngang hàng với vợ, mà phải bắt
buộc lùi ba bước sau lưng bà, để tỏ ra sự kính trọng. Đó không phải duy nhất chỉ là một vấn đề của một
sự bắt buộc có tính chất hình thể, vì khi đã trở thành Hoàng Hậu, Elizabeth có bổn phận phải để một
khoảng cách giữa bà và thế giới còn lại, kể cả đức lang quân. Và bà đã thực hiện điều ấy, còn đi xa hơn
những gì truyền thống yêu cầu. Như thế, bà không mang họ chồng và đã từ chối, trái với thông lệ,
không để người ta truyền đạt đến tay Philip những tài liệu bí mật do Thủ Tướng chuyển giao tới, (đó là
những hộp đỏ mà người ta thường nói tới nhiều – les fameuses Red Boxes). Để phòng giữ cái thể chế
quân chủ, cặp vợ chồng nầy luôn luôn bày ra cho mọi người thấy cái hình ảnh của một lứa đôi rất ổn
định, rất đồng tình yêu thương. Nhưng, với những năm tháng qua đi, Philip càng gia tăng những
chuyến du lịch, những cuộc vui lẩn trốn, những sự tằng tịu tình ái lăng nhăng… « Nữ Hoàng, với nước
da như sứ » (la reine au teint de porcelaine), vẫn tạo cho mọi người trông thấy cái hình ảnh của một
phụ nữ hiền dịu, an bình, hoàn toàn thấm nhuần phong cách trang nghiêm trong chức vụ của mình, sẵn
sàng hy sinh, không để lộ ra ngoài vô số những buộc ràng về cái gánh nặng đang mang.. Bà cũng biết
tỏ lộ sự cứng rắn của mình : Elizabeth luôn luôn từ chối tiếp đón công tước phu nhân WINDSOR, mà
bà đánh gíá là một con người phi đạo đức, và bà gần như đã đi đến sự phá vỡ cái dục vọng điên cuồng
về tình cảm nảy sinh ra giữa cô em gái Margaret với một anh chàng thuộc lớp bình dân, Peter
TOWNSEND, người hùng của không quân Anh Quốc, và cựu quan giám mã của vua George VI.
Sau Charles và Anne, hai đứa con khác tiếp nối gia nhập vào hộ gia đình : đó là Andrew sinh năm 1960
và Edward năm 1964. Nhưng làm sao có thể làm Mẹ được khi đã là hoàng hậu ? và đã được luyện tập
để thực hiện đầy đủ mọi cam kết trong chức vụ của mình thì phải xóa đi những cảm xúc cá nhân. Các
con được giao phó cho những quản gia trông nom. Ở triều đình, người ta tôn trọng những luật lệ về
nghi thức hơn là những nhiệt tình của con tim. Chứng thực điều nầy, có một ảnh chụp rất nổi tiếng của
Charles, một cậu bé nhỏ, đứng xếp hàng giữa những triều thần của vương quốc, để chờ tới lượt mình
đến bắt tay mẹ khi bà trở về sau một chuyến du lịch sáu tháng xa con cái…..
Nơi xứ của Nữ Hoàng, câu hỏi về thừa kế làm khuấy động tất cả sự quan tâm của mọi người.
Vậy thì ai là người sẽ kế nghiệp Hoàng Hậu Elizabeth khi mà tất cả những quan sát viên đều nhất trí
nghĩ rằng, bà sẽ còn tiếp tục ngồi trên ngai vàng cho đến hết đời, bởi vì một quốc vương Anh không
bao giờ nộp trả lại cái uy quyền của mình ? Tất nhiên là Charles, theo chủ nghĩa chính thống, những
người trong giòng họ WINDSOR rất tôn trọng thứ tự thưà kế trực hệ. Nhưng, lúc ấy Charles đã lớn
tuổi : nếu như Elizabeth được hưởng lộc cái tuổi thọ của thân mẫu cuả bà (tạ thế lúc một trăm lẻ hai
tuổi), thì ông ấy sẽ trở thành Charles III năm tám mươi tuổi. Tất nhiên, William, rất gắn bó với bà nội,
tương lai của hoàng gia Anh sẽ tựa vào hai vai của cậu, để rồi từ đó thực thụ khởi sự một sự hội nhập
vào trong thế kỷ hai mươi mốt. Chế độ quân chủ Anh, hóa thân bởi Elizabeth II từ gần sáu mươi năm,
đang ở vào bước ngoặc hàng đầu của một giòng lịch sử thật dài và sáng chói nhất. GOD SAVE THE
QUEEN ! (Xin Chúa hãy bảo vệ Nữ Hoàng).
Chuyện kể của Dã Thảo đến đây là kết thúc. Mong rằng các bạn sẽ hài lòng với một câu chuyện
dù đã được nghe, đã được đọc rất nhiều lần, nhưng đôi khi vẫn như cảm thấy chưa được đầy đủ, hoàn
chỉnh cho lắm, vẫn còn chút gì hơi thiếu thiếu….và muốn tò mò biết thêm. Dã Thảo vì rất thích những
chuyện thần thoại, những câu chuyện ông hoàng, bà chúa, nên, có xem đi xem lại thì vẫn không chán,
vì thật sự ra cũng còn nhiều điều rất thiếu sót mà mình chưa biết đến bao giờ. Vì thế nên Dã Thảo xin
phép đặt vài câu hỏi với các bạn. Thế thì các bạn có biết là :
- Nữ Hoàng Elizabeth II cũng như cô em gái Margaret của bà, được thụ thai bằng thụ tinh nhân

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 52
tạo không ?
- Nghi thức cấm đoán bất cứ ai đụng chạm đến Hoàng Hậu. Thế mà năm 1972, Tổng Thống
Georges Pompidou của Pháp đã nắm Elizabeth nơi khuỷu tay, và năm 2004, Tổng Thống
Jacques Chirac đã tự cho phép mình đặt tay xuống nơi lưng bà; nên ngày hôm sau của sự kiện
gây phẩn nộ nầy, tờ báo The Daily Mail đã chạy hàng tựa lớn : HANDS OFF (Bas les pattes –
Không được đụng vào) ?
- Bà là kẻ thù của sự phí phạm và rất tiết kiệm với chính đồng tiền của mình, Nữ Hoàng có thói
quen yêu cầu giảm giá với những nhà cung cấp vật dụng cho bà ?
- Cách đây năm năm, nhân dịp lần sinh nhật thứ tám mươi của bà, Elizabeth II đã quyết định
giảm bớt gánh nặng công việc của mình xuống ba mươi giờ một tuần ở Buckingham Palace, và
dành thời gian còn lại để sống tại lâu đài Windsor ?
- Tháng mười hai năm 2000, Hoàng Hậu đã hủy bỏ lễ Giáng Sinh của toàn bộ nhân viên trong
những nơi ở rải rác của bà (tổng cộng là 1.200 người….) ?
Đó là những câu đố của Dã Thảo. Nếu các bạn nào đã biết hết những điều nầy thì thật là hoan nghênh
và các bạn không cần phải đọc câu chuyện củ rích nầy nữa nhé. Thân chào và cám ơn các bạn. ■
Dã Thảo
Paris – 29/4/2011 – Nhân dịp hôn lễ của William và Kate Middleton

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 53
The Mosquito Legend
by David Lý Lãng Nhân
As in any other culture around the world, Viet Nam has its own folklore and legends. These legends
seem to stem from the Vietnamese people’s unconscious minds, usually from their deeply rooted beliefs
and their moral principles. The story of the mosquito – a dangerous, pestilent nuisance which
unfortunately continues to infest Viet Nam swamps and waterways, is one such legend.
Once upon a time, there was a fisherman named Tran Hoan who loved his wife very much. She
was exceptionally beautiful; and she played the Dan Tranh, a 16-string traditional guitar, and sang
beautifully. Both wife and husband lived on a small boat and spent most of their days fishing along the
river. The husband was happy and content, but the wife – Ai Nuong - was secretly longing to be rich
and famous some day. Then one day, she died from a mysterious disease.
Devastated and overwhelmed with grief, the husband refused to accept her death. He took Ai
Nuong’s body to a renowned priest and begged him to resurrect her. Deeply moved by the fisherman’s
love, the priest tried something he had not done before. He took seven drops of blood from the
fisherman and mixed it with his secret potion for life. He then said a great prayer–a prayer he had
never before said with such intensity and fervor, and he told the fisherman to give the life mixture to
his wife. As the potion passed the lips of the woman, a miracle happened. She opened her eyes, and
her heart beat again. The priest, who probably could see the future, said to the wife: “Beautiful
woman, remember that you live again because of your husband’s love and devotion. Now, go in peace
and be happy.”
Life in the fishing boat continued as usual until the day a handsome Prince happened to pass by
the river and saw the fisherman’s beautiful wife. He fell in love with her beauty and talent and offered
to marry her if she agreed to divorce her husband. She agreed to do this. In fairness to the husband,
the Prince offered him a great fortune so he could quit his profession and start a new and more
comfortable life.
The husband said to the Prince: “Your Highness, since my wife no longer loves me and wants
to leave me, it is her decision. Although I deeply appreciate your generous offer, I must respectfully
decline it because I think I don’t deserve such compensation. I just need her to return the seven drops
of blood that I gave her once as a token of my love and devotion. Then, I will be just fine.”
The wife agreed to her husband’s request. But a strange thing happened. When the sharp
needle had entered her finger, and the seventh drop of blood had been counted, Ai Nuong collapsed and
rendered her last breath in front of the very eye of the desperate Prince. The fisherman silently
departed, his heart aching.
But then something else happened. The soul of the fisherman’s beautiful wife transformed itself
into a very strange, ugly, small, flying insect, which pursued the fisherman wherever he went.
Especially at nightfall, she whispered into his ears, begging for his forgiveness. Deciding eventually
that she had little hope for forgiveness, she then forced herself upon him, stabbed him with her needle
mouth, and avidly sucked out his blood. She hoped that one day she would have enough to replace the
seven drops, and she might live again as a person. ■
Madison, May 29, 2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 54
ñôi Nhån...
Thanh Trà Tiên Tº
Trên nóc nhà ai, có một khu vườn nho nhỏ, những nhánh cỏ xanh biếc bay bay
trong gió. Vườn cỏ trên mái nhà, nghe lạ ư, thế gian này còn nhiều chuyện lạ hơn
đấy, như câu chuyện sau đây chẳng hạn….
~
Chủ nhân của khu vườn kỳ lạ đó là mội đôi nhạn. Quách Linh Nhạn di trú tới từ phương Bắc buốt giá.
Chàng gặp Hoàng Phi Nhạn – một cô nhạn sinh ra và lớn lên tại vùng trời Nam ấm áp. Một ngày tháng
mười, Quách Linh và Hoàng Phi vô tình cùng nép cánh trú mưa bên chiếc ống khói trên nóc nhà nọ. Và
cơn mưa ‘duyên kỳ ngộ’ đó đã cho họ biết thế nào là tiếng sét ái tình!
Kể từ đó, ngày ngày Quách Linh và Hoàng Phi đều bay tới nóc nhà nọ hẹn hò và nhìn ngắm đôi
vợ chồng chủ nhà cùng cha mẹ con cái họ tưới cây, trồng hoa, đọc sách và vui chơi. Tình người ấm áp
nhem nhóm trong đôi chim mộng ước gia đình. Đôi uyên ương chọn nóc nhà đó xây tổ ấm. Ngày ngày
cùng đón ánh mặt trời, đêm đêm cùng thưởng ánh trăng thanh. Tiếng hót líu lo ríu rít như khúc nhạc
tình yêu êm ái đắm say…
Rồi mấy năm trời hạn hán, mặt đất nứt nẻ, hoa héo cỏ khô. Vợ chồng chủ nhà đành nhổ hết lớp
cỏ nay không còn xanh nữa và trải lên đó một vuông cỏ giả để giữ lại màu xanh cho mảnh vườn xinh
xắn. Hoàng Phi buồn lắm, tuy chuyền cành thoăn thoắt nhưng nàng lại đặc biệt yêu thích thảm cỏ xanh
rờn khi xưa, lúc ánh ban mai soi óng ánh những giọt sương li ti nom như ngàn ánh sao sa. Nàng gọi đó
là lưu ảnh của ban đêm. Thế là Quách Linh nhặt nhạnh những hạt cỏ còn vương lại, gom tha những
mẩu đất trên lối đi, và đem lên mái nhà. Đôi nhạn trồng một vườn cỏ xanh mơn mởn trên nóc nhà, dọc
theo chiếc ống máng hứng nước mưa dùng làm nước tưới cho khu vườn treo Babylon nho nhỏ của
chúng.
Ngờ đâu tai bay vạ gió bất kỳ. Một cơn bão thu tràn tới, gió lộng cuồng thét, bụi cuốn mịt mù,
sấm sét kinh hoàng, rồi mưa đá văng tới tấp tàn phá tan hoang mảnh vườn trên nóc nhà. Vợ chồng
Quách Linh Hoàng Phi giang những đôi cánh nhỏ bé chở che cho những mầm cỏ mới nhú. Khi cuồng
phong dứt cơn, bão tan mưa tạnh, cũng là lúc Hoàng Phi trút hơi thở cuối cùng bên Quách Linh. Trong
Quách Linh, mưa bão không bao giờ ngừng thét!
Mảnh vườn không còn nữa, còn đâu tiếng hót líu lo khi xưa. Người qua đường thường lạ lùng
chỉ trỏ một gã nhạn gầy nhom bên những thùng rác, lượm vỏ chai, tìm cặn rượu bã bia, và khàn khàn
nấc những tiếng cô đơn thống thiết – “Cuồng ca thống ẩm, Lai phóng nhạn khâu xứ”*
Một đêm thu lạnh, Quách Linh chếnh choáng, lảo đảo đậu trên nóc nhà xưa. Trước mắt chàng
lung linh mờ ảo bóng hình Hoàng Phi. Hoàng Phi Nhạn bé nhỏ vươn cánh bay theo những vì sao. Nàng
mỉm cười: - Quách huynh nhớ nhé, lưu ảnh của ban đêm… Quách Linh tung mình sải cánh đáp –
Hoàng muội thương!
Thế gian hỡi, chữ Tình ai biết
Lời hẹn xưa sống chết chẳng thay,
Trời Nam đất Bắc tung bay
Chồn chân mỏi cánh, nhớ ngày bên nhau.
Khi hoan hỷ, lúc sầu đau khổ

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 55
Đều si mê nhung nhớ một người
Lời yêu ai nói một thời
Nay xa tắp... mấy tầng trời cao xanh
Ngước lên ngọn Thiên San chiều tuyết
Bóng hình ai đơn chiếc đâu rồi
Ngang sông Phần phút đơn côi
Dường trong tịch mịch vọng hồi trống xưa
Khói hoang bốc tựa vừa bình Sở
Khúc chiêu hồn quân Sở còn vang
Gió mưa vẳng tiếng quỷ than
Trời gieo oan nghiệt, bàng hoàng tin sao!
Bao oanh nhạn tan vào lòng đất
Vạn cổ sầu lưu bút tao nhân
Tìm đâu gò nhạn mồ hoang
Ca cuồng loạn khúc, rượu tan nát lòng!*
Hoè An Các - Mộc Lan Viên
Thanh Trà Tiên Tử khốc nhạn cảm tác!
* Thanh Trà Tiên Tử cảm dịch từ bài Mô ngư nhi - Nhạn khâu – của Nguyên Hiếu Vấn (1190-1257),
một nhà thơ Trung Quốc. Nguyên Hiếu Vấn một lần đi qua sông Phần, chôn một con chim nhạn chết
đuối và gọi nơi đó là Nhạn Khâu (gò nhạn). Năm sau quay lại và làm bài thơ sau. Trong Thần Điêu
Hiệp Lữ (Kim Dung), Xích luyện tiên tử Lý Mạc Sầu thường hát mấy câu đầu của bài này.
摸 魚 兒 - 雁 丘 –
元 好 問
問 世 間 情 是 何 物
直 教 生 死 相 許
天 南 地 北 雙 飛 客
老 翅 幾 回 寒 暑
歡 樂 趣
離 別 苦
就 中 更 有 痴 兒 女
君 應 有 語
渺 萬 里 層 雲
千 山 暮 雪
隻 影 向 誰 去
橫 汾 路
寂 寞 當 年 蕭 鼓
荒 煙 依 舊 平 楚
招 魂 楚 些 何 嗟 及
山 鬼 暗 啼 風 雨
Mô ngư nhi - Nhạn khâu –
Nguyên Hiếu Vấn
Vấn thế gian tình thị hà vật
Trực giáo sinh tử tương hứa.
Thiên Nam địa Bắc song phi khách
Lão sí kỷ hồi hàn thử.
Hoan lạc thú
Ly biệt khổ
Tựu trung cánh hữu si nhi nữ.
Quân ứng hữu ngữ
Điểu vạn lý tằng vân.
Thiên sơn mộ tuyết
Chích ảnh hướng thuỳ khứ
Hoành Phần lộ
Tịch mịch đương niên tiêu cổ
Hoang yên y cựu bình Sở
Chiêu hồn Sở ta hà ta cập
Sơn quỷ ám đề phong vũ

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 56
天 也 妒
未 信 與
鶯 兒 燕 子 俱 黃 土
千 愁 萬 古
為 留 待 騷 人
狂 歌 痛 飲
來 訪 雁 丘 處
Thiên dã đố
Vị tín dữ
Oanh nhi yên tử câu hoàng thổ
Thiên sầu vạn cổ
Vi lưu đãi tao nhân
Cuồng ca thống ẩm
Lai phóng nhạn khâu xứ
P.S. “Vấn thế gian tình thị hà vật..?”
(viết cho các bạn của tôi)
Trong Liêu Trai Chí Dị của Bồ Tùng Linh viết vào đầu nhà Thanh có truyện Tân Thập Tứ
Nương kể về tình yêu của một Hồ Ly Tinh và anh học trò tên là Phùng Sinh. Mấy năm trước, cốt truyện
này được phát triển thêm và đưa vào bộ phim Liêu Trai Tứ Đại Kỳ Nữ. Thập Tứ Nương là một hồ ly
tinh đẹp mê hồn (hồ ly tinh mà lại!) nhưng lại có ngàn năm đạo hạnh, tu nhân tích đức, chuyên giúp đỡ
người nghèo và diệt trừ lũ sói lang. Nàng không mơ màng đến yêu đương mà chỉ ao ước tu luyện thành
tiên. Nghe quận quân sư phụ dạy rằng nếu chỉ tu nhân tích đức thôi thì chưa đủ, con phải thấu hiểu
Tình Yêu nữa. Thập Tứ Nương bèn hỏi Phùng Sinh: Hãy nói cho muội biết, thế nào là Tình, thế nào là
Yêu? Phùng sinh vốn đã đem lòng yêu dấu Thập Tứ Nương nên cảm thấy vừa thẹn thùng vừa ngạc
nhiên. Chàng dẫn nàng tới một vùng hoa cỏ đẹp vô ngần và bảo: Cô nương rất thích những bông hoa
này phải không, rồi từ đây cô sẽ mở lòng mình và có tình cảm với chúng, muốn những điều tốt cho
chúng. Đó là Tình. Nếu một ngày có kẻ đến tàn phá những bông hoa này, cô sẽ đau buồn và đem lòng
mình sức mình ra bảo vệ chúng. Đó là Yêu. Xem phim xong, mình rất thích, và cũng băn khoăn hay là
mình chưa thấu hiểu Tình là gì và Yêu là gì vậy! Thế là mình mất công tra khảo hai chữ này.
Chữ Tình 情 . Ngoài ghép chữ theo cấu trúc hội ý như mình nói chuyện kỳ trước về chữ Tín,
Hán tự còn vài cấu trúc khác nữa. Phần lớn chữ Hán được cấu tạo theo kiểu hình thanh. Chữ Tình 情
cũng là một Hán tự được cấu tạo theo dạng này. Bên trái - bên hình lấy nghĩa - là bộ tâm 忄 tượng trưng
cho những gì trong tim, trong tấm lòng. Bên phải - bên thanh lấy âm - là chữ Thanh 青 tức là màu
xanh, để lấy âm ing. Trong tiếng Hán thì chữ 青 đọc là qīng mang âm ing. Hai chữ này ghép lại thành
chữ Tình. Đó là những gì từ trong trái tim, trong lòng mình.
Chữ Ái 愛 (phồn thể) thì được cấu tạo theo cấu trúc hội ý. Phần trên cùng là chữ Trảo 爪 , tức là
móng vuốt (cầm thú) tượng trưng cho nguy hiểm. Bạn nào yêu thích truyện của Kim Dung chắc đều
rùng mình khi nghe đến các chưởng pháp chiêu thức Cửu âm bạch cốt trảo hay Long trảo thủ! Dưới đó
là chữ Mịch 冖 tức là khăn – một hình tượng che đậy che chở. Dưới chữ Mịch là bộ Tâm 心 , tức là
dùng tấm lòng để bảo vệ. Còn dưới cùng là hai bàn tay phải giao nhau tức là chữ Hữu 友 - bạn bè bằng
hữu tay trong tay - một tay đưa ra, một tay đón lấy. Tức là dùng tấm lòng của mình để bảo vệ cho bạn
bè, cho người mình thương, có tình. Chữ Hữu ở dưới nhắc ta hãy lấy người mình yêu thương, tình
người trao nhau, làm gốc rễ. Còn chữ Tâm đặt ở giữa nhắc ta lấy lòng mình, tình cảm mình với người,
làm chính mà hành sự. Chắc các bạn còn nhớ truyện Trái Tim Đankô của Maxim Gorky chứ! Đankô
với tinh thần Bác Ái đã xé toang lồng ngực lấy trái tim rực cháy của mình dẫn đoàn người tìm lối thoát
trong khu rừng khi màn đêm dày đặc bao phủ. Đó là chữ Tâm nằm chính giữa chữ Ái đấy, phải không
các bạn!
Chữ Ái giản thể 爱 bị mất đi chữ Tâm, nên sang bộ Trảo, và nhấn mạnh chữ Hữu (bạn bè). Tuy
như vậy đơn giản, nhưng mình thích giữ chữ Tâm trong chữ Ái hơn! Chữ Tâm hiện hữu trong Tình (và)
Yêu. "Vầng trăng vằng vặc giữa trời, Đinh ninh hai mặt một lời song song... Nửa vành trăng khuyết ba

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 57
sao giữa trời." (Nguyễn Du)
Mời các bạn xem thư pháp của Tương Mai Cư Sĩ nhé.
Ái
Tình
Về sau, Thập Tứ Nương thấu Tình, biết nghe lòng mình, và biết Yêu, biết che chở bảo vệ cho
người mình yêu. Tình Yêu nàng còn rộng lớn hơn hạnh phúc riêng tư khi nàng đã hy sinh thân mình để
cứu cả dân làng, đó cũng là Nhân Ái, Bác Ái. Nếu như chữ Tình gắn với những gì ta cảm nhận trong
tim, thì chữ Ái còn gắn cả với sự che chở và bổn phận với những người ta đã đem lòng yêu!
Chào các bạn nhé! ■
Thanh Trà Tiên Tử cẩn bút!

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 58
Duyên Væn NghŒ
Dã Thäo
Có những DÒNG THƠ như hoa hồng trôi suối
Như tiếng lòng mang hư thực ướp trầm hương
Đưa nhẹ bàn tay, nâng cánh mộng vấn vương
Em đã nghe tình yêu xưa len lén đến
Từng giọt nhạc dìu cơn mê theo vào bến
Thời gian có dừng trên đau đớn ly tan ?
Ôm vào hồn ngàn vết nứt rạn mủ vàng
Bóng ai đó chập chờn, hao gầy thương nhớ
Thơ quyện nhạc theo chuyện tình buồn vô cớ
Gieo tim em dư hương man dại một thời
Lòng vỡ vụn, giọng ca trầm ấm chơi vơi
Sao cứ mãi phiền ưu, nặng đời quá khứ
Cám ơn Anh dắt em ngược về cố xứ
Theo âm thanh xuôi miền ký ức êm đềm
Thầm thì giấc mộng, ngàn sao lạc lối lênh đênh
Đêm tỉnh lặng trong cõi vô cùng ngục tối
Ôi tiếng nhạc, nhẹ hương phấn bay giăng lối
Tưởng như mùa xuân hoa ngào ngạt thơm nồng
Vẽ lên mắt môi tia nắng đọng mi cong
Rót vào đời nhau niềm khát khao ngây ngất
Thuyền no gió lạnh, rải bụi mưa lất phất
Ảo mộng thiên đường như giấc ngủ chiêm bao
PARIS tình sử, dấu tích còn nặng trĩu cơn đau
Phần năm thế kỷ hãy vỗ về bọt sóng
DÒNG THƠ kia trả lại em thời vang bóng

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 59
Thời xuân xanh lặng nghe mưa gió giao hoan
Thuở tóc bay thoảng mùi dạ lý ngút ngàn
Gửi lại Anh chút duyên văn nghệ gắn bó. ■
Dã Thảo
Paris, 4/4/2011
G¥p Låi Bån XÜa
Sóng ViŒt ñàm Giang
Thành tôi tháng trước bạn qua chơi
Hơn bốn mươi năm chẳng thấy vơi
Kể chuyện ngày xưa cười chẳng dứt
Thao thao chuyện mới nói không ngơi
Nào đằng nào tớ trêu bằng thích
Này bác này tôi mặc kệ đời
Gặp bạn phen này vui thỏa thích
Tương phùng phen nữa phải nhờ trời! ■
May 06, 2011
&
Ban Mai
Sóng ViŒt ñàm Giang
Ban mai thức giấc ngước nhìn trời
Vạt nắng lung linh chiếu sáng ngời
Thềm cỏ chờn vờn mơn gió gọi
Đỉnh cây xào xạt rủ sương vời
Lăng xăng chú bướm khoe đôi cánh
Liến thoắng cô oanh hót một hồi
Nức cảnh nôn nao kìa bạn hỡi
Tiếng xuân rộn rã khắp muôn nơi. ■
May 05, 2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 60
Quán Cà Phê Nho NhÕ
Sóng ViŒt ñàm Giang
Quán Cà phê nơi đây
Nho nhỏ và xinh xinh
Mang một tên quen thuộc
Nơi mình vẫn hẹn nhau
Chia xẻ chuyện vui buồn
Nói hoài không hết chuyện.
Chén cà phê nơi đây
Không là Café de Flore
Không là Les Deux Magots
Cũng không trên đại lộ Saint-Germain
Sao mình uống thấy ngon
Uống hoài vẫn còn muốn.
Chén cà phê thân thiết
Kết nhau làm tri kỷ
Sao đậm đà muôn vị
Như tình bạn chúng mình. ■
CÕ ThÖm Xuân M§i
David Lš Lãng Nhân
Ngày nào Xuân mới ghé thăm nhau
Hương cỏ thanh thanh ngát tiếng chào
Ủa lạ ! Huynh đài sang sớm nhỉ ?
Tháng Giêng mai nở cũng còn lâu…

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 61
Thời tiết nào ai biết chắc đâu
Dỗi hờn là lệ của mưa Ngâu
Nếu nhở Huynh đài sinh lẫn lộ
Hoa nầy kễ lễ hộ nông sâu. ■
Madison, AL, 20 January 2011
&
MØng Bån Có Cháu
David Lš Lãng Nhân
Việt hồn Lạc quốc trứng rồng đây
Mừng bạn tri âm có cháu trai
Nối chí ông cha gây nghiệp lớn
Công thành vinh hạnh rạng anh tài. ■
Madison, AL, November, 2010
&
Xoài Chín Cây
David Lš Lãng Nhân
Tháng Tư oi ả sa mưa giông
Bầy trẻ mình trần tắm chạy rông
Quanh gốc xoài già um lá biếc
Rơi thùm một trái chín tươi hồng…

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 62
Ngày đó sao mà vui quá thôi !
Mưa sa… mát mặt, mát hồn tôi
Xoài chín hương quê còn phảng phất
Niềm xưa trọn kiếp luống bồi hồi…■
Madison, AL, April, 2011
&
TrÆn CuÒng Phong
David Lš Lãng Nhân
Cuồng phong đã qua đây, ác liệt !
Cửa nhà phút chốc khói mây bay…
Sống sót trở vế người tìm bới đống cây
Con chó nhỏ ngước nhìn kêu thảm thiết
Trong tai ương tình láng giềng thắm thiết
Chuyền tay nhau bầu nước, bánh lạt khô
Mặn mà chi ! cơm nóng cá kho tô
Hồn cô lữ…ớt dầm cay khóe mắt! ■
Madison, AL, April, 2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 63
Sao em Óm?
Nghe tin em đi chơi về bị ốm,
Ốm vì sao hay ngán cảnh tiêu sơ,(*)
Hay em chán chuyện lắm chàng dòm ngó,
Khiến em đi mà lòng dạ thẫn thờ.
Thôi em nhé, tuổi đâu còn hơ hớ,
Mà để lòng tơ tưởng chuyện vấn vương,
Biết tuổi nào em vẫn có người thương,
Nhưng phải liệu sức mình sao kham nổi!
Giờ đây về em đau đứng, ốm ngồi,
Để cho ai cứ một mình lo lắng,
Nhưng em vẫn âm thầm trong im lặng,
Mặc ai buồn nhìn lá rụng, mưa chan!!
Đi tìm em trong nắng sớm sương tan,
Đi tìm em trong ánh nắng chiều tàn!! ■
Minh Thu
Melbourne, 04/2010
(*) Tác giả ngụ ý cảnh nghèo của đa số dân ở trong nước.
L©i NgÜ©i Con Gái Quäng
NguyÍn Ng†c Cänh
Đất Quảng em chí rộng hơn trời
Trải năm tháng tơi bời mưa gió
Sắn khoai bửa no bửa đói
Lấp biển vá trời nào khó đâu anh.
Lụt mỗi năm không phải trời hành
Nung chí lớn tang bồng hồ thỉ.
Nắng hạ Trường sơn hùng vĩ
Dân xứ thân gầy có thủy có chung
Ngũ Hành Sơn nuôi chí anh hùng
Sông Cẩm Lệ mênh mung tình nghĩa.
Chiến chinh hận thù rức tỉa
Dĩ vãng xa rồi, oán nữa chi anh!

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 64
Về cùng em bên túp lều tranh
Ta sẽ ngắm biển xanh cát trắng
Rồi khi chiều về nhạt nắng
Vai lại kề vai hái tặng cho nhau
Bông lúa vàng chín màu đất mẹ
Hoa sen hồng tỏa nhẹ hương xưa
Khóm tre đầu ngõ đong đưa
Hoa cau phảng phất, đêm vừa tròn trăng
Ngắm trời xanh em thấy sao băng
Thiên thai đẹp cũng bằng thế thôi!
Em ngồi ru trẻ trong nôi
Nhớ tình xua ấy đã trôi về ngàn
Mẹ thương con ru hết canh tàn
Tình mẫu tử mênh mang biển rộng
Ước mong con mình dệt mộng
Khanh tướng công hầu cờ rộn bốn phương.
Về đây anh trăm nhớ nghìin thương
Nghe trong gió còn vương thề cũ
Làm sao thương nhau cho đủ
Để thức tình yêu còn ngủ trong tim? ■
Nguyễn Ngọc Cảnh, 2004
Les Feuilles Mortes
Jacques Prévert – 1945
Lá Mùa Thu
Hoàng-Tâm chuy‹n ng» (Ç‹ hát)
Oh ! je voudrais tant que tu te souviennes
Des jours heureux où nous étions amis.
En ce temps-là la vie était plus belle,
Et le soleil plus brûlant qu'aujourd'hui.
Les feuilles mortes se ramassent à la pelle.
Tu vois, je n'ai pas oublié...
Les feuilles mortes se ramassent à la pelle,
Les souvenirs et les regrets aussi
Et le vent du nord les emporte
Dans la nuit froide de l'oubli.
Tu vois, je n'ai pas oublié
Ôi, ngày nào mình bên nhau anh còn nhớ gì không anh?
Ngày đó chúng mình sống trong hạnh phúc tình yêu.
Thuở ấy cuộc đời sao tuyệt đẹp hơn bây giờ nhiều
Và ánh mặt trời cũng nồng cháy hơn ngày nay.
Những chiếc lá vàng rơi khắp đường chất thành khóm cao.
Người ơi, có bao giờ em quên nỗi.
Những chiếc lá vàng rơi khắp đường chất thành ``đống kìa
Như kỷ niệm mình, như những tiếc nuối cuộc đời
Và ngọn gió phương Bắc cuốn đi cả rồi,
một đêm đông giá của lãng quên.
Anh hỡi, có bao giờ em quên nỗi

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 65
La chanson que tu me chantais.
[Refrain:]
C'est une chanson
qui nous ressemble.
Toi, tu m'aimais
et je t'aimais
Et nous vivions
tous deux ensemble,
Toi qui m'aimais,
moi qui t'aimais.
Mais la vie sépare
ceux qui s'aiment,
Tout doucement,
sans faire de bruit.
Et la mer efface sur le sable
Les pas des amants désunis. ■
Bài hát xưa anh vẫn thường ca…
Bài ca thuở ấy
Là chuyện tình đôi ta
Mình yêu nhau mãi
Nguyện chẳng rời xa
Cùng nhau chung sống
Lều tranh là mái ấm
Mình yêu nhau lắm
Muôn kiếp mặn nồng.
Dòng đời sao vội chia
Những người yêu nhau
Âm thầm lặng lẽ
Chẳng biết do đâu.
Và những vết chân yêu hôm nào trên cát trắng
Làn sóng đã cuốn đi, chẳng còn chi…■
Autumn Leaves
(English lyrics by Johnny Mercer,
Music by Joseph Kosma)
The falling leaves drift by the window
The autumn leaves of red and gold
I see your lips, the summer kisses
The sun-burned hands I used to hold
Since you went away the days grow long
And soon I'll hear old winter's song
But I miss you most of all my darling
When autumn leaves start to fall… ■
Lá mùa thu
Hoàng-Tâm chuy‹n ng» (Ç‹ hát)
Mùa thu lá đổ, vèo rơi bên cửa sổ
Trời thu lá úa, nhuộm màu vàng mơ
Hoài nhớ môi anh, nụ hôn ngày nắng ấm
Bàn tay sạm nâu, ngày xưa em cầm
Từ hồi anh bỏ đi, tháng ngày lê thê
Em ngỡ mình nghe điệu hát đêm đông
Làm sao nói hết được nổi lòng em nhớ anh
Mỗi khi thu về lá vàng rơi…■
Thơ song ngữ:
Thơ song ngữ:
Ngày TÓt NghiŒp
Bốn năm trời, con đi xa đời mẹ
Đại học: trường đời lò luyện tuổi xanh
Mỗi tháng năm qua con mỗi trưởng thành
Con thơ dại nay là người bạn trẻ
The Graduation Day
Four long years ago you moved far away
College: a school of life to mold the green years
With each passing month you grow more mature
My little boy is now my young friend.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 66
Ngày tốt nghiệp mẹ nôn nao vô kể
Bốn năm nhọc nhằn, kết quả là đây
Về trường con bao hãnh diện chất đầy
Áo mũ đó có thua gì vương miện.
Nắng sân trường chiếu lung linh ẩn hiện
Ngời mắt con, rực mắt mẹ muôn đời
Diễn văn, đáp từ, ngàn người chờ đợi
Mẹ ngồi nhìn, chỉ nghĩ đến con yêu. ■
Hoàng-Tâm
(Ngày Sam tốt nghiệp Harvard 5/94)
On graduation day I was all excited
Four years of toil brought today’s result
At your school I beamed with pride
Your cap and gown were no different from a crown.
Through the trees on the campus yard the sun was dancing
Shining on your eyes and brightening mine forever
Speeches, responses, thousands were listening and waiting
I sat there watching, thinking only of you, my dear son. ■
Hoàng-Tâm
(On Sam’s Harvard graduation day 5-94)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 67
Khi PhÜÖng Tây Ái M PhÜÖng ñông:
ThÖ Lš Båch Trong Tâm TÜ NgÜ©i Âu-MÏ
ñàm Trung Pháp
LỜI PHI LỘ: Vì lý do thực tế, những đoạn trích dẫn thơ Lý Bạch trong bài viết này sẽ được ghi theo
lối phát âm Hán Việt quen thuộc của chúng ta, thay vì bằng phương thức “pinyin” (phanh âm) để ghi
âm quan thoại. Đây cũng là một điều lợi, vì lối phát âm Hán Việt vốn gần gũi với lối phát âm chữ Hán
đời Đường. Để thêm hứng thú cho độc giả, xen kẽ vào giữa các bài hoặc đoạn thơ trích dẫn của Lý
Bạch và phần chuyển sang tiếng Anh là những bài hoặc đoạn chuyển sang tiếng Việt của các dịch giả
lừng danh. Người Âu-Mỹ thường chỉ đọc thơ Trung Quốc qua các bản dịch sang ngôn ngữ của họ.
*****
Trong số các thi hào Trung Quốc, có lẽ Lý Bạch (701-762) đời nhà Đường là người được các dịch giả
Anh-Mỹ chiếu cố đến nhiều nhất. Lý do chính của sự thiên tư này rất có thể là vì thơ họ Lý không
mang nặng bản chất uyên bác với nhiều điển tích lòng thòng phức tạp. Thực vậy, “giản dị” và “dễ cảm
thông” là hai đặc trưng nổi bật nhất trong thơ Lý Bạch, theo nhận định của giáo sư James Hargett, hiện
dạy văn chương Á châu tại State University of New York . Trong bài “The Poetry of Li Bo” trong cuốn
GREAT LITERATURE OF THE EASTERN WORLD (Ian McGreal hiệu đính, Harper Collins xuất
bản năm 1996), Hargett trích bài tuyệt cú “Tĩnh Dạ Tứ”, do Arthur Cooper bên Anh Quốc chuyển ngữ
năm 1973, để chứng minh nhận định ấy:
Sàng tiền khán nguyệt quang,
Nghi thị địa thượng sương.
Cử đầu vọng minh nguyệt,
Đê đầu tư cố hương.
Đầu giường chợt thấy bóng trăng,
Mập mờ trên đất, ngỡ rằng sương sa.
Ngửng đầu trông vẻ gương nga,
Cúi đầu luống những nhớ nhà băn khoăn.
(Dịch giả Trần Trọng Kim)
Before my bed there is bright moonlight
So that it seems like frost on the ground:
Lifting my head I watch the bright moon,
Lowering my head I dream that I’m home.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 68
Hai đặc trưng dễ mến ấy cộng thêm những ý niệm cận kề với con tim nhân loại (như khi cô đơn,
ta hiểu thế nào là yên tĩnh; đôi khi ta ân hận đã xa nhà và những người thân yêu; và thế giới đổi thay,
tiền tài danh vọng có nghĩa gì đâu, tại sao không tận hưởng ngày xuân nhỉ) đã khiến Hargett và nhiều
người khác bên trời Âu-Mỹ mến mộ thơ Lý Bạch. Giáo sư Stephen Owen hiện dạy văn chương Trung
Quốc tại Harvard và đã dịch nhiều thơ Tàu sang Anh ngữ rất chuộng bài “Tương Tiến Tửu” của họ Lý
mà trong đó luận đề “carpe diem” (tương đương với “xuân bất tái lai”) vốn không xa lạ gì với người
phương tây, được ngợi ca tuyệt vời. Trong một tuyển tập đồ sộ các tuyệt tác phẩm văn học hoàn cầu
đang được dùng trong nhiều đại học Hoa Kỳ mang danh THE NORTON ANTHOLOGY OF WORLD
MASTERPIECES (Volume I, do Maynard Mack hiệu đính, Norton xuất bản năm 1995), Owen đã dịch
đoạn đầu của bài thơ theo thể nhạc phủ hào phóng và tráng lệ ấy (“Bring in the Wine”) như sau:
Quân bất kiến
Hoàng hà chi thủy thiên thượng lai,
Bôn lưu đáo hải bất phục hồi.
Quân bất kiến
Cao đường minh kính bi bạch phát,
Triêu như thanh ty mộ thành tuyết.
Nhân sinh đắc ý tu tận hoan,
Mạc sử kim tôn không đối nguyệt ....
Thấy chăng ai:
Nước sông Hoàng xuống tự trời kia,
Chảy mau ra biển, chẳng quay về.
Thấy chăng ai:
Gương sáng nhà cao, thương tóc bạc,
Sớm tựa tơ xanh, chiều thành tuyết.
Ở đời đắc ý cứ vui chơi,
Chớ để chén vàng trơ dưới nguyệt ...
(Dịch giả Trần Trọng San)
Look there !
The waters of the Yellow River,
coming down from Heaven,
rush in their flow to the sea,
never turn back again.
Look there !
Bright in the mirrors of mighty halls
a grieving for white hair,
this morning blue-black strands of silk,
now turned to snow with evening.
For satisfaction in this life

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 69
taste pleasure to the limit,
And never let a goblet of gold
face the bright moon empty ....
Một bài nhạc phủ nữa rất được phương tây ngợi ca là bài “Thục Đạo Nan” trong đó Lý Bạch
dùng ngôn từ khuếch đại và giọng văn khẩn trương để dựng lên một cảnh trí cực kỳ sinh động khiến
người đọc phải choáng váng, theo nhận định của Hargett. Quả thực, trong cảnh trí ấy – với những con
đường cheo leo nguy hiểm chỉ có chim mới bay qua nổi, đất lở, núi xụp, thác chảy, ban mai phải lánh
cọp dữ, buổi chiều phải tránh rắn dài – người đọc không thể không đồng ý với thi bá họ Lý rằng:
Y hu hy, nguy hồ, cao tai,
Thục đạo chi nan, nan ư thướng thanh thiên !
Nay xét lại cho kỹ, Lý Bạch chẳng ngoa chút nào, vì con đường từ Trường An (Changan) kinh
đô văn vật đời Đường, nay gọi Tây An (Xian) thuộc tỉnh Thiểm Tây (Shaanxi), sang đất Thục nay là
tỉnh Tứ Xuyên (Sichuan), phải vượt dẫy núi Tần Lĩnh (Qinling) hiểm trở. Ngày nay muốn vào thủ phủ
của Tứ Xuyên là Thành Đô (Chengdu), du khách phải vượt đoạn đường chông gai dài hơn 400 dặm
với trên 300 đường hầm xuyên núi và gần 1000 cây cầu cheo leo ! Cô ký giả Shirley Sun trong cuốn
JOURNEY INTO CHINA (do National Geographic Society xuất bản năm 1982) đã dịch dùm du
khách tây phương hai câu thơ lẫy lừng nêu trên của Lý Bạch như thế này:
Eheu ! How dangerous, how high !
It would be easier to climb to Heaven
Than walk the Sichuan Road !
Kể từ khi dịch giả Arthur Waley cho ra đời cuốn sách ONE HUNDRED AND SEVENTY
CHINESE POEMS vào năm 1918 tại Luân Đôn, phương tây bắt đầu chú ý đến những đại danh như Lý
Bạch, Đỗ Phủ, Mạnh Hạo Nhiên, Bạch Cư Dị. Những bài thơ dịch xuất sắc của Waley đã ảnh hưởng
đến một số thi nhân Âu-Mỹ, nhất là hai tên tuổi lớn William Butler Yeats và Ezra Pound. Gần đây hơn,
năm 1987, dịch giả Greg Whincup người Gia Nã Đại đã cho ra mắt cuốn THE HEART OF CHINESE
POETRY (nhà xuất bản Anchor Books), trong đó có 10 bài thơ Lý Bạch. Trong lời nói đầu của cuốn
sách chứa đựng 57 bài thơ dịch, Whincup thiết tha tâm sự : “Thi ca được coi là nữ hoàng của nghệ
thuật cổ truyền Trung Hoa, và những thi nhân tài hoa nhất mọi thời đại đều vang rền tên tuổi. Vì chúng
ta là thành phần của cùng một nhân loại, văn hóa Trung Hoa cũng là văn hóa chúng ta. Trái tim thi ca
Trung Hoa cũng đập trong lòng chúng ta nữa ....”
Người phương tây muốn học chữ Hán qua thi ca chắc chắn sẽ hài lòng với cuốn sách của
Whincup. Ngoài các bài dịch sang Anh ngữ rất chỉnh, cuốn sách còn cho các bài thơ ấy hiện lên bằng
chữ Hán phồn thể, cộng với lối phát âm quan thoại (theo ký hiệu phiên âm của Đại học Yale), và nhất là
những lời chú giải khá hấp dẫn của dịch giả. Mười bài thơ họ Lý được Whincup cho vào tuyển tập là
các bài “Sơn Trung Vấn Đáp”, “Tống Hữu Nhân”, “Tặng Mạnh Hạo Nhiên”, “Tống Mạnh Hạo Nhiên
Chi Quảng Lăng”, “Hoành Giang Từ”, “Tự Khiển”, “Tảo Phát Bạch Đế Thành”, “Xuân Tứ”, “Ngọc

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 70
Giai Oán”, và “Thính Thục Tăng Tuấn Đàn Cầm.”
Theo Whincup, Lý Bạch là người tài hoa trác tuyệt nhất trong các thi nhân Trung Quốc, có thể
ví như một thần linh, một động lực của thiên nhiên không chấp nhận một bó buộc nào của nhân sinh
mà chỉ thích làm thơ, uống rượu, vui với trăng sao và bè bạn. Whincup đã khéo lựa những bài tuyệt tác
của Lý Bạch để minh chứng cho nhận định của mình về thi ca vị thần thơ ấy. Dưới con mắt Whincup,
bài ngũ ngôn bát cú “Tống Hữu Nhân” thực kiệt xuất về cả hình thức lẫn nội dung:
Thanh sơn hoành bắc quách,
Bạch thủy nhiễu đông thành.
Thử địa nhất vi biệt,
Cô bồng vạn lý chinh.
Phù vân du tử ý,
Lạc nhật cố nhân tình.
Huy thủ tự tư khứ,
Tiêu tiêu ban mã minh.
Chạy dài cõi Bắc non xanh
Thành Đông nước chảy quanh thành trắng phau.
Nước non này chỗ đưa nhau
Một xa muôn dặm biết đâu cánh bồng.
Chia phôi khác cả mối lòng
Người như mây nổi, kẻ trông bóng tà,
Vẫy tay thôi đã rời xa
Nhớ nhau tiếng ngựa nghe mà buồn teo!
(Dịch giả Tản Đà)
Green mountains
Lie across the northern outskirts
Of the city.
White water
Winds around the eastern
City wall.
Once we make our parting
Here in this place,
Like a solitary tumbleweed
You will go
Ten thousand miles.
Floating clouds
Are the thoughts of the wanderer.
Setting sun
Is the mood of his old friend.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 71
With a wave of the hand
Now you go from here.
Your horse gives a whinny
As it departs.
Yếu tố cân đối song hành (parallelism), vốn hiếm thấy trong thi ca tây phương, làm cho bài thơ
rực sáng, chẳng hạn mỗi chữ trong câu 1 có một chữ đối ứng hoàn mỹ trong câu 2:
Thanh (Green) // Bạch (White)
Sơn (Mountains) // Thủy (Water)
Hoành (Lie across) // Nhiễu (Winds around)
Bắc (Northern) // Đông (Eastern)
Quách (Outskirts) // Thành (City wall)
Những hình ảnh chất ngất cảm xúc đối ứng nhau trong câu 5 và 6 (Phù vân // Lạc nhật) chính là
trái tim của bài thơ, và hai câu chót dẫn người đọc chơi vơi đến phút chia tay.
Giáo sư Stephen Owen trong cuốn sách AN ANTHOLOGY OF CHINESE LITERATURE:
BEGINNING TO 1911 (do chính ông hiệu đính và dịch thuật, Norton xuất bản năm 1996) đã nhận định
Lý Bạch như “một nghệ sĩ với những cử chỉ và khoa trương lớn hơn cả đời sống” (“a performer whose
gestures and claims were larger than life”). Những nền văn minh lớn thường được xây dựng trên sự tiết
chế của người dân, và do đó, như thể để được đền bù, họ dễ bị thu hút bởi những bậc tài danh đứng
ngoài vòng kiềm tỏa của quy ước xã hội. Theo Owen, cái cử chỉ “đứng ngoài vòng” rất ngông ấy của
họ Lý, phản ánh trong thơ như một chân dung tự họa, đã khiến thơ Lý Bạch càng thêm hấp dẫn. Điển
hình là bài “Nguyệt Hạ Độc Chước” (“Drinking Alone by Moonlight”) mà Owen chuyển ngữ dưới đây:
Hoa gian nhất hồ tửu,
Độc chước vô tương thân.
Cử bôi yêu minh nguyệt,
Đối ảnh thành tam nhân.
Nguyệt ký bất giải ẩm,
Ảnh đồ tùy ngã thân.
Tạm bạn nguyệt tương ảnh,
Hành lạc tu cập xuân.
Ngã ca nguyệt bồi hồi,
Ngã vũ ảnh linh loạn.
Tinh thời đồng giao hoan,
Túy hậu các phân tán.
Vĩnh kết vô tình du,
Tương kỳ mạc Vân Hán.
Trong hoa rượu ngọt một bầu,

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 72
Một mình chuốc chén có đâu bạn bè.
Mời trăng cất chén kè nhè,
Thân ta, bóng ấy, trăng kia, ba người.
Trăng thì tiếp rượu không nguôi,
Bóng ta theo mãi không rời thân ta.
Bạn cùng trăng bóng vẩn vơ,
Vui chơi khuây khỏa để chờ ngày xuân.
Ta ca trăng cũng băn khoăn,
Khi ta nhảy múa, bóng lăn lộn hoài.
Cùng nhau khi tỉnh vui cười,
Say rồi nghiêng ngửa, mọi nơi rạc rời.
Vô tình giao kết chơi bời,
Hẹn nhau ở chỗ xa khơi cõi trời.
(Dịch giả Trần Trọng Kim)
Here among flowers one flask of wine,
with no close friends, I pour it alone.
I lift cup to bright moon, beg its company,
then facing my shadow, we became three.
The moon has never known how to drink;
my shadow does nothing but follow me.
But with moon and shadow as companions the while,
this joy I find must catch spring while it’s here.
I sing, and the moon just lingers on;
I dance, and my shadow flails wildly.
When still sober we share friendship and pleasure,
then, utterly drunk, each goes his own way –
Let us join to roam beyond human cares
and plan to meet far in the river of stars.
Và rồi sau cùng, cả đến cái chết ôm trăng của Lý Trích Tiên, tuy huyễn hoặc, nhưng cũng nên thơ
làm sao trong tâm tư người phương tây ! Quả vậy, theo lời giáo sư James Hargett, một Lý Bạch lịch sử
và một Lý Bạch huyền sử sẽ muôn đời là một, và điều này chỉ làm gia tăng mức hấp dẫn cho vị thi
thánh ấy mà thôi. ■

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 73
Sugar And Rum
By David Lý Lãng Nhân
My grandparents were farmers. Like most farmers in South Vietnam before 1940, they planted
additional crops besides rice to meet their special needs. One of the side crops was sugar cane. When I
was twelve, my grandfather allowed me to accompany him on his trip to the local sugar mill to have
our own sugar “made.” We loaded our buffalo cart with sugar canes freshly cut from the field that
afternoon and started the trip at sundown. When it got dark, my grandfather lit a torch, and we
continued on the trail.
“Grandpa, why don’t we have our sugar made during the daytime?” I asked.
He answered, “Because everybody is busy working in the field during the day. This sugar mill
is not open until the evening.”
After an hour or so on the trail, we reached the sugar mill. This was a traditional, rudimentary
one, and the owners processed only local customers’ sugar cane into a dark brown molasses for a small
fee. To transform that putty-like molasses into regular granulated brown sugar, the wait would be
longer and the charge a little more at another sugar mill. Anyhow, when we parked our cart at the yard
and released the buffalo so they could have a chew of hay, I spotted two waiting customers who had
been there before us. They were smoking tobacco, talking, and laughing with each other. While
waiting for our turn, I watched the other kids running around having fun in the bright moonlight.
In the center of the large thatch barn, a buffalo was moving around the floor, a yoke harnessed
over his neck and connected to a strong shaft, which was attached to a large cylindrical wooden press.
Sitting high on the outer end of the shaft was a young boy with a small stick in his hand. He
encouraged the buffalo by talking to him, and occasionally he tapped the buffalo’s rear lightly with his
stick to keep the pace steady. While the two cylinders turned continuously, powered by the buffalo, a
man was sitting low close to the cylinders, feeding the turning press with sugar canes. The juice
coming from the canes ran down into an earthen container, a very large jar, buried in the ground at the
right spot. When several canes were pressed and juice filled the jar, the man called out to stop the
buffalo’s circling movement. Then using a special long-handled scoop, he scooped out the cane juice
from the jar, filled up a pail, and handed it over to another man, the “cook.” This cook poured the juice
into a large wok placed over a strong fire.
There were a total of three large cooking woks. The first one was filled with the juice freshly
pressed, and when it was brought to boil, its foam and other impurities were skimmed off. After a
while, the content of the first wok was transferred into the second wok where it continued to simmer
until it was scooped into the third wok at the right time. This last wok was a tad smaller and had to be
stirred constantly. The cook was sweating, and he looked tired because of the heat and because at this
stage, the molasses was thick and difficult to stir. When it was right, the final product, a dark brown
heavy syrup, was poured into the customer’s containers.
On the spot, my grandfather cooked a rice marmalade, and the fresh brown sugar was added in
with some thin sliced ginger. I was given a small bowl of that delicious sweet stuff to enjoy, and that
was the best part of my trip. Anyhow, the strong smell of the molasses, the strange squeaking noise of
the press, and the vivid image of the bare-chested cook working his three huge woks over an intense
fire left a strong impression in my memory.
Many years after that, in the middle of World War II, my school temporarily closed, and I went
to work for a French sugar factory–a much more sophisticated outfit that processed sugar cane into
regular white granulated sugar. The factory employed several hundred workers, and I was hired as a

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 74
warehouse night clerk. During the daytime, I walked through the factory and had the opportunity to
familiarize myself with the industrial aspect of the factory. I noted the great difference between
traditional and industrialized methods.
This French factory was built on the side of the Waico River. Farmers brought their sugar cane
on buffalo carts or on sampans and got paid by the kilo. There was a crane which moved the cane
bundles around, weighted them, and placed them on a large conveyor belt. This conveyor brought the
canes up high onto the cutting machine, which automatically cut the canes into small, thin slices. Then
water was sprayed onto them to facilitate the next operation–the extraction or pressing operation.
Huge underground tanks were located under the power press to receive the cane juice. The
tanks were also equipped with strong electric pumps that circulated the liquid through the filter system
and into several large stainless steel boiling devices with glass windows, which let you see what was
boiling inside. White lime and yellow sulfur were added during the process at the boiling tanks to
accelerate the chemical reaction. Then the raw molasses was released and transported into special
turbines where the centrifuge action separated the molasses syrup from the granulated white sugar, the
final product. The white sugar was then dried inside a big dryer machine, and finally it was bagged and
stored in the warehouse.
The residual dark molasses syrup was channeled into special tanks and transported by barge into
another factory, 50 miles away down the Waico River, where it would be distilled into brown rum
liquor. I didn’t get to see this distillery, which belonged to the same French company; but sugar and
rum were offered at a discount price for employees. I must say that these are special products that can
greatly enhance our lives if we know how to use them with moderation.
Just like wine is great for cooking certain dishes, sugar and rum are perfect for adding a special
touch and flavor to special cakes, candies, and fruits desserts. They enhance the flavor of black coffee,
and rum certainly give a very distinct, exotic, and nice aroma to most fruits and citrus punches.
In Huntsville, Alabama, at the traditional Cotton Ball celebrated in September every year, a
large crowd of people, wearing tuxedos and gowns, get together for a special social dinner dance. They
are always anxious to enjoy their favorite dessert–Cherries Jubilee! When the light has dimmed and
the waiter ignites that sensational blue flame over the special cherry cheesecake, there is always a
clapping of hands. One can smell that slight aroma of rum in the air. It makes the night a little more
special and memorable.
It is even more special for me anytime I smell and taste the brown sugar and the rum. They
bring back sweet memories of yesteryear. ■
Madison, AL, May 29, 2011.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 75
Nhån Bay Qua HÒ
Phí Minh Tâm
Hơn 10 năm qua, hầu như chiều thứ bảy nào tôi cũng đi chùa Phật Giáo ở Berkeley, California
( Berkeley Buddhist Monastary) để tụng kinh và sau đó nghe giảng kinh. Trên đường đến chùa, tôi phải
lái xe vào xa lộ Interstate 80 và ra University Avenue. Khi xe lên cầu băng qua I-80, bên trái là nhà
hàng Spengler và bên phải là hãng rượu Sake. Nhưng điều mà tôi nhớ hơn cả là bên phải sát đường có
một bảng quảng cáo với dòng chữ mà tôi học thuộc lòng: "The geese had no thought to cast their
images on the lake and the water had no mind to retain their reflections.” Thấy câu này ẩn chút thiền ý
và mang tư tưởng Á Đông không mấy phù hợp với ngoại cảnh trên đường, tôi cố ý tìm xem câu này có
phải xuất xứ từ một bài cổ thi chăng. 10 năm trôi qua, tấm bảng có lẽ được làm từ vật liệu nhẹ nên đã
rách nát và được thay thế bằng một bảng quáng cáo khác không ăn nhập gì đến câu The geese....
Vào đầu năm 2008, anh Lê viết Dự khóa 1 Trường Quốc Gia Nông Lâm Mục Blao kêu gọi và
nhận lãnh việc quyên góp tiền để trùng tu chùa Hương Nghiêm ở Bến Tre. Khi anh Dự hỏi ý kiến anh
em về việc sử dụng số tiền đã thu được, anh Hồ Phùng có phúc đáp và ghi chú: ”Theo ý kiến của tôi,
anh em đóng góp được bao nhiêu trong đợt vừa rồi thì nên giao hết cho Chùa tùy nghi sử dụng. Hãy
tin tưởng nơi nhà Chùa. Về phần chúng ta, hãy coi việc yểm trợ như cánh Nhạn bay ngang mặt hồ,
không để lại bóng chim, và mặt hồ cũng chẳng buồn gợn sóng.”
Thấy ý anh Phùng viết phù hợp với câu tiếng Anh mà tôi có ghi bên trên, tôi liền viết riêng cho
anh Phùng: “Tôi rất đồng ý với ý kiến của anh về cách sử dụng số tiền quyên góp được. Nhân đây
cũng hỏi anh có biết câu “Nhạn bay ngang mặt hồ, không để lại bóng chim, và mặt hồ cũng không
buồn gợn sóng” được dùng trong bài thơ nào không? Tôi tìm mãi chưa được dù có biết câu dịch ra
tiếng Anh.”
Anh Phùng chép thư của tôi và gởi cho anh Dự. Ngay trong ngày hôm đó, anh Dự viết cho anh
Phùng và tôi: “Đêm qua (sáng ở VN) tôi điện thoại thăm chị Hà (Sư cô Thuần Đức trụ trì chùa Hương
Nghiêm trước là bạn học cùng lớp với anh Dự), có đọc câu này cho chị Hà nghe. Chị đọc lại cho tôi
hai câu rất ngắn (dường như Hán Việt?) cũng diễn đạt ý như câu "Nhạn bay ngang mặt hồ..." Rất tiếc
là tôi nghe xong thì lại không nhớ. Vừa rồi tôi gọi lại cho chị Hà định để ghi chép gởi 2 anh, nhưng
không có ai trả lời. Tôi sẽ điện thoại nữa...trừ khi 2 anh đã biết”.
Với thật nhiều hy vọng, tôi lại email cho 2 anh Dự và Phùng: “Đúng là có nhân duyên nếu Sư
Cô Thuần Đức biết câu Hán Việt nói về điển tích “Nhạn bay qua hồ” mà tôi đã cố tâm tìm kiếm từ
nhiều năm nay”.
Ngày hôm sau anh Dự email cho chúng tôi: "Tôi vừa nói chuyện điện thoại với Ni Sư Thuần
Đức và xin được 4 câu thơ cho 2 anh:
Nhạn quá trường không
Ảnh trầm hàn thủy
Nhạn vô lưu tích chi ý
Thủy vô lưu ảnh chi tâm
Tác giả bài thơ này là một vị Thiền sư Việt Nam mà Ni Sư Thuần Đức đã quên tên. Sau khi xuất gia, Ni
Sư đọc thấy bài thơ này trong một quyển sách viết về tiểu sử các vị thiền sư. Vì thấy bài thơ hay quá
nên học thuộc lòng và nhớ mãi đến giờ."
Thế là sau hơn 10 năm, tung tích bài thơ đã bắt đầu hé lộ. Tuy nhiên, tôi vẫn còn một thắc mắc
lớn. Nếu bài thơ là của một thiền sư Việt Nam, thì làm sao lại được dịch ra Anh ngữ và phô bày nơi
công cộng như thế. Người Việt mới bắt đầu định cư nhiều tại Hoa Kỳ sau năm 1975 chưa quá 10 năm

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 76
kể từ ngày tôi gặp câu chữ Anh bên trên.
Câu chuyện sau đây về bài thơ được Lê Quý Đôn ghi trong tập Kiến Văn Tiểu Lục. Vua Lê Dụ
Tông mời Thiền sư Hương Hải (1628 – 1715) vào cung lập đàn cầu tự và hỏi Phật Pháp. Khi vua hỏi
“Thế nào là ý của Phật?", Sư đáp bằng bài kệ dưới đây:
Dịch :
Nhạn quá trường không
Ảnh trầm hàn thủy
Nhạn vô di tích chi ý
Thủy vô lưu ảnh chi tâm
Nhạn vượt không trung
Ảnh chìm đáy lạnh
Nhạn không ý để dấu tích
Nước không tâm giữ ảnh hình.
Thật ra bài kệ này Thiền sư Hương Hải chỉ đọc lại cho vua nghe, chứ không phải là tác giả. Bài
kệ nguyên thủy được chép trong tập Thiên Y Nghĩa Hoài Thiền Sư Ngữ Yếu và có khác bài kệ trên vài
chữ trong câu 3. Thiền sư Thiên Y Nghĩa Hoài ( 天 衣 义 怀 989-1060) đời nhà Tống bên Trung Quốc
sống trước Thiền sư Hương Hải hơn 600 năm.
Nhạn quá trường không
Ảnh trầm hàn thủy
Nhạn tuyệt di tung chi ý
Thủy vô lưu ảnh chi tâm
雁 过 长 空
影 沉 寒 水
雁 绝 遗 踪 之 意
水 无 留 影 之 心
Lê Quý Đôn là một tác giả rất cẩn thận sao lại có thể nhầm lẫn như thế. Bài kệ nầy của Thiên Y
Nghĩa Hoài cùng một số bài kệ của các thiền sư khác được học trò của Thiền sư Hương Hải chép vào
Hương Hải Thiền Sư Ngữ Lục. Lê Quý Đôn chắc không có dịp đọc các bộ chính sử thiền tông Trung
Quốc nên không biết. Theo Lê Mạnh Thát, "... Lê Quý Đôn, với tư cách là một Phật tử, có thể đã quá
tin tưởng vào bản in Hương Hải Thiền Sư Ngữ Lục, nghĩ rằng các thơ kệ và ngữ lục trong đó là đúng
của Minh Châu Hương Hải, vì chúng đã được môn đồ của vị thiền sư này cho khắc in, nên đã không
tiến hành kiểm tra, tìm hiểu và so sánh".
Trên Internet cón có một bài thơ khác ngắn gọn hơn cũng được ghi chép là của Thiền sư Thiên
Y Nghĩa Hoài:
Nhạn quá trường không
Ảnh lạc lưu thủy
Nhạn bất lưu tích
Ảnh bất lưu thủy
雁 过 长 空
影 落 留 水
雁 不 留 迹
影 不 留 水
Dịch:
Nhạn bay trên không
Bóng chìm nước chảy
Nhạn không để dấu
Nước chẳng giữ hình

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 77
“The birds were flying above in the sky,
and their shadows were in the river.
The birds did not leave footprints,
and their shadows were no more."
Bài thơ ngắn gọn này không được phổ biến mấy có lẽ vì đã mất đi hai chữ CHI Ý và CHI TÂM
ở hai câu cuối. CHI Ý và CHI TÂM làm cho bài thơ đậm thêm thiền ý. Ý và TÂM là nhân và là quả
của lẫn nhau. Có ý mới có tâm. Có tâm mới có ý. Không ý thì không tâm. Không tâm thì không ý. Học
được như nhạn không ý hoặc như nước không tâm là khỏe cuộc đời, là tự giải thoát khỏi mọi khổ đau,
diệt trừ mọi phiền não.
Hơn 53 năm qua từ ngày tốt nghiệp, tôi không có dịp gặp lại hoặc nói chuyện với Sư Cô Thuần
Đức. Ngày 3 tháng 5, 2011 vừa qua, tôi có dịp đến viếng chùa Hương Nghiêm ở Bến Tre với vài người
bạn. Khi còn ngồi trên xe trước khi đến chùa, tôi có bảo các bạn đừng giới thiệu tôi là ai. Nếu Sư Cô
Thuần Đức không nhớ mặt tôi, cũng là chuyện bình thường sau một thời gian dài như thế, tôi chỉ cần
đọc một bài thơ Sư Cô sẽ nhớ tôi là ai. Đúng là Sư Cô không nhớ ra tôi. Khi tôi đọc: Nhạn quá trường
không, Ảnh trầm hàn thủy… chưa bắt đầu câu thứ 3, Sư Cô Thuần Đức đã biết đúng tên tôi. ■
3/6/2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 78
ThÖ Haiku Kim-Châu
NÈo VŠ
Không gian một khoảng hẹp
Thời gian thầm lặng, dài lê thê
Khi nao đến nẻo về?
Về được miền vĩnh cửu
Không còn không gian, không thời gian
Chỉ có sự bình an…■
(4/2011)
CuÓn Trôi
Từng đợt rồi từng đợt
Ào ạt dâng lên quá bất thần
Cuốn trôi như đìên cuồng…■
(5/2011)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 79
Mình Em
Sóng thần cuốn hết rồi
Nhà cửa, mẹ cha, anh và chị
Còn lại mình em thôi! ■
(5/2011)
CuÒng Phong
Luồng gió lốc
Xoáy mãnh liệt ngút ngàn
Thật tàn khốc! ■
(5/2011)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 80
Tìm Chû
Chỉ còn cảnh nát tan
Thiên tai reo rắc nỗi kinh hoàng
Tìm chủ, đi lang thang …■
(5/2011)
Chia SÈ
Trong hoàn cảnh đau thương
Hãy cùng rộng mở tâm từ ái
Chia sẻ nỗi đoạn trường. ■
(5/2011)
Kim-Châu

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 81
Tình MÃt
Hạ đến tình còn đẹp
Thu sang tình cất cánh bay xa
Đông về mắt lệ nhòa! ■
Minh Thu
Melbourne, 04/2011
Dè D¥t
Đường đời lắm chông gai
Như mái chèo khi khoan lúc nhặt
Từng bước chân dè dặt…■
Minh Thu
Melbourne, 04/2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 82
Ngoänh Låi Cuc ñ©i
HỒI KÝ
NGUYỄN ĐỨC VINH
24 Décembre 2008 – Villeurbanne - FRANCE
www.nguyenvinh.net
KỶ NIỆM NGÀY GIỖ MẸ
THỨ BA MƯƠI BA
Viết cho những người con và cháu gái về cuộc đời của một người cha, người cậu thiếu may mắn
nhưng can trường, suốt đời hy sinh bản thân mình để giữ thăng bằng cho gia đình yên vui hạnh
phúc .

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 83
MỤC LỤC
Lời phi lộ
Phần 1 Thời niên thiếu – Cha Mẹ tôi
Phần 2 Tha phương thụ nghiệp và niềm say
mê âm nhạc - Mối duyên hạnh ngộ
và những ân sư
Phần 3 Nhớ nước non xứ Lào – Biến cố
Phần 4 Vạn sự khởi đầu nan –
Mạnh thường quân
Phần 5 “Hoài mong” – Bài hát đầu tiên
dâng Mẹ vào tuổi 15
Phần 6 Tình đầu sét đánh ngang trời –
Lắng tâm tư xây dựng cuộc đời
Phần 7 Mai Thanh… Lâm – Người bạn đời
Phần 8 Xuôi buồm thuận mái hiển vinh
Phần 9 “Nén Hương Lòng” –
Bài hát cuối cùng tưởng niệm Mẹ
Phần 10 Lại một lần tha phương – Pháp quốc
đất kinh doanh- Như diều gặp gió
Phần 11 Cơn sóng gió tan vỡ cuộc tình
“Tiễn Em” bài tình ca ly biệt
Phần 12 Âm nhạc, người bạn đồng hành
tâm đắc trong đời tôi.
Lời bạt Nhân sinh nhược đại mộng
- Thế sự tựa phù vân
LỜI PHI LỘ
Từ ngày về hưu trí ,tôi mới có được thời gian rảnh rỗi. Đời sống cảm thấy nhẹ nhàng thảnh thơi. Tôi
thật vui mừng vì không còn phải lo lắng về công ăn việc làm, chuyện cơm áo gạo tiền trong cuộc sống
thường nhật, cũng chẳng phải bận bịu chuyện con cái. Thật vậy, các con tôi đã lớn khôn, người nào
cũng có mái ấm gia đình, con cái đầy đủ. Lâu lâu tôi gặp cháu chắt nội, ngoại, nhìn các cháu nhỏ ngây

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 84
thơ sống sung sướng hạnh phúc mà lòng tôi cảm thấy ấm áp vô cùng. Các con tôi, may mắn thay, người
nào cũng có một cuộc sống sung túc khá khắm, công việc vị trí xã hội ổn định nhờ có ăn học, bằng cấp.
Tôi cảm thấy hãnh diện tự hào cho các con tôi.
Đôi khi, ngồi ngẩm lại, nhìn các con, các cháu, tôi cảm thấy bọn nó thật may mắn, vì được giáo
dục nên người, được ưu hưởng cảnh thanh bình trong một xứ sở phồn vinh tự do và ổn định, không như
tôi ngày truớc, sống trong hoàn cảnh đất nước chiến tranh loạn lạc của những năm 40, cuộc sống nay
đây mai đó, gia đình ly tán cảm giác vận mạng chẳng phải ở trong tay. Bởi thế tôi đâu may mắn được
nuôi ăn học như bọn trẻ bây giờ, bước đường học vấn của tôi thật gian lao, cho dù ham học nhưng
không có điều kiện nên học hành cũng chẳng tới đâu, ngay cả bằng tiểu học cũng không. Người ta nói,
xưa nay nhân định thắng thiên, với lòng quyết tâm, những gì tôi học được bắt nguồn từ cuộc sống hàng
ngày, gần như tất cả đều là tự học, từng bước một. Ấy thế mà tôi đã thành công, cho đến ngày hôm nay.
Có người hỏi tôi tại sao lại viết hồi ký. Tôi nghĩ, nếu như không có gì để kể thì lẽ ra không nên
viết làm gì. Mặt khác tôi nghĩ viết cho chính mình và cho những người thân. Viết cho chính mình, một
dịp để nhìn lại những gì đã trải qua trong đời, có cái được cái mất, cuộc đời đâu phải lúc nào cũng vẹn
toàn như ý muốn, không kiêu ngạo khi thành công, biết chấp nhận khi mất mát, còn sống thì còn phải
cố gắng phấn đấu và học hỏi, đó là điều tôi muốn nói.
Viết cho những người thân, trên hết là bố mẹ tôi, những người đã khuất. Một dịp để tôi hồi
tưởng lại hình ảnh của bố mẹ, công ơn sinh thành và dưỡng dục thật to lớn Vì thế cuốn hồi ký này, đầu
tiên sẽ dâng lên bố mẹ tôi , với niềm tự hào và hãnh diện về Người. Đại thi hào Nguyễn Du có viết
" Bất tri tam bách dư niên hậu.
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như"
tạm dịch là " Ba trăm năm sau, có ai là người khóc ta (Tố Như) chăng ?"
Một con người chỉ mất đi vĩnh viễn khi không còn ai nhớ đến. Hồi tưởng về bố mẹ tôi và cả
những người khác đã khuất mà tôi may mắn được quen biết trong cuộc đời, với lòng tri ân chân thành
sâu sắc, tôi hy vọng họ vẫn sống mãi với thời gian.
Và sau cùng tôi viết cho các con tôi và những bạn trẻ, những ai muốn hiểu thêm về cuộc sống
thời của tôi, với hy vọng cống hiến thêm chút kinh nghiệm vốn sống cho kho tàng tri thức của họ.
PHẦN MỘT
Thời niên thiếu – Cha Mẹ tôi
Thời đó, tôi mới vào đời tuy chỉ là một công nhân bình thường với cuộc sống cực kỳ vất vả và khổ
cực, nhưng tôi cảm thấy thật là hạnh phúc được sống bên cạnh mẹ cùng, các chị, các em. Nhưng kỷ
niệm in dấu thuở ấu thơ mà tôi còn lưu giữ lại là những kỷ niệm gia đình hạnh phúc và êm đẹp chứ
không phải là sự nghèo túng trong hoàn cảnh loạn lạc . Có lẽ tôi thiên về duy tâm, với những giá trị
tinh thần là nguồn vui chở che cho nỗi đau về vật chất, cũng có thể thời đó tôi nào biết giàu sang ăn
sung mặc sướng là gì nên làm gì có sự so sánh mà than cho cái khổ cực của bản thân mình . Người ta
nói đời người như dòng sông khúc cạn khúc sâu, khi một người chưa hề được nếm cảnh ung dung lội
qua khúc sông cạn thì làm sao cảm nhận được cái khổ khi bơi qua con sông sâu nước chảy xiết. Bởi
vậy tôi đã sớm chấp nhận cuộc sống thiếu thốn về vật chất như một sự hiển nhiên. Tôi đã cảm thấy thật
hạnh phúc trong vòng tay của gia đình.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 85
Kỷ niệm đầu tiên mà tôi còn giữ là người cha, đó là sự hãnh diện về người cha trí thức và trên
hết tôi nghe người ta nói cha tôi là một người yêu nước. Với trí óc trẻ thơ tôi nào có biết sự yêu nước là
gì, nhưng tôi xem như đó là một lời khen, đối với tôi, theo suy nghĩ của một cậu bé thì yêu nước có
nghĩa là yêu làng xóm, yêu ngôi nhà và giúp đỡ mọi người. Tôi thật tự hào có một người cha như vậy.
Tôi sống gần cha được mấy năm, tuy gọi là ngắn ngủi, nhưng những hình ảnh đẹp về cha vẫn in sâu
trong tri nhớ.
Năm tôi lên ba tuổi, thời đó gia đình tôi có mặt cha tôi, với sự khéo léo của ông, gia đình tôi vẫn
thuộc về gia đình sung túc trong làng.
Một hôm chị người giúp việc, đưa tôi đi dạo mát dọc theo con đường làng, ngày xưa đường
không có xe nhiều, đa số người ta đi bộ, thỉnh thoảng mới có một chiếc xe hơi chạy ngang, hôm đó có
ông lái bò đi trên đường, hai con bò ông lái buộc chung với nhau, bất ngờ có tiếng động làm hai con bò
hoảng sợ bỏ chạy. Ông lái bò hoảng hốt la lên:
- Cô ơi làm ơn chặn chúng lại giùm !
Chị ấy thấy thế vội vã kéo tay tôi cùng chị ra đứng giữa đường, để giúp ông lái bò chặn lại. Rủi
thay, hai con bò thấy chúng tôi thì mỗi con né ra một bên, thế là dây thừng ngoặc vào cổ tôi kéo đi
khoảng sáu bảy thước, thế mà tôi vẫn sống sót sau tai nạn đó.
Đó là tai nạn đầu tiên đáng nhớ trong cuộc đời tôi, từ ngày tai nạn , tôi thường hay nhõng nhẽo
nên được cha tôi chiều chuộng săn sóc gần gũi với ông hơn.
Cha tôi, ngày xưa ông thường di chuyển bằng xe ngựa. quản lý mấy lò nung gạch, bên cạnh đó
còn điều hành trường học của làng, cứ mỗi lần ông đi đến lò nung gạch của ông, hoặc đến mấy trường
học để xem xét, ông thường cho tôi theo, vì vậy mà tôi biết nhiều về ông. Cha tôi vốn là một nhà nho
thâm học, có bằng tú tài. Thời đó, người Pháp dùng chính sách ngu dân, cho nên những trường học
thật là hiếm hoi hạn chế, học lên đến tú tài là cực kỳ vất vả.
Cha tôi là một người ngoại giao rộng, ông có dáng dấp sang trọng. Khi ở nhà, ông thường mặc
quần áo lụa màu ngà, đi giày hạ. Mỗi khi có lễ Tết, hay tiếp khách, ông vận quốc phục, áo dài chự thọ
trông rất oai phong. Trong thực tế, theo văn hóa thời xưa, người Việt mình, nam cũng như nữ, mặc áo
dài không nhất thiết là trong ngày lễ, ngày hội. Những khi khách đến nhà, theo thông lệ, chủ nhà phải
mặc áo dài để tiếp. Người bán chè rong cũng mặc áo dài, phụ nữ đi chợ hàng ngày cũng mặc áo dài...
Ngay cả khi có việc khẩn cấp, phải ra đường, thì như một phản xạ, người thuộc lứa tuổi 30, 40 ngay lập
tức vơ lấy chiếc áo dài treo sẵn ở cửa buồng, vừa chạy vừa mặc.
Những năm 40, quân Nhật chiếm đóng xứ Lào, Tôi còn nhớ không biết vào năm nào, quân đội
Nhật vào đóng ở làng tôi. Có những đêm mấy ông tướng Nhật hội họp tại nhà tôi. Cha tôi là người
được tín nhiệm, giao phó trách nhiệm ngọai giao thay mặt cho dân làng, vả lại nhà tôi rộng, trang trí
sang trọng, những bàn tủ trang trí trong nhà, đều thuê người vẻ kiểu, món nào cũng điêu khắc, chạm trổ
rất cầu kỳ...
Trên một tấm phản màu gụ, rộng lớn, những ông tướng Nhật, ngồi mỗi người trước mặt là một
cái tráp với giấy mực, viết xong rồi trao tay cho nhau đọc, tôi thấy mấy ông có khi gật đầu có khi lắc
đầu, cứ như thế cho đến khuya. Khoảng hai tuần lễ sau thì quân đội Nhật rút quân rời khỏi làng. Sau
này mẹ tôi kể lại cho biết, cha tôi vốn là đảng viên Quốc dân đảng sau đó trong cuộc kháng chiến
chống Nhật thì làm việc cho Việt Minh. Mẹ tôi không biết nhiều về chính trị nên không kể tiếp rõ công
việc của ông. Mẹ cho biết thêm năm xưa, cha tôi là một cậu ấm của môt gia đình rất giàu có ở tỉnh
Vinh miền Trung Việt Nam, nhà bề thế, khi con đi học đã có vợ do gia đình cưới, có ba người con đầu.
Sau đó cha tôi rời khỏi nhà để ngao du khắp mọi nơi. (Truyền bá khuyến ngữ) tình cờ do duyên phận
ông gặp mẹ tôi, hai nguoi sống chung, anh chị tôi và tôi lần lượt ra đời. Sau mấy năm thì mẹ cả cũng
theo sang sống chung mang theo ba người con trước. Người con gái đầu đã lập gia đình, con thứ hai và
thứ ba thì lớn hơn anh chị tôi một vài tuổi. Kể từ đấy người ta gọi mẹ tôi bằng dì theo danh phận. Thời
đó có lần tôi hỏi mẹ :

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 86
- Vậy mẹ có buồn không ?
Mẹ tôi đáp:
- Có gi mà buồn hả con, khi cha con lấy mẹ đã nói hết, thật lòng không giấu giếm chi. Vả lại
thời buổi bây giờ trai ba thê, bảy thiếp, là chuyện thường, biết làm sao.
Mẹ tôi nói tiếp:
- Miễn là biết nhường nhịn nhau một chút là êm vui thôi con à.
Cha tôi thu xếp cho mẹ cả ở xóm dưới, cũng gần với nhà cùng một làng.
Tôi phải kể thêm về làng tôi. Làng tên là làng Đồng Đản. Làng chia thành hai xóm, xóm trên
và xóm dưới. Xóm trên có tên thêm là xóm Lèn. Làng tôi thuộc về tỉnh Xiêng Khoáng thuộc miền bắc,
nước Ai-lao (nước Lào theo cách phiên âm thời đó) (1) . Làng tôi nằm bên cạnh quốc lộ trải dài từ tỉnh
đi tới sân bay tên gọi là Cánh đồng Chum.
Xóm dưới, người Việt mình đã định cư từ nhiều đời, nhà ở lưa thưa rải rác xa cách nhau, những con
đường nhỏ hẹp chạy quanh co khắp làng, đi qua những mảnh ruộng ao vườn.
Đa số nhà trong làng là nhà tranh, dân làng sống bằng nghề làm ruộng, làm vườn. Người trong
làng định cư ở xóm dưới đông hơn xóm trên.
Xóm trên đa phần nhà ở được xây dựng dọc theo đường lộ. Nhà hầu như được xây kiên cố và
lợp ngói đàng hoàng .
Xóm Lèn này tuơng đối đặc biệt, nằm giữa hai khung cảnh thiên nhiên khác nhau, một bên là đồng
bằng bao la với những khoảnh trời xanh thâm thẫm bao phủ bởi đồi núi xa xa. Bên kia là núi rừng rậm
với những cây cổ thụ to cao. Xen kẽ là những tảng đá to lớn đứng sừng sững chồng chất lên nhau, bao
quang một lớp rêu phong xanh biếc như dấu ấn của thời gian trông thật hùng vĩ, và ngoạn mục.
Dân làng ở xóm trên, lấy kế sinh nhai bằng việc lấy đá xanh nung thành vôi, rồi bán khắp nơi
nên đa số có đời sống khá khắm hơn xóm dưới. Nhà nào cũng trồng cây chè hoặc cây hoa, bông bụt.
Phần lớn các ngôi nhà được bao quanh bởi hàng rào làm bằng bụi tường vi, làm tôn thêm dáng vẻ cổ
kính khang trang của ngôi nhà. Tôi nhận thấy mỗi nhà đều cố gắng có một mảnh vườn rộng hay nhỏ
tùy theo khả năng để trồng cây ăn quả.
Nhà tôi cũng có vườn cây, tôi còn nhớ mãi trong vườn có một cây quýt thật cao to năm nào
cũng cho chúng tôi những quả quít ngọt lịm. Bố mẹ tôi dành riêng một khoảng đất tương đối rộng trong
vườn để trồng dâu. Tôi thật kính phục kiến thức rộng lớn của mẹ tôi, bà biết trồng dâu, nuôi tằm, quay
tơ, kéo vải. Bên cạnh đó, công việc của bà cũng cực nhọc và bận rộn như đa phần người phụ nữ trong
làng thời đó, sáng dậy sớm nấu riêu, nuôi heo, lo lắng chăm sóc chồng con, làm việc quần quật suốt
ngày cho đến tối mờ tối mịt.
Trong Thế chiến thứ hai, Pháp bị Nhật thay chân ở Đông Dương. Sau khi Nhật đầu hàng quân
Đồng Minh, ngày 12 tháng 10 năm 1945, Lào tuyên bố độc lập (2). Tháng 3 – 1946, thực dân Pháp
quay trở lại xâm lược Lào (3). Nhân dân Lào đã kiên cường đứng dậy tiến hành cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp để bảo vệ nền độc lập dân tộc. Đồng thời dân làng này cũng nổi dậy chống Pháp
dữ dội. Được tin Pháp sẽ cho một toán quân người Mồng (4) , được trang bị vũ khí đầy đủ vào tàn sát
dân làng. Ra lệnh cho thủ lĩnh toán quân hễ gặp thanh niên, đàn ông là giết, chỉ giữ lại đàn bà, con nít.
Dân làng tôi người ít, không đủ khí giới đễ chống trả, đành phải di tản gấp rút.
Về phần gia đình tôi, cha tôi quyết định, hai người anh và mẹ cả chạy lánh nạn theo cha. Ông
nói :
- Dì nó đảm đang, tôi nghĩ nên đưa mấy đứa nhỏ chạy lên tỉnh lánh nạn. Vả lại trên tỉnh có
người quen của tôi, ở đó sẽ bảo đảm an toàn hơn.
Mẹ tôi đưa hai người chị, một chị là con của mẹ cả và chị tôi thêm một người con út của mẹ cả
cùng hai người em và tôi, tất cả cùng nhau di tản lên tỉnh Xiêng Khoáng.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 87
Thương thay, những người còn ở lại trong làng, một phần do dự, tiếc của, phần kia do chậm
chạp trong khi chạy loạn đều bị lính Mồng tàn sát, sau này tôi mới biết kể cả đàn bà, con nít lính Mồng
cũng không tha một ai.
Đoạn trên tôi kể sơ qua, đó là một phần trong đoạn đời ký ức của người con bên cạnh người cha đáng
kính, sau ngày chia ly, đau buồn đó, tôi vừa đầy bảy tuổi. Từ đấy, chúng tôi mất liên lạc, cũng không
hề nhận một chút tin tức về cha, mẹ cả và hai người anh. Mẹ và chúng tôi dắt díu nhau tới tỉnh Xiêng
Khoáng. Ban đầu, chúng tôi trú tạm trong một căn chòi nhỏ của môt nhà giàu đã bỏ hoang từ lâu. Ngôi
làng mới này . Người Việt gọi là làng An Lợi. Tôi thấy khung cảnh làng này thật đẹp, trước cổng làng
có một cây đa cổ thụ cao lớn, vĩ đại, một chiếc cầu gạch cổ kính bắc ngang dòng sông nhỏ, uốn quanh
làng. Nhìn từ xa, ngôi làng bé nhỏ với những hàng, tre xanh, những mái nhà tranh san sát gần nhau...
Đó là nét đặc thù , bình dị như trong bài hát "Làng tôi "của nhạc Văn Cao.
Vốn tài sản đã bỏ lại, giờ này chúng tôi tay trắng làm lại từ đầu. Gia đình tôi, một người mẹ
nuôi sáu người con, con mình, con của chồng, bơ vơ nơi đất lạ. Me tôi là một người đàn bà can đảm.
Bà xếp đặt mọi thứ, kể cả chỗ nằm cho các con. Căn chòi này vốn chỉ vừa để ngả lưng vì nhỏ và không
có bếp lẫn bàn ghế. Rồi bà dăn dò mấy chị tôi :
- Các con ở nhà, trông các em, để dì đi kiếm gì ăn.
Thật là tội nghiệp mẹ tôi, ngày trước bà cũng lam lũ, làm việc, vất vả suốt ngày, bất quá cũng
biết trước việc mình làm, thế nhưng bây giờ hoàn cảnh đổi thay, cái gì cũng mới lạ, không như trước.
Làm gì, sẽ làm gì để mà có miếng cơm manh áo, sống sót nơi đất lạ ?
Bà dặn bảo chúng tôi vài điều rồi khoác áo rời khỏi nhà. Thời đó không có hội từ thiện, họa
chăng chỉ có những cá nhân thương cảm và giúp đỡ lẫn nhau với một tấm lòng bác ái. Đến chiều mẹ tôi
quay trở lại, mang về chút thức ăn thanh đạm đủ để lót lòng. Ngày hôm sau, mẹ tôi ra đi vào buổi sớm
tinh mơ, khi tôi thức dậy, không thấy mẹ, tôi hỏi mấy chị tôi, được biết mẹ tôi đã đi làm việc. Tôi thắc
mắc hỏi lại các chị rẳng mẹ đi làm gì ? Các chị tôi không người nào biết. Thật ra ngày đó tôi vẫn còn
nhỏ, tôi cảm thấy vắng và nhớ mẹ thì hỏi vậy thôi chứ không có khả năng và cũng không mấy bận tâm
về việc đó, vốn là một đứa bé vô tư tôi chạy ra cánh đồng, tung tăng chạy nhảy với bạn bè, đến trưa tôi
về nhà ăn cơm, lòng không vấn vương chi cả, cũng hoàn toàn ngây thơ không biết đến nỗi buồn, lo
toan của mẹ.
Chúng tôi định cư trong căn chòi này độ khoảng ba năm. Suốt ba năm trời, tôi sống một cách vô
tư, đùa vui với bạn bè cùng các em, chạy nhảy trên những cánh đồng xanh ngát. Mãi cho đến năm
mười tuổi, ý thức và cảm nhận về sự vật xung quanh phát triển, tôi mới biết mẹ tôi làm những gì để
kiếm tiền nuôi nấng chúng tôi. Mẹ tôi dậy thật sớm, mua thịt heo, muối, đường, bánh kẹo, gồng gánh đi
tới những làng mạc xa xôi, hẻo lánh của người Lào, bà dùng số hàng hóa đó để đổi lúa về, rồi đem giã
thành gạo, sau đó đem lên chợ bán lại , lấy lợi tức. Nói trắng ra thì xem như bà lấy công giã gạo để
kiếm sống. Các chị tôi cũng chăm lo giúp mẹ giã gạo có khi suốt cả đêm để cho kịp buổi chợ phiên
ngày mai. Cũng nhờ sự khéo léo siêng năng và bền bỉ của mẹ cùng các chị tôi, dần dần ổn định được
đời sống nơi đất khách quê người. Với sự cần kiệm, theo thời gian, chúng tôi cũng mua được một
miếng đất nho nhỏ để cất nhà.
Làng An Lợi này nổi tiếng là có nếp sống nhân nghĩa đạo đức, dân làng tương trợ và đùm bọc
lẫn nhau. Các chuyện cưới hỏi ma chay hay cất nhà, từ việc nhỏ đến việc lớn đều có sự giúp đỡ tương
trợ của dân làng. Khi mẹ tôi mua đất xong, bà tới trình với trưởng làng, sau đó mấy cụ có ảnh hưởng
trong làng bàn tính . Mẹ tôi chỉ mua vật liệu xây dựng, rồi dân làng rủ nhau, mỗi người góp một tay, cất
lên ngôi nhà. Mẹ tôi cũng muốn lo tiền cảm tạ công sức dân làng, nhưng người làng từ chối, nói rằng:
- Nếu chị có lòng thì làm một buổi tiệc tạ ơn thôi. Còn nếu như không đủ tiền để làm bữa tiệc
cũng không ai trách cứ gì cả.
Bây giờ, sau bao nhiêu năm, tôi ngồi nghĩ lại tình nghĩa xóm làng thời đó sao thấy quý báu chi

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 88
lạ.
Mẹ tôi cũng có lòng nhân ái, trong làng nhiều người rất quý mến bà. Mẹ tôi biết hộ sinh, hể ai
tới nhờ bà chuyện chi, bà có mặt ngay để giúp đỡ. Việc sinh đẻ, đau ốm, hay cảm cúm...gần như mọi
chuyện đều có mẹ tôi góp tay, góp công vào. Bà không phải thầy lang hay thầy thuốc gì cả nhưng việc
có thể làm, bà không ngần ngại góp tay, đôi khi sự hiện diện của bà là niềm an ủi cho người bị bệnh,
vốn cần được chăm sóc chu đáo. Ngày xưa không ai nghĩ nhiều về tiền bạc, chỉ giúp nhau trong cái
nồng thắm của tình người, không bao giờ nghĩ tới thù lao hay trả công như ngày nay.
******************
(1) Các thư tịch cổ Việt Nam trước đây gọi Lào là Ai Lao. Ai Lao là bộ phận cư dân nói tiếng
Thái từ Nam Trung Quốc thiên di về thượng lưu sông Đà và sông Mã trong các thế kỉ 9 - 11. Ai Lao
còn là tên gọi Tiểu quốc Nam Lào, phân biệt với "nước" Vạn Tượng và Nam Chưởng.
(2) Lợi dụng thời cơ phát xít Nhật đầu hàng, từ ngày 23 – 8 – 1945, nhân dân Lào đã nổi dậy
và thành lập chính quyền cách mạng ở nhiều nơi. Ngày 12 – 10 – 1945, nhân dân thủ đô Viêng Chăn
khởi nghĩa giành chính quyền, chính phủ Lào ra mắt quốc dân và trịnh trọng tuyên bố trước thế giới
nền độc lập của nước Lào.
(3) Năm 1949 quốc gia này nằm dưới sự lãnh đạo của vua Sisavang Vong và mang tên Vương
quốc Lào. Tháng 7 năm 1954, Pháp ký Hiệp ước Genève, công nhận nền độc lập và toàn vẹn lãnh thổ
của Lào.
(4) Người H’Mông, còn gọi là người Hmông, người Mông, người Hơ-mông, người Miêu (ở
Trung Quốc), người Mèo (ở Việt Nam), người Mẹo (ở Lào) (tiếng Trung Quốc: 苗 Miáo; tiếng Thái:
แมว Maew hay มง Mông), là một dân tộc ở châu Á nói tiếng H'Mông; quê hương của họ là những vùng
núi cao ở phía nam Trung Quốc (đặc biệt là Quý Châu) cũng như các khu vực miền bắc của Đông
Nam Á (bắc Việt Nam và Lào). Thuật ngữ “Miêu” (“Mèo” hay “Mẹo”) là một từ ngữ xúc phạm đối
với một số người H’Mông. Ngày nay, họ tạo thành nhóm dân tộc lớn thứ 5 trong số 56 dân tộc được
chính thức công nhận ở Cộng hòa nhân dân Trung Hoa và cũng là một trong 54 dân tộc Việt Nam.
PHẦN HAI
Tha phương thụ nghiệp và niềm say mê âm nhạc - Mối duyên hạnh ngộ và những ân sư.
Trong cuộc đời của mỗi người, kể từ ngày lọt lòng mẹ, mở mắt chào đời, cho tới ngày được về hưu trí,
được sống nhàn-hạ, ai cũng nhớ lại thời quá khứ của mình. Đó là sự hồi tưởng về những chặng đường
mình đã đi qua, về những gì mình đã gặp, những việc đã làm, trong đó có cả những thành công lẫn thất
bại. Cuộc đời ví như một dòng sông luôn chảy, từ đầu sông cho đến cuối sông có biết bao nhiêu khúc
cạn, khúc sâu, khúc quanh, khúc dọc. Cũng như thời tiết, trời có khi nóng, khi lạnh, khi mưa gió, khi
quang đãng. Đã là người, ai cũng có một thiên tiểu thuyết cho chính bản thân mình, nào là chuyện rủi
may, chuyện vui buồn, nào là muôn trùng khó khăn trong kiếp sống. Mỗi người đều có cái hay, cái dở,
một cách nhìn đời qua kinh nghiệm sống của bản thân. Người ta nói mỗi người mỗi cách sống là vì
vậy.
Riêng về phần cá nhân tôi, vốn có niềm say mê, người ta gọi là cái duyên, với âm nhạc từ khi
còn bé.
Ngày tôi lên tỉnh học nghề, chị tôi cho tôi một cái kèn khẩu cầm (harmonica), tôi rất mừng cám

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 89
ơn chị tôi. Tôi học thổi những bài nhạc nghe được trong máy hát, quay bằng dây thiều, đây là một dạng
máy nghe nhạc thời đó. Ngày xưa người ta gọi tân nhạc là nhạc cải cách. Tuổi còn thơ, tôi đã phải xa
nhà, lên tỉnh, có những buổi chiều, lòng cảm thấy cô đơn, mang đậm một nỗi buồn nhớ nhà, tôi thường
leo lên ngọn đồi nhỏ, ngồi một mình. Chiều chiều, trên ngọn đôi ấy, ngồi bơ vơ dưới hàng cây thông,
tôi rút cây kèn harmonica ra thổi. Nhìn xuống thung lũng xa xa dưới kia, tôi tưởng tượng như được
thấy mái nhà của mình, nơi đó có mẹ, có các chị và các em, không biết đang làm gì, vui hay buồn, có
nhớ đến tôi hay chăng. Tôi để tâm tư chìm vào tiếng kèn cho vơi nỗi nhớ nhung.
Thật ra trên thực tế làng không xa tỉnh lắm, nhưng thời gian không cho phép, vì mỗi lần trở về
làng và từ làng ra tỉnh cũng mất cả tiếng đồng hồ, khoảng cách đó là quá xa đối với môt thằng bé ở
tuổi tôi. Ngày xưa tỉnh này không có điện, cũng chẳng có đèn đường , cứ mỗi khi mặt trời khuất bóng,
trời tối đen, chỉ còn ánh trăng huyền ảo chiếu mờ với những vì sao lấp lánh. Người trong thành nếu
muốn di chuyển trong đêm, phải soi đèn rọi đuốc. Tôi nhớ những đêm trăng tròn, khung cảnh thật là
đẹp tuyệt vời, dưới ánh trăng, đồi thông vi vu reo xào xạc như tiếng mẹ ru, như cô thôn nữ hát nhẹ bên
đường, vầng trăng soi bóng in những hàng thông ngả nghiêng ru theo chiều gió, thật thơ mộng, gợi
tình.
Bên cạnh ngọn đồi là một bệnh viện cùng với một vài biệt thự của những người nhà giàu có
quan hệ với Tây. Tôi may mắn quen được một anh sinh viên sau một vài tuần ngồi chơi trên đồi, anh ở
trong một ngôi biệt thự, anh ra hỏi tôi:
- Em bé làm gì mà chiều nào cũng ngồi một mình đây vậy ?
Tôi đáp :
- Dạ thưa anh, em học nghề ở trên này, em ra đây thổi kèn vì ở nhà không được thổi. Nhà em ở
dưới thung lũng kia kià.
Nói đoạn, tôi chỉ xuống mái nhà của mình. Anh sinh viên hỏi tiếp : - Vậy em có biết nốt nhạc
hay không?
Tôi đáp:
- Dạ em không biết.
Anh không nói gì thêm rồi anh bỏ đi. Tôi tưởng vì hiếu kỳ mà anh gặp tôi, không ngờ một tuần
lễ sau anh lại tới bên tôi. Lần này, anh nói:
- Em đi theo anh nghe.
Tôi liu ríu theo, tới nhà anh, anh liền giới thiệu tôi với mẹ anh :
- Thưa mẹ, đây là cậu bé mà con đã nói với mẹ mấy hôm trước. Đó là một mệnh phụ với kiểu
ăn mặc toát lên cung cách sang trọng, bà vuốt tóc tôi và nói:
- Tội nghiệp thằng bé con nhà ai mà trông dễ thương thế.
Rồi bà nói với tôi rằng bà cho phép tôi tới chơi nhà sau này. Tôi thưa:
- Dạ thưa bà, cảm ơn bà nhưng cháu không dám đâu, cháu sợ ông chủ thấy không có ở nhà lâu
buổi tối thì la.
Bà nói tiếp:
- Đừng lo. Ngày mai bà sẽ xuống nói với ông chủ. Hết giờ làm việc thì tới nhà bà chơi, nhân
tiện anh nó dạy đàn cho.
Đúng như lời bà nói, hôm sau bà tới nhà ông chủ tôi và nói chuyện với ông. Buổi tối hôm đó
ông chủ gọi tôi và nói :
- Sáng nay bà ấy có tới gặp chú. Chú cho phép cháu đi, nhưng chỉ độ hai tiếng đồng hồ thôi
nghe chưa, không được ở thêm làm phiền họ.
Ông nói tiếp:
- Như cháu thấy, chú rất thương cháu. Chú cho cháu nhiều đặc biệt. Ngoài học nghề, cháu
không phải làm những việc nặng nhọc như mấy anh kia.
Thật vậy, trong nhà có năm người học việc. Mấy anh kia ngoài giờ học nghề còn phải làm thêm

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 90
những công việc nặng nhọc như rửa bát, gánh nước, quét nhà v.v. Đôi khi mấy anh ấy cũng phân bì với
ông chủ tai sao tôi không phải làm gì cả. Tôi nghe ông chủ trả lời :
- Các em coi nó kià, bàn tay nhỏ tí như vầy, làm sao mà làm việc nặng được.
Sau này tôi mới biết, ông bà chủ đã từng thụ ân của gia đình tôi. Ngày ông bà tới xứ Lào lập
nghiệp, cha mẹ tôi tận tình giúp đỡ. Hình như ông chủ có kể qua về thân thế gia đình tôi nên bà nhà
giàu đối đãi tôi rất đặc biệt. Có những đêm mưa, bà ngỏ ý cho phép tôi ngụ lại nhà rồi sáng hôm sau về
sớm. Nhưng thông thường tôi gửi lời cảm ơn và nhất định về đúng giờ dù cho trời mưa gió bên ngoài.
Thời gian này tôi được anh ấy dạy chữ, tôi vốn không được đi học từ trước nên tôi viết chữ xấu
và ngữ pháp không vững. Mỗi ngày anh dạy tôi viết chính tả, anh nói phải học chữ trước nhất, có giỏi
chữ thì học nhạc mới hiểu nhanh hơn. Một thời gian sau, anh dạy thêm tôi kẻ những hàng nhạc và khóa
Sol, anh dặn tôi kẻ thật thẳng và viết khóa Sol cho thật đẹp. Cứ như thế gần một năm trời, tôi được học
kẻ trang nhạc, học chữ và học nhạc lý. Mãi đến khi tôi có những tiến bộ, anh mới cho tôi cầm đàn, anh
hỏi tôi:
- Trong hai loại đàn, em thích thứ nào?
Anh giảng tiếp:
- Đàn măng cầm (mandoline) thì dể học hơn, nhưng khi chơi mandoline phải nhờ nhạc khí khác
đệm theo, còn đàn tây ban cầm (guitare) thì giàu âm hơn, có thể tự đệm để hát, không cần nhạc khí nào
họa âm thêm, học khó hơn vì phải biết bấm hài âm (accords).
Anh rất tận tình dạy và bắt tôi chép sang lại những bài nhạc anh mượn của bạn bè. Anh bảo tôi:
- Em cố gắng chép thật nhiều bản nhạc, chép sao cho thật đúng, như vậy mới nhớ nhiều, rồi sẽ
có lợi về sau này, mỗi bản nhạc đều khác nhau, khác từng gammes, khác từng tên gọi.
Trong hai năm trời, tôi miệt mài học nghề, học chữ, học nhạc, học đàn. Thời cứ thế trôi qua,
cho đến ngày bà và anh sinh viên phải rời khỏi xứ Lào, di dân về Pháp, trước khi chia tay anh nói với
tôi:
- Ráng cố gắng nha em, bây giờ em đã vững, hiểu thế nào là âm nhạc. Trước khi đi, anh tặng em
cây đàn guitare này.
Anh nói tiếp rằng anh phải đi về Pháp để học tiếp vì ở đây không có trường đại học, anh có
người đỡ đầu ở bên Pháp, còn những người khác muốn học tiếp, cũng như anh đi Pháp hoặc về Hà Nội,
Việt Nam
Đây là một kỷ niệm đầu đời, tôi nghĩ, cha mẹ ở hiền thì con gặp lành, tôi cảm thấy mình thật
may mắn.
Hai năm học nghề, nhờ ông thầy tốt, ông trả lương tháng cho tôi để tôi có một tí tiền giúp mẹ.
Bây giờ mỗi cuối tuần tôi được ông cho nghỉ vào ngày chủ nhật để về thăm gia đình. Thời gian trôi
mau, ngoài giờ làm việc, tôi tiếp tục tự học đàn, vì anh sinh viên để lại cho tôi mấy tập sách học guitare
bằng Pháp ngữ và những bản nhạc do tôi chép ngày trước. Tôi chăm chỉ học đi học lại, dần dà cũng có
tiến bộ, tiếng đàn đánh ra nghe trôi chảy ngọt ngào hơn.
Thời gian này theo quy định cứ mỗi người học thành nghề đều ra tự lập nghiệp, điều đó có nghĩa là
không được ăn và ở trong nhà chủ như trước, có người thì ra đi làm nơi khác, người nào cũng có chí tự
túc tự cường.
Riêng về phần tôi cũng được đối xử đặc biệt hơn. Ông chủ gửi tôi tới ở nhà người vợ thứ hai
của ông, vì bà ở có một mình, nhà rộng, không có con cái. Tôi được hưởng một cuộc sống tiện nghi
hơn, ông bà chỉ lấy một ít tiền trọ tượng trưng thôi. Sân nhà sau, dưới hàng cây nhãn, có vài chiếc ghế,
đó là nơi tôi ngày ngày ra ngồi học đàn mà không làm phiền ai cả. Trong ngôi nhà bà co mấy tủ sách
truyện, đủ thể lọai, từ tiểu thuyết tình cảm cho đến truyện kiếm hiệp, trinh thám, lịch sử, của gia đình
bà để lại, tuy nhiên bà chủ nhà không biết chữ để đọc mặc dù bà rất đam mê tìm hiểu truyện. Có hôm
tôi lấy một cuốn sách đọc thử, ban đầu cũng có khó khăn, sau quen dần, tôi trở nên yêu thích đọc sách
lúc nào không hay. Ngày đó cứ mỗi lần ngồi đọc sách, tôi thường hay đọc lớn, bà chủ nhà nghe giọng

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 91
đọc của tôi, phát hiện ra tôi biết đọc sách, nên bà đề nghị cứ mỗi tối, tôi lại đọc cho bà nghe mấy trang
sách rồi bà cho tiền. Tôi mừng rỡ nhận lời ngay. Trong tủ sách, có hai cuốn sách mà tôi mê nhất, một
cuốn có tựa đề "Cái dũng của thánh nhân" và cuốn kia " Con người lịch sự", tôi đọc thật kỹ, như nuốt
từng câu từng chữ, từng trang giấy. Nhờ hai cuốn sách này mà tôi bỏ được nhiều tật xấu, những trang
sách tuy vô hồn nhưng hữu ý dạy tôi rèn luyện lòng can đảm, bớt tự ti mặc cảm, biết tự trọng, dần dần
đã nung đúc nhân cách cũng như tính tình tôi. Những trang sách theo tôi như người thầy, người bạn quý
suốt tuổi ấu thơ.
Mỗi tối khi đi làm về tới nhà tắm rửa, cơm nước xong, tôi lấy sách truyện đọc khoảng nữa tiếng
đồng hồ cho bà nghe, rồi tôi ra sân sau tập đàn một hồi trước khi sửa soạn đi ngủ.
Vào thời này, người ta thường đi ngủ sớm vì không có đèn điện, thông thường bệnh viện hay công sở
thắp đèn dầu, đời sống người trong thành đơn giản, không có nhiều trò giải trí về đêm như ngày nay.
Thời gian trôi một cách êm đềm tĩnh lặn, mỗi cuối tuần tôi lại về thăm gia đình. Mẹ tôi cũng bớt cực
nhọc lo toan vì hai chị tôi đã biết buôn bán. Cứ mỗi sáng thức dậy thật sớm, các chị ra ngoài đầu làng,
đứng đón những người Lào, người Thượng, đem những rau, trái cây v.v mua sĩ, về chia ra từng món để
bán lẻ. Thêm vào với tiền lương của tôi chúng tôi mới có đủ tiền để trả học phí cho mấy người em. Tôi
thấy hạnh phúc quá, dù cho đời sống không giàu có chỉ đủ ăn, nhưng gia đình thật ấm cúng. Mẹ tôi thật
tế nhị, quan tâm đến tôi, cứ mỗi chủ nhật về thăm nhà, mẹ vuốt tóc tôi rồi hỏi han đủ chuyện, mẹ hỏi
trên tỉnh tôi có làm ai mất lòng không, có ai ăn hiếp tôi không và luôn dặn dò tôi:
- Bây giờ con là anh cả trong nhà, con phải luôn luôn ,làm gương cho các em bắt chước.
Mẹ kể tôi nghe về những cái đẹp của kiếp người cũng như những cái xấu của con người. Mẹ
dạy tôi rằng làm người, đi đứng phải nghiêm trang. Mẹ cấm tôi không được ăn vặt ngoài đường và
thường hay nhắc tới cha tôi. Bà nói:
- Giá như cha con còn ở nhà thì con cũng cắp sách tới trường như mấy đứa khác trong làng.
Nước mắt bà rưng rưng. Tôi trấn an mẹ:
- Mẹ đừng lo con cũng học chữ hàng ngày và học đánh đàn nữa chứ mẹ. Rồi tôi hát cho mẹ
nghe những bài hát tôi vừa mới học xong. Mẹ cười nói nhỏ:
- Đúng là con nhà tông.
Nếu thời gian có thể ngưng lại, để giử lại những khoảnh khắc và cuộc sống đó, để không gì thay
đổi, thì đẹp biết bao. Với thời gian tôi sẽ lớn lên dần dần, sống một cuộc đời bình an tĩnh lặng, vẫn tiếp
tục làm việc, học hành, dù cho sức học chỉ khiêm tốn thôi. Ở tỉnh nhỏ ít cạnh tranh đua đòi, mỗi người
đều sống một cách giản dị, bình lặng. Thời điểm nhộn nhịp trong năm chỉ có dịp đám cưới, đám hỏi,
hoặc mấy ngày hội hè, lễ Tết, như những giọt nước mưa rơi trên mặt hồ, khuấy động khung cảnh tĩnh
mịch, rồi đâu lại vào đó. Cuộc sống giản dị tỉnh lẻ đã ăn sâu vào máu thịt của mỗi người ở đây, hình
thành nên một phong cách, nếp sống đặc trưng. Tôi cũng như bao con người bình thường khác, không
mong gì hơn, ước nguyện nhỏ nhoi đơn giản là được sống bình yên với niềm tin của mình, sẽ lớn lên
khi tới tuổi trưởng thành thì lập gia đình, sinh con đẻ cái, phụng dưỡng mẹ già. Hạnh phúc trong sự
bình dị đơn giản.
PHẦN BA
Nhớ nước non xứ Lào – Biến cố
Tháng 3, 1945 người Nhật bắt giam tất cả viên chức chính quyền thực dân Pháp ở Lào, khuyến cáo vua
Vong Sisavang tuyên bố Lào độc lập. Hoàng thân Phetsarath xây dựng đảng Lao Isalla (hay Lào tự do),
và đứng ra thành lập tân chánh phủ vào tháng 10. Quân Pháp ra tay tấn công Luang Prabang, chiếm
hoàng cung và ép vua Lào tuyên bố hủy bỏ độc lập và tước hết quyền của Phetsarath. Đảng Lào Isalla

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 92
cầu cứu với Việt minh, cùng với nhóm H’mong để chống Pháp, thế là bộ đội Việt minh được chính thức
mời vào lãnh thổ Lào cùng với một khối cư dân Việt. Việt minh lại còn tuyên bố Xieng Khoảng là một
căn cứ của Việt-nam. Đảng Pathet Lào (Cộng sản Lào) được thành lập.
Cuối năm 1950, quân Pháp không còn kiểm soát nổi vùng biên giới Việt-Hoa sau những trận
đánh đẫm máu với Việt-minh. Việt-minh quyết làm chủ mạn bắc là cốt mở rộng đường bộ để dễ dàng
tiếp nhận viện trợ vũ khí từ cộng sản Hoa lục, mà trước đây chỉ nhờ dân công chuyển qua đường rừng
núi. Tháng 4 năm 1953, Việt minh và Pathet Lào phối hợp chia thành hai gọng kìm tấn công Sầm Nứa
và Luang Prabang, đồng thời quyết chiếm tỉnh Xiêng Khoáng để làm thủ đô Lào cộng, để tiếp tế cho
trận đánh Điện Biên Phủ nay mai, nên tấn công dữ dội. Người Pháp e ngại, vì lý do nhân đạo ra lệnh tất
cả người Việt cư ngụ tại Lào, đa số là viên chức trong bộ máy hành chính của Pháp thiết lập trước đó
để cai tri xứ Lào, được phép di tản. Mọi người sẽ được máy bay chở về thủ đô Vientiane để lánh nạn.
Mẹ và gia đình tôi lại một lần nữa, bỏ hết tài sản, chạy về thủ đô Vạn Tượng (Vientiane) lánh nạn.
Chúng tôi nhận được sự giúp đỡ trong vòng mấy tháng, lương thực và cả thuốc men, chúng tôi
ban đầu sống trong trại tạm trú sau đó được cấp cho mỗi gia đình một khoảng đất nhỏ để cất nhà bên
cạnh đường đê. Chúng tôi đặt tên làng là làng Xiêng-khoang.
Hai năm sau, Pháp bị đại bại tại Điện biên phủ vào tháng 5 năm 1954, đưa đến hiệp định
Geneve. Pháp rút lui dần khỏi địa bàn Đông dương. Việt nam bị chia cắt thành 2 miền theo vĩ tuyến
17. Quân Bắc Việt chỉ rút về một số, nhưng phần lớn ở lại Lào để gây dựng quân đội Lào cộng (Neo
Lao Hak Sat), đưa đến việc tranh dành quyền lực với Hoàng gia Lào. 8 tháng sau quân đội Bắc Việt
chiếm hết những tỉnh của Lào chạy dọc theo đường mòn Hồ-chí-Minh, và yểm trợ cho quân Lào cộng
trong cuộc nội chiến. Hoa Kỳ hậu thuẩn phe Hoàng gia Lào..
Nước Lào từ đây bị chia đôi. Tỉnh Xiêng Khoảng và mấy tỉnh ở miền bắc thuộc về Lào cộng.
Vientiane và miền nam nước Lào thì thuộc về vương quốc Lào, hoàn cảnh nước Lào so với nước Việt
cũng như nhau, bị chia cắt giữa hai ý thức hệ chính trị . Tôi còn nhớ, khi nước Lào lập chính phủ, tiền
Đông Dương hết lưu hành, với sự đổi tiền Đông Dương sang tiền Kip Lào nhiều người giàu có cũng
thiệt hại nặng.
Sau một năm chính phủ Hoàng gia Lào ra lệnh giải tỏa làng chúng tôi để xây trụ sở cảnh sát. Chúng tôi
bị bắt buộc phải gỡ nhà đi nơi khác, thời hạn trong vòng mấy tháng và không có bồi thường hay đền bù
thiệt hại.
Đồng thời chính phủ Lào ra lệnh tất cả ngoại kiều bao gồm người Việt, Tàu, Ấn Độ.. từ khoảng
mười lăm cho đến sáu mươi tuổi, đều phải đóng thuế thân. Mỗi người 15 ngàn Kip cho một năm, bất kể
nam hay nữ, có công ăn việc làm hay thất nghiệp, tất cả đều phải nộp thuế Chỉ khi nộp tiền, chúng tôi
mới có giấy căn cước lưu hành. Khi nghe được tin này, tôi vừa đúng 16 tuổi, tôi vội về nói với mẹ tôi,
bà bảo rằng tin này bà đã biết từ lâu rồi, đây là tin thật nhưng nhanh lắm cũng phải mất hai năm để áp
dụng. Thật vậy, nước Lào khi còn nằm trong khối Đông Dương thuộc Pháp, những quan chức lớn nhỏ
thừa hành trong bô máy cai trị của thực dân Pháp, đa số là người Việt mình. Người Lào chưa có nhiều
nhân tài để đảm trách nhiệm vụ. Thời bấy giờ tổng thống Hoa Kỳ Eisenhower cương quyết chận đứng
sự lan tràn cộng sản ở Đông Nam Á nên gia tăng viện trợ mọi mặt và gởi cố vấn sang các nước Thái
lan, Nam Việt và Lào. Hoạt động của CIA cũng gia tăng không ngừng trong vùng để khuynh đảo các
chính quyền địa phương, do đó nhân viên hành chính người Lào đang được các nước phương Tây bắt
đầu giúp đỡ đào tạo, việc thiếu nhân viên công chức để thừa hành áp dụng các luật lệ đặt ra là vấn đề
hiển nhiên.
Mẹ tôi nói:
- Mình chưa phải đóng thuế bây giờ, mấy hôm trước, trưởng xóm thông báo cho mẹ biết là
chính phủ đuổi nhà mình để lấy đất, đó là chuyện trước mắt, phải làm ngay, mẹ lo quá không biết làm
sao. Chắc nhà mình phải đi thuê nhà ở tạm vậy.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 93
Tôi thấy mẹ lo buồn nhiều lắm, dáng mẹ vốn đã gầy nay lại càng trông gầy hơn trước. Hết nỗi
lo này lại đến nỗi lo toan khác, như cơn sóng thủy triều không ngừng vỗ vào vách đá trong biển trầm
luân của kiếp người. Biết bao giờ chúng tôi mới có cuộc sống an bình ? Tôi thương mẹ quá.
Hai người chị tôi bấy giờ đã lập gia đình, ra ở riêng. Trong nhà chỉ còn ba anh em chúng tôi.
Để trấn an mẹ, tôi nói rằng tôi sẽ cố gắng đi tìm việc làm. Vài tháng sau, mẹ tôi cũng tìm thuê được
nhà, ngay phía bên kia bờ đê, không xa, mẹ nói:
- Thuê ở gần để tiện cho con đi làm việc.
PHẦN BỐN
Vạn sự khởi đầu nan – Mạnh thường quân
Tuổi mười sáu nhiều mộng mơ, người thiếu niên tưởng mình đã lớn khôn, có đủ khả năng lo toan mọi
sự một cách như ý muốn. Tôi chính là người thiếu niên đó, tôi đã nghĩ bước chân vào đời cũng dễ dàng
thôi, cho đến khi tôi chạy đi mọi nơi để xin việc làm nhưng đều bị từ chối với lý do là tay nghề tôi còn
kém, ở tỉnh lớn sự ăn mặc không giống như tỉnh nhỏ, thợ may tỉnh nhỏ làm sao có đủ kinh nghiệm để
phục vụ cho xu hướng thời trang tỉnh lớn .. Tất cả đều trái ngược, tôi từ chỗ tràn trề hy vọng và tin
tưởng cho đến chỗ thất vọng chán chường. Dẫu biết rằng vạn sự khởi đầu nan, giờ tôi mới thấy câu tục
ngữ "đi một ngày đàng, học một sàng khôn" thật thấm thía !
Tôi đang buồn, không biết sẽ làm sao, tôi đã hứa với mẹ chắc chắn sẽ tìm được việc làm. Tôi
biết trả lời sao với mẹ đây, tôi không muốn thêm một nỗi ưu phiền trên gương mặt mẹ, vốn đã in hằn
nếp nhăn của những năm tháng lo toan.
Cây đàn guitare thân yêu với vài nốt nhạc giúp tôi có cơ hội để làm quen, giao lưu với những
người khác. Ngày mới tới đây lánh nạn, tôi quen được mấy người bạn cùng lứa tuổi, chúng tôi biết chơi
đàn liền hẹn nhau cứ mỗi cuối tuần khi nào rảnh thì tới khu chợ công để hòa đàn với nhau. Các bạn tôi
đánh đàn băng cầm ( Banjo ) và măng cầm ( mandoline ) nhưng khi phối nhạc với nhau lại không vững.
Bạn tôi nghe đĩa hát rồi bắt chước theo, không có học nhạc lý (solfège ) như tôi. Phiên chợ này chỉ họp
buổi sáng còn buổi chiều thì bỏ trống, cả khu nhà chợ đều có mái che mưa nắng, chúng tôi tập nhạc ở
đây không làm phiền ai, đôi khi trong số vài người đi qua cũng có người dừng chân để nghe rồi vỗ tay
khen thưởng. Điều đó khích lệ chúng tôi nhiều, chúng tôi cảm thấy vui hơn.
Một hôm có một anh thanh niên đi ngang, anh dừng chân lại, ngồi thật lâu nghe chúng tôi hòa
đàn, anh làm quen với bọn chúng tôi sau đó. Anh nói anh không biết đánh đàn nhưng rất thích nghe
nhạc. Anh cho biết anh mới từ Việt Nam sang đây độ vài ba tháng trước, anh làm thợ cắt tóc ở gần đây.
Tôi xin được mở ngoặc nói thêm rằng ngày xưa đa phần những người thợ giỏi đều được thuê từ bên
Việt Nam minh sang. Ví dụ nhu thợ may áo lớn (vestons), những vũ trường lớn cũng thuê nhạc sĩ ở
Việt Nam, họ ký hợp đồng vài ba năm, đến khi hết hợp đồng lại trở về nguyên quán. Theo tôi thấy đa
số người xuất xứ ở tỉnh này của Lào, đáng ngạc nhiên là hiếm hoặc không có thợ giỏi.
Anh thanh niên dần dà có cảm tình nhiều với tôi hơn, tôi có nhiều tâm sự buồn và ít nói, mấy
người bạn tôi toàn là con cái nhà giàu , học sinh cho nên hơi lên mặt, hách dịch, giữ khoảng cách, một
tí. Nếu như tôi không giỏi nhạc, có lẽ họ cũng không nể và chơi với tôi, họ biết nhà tôi lợp tôn vách gỗ.
Chúng tôi chỉ hợp đàn, đùa giỡn chút, tôi biết nếu tôi có tâm tình mà bày tỏ thì cũng không được thông
cảm mà còn có thể bị chê cười.
Hôm đó, tôi cảm thấy buồn trong lòng, tôi không muốn vội về nhà sớm nên nán lại nói chuyện
rỗi với anh ấy, tôi trông anh cũng có vẻ hơi không được vui, hai anh em nói chuyện mới biết thêm về
nhau. Anh ấy buồn vì nhớ nhà, tôi thì buồn vì nghề nghiệp, chuyện xin việc gặp khó khăn, chúng tôi
mỗi người có một nỗi tâm sự riêng, kể cho nhau nghe, dần trở nên thân nhau, chúng tôi hẹn nhau cứ

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 94
mỗi chiều khi cơm nước xong thì lại gặp nhau để tâm sự. Tôi kể cho anh (tên anh là Học) nghe về nỗi
gian truân khi đốî diện với sự thật phũ phàng là không xin được việc làm, anh hỏi tại sao, tôi bảo anh
rằng nghề tôi kém. Tôi nói tôi thật lòng muốn đi làm để có tiền giúp mẹ trả tiền thuê nhà, vì nhà tôi
đang bị chính phủ đuổi. Anh khuyên tôi:
- Anh nên đi học lại.
Tôi nói:
- Dạ thưa anh, tôi cũng có thử xin học, nhưng mà ở những cửa hiệu lớn họ không nhận người
học việc.
Anh nhớ lại và cho tôi biết:
- Ừ, tôi nhớ là hồi ở trên máy bay lúc tới đây, có quen một ông thợ may cũng được thuê hợp
đồng cho một hiệu may sang trọng ở gần chỗ tôi làm, để tôi gặp ông ấy, sẽ hỏi coi có gì giúp được anh
không.
ôi rất mừng, nói:
- Cảm ơn anh, thôi thì trăm sự nhờ anh.
Ngày hôm sau, anh cho tôi biết:
- Vinh nè, hôm qua tôi đã gặp qua ông thợ may, tôi đã nói hết hoàn cảnh của anh, tôi nghĩ ông
thợ may cũng cảm động, ông hứa sẽ giúp anh, có lẽ chỉ đợi thêm một vài ngày thôi.
Thật vậy, vài ngày sau ông thợ may gọi tôi đến gặp, và giúp tôi vào học việc, tôi không phải trả
học phí, và được cho ăn 1 bữa cơm trưa. Tôi rất vui nên chạy về nhà nói với mẹ.
- Dạ thưa mẹ, đầu tháng tới con đi làm.
Thật ra lúc đó, tôi nói dối với mẹ là đi làm chứ không dám nói đi học, tôi đã hứa với mẹ là đi
làm.
Mẹ tôi vui lắm, mẹ cười mừng rỡ và mong tôi cố gắng làm việc chăm chỉ, không làm mất lòng
ai.
Từ đó, sáng đi, chiều về, ngày qua ngày tôi ra khỏi nhà đến chổ học việc chăm chỉ làm và học.
Cứ như thế, một tuần trôi qua nhanh chóng, tôi bắt đầu lo lắng. Thời gian qua mau, thấm thoát,
tôi tính rằng còn vài tuần nữa thì hết tháng, đôi với mẹ, xem như tôi đang đi làm kiếm tiền chứ không
phải đi học việc, tôi nghĩ mình không có lương thì làm sao tìm ra tiền để giúp mẹ đây. Bởi hay lo nghĩ
nên tôi trông có vẻ u buồn, ít nói ít cười hơn trước. Mẹ tưởng tôi làm việc vất vả, mẹ thấy tôi gầy đi
nhiều, mỗi ngày đi chợ, bà quan tâm mua thêm thịt cá, cứ mỗi chiều về, ngồi trước bữa cơm chiều mẹ
làm sẵn cho anh em chúng tôi mà lòng tôi nặng trĩu, bà hỏi tôi có ăn ngon miệng hay không. Anh em
chúng tôi ngồi vào bàn ăn, mẹ tôi cũng ngồi chung nhưng bà chỉ ăn lấy lệ, có khi không ăn, bà nói khi
nấu nếm bà đã ăn no rồi và khuyên tôi nên ăn nhiều hơn chút để có sức khỏe đi làm.
Buổi chiều cứ mỗi khi ăn xong, người em trai áp út vội rời khỏi nhà đi học đánh trống, tôi biết
thằng em tôi cũng có máu nghệ sĩ, mê âm nhạc như tôi. Mấy ngày trước, mẹ nói với tôi :
- Chết rồi, thằng Tuynh nó khùng con ạ, không biết sao dạo này cứ thấy nó cầm hai cái que, cứ
gõ đi gõ lại vào bàn, vào ghế suốt ngày.
Tôi cười, cầm hai cái dùi trống mà mẹ kêu là hai cái que, tôi trả lời mẹ :
- Hai cái que này người ta gọi là dùi trống, là linh hồn của âm nhạc đó mẹ.
Rồi tôi nói tiếp cho mẹ biết là em tôi nó đang học đánh trống. Mẹ không hiểu tôi nói gì, nên mẹ
không hỏi tiếp. Tôi không biết bà nghĩ sao, nhưng tôi thì lo sợ mẹ nghĩ rằng em tôi học để trở thành
thằng mõ trong làng nên tôi cố gắng giải thích rằng đánh trống cũng là một dạng của âm nhạc, không
thể thiếu trong ban nhạc lớn. Ngày xưa ở các làng phía Bắc nước ta nghề làm mõ trong làng cũng cầm
hai cái que đi gõ, vị trí xã hội của người làm mõ là bét nhất làng, dù cho sáu mươi, bảy mươi tuổi con
nít gặp vẫn goi là "thằng", bét đến nỗi mỗi khi có đám cỗ trong làng, "thằng" mõ được phép ăn riêng
một mình một chiếu, không ai dám ngồi gần, sợ bị mất danh dự. Đó tôi xin được mở ngoặc nói thêm về
phong tục định kiến xã hội khi xưa.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 95
Mẹ tôi không nói gì có nghĩa là bà không cấm đoán. Em tôi cứ thế tập gõ trống trong nhà. May
mắn là mấy người láng giềng, hàng xóm của chúng tôi, đều là người buôn bán ở ngoài phố, nên họ rời
khỏi nhà sớm, đến tối khuya mới về, cho nên ở nhà, dẫu cho em tôi có đánh dùi trống ầm ĩ , cũng
không ai biết mà nói gì.
Sau này, em tôi thành nhạc sĩ nhà nghề, là một tay trống trong ban nhạc của một vũ trường lớn.
Về phần đưa em út còn lại của chúng tôi thì còn nhỏ, ăn xong ra đùa giỡn với đám bạn cùng lứa.
Thằng em út này của tôi, được mẹ thương và chìu nhiều hơn, bà nói giàu cùng con út, khổ cùng con út.
Một hôm, sau khi tôi ăn cơm xong, như thường lệ, chào mẹ xong, tôi vác đàn rời khỏi nhà tới
nơi hẹn với đám bạn để cùng hòa đàn với nhau. Nhưng bất ngờ khi đi tới nữa đường, tôi mới sực nhớ ra
rằng mình để quên tập nhạc nên vội quay trở lại nhà để lấy. Khi tôi về bất chợt, thấy mẹ tôi đang ăn
cơm, bà dấu cái bát không kịp, bà đặt bát xuống bàn, tôi thấy trong bát có hai trái cà muối mặn, và hình
như mẹ tôi chan nước thêm. Tôi vội lấy tập nhạc đi ngay, nước mắt tự nhiên sao cứ tuôn ra.
Tới đầu đường tôi không cầm lòng oà lên khóc nức nở :
- Mẹ ơi sao mẹ khổ thế này, mẹ hy sinh cho đứa con cưng, đứa con này lại đang dang dối với
mẹ.
Khi viết những dòng này, lòng tôi chợt quặn đau, nhớ lại tình cảnh lúc đó, những cảnh tượng về
mẹ tôi với bát cơm đạm bạc, hy sinh miếng ăn cho con hiện ra trước mắt tôi cứ như chuyện sảy ra ngày
hôm qua. Tôi đã buồn đã nén tiếng khóc…khi nhớ về hình ảnh mẹ tôi hôm đó...những giọt nước mắt
lăn trên đôi gò má trẻ thơ ngày ấy cũng nóng bỏng như những giọt nước mắt thấm ướt đôi gò má đã trải
qua bao nỗi truân chuyên ngày hôm nay
...Ôi lòng mẹ thương con vô bờ. Như môt nhạc sĩ đàn anh đi trước tôi đã viết
« Lòng Mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào.
Tình Mẹ tha thiết như giòng suối hiền ngọt ngào… »
Hàng trăm...hàng ngàn...hàng triệu bà mẹ ở thế gian này...đều có một tấm lòng... có một trái tim " sống
cho mình thì ít mà sống cho con cái thì nhiều "
" con ngoan ngoãn... mẹ vui sướng...con bất hiếu…mẹ chỉ biết ngồi khóc một mình "
Tôi mở bản nhạc " Lòng mẹ " nghe đi nghe lại nhiều lần...nước mắt vẫn tuôn rơi... Công cha như núi…
Nghiã mẹ vô bờ...Lòng bao dung…thứ tha thật bao la…Ôi trái tìm…tấm lòng của mẹ như là những
giọt nước mắt…" . Những Nước Mắt Yêu Thương Chỉ Chảy Xuống Chứ không Bao giờ Chảy Ngược
Lên.
Tôi vẫn bước đi mà nước mắt vẫn cứ tuôn rơi, tới nơi hẹn lúc nào không hay biết. Các bạn thấy
tôi khóc, họ tưởng lầm là tôi bị thất tình. Thật ra mấy ngày trước tôi có nói với chúng bạn là tôi thương
thầm một cô hàng xóm, tôi có nhờ chúng bạn dạy cách để tán tỉnh cô ấy. Thấy nước mắt tôi cứ tuôn
trào, mấy người bạn bực mình cùng lúc họ nói với tôi :
- Trên đời thiếu gì con gái, nếu cô này không được thì có cô khác, cậu làm như tận thế tới nơi
vậy.
- Hôm nay hết vui rồi, cậu ngồi đó mà khóc, nhưng xin đừng dại dột tự tử, chúng tôi không
muốn tốn tiền mua vòng hoa phúng điếu cho một kẻ hèn.
Nói rồi, chúng bạn bỏ đi còn lại một mình, được một lúc sau, anh Học đi ngang qua, anh thấy
tôi ngồi một mình đầy nước mắt, anh cũng hiểu lầm, anh tưởng tôi vừa cãi lộn với các bạn xong. Tôi trả
lời anh rằng không phải có chuyện cãi vã với đám bạn mà là do chuyện riêng tư. Anh Học lớn tuổi hơn
tôi, anh có nhiều kinh nghiệm, anh không hỏi tôi rằng có chuyện gì, chỉ nói cậu muốn khóc thì cứ khóc,
nếu khóc lớn cũng được cứ khóc. Đúng như anh ấy nói, sau cả tiếng đồng hồ ngồi khóc một mình, tôi
lúc này cảm thấy bớt buồn nhiều và tôi có nhiều suy nghĩ cũng như nhìn nhận một cách chín chắn sự
việc hơn. Tất cả những sự ưu lo của tôi xoay chung quanh việc làm cách nào để chia xẻ bớt gánh nặng
cho mẹ tôi, làm cách nào để có tiền cuối tháng cũng như việc cố gắng học cho thành nghề sớm nhất.
Chúng tôi từ giã nhau vì cũng tới giờ phải về. Trên đường về, tôi nghĩ, để gần cuối tháng mình

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 96
tới thăm chị mình, có khi chị tôi sẽ có cách giúp đỡ.
Sáng hôm sau tôi đi làm sớm hơn thường lệ, tôi không dám gặp mặt mẹ tôi vì mắt sưng sợ mẹ
tôi biết.
Đến chiều về nhà, tôi làm như đã không có chuyện gì, tôi gọi cậu em áp út, dặn nhỏ nó rằng tôi
cấm nó không được ăn trước nếu mẹ dùng bữa với chúng tôi, Tôi còn một thằng em út, còn nhỏ tí, tôi
kệ, không dặn nó vì thấy không cần thiết. Bữa ăn chiều hôm đó, hình như mẹ tôi biết trước nên ngồi ăn
chung với chúng tôi và mẹ nói chuyện thật vui như thường.
Hôm nay, trong lòng tôi cảm thấy vui, người thầy dạy may của tôi vừa cho biết rằng tôi khéo tay và có
nhiều tiến bộ, với khả năng hiện nay của tôi nếu vẫn tiếp tục cố gắng thì chỉ ba tháng sau ông sẽ nói với
chủ mua máy thêm để tôi có thể làm khoán từng cái. Thật ra tôi biết nghề tôi không tệ, chỉ ngặt vì tôi
chưa có kinh nghiệm về các kiểu mẫu lẫn thời trang.
Ngày cuối tháng đó, tôi nói với anh Học rằng chủ nhật này tôi phải đi thăm chị tôi, nhà chị ở
xa, nhắn tôi tới chơi. Anh Học hẹn với tôi ngày thứ hai trước khi tôi phải đi, anh em rảnh rỗi sẽ gặp
nhau, tôi y lời tới nơi hẹn, hai anh em tâm sự nói chuyện một hồi. Đến khi chia tay, anh đưa cho tôi một
phong bì và nói tôi đưa về cho mẹ để trả tiền thuê nhà.
Tôi thật là bất ngờ, đây là một sự việc không hề mong đợi đối với tôi nên tôi không dám nhận,
anh cầm tay tôi và nói tiếp:
- Cậu còn nhớ hồi trước, khi cậu nói với tôi muốn xin việc làm để có tiền cho mẹ thuê nhà
không ? Hồi đó cậu muốn đi làm, mà tôi lại đề nghị cậu đi học vì lúc đó tôi nghĩ có thể giúp được. Khi
trưa này, ông thợ khen cậu thông minh và siêng năng, ông nói chỉ trong ba tháng, cậu có thể được nhận
làm ăn lương.
- Thôi bây giờ, cậu cứ cầm tạm đi, khi nào được lương thì trả lại, xem như tôi cho cậu mượn,
đâu dám cho cậu.
Hôm sau, tôi đi làm mà lòng cảm thấy thanh thản như cất bớt một gánh nặng. Buổi chiều, về tới
nhà, tôi làm ra vẻ như mới lãnh lương nên đưa tiền cho mẹ. Mẹ tôi đếm, bà tính toán và nói với tôi rằng
sau khi trả tiền thuê nhà xong thì cũng còn dư tiền để mua gạo ăn tháng này. Lòng tôi cảm thấy vui khi
thấy trán mẹ dãn ra, nhìn mẹ cười hiền hòa, yên tâm, bớt đi một chút âu lo phiền muộn, tôi thật sự là
hạnh phúc biết bao.
Cứ như thế, mỗi cuối tháng anh Học lại cho tôi mượn tiền để giúp tôi trang trải bớt gánh nặng
cho mẹ tôi.
Thời gian trôi qua mau, thấm thoát đã trọn ba tháng, ông chủ nhà may nhận tôi vào làm khoán
ăn tiền từng món đồ làm ra.
Vậy là cuối cùng sau bao ngày phấn đấu, tôi đã kiếm được một việc làm chân chính ở cái thành
phố Vientiane mới mẻ này. Tôi cảm thấy trưởng thành chín chắn hơn trước, biết rằng kiếm được một
việc làm không dễ dàng gì, một phần nhỏ do may mắn, phần kia do ý chí.
Cổ nhân nói " Có công mài sắt, có ngày nên kim". Tôi hãnh diện vì mình đã bước đầu thành
công trong sự nghiệp, đứng vững trên đôi chân của chính mình.
Dẫu rằng chỉ là bước đầu, con đường chông gai còn ở phía trước, nhưng tôi không hề nản lòng.
Mỗi lần nhìn những nếp nhăn trên vầng trán mẹ, tôi tự nhủ mình cần phải cố gắng nhiều hơn nữa cho
xứng đáng với tấm lòng hy sinh của mẹ.
PHẦN NĂM
Hoài mong - Bài hát đầu tiên dâng Mẹ vào tuổi 15

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 97
Thấm thoát, tôi làm ỏ tiệm này được hơn một năm. Chẳng bao lâu, chính quyền Lào thông báo lệnh
kiểm kê tài sản đất đai ở những người giàu có. Ông chủ tôi vốn làm ăn chân chính, tôi nào có thấy ông
tham gia chính trị bao giờ. Thế nhưng ông lại bị người khác tố cáo, quy tội và bị chụp mũ là cộng sản
nằm vùng, ông bị bắt và bị đuổi đi biệt xứ. Người ta cướp đất và tài sản của ông để chia chác nhau.
Suy cho cùng, chính trị nước Lào tùy thuộc tình hình diễn biến chính trị ở Việt Nam. Điều đó có
nghĩa là chính trị thời đó có khuynh hướng chia thành hai phe, quốc gia và cộng sản, nước Lào tuy
trung lập nhưng tình hình quốc nội bên trong xứ Lào lại bị ảnh hưởng bên ngoài, nói một cách đơn giản
thì phe nào mạnh có nhiều ảnh hưởng thì người Lào ngả về phe đó. Ngày nước Lào tuyên bố trung lập,
những phái đoàn các nước đều thiết lập quan hệ ngoại giao cấp đại sứ, các nước lần lược lập sứ quán
tại thủ đô Vientiane như Nhật Bản, Pháp, Hoa Kỳ, Nga, Trung Quốc, Thái Lan, Bắc Việt vốn là Việt
Nam Dân Chủ Cộng Hòa, và Nam Việt là Việt Nam Cộng Hoà. Vientiane nơi tôi ở là thủ đô xứ Lào đổi
thay bộ mặt thật nhanh chóng. Dân cư tứ xứ nhộn nhịp tới định cư.
Tiền viện trợ của các nước đưa vào xứ Lào làm thay đổi bộ mặt đất nước, cơ sở hành chính,
cảnh sát, quốc hội, biệt thự mọc lên như nấm để cho người ngoại quốc thuê, người Lào đầu tư xây
trường trung hoc quốc gia, công sở tài chánh, ngân hàng, xây khách sạn lớn. Do kinh tế dần thay đổi và
phát triển nên công ăn việc làm nhiều, thu hút dân ở tỉnh nhỏ di cư tới ồ ạt. Ngày trước thủ đô
Vientiane đất rộng, người thưa, sau chiến tranh người tứ xứ tới mỗi ngày, dân cư càng đông nên khu
chợ sáng bị phá bỏ, di dời đi nơi khác, chính quyền xây chợ mới rộng gần gấp 10 lần, buôn bán sầm
uất, các loại khách sạn hạng sang cũng mọc lên nhiều. Tôi nhớ trước đây, khi chúng tôi mới đến, chỉ có
một rạp cinéma nhỏ, nhưng giờ có đến 4 rạp lớn được xây dựng lên để phục vụ giải trí người dân thành
thị.
Chúng tôi dần cũng ít họp mặt nhau, tuổi đã trưởng thành theo thời gian, bọn chúng tôi mỗi
người một số phận, một chí hướng. Người thì vào quốc tịch lào để ra làm công chức, người thì đăng
lính, phi công, phục vụ cho quân đôi Lào. Các bạn tôi, nếu là người Lào, đa số người giữ chức vụ lớn
trong chính phủ. Người Việt mình vào quốc tịch, đổi tên, làm chức vụ nhỏ hơn một chút. Đời sống của
họ cũng vương giả như thời Pháp thuộc. Bàn về quân đội Lào, chỉ có một vài ông tướng là người gốc
Lào còn lại cấp tá trở xuống thì đa số là người Nùng, người Thái đậm, Thái trắng cựu quân nhân thời
Pháp, mãi sau này mới có sĩ quan người Lào. Khi luật được ban ra và đưa vào áp dụng thực tế, ngoại
kiều bắt đầu phải đóng thuế, việc nhập cảnh vào xứ dễ dàng, người nhập cảnh di cư ngày càng đông,
nếu đóng thuế đầy đủ thì được ở lại. Xã hội dần nảy sinh ra những thành phần bất hảo, nhiều người vì
miếng ăn trở nên không hiền lành nhân đạo như ngày trước, họ sẵn sàng làm bất cứ chuyện gì miễn có
tiền. Tôi được chứng kiến bao nhiêu chuyện thương tâm xẩy ra hàng ngày, thế nhưng trong cuộc đời
cũng như xã hội, trong sự buồn cũng có sự vui nối tiếp nhau.
Lớp người trẻ tuổi, thợ thuyền, người nào nhanh nhẹn có đầu
óc, họ đua nhau đi học Anh văn. Trường học buổi tối mở nhiều nơi, nếu chịu khó học trong một thời
gian cho đến khi nói và hiểu được tiếng Anh là được tuyển vào làm cho hãng xưởng của ngoại quốc, đa
số người học xong ra đi làm với các hãng của Hoa Kỳ.
Tôi theo mốt của thời đại, cũng đi học thêm buổi tối một thời gian, Pháp văn và Anh văn,
nhưng lúc đó tôi không nghĩ sẽ đi làm việc cho hãng nước ngoài. Tuổi trẻ, tôi có mộng hão huyền sau
này sẽ làm nhạc sĩ và ca sĩ trong phòng trà. Thời đó, tôi vừa mới viết xong một bài nhạc xem như bài
đầu tiên trên bước đường nghệ thuật, với tựa đề là Hoài Mong, tôi liền đưa thỉnh ý bạn bè. Bài nhạc
xem ra khá thành công vì nó được nhiều bạn bè khen ngợi. Sau, tôi có đưa cho anh Học nhờ một nhạc
sĩ nhà nghề trong phòng trà xem và sửa giùm cho vài nốt, vị nhạc sĩ kia sau khi xem xong nói tôi viêt
khá, lời văn chương đúng với nhạc, biết chia trường canh, hòa âm nghe được lắm. Bài nhạc này tôi đã
có đề tài và cảm hứng ấp ủ từ lâu nên khi viết tôi không cảm thấy khó khăn cho lắm.
Ngày tôi ở tỉnh nhỏ, tuổi tôi hồi đó mới gần 15, tôi làm việc trên tỉnh, mỗi cuối tuần về thăm mẹ
một lần. Thông thường, cơm nước xong, hai mẹ con chuyện trò hồi lâu rồi đi ngủ. Hai người chị tôi và

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 98
mẹ ngủ trong phòng trong, riêng tôi ngủ chung với hai em trai bên ngoài phòng khách, nhà chúng tôi
đơn sơ, chỉ có một tấm phản lớn, một cái bàn và hai cái ghế dài. Ba anh em chúng tôi buổi tối ngủ trên
tấm phản đó.
Một đêm thu vắng lặng, ngoài trời mưa lâm râm, tôi nửa đêm choàng tỉnh giấc, tôi nhìn nghiêng
thấy mẹ tôi chưa ngủ. Mẹ tôi ngồi kế bên cửa sổ, bóng mẹ gầy bên ánh đèn dầu phản chiếu lên vách với
mái tóc dài lung linh ánh đèn. Bà mặc chiếc yếm màu nâu, quần đen, hai vai để trần với mái tóc đen dài
hờ hững buông xõa sau lưng. Dáng mẹ thanh cao, gầy guộc, vừa vững chãi kiên nghị qua bao cơn sóng
gió, vừa mỏng manh yếu đuối như cánh chim đơn độc, vừa đượm nét hiền thục dịu dàng. Tôi chưa
bao giờ thấy mẹ đẹp như đêm nay. Hàng ngày mẹ tôi mặc áo cổ cao, tay dài, vấn tóc nên không ai thấy
nét đẹp của mẹ. Tôi choàng dậy, bước xuống phản, đến bên mẹ tôi hỏi mẹ :
- Thưa mẹ, sao mẹ chưa đi ngủ ?
Bà trả lời :
- Ừ mẹ vừa gội đầu xong chờ tóc khô rồi mẹ sẽ đi ngủ.
Tôi nghĩ, chắc mẹ nhớ cha nhiều lắm, hai người xa cách nhau từ lâu không tin tức. Còn nỗi đau
nào hơn nỗi đau ly biệt của chiến tranh. Cha tôi ra đi kháng chiến, mẹ ở nhà nuôi con vò võ ngóng
trông. Tôi nhớ đến bài Chinh Phụ ngâm khúc của Đặng Trần Côn.
"Chàng tuổi trẻ vốn giòng hào kiệt
Xếp bút nghiên theo việc đao cung ...
Quân đưa chàng ruổi lên đường
Liễu dương biết thiếp đoạn trường này chăng?...
Chàng thì đi cõi xa mưa gió
Thiếp lại về buồng cũ gối chăn ...
Nỗi lòng biết ngỏ cùng ai
Thiếp trong cánh cửa, chàng ngoài chân mây
Trong cửa này đã đành phận thiếp
Ngoài mây kia há kiếp chàng vay? ...
Buồn rầu nói chẳng nên lời
Hoa đèn kia với bóng người khá thương! ...
Non Yên dù chẳng tới miền
Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời ...
Nương song luống ngẩn ngơ lòng
Vắng chàng điểm phấn trang hồng với ai? …
Xanh kia thăm thẳm từng trên,
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?..."
Đó nỗi nhớ nhung, lo âu mong đợi, thương xót và khát khao, đó là số phận của bao người phụ
nữ, những áng văn chương khiến biết bao nhiêu thế hệ con người đã phải rơi lệ!
Mẹ tôi không phải là một người phụ nữ tầm thường. Tôi cảm ơn nỗi chịu đựng hy sinh của bà
nuôi chúng tôi khôn lớn. Tôi thầm hứa trong lòng khi nào tôi viết được nhạc tôi sẽ lấy đề tài này. Và rồi
bài " Hoài Mong" đã ra đời như một bài ca dâng mẹ.
« Mưa rơi ngoài hiên tí tách rơi triền-miên
Như ru thời gian thiết tha buông tơ đàn
Lan trong màn đêm gió khơi thêm
Lá vàng rơi tràn hoà lẫn trong mưa rơi
Như khơi lòng nhớ thương ai đầy-vơi

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 99
Mưa rơi vẫn rơi biết ai nơi cơ phòng
Riêng ai một bóng đứng ngóng trông
Lệ tràn rơi đậm lòng, hỡi người ơi !
Nhớ thu xưa, cùng ai sánh vai cùng bước
Hứa vui ngày mai đắp xây cho đời nở hoa
Nhưng hết rồi, thương tiếc cho đời
Một cánh hoa rơi . Vì đâu cho người xa cách
Cho tình tan nát, ôi bao đau thương
Những đêm canh trường chờ mong
Nhưng rồi hoài mong vẫn đứng trông chờ trông
Trông theo thời gian, đoá hoa kia héo tàn
Thôi đành chờ mong, xin kiếp sau lứa đôi xum vầy
Nguyện cầu cho ngày mai sẽ chung vui … »
PHẦN SÁU
Tình đầu sét đánh ngang trời
Lắng tâm tư xây dựng cuộc đời
Ông chủ lớn của hiệu may nơi tôi làm bị đuổi biệt xứ, thầy dạy nghề tôi nói :
- Tôi thấy mấy ông chủ mới không được lương thiện cho lắm, thôi để tôi mở hiệu rồi cháu tới
làm chung.
Một vài tháng sau, ông mở một hiệu nhỏ, chỉ hai thầy trò làm chung với nhau. Ông dạy tôi cách
làm thêm áo lớn (veston) ngoài ra thầy tôi còn dạy tôi đo cắt, thầy nói với tôi:
- Con chịu khó học, muốn tiến hơn, có tiền nhiều, thì tự mình làm chứ đừng làm thuê cho người
ta, như vậy không ai bóc lột mình.
Nhờ người thầy tốt, tận tình chỉ bảo, nên nghề tôi rất tiến bộ, tôi gần như biết hết mọi kĩ thuật
trong nghề.
Mấy năm sau, ông được tin buồn, giấy báo rằng người con trai yêu quý của ông đi quân dịch, bị
tử nạn ở trại Quang Trung. Nghe nói anh nhảy dù xuống bị chết đuối. Thầy tôi vì còn bà vợ, ông cũng
nản chí dẹp tiệm về luôn Sài Gòn sống với vợ.
Đồng thời, bên cạnh đó, về vấn đề cá nhân, tôi cũng gặp chuyện buồn lòng. Tôi vừa chia tay với
người yêu, mối tình đầu tan vỡ. Chuyện khó khăn sao cứ dồn dập mà đến, vừa xa người thầy kính mến,
vừa bị mất việc do tiệm may đóng cửa, cộng với nỗi đau khổ vì thất tình, những chuyện ấy làm tôi mất
thăng bằng, chán đời rồi sinh ra cảm giác buông xuôi theo số phận nổi trôi, mặc cho dòng đời đưa đẩy.
Tôi không đi xin việc làm, âm nhạc cũng bỏ rơi, tôi trải qua bao nỗi đau khổ dày vò tâm can. Khi con
người ta chán đời thi còn thiết tha gì với những sự việc vụn vặt, còn đâu là lòng can đảm, ý chí tiến thủ.
Nhiều khi tôi bước đi lang thang mà chẳng biết mình đang đi tới đâu.
Thủ đô Vientiane vẫn nhộn nhịp, con người vẫn vô tình theo nhịp sống của một xã hội chuyển
mình thời hậu chiến.
Thời này trai gái đua đòi đi nhảy dancing theo phong trào, lớp trẻ sống theo mốt mới, chủ nghĩa
hiện thực hóa với cuộc sống vội vã, người ta gọi là " existentialisme" (chủ nghĩa hiện sinh).
Các vũ trường lớn nhỏ mọc lên như nấm, gái hành nghề vũ nữ từ Việt Nam sang, đa số không
nhảy giỏi cho nên mấy chủ phòng trà nhỏ thuê vũ sư để dạy kèm. Tôi có người bạn là con của một vũ
sư người Tàu ở Đài Loan, vì vậy anh ta nhảy dance rất giỏi. Anh ký hợp đồng dạy mỗi buổi chiều từ 15
giờ đến 17 giờ, khi phòng trà chưa mở cửa, trừ những ngày thứ bảy và chủ nhật. Anh bạn của tôi rủ tôi

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 100
đi theo xem cho vui để lấp khoảng thời gian trống không biết làm gì. Ngày đó tôi không biết khiêu vũ,
tôi liền nhận lời anh. Tôi nghĩ rằng đây cũng là việc có ích, đôi khi điều đó giúp tôi quên đi nỗi đau về
tinh thần khi dấn thân vào một hoạt động văn hóa, mặt khác không lẽ cứ lang thang ngoài đường hoài
cũng chán, vừa vô bổ, vừa phí phạm thời gian.
Cũng may trong khoảng thời gian này, hai người em tôi đã dần trưởng thành, các em tôi tìm
được việc làm thêm, kiếm ra chút tiền giúp nhà, cho nên mẹ tôi cũng không túng thiếu như xưa.
Mẹ tôi biết rằng tôi đang thất nghiệp, mỗi cuối tháng bà tế nhị không hỏi chuyện tiền nong, bà
sợ tôi buồn.
Một hôm, mẹ tôi gọi tôi lại hỏi chuyện riêng.
- Ngày lễ hỏi của hai con tính sao rồi, các con có tính chuyện ăn hỏi hay chưa ? Tôi không tìm
được câu nào để trả lời mẹ, tôi đành im lặng. Bà nói tiếp : - Con không trả lời cũng không sao, chiều
nay mẹ sẽ sang nhà cô giáo bàn chuyện đó, để mẹ tính cho các con.
Người yêu của tôi là con thứ của một cô giáo. Chúng tôi quen biết nhau ngày còn ở tỉnh nhỏ.
Hai gia đình đôi bên rất thân nhau. Hai đứa em tôi đều học ở trường do cô dạy. Chúng tôi quen và yêu
nhau cũng một phần do hai bà xếp đặt.
Khoảng hai ngày sau, trời còn sớm tinh mơ, tôi vừa ngủ dậy chuẩn bị ra ngoài, mẹ tôi gọi lại nói
:
- Hôm nay con ở nhà, mẹ có chuyện muốn nói.
Bà chờ các em tôi đi làm hết, bà từ tốn hỏi tôi :
- Tự nhiên sao mày trở chứng bỏ con S…?
Bà hỏi mấy lần, tôi cũng im lặng. Bà thấy tôi không chịu trả lời, bà không hiểu tại sao, nghĩ
rằng tôi lì lợm, bà nổi nóng nói tiếp :
- Nhà mình nghèo, mà họ lại chịu gả con gái cho, mà mày còn làm bộ làm tịch. Cô giáo nói với
tao, con S… nó không có lỗi gì với mày cả, vậy tại sao mày bỏ nó. Nó vừa tự tử mày có biết không ?
Nó có mệnh hệ gì mày sẽ ân hận suốt đời. Đồ con hư đốn, mày tới mấy chỗ ăn chơi trác táng để làm gì,
lại bỏ bê không chịu đi xin việc làm, thật là xấu hổ quá đi. Mày làm tao thất vọng quá con à.
Bà vừa nói vừa khóc, tôi hết hồn, không biết người nào mách với mẹ tôi mà sao bà lại hay
chuyện. Ngay cả anh Học, người bạn thân nhất của tôi cũng chưa biết.
Tôi vẫn không trả lời mẹ tôi, chuyện tình dang dở của hai người chúng tôi, sau khi hai bà mẹ
biết, đều đổ lỗi cho tôi. Một phần do định kiến về cách sống buông thả của tôi thời đó, gọi là đáng xấu
hổ một cách ngẫu nhiên. Sau khi bị mất việc, nản chí, tôi đã thường xuyên lui tới mấy nơi ăn chơi, hai
người mẹ nghĩ rằng vì tôi phụ tình, trụy lạc, chứ không hỏi nàng.
Tôi nghĩ nếu có hỏi nàng thì cũng như tôi, không nhận được câu trả lời nào bằng sự im lặng. Đây là
chuyện rủi ro đáng buồn của đời nàng, nàng cho rằng là chuyện xấu hổ, vì lòng tự trọng, nàng sợ khi
cưới xong, cuộc sống chung sẽ mất đi hạnh phúc. Chuyện xảy ra thời đó tôi vẫn giữ im lặng cho đến
ngày nay, khi ở tuổi thất thập cổ lai hy, khi cát bụi sẽ trở về với cát bụi, mọi sự trên đời xem ra cũng
như không, tôi ngồi viết lại mà hồi tưởng buồn cho một số phận của con người.
Số là một hôm chúng tôi gặp nhau, hẹn nhau ra công viên để bàn tính chuyện tương lai của hai
người, định ngày lễ ăn hỏi. Hôm đó, nàng có vẻ buồn lắm, nàng nói :
- Em sợ đám hỏi không thành, vì em phải đi xa, không biết bao giờ trở lại.
Tôi hỏi :
- Lý do nào em phải đi xa ?
Nàng nói :
- Em phải về Sài Gòn ở gần chị em, để giúp chị buôn bán.
Tôi biết nàng có người chị, xuất giá theo chồng, hiện sinh sống ở Sài Gòn, tôi cũng không biết
nói gì hơn nếu vì việc gia đình mà nàng bị bắt buộc phải đi xa, và rồi nàng xin chia tay.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 101
Trên đường về, tôi hỏi nàng rất nhiều chuyện, nhưng nàng làm thinh không nói cũng chẳng trả
lời tôi. Ngay tối hôm đó tôi nhận được tin nàng tự tử, gia đình đưa vào nhà thương cấp cứu. Suốt quãng
thời gian nàng nằm viện, tôi chỉ một lần đến thăm. Khi xuất viện, nàng nhất định không chịu gặp tôi,
cũng bởi vì vậy mà hai bà mẹ không hiểu kết tội tôi là kẻ bạc tình. Mấy tháng sau nàng rời về Việt
Nam, sau này mấy người bạn gái thân của nàng cho tôi biết, nàng bị bọn lưu manh bỏ bùa ngải hại đời
nàng.
Tôi biết nếu tôi cứ cố gắng phân giải thì giờ này mẹ tôi cũng không tin, điều đó còn làm bà
nóng giận thêm. Tôi sợ bà đánh đòn hơn là la hét, nếu quả thật tôi có lỗi thì mẹ tôi không tha thứ một
cách dễ dàng. Tôi biết tính mẹ tôi, bà giận lâu lắm, muốn làm thân với bà cũng mất cả tháng mặt khác
còn phải chứng minh cho mẹ tôi biết có tái phạm lần sau hay không. Trong đời tôi lần này là lần thứ
hai. Nhớ lại năm tôi vừa 10 tuổi còn ở làng, có lần tôi nghịch ngợm theo mấy người bạn hái trộm trái
mơ xanh để chấm muối ớt ăn chơi. Chẳng may bà láng giềng sang mắng vốn, mẹ tôi ghét nhất là thói
ăn cắp vặt, ăn trộm. Hôm đó bà bắt tôi nằm xuống, tôi cũng không nhớ bà đánh tôi mấy roi, nhưng đau
lắm, cái cảm giác đau vẫn còn làm tôi sợ hãi, rồi sau đó bà cấm tôi không được ra khỏi nhà cả tuần lễ.
Tôi rút kinh nghiệm lần trước, khi mẹ tôi nổi giận thì không nên cãi lý, tôi giả vờ như đã biết lỗi, ngồi
im
lặng, không nói xen vào lẫn đính chính biện minh cho mình.
Mẹ tôi sau không còn la hét nữa và bà ra lệnh cho tôi :
- Từ nay trở đi tao cấm mày không được tới những nơi trụy lạc.
Bà bắt tôi phải đi tìm việc làm và sống một cách đàng hoàng, tôi vâng dạ.
Mẹ tôi la hét cũng đã lâu, bà xuống bếp nấu cơm, ngày hôm đó các em tôi không về ăn trưa
chung với chúng tôi. Từ ngày thất nghiệp thì tôi thường về nhà ăn trưa với gia đình, việc riêng của tôi
các em không hay biết, dần quan hệ giữa mẹ và tôi cũng trở nên bình thường. Khi bà mắng tôi, tôi có
cảm giác bà chỉ giận vì tôi không chịu đi xin việc làm, và tới những nơi không đúng đắn, còn chuyện
tình duyên cuả tôi, có lẽ mẹ tôi nghĩ là do số mạng.
Công ăn việc làm thời này không thiếu, mặt khác tay nghề tôi rất khá, có nhiều người biết tôi
làm veste và biết đo cắt, tôi được nhiều bạn đồng nghiệp thán phục. Cũng khoảng mấy tháng tôi không
có đi làm, chẳng qua tự tôi không đi xin việc, hồi đó tôi có ấn tượng chủ mới không tốt. Sau nhờ mẹ tôi
cho một bài học đích đáng, tôi mới tỉnh ngộ ra, hối hận và nghĩ rằng tại sao mình lại dễ chán nản buông
xuôi một cách vô lý như vậy.
Hôm đó tôi không ra khỏi nhà như những ngày trước, đến chiều ăn cơm xong, tôi đi ngủ sớm.
Đối với mẹ tôi, tôi cố gắng chứng minh cho bà thấy rằng mình đã biết lỗi để làm thân với bà, nhưng
trong lòng tôi vẫn ấm ức, mẹ tôi vẫn nghĩ rằng tôi là kẻ phụ tình nàng.
Cũng bẵng đi một thời gian sau, tôi được tin, trong trại lính Pháp M.M.F cần người lo trang
phục quân đội. Trại lính này xa thành phố khoảng 5 cây số, nếu muốn đi làm thì cần phải có xe đap
hoặc xe gắn máy.
Tôi xin được việc làm, khi về nhà tôi mừng nói với mẹ tôi :
- Thưa mẹ, đầu tháng này con sẽ đi làm, trong sở chỉ làm có một buổi sáng. Bắt đầu từ 6 giờ
sáng đên 13 giờ trưa.
Tôi thấy mẹ tôi cười mừng cho tôi.
Từ đó tôi đi làm hàng ngày, cứ mỗi chiều đi làm về, cơm nước xong, tôi lại lấy sách nhạc và cây
đàn guitar ra tự học, ban đầu cũng có khó khăn vì tôi ngưng không tập đàn cũng đã lâu. Mẹ tôi thấy
chiều nào tôi cũng ở nhà không ra ngoài dạo chơi, bà tưởng lầm, bà nói :
- Mẹ cấm con lui tới mấy chỗ ăn chơi trụy lạc chứ mẹ đâu có cấm con đi dạo chơi hay giao
thiệp.
Tôi thưa mẹ :
- Không phải thế, chẳng qua vì ý con muốn ở nhà để viết cho xong bản nhạc con đang viết dở.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 102
Vài tháng sau tôi viết xong bài Bước Phiêu Linh.
Thời gian này, tôi có thú vui đọc sách, tôi vừa mua được cuốn sách có tựa đề là " Để sáng tác
những bài nhạc phổ thông " do nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ soạn.
Thời gian ngắn sau, cảm hứng sáng tác lại đến, tôi viết tiếp một bài nhạc " Nhớ dĩ vãng ", hoàn
thành hai bài, tôi đem hát cho bạn bè nghe, nhiều người khen hay, có người khuyên tôi gửi cho nhà xuất
bản, nhưng tôi không gửi, lúc đó tôi nghĩ rằng nhạc lý mình còn yếu, nên chờ khi mình thật khá rồi tính
sau.
Mẹ tôi thấy tôi chỉ chăm chú về sách về đàn, ít ra ngoài, không thấy tôi có bạn gái. Bà nghi hay
tôi chán đời, bà tới nhà chị cả tôi ( vốn là con của mẹ cả ) để cầu cứu, bà nhờ chị tôi coi quen gia đình
nào có con gái ngoan biết làm ăn buôn bán giỏi để mai mối hỏi vợ cho tôi.
Chị tôi nghe lời mẹ tôi, để ý, tìm được mấy cô ưng ý, rồi bắt dẫn tôi đi xem mặt. Tôi sợ mẹ, nể
chị, dù lòng không muốn nhưng tôi cũng đi theo. Chúng tôi gặp mấy cô gái con nhà khá giả, khôn
ngoan, đẹp gái, mẹ tôi khen không ngớt cô này cô kia, bà khen một cô và nói :
- Con nhỏ này, nghe nói có nhiều người trong tỉnh đã từng tới dạm hỏi, nhưng bị gia đình họ từ
chối.
Chị tôi phụ thêm :
- Đúng vậy, chị quen biết buôn bán với họ lâu năm, họ biết rõ gia đình mình, thấy đàng hoàng
tin tưởng, họ mới chịu.
Một trong đám gồm mấy cô, mẹ tôi và chị tôi chấm cô hàng cá, ngoài phiên chợ sáng, dáng
người tròn trịa, khỏe mạnh, mẹ nói với chị tôi :
- Con nhìn xem, cô này năm một đó con.
Chị tôi cười trả lời :
- Dạ mẹ.
Tôi không hiểu năm một là gì. Tôi ngờ nghệch hỏi nhỏ chị :
- Mẹ nói năm một nghĩa là gì ?
Chị giảng tôi điều đó có nghĩa là mỗi năm mẹ có thêm một cháu nội để bồng. Chị khuyên tôi
nên nhanh chân tới nhà cô ấy làm quen. Tôi làm bộ gật đầu cho qua chuyện.
Thành thật mà nói, từ bé đến lớn, tôi thấy trong xóm nhiều gia đình đông con, họ vất vả làm
lụng khổ cực mà vẫn không đủ tiền để cho con cái tới trường học, bọn trẻ con thì quần áo rách rưới,
bẩn thỉu không ai chăm sóc, tôi nghĩ tới cô này năm một, không biết chị tôi nghĩ sao chứ tôi sợ quá, nên
sau cùng tôi kiếm đủ lý do bận bịu để không tới nhà cô ấy. Mấy tuần sau chị tôi biết tôi không tới, đem
việc mách với mẹ, hai người khuyên bảo hù dọa thế nào tôi cũng không chịu, mẹ tôi và chị tôi đành bỏ
cuộc chịu thua.
PHẦN BẢY
Mai Thanh… Lâm – Người bạn đời
Anh bạn thân của tôi, anh Học, thỉnh thoảng ghé qua nhà thăm, tôi dạo này cũng ít khi có dịp gặp anh.
Một phần là do từ khi kiếm được việc làm, tôi phải đi làm từ sáng sớm cho đến chiều về, khi về nhà tôi
lại say mê đọc sách nhạc, cuộc sống không được rãnh rỗi như ngày xưa. Một hôm nhân dịp gặp gỡ, anh
nói với tôi :
- Có một cô vừa ở Sài Gòn tới học nghề uốn tóc ở chỗ tiệm tôi làm, cô tên là Mai Thanh.
Lúc đó tôi lấy làm ngạc nhiên, không lẽ có tới hai cô Mai Thanh. Chuyện là cách đây mấy
tháng, tôi có anh bạn đồng nghiệp, nhờ tôi viết một bức thư tình, gửi cho người cùng mang tên Mai
Thanh. Tôi viết thư giùm anh ta, gửi tới người con gái mà tôi chưa từng gặp mặt bao giờ, chỉ qua tưởng

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 103
tượng mà văn chương trở nên bóng bẩy, tán tỉnh cô gái. Anh bạn đồng nghiệp của tôi sau đó rất hài
lòng, cảm ơn tôi và chạy đi gửi bức thư tình.
Nay nghe anh Học kể bâng quơ tên cô gái, tôi trở nên hiếu kỳ, tôi nhờ anh Học tìm cách cho tôi
gặp cô ấy. Anh nhìn tôi một lúc lâu rồi nói :
- Ồ ! dễ thôi, nếu cậu muốn làm quen thì chiều thứ sáu khoảng gần trước bảy giờ tối, tới tiệm tôi
làm, cậu chịu khó chờ một tí cho đến khi tiệm đóng cửa, tôi sẽ giới thiệu hai người để cậu làm quen.
Đúng vào buổi chiều thứ sáu, tôi y hẹn tới tiệm cắt tóc, gặp anh Học và cô Mai Thanh trong
tiệm vừa mới bước ra. Anh Học chưa kịp giới thiệu, cô gái đứng bên cạnh đã nói với anh Học :
- Người này hình như em biết mặt, nhưng không biết tên.
Anh Học trả lời :
- Vinh
Cô chào tôi rất vui vẻ và nói :
- Mấy tuần trước đây, em thấy ông đánh đàn và hát giúp vui cho đám cưới bên cạnh nhà em.
Tôi lấy làm ngạc nhiên, hỏi lại :
- Vậy ... cô ngồi ở bàn nào ?
- Dạ, em đứng xem ở ngoài bờ rào. Em mới tới, không quen biết, nên không được người ta mời.
Có một công viên nhỏ, tôi đề nghị :
- Đứng ngoài phố nói chuyện trông bất tiện, hay là ba người chúng ta vào công viên ngồi.
Nhưng cô từ chối, cô nói phải về nhà nấu cơm :
- Để dịp khác, hôm nào rảnh mời anh và ông tới nhà em chơi.
Chúng tôi chia tay nhau. Anh Học nói:
- Nhà cô ấy ở bên cạnh chợ sáng.
Bây giờ tôi biết chỉ có một cô Mai Thanh duy nhất. Bẵng đi một thời gian, khoảng vài tuần lễ
sau, tình cờ anh Học cho tôi biết rằng cha mẹ cô Mai Thanh mời anh tới nhà chơi và họ nhắn mời luôn
tôi.
Chiều Chủ Nhật chúng tôi tới nhà, hai ông bà thân sinh của cô rất lịch sự, đón tiếp chúng tôi rất
niềm nở và cởi mở, cũng vì anh Học là người đồng nghiệp làm chung tiệm với con gái ông bà, tôi chỉ là
người được mời thêm tham dự. Bàn ăn có hai ông bà, cô ấy và hai chúng tôi, các em của cô đã ăn
trước, đùa giỡn trong phòng bên trong.
Sau bữa cơm, khi chia tay hai ông bà nhắn nhủ chúng tôi :
- Khi nào hai cháu rảnh thì cứ tới nhà chúng tôi chơi.
Vì quý mến nên từ đó hàng tuần tôi ghé thăm ông bà, không có ý gì khác, tôi biết cô Mai Thanh
và bạn đồng nghiệp của tôi đang yêu nhau thắm thiết, tôi không muốn can dự vào chuyện tình duyên
của hai người. Cứ mỗi lần tôi tới thăm hỏi, chỉ ngồi năm mười phút rồi cáo từ, không bao giờ tôi dám
ngồi lâu sợ làm phiền hai ông bà. Hai ông bà rất có cảm tình với tôi và khen ngợi tôi về cách cư xử lễ
độ chừng mực.
Thắm thoát anh Học cũng gần phải về Việt Nam, vì hết hạn kỳ, tiệm sẽ sang lại cho chủ mới.
Anh Học trông vui lắm, nghĩ đến ngày được trở về đoàn tụ cùng gia đình. Tôi thì hơi buồn, biết rằng sẽ
phải xa đi một người bạn tốt, nên lợi dụng những ngày còn lại bên anh, tôi thường tới tìm anh trò
chuyện.
Có đôi lần, chúng tôi đi chơi, mời cô Mai Thanh cùng đi chung cho vui. Dần dà, cô cũng không
từ chối như những lần đầu. Một lần tôi hỏi cô :
- Dạo này cô không phải về nhà sớm để nấu cơm sao ?
Cô đỏ mặt bối rối trả lời :
- Dạ, ngày trước em vội tới gặp bạn trai em, chứ không phải nấu cơm.
Tôi hỏi :

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 104
- Vậy bây giờ cô không có hẹn với bạn trai nữa sao ?
Cô trả lời :
- Chúng em chia tay rồi, cũng vì hai gia đình, mẹ anh ấy chê em là gái tân thời, không hợp với
gia đình bà. Còn ba mẹ em thì chê anh ấy không được lịch thiệp.
Cô kể tiếp :
- Ngày em mới tới, em cũng từng có người yêu, đã làm đám hỏi và chỉ chờ ngày đám cưới.
Nhưng anh ấy tự nhiên mất tích, biệt tăm cho đến tận bây giờ, không biết vì lý do gì. Anh ấy làm ông
thông ký trong tòa Đại sứ Pháp. Ba mẹ em thương quý lắm. Anh ấy có học thức, lịch thiệp, thời đó em
đã rất yêu và đau khổ khi anh ấy biệt tăm biệt tích. Còn anh này vì mới tìm hiểu nhau, khi chia tay cả
hai đều buồn nhưng có lẽ em vượt qua được.
Cô tâm sự với tôi :
- Em không nghĩ sau này em sẽ lấy được người chồng giàu có, học thức em cũng không màng,
vì em không được học nhiều. Em chỉ cần người đàn ông có ý thức sống và thương yêu em thật tình là
đủ rồi.
Tôi hỏi :
- Cô nói người đàn ông có ý thức, điều đó theo cô phải như thế nào là đúng ?
Cô tâm sự với tôi :
- Đa số đàn ông thời này, họ thích con cái nhiều. Như ba mẹ em vì đông con nên làm lụng vất
vả để nuôi bọn em ăn học, quên cả thân mình. Riêng em thì nghĩ, chỉ một hay hai đứa con thì đời sống
mình chắc đỡ vất vả hơn và chăm sóc con cái kỹ càng hơn.
Tôi thầm nghĩ cô bé Mai Thanh này hợp với mình nhiều điểm. Qua mấy cuộc chuyện trò, đôi
lần gặp gỡ, tôi đề nghị :
- Cô có thích hát thì đi tập hát song ca chung với tôi, cũng đến mùa cưới, gần có mấy đám cưới
mới .
Cô nói :
- Để em về xin phép ba mẹ rồi trả lời anh.
Hôm sau cô gặp tôi và nói ba mẹ cô đã cho phép, nói rằng ông bà muốn gặp tôi. Ngày đó tôi
đam mê âm nhạc, muốn có người hát song ca, chứ thật ra chưa có ý gì với cô ấy, nên tôi rất mạnh dạn
tới nhà cô. Hôm đó, tôi tới nhà chỉ gặp một mình mẹ của cô Thanh, bà rất vui vẻ tiếp đãi tôi, nói
chuyện hồi lâu, tôi có đề cập đến việc xin cho cô Thanh đi hát chung, bà gật đầu cho phép.
Tôi thưa thêm với bà :
- Nhà tập hát không xa chỉ cách nhà khoảng 50 thước, anh chị này có người em chơi trong ban
nhạc.
Bà nói :
- Ai chứ anh chị này tôi quen.
Từ đó trở đi, chúng tôi tập hát song ca, giúp vui cho những tiệc cưới, dần trở nên quen biết mặt
bởi nhiều người. Người ta gọi chúng tôi là cặp song ca ( Ngọc Cẩm - Nguyễn Hữu Thiết Vientiane ).
Những việc đi hát chung làm chúng tôi gắn bó nhau theo thời gian, chúng tôi rất thân nhau, hay
tâm sự với nhau, rồi trở nên yêu nhau.
Sau giờ tập hát, đôi khi chúng tôi cũng rủ nhau đi ăn chung hoặc đi dạo phố, thường hay về trễ.
Những lúc đó, tôi đưa nàng về, tôi cùng vào nhà xin lỗi ông bà vì lý do chính tôi mời nàng. Tôi thấy
ông bà cũng dễ chịu, vui vẻ và tin tưởng nơi tôi.
Dạo đó, đôi khi tôi cũng hỏi nàng :
- Mỗi lần về trễ, ba mẹ em có rầy la gì không ?
Nàng trả lời rằng không và nói tiếp :
- Em nghe ba em nói với mẹ, trong đám thanh niên tới nhà, coi anh là được nhất.
Thú thật lúc đó tôi thật mừng rỡ và hãnh diện.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 105
Qua một thời gian, tôi ngỏ ý muốn cưới nàng, tôi mời nàng tới nhà thăm và giới thiệu với mẹ
tôi.
Chiều chủ nhật hôm đó, nàng vận bộ áo dài màu hoa cà, dáng nàng trông như một tiểu thơ con
nhà giàu. Thời này mấy cô ở tỉnh ít ai mặc áo dài, họ chỉ mặc trong những dịp Tết nhất hay khi có lễ
tiệc hội hè.
Tôi giới thiệu với mẹ là bạn gái tôi. Mẹ tôi hơi ngạc nhiên, bà nghĩ là bạn thông thường cũng như mấy
người bạn trước đây, nên vui vẻ tiếp đón hỏi han khách sáo, rồi đi vào phòng trong để chúng tôi trò
chuyện riêng tư. Mẹ tôi rất tế nhị, cho dù bạn trai hay bạn gái, khi tôi mời về nhà, bà cũng cố ý tránh
mặt để chúng tôi được tự do thoải mái chuyện trò. Tôi dạo đàn và hát một hồi, khi ra về nàng lễ phép
chào mẹ tôi và cáo từ.
Tối đến bà kín đáo hỏi dò tôi :
- Cô ấy con nhà ai mà như con nhà giàu vậy ?
Tôi cười trả lời :
- Dạ cô ấy tên là Mai-Thanh, con của ông bà Y…. ở bên xóm chợ sáng.
Tôi nói tiếp :
- Con có định cưới cô ấy làm vợ.
Mẹ tôi lo lắng trả lời :
- Không được đâu con, con đừng trèo cao, nên mà liệu cơm gắp mắm.
Tôi thầm nghĩ chắc là mẹ tôi thấy cô ấy mặc áo dài sang trọng, tôi liền hỏi mẹ chuyện đó.
Bà ừ và đáp :
- Chỉ có con nhà giàu mới ăn mặc như thế !
Tôi nói :
- Mẹ lầm rồi, cô ấy vừa mới tới định cư, vốn là người gốc ở Sài gòn bên Việt Nam mình, các cô
khi ra đường thường mặc áo dài.
Tôi tiếp :
- Gia đình cô ấy cũng thường thôi, không giàu có như mẹ tưởng, chỉ hơn nhà mình một tí. Mẹ
đừng lo.
Tôi biết tính mẹ tôi, bà lo lắng thì lo lắng chứ không bao giờ cản trở việc hôn nhân của con cái.
Bà cũng biết tính tôi gọi là quyết đoán theo ý mình. Mấy lần trước, với những người con gái khác, mẹ
tôi và chị tôi đã chịu thua không thể áp đặt chuyện hôn nhân cho tôi. Cuối cùng bà nói :
- Nếu con muốn lấy cô ấy, mẹ cũng không cản, nhưng với điều kiện là ý người ta ra sao con
phải tự lo lấy. Khi nào mẹ biết chắc chắn họ chịu thì mẹ mới nhúng tay vào.
Đời tôi vốn đã quen tự lập tự cường, tôi cam đoan với mẹ :
- Mẹ yên tâm, khi nào chắc chắn, thì con nhờ mẹ chuyện ăn hỏi.
Tôi đem chuyện tương lai nói với nàng, và mong nàng về thưa thật với ba mẹ, để xem thử ba
mẹ nàng phản ứng ra sao. Tôi nói :
- Hy vọng ba mẹ em không phản đối, chứ còn về phía mẹ anh thì không có vấn đề gì.
Một vài hôm sau, nàng cho tôi biết rằng ba mẹ nàng đã đồng ý, và mong muốn gặp tôi. Tôi
mừng rỡ thở phào như cất được gánh nặng trong tim và nói :
- Em về nói với ba mẹ rằng chiều nay khoảng 20 giờ anh sẽ tới.
Tối hôm đó, tôi ăn vận chỉnh tề, đứng đắn, hơn mọi ngày. Khi tôi tới nhà, lòng còn đang bối rối,
chưa biết sẽ bắt đầu câu chuyện, ăn nói làm sao, ông bà thấy tôi bối rối, cười và trấn an tôi :
- Chúng tôi đã biết từ lâu con Lâm ) với cháu thương nhau. (Bây giờ tôi mới biết, Mai Thanh
chỉ là tên phụ)
Ông tiếp lời :
- Thấy cháu được, nên chúng tôi đồng ý. Cháu đưa mẹ tới gặp chúng tôi.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 106
Tôi thật lòng không ngờ vì mọi sự được thông qua một cách dễ dàng như vậy, nên tôi mừng lắm
thưa :
- Dạ con sẽ mời mẹ con sang thăm hai bác bàn chuyện.
Khi về tôi cho mẹ biết rằng mọi sự êm xuôi, và chờ tin mẹ tôi. Vài ngày sau, bà nhờ mấy ông
bà cao niên, trọng vọng trong xóm cùng đi để ngỏ lời. Nhận được sự thông cảm từ hai phía, các ông bà
bàn tính ngày làm đám hỏi đám cưới.
Cứ như vậy, một tháng sau chúng tôi làm lễ hỏi. Rồi thời gian trôi nhanh, sau đó khoảng hai
tháng, chúng tôi làm lễ thành hôn.
Đám cưới của chúng tôi vào thời đó không lớn so với các đám cưới khác, nhưng đúng với lễ
giáo phong tục, chúng tôi chỉ mời những người thân hữu họ hàng. Có câu là " Ma chê, cưới trách, làm
lớn chỉ thêm mang nợ nần". Bên họ nhà gái, hai ông bà cho biết họ mới tới định cư bên sứ này không
lâu nên không quen biết nhiều. Nếu tính cả bạn đồng nghiệp họ hàng , chúng tôi mời khoảng 20 gia
đình.
Chúng tôi được bên họ nhà gái giúp đỡ với các bằng hữu quyến thuộc cùng nhau lo tính toán
làm bữa tiệc cưới một cách thịnh soạn nhưng lại tiết kiệm chi li, không tốn kém bao nhiêu, thức ăn mọi
sự đều không bị thừa thãi phung phí.
Đó là mối tình thứ hai của đời tôi. Gặp gỡ nhau như định mệnh, quen nhau, tìm hiểu nhau để khám phá
ra những quan điểm tương đồng rồi đi đến quyết định hôn nhân. Chúng tôi đã thật lòng thương nhau,
với tuổi trẻ hăng say cùng nhau xây mộng đẹp, cùng mơ tưởng sống chung đến đầu bạc răng long, cùng
thề nguyền chung vai góp sức để xây dựng một gia đình hạnh phúc, lâu dài. Tuổi trẻ thật là đẹp.
Tình yêu, gia đình đi đôi với bổn phận, thấm thoát đã ba năm từ khi chúng cưới nhau. Hồi đó
trong đám cưới mọi người chúc tôi có một đàn con. Tôi thì nghĩ là: " Chỉ sinh hai đứa và cũng chỉ hai
đứa thôi. Sinh nhiều khổ lắm!"
Thế rồi chúng tôi có con. Cả hai họ đều mừng vui. Sinh đứa con trai đầu lòng sau đó tiếp thêm một gái.
Mọi người đến chúc mừng, họ nói chúng tôi tốt phúc có cả nếp lẫn tẻ, đạt đúng điểm mười của bao
người mơ ước mà trời không cho. Những chuỗi ngày hạnh phúc lứa đôi thật đẹp trong nếp sống gia
đình đầm ấm vẫn luôn trong trí nhớ tôi, hạnh phúc thởi đó sao thật giản đơn.
Ngoài sự công việc làm ăn, chúng tôi săn sóc con cái rất cẩn thận, sạch sẽ. Người ta nói " Đồng
vợ đồng chồng tát biển Đông vẫn cạn" Mọi sự trôi qua êm ả thuận lợi. Thời gian còn lại trong ngày tôi
dành cho việc nghỉ ngơi và thụ hưởng cái cảm giác êm đềm, ấm cúng, như những giọt mật mà cuộc
sống đã ban tặng cho mỗi người. Tôi nghĩ những giọt mật này có lúc dài lúc ngắn, lúc đầy lúc vơi,
nhưng tất cả là do bản thân mình quyết định, có ý thức được thế nào là hạnh phúc mới biết quý báu cái
hạnh phúc trong tay.
Nhưng trên đời mỗi người mỗi khác, có người nghĩ rằng hạnh phúc là do người khác mang lại,
có người lại không cảm thấy đủ với cái hạnh phúc hiện tại nên cố gắng đấu tranh để tìm cái hạnh phúc
tuyệt đối.
Tôi thì cảm thấy hài lòng với cái hạnh phúc nhỏ nhoi của chính bản thân mình, tôi nói là nhỏ
nhoi bởi vì tôi biết rằng còn có thể phấn đấu để đạt được hạnh phúc lớn hơn, do chính bản thân tôi tạo
ra chứ không trông chờ bố thí ân huệ nơi người khác. Câu " Tận nhân lực tri thiên mạng" mà tôi đã đọc
từ thuở nhỏ, giúp tôi rất nhiều mỗi khi có chuyện buồn hay vấp ngã trong đời.
PHẦN TÁM

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 107
Xuôi buồm thuận mái hiển vinh
Một hôm tôi nhận được tin buồn từ gia đình, chị tôi có tai nạn. Chuyện đồn là chị tôi bị người chồng
nghiện hút, thiếu tiền về tra khảo, hành hung.
Thế là chị tôi qua đời để lại mấy người con nhỏ, bơ vơ côi cút chẳng hề được đoái hoài bởi
người cha vô trách nhiệm. Mẹ tôi thương lũ cháu, thương bọn trẻ mồ côi nên bà đem chúng về nuôi.
Trong thời gian này mấy chú em của tôi cũng đã lập gia đình, họ đều có con đông và đang gặp khó
khăn nên không thể giúp được gì. Thế là người mẹ già cao quý của tôi lại một lần nữa phải làm lụng vất
vả để nuôi đàn cháu. Tội nghiệp bà, bao nhiêu năm khổ cực nuôi đàn con thơ, giờ tuổi đã già, chưa
một lần được rãnh rỗi mà hưởng phước. Tôi nghĩ mình là cậu ruột, lương tâm không cho phép làm ngơ.
Tôi hứa với mẹ tôi rằng tôi sẽ nhận nuôi một đứa, còn một thì hai chú em cùng mẹ nuôi. Tôi đã
suy nghĩ rất nhiều, nếu nuôi cháu, để chăm sóc cháu một cách đàng hoàng, thì phải làm cách nào tăng
thu nhập, chứ không thể trông chờ vào mấy đồng lương tháng vốn chỉ đủ sống như trước.
Thêm người, thêm miệng ăn, thêm việc, tôi lại sợ nàng vất vả thêm sẽ mất hạnh phúc. Suy đi
tính lại, tôi nghĩ chắc phải tìm cách mở hiệu, may ra mới đủ thu nhập, đủ ăn. Thế nhưng vạn sự khởi
đầu nan, để mở hiệu, điều đầu tiên quan trọng nhất đó là vốn liếng, sau là kinh nghiệm, cái đó tôi có đủ,
nhưng chuyện tiền vốn ban đầu thì tôi lại không biết kiếm đâu ra. Tôi chợt nhớ tới mấy người bạn cùng
là nhạc sĩ mới quen, tôi mới hỏi ý kiến họ về việc làm thêm, và đưa lời nhờ vả.
Thật may mắn cho tôi, trong ban nhạc còn thiếu người đệm guitare, từ đó tôi nhận chơi guitare
cho ban nhạc của bạn bè. Làm nhạc, lương tháng cao gấp ba lần lương thường. Tôi thầm nghĩ rằng
mình làm sáu tháng cũng có thể để dành được một số vốn ban đầu rồi dần dà sẽ kiếm cách xoay xở
thêm.
Kể từ hôm đó tôi chăm chỉ làm việc với thời biểu đầy kín, buổi sáng, tôi đi làm từ 6 giờ tới 13
giờ trưa ở sở Pháp, buổi chiều về chăm sóc vợ con sau đó tối đến đi làm nhạc ở phòng trà. Công việc
thật nặng nhọc có lúc tưởng chừng như tôi không thể thở nổi, ấy thế mà đúng như dự định ban đầu, chỉ
trong vòng sáu tháng, tôi đã có thể dành dụm được một số tiền để ra mở tiệm.
Hai vợ chồng chúng tôi đều xin nghỉ việc làm để đồn thời gian lo cho cửa tiệm. Vợ tôi trông
tiệm và săn sóc hai con và đứa cháu gái. Tôi thì đảm đương các công việc kỹ thuật và ngoại giao kiếm
khách hàng
Tiệm của chúng tôi nằm giữa trung tâm thành phố Vientiane, đây là khu đô thị sầm uất, bao
người qua lại, đa số họ là người ngoại quốc. Với tiện nghi như vậy tôi nghĩ rằng trong tương lai cửa
hiệu của tôi sẽ phát đạt. Về phần cạnh tranh trong hiện tại thì hơi khó, bởi vì gần hiệu của tôi có nhiều
cửa hiệu rất nổi tiếng đã lâu.Tôi nghĩ và tự an ủi rằng mỗi người đều có chỗ sở trường sở đoản, cũng
như mỗi hiệu may đều có phong cách khác nhau, cái goût của mỗi khách hàng đều khác nhau, có khi
tôi sẽ được ưa thích bởi phong cách của tôi, vì vậy mà tôi rất hăng hái.
Khi khai trương cửa hiệu, tôi nhờ sự quen biết khi còn làm việc trong sở đưa danh thiếp mời các
bạn cùng sở làm việc cũ tới để ủng hộ chúng tôi.
Thời gian đầu, do những mối quen biết đó mà tôi may mắn được ký một hợp đồng. Hiệu của
chúng tôi được độc quyền may cho trại lính Pháp mỗi năm 500 bộ đồ đồng phục quân trang
( uniformes militaires ) và 500 bộ đồ bảo hộ khi làm việc (tenues de travail ) từ cấp hạ sĩ quan tới cấp
tá. Cũng chính vì hợp đồng lớn này, xem như khởi đầu được sự may mắn vững chắc cho nên tôi bớt lo
sợ hơn cho tương lai của hiệu tôi.
Với thời gian, tôi chăm chút đầu tư vào công việc, cửa hiệu, cũng nhờ sự đầu tư này, nhờ sự
khéo léo cắt may của tôi, dần dần cửa hiệu tôi trở nên nổi tiếng được nhiều khách hàng biết đến. Chúng
tôi có nhiều khách hàng nên có thêm nguồn thu nhập dồi dào, đời sống cũng cảm thấy thoải mái hơn.
Từ đây vợ con và cháu của tôi sống một cách nhàn hạ tiện nghi hơn. Chỉ mình tôi bôn ba sớm chiều,
tuy vất vả nhưng trong lòng cảm thấy mừng vui vì lo được cuộc sống thoải mái cho gia đình.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 108
Ban đầu tôi nghĩ rằng năm bảy người thợ giúp việc thôi cũng đủ, nhưng không ngờ mỗi ngày ,
càng đông khách hàng. Ban đầu phòng thợ nhỏ, tôi nới rộng thêm và thuê thêm thợ nhưng vẩn không
kịp với số lượng khách hàng tăng như vậy. Nhiều khi tôì sợ trễ hẹn sẽ mất khách, nhớ lại ngày trước tôi
làm ở sở, cứ mỗi lần phải làm thêm giờ thì được trả tiền gấp đôi, cho nên tôi đề nghị với anh em thợ
rằng cứ hễ ai chịu làm thêm buổi tối sẽ được trả tiền gấp đôi. Tất cả anh em thợ đều đồng ý, cứ mỗi tối
họ đều làm thêm giờ đễ tăng thêm thu nhập. Kế hoạch này có lợi cả hai bên chúng tôi và anh em thợ,
tôi thì kịp thời giao hàng không bị trễ hẹn, có thêm lợi tức, phần bên anh em thì có tiền thêm, đời sống
dễ thở hơn. Những người làm với tôi, có anh gia đình đông con cái, việc làm thêm này giúp giải quyết
cảnh túng thiếu, còn mấy anh ít con hay độc thân, cố gắng làm thêm thì khoảng thời sau đều có cuộc
sống dư dả, đều có mua xe gắn máy chạy hay dành dụm để riêng
Tôi thì cũng mua một chiếc xe hơi, để đi giao thiệp với các giới chức đủ mọi cấp bậc. Càng
ngày tôi càng có nhiều mối quan hệ giúp cho công việc làm ăn. Tôi quen biết với các chủ công sở ngoại
quốc cho nên tham gia đấu thầu và giành được nhiều hợp đồng giúp cửa hiệu tôi càng lúc càng phát
đạt. Giới thượng lưu, đại sứ quán hay lãnh sự ngoại quốc đều biết tôi có nghề tay trái là nhạc sĩ nên ưu
tiên cho tôi thầu những đêm dạ vũ, hội tiệc.
Ông bà thân sinh bên gia đình vợ tôi lâu lâu đến thăm chúng tôi, nhìn thấy cảnh gia đình ấm no,
lòng rất vui và hãnh diện an tâm khi có một người con rể xứng đáng.
Thời gian cứ thế mà trôi, cửa hiệu của tôi phát triển thịnh vượng. Chúng tôi làm viêc suốt tuần,
chỉ đóng cửa chiều thứ bảy và trọn ngày chủ nhật. Những cửa hiệu khác thời đó thì có nơi bắt thợ làm
việc không có ngày nghỉ, riêng tôi thì không như vậy. Xứ Lào này không có bảo hiểm xã hội như mấy
nước tân tiến, tôi nghĩ tới những anh em thợ vất vả, tôi cũng cố gắng ưu đãi, đối xử tử tế với họ tối đa
đến mức có thể. Tôi không bắt buộc họ làm liên tục suốt tuần, vả lại ngày nghỉ, như bao người khác là
thời gian dành cho gia đình, chúng tôi cũng dành thời giờ đưa các con đi thăm gia đình hai họ nội,
ngoại. Tôi nghĩ đó là nguyên tắc bất di, bất dịch, ngày chủ nhật là ngày của gia đình.
Có nhiều người tìm thấy hạnh phúc trong sự giàu có, chiếm hữu tiền bạc không biết đến bao giờ
mới đủ, họ làm ngày làm đêm không ngưng nghỉ. Tôi biết hạnh phúc đời người, không phải là sự giàu
có tiền bạc, hạnh phúc được tìm thấy qua sự hy sinh, quan tâm và bảo vệ người vợ yêu thương cùng
đàn con cháu của mình.
Công việc của tôi êm buồm xuôi gió một cách thuận lợi, tôi ngày càng có nhiều mối quan hệ,
được khách hàng quý mến, họ thường xuyên mời tôi tham dự những bữa hội tiệc, những đêm dạ vũ của
giai cấp thượng lưu, nhằm mục đích quyên góp giúp đỡ cho các hội từ thiện, tổ chức nhân đạo xã hội.
Những kinh nghiệm rút tỉa từ cuộc sống, người thân và sách vở mà tôi được đọc từ thuở nhỏ đã
giúp đỡ tôi rất nhiều trong công việc làm ăn. Thời niên thiếu tôi gặp nhiều trở ngại, hoàn cảnh đã thúc
đẩy tôi phải phấn đấu, trui rèn lòng cam chịu học hỏi đã quen. Bên cạnh đó tôi lại may mắn gặp nhiều
thầy tốt, bạn tốt, lại được mẹ tôi dạy bảo cách ăn ngay, ở thẳng, không có lòng tham lam, buôn thừa bán
thiếu, nên tôi tránh được nhiều sự phiền muộn nguy hiểm, trong sự làm ăn.
Người ta nói " Không có việc gì không thẹn với lòng thì nửa đêm không sợ người gõ cửa " tôi
làm ăn đường hoàng ngay thẳng nên sống cuộc đời chí thú làm ăn, không ưu tư phiền muộn vô cớ như
những ông chủ kinh doanh khác thời bấy giờ.
Thủ đô Vientiane của Lào ngày càng phát triển, gia đình tôi vẫn định cư nơi đây, hoàn cảnh gia
đình ấm no, con cháu được chăm sóc tới nơi tới chốn, cửa hiệu phát triển thịnh vượng, tôi lòng thật
hạnh phúc.
Xét lại thì cuộc đời tôi tuy gian khổ từ tấm bé nhưng xem ra cũng gặp nhiều may mắn và trên
hết cũng do chính bản thân mình mới có được ngày hôm nay.
Thời gian dần trôi, thấm thoát các con và cháu của tôi cũng đã lớn hơn, độ tuổi chín, mười. Gia
cảnh gia đình khá khắm, chúng tôi có đủ điều kiện sanh thêm một đứa con trai út. Người ngoài nhìn
vào thấy gia đình chúng tôi hạnh phúc, sự nghiệp đang lên, họ thầm ngưỡng mộ khen ngợi lẫn ước ao.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 109
Thế nhưng định mệnh trớ-trêu, đưa đẩy cuộc đời tôi sang lối rẽ khác ...
PHẦN CHÍN
Nén Hương Lòng
Bài hát cuối cùng tưởng niệm Mẹ
Ba mươi tháng tư, năm bảy mươi lăm (30 /04 / 1975 ) toàn miền Nam nước Việt, bị cộng sản Bắc Việt
chiếm trọn. Nam Việt Nam sụp đổ, xứ Lào cũng theo sau, hoàn cảnh xứ lào cũng giống nhau, người
người cùng nhau đi di tản, nhưng bớt thảm thương hơn, được cái là chiến tranh chấm dứt.
Tôi chỉ là người buôn bán, làm ăn, phải lo kiếm hợp đồng ký kết nên thường lui tới mấy công sở
ngoại quốc. Vậy mà Cộng sản Lào nghi tôi là gián điệp.
Sau ngày 30 một vài tuần lễ, toà sứ quán cộng sản Hà Nội bây giờ trở thành đại diện của người
Việt ở Lào, họ cho cán bộ tới mời tôi bảo rằng phải lên gặp mặt. Tôi biết không êm rồi, vì tình ngay, lý
gian, với lại đối diện với những người có biết đến bao giờ là công việc kinh doanh, làm ăn ký kết
contrat, tôi không biết phải giải thích làm sao cho họ hiểu. Vì vậy tôi bất đắc dĩ phải quyết định nhanh
vì hạnh phúc và sự an toàn của gia đình.
Ngay chiều hôm đó gia đình tôi làm ra vẻ như thường ngày cho các con đi dạo mát, chúng tôi
tới bến đò (Thà Đừa ) giáp nối biên giới với Thái Lan, chúng tôi sang sông, lấy xe hỏa xa, đi suốt đêm.
Sáng ngày hôm sau, chúng tôi tới thủ đô Thái Lan. Liền ngay tối hôm đó, chúng tôi lên máy bay đi
Pháp, bằng lối du lịch.
Một lần nữa vận mệnh khiến tôi phải bỏ lại hết tài sản sự nghiệp, tài sản đối với tôi tuy có giá trị
nhưng tôi chấp nhận, nghĩ rằng tuy chỉ với hai bàn tay trắng hiện giờ, nhưng người tài, ở đâu cũng
thành công. Điều làm tôi đau xót ngày ra đi với tháng năm, đó là nỗi buồn thương vì phải xa cách
người mẹ hiền mà lúc đó tôi không biết đến bao giờ mới có thể gặp lại. Một năm, hai năm, mười năm
hay là mãi mãi, nào ai biết trước được tương lai. Có nỗi đau nào hơn nỗi đau của đứa con vì hoàn cảnh
bắt buộc phải ra đi mà không có dịp ở bên cạnh phụng dưỡng mẹ khi tuổi già sức yếu.
Khi tôi quyết định bỏ chạy, tôi có cho mẹ tôi biết, bà hiểu đó là do hoàn cảnh bắt buộc. Bà rất
bình tĩnh, bà nói rằng chúng tôi cứ đi còn bà phải ở lại để mong ngày gặp được anh tôi
Vậy mà mấy năm trôi qua thật nhanh, sự kiện 30 tháng tư xẩy ra, tôi bỏ chạy, sợ việc bất trắc như bao
người kinh doanh làm ăn khác.
Mẹ tôi ở lại với niềm mong mỏi duy nhất, chấp nhận khổ cực cũng chỉ hy vọng sẽ gặp lại anh
tôi. Tội nghiệp bà, mỏi mòn chờ anh tôi, nhưng không thấy tăm tích.
Anh tôi làm chức Tổng giám đốc, là cựu sĩ quan cao cấp trong hàng ngũ cộng sản. Tôi nghĩ
không lẽ nghèo quá, vả lại đường bay từ hà Nội sang Lào chỉ 45 phút, đâu có xa xăm. Chỉ lòng muốn
thì quan san vạn dặm cũng vượt qua. Nếu tình người nhạt nhẽo thì có ở bên cạnh nhà cũng chẳng đoái
trông.
Tôi ra đi mà lòng xót xa thương Mẹ và có linh tính là sẽ không bao giờ có ngày hội ngộ.
Mẹ tôi chờ cho đến ngày 24 tháng 12 năm 1975, tức là nửa năm sau, mẹ tôi qua đời, thương
thay cho số phận, làm tang lễ bà cũng không thấy đứa con trai đầu lòng của bà.
Trong gia đình anh tôi là người có học, sao nỡ vô tình, vô nghĩa. Tôi tự hỏi hay anh đang say trong men
rượu mừng chiến thắng mà quên đi người mẹ hiền đã đang mỏi mòn mong đợi.
Tôi rời xa mẹ khoảng 5 tháng thì vội gửi tiền về giúp mẹ tôi, tiền chưa về tới thì than ôi mẹ tôi mất
trước, lòng tôi xót đau vô hạn.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 110
Đường về quá xa xôi, cấm đoán, tôi chỉ biết khóc cho sự bất hạnh của đời tôi, nỗi đớn đau của
đời mẹ.Tội nghiệp mẹ nuôi con khôn lớn, khi lià đời, không có mặt người con thương yêu của mẹ.
Tôi viết bài " Nén hương lòng" dâng lên mẹ để tưởng niệm bà.
« Đêm giáng sinh nay nữa là thứ hai
Hai năm mẹ đã xa rời đàn con
Mỗi năm, đêm giáng sinh về
Lòng con thương về, người mẹ kính yêu
Năm xưa, tuổi ấu thơ, ngày nào nhỏ dại
Bao gian lao, sớm khuya, lo cho đàn con
Không than van
Dẫu cho khó khăn nhọc nhằn
Mong sao cho con mình nên người
Mẹ ơi mái tóc bạc màu, màu sương gíó
Nhuộm, tháng ngày, đến khi đàn con lớn khôn
Ôi! Quê hương tang thương, đoãn trường
Con ra đi, sinh biệt, tử ly
Con nơi đây chốn quê người xa xôi
Nơi quê hương, mẹ ngóng trông
Trăm thương vấn vương lòng con
Công ơn chưa đáp đền, nhớ thương mẹ hiền
Mỗi năm, nén hương lòng này kính dâng ... »
Mỗi năm vào ngày giổ mẹ tôi, tôi chỉ thắp một nén nhang và hát bài nén hương lòng, tôi không cúng lễ
vật chi cả, nghĩ rằng ngày còn sống bên bà, mình đã biết ơn, cùng chia sẻ với bà nỗi nhọc nhằn, chưa
làm bà buồn phiền. Vì một lời hứa ban đầu với mẹ tôi, nuôi đứa cháu gái nên người, gần suốt nửa đời
người, tôi đã không ngại, vất vả, gian lao, nhọc nhằn, bương chảy để giữ thăng bằng trong gia đình cho
cháu mình yên vui ăn học. Cháu ngoại của mẹ tôi nay đã có học vấn, có chồng và hai đứa con, cùng
sống trong hạnh phúc tràn trề, thành đạt. Gần đây ngày 10/ 08/2008 cháu đã từ Mỹ, cùng cả gia đình
sang thăm tôi tại Lyon, tôi cảm thấy hãnh diện vì đã giữ được lời hứa với mẹ tôi.
PHẦN MƯỜI
Lại một lần tha phương – Pháp quốc đất kinh doanh – Như diều gặp gió
Gia đình tôi tới Paris ngày 18/5/1975, ban đầu chúng tôi ở nhờ nhà cậu em bên vợ, sang đây du học từ
lâu. Một tuần lễ sau tôi nhận được tin có quyền tỵ nạn cho người Đông Dương, Việt, Miên, Lào. Tôi
liền tới nộp đơn xin tỵ nạn chính trị. Chính quyền sở tại chấp nhận, khi đó tôi được cấp giấy tùy thân và
có quyền làm việc.
Trước khi rời khỏi xứ Lào, tôi có tới gặp mấy vị sĩ quan Pháp quen thân hỏi ý kiến và nhờ vả
giới thiệu. Có mấy vị viết thư riêng gởi cho bạn cùng trại tìm cách giúp đỡ tôi.
Sang tới Paris, sau khi có giấy tờ đầy đủ, tôi được nhận vào làm việc ngày 2 juin 1975, tại
Brigade de Sapeurs-Pompiers MASSÉNA Paris 13 ème. Một tháng sau tôi thuê nhà, nhận tiền lương
tháng, tính trả chi phí xong, chúng tôi chỉ vừa đủ sống.
Trong thời gian đi làm công, ngoài giờ làm, tôi thường tản bộ qua các đường phố sầm uất của

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 111
Paris để tìm hiểu cách làm ăn. Một vài lần, tôi có vào tiệm đo cắt may (tailleur sur mesure) làm ra vẻ
muốn may bộ đồ. Lúc đó tôi vận bộ quần áo complet vải hạng sang, tưởng tôi là dân nhà giàu, ông thợ
may niềm nở đưa cho tôi xem và chọn vải trong những tập mẫu nhỏ, không giống như bên nhà, phải có
vải đầy tủ, đủ màu đủ marque. Tôi có hỏi giá cả, thấy giá khi đặt may đo cắt, đắt hơn gấp 4 lần so với
bộ đồ hạng sang may sẵn.
Trong sở tôi làm cũng có may "sur mesure", tôi thấy ông maître tailleur đo và thử cho những bộ
đồ ( civil ) Khách hàng cũng chọn vải như ở tiệm ngoài phố.
Sau, tôi hỏi mấy người thợ cùng sở, khi muốn may mấy bộ đồ veste để mặc không biết nên mua
vải ở đâu. Mấy người thợ khuyên với tôi lên hỏi ông chef để mượn mấy tập mẫu để chọn, trong tập
mẫu vải có số télephone và địa chỉ nơi bán.
Tôi đi làm ở sở đúng bảy tháng thì tôi xin nghỉ việc. Ông maitre tailleur hỏi tôi tại sao, tôi trả lời
ông rằng tôi muốn mở tiệm. Ông tốt bụng thành thật khuyên tôi không nên, nói rằng xứ Pháp nhiều luật
lệ, không như bên xứ tôi.
Đời đã cho kinh nghiệm. Hồi khi xin việc tôi chỉ trao thư giới thiệu xin việc làm, không chọn
lựa công việc. Tôi biết hoàn cảnh của mình hồi đó bắt buộc phải đi làm để nuôi vợ con, nên tôi không
khoe khoang, không buồn chán, lẽ tất nhiên ông chủ không biết đời tư quá khứ của tôi.
Tôi đưa cho ông xem giấy chứng chỉ của tướng (Général de Brigade) A. KOPK, khen thưởng
nghề nghiệp. Tôi nói tiếp rằng tôi cũng là maître tailleur như ông. Tôi đưa thiệp mời ông đến dự ngày
khánh thành của tiệm.
Tiệm tôi mới mở mang tên Dooley Tailor, cùng tên như tiệm cũ tôi có hồi còn ở bên Lào.
Xem như tôi là người đầu tiên mở tiệm, cơ sở làm ăn riêng rẽ, trong số những người tỵ nạn đến
từ Đông Dương. Nhờ có quảng cáo trong những báo chí người Việt tại Paris mà tôi may mắn kiếm
được một số khách hàng người Việt kiều cũ ủng hộ. Đa số họ đều là người trí thức, giàu có, họ sang
Pháp định cư từ những năm 1954 hay 1963.
Phần lớn người Việt mình khổ người thấp và mập khó mua đồ may sẵn cho nên những người có
khả năng về tài chính đa phần toàn may "sur mesure", nghĩ rằng thợ Việt có lẽ giá rẻ hơn, nên đến may
thử ở tiệm của tôi.
Tôi may khéo nên họ rất vừa lòng, tôi lại lấy giá cả phải chăng, nên ngày càng có nhiều vị rủ
bạn bè tới ủng hộ. Mỗi tháng tính ra trừ chi phí thuế má xong, tôi cũng kiếm được trội hơn gấp ba lần
tiền làm ở công sở. Nhờ vậy tôi có khả năng thuê nhà khác rộng rãi hơn, vì nhà tôi vốn đang ở nhỏ hẹp,
lại ở tầng cao lầu bốn, mà không có thang máy, thiếu tiện nghi.
Kể từ đấy, ngày ngày tôi làm việc thật vất vả, một mình.
Ban đầu tôi chưa dám thuê thợ, tiệm vừa mới thành lập, tôi nghĩ mình chịu khó một thời gian
cho ổn định có khách quen rồi sẽ tính sau. Được hơn một năm, tôi muốn kiếm thuê thợ may "sur
mesure" nhưng lại kiếm không ra.
Đa số những người thợ giỏi, đều xin vào làm trong các hãng xưởng lớn, ở đó lương khá và thoải
mái hơn là làm cho chủ nhỏ.
Tôi nghiên cứu tìm hiểu, thấy đồ may sẵn dễ thuê thợ, nhờ lao công của thợ, mình bớt mệt nhọc,
dùng thời gian và trí óc để ngọai giao, có lẽ khá khắm hơn. Thế nhưng vấn đề được đặt ra là khi muốn
làm đồ may sẵn tôi cần nhiều người làm do đó phải có phòng rộng.
Thời gian sau tôi kiếm thuê một xưởng rộng và bắt đầu thuê thợ, cũng mười mấy người lúc
khởi đầu. Sau này số thợ lên đến bốn mươi hai người.
Tôi ký hợp đồng với một hãng lớn (LK) là hãng sản xuất thời trang cho phái nữ. Có hợp đồng
làm ăn lâu dài với hãng lớn, tôi xem như đã bước thêm một bước thành công trên đất Pháp. Tôi sắm
cho vợ chiếc xe sang trọng, còn tôi đi một chiếc xe thùng nhỏ chở hàng.
Công xưởng lớn, theo luật chúng tôi phải nghỉ thứ bảy và chủ nhật, cũng bớt gánh nặng do giao trách
nhiệm cho người làm nên tôi cũng thư thả rãnh rỗi vào dịp cuối tuần, gần vợ gần con, đi chơi đây đó.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 112
Đó là những chuỗi ngày hạnh phúc tràn trề. Nhìn lại cuộc đời tôi, phiêu bạt theo định mệnh, từ
Á sang Âu, từ khi tôi bắt đầu biết làm ăn, buôn bán đến giờ, đã trải qua bao cơn sóng gió, có khi tay
trắng rồi tự mình gầy dựng lại với lòng can đảm vô biên và ý chí không lùi bước trước khó khăn thử
thách, cuối cùng tôi đã cho gia đình một cuộc sống sang giả. Vợ và các con tôi không biết cái khổ là gì.
Tôi biết, một hạnh phúc thật sự trong đời người, không phải tự nhiên mà có, cũng không phải
do người khác đem cho, mà do chính mình tạo nên và biết bảo vệ hạnh phúc của mình.
Có người khi nhìn vào gia đình tôi ấm no lại bảo do may mắn, tôi thì nghĩ rằng không phải
chuyện gì cũng quy kết cho may
mắn. Ví dụ như cơ hội, cơ hội như một sợi tóc bay ngang, dù cho đến trước mặt một cá nhân cũng phải
biết nắm lấy mới được.
Thành công nào mà không có cái giá phải trả, phải hy sinh, lúc được lúc mất. Trong mọi hoàn
cảnh, tôi sẵn sàng hy sinh để vượt qua, sự cạnh tranh ngoài đời không có dễ dàng. Nhiều khi tranh đua
thắng bại đến mức mạnh được yếu thua, vì hạnh phúc của gia đình và các con, tôi nào có sợ chi sóng
gió.
PHẦN MƯỜI MỘT
Cơn sóng gió tan vỡ cuộc tình
«Tiễn Em» .. bài tình ca ly biệt
Ở đời có thịnh thì phải có suy, khoảng năm 86 nước Pháp bị khủng hoảng kinh tế, tiền Franc mất giá,
luật lệ khó khăn nên mấy hãng lớn đua nhau ra ngoại quốc Đông Âu hay Á châu, để kiếm nhân công rẻ.
Các hãng nhỏ trong nước Pháp bị ảnh hưởng vi không có hợp đồng. Tôi cũng vậy, trong thế kẹt, việc
thì ít, mà thợ thuyền lại đông, tiền chi phí trả thuế, trả lương lại nặng nề.
Cuộc khủng hoảng năm đó khiến cửa hiệu tôi sau một thời gian đã phải đóng cửa. Cũng may,
lúc đó mấy đứa con và đứa cháu nuôi đều đã trưởng thành, vào đại học ở riêng tự lập, trong nhà chỉ còn
lại một đứa con út 13 tuổi.
Khi công việc ở cửa hiệu xuống dốc, mức sống gia đình vốn phụ thuộc vào tôi nên lúc này tiền
tiêu chi trong nhà bị hạn chế. Do đời sống khó khăn nên gia đình mất vẻ đầm ấm thuở ban đầu, thường
xẩy vài lần cãi lộn.
Ý thức nguy cơ, tôi muốn cứu vãn tình thế. Tôi tin vào kinh nghiệm làm ăn trong quá khứ và
coi đây như một thử thách cũng như nhiều thử thách mà tôi đã chạm trán và đã vượt qua trong quá trình
kinh doanh. Tôi hy vọng xây dựng lại cơ sở thương mại bằng những cố gắng giao tiếp chặt chẽ hơn và
thường xuyên hơn với khách hàng có tiềm năng lớn và tìm mối hàng mới tại những nơi lui tới của
những doanh nhân quan trọng, thường là những nơi ăn chơi, như tửu lầu, hí viện hay phòng trà ca hát
giải trí sang trọng. Với kinh nghiệm tôi mong rằng sẽ tìm được một số giao kèo thương mại dễ dàng
hơn với sách lược này nhờ sự giao thiệp rộng, tiếp cận thân mật để gây tin tưởng và nhiều dễ dàng
trong quyết định làm ăn với giới doanh nhân quan trọng.
Sách lược nói trên đòi hỏi nhiều cố gắng và đầu tư về cách ăn mặc sang, có vẻ phong lưu và
nhất là thì giờ để lui tới thường xuyên những nơi giao tiếp nói trên. Và do đó tôi hay đi sớm về khuya
và thường vắng nhà có thể nói là một cách bất bình thường trước mắt vợ tôi. Dù với nhiều nghị lực và
can đảm tôi vẫn không đạt được kết quả mong muốn và càng làm trầm trọng thêm mối bất hoà giữa vợ
chồng tôi.
Về sau tôi nhận thức giai đoạn khó khăn này tương ứng với thời kỳ sơ khởi của hiện tượng toàn
cầu hoá, có tác dụng kinh tế là di tán (délocalisation) càng ngày càng trầm trọng các cơ xưởng sản xuất
quốc nội ra ngoại quốc, nơi nhân công và nguyên liệu rẻ tiền hơn. Hiện tượng này kết án và tiêu diệt

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 113
dần những ngành công nghệ không phức tạp về kỹ thuật và cần nhiều nhân công như nghề của tôi là
nghề may và do đó tôi ý thức sự khủng hoảng nghề nghiệp của tôi như vô phương cứu vãn.
Trách tôi bỏ bê gia đình và nghĩ rằng tôi quẫn trí bê tha, vợ tôi giận bỏ đi thăm gia đình người
em trai em nàng ở tỉnh Bordeaux. Vài tháng sau, tôi thu xếp dẹp tiệm, trả nhà, tôi theo xuống
Bordeaux, tính chuyện sẽ đi làm công lại. Tôi nghĩ bây giờ chỉ còn hai vợ chồng với một đứa con nhỏ,
tôi có thế lo toan dể gánh vác nuôi gia đình tạm, rồi liệu thời thế sẽ tính kế làm ăn sau.
Tôi thuê nhà và nhận được việc làm tại nhà, (travail à domicile) làm nhiều giờ thì tiền khá hơn,
không làm lớn thì thôi làm nhỏ. Dù gì đời tôi đã gặp nhiều lần tay trắng nơi đất lạ, đâu có điều gì có thể
làm nản được lòng tôi. Đã tám năm lăn lộn trên đất Pháp tôi có đủ kinh nghiệm đối phó với những
thăng trầm của cuộc sống xứ này.
Trước tịnh trạng xuống dốc này, nàng buồn tình.. cũng ra ngoài giải khuây và do đó cũng tìm được một
người tình mới.
Tôi biết được điều này do sự đồn đãi cùa người chung quanh và nàng cũng không chối cãi, viện
cớ tôi trác táng, lui tới những nơi ăn chơi và quả quyết là tôi cũng có tình nhân.
Sự kiện này đối với tôi vô phương cứu vãn vì tôi rất tự ái và có một quan niệm cao quý về tình nghĩa
vợ chồng và nhất là về sự chung thuỷ. Sự tin tưởng không còn nữa và tôi quyết định bỏ nhà ra đi.
Tôi thật chỉ đau buồn và lo lắng cho đứa con trai út mới 13 tuổi, đang cần người cha che chở,
khuyến khích. Thằng con út của tôi thuở đó học rất giỏi, luôn luôn xếp hạng nhất nhì trong lớp, lại là
đương kim vô địch Judo (nhu đạo) vùng Aquitaine.
Tôi nghĩ mình phải rời nhà đi ngay, ở lại sợ chịu nhục không nhịn nổi sẽ xẩy ra chuyện không hay.
Tôi nghĩ đời mình còn dài, không vì một người đàn bà, mà lâm vào lối cụt ... Tôi tiếc rằng có lẽ
vì quá tự ái đưa tới hiểu lầm, giận dỗi, vợ chồng tôi không có dịp ngồi lại với nhau, bình tĩnh bàn luận
để hiểu nhau và tìm giải pháp êm đẹp.
Ngay chiều hôm đó tôi mua một chiếc valise, rồi sáng sớm ngày hôm sau, tôi rời nhà ra đi, đáp
chuyến xe lửa đi Marseille. Tôi ở tỉnh Marseille được hai tháng, lại lên đường tìm quên, đi thêm mấy
tỉnh khác như tỉnh Clermont-Ferrand, Bourg en Bresse…
Sau cùng lưu lạc tới Lyon, đến lúc này tôi nghĩ rằng mình phải làm lại cuộc đời.
Ở đây tôi mở một cửa tiệm nhỏ để tìm sống và thực hiện giấc mơ ngày xưa bị bỏ dở dang, đó là sáng
tác âm nhạc.
Hai mươi năm bỏ quên, bây giờ ngón đàn hết hay, tôi phải học lại, tôi chỉ còn vốn liếng nhạc lý
là không phai mòn, cũng vì ngày xưa tôi được học kỹ càng.
Thế rồi một đêm ngồi suy ngẫm, nhìn lại cuộc đời, quá khứ và tương lai đan chéo vào nhau, vui
buồn lẫn lộn. Tôi chợt nhận ra rằng cũng có lúc nên khép lại, quên đi quá khứ để hướng trọn vẹn về
tương lai.
Tôi viết bài Tiễn Em như một bài ca của giây phút đổi thay.
…….
Tiễn em đi anh về anh chép lại
Khúc nhạc tình ngày trước viết cho em
Đoãn tình đời ngày xưa anh chỉ viết,
Viết cho em hát cho em, riêng một mình em
Em đi rồi giờ đây anh chép lại
Hát cho đời sầu nhớ khôn nguôi
Vầng trăng xưa, hai đứa mình chung bước
Ước mộng chi, cho hạnh phúc dài lâu
Anh biết rằng tình đời nhiều đau khổ

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 114
Trên đường dài sẽ gặp lắm chông gai
Em ra đi nhủ lòng không trở lại,
Anh chỉ buồn nhưng không trách chi em
Thôi thế đành tình anh rồi tan vỡ
Kiếp tơ tằm, lại rút nốt đường tơ
Tiễn em đi anh về anh ghi lại
Chuỗi ngày dài mình vui sống bên nhau
Em giờ này đã quên hay còn nhớ
Những năm xưa, chốn quê nhà dưới mái nhà tranh
Đôi ta nghèo, tình ta sao thắm đượm
Thôi hết rồi, tình mình đã chia phôi!!!!!
Một thời gian sau, nàng biết tôi mở tiệm ở Lyon. Tôi nhận được thư của luật sư, người ta mời tôi về
Bordeaux, tới toà án xử về ly dị.
Đúng ngày hẹn, tôi tới toà án Bordeaux ký nhận.
Trên pháp lý thì tôi là người có lỗi, vì tự bỏ nhà ra đi, thiếu trách nhiệm với gia đình, nên phải
cấp dưỡng cho vợ và con.
Tôi không cãi, cũng không mướn luật sư. Tôi nghĩ rằng ngày xưa mình nuôi cả gia đình, bây
giờ chỉ trích một phần nhỏ thì có đáng gì phải làm ra vẻ nhỏ nhen mà tranh cãi.
Nhưng vợ tôi lại nghĩ khác, nàng mừng vì được tôi trở về ký nhận ly dị một cách dễ dàng không
phản kháng chi cả, nên nàng nói với luật sư của nàng là không cần cấp trợ gì, ngay cả cho đứa con. Chờ
ly dị xong nàng sẽ lấy chồng.
Toà tuyên bố ly dị hợp pháp. Vậy là hai vợ chồng tôi đường ai nấy đi, tình nghĩa chỉ có thế thôi.
Người Việt Nam mình gắn bó đời sống với những câu tục ngữ ca dao, tôi chợt nhớ đến môt câu
ca dao mà tôi đã đọc được ở đâu đó :
“Bạc tình chi lắm hỡi chim
Bỏ nhành lê khô héo đi tìm nhành xanh.
Bạn ham nơi kẻ dỗ người dành
Cho nên bạn lại bỏ đành duyên ta.
Cầm dao cắt đứt ruột ra
Ruột đau cho mấy không bằng xa nghĩa chàng!”
Mẹ tôi và vợ tôi, dù đều là hai người phụ nữ sinh ra trong thời loạn, nhưng là cả hai thế hệ khác nhau,
hai luồng tư tưởng suy nghĩ thật quá đỗi khác biệt.
Kể từ đây ngoài giờ làm việc, tôi dành hết thời gian cho nghệ thuật, âm nhạc, tôi học thêm về
đàn dương cầm (piano). Tôi say mê viết nhạc cho đến ngày được về hưu trí.
Ngày nay, nhìn lại tập bản thảo lên đến gần trăm bài nhạc và lời, tôi cảm thấy hãnh diện về quá
trình đóng góp cho nghệ thuật của mình.
Trước nhất, vì những bản nhạc này tôi cẩn thận sửa chữa sai sót, và in từng bản, rồi soạn hoà âm
và tự hát lấy.
Cũng sau gần 5 năm trời mới thực hiện xong 40 bài, đóng tập in thành 40 BÀI TÌNH CA, tác
giả Nguyễn-Vinh.
Tôi gửi đi khắp mọi nơi, tặng bạn bè, người thân. Tôi nhận được nhiều khen chê mang tính cách
xây dựng, rồi khởi đăng trên site www.nguyenvinh.net

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 115
Ban đầu chỉ là hoà âm và tiếng hát của tác giả, sau này tôi nhờ tới ca sĩ chuyên nghiệp hát.
Hiện nay, tuổi tôi cũng đã về chiều, sức khoẻ cũng kém nhiều so với khi xưa. Dù vậy, lòng tôi
vẫn hăng say, niềm đam mê âm nhạc khuyến khích bước tiếp trên con đường nghệ thuật, tôi vẫn luyện
đàn, sáng tác, cho đến khi sức khoẻ không cho phép mới thôi.
Tâm Đắc Trong Đời Tôi
PHẦN MƯỜI HAI
Âm Nhạc, Người Bạn Đồng Hành
Hoàn cảnh sống khó khăn đã đưa đẩy tôi lìa gia đình vào lúc mười tuổi rưỡi, xa làng An Lợi nhỏ nhắn,
nơi tôi sống với Mẹ và năm chị em sau cuộc sinh ly với Bố tôi, để lên tỉnh Xiêng Khoảng học nghề
may, cách An Lợi độ sáu cây số.
Vào lứa tuổi thơ ngây khi những đứa trẻ khác được diễm phúc cắp sách đến trường và nô đùa
vô tư lự thì tôi ứa lệ, bắt buộc tha phương thụ nghiệp để tìm giải pháp mưu sinh, giúp đỡ gia đình..
Cha tôi vì quốc sự ra đi khi tôi vừa bảy tuổi và tôi tận hưởng những ngày ấu thơ không phải là
hoàn toàn vô tư lự cho đến lúc lên mười. Luôn mang trong tiềm thức hình ảnh của phụ thân, tôi linh
cảm thừa hưởng huyết thống của một người cha có tầm vóc trí thức và quả cảm, đem tâm huyết đấu
tranh cho đất nước. Còn tôi, sứ mệnh vạch sẵn là sẽ trở thành cột trụ của gia đình và phải tìm cách cho
tôi, một con chim non, làm sao mau đủ lông cánh, càng sớm càng tốt, để săn mồi về tổ.
Ngày tôi lên tỉnh học nghề, chị tôi sợ tôi quá buồn trong những lúc cô đơn nên có diệu ý tặng tôi
một cái kèn khẩu cầm (harmonica) nhỏ, thật xinh xắn, mạ kền bóng loáng và tô điểm vài nét vẽ hoa hoè
với màu sắc rất tươi thắm và tuyệt đẹp.
Đây là một người bạn đồng hành nhỏ bé đầu tiên đã khai tâm đưa tôi đến niềm say mê âm nhạc,
cho phép tôi tự khám phá những âm thanh kỳ diệu. Về sau, tôi thường so sánh kèn khẩu cầm này như
một đàn dương cầm bỏ túi cho một thằng bé vỡ lòng âm nhạc như tôi, và thường mỉm cười tự nhủ, cho
rằng đây là một nhạc khí thật "vĩ đại" đối với tôi vào lúc đó.
Tuy khoảng cách An Lợi - Xiêng Khoảng không có là bao nhưng tôi không đủ phương tiện và
thì giờ để về thăm nhà mỗi tuần. Trung bình cứ một tháng một lần tôi trở về thăm Mẹ và chị em rồi lưu
luyến bịn rịn chia tay. Khi xa nhà, tôi cảm thấy luôn khắc sâu trong tâm tưởng hình ảnh thân yêu, đặc
thù của ngôi làng bé nhỏ với những mái tranh và rặng tre xanh mà tôi gọi là "Làng tôi", hai tiếng vang
kỳ diệu và trân quý trong tâm hồn tôi.
Những buổi chiều cô đơn lặng lẽ sau một ngày học nghề, tôi đem chiếc khẩu cầm ra tập thổi,
mò mẫm từng nốt nhạc để cố tìm lại những giai điệu mà tôi đã được nghe và yêu thích. Ngồi dựa lưng
vào gốc cây thông giữa tiếng gió xào xạc của rừng thông, tôi nhắm mất đưa làn môi lướt trên những
"phím trũng" của chiếc khẩu cầm, mò mẫm từng nốt nhạc để tiết tấu vài giai điệu quen thuộc rồi thầm
thủ thỉ lời hát trong tâm tư, lòng bàng hoàng, nước mắt ràn rụa tự lúc nào có lẽ vì… nhớ nhà.
Như đã kể lại trong phần 2 của hồi ký, trong giai đoạn này tôi có mối duyên hạnh ngộ trên đồi
thông với một mạnh thường quân và ân sư để được truyền thụ những căn bản văn hoá và văn nghệ tối
cần để chạm trán và tranh đấu mưu sinh trong suốt cuộc đời của tôi sau này. Ân sư này là một sinh viên
trẻ mang tên Vu . Tôi còn nhớ chiều hôm đó anh đi dạo trên đồi thông, tình cờ gặp tôi, một thằng bé tí
hon 10 tuổi rưỡi ngồi dưới gốc cây đang vụng về thổi harmonica theo lời ca dao "hỏi thăm cô Tú" nốt
đúng nốt sai :

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 116
"...Ai lên phố Cát Đại Đồng,
Hỏi thăm cô Tú có chồng hay chưa ?
Có chồng năm ngoái năm xưa,
Năm nay chồng bỏ nên chưa có chồng.."
chưa phải là nhạc cũng không hẳn là lời xuông với vẻ thảm não u buồn làm anh vừa bật cười vì cái dí
dỏm của ca dao vừa thương hại cho cái vụng về của tôi.
Anh hỏi han gia cảnh và sau đó đã quyết định truyền dạy cho tôi căn bản nhạc lý và chữ nghĩa. Suốt
hơn hai năm trường, như trong một giấc mộng đẹp, tôi đã hấp thụ tinh hoa qua lời giáo huấn vàng ngọc.
Mãi trong tâm tư, tôi không bao giờ quên được dáng dấp của anh, một thư sinh hơi ốm, dong dỏng cao
và gương mặt tuấn tú hiền hoà, nhất là cặp mắt trong sáng qua làn kính cận với khung kính đen huyền.
Có thể nói là trong suốt quãng thời gian từ 10 tuổi rưỡi đến 12 tuổi rưỡi, tôi được may mắn vừa
được nội trú học nghề may vừa được khai tâm về nhạc lý và nhạc cụ guitare với anh Vu.
Dưới sự chỉ dẫn và lời khuyên của anh tôi cũng đã tập viết, tập hành văn bằng cách đọc một số
sách, chiều chiều sau giờ học nghề và nhất là chép lại thường xuyên một số nhạc bản có dòng kẻ với
nốt nhạc. Công việc này có lẽ đã chuẩn bị và gieo mầm trong tiềm thức của tôi ý tưởng sáng tác nhạc
sau này. Tôi được hưởng sự biệt đãi của ông Thất, thầy dạy nghề may, người trước đây đã thụ ân gia
đình tôi, miễn cho những công tác làm lụng nặng nhọc sau giờ học để có thể trau giồi âm nhạc. Ông
Thất cũng kể cho mẹ của anh Vu biết thêm về gia cảnh của tôi trước đây và có lẽ vì thế tôi được bà ân
cần thương mến.Hai năm sau, khi anh Vu và mẹ anh di dân về Pháp và chia tay tôi thì tôi vẫn tiếp tục
tự học với sách vở anh để lại cho đến lúc lớn khôn. Đến tuổi 15 tôi sử dụng khá nhuần một số nhạc khí
nhất là đàn guitare và bắt đầu sáng tác. ..
Xin nói thêm về sự gắn bó giữa tôi và chiếc khẩu cầm, nhạc khí tí hon nhưng "vĩ đại" chan hoà
tình cảm, có giá trị « định mệnh » của tôi. Với sự chỉ dẫn nhạc lý của anh Vu, đến 12 tuổi rưỡi tôi nắm
vững hơn kỹ thuật khẩu cầm và thổi khá hay hai bài "Làng Tôi " và "Thiên Thai" của Văn Cao. Sau này
đến năm 17, 18 tuổi, tôi luyện thêm một số bài bản trong đó tôi rất thích bài "Làng Tôi" của Chung
Quân, nhạc phẩm đoạt giải nhạc tuyển cho phim Kiếp Hoa (1953) khi tác giả vừa tròn 16 tuổi. Người
nhạc sĩ tuổi trẻ tài cao này cho tôi niềm khích lệ trong ý định sáng tác nhạc.
Những lời hát còn văng vẳng..
Làng tôi có cây đa cao ngất từng xanh
Có sông sâu lờ lững vờn quanh
Êm xuôi về Nam...
Làng tôi bao mái tranh san sát kề nhau
Bóng tre ru bên mấy hàng cau
Đồng quê mơ màng !
…..Quê tôi chìm chân trời mờ sương
Quê tôi là bao nguồn yêu thương
Quê tôi là bao nhớ nhung se buồn
Là bao vấn vương tâm hồn... người bốn phương..
Sáng tác đầu tiên có "giá trị lịch sử " trong đời tôi là bài "Hoài Mong" viết tặng Mẹ tôi vào tuổi 15,
trong hoàn cảnh gây xúc động mà tôi đã ghi lại trong phần 5 của hồi ký. Nhạc bản " Mẹ ơi" của nhạc sĩ
Trân Văn Lý đã gợi hứng cảm cho tôi trong sự sáng tác bài Hoài Mong này.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 117
Mẹ ơi! đau đớn thay khi lìa con.
Trước giờ biệt ly
Con hiến thân vì non sông.
Liều thân, nơi chiến chinh trong rừng thâm u.
Nước non trời mây, Yêu quốc gia đâu hà chi….
Vào tuổi 16, tôi bắt đầu vừa đi tìm việc làm trong nghề may vừa tập chơi nhạc với một số bạn bè. Tôi
là nhạc công guitare trong nhóm và tương đối có căn bản nhạc lý vững hơn cả. Chúng tôi họp nhau tập
hoà tấu tại nơi chợ phiên chỉ họp vào buổi sáng và chiều khi tan chợ có nhiều chỗ trống có mái che
khỏi sợ mưa nắng. Nói chung tuy được nể vì nhờ kiến thức âm nhạc, tôi nhận thấy có một sự ngăn cách
giai cấp và thái độ thiếu thân thiện, tự đại của một số thành viên trong nhóm, đa số là con cái thuộc gia
đình giàu có.
Tôi buồn vì chưa tìm được việc mà lại có điều bực mình với nhóm bạn nhạc. Trong hoàn cảnh
này, như đã nhắc lại trong phần 4 của hồi ký, tôi được gặp một thanh niên tên Học, một mạnh thường
quân, trở thành người bạn thân đã giúp tôi bằng lời khuyên sáng suốt và sự giứp đỡ vật chất thoát khỏi
bước khó khăn này. Tôi tìm được việc làm ở Vientiane sau một thời gian ngắn tập sự bổ túc và có thì
giờ tiếp tục …. sáng tác và chơi nhạc. Tôi có óc tìm tòi và tự học vì quen tháo vát nên tìm sách vở đọc
thêm, trau giồi kiến thức sáng tác nhạc. Quyển sách đầu giường đầu tiên của tôi là " Tự học để sáng tác
một bản nhạc phổ thông " của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ.
Trong suốt thời gian làm công nhân ở Vientiane, hoạt động văn nghệ là niềm vui duy nhất của
tôi. Tôi tham gia làm nhạc công guitare và ca sĩ trong những buổi tổ chức liên hoan tư nhân (sinh nhật,
tiệc cưới,…) từ 17 tuổi cho đến khi cưới vợ vào tuổi 24.
Lập gia đình và có 2 con sau đó, những ràng buộc và bổn phận khiến tôi rất ít thì giờ rảnh nên tôi lấy
quyết định tạm ngưng những hoạt động âm nhạc thường xuyên để chú tâm mưu sinh.
Biến cố quan trọng và thảm cảnh của chị tôi mất đi để lại 2 cháu gái xảy ra vào năm tôi 28 tuổi và đã
được hai con. Thương cháu và động lòng trắc ẩn, vợ chồng tôi, để đỡ gánh nặng cho toàn thể đại gia
đình phải đùm bọc hai cháu mồ côi mẹ, đã lấy quyết định nhận một cháu gái làm con nuôi. Quyết định
này đưa đến một thay đổi nghề nghiệp lớn của tôi và tôi nghĩ đến việc phải lập vốn mở tiệm may riêng,
tự làm chủ mới có thể nuôi gia đình giờ đây đông người hơn.
Sau 3 năm ngừng chơi nhạc, tôi lại khoác áo nghệ sĩ, dạo lại nhịp đàn và lui tới vũ trường làm
nhạc công và ca sĩ trong suốt 6 tháng liền để kiếm tiền lập vốn mở tiệm may. Trong khoảng thời gian
này, ban ngày từ sáng sớm cho đến trưa làm công nhân may cho sở Pháp, chiều về chăm sóc vợ con rồi
tối đến đem đàn vào vũ trường làm việc cho đến 2 giờ sáng. Đây là khoảng thời gian nhọc nhằn mà tôi
tìm lại, khắn khít trong mệt mỏi nhưng thanh thoát, người bạn đồng hành "âm nhạc" của tôi, đã từng
cùng nhau gắn bó khi tôi còn bé bỏng. Âm nhạc vừa là niềm vui, vừa là phương tiện của một nghề tay
trái đã giúp tôi qua khỏi lúc khó khăn này.
Trong suốt giai đoạn kinh doanh tại Vientiane, làm chủ cơ sở may với thương hiệu là "Dooley"
[tên một bác sĩ hải quân Hoa Kỳ, Thomas Anthony Dooley (1927 –1961) , tác giả quyển sách "Deliver
Us From Evil " xuất bản năm 1956 tạm dịch là " Xin Cứu Chúng Tôi Ra Khỏi Sự Hung Dữ ", ân nhân
giúp đồng bào và cô nhi di tản trên chuyến tàu USS Montague sau hiệp định Genève 1954), tôi tận
dụng âm nhạc như một trong những khả năng giao tiếp để khuếch trương thương mại.
Tôi ý thức là nghề chính của tôi vẫn là nghề may với châm ngôn " nhất nghệ tinh nhất thân
vinh". Nếu sự thực hành ngoại ngữ tối thiểu và tối cần như Lào, Anh và Pháp giúp tôi thường nhật mở
rộng lãnh vực giao tiếp hơn đối với một số đồng nghiệp thì với khả năng âm nhạc, thỉnh thoảng sự có
mặt của tôi vào những cơ hội tiếp tân, những dạ hội nơi vũ trường mà tôi phụ trách phần tổ chức nhạc
khiêu vũ và ca hát khiến tôi được giới thượng lưu để ý.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 118
Vientiane Đêm từ thiện giúp Bangladesh 1972

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 119
Ban nhạc trẻ năm 1959

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 120
Nguyễn Vinh trình diễn cho dạ hội - Vientiane 1974

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 121
Đêm dạ vũ loterie 1970 với hiền thê

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 122
Vientiane - Dạ hội 1971
Sự giao tiếp cởi mở trong khung cảnh trà dư tửu hậu vui tươi này dễ kết tình thân và âm nhạc, trong
trường hờp này, có tác dụng xúc tác cho một số giao kết thương mại thành công.
Nguyễn Vinh ( Vientiane - 35 tuổi)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 123
Nguyễn Vinh ( Lyon - 2000 )
Sau biến cố 1975, tôi rời Vientiane bỏ hết tài sản sự nghiệp di tản sang Pháp với gia đình riêng. Hưởng
quy chế tị nạn, tôi tìm được một chỗ làm trong cơ sở Sapeur Pompiers ở Paris 13è và tiếp tục hành
nghề may trong một thời gian ngắn độ 7 tháng tại đây.
Nhờ óc tháo vát và phân tích thị trường như đã viết trong phần 10 của hồi ký, tôi thành công
trong việc mở lại một cơ sở để tự làm chủ và tái lập lại thương hiệu "Dooley" của ngày xưa. Công
việc làm ăn tiến triển thật tốt đẹp và tôi sống trong thịnh vượng và hạnh phúc với gia đình cùng vợ và
ba con.
Tìm lại phương tiện và thời giờ rảnh, tôi trở lại tiếp tục chơi nhạc và sáng tác trong những lúc

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 124
trà dư tửu hậu.
Mấy năm sau đời tôi gặp sóng gió trong thương nghiệp vì khó khăn kinh tế và tan vỡ gia đình
khi tôi gần 50 tuổi như đã kể lại trong phần 11 của hồi ký.
Tôi từ bỏ Paris xuống định cư tại Lyon vào năm 1986 và bắt đầu cuộc sống hưu trí tại đây. Âm
nhạc lại trở về với tôi, không bao giờ lại khắn khít và gắn bó hơn lúc này vì tôi là người có nhiều tâm
sự và nhiều rung động, dễ gây hứng cảm cho những dòng nhạc tuôn tràn tự đáy tâm tư.
Mang niềm say mê âm nhạc như một nghiệp duyên, tôi sáng tác tuỳ theo cảm hứng vui buồn
hay với mục đích chia sẻ, trao đổi với thân hữu mà không bao giờ nghĩ tới việc thương mại những nhạc
phẩm này.
Tôi cũng nhân thời gian rảnh rỗi tự trau giồi thêm về dương cầm vì về già bị bệnh yếu tim tôi
bớt chơi guitare để tránh tận dụng những ngón tay bấm hợp âm (accords) trên phím đàn.
Để tiến bộ trong sáng tác, tôi cũng tìm tòi và trau giồi thêm về kỹ thuật hoà âm hoặc nhờ một số
nhạc sĩ Pháp quen biết chỉ giáo, hoặc tìm sách vở tự học. Một trong những quyển tôi hay dùng là "
Traité d'Harmonie " của Théodore Dubois, xuất bản năm 1983.
Tôi sáng tác với nhiều thể loại và thể điệu, khoảng 100 nhạc phẩm (hùng ca lúc mới sang Pháp,
tình ca và nhạc thính phòng sau này ) và có mở riêng một site Web theo địa chỉ internet sau đây để phổ
biến một số nhạc phẩm.
http://www.nguyenvinh.net/nv1/index.html
Ngoài ra tôi cũng thích chia sẻ với những thân hữu thi sĩ bằng cách phổ nhạc những bài thơ tâm
đắc của họ ( Toàn Phong Nguyễn Xuân Vinh, Ngô Minh Hằng, Duy Tường, Nguyễn Duy Phước, Phạm
Nhã, Song Châu, Dã Thảo...) hay hoà âm và tìm ca sĩ trình bày những nhạc phẩm của những nhạc sĩ
quen biết ( Lý Lãng Nhân, Trần Tường...)
Những nhạc phẩm tâm huyết nhất của tôi là Hoài Mong, Bước Phiêu Linh, Nén Hương Lòng,
Tiễn Em, Nhớ Dĩ Vãng, Vientiane ... đánh dấu và biểu lộ những cảm xúc và hoài vọng, hân hoan, đau
buồn hay thương tiếc trước những biến cố trong đời tôi.
Như đã viết trong cuối phần 11 của hồi ký, tại Lyon tôi đã thực hiện trong vòng 5 năm một
tuyển tập gồm 40 BÀI TÌNH CA Nguyễn Vinh, hiệu chính và hoà âm lại rồi bắt đầu phổ biến trên site
Web qua giọng hát của tác giả và sau đó trình bày bởi những ca sĩ chuyên nghiệp.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 125
Một đời yêu âm nhạc, khi thì nghe và thưởng thức, khi thì hứng cảm sáng tác, tôi cảm nhận âm
nhạc qua những trạng thái thụ động và chủ động nhưng luôn luôn, âm nhạc có mãnh lực lôi cuốn tâm
hồn tôi, nâng nhịp đập của trái tim tôi và tôi xin mượn những cảm nghĩ qua vài danh ngôn đẹp và ý nhị
về âm nhạc sau đây để biểu lộ niềm say mê nhạc của chính tôi và đưa tha nhân đến sự say mê này.
* Họa sĩ biến thơ thành tranh; nhạc sĩ biến tranh thành âm nhạc.
The painter turns a poem into a painting; the musician sets a picture to music.
* Nhiệm vụ cao quý của âm nhạc là chiếu sáng vào những cõi sâu thẳm trong trái tim con người.
It is music's lofty mission to shed light on the depths of the human heart.
Robert Schumann
* Tình yêu không thể hiện được ý niệm của âm nhạc, trong khi âm nhạc có thể cho ta ý niệm về tình
yêu.
Love cannot express the idea of music, while music may give an idea of love.
Hecto Berlioz
* Những người cùng nhau tạo ra âm nhạc không thể trở thành kẻ thù, ít nhất khi mà điệu nhạc chưa
kết thúc.
People who make music together cannot be enemies, at least while the music lasts.
Paul Hindemith
* Âm nhạc khơi ngọn lửa trong tim người đàn ông và dâng lệ lên mắt người phụ nữ.
Music should strike fire from the heart of man, and bring tears form the eyes of woman.
Beethoven
****************
Riêng tôi, tôi xem một nhạc phẩm hay như một khu vườn kỳ hoa dị thảo trong đó mỗi nốt nhạc là một
cánh hoa và lời nhạc là hương hoa.
Có một nhạc phẩm ngoại quốc mà tôi rất thích lời ca, đó là bản "J'ai deux amours ", sáng tác của
Vincent Scotto năm 1930 và trình bày bởi Joséphine BAKER.
J'ai deux amours...Mon pays et Paris...Par eux toujours...Mon coeur est ravi.
Tôi có hai tình yêu...Quê hương tôi và Paris..Với hai niềm thương này..Tim tôi luôn vui rạng rỡ .
Tôi cũng có hai tình yêu sâu đậm và thiết tha trong đời, đó là gia đình tôi và âm nhạc....Trong

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 126
bóng hoàng hôn của đời tôi, « âm nhạc », người bạn đồng hành và tâm đắc đã đến với tôi từ thuở tôi
còn bé bỏng, vẫn còn đó, vẫn trung thành, đồng thanh đồng khí, vẫn chia sẻ và dìu tôi ngụp lặn trong
một thế giới âm thanh huyền diệu và riêng biệt của cõi dương trần trong khi chờ đợi tôi đi vào một thế
giới tâm linh vĩnh hằng, chặng cuối của kiếp nhân sinh !
Không biết người bạn đồng hành này có sẽ còn theo tôi chăng ?
LỜI BẠT
Nhân sinh nhược đại mộng
Thế sự tựa phù vân
Với một chút rảnh rỗi của tuổi xế chiều, tôi viết tập hồi ký này. Trước tiên, xin kính dâng lên hương
hồn cha mẹ tôi với lòng biết ơn Hai Người đã cho tôi một hình hài tròn vẹn, khoẻ mạnh, can trường.
Sau, xin để cảm ơn những ân nhân, thầy dạy nhạc, thầy dạy nghề, những bạn bè tốt bụng giúp đỡ tôi
trong những ngày thơ ấu, cho tới tuổi trưởng thành. Những kỷ niệm lưu dấu trong tim mà tôi không bao
giờ quên được.
Cuộc đời như giấc mộng Nam Kha, có được có mất rồi cát bụi lại trở về với cát bụi theo triết lý
của đạo Phật. Cuộc sống tuổi về hưu rảnh rỗi nơi xứ người cho tôi cơ hội nhìn nhận về những việc
trong quá khứ, suy ngẫm về triết lý nhân sinh. Thay cho lời kết, tôi xin tạm lấy bài thơ Nhàn của cụ
Nguyễn Bỉnh Khiêm làm cẩm nang sống cho đoạn cuối cuộc đời ..
Một mai, một cuốc, một cần câu
Thơ thẩn dù ai vui thú nào
Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người kiếm chốn lao xao
Thu ăn măng trúc, đông ăn giá
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao
Rượu đến cội cây ta sẽ uống
Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao.
Trong giấc mộng của cuộc đời, khi tỉnh dậy, vẫn còn lưu luyến hồi tưởng về bậc sinh thành,
những thân bằng quyến hữu, và cả những người đã khuất, với lòng tri ân chân thành sâu sắc, tôi hy
vọng họ vẫn sống mãi với thời gian. Với tấm lòng thành kính của tôi.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 127
Đêm nay nhìn lên bầu trời mênh mông lấp lánh hằng hà sa số những vì sao, tôi nhớ lại hình như
đã có lần nghe nói rằng số sao trên trời còn nhiều hơn số nhân loại trên trái đất và mỗi người đều có
một vì sao của riêng mình. Tôi không biết vì sao của tôi hiện ở đâu trong dải Ngân Hà nhưng tôi chắc
rằng đó là một vì sao cuối đời đang sáng chói mãnh liệt với cái tinh anh cuối cùng của nó trước khi tắt
lịm... thầm nguyện để lại một lần chót, một vết sáng dù phù du, nhưng đó là dấu vết của tình yêu chân
thật, của sự tri ân, của luyến lưu và hy vọng khi thầm ngoảnh nhìn lại cuộc đời đã qua. ■

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 128
Mùa đông Lyon năm 2008 - Nguyễn Đức Vinh.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 129
Paris: Nh»ng Chi‰c CÀu Cûa Paris
Sóng ViŒt ñàm Giang
Một trong những cách thú vị để khám phá cái đáng yêu của Paris là đi tản bộ dọc theo sông Seine.
Nhiều chiếc cầu trong số 37 chiếc cầu bắc ngang sông Seine của Paris không những chỉ đẹp, lãng mạn
hay kiêu sa, mà lại còn kèm theo cả một lịch sử đặc sắc.
Dưới đây là lịch sử và hình ảnh một số cây cầu trong 37 cây cầu của Paris bắc ngang dòng sông
Seine mà người viết đã có dịp thăm viếng và chụp hình.
Cầu đi bộ Simone de Beauvoir.
Đây là cây cầu đi bộ mới thực hiện và khánh thành vào năm 2006 dẫn từ thư viện Quốc gia
(Bibliothèque Nationale) đến công viên Bercy. Cầu dài 304 thước, rộng 12 m, mang tên Simone de
Beauvoir, một nhà văn, nhà triết học và là người đầu tiên đề cao phụ nữ nhân quyền. Tưởng cũng nên
nhắc, Simone de Beauvoir và Jean Paul Sartre (chủ nghĩa hiện thực) là một đôi nhân tình nổi tiếng
thường xuyên có mặt tại Café de Flore.
Cầu Bir-Hakeim.
Cầu đi bộ Simone de Beauvoir
Cầu này đuợc hoàn tất năm 1905 nối liền quận 15 và 16 ngang qua Đảo Thiên Nga ( Île des Cygnes).
Trên cầu, tầng một là đường 6 métro Paris. Cầu này lúc đầu mang tên Cầu cạn Passy, nhưng đến năm
1949 thì được đổi thành Bir-Hakeim để tưởng nhớ quân đội Pháp đã tranh đấu chống lại Ý và Đức
trong trận chiến Bir-Hakeim vào năm 1942.
Cầu Alexander III Cầu Iéna Cầu hai tầng Bir-Hakeim

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 130
Cầu Grenelle
Cầu Grenelle khá mới được xây năm 1966, cầu chạy ngang mỏm phía nam của đảo Thiên Nga. Nơi này
có một bức tượng Nữ Thần Tự-do cao 9 m, một món quà của Hoa kỳ trao cho Pháp, làm dập khuôn
theo tượng Nữ Thần nguyên bản mà Pháp đã tặng Mỹ.
Cầu Concorde
Ba cây cầu bắc ngang đảo Thiên Nga từ dưới lên cao Bir-Hakeim, Rouelle, Grenelle.
Cầu xa hơn nữa (cầu thứ tư ) là cầu Mirabeau. (Hình chụp từ Toà Eiffel nhìn xuống)
Cầu Comcorde nối liền công trường Concorde dẫn đến Hạ nghị viện của Pháp, Palais Bourbon. Cầu
được dự tính xây từ năm 1725, nhưng phải mãi đến những năm từ 1787 đến 1791 mới hoàn tất. Cầu
cũng được mở rộng gấp đôi vào năm 1932 vì giao thông qua cầu tăng quá mức.
Cầu Concorde

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 131
Cầu Alma
Cầu mang tên trận chiến Alma, một trận chiến Phán đánh bại Đức. Đó là trận chiến đầu tiên có lính
Zouave (lính bộ binh Algerie) tham dự. Vì thế nên có tượng một người lính Zouave đặt ở gầm cầu.
Tượng lính Zouave này được dùng để đo lường mực nước của sông dâng lên. Nước dâng cao nhất
trong lịch sử Paris là năm 1910, mực nước lên đến vai Zouave.
Cầu Alma
Zouave tại cầu Alma
Với người dân Paris thì cầu Alma đuợc coi như là dụng cụ nhìn mực nước và là một cái đập
đúng thời dể ngăn chặn lụt lội trên sông Seine do sự hiện diện của người lính Zouave. Lối đi bộ xuống
bên hai bờ của sông Seine thường đóng lại mực nước sông lên đến chân của Zouave, và khi mực nước
lên đến bắp chân của bức tượng thì chính quyền sẽ không cho phép tầu di chuyển trên sông nữa. Năm
1910 khi sông Seine bị lụt nặng, mực nước lên đến vai bức tượng lính Zouave. Tuy nhiên đo luờng
chính thức của Cơ quan Dân sự Pháp đã dung Cầu La Tournelle để làm mức đo lường chứ không dung
cầu Alma.
Người lính Zouave này là tác phẩm của Georges Diébolt được làm trong khoảng năm 1854-
1856 (gồm 4 tượng) để đặt vào chiếc cầu Alma đầu tiên làm bằng đá. Đến năm 1970 thì cầu đá Alma
được thay thế bằng cầu mới làm bằng thép, sau khi cầu hoàn tất vào năm 1974 thì một tượng lính
zouave này lại được đặt lại tại chân một cột cầu, vị trí rất gần với mực nguyên thủy. Khi đi tầu/thuyền
ngang qua cầu Alma, hầu hết du khách nếu biết chuyện đều nhìn ngắm pho tượng và mực nước ở chân
bức tượng. Người viết hàng chữ này cũng không thể không nhìn và chụp hình.
Vài chi tiết lụt cầu Alma:
1910 là “năm lụt của thế kỷ” với mực nước lên 8.62m và nước lên tới vai bức tượng Zouave.
1955 nước sông Seine lên cao 7.12m tới vòng eo (waist) bức tượng.2001 nước sông Seine lên
đến đầu gối bức tượng
Và ngày lụt gần nhất là ngày 27 tháng 12, năm 2010 khi mực nước sông Seine lên 3.78 m và tới
gối tượng zouave thì hai bờ sông và hệ thống đường ngầm đều được đóng.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 132
Ngọn lửa Tự do ở công trường Alma
Hình ảnh lụt năm 1910 của lefildutemps.free,fr
Đường hầm cầu Alma chạy ở dưới công trường Alma bên hữu ngạn sông Seine. Năm 1989 Hoa Kỳ đã
đề nghị một đài kỷ niệm để ghi ơn Pháp đã giúp công việc bảo trì bức tượng Nữ Thần Tự Do nhân dịp
kỷ niệm 100 năm. Món quà của Hoa kỳ, một ngọn đuốc lửa cao 3.5 m phỏng theo ngọc đuốc Nữ thần
Tư do làm bằng đồng đã được đặt tại gần đuờng hầm Alma. Sau khi tai nạn xe hơi thảm khốc đã kết
thúc cuộc đời của công chúa Diana, Anh quốc vào ngày 31 tháng Tám, năm 1997 tại đường hầm cầu
này, đài ngọn đuốc Tự-do đã được rất nhiều người mang hoa, lưu niệm đặt vào và được coi như một
nơi tuởng niệm công chúa Diana. Nơi này sau đó đã được bao quanh với dây xích để ngăn cản sự biến
đổi nơi này thành đài tưởng niệm khác với ý nghĩa nguyên thủy.
Cầu Sully.
Ngọn lửa Tự-do ở công trường Alma
Cầu Sully nối tả ngạn sông Seine ở mỏm phía đông của Đảo St Louis. Trước khi có cây cầu hiện nay
xây vào năm 1876, thì đảo St Louis được nối với thành phố bằng hai cầu nhỏ (Damiette và
Constantine).

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 133
Cầu Mới (Pont Neuf)
Mang tên là cầu mới nhưng ngộ thay, đây chính là cây cầu cũ nhất xây từ năm 1607 khi mà chung
quanh cầu chưa có nhà cửa gì cả. Cầu này nối tả ngạn và hữu ngạn sông Seine qua mỏm phía tây của
Île de la Cité, và là cây cầu nổi tiếng nhất cùng với cầu Alexander III đẹp nhất.
Cầu Sully Cầu Mới (Pont Neuf)
Cầu Mới chụp trên cầu (Tượng Henry III bên trái) và từ sông Seine nhìn lên cầu
Vào giữa thế kỷ 16, sông Seine chỉ có hai cây cầu bắc ngang nối liền hai bờ thành phố Paris nên cầu
luôn luôn bị hư hại vì quá đông. Năm 1578 vua Henry III quyết định xây một cây cầu mới, và dự án
thật sự bắt đầu vào năm 1607. Cầu được hoàn thành và vua Henry IV đặt tên cầu là Pont Neuf. Sau khi
vua Henry IV qua đời, một tượng vua Henry IV cưỡi ngựa được đặt ở công trường Pont Neuf. Tượng
hiện tại là tượng sao chép lại tượng nguyên thủy đã bị đốt chảy trong cuộc Cách mạng Pháp, tượng sau
này được làm lại vào năm 1818.
Cầu Mới dài 232 m, rộng 22 m, khi xây đây là cây cầu đầu tiên không có nhà xây trên cầu. Cầu
lại có những khoảng bán cầu gần lề đường nên cầu là nơi có rất nhiều người tụ tập để gặp gỡ hay hội
họp. Vì cầu Mới nối hai bên Paris với Île de la Cité nên nó gồm hai phần với tất cả là 12 vòng cung
gầm cầu.
Nằm về phía tây Pont Neuf là cầu đi bộ Passerelle des Arts. Đây là chiếc cầu nhỏ có sàn làm
bằng gỗ, từ Louvre qua sông Seine dẫn đến Institut de France.
Passerelle Solférino (nay là Passerelle Senghor).

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 134
Cầu này là một cầu đi bộ dài 106 m nối liền Viện bảo tàng Louvre với Viện bảo tàng Orsay qua Jardin
des Tuileries và sông Seine.
Passerelle des Arts
Passerelle Solférino.
Cầu Royal .
Cầu Royal nối liền cánh tòa Flore của Viện Bảo Tàng Louvre bên hữu ngạn với bên tả ngạn
sông Seine gần đường phố Bac. Cầu bằng đá có năm vòng cung. Đây là cây cầu cổ thứ ba sau pont
Neuf và pont Marie.
Cầu Mirabeau
Đây là một cây cầu thép có cấu trúc khung vòm, nằm giữa quận 15 và quận 16, Paris, Ile de France do
Jean Resal vẽ kiểu. Cầu có ba vòm, dài 173 mét, rộng 20 mét (đường xe đi rộng 12 m, vỉa hè hai bên
mỗi bên rộng 4 m) được xây cất vào năm 1893 và hoàn thành năm1896. Vì cầu làm bằng thép nên vòm
giữa đã nâng cao được gần 100m, một điều mà cầu đá không thể thực hiện được. Tổng thống Felix
Faure khánh thành cầu ngày 11 tháng 4, năm 1897.
Cầu có hai cột trụ lớn đặt sâu xuống lòng sông, ở thành lan can trên cầu nhìn xuống hai bên trụ
này thì thấy có 4 tượng của Jean Antoine Injalbert như đứng ở mũi thuyền, mang tên "The City of
Paris", "Abundance","Navigation", và "Commerce". Tượng mang tên "City of Paris" và "Abundance"
quay mặt ra sông Seine, hai tượng mang tên "Navigation" và "Commerce" quay mặt vào cầu.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 135
Nói đến cây cầu Mirabeau, và những quán café của Paris, không thể nào không nhắc đến bài thơ
nổi tiếng của Apollinaire : “Cây cầu Mirabeau”.
Cầu Mirabeau
Dưới cầu Mirabeau dòng sông Seine nước chảy
Như tình chúng mình
Có cần phải tự nhắc rằng
Niềm vui nào có cũng sau buồn phiền đớn đau
Đêm cứ đến chuông giờ cứ điểm
Ngày cứ trôi mình tôi còn đây
Hãy nắm tay nhau và giữ mặt đối nhau đây
Trong cùng lúc này
Dưới cầu tay chúng mình là
Làn sóng mệt mỏi của ánh mắt nhìn thiên thu
Đêm cứ đến chuông giờ cứ điểm
Ngày cứ trôi mình tôi còn đây
Tình qua đi chẳng khác chi giòng nước chảy miết
Tình yêu qua đi
Sao cuộc đời trôi chậm thế
Và Hy-vọng sao mà lại mãnh liệt quá thay
Đêm cứ đến chuông giờ cứ điểm
Ngày cứ trôi mình tôi còn đây
Hàng ngày trôi qua và hàng tuần cũng trôi qua
Chẳng thời quá khứ
Chẳng kỷ niệm tình trở lại
Dưới cầu Mirabeau dòng sông Seine nước chảy
Đêm cứ đến chuông giờ cứ điểm
Ngày cứ trôi mình tôi còn đây. ■
Sóng Việt phỏng dịch
12 December 2009
Bài viết về bài thơ “Cầu Mirabeau” do Sóng Việt viết có thể đọc tại link:
http://chimviet.free.fr/truyenky/songviet/svdgn064_Paris_Mirabeau.htm
hay:
http://jsongviet.blogspot.com/2010/01/cau-mirabeau-paris-francesong-viet.html
Sóng Việt Đàm Giang
May 11, 2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 136
L'Avare
de Molière (1622-1673)
Comédie (1667)
PERSONNAGES ACTEURS
Harpagon, père de Cléante et d'Élise,
et amoureux de Mariane.
Molière.
Cléante, fils d'Harpagon, amant de Mariane. La Grange.
Élise, fille d'Harpagon, amante de Valère. Mlle Molière.
Valère, fils d'Anselme et amant d'Élise.
Du Croisy.
Mariane, amante de Cléante et aimée d'Harpagon. Mlle De Brie.
Anselme, père de Valère et de Mariane.
Frosine, femme d'intrigue.
Magd. Béjart.
Maître Simon, courtier.
Maître Jacques, cuisinier et cocher d'Harpagon. Hubert.
La Flèche, valet de Cléante.
Béjart cadet.
Dame Claude, servante d'Harpagon.
Brindavoine,
La Merluche, laquais d'Harpagon.
Un commissaire et son clerc.
La scène est à Paris, dans la maison d'Harpagon.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 137
ACTE PREMIER
Scène première. - Valère, Élise.
- Valère -
Hé quoi! charmante Élise, vous devenez mélancolique, après les obligeantes assurances que vous avez
eu la bonté de me donner de votre foi? Je vous vois soupirer, hélas! au milieu de ma joie ! Est-ce du
regret, dites-moi, de m'avoir fait heureux? et vous repentez-vous de cet engagement où mes feux ont pu
vous contraindre?
- Élise -
Non, Valère, je ne puis pas me repentir de tout ce que je fais pour vous. Je m'y sens entraîner par une
trop douce puissance, et je n'ai pas même la force de souhaiter que les choses ne fussent pas. Mais, a
vous dire vrai, le succès me donne de l'inquiétude; et je crains fort de vous aimer un peu plus que je ne
devrais.
- Valère -
Eh! que pouvez-vous craindre, Élise, dans les bontés que vous avez pour moi ?
- Élise -
Hélas ! cent choses à la fois : l'emportement d'un père, les reproches d'une famille, les censures du
monde ; mais plus que tout, Valère, le changement de votre coeur, et cette froideur criminelle dont ceux
de votre sexe payent le plus souvent les témoignages trop ardents d'un innocent amour.
- Valère -
Ah ! ne me faites pas ce tort, de juger de moi par les autres ! Soupçonnez-moi de tout, Élise, plutôt que
de manquer à ce que je vous dois. Je vous aime trop pour cela ; et mon amour pour vous durera autant
que ma vie.
- Élise -
Ah ! Valère, chacun tient les mêmes discours ! Tous les hommes sont semblables par les paroles ; et ce
n'est que les actions qui les découvrent différents.
- Valère -
Puisque les seules actions font connaître ce que nous sommes, attendez donc, au moins, à juger de mon
coeur par elles, et ne me cherchez point des crimes dans les injustes craintes d'une fâcheuse
prévoyance. Ne m'assassinez point, je vous prie, par les sensibles coups d'un soupçon outrageux ; et
donnez-moi le temps de vous convaincre, par mille et mille preuves, de l'honnêteté de mes feux.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 138
- Élise -
Hélas ! qu'avec facilité on se laisse persuader par les personnes que l'on aime ! Oui, Valère, je tiens
votre coeur incapable de m'abuser. Je crois que vous m'aimez d'un véritable amour, et que vous me
serez fidèle : je n'en veux point du tout douter, et je retranche mon chagrin aux appréhensions du blâme
qu'on pourra me donner.
- Valère -
Mais pourquoi cette inquiétude ?
- Élise -
Je n'aurais rien à craindre si tout le monde vous voyait des yeux dont je vous vois ; et je trouve en votre
personne de quoi avoir raison aux choses que je fais pour vous. Mon coeur, pour sa défense, a tout
votre mérite, appuyé du secours d'une reconnaissance où le ciel m'engage envers vous. Je me représente
à toute heure ce péril étonnant qui commença de nous offrir aux regards l'un de l'autre ; cette générosité
surprenante qui vous fit risquer votre vie, pour dérober la mienne à la fureur des ondes ; ces soins
pleins de tendresse que vous me fîtes éclater après m'avoir tirée de l'eau, et les hommages assidus de
cet ardent amour que ni le temps ni les difficultés n'ont rebuté, et qui, vous faisant négliger et parents et
patrie, arrête vos pas en ces lieux, y tient en ma faveur votre fortune déguisée, et vous a réduit, pour me
voir, à vous revêtir de l'emploi de domestique de mon père. Tout cela fait chez moi, sans doute, un
merveilleux effet ; et c'en est assez, à mes yeux, pour me justifier l'engagement où j'ai pu consentir ;
mais ce n'est pas assez peut-être pour le justifier aux autres, et je ne suis pas sûre qu'on entre dans mes
sentiments.
- Valère -
De tout ce que vous avez dit, ce n'est que par mon seul amour que je prétends auprès de vous mériter
quelque chose ; et quant aux scrupules que vous avez, votre père lui-même ne prend que trop de soin de
vous justifier à tout le monde, et l'excès de son avarice, et la manière austère dont il vit avec ses
enfants, pourraient autoriser des choses plus étranges. Pardonnez-moi, charmante Élise, si j'en parle
ainsi devant vous. Vous savez que, sur ce chapitre, on n'en peut pas dire de bien. Mais enfin, si je puis,
comme je l'espère, retrouver mes parents, nous n'aurons pas beaucoup de peine à nous les rendre
favorables. J'en attends des nouvelles avec impatience, et j'en irai chercher moi-même, si elles tardent à
venir.
- Élise -
Ah! Valère, ne bougez d'ici, je vous prie, et songez seulement à vous bien mettre dans l'esprit de mon
père.
- Valère -
Vous voyez comme je m'y prends, et les adroites complaisances qu'il m'a fallu mettre en usage pour
m'introduire à son service ; sous quel masque de sympathie et de rapports de sentiments je me déguise
pour lui plaire, et quel personnage je joue tous les jours avec lui, afin d'acquérir sa tendresse. J'y fais
des progrès admirables ; et j'éprouve que, pour gagner les hommes, il n'est point de meilleure voie que

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 139
de se parer à leurs yeux de leurs inclinations, que de donner dans leurs maximes, encenser leurs
défauts, et applaudir à ce qu'ils font. On n'a que faire d'avoir peur de trop charger la complaisance ; et la
manière dont on les joue a beau être visible, les plus fins toujours sont de grandes dupes du côté de la
flatterie, et il n'y a rien de si impertinent et de si ridicule qu'on ne fasse avaler, lorsqu'on l'assaisonne en
louanges. La sincérité souffre un peu au métier que je fais ; mais, quand on a besoin des hommes, il
faut bien s'ajuster à eux, et puisqu'on ne saurait les gagner que par là, ce n'est pas la faute de ceux qui
flattent, mais de ceux qui veulent être flattés.
- Élise -
Mais que ne tâchez-vous aussi de gagner l'appui de mon frère, en cas que la servante s'avisât de révéler
notre secret ?
- Valère -
On ne peut pas ménager l'un et l'autre ; et l'esprit du père et celui du fils sont des choses si opposées,
qu'il est difficile d'accommoder ces deux confidences ensemble. Mais vous, de votre part, agissez
auprès de votre frère, et servez-vous de l'amitié qui est entre vous deux pour le jeter dans nos intérêts. Il
vient. Je me retire. Prenez ce temps pour lui parler, et ne lui découvrez de notre affaire que ce que vous
jugerez à propos.
- Élise -
Je ne sais si j'aurai la force de lui faire cette confidence.
Scène II. - Cléante, Élise.
- Cléante -
Je suis bien aise de vous trouver seule, ma soeur ; et je brûlais de vous parler, pour m'ouvrir à vous d'un
secret.
- Élise -
Me voilà prête à vous ouïr, mon frère. Qu'avez-vous à me dire ?
- Cléante -
Bien des choses, ma soeur, enveloppées dans un mot. J'aime.
- Élise -
Vous aimez ?
- Cléante -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 140
Oui, j'aime. Mais, avant que d'aller plus loin, je sais que je dépends d'un père, et que le nom de fils me
soumet à ses volontés ; que nous ne devons point engager notre foi sans le consentement de ceux dont
nous tenons le jour ; que le ciel les a faits les maîtres de nos voeux, et qu'il nous est enjoint de n'en
disposer que par leur conduite ; que, n'étant prévenus d'aucune folle ardeur, ils sont en état de se
tromper bien moins que nous et de voir beaucoup mieux ce qui nous est propre ; qu'il en faut plutôt
croire les lumières de leur prudence que l'aveuglement de notre passion ; et que l'emportement de la
jeunesse nous entraîne le plus souvent dans des précipices fâcheux. Je vous dis tout cela, ma soeur, afin
que vous ne vous donniez pas la peine de me le dire ? car enfin mon amour ne veut rien écouter, et je
vous prie de ne me point faire de remontrances.
- Élise -
Vous êtes-vous engagé, mon frère, avec celle que vous aimez ?
- Cléante -
Non ; mais j'y suis résolu, et je vous conjure encore une fois de ne me point apporter de raisons pour
m'en dissuader.
- Élise -
Suis-je, mon frère, une si étrange personne ?
- Cléante -
Non, ma soeur ; mais vous n'aimez pas ; vous ignorez la douce violence qu'un tendre amour fait sur nos
coeurs, et j'appréhende votre sagesse.
- Élise -
Hélas ! mon frère, ne parlons point de ma sagesse : il n'est personne qui n'en manque, du moins une
fois en sa vie ; et, si je vous ouvre mon coeur, peut-être serai-je à vos yeux bien moins sage que vous.
- Cléante -
Ah ! plût au ciel que votre âme, comme la mienne… !
- Élise -
Finissons auparavant votre affaire, et me dites qui est celle que vous aimez.
- Cléante -
Une jeune personne qui loge depuis peu en ces quartiers, et qui semble être faite pour donner de
l'amour à tous ceux qui la voient. La nature, ma soeur, n'a rien formé de plus aimable ; et je me sentis
transporté dès le moment que je la vis. Elle se nomme Mariane, et vit sous la conduite d'une bonne
femme de mère qui est presque toujours malade, et pour qui cette aimable fille a des sentiments

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 141
d'amitié qui ne sont pas imaginables. Elle la sert, la plaint et la console, avec une tendresse qui vous
toucherait l'âme. Elle se prend d'un air le plus charmant du monde aux choses qu'elle fait ; et l'on voit
briller mille grâces en toutes ses actions, une douceur pleine d'attraits, une bonté toute engageante, une
honnêteté adorable, une… Ah ! ma soeur, je voudrais que vous l'eussiez vue !
- Élise -
J'en vois beaucoup, mon frère, dans les choses que vous me dites ; et, pour comprendre ce qu'elle est, il
me suffit que vous l'aimez.
- Cléante -
J'ai découvert sous main qu'elles ne sont pas fort accommodées (1), et que leur discrète conduite a de la
peine à étendre à tous leurs besoins le bien qu'elles peuvent avoir. Figurez-vous, ma soeur, quelle joie
ce peut être que de relever la fortune d'une personne que l'on aime ; que de donner adroitement
quelques petits secours aux modestes nécessités d'une vertueuse famille ; et concevez quel déplaisir ce
m'est de voir que, par l'avarice d'un père, je sois dans l'impuissance de goûter cette joie, et de faire
éclater à cette belle aucun témoignage de mon amour.
- Élise -
Oui, je conçois assez, mon frère, quel doit être votre chagrin.
- Cléante -
Ah ! ma soeur, il est plus grand qu'on ne peut croire. Car, enfin, peut-on rien voir de plus cruel que
cette rigoureuse épargne qu'on exerce sur nous, que cette sécheresse étrange où l'on nous fait languir ?
Hé ! que nous servira d'avoir du bien, s'il ne nous vient que dans le temps que nous ne serons plus dans
le bel âge d'en jouir, et si, pour m'entretenir même, il faut que maintenant je m'engage de tous côtés ; si
je suis réduit avec vous à chercher tous les jours le secours des marchands, pour avoir moyen de porter
des habits raisonnables ? Enfin, j'ai voulu vous parler pour m'aider à sonder mon père sur les
sentiments où je suis ; et, si je l'y trouve contraire, j'ai résolu d'aller en d'autres lieux, avec cette aimable
personne, jouir de la fortune que le ciel voudra nous offrir. Je fais chercher partout, pour ce dessein, de
l'argent à emprunter ; et, si vos affaires, ma soeur, sont semblables aux miennes, et qu'il faille que notre
père s'oppose à nos désirs, nous le quitterons là tous deux, et nous affranchirons de cette tyrannie où
nous tient depuis si longtemps son avarice insupportable.
- Élise -
Il est bien vrai que tous les jours il nous donne de plus en plus sujet de regretter la mort de notre mère,
et que…
- Cléante -
J'entends sa voix. Eloignons-nous un peu pour achever notre confidence ; et nous joindrons après nos
forces pour venir attaquer la dureté de son humeur.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 142
Scène III. - Harpagon, La Flèche.
- Harpagon -
Hors d'ici tout à l'heure, et qu'on ne réplique pas. Allons, que l'on détale de chez moi, maître juré filou,
vrai gibier de potence !
- La Flèche -
(à part.)
Je n'ai jamais rien vu de si méchant que ce maudit vieillard, et je pense, sauf correction, qu'il a le diable
au corps.
- Harpagon -
Tu murmures entre tes dents ?
- La Flèche -
Pourquoi me chassez-vous ?
- Harpagon -
C'est bien à toi, pendard, à me demander des raisons ! Sors vite, que je ne t'assomme.
- La Flèche -
Qu'est-ce que je vous ai fait ?
- Harpagon -
Tu m'as fait que je veux que tu sortes.
- La Flèche -
Mon maître, votre fils, m'a donné ordre de l'attendre.
- Harpagon -
Va-t'en l'attendre dans la rue, et ne sois point dans ma maison, planté tout droit comme un piquet à
observer ce qui se passe, et faire ton profit de tout. Je ne veux point avoir sans cesse devant moi un
espion de mes affaires, un traître dont les yeux maudits assiègent toutes mes actions, dévorent ce que je
possède, et furettent de tous côtés pour voir s'il n'y a rien à voler.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 143
- La Flèche -
Comment diantre voulez-vous qu'on fasse pour vous voler ? Êtes-vous un homme volable, quand vous
renfermez toutes choses, et faites sentinelle jour et nuit ?
- Harpagon -
Je veux renfermer ce que bon me semble, et faire sentinelle comme il me plaît. Ne voilà pas de mes
mouchards (2), qui prennent garde à ce qu'on fait ?
(Bas, à part.)
Je tremble qu'il n'ait soupçonné quelque chose de mon argent.
(Haut.)
Ne serais-tu point homme à aller faire courir le bruit que j'ai chez moi de l'argent caché ?
- La Flèche -
Vous avez de l'argent caché ?
- Harpagon -
Non, coquin, je ne dis pas cela.
(Bas.)
J’enrage!
(Haut.)
Je demande si, malicieusement, tu n'irais point faire courir le bruit que j'en ai.
- La Flèche -
Hé ! que nous importe que vous en ayez, ou que vous n'en ayez pas, si c'est pour nous la même chose ?
- Harpagon -
(levant la main pour donner un soufflet à la Flèche.)
Tu fais le raisonneur ! Je te baillerai de ce raisonnement-ci par les oreilles. Sors d'ici, encore une fois.
- La Flèche -
Eh bien, je sors.
- Harpagon -
Attends : ne m'emportes-tu rien ?
- La Flèche -
Que vous emporterais-je ?

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 144
- Harpagon -
Tiens, viens çà, que je voie. Montre-moi tes mains.
- La Flèche -
Les voilà.
- Harpagon -
Les autres.
- La Flèche -
Les autres ?
- Harpagon -
Oui.
- La Flèche -
Les voilà.
- Harpagon -
(Montrant les hauts-de-chausses de la Flèche.)
N'as-tu rien mis ici dedans ?
- La Flèche -
Voyez vous-même.
- Harpagon -
(tâtant le bas des hauts-de-chausses de la Flèche.)
Ces grands hauts-de-chausses sont propres à devenir les recéleurs des choses qu'on dérobe ; et je
voudrais qu'on en eût fait pendre quelqu'un.
- La Flèche -
(à part.)
Ah ! qu'un homme comme cela mériterait bien ce qu'il craint ! Et que j'aurais de joie à la voler !
- Harpagon -
Euh ?

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 145
- La Flèche -
Quoi ?
- Harpagon -
Qu'est-ce que tu parles de voler ?
- La Flèche -
Je vous dis que vous fouillez bien partout, pour voir si je vous ai volé.
- Harpagon -
C'est ce que je veux faire.
(Harpagon fouille dans les poches de La Flèche.)
- La Flèche -
(à part.)
La peste soit de l'avarice et des avaricieux !
- Harpagon -
Comment ? que dis-tu ?
- La Flèche -
Ce que je dis ?
- Harpagon -
Oui. Qu'est-ce que tu dis d'avarice et d'avaricieux ?
- La Flèche -
Je dis que la peste soit de l'avarice et des avaricieux !
- Harpagon -
De qui veux-tu parler ?
- La Flèche -
Des avaricieux.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 146
- Harpagon -
Et qui sont-ils, ces avaricieux ?
- La Flèche -
Des vilains et des ladres.
- Harpagon -
Mais qui est-ce que tu entends par là ?
- La Flèche -
De quoi vous mettez-vous en peine ?
- Harpagon -
Je me mets en peine de ce qu'il faut.
- La Flèche -
Est-ce que vous croyez que je veux parler de vous ?
- Harpagon -
Je crois ce que je crois ; mais je veux que tu me dises à qui tu parles quand tu dis cela.
- La Flèche -
Je parle… je parle à mon bonnet.
- Harpagon -
Et moi, je pourrais bien parler à ta barrette (3).
- La Flèche -
M'empêcherez-vous de maudire les avaricieux ?
- Harpagon -
Non ; mais je t'empêcherai de jaser et d'être insolent. Tais-toi.
- La Flèche -
Je ne nomme personne.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 147
- Harpagon -
Je te rosserai si tu parles.
- La Flèche -
Qui se sent morveux, qu'il se mouche.
- Harpagon -
Te tairas-tu ?
- La Flèche -
Oui, malgré moi.
- Harpagon -
Ah ! Ah !
- La Flèche -
(montrant à Harpagon une poches de son justaucorps.)
Tenez, voilà encore une poche : êtes-vous satisfait ?
- Harpagon -
Allons, rends-le-moi sans te fouiller.
- La Flèche -
Quoi ?
- Harpagon -
Ce que tu m'as pris.
- La Flèche -
Je ne vous ai rien pris du tout.
- Harpagon -
Assurément ?
- La Flèche -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 148
Assurément.
- Harpagon -
Adieu. Va-t-en à tous les diables !
- La Flèche -
Me voilà fort bien congédié.
- Harpagon -
Je te le mets sur ta conscience, au moins.
Scène IV. - Harpagon.
- Harpagon -
Voilà un pendard de valet qui m'incommode fort ; et je ne me plais point à voir ce chien de boiteux-là.
Certes, ce n'est pas une petite peine que de garder chez soi une grande somme d'argent ; et bienheureux
qui a tout son fait bien placé, et ne conserve seulement que ce qu'il faut pour sa dépense ! On n'est pas
peu embarrassé à inventer, dans toute une maison, une cache fidèle ; car pour moi, les coffres-forts me
sont suspects, et je ne veux jamais m'y fier. Je les tiens justement une franche amorce à voleurs, et c'est
toujours la première chose que l'on va attaquer.
Scène V. - Harpagon ; Élise et Cléante, parlant ensemble, et restant dans le fond du théâtre.
- Harpagon -
(se croyant seul.)
Cependant, je ne sais si j'aurai bien fait d'avoir enterré, dans mon jardin, dix mille écus qu'on me rendit
hier. Dix mille écus en or, chez soi, est une somme assez…
(À part, apercevant Élise et Cléante.)
O ciel ! je me serai trahi moi-même ! la chaleur m'aura emporté, et je crois que j'ai parlé haut, en
raisonnant tout seul.
(À Cléante et Élise.)
Qu'est-ce ?
- Cléante -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 149
Rien, mon père.
- Harpagon -
Y a-t-il longtemps que vous êtes là ?
- Élise -
Nous ne venons que d'arriver.
- Harpagon -
Vous avez entendu…
- Cléante -
Quoi, mon père ?
- Harpagon -
Là…
- Élise -
Quoi ?
- Harpagon -
Ce que je viens de dire.
- Cléante -
Non.
- Harpagon -
Si fait, si fait.
- Élise -
Pardonnez-moi.
- Harpagon -
Je vois bien que vous en avez ouï quelques mots. C'est que je m'entretenais en moi-même de la peine
qu'il y a aujourd'hui à trouver de l'argent, et je disais qu'il est bien heureux qui peut avoir dix mille écus
chez soi.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 150
- Cléante -
Nous feignions à vous aborder, de peur de vous interrompre.
- Harpagon -
Je suis bien aise de vous dire cela, afin que vous n'alliez pas prendre les choses de travers, et vous
imaginer que je dise que c'est moi qui ai dix mille écus.
- Cléante -
Nous n'entrons point dans vos affaires.
- Harpagon -
Plût à Dieu que je les eusse, dix mille écus !
- Cléante -
Je ne crois pas…
- Harpagon -
Ce serait une bonne affaire pour moi.
- Élise -
Ces sont des choses…
- Harpagon -
J'en aurais bon besoin.
- Cléante -
Je pense que…
- Harpagon -
Cela m'accommoderait fort.
- Élise -
Vous êtes…
- Harpagon -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 151
Et je ne me plaindrais pas, comme je le fais, que le temps est misérable.
- Cléante -
Mon Dieu ! mon père, vous n'avez pas lieu de vous plaindre et l'on sait que vous avez assez de bien.
- Harpagon -
Comment, j'ai assez de bien ! Ceux qui le disent en ont menti. Il n'y a rien de plus faux ; et ce sont des
coquins qui font courir tous ces bruits-là.
- Élise -
Ne vous mettez point en colère.
- Harpagon -
Cela est étrange que mes propres enfants me trahissent et deviennent mes ennemis.
- Cléante -
Est-ce être votre ennemi que de dire que vous avez du bien ?
- Harpagon -
Oui. De pareils discours, et les dépenses que vous faites, seront cause qu'un de ces jours on me viendra
chez moi couper la gorge, dans la pensée que je suis tout cousu de pistoles.
- Cléante -
Quelle grande dépense est-ce que je fais ?
- Harpagon -
Quelle? Est-il rien de plus scandaleux que ce somptueux équipage que vous promenez par la ville ? Je
querellais hier votre soeur ; mais c'est encore pis. Voilà qui crie vengeance au ciel ; et, à vous prendre
depuis les pieds jusqu'à la tête, il y aurait là de quoi faire une bonne constitution. Je vous l'ai dit vingt
fois, mon fils, toutes vos manières me déplaisent fort ; vous donnez furieusement dans le marquis ; et,
pour aller ainsi vêtu, il faut bien que vous me dérobiez.
- Cléante -
Hé ! comment vous dérober ?
- Harpagon -
Que sais-je ? Où pouvez-vous donc prendre de quoi entretenir l'état que vous portez ?

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 152
- Cléante -
Moi, mon père ? C'est que je joue ; et, comme je suis fort heureux, je mets sur moi tout l'argent que je
gagne.
- Harpagon -
C'est fort mal fait. Si vous êtes heureux au jeu, vous en devriez profiter, et mettre à honnête intérêt
l'argent que vous gagnez, afin de le trouver un jour. Je voudrais bien savoir, sans parler du reste, à quoi
servent tous ces rubans dont vous voilà lardé depuis les pieds jusqu'à la tête, et si une demi-douzaine
d'aiguillettes ne suffit pas pour attacher un haut-de-chausses. Il est bien nécessaire d'employer de
l'argent à des perruques, lorsque l'on peut porter des cheveux de son cru, qui ne coûtent rien ! Je vais
gager qu'en perruques et rubans il y a du moins vingt pistoles ; et vingt pistoles rapportent par année
dix-huit livres six sols huit deniers, à ne les placer qu'au denier douze (4).
- Cléante -
Vous avez raison.
- Harpagon -
Laissons cela, et parlons d'autre affaire. Euh ?
(Apercevant Cléante et Élise qui se font des signes.)
Hé !
(Bas, à part.)
Je crois qu'ils se font signe l'un à l'autre de me voler ma bourse.
(Haut.)
Que veulent dire ces gestes-là ?
- Élise -
Nous marchandons, mon frère et moi, à qui parlera le premier, et nous avons tous deux quelque chose à
vous dire.
- Harpagon -
Et moi, j'ai quelque chose aussi à vous dire à tous deux.
- Cléante -
C'est de mariage, mon père, que nous désirons vous parler.
- Harpagon -
Et c'est de mariage aussi que je veux vous entretenir.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 153
- Élise -
Ah ! mon père !
- Harpagon -
Pourquoi ce cri ? Est-ce le mot, ma fille, ou la chose, qui vous fait peur ?
- Cléante -
Le mariage peut nous faire peur à tous deux, de la façon que vous pouvez l'entendre ; et nous craignons
que nos sentiments ne soient pas d'accord avec votre choix.
- Harpagon -
Un peu de patience ; ne vous alarmez point. Je sais ce qu'il faut à tous deux, et vous n'aurez, ni l'un ni
l'autre, aucun lieu de vous plaindre de tout ce que je prétends faire ; et, pour commencer par un bout,
(À Cléante.)
avez-vous vu, dites-moi, une jeune personne appelée Mariane, qui ne loge pas loin d'ici ?
- Cléante -
Oui, mon père.
- Harpagon-
Et vous ?
- Élise -
J'en ai ouï parler.
- Harpagon -
Comment, mon fils, trouvez-vous cette fille ?
- Cléante -
Une fort charmante personne.
- Harpagon -
Sa physionomie ?
- Cléante -
Tout honnête et pleine d'esprit.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 154
- Harpagon -
Son air et sa manière ?
- Cléante -
Admirables, sans doute.
- Harpagon -
Ne croyez-vous pas qu'une fille comme cela mériterait assez que l'on songeât à elle ?
- Cléante -
Oui, mon père.
- Harpagon -
Que ce serait un parti souhaitable ?
- Cléante -
Très souhaitable.
- Harpagon -
Qu'elle a toute la mine de faire un bon ménage ?
- Cléante -
Sans doute.
- Harpagon -
Et qu'un mari aurait satisfaction avec elle ?
- Cléante -
Assurément.
- Harpagon -
Il y a une petite difficulté : c'est que j'ai peur qu'il n'y ait pas, avec elle, tout le bien qu'on pourrait
prétendre.
- Cléante -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 155
Ah ! mon père, le bien n'est pas considérable, lorsqu'il est question d'épouser une honnête personne.
- Harpagon -
Pardonnez-moi, pardonnez-moi. Mais ce qu'il y a à dire, c'est que, si l'on n'y trouve pas tout le bien
qu'on souhaite, on peut tâcher de regagner cela sur autre chose.
- Cléante -
Cela s'entend.
- Harpagon -
Enfin je suis bien aise de vous voir dans mes sentiments ; car son maintien honnête et sa douceur m'ont
gagné l'âme, et je suis résolu de l'épouser, pourvu que j'y trouve quelque bien.
- Cléante -
Euh ?
- Harpagon -
Comment ?
- Cléante -
Vous êtes résolu, dites-vous… ?
- Harpagon -
D'épouser Mariane.
- Cléante -
Qui ? Vous, vous ?
- Harpagon -
Oui, moi, moi, moi. Que veut dire cela ?
- Cléante -
Il m'a pris tout à coup un éblouissement, et je me retire d'ici.
- Harpagon -
Cela ne sera rien. Allez vite boire dans la cuisine un grand verre d'eau claire.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 156
Scène VI. - Harpagon, Élise.
- Harpagon -
Voilà de mes damoiseaux flouets (5), qui n'ont non plus de vigueur que des poules. C'est là, ma fille, ce
que j'ai résolu pour moi. Quant à ton frère, je lui destine une certaine veuve dont, ce matin, on m'est
venu parler ; et, pour toi, je te donne au seigneur Anselme.
- Élise -
Au seigneur Anselme ?
- Harpagon -
Oui, Un homme mûr, prudent et sage, qui n'a pas plus de cinquante ans, et dont on vante les grands
biens.
- Élise -
(faisant une révérence.)
Je ne veux point me marier, mon père, s'il vous plaît.
- Harpagon -
(contrefaisant Élise.)
Et moi, ma petite fille, ma mie, je veux que vous vous mariiez, s'il vous plaît.
- Élise -
(faisant encore la révérence.)
Je vous demande pardon, mon père.
- Harpagon -
(contrefaisant Élise.)
Je vous demande pardon, ma fille.
- Élise -
Je suis très humble servante au seigneur Anselme ; mais,
(Faisant encore la révérence.)
avec votre permission, je ne l'épouserai point.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 157
- Harpagon -
Je suis votre très humble valet ; mais,
(Contrefaisant Élise.)
avec votre permission, vous l'épouserez dès ce soir.
- Élise -
Dès ce soir ?
- Harpagon -
Dès ce soir.
- Élise -
(faisant encore la révérence.)
Cela ne sera pas, mon père.
- Harpagon -
(contrefaisant encore Élise.)
Cela sera, ma fille.
- Élise -
Non.
- Harpagon -
Si.
- Élise -
Non, vous dis-je.
- Harpagon -
Si, vous dis-je.
- Élise -
C'est une chose où vous ne me réduirez point.
- Harpagon -
C'est une chose où je te réduirai.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 158
- Élise -
Je me tuerai plutôt que d'épouser un tel mari.
- Harpagon -
Tu ne te tueras point, et tu l'épouseras. Mais voyez quelle audace !
A-t-on jamais vu une fille parler de la sorte à son père ?
- Élise -
Mais a-t-on jamais vu un père marier sa fille de la sorte ?
- Harpagon -
C'est un parti où il n'y a rien à redire ! et je gage que tout le monde approuvera mon choix.
- Élise -
Et moi, je gage qu'il ne saurait être approuvé d'aucune personne raisonnable.
- Harpagon -
(apercevant Valère de loin.)
Voilà Valère. Veux-tu qu'entre nous deux nous le fassions juge de cette affaire ?
- Élise -
J'y consens.
- Harpagon -
Te rendras-tu à son jugement ?
- Élise -
Oui. J'en passerai par ce qu'il dira.
- Harpagon -
Voilà qui est fait.
Scène VII. - Valère, Harpagon, Élise.
- Harpagon -
Ici, Valère. Nous t'avons élu pour nous dire qui a raison de ma fille ou de moi.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 159
- Valère -
C'est vous, monsieur, sans contredit.
- Harpagon -
Sais-tu bien de quoi nous parlons ?
- Valère -
Non ; mais vous ne sauriez avoir tort, et vous êtes toute raison.
- Harpagon -
Je veux ce soir lui donner pour époux un homme aussi riche que sage ; et la coquine me dit au nez
qu'elle se moque de le prendre. Que dis-tu de cela ?
- Valère -
Ce que j'en dis ?
- Harpagon -
Oui.
- Valère -
Hé ! hé !
- Harpagon -
Quoi !
- Valère -
Je dis que, dans le fond, je suis de votre sentiment ; et vous ne pouvez pas que vous n'ayez raison (6).
mais aussi n'a-t-elle pas tort tout à fait, et…
- Harpagon -
Comment ? Le seigneur Anselme est un parti considérable ; c'est un gentilhomme qui est noble, doux,
posé, sage et fort accommodé, et auquel il ne reste aucun enfant de son premier mariage. Saurait-elle
mieux rencontrer ?
- Valère -
Cela est vrai. Mais elle pourrait vous dire que c'est un peu précipiter les choses, et qu'il faudrait au
moins quelque temps pour voir si son inclination pourra s'accommoder avec…

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 160
- Harpagon -
C'est une occasion qu'il faut prendre vite aux cheveux. Je trouve ici un avantage qu'ailleurs je ne
trouverais pas ; et il s'engage à la prendre sans dot.
- Valère -
Sans dot ?
- Harpagon -
Oui.
- Valère -
Ah ! je ne dis plus rien. Voyez-vous ? voilà une raison tout à fait convaincante ; il se faut rendre à cela.
- Harpagon -
C'est pour moi une épargne considérable.
- Valère -
Assurément ; cela ne reçoit point de contradiction. Il est vrai que votre fille vous peut représenter que le
mariage est une plus grande affaire qu'on ne peut croire ; qu'il y va d'être heureux ou malheureux toute
sa vie ; et qu'un engagement qui doit durer jusqu'à la mort ne se doit jamais faire qu'avec de grandes
précautions.
- Harpagon -
Sans dot !
- Valère -
Vous avez raison ! voilà qui décide tout ; cela s'entend. Il y a des gens qui pourraient vous dire qu'en de
telles occasions l'inclination d'une fille est une chose, sans doute, où l'on doit avoir de l'égard ; et que
cette grande inégalité d'âge, d'humeur et de sentiments, rend un mariage sujet à des accidents fâcheux.
- Harpagon -
Sans dot !
- Valère -
Ah ! il n'y a pas de réplique à cela ; on le sait bien ! Qui diantre peut aller là contre ? Ce n'est pas qu'il
n'y ait quantité de pères qui aimeraient mieux ménager la satisfaction de leurs filles que l'argent qu'ils
pourraient donner ; qui ne les voudraient point sacrifier à l'intérêt, et chercheraient, plus que toute autre
chose, à mettre dans un mariage cette douce conformité qui sans cesse y maintient l'honneur, la

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 161
tranquillité et la joie ; et que…
- Harpagon -
Sans dot !
- Valère -
Il est vrai ; cela ferme la bouche à tout. Sans dot ! Le moyen de résister à une raison comme celle-là !
- Harpagon -
(à part, regardant du côté le jardin.)
Ouais ! Il me semble que j'entends un chien qui aboie. N'est-ce point qu'on en voudrait à mon argent ?
(A Valère.)
Ne bougez, je reviens tout à l'heure.
Scène VIII. - Élise, Valère.
- Élise -
Vous moquez-vous, Valère, de lui parler comme vous faites ?
− Valère -
C'est pour ne point l'aigrir, et pour en venir mieux à bout. Heurter de front ses sentiments est le moyen
de tout gâter ; et il y a de certains esprits qu'il ne faut prendre qu'en biaisant ; des tempéraments
ennemis de toute résistance ; des naturels rétifs, que la vérité fait cabrer, qui toujours se raidissent
contre le droit chemin de la raison, et qu'on ne mène qu'en tournant où l'on veut les conduire. Faites
semblant de consentir à ce qu'il veut, vous en viendrez mieux à vos fins, et…
- Élise -
Mais ce mariage, Valère !
- Valère -
On cherchera des biais pour le rompre.
- Élise -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 162
Mais quelle invention trouver, s'il se doit conclure ce soir ?
- Valère -
Il faut demander un délai, et feindre quelque maladie.
- Élise -
Mais on découvrira la feinte, si l'on appelle des médecins.
- Valère -
Vous moquez-vous ? Y connaissent-ils quelque chose ? Allez, allez, vous pourrez avec eux avoir quel
mal il vous plaira, ils vous trouveront des raisons pour vous dire d'où cela vient.
Scène IX. - Harpagon, Valère, Élise.
- Harpagon -
(à part, dans le fond du théâtre.)
Ce n'est rien, Dieu merci.
- Valère -
(sans voir Harpagon.)
Enfin notre dernier recours, c'est que la fuite nous peut mettre à couvert de tout ; et, si votre amour,
belle Élise, est capable d'une fermeté…
(Apercevant Harpagon.)
Oui, il faut qu'une fille obéisse à son père. Il ne faut point qu'elle regarde comme un mari est fait ; et
lorsque la grande raison de "sans dot" s'y rencontre, elle doit être prête à prendre tout ce qu'on lui
donne.
- Harpagon -
Bon : voilà bien parlé, cela !
- Valère -
Monsieur, je vous demande pardon si je m'emporte un peu, et prends la hardiesse de lui parler comme
je fais.
- Harpagon -
Comment ! j'en suis ravi, et je veux que tu prennes sur elle un pouvoir absolu.
(A` Élise.)
Oui, tu as beau fuir, je lui donne l'autorité que le ciel me donne sur toi, et j'entends que tu fasses tout ce

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 163
qu'il te dira.
- Valère -
(A` Élise.)
Après cela, résistez à mes remontrances.
Scène X. - Harpagon, Valère.
- Valère -
Monsieur, je vais la suivre, pour continuer les leçons que je lui faisais.
- Harpagon -
Oui, tu m'obligeras. Certes…
- Valère -
Il est bon de lui tenir un peu la bride haute.
- Harpagon -
Cela est vrai. Il faut…
- Valère -
Ne vous mettez pas en peine, je crois que j'en viendrai à bout.
- Harpagon -
Fais, fais. Je m'en vais faire un petit tour en ville, et reviens tout à l'heure.
- Valère -
(adressant la parole à Élise, en s'en allant du côté par où elle est sortie.)
Oui, l'argent est plus précieux que toutes les choses du monde, et vous devez rendre grâce au ciel de
l'honnête homme de père qu'il vous a donné. Il sait ce que c'est que de vivre. Lorsqu'on s'offre de
prendre une fille sans dot, on ne doit point regarder plus avant. Tout est renfermé là-dedans ; et "sans
dot" tient lieu de beauté, de jeunesse, de naissance, d'honneur, de sagesse, et de probité.
- Harpagon -
Ah ! le brave garçon ! Voilà parlé comme un oracle. Heureux qui peut avoir un domestique de la sorte !

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 164
ACTE SECOND.
Scène première. - Cléante, La Flèche.
- Cléante -
Ah ! traître que tu es ! où t'es-tu donc allé fourrer ? Ne t'avais-je pas donné ordre… ?
- La Flèche -
Oui, Monsieur ; et je m'étais rendu ici pour vous attendre de pied ferme : mais monsieur votre père, le
plus malgracieux des hommes, m'a chassé dehors malgré moi, et j'ai couru le risque d'être battu.
- Cléante -
Comment va notre affaire ? Les choses pressent plus que jamais ; et, depuis que je t'ai vu, j'ai découvert
que mon père est mon rival.
- La Flèche -
Votre père amoureux ?
- Cléante -
Oui ; et j'ai eu toutes les peines du monde à lui cacher le trouble où cette nouvelle m'a mis.
- La Flèche -
Lui, se mêler d'aimer ! De quoi diable s'avise-t-il ? Se moque-t-il du monde ? Et l'amour a-t-il été fait
pour des gens bâtis comme lui ?
- Cléante -
Il a fallu, pour mes péchés, que cette passion lui soit venue en tête.
- La Flèche -
Mais par quelle raison lui faire un mystère de votre amour ?
- Cléante -
Pour lui donner moins de soupçon, et me conserver, au besoin, des ouvertures plus aisées pour
détourner ce mariage. Quelle réponse t'a-t-on faite ?
- La Flèche -
Ma foi, Monsieur, ceux qui empruntent sont bien malheureux ; et il faut essuyer d'étranges choses,
lorsqu'on en est réduit à passer, comme vous, par les mains des fesse-matthieux (7).

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 165
- Cléante -
L'affaire ne se fera point ?
- La Flèche -
Pardonnez-moi. Notre maître Simon, le courtier qu'on nous a donné, homme agissant et plein de zèle,
dit qu'il a fait rage pour vous, et il assure que votre seule physionomie lui a gagné le coeur.
- Cléante -
J'aurai les quinze mille francs que je demande ?
- La Flèche -
Oui ; mais à quelques petites conditions qu'il faudra que vous acceptiez, si vous avez dessein que les
choses se fassent.
- Cléante -
T'a-t-il fait parler à celui qui doit prêter l'argent ?
- La Flèche -
Ah ! vraiment, cela ne va pas de la sorte. Il apporte encore plus de soin à se cacher que vous ; et ce sont
des mystères bien plus grands que vous ne pensez. On ne veut point du tout dire son nom ; et l'on doit
aujourd'hui l'aboucher avec vous dans une maison empruntée, pour être instruit par votre bouche de
votre bien et de votre famille ; et je ne doute point que le seul nom de votre père ne rende les choses
faciles.
- Cléante -
Et principalement notre mère étant morte, dont on ne peut m'ôter le bien.
- La Flèche -
Voici quelques articles qu'il a dictés lui-même à notre entremetteur, pour vous être montrés avant que
de rien faire :
"Supposé que le prêteur voie toutes ses sûretés, et que l'emprunteur soit
majeur et d'une famille où le bien soit ample, solide, assuré, clair, et net de
tout embarras, on fera une bonne et exacte obligation par-devant un notaire,
le plus honnête homme qu'il se pourra, et qui, pour cet effet sera choisi par
le prêteur, auquel il importe le plus que l'acte soit dûment dressé."
- Cléante -
Il n'y a rien à dire à cela.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 166
- La Flèche -
"Le prêteur, pour ne charger Sa conscience d'aucun scrupule, prétend ne
donner son argent qu'au denier dix-huit. (8)"
- Cléante -
Au denier dix-huit ? Parbleu, voilà qui est honnête ! Il n'y a pas lieu de se plaindre.
- La Flèche -
Cela est vrai.
"Mais, comme ledit prêteur n'a pas chez lui la somme dont il est question,
et que, pour faire plaisir à l'emprunteur il est contraint lui-même de
l'emprunter d'un autre sur le pied du denier cinq (9), il conviendra que ledit
premier emprunteur paye cet intérêt, sans préjudice du reste, attendu que ce
n'est que pour l'obliger que ledit prêteur s'engage à cet emprunt."
- Cléante -
Comment diable ! Quel Juif, quel Arabe est-ce là ? C'est plus qu'au denier quatre (10).
- La Flèche -
Il est vrai ; c'est ce que j'ai dit. Vous avez à voir là-dessus.
- Cléante -
Que veux-tu que je voie ? J'ai besoin d'argent, et il faut bien que je consente à tout.
- La Flèche -
C'est la réponse que j'ai faite.
- Cléante -
Il y a encore quelque chose ?
- La Flèche -
Ce n'est plus qu'un petit article.
"Des quinze mille francs qu'on demande, le prêteur ne pourra compter en
argent que douze mille livres ; et, pour les mille écus restants, il faudra que
l'emprunteur prenne les hardes, nippes, bijoux, dont s'ensuit le mémoire, et
que ledit prêteur a mis, de bonne foi, au plus modique prix qu'il lui a été
possible."

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 167
- Cléante -
Que veut dire cela ?
- La Flèche -
Ecoutez le mémoire :
"Premièrement, un lit de quatre pieds à bandes de point de Hongrie,
appliquées fort proprement sur un drap de couleur d'olive, avec six chaises
et la courte-pointe de même : le tout bien conditionné, et doublé d'un petit
taffetas changeant rouge et bleu. Plus, un pavillon à queue, d'une bonne
serge d'Aumale rose sèche, avec le mollet et les franges de soie."
- Cléante -
Que veut-il que je fasse de cela ?
- La Flèche -
Attendez.
"Plus une tenture de tapisserie des Amours de Gombaud
et de Macée.
Plus, une grande table de bois de noyer, à douze colonnes
ou piliers tournés, qui se tire par les deux bouts, et
garnie par le dessous de ses six escabelles."
- Cléante -
Qu'ai-je affaire, morbleu… ?
- La Flèche -
Donnez-vous patience.
"Plus trois gros mousquets tout garnis de nacre de perle, avec les trois
fourchettes assortissantes (11). Plus un fourneau de brique, avec deux
cornues et trois récipients, fort utiles à ceux qui sont curieux de distiller."
- Cléante -
J'enrage !
- La Flèche -
Doucement.
"Plus, un luth de Bologne, garni de toutes ses cordes,
ou peu s'en faut.
Plus, un trou-madame et un damier, avec un jeu de l'oie,

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 168
renouvelé des Grecs, fort propres à passer le temps
lorsque l'on n'a que faire.
Plus, une peau d'un lézard de trois pieds et demi, remplie
de foin ; curiosité agréable pour pendre au plancher d'une
chambre.
Le tout, ci-dessus mentionné, valant loyalement plus de
quatre mille cinq cents livres, et rabaissé à la valeur
de mille écus par la discrétion du prêteur."
- Cléante -
Que la peste l'étouffe avec sa discrétion, le traître, le bourreau qu'il est ! A-t-on jamais parlé d'une usure
semblable, et n'est-il pas content du furieux intérêt qu'il exige, sans vouloir encore m'obliger à prendre
pour trois mille livres les vieux rogatons qu'il ramasse ? Je n'aurai pas deux cents écus de tout cela ; et
cependant il faut bien me résoudre à consentir à ce qu'il veut : car il est en état de me faire tout
accepter, et il me tient, le scélérat, le poignard sur la gorge.
- La Flèche -
Je vous vois, Monsieur, ne vous en déplaise, dans le grand chemin justement que tenait Panurge pour se
ruiner, prenant argent d'avance, achetant cher, vendant à bon marché et mangeant son blé en herbe.
- Cléante -
Que veux-tu que j'y fasse ? Voilà où les jeunes gens sont réduits par la maudite avarice des pères ; et on
s'étonne, après cela, que les fils souhaitent qu'ils meurent !
- La Flèche -
Il faut convenir que le vôtre animerait contre sa vilenie le plus posé homme du monde. Je n'ai pas, Dieu
merci, les inclinations fort patibulaires ; et, parmi mes confrères que je vois se mêler de beaucoup de
petits commerces, je sais tirer adroitement mon épingle du jeu, et me démêler prudemment de toutes les
galanteries qui sentent tant soit peu l'échelle ; mais, à vous dire vrai, il me donnerait, par ses procédés,
des tentations de le voler ; et je croirais, en le volant, faire une action méritoire.
- Cléante -
Donne-moi un peu ce mémoire, que je le voie encore.
Scène II. - Harpagon, Maître Simon ; Cléante et La Flèche dans le fond du théâtre.
- Maître Simon -
Oui, Monsieur, c'est un jeune homme qui a besoin d'argent ; ses affaires le pressent d'en trouver, et il en
passera par tout ce que vous en prescrirez.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 169
- Harpagon -
Mais croyez-vous, maître Simon, qu'il n'y ait rien à péricliter ? et savez-vous le nom, les biens et la
famille de celui pour qui vous parlez ?
- Maître Simon -
Non. Je ne puis pas bien vous en instruire à fond ; et ce n'est que par aventure que l'on m'a adressé à
lui ; mais vous serez de toutes choses éclairci par lui-même, et son homme m'a assuré que vous serez
content quand vous le connaîtrez. Tout ce que je saurais vous dire, c'est que sa famille est fort riche,
qu'il n'a plus de mère déjà, et qu'il s'obligera, si vous voulez, que son père mourra avant qu'il soit huit
mois.
- Harpagon -
C'est quelque chose que cela. La charité, maître Simon, nous oblige à faire plaisir aux personnes,
lorsque nous le pouvons.
- Maître Simon -
Cela s'entend.
- La Flèche -
(bas, à Cléante, reconnaissant maître Simon.)
Que veut dire ceci ? Notre maître Simon qui parle à votre père !
- Cléante -
(bas, à La Flèche.)
Lui aurait-on appris qui je suis ? et serais-tu pour nous trahir ?
- Maître Simon -
(à Cléante et à La Flèche.)
Ah ! ah ! vous êtes bien pressés ! Qui vous a dit que c'était céans ?
(À Harpagon.)
Ce n'est pas moi, Monsieur, au moins, qui leur ai découvert votre nom et votre logis ; mais, à mon avis,
il n'y a pas grand mal à cela : ce sont des personnes discrètes, et vous pouvez ici vous expliquer
ensemble.
- Harpagon -
Comment ?
- Maître Simon -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 170
(montrant Cléante.)
Monsieur est la personne qui veut vous emprunter les quinze mille livres dont je vous ai parlé.
- Harpagon -
Comment, pendard ! c'est toi qui t'abandonnes à ces coupables extrémités !
- Cléante -
Comment ! mon père, c'est vous qui vous portez à ces honteuses actions !
(Maître Simon s'enfuit, et La Flèche va se cacher.)
Scène III. - Harpagon, Cléante.
- Harpagon -
C'est toi qui te veux ruiner par des emprunts si condamnables !
- Cléante -
C'est vous qui cherchez à vous enrichir par des usures si criminelles !
- Harpagon -
Oses-tu bien, après cela, paraître devant moi ?
- Cléante -
Osez-vous bien, après cela, vous présenter aux yeux du monde ?
- Harpagon -
N'as-tu point de honte, dis-moi, d'en venir à ces débauches-là, de te précipiter dans des dépenses
effroyables, et de faire une honteuse dissipation du bien que tes parents t'ont amassé avec tant de sueurs
?
- Cléante -
Ne rougissez-vous point de déshonorer votre condition par les commerces que vous faites ; de sacrifier
gloire et réputation au désir insatiable d'entasser écu sur écu, et de renchérir, en fait d'intérêts, sur les
plus infâmes subtilités qu'aient jamais inventées les plus célèbres usuriers ?
- Harpagon -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 171
Ôte-toi de mes yeux, coquin ! ôte-toi de mes yeux !
- Cléante -
Qui est plus criminel, à votre avis, ou celui qui achète un argent dont il a besoin, ou bien celui qui vole
un argent dont il n'a que faire ?
- Harpagon -
Retire-toi, te dis-je, et ne m'échauffe pas les oreilles.
(Seul.)
Je ne suis pas fâché de cette aventure ; et ce m'est un avis de tenir l'oeil plus que jamais sur toutes ses
actions.
Scène IV. - Frosine, Harpagon.
- Frosine -
Monsieur…
- Harpagon -
Attendez un moment ; Je vais revenir vous parler.
(A part.)
Il est à propos que je fasse un petit tour à mon argent.
Scène V. - La Flèche, Frosine.
- La Flèche -
(sans voir Frosine.)
L'aventure est tout à fait drôle ! Il faut bien qu'il ait quelque part un ample magasin de hardes, car nous
n'avons rien reconnu au mémoire que nous avons.
- Frosine -
Hé ! c'est toi, mon pauvre la Flèche ! D'où vient cette rencontre ?
- La Flèche -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 172
Ah ! ah ! c'est toi, Frosine ! Que viens-tu faire ici ?
- Frosine -
Ce que je fais partout ailleurs : m'entremettre d'affaires, me rendre serviable aux gens, et profiter, du
mieux qu'il m'est possible, des petits talents que je puis avoir. Tu sais que dans ce monde, il faut vivre
d'adresse, et qu'aux personnes comme moi le ciel n'a donné d'autres rentes que l'intrigue et que
l'industrie.
- La Flèche -
As-tu quelque négoce avec le patron du logis ?
- Frosine -
Oui, je traite pour lui quelque petite affaire dont j'espère récompense.
- La Flèche -
De lui ? Ah ! ma foi, tu seras bien fine si tu en tires quelque chose, et je te donne avis que l'argent céans
est fort cher.
- Frosine -
Il y a de certains services qui touchent merveilleusement.
- La Flèche -
Je suis votre valet ; et tu ne connais pas encore le seigneur Harpagon. Le seigneur Harpagon est de tous
les humains l'humain le moins humain, le mortel de tous les mortels le plus dur et le plus serré. Il n'est
point de service qui pousse sa reconnaissance jusqu'à lui faire ouvrir les mains. De la louange, de
l'estime, de la bienveillance en paroles, et de l'amitié, tant qu'il vous plaira ; mais de l'argent, point
d'affaires. Il n'est rien de plus sec et de plus aride que ses bonnes grâces et ses caresses ; et "donner" est
un mot pour qui il a tant d'aversion, qu'il ne dit jamais, "Je vous donne", mais "Je vous prête le
bonjour".
- Frosine -
Mon Dieu ! je sais l'art de traire les hommes ; j'ai le secret de m'ouvrir leur tendresse, de chatouiller
leurs coeurs, de trouver les endroits par où ils sont sensibles.
- La Flèche -
Bagatelles ici. Je te défie d'attendrir du côté de l'argent l'homme dont il est question. Il est Turc làdessus,
mais d'une turquerie à désespérer tout le monde ; et l'on pourrait crever, qu'il n'en branlerait pas.
En un mot, il aime l'argent plus que réputation, qu'honneur, et que vertu ; et la vue d'un demandeur lui
donne des convulsions : c'est le frapper par son endroit mortel, c'est lui percer le coeur, c'est lui arracher

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 173
les entrailles ; et si… Mais il revient : je me retire.
Scène VI. - Harpagon, Frosine.
- Harpagon -
(bas.)
Tout va comme il faut.
(Haut.)
Hé bien ! qu'est-ce, Frosine ?
- Frosine -
Ah ! mon Dieu, que vous vous portez bien, et que vous avez là un vrai visage de santé !
- Harpagon -
Qui ? moi ?
- Frosine -
Jamais je ne vous vis un teint si frais et si gaillard.
- Harpagon -
Tout de bon ?
- Frosine -
Comment ! vous n'avez de votre vie été si jeune que vous êtes ; et je vois des gens de vingt-cinq ans qui
sont plus vieux que vous.
- Harpagon -
Cependant, Frosine, j'en ai soixante bien comptés.
- Frosine -
Eh bien, qu'est-ce que cela, soixante ans ? Voilà bien de quoi ! C'est la fleur de l'âge, cela, et vous
entrez maintenant dans la belle saison de l'homme.
- Harpagon -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 174
Il est vrai ; mais vingt années de moins, pourtant, ne me feraient point de mal, que je crois.
- Frosine -
Vous moquez-vous ? Vous n'avez pas besoin de cela, et vous êtes d'une pâte à vivre jusques à cent ans.
- Harpagon -
Tu le crois ?
- Frosine -
Assurément. Vous en avez toutes les marques. Tenez-vous un peu. Oh ! que voilà bien là, entre vos
deux yeux, un signe de longue vie !
- Harpagon -
Tu te connais à cela ?
- Frosine -
Sans doute. Montrez-moi votre main. Mon Dieu, quelle ligne de vie !
- Harpagon -
Comment ?
- Frosine -
Ne voyez-vous pas jusqu'où va cette ligne-là ?
- Harpagon -
Eh bien ! qu'est-ce que cela veut dire ?
- Frosine -
Par ma foi, je disais cent ans ; mais vous passerez les six-vingts.
- Harpagon -
Est-il possible ?
- Frosine -
II faudra vous assommer, vous dis-je ; et vous mettrez en terre et vos enfants, et les enfants de vos
enfants.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 175
- Harpagon -
Tant mieux ! Comment va notre affaire ?
- Frosine -
Faut-il le demander ? et me voit-on mêler de rien dont je ne vienne à bout ? J'ai, surtout pour les
mariages, un talent merveilleux. Il n'est point de partis au monde que je ne trouve en peu de temps le
moyen d'accoupler ; et je crois, si je me l'étais mis en tête, que je marierais le Grand Turc avec la
République de Venise. Il n'y avait pas, sans doute, de si grandes difficultés à cette affaire-ci. Comme j'ai
commerce chez elles, je les ai à fond l'une et l'autre entretenues de vous ; et j'ai dit à la mère le dessein
que vous aviez conçu pour Mariane, à la voir passer dans la rue et prendre l'air à sa fenêtre.
- Harpagon -
Qui a fait réponse…
- Frosine -
Elle a reçu la proposition avec joie ; et quand je lui ai témoigné que vous souhaitiez fort que sa fille
assistât ce soir au contrat de mariage qui se doit faire de la vôtre, elle y a consenti sans peine, et me l'a
confiée pour cela.
- Harpagon -
C'est que je suis obligé, Frosine, de donner à souper au seigneur
Anselme ; et je serai bien aise qu'elle soit du régal.
- Frosine -
Vous avez raison. Elle doit, après dîner, rendre visite à votre fille, d'où elle fait son compte d'aller faire
un tour à la foire, pour venir ensuite au souper.
- Harpagon -
Eh bien, elles iront ensemble dans mon carrosse, que je leur prêterai.
- Frosine -
Voilà justement son affaire.
- Harpagon -
Mais, Frosine, as-tu entretenu la mère touchant le bien qu'elle peut donner à sa fille ? Lui as-tu dit qu'il
fallait qu'elle s'aidât un peu, qu'elle fît quelque effort, qu'elle se saignât pour une occasion comme celleci
? Car encore n'épouse-t-on point une fille sans qu'elle apporte quelque chose.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 176
- Frosine -
Comment ! C'est une fille qui vous apportera douze mille livres de rente.
- Harpagon -
Douze mille livres de rente?
- Frosine -
Oui. Premièrement, elle est nourrie et élevée dans une grande épargne de bouche. C'est une fille
accoutumée à vivre de salade, de lait, de fromage et de pommes, et à laquelle, par conséquent, il ne
faudra ni table bien servie, ni consommés exquis, ni orges mondés perpétuels, ni les autres délicatesses
qu'il faudrait pour une autre femme ; et cela ne va pas à si peu de chose, qu'il ne monte bien, tous les
ans, à trois mille francs pour le moins. Outre cela, elle n'est curieuse que d'une propreté fort simple, et
n'aime point les superbes habits, ni les riches bijoux, ni les meubles somptueux, où donnent ses
pareilles avec tant de chaleur ; et cet article-là vaut plus de quatre mille livres par an. De plus, elle a
une aversion horrible pour le jeu, ce qui n'est pas commun aux femmes d'aujourd'hui ; et j'en sais une
de nos quartiers qui a perdu, à trente et quarante, vingt mille francs cette année. Mais n'en prenons rien
que le quart. Cinq mille francs au jeu par an, et quatre mille francs en habits et bijoux, cela fait neuf
mille livres, et mille écus que nous mettons pour la nourriture: ne voilà-t-il pas par année vos douze
mille francs bien comptés ?
- Harpagon -
Oui ; cela n'est pas mal ; mais ce compte-là n'est rien de réel.
- Frosine -
Pardonnez-moi. N'est-ce pas quelque chose de réel que de vous apporter en mariage une grande
sobriété, l'héritage d'un grand amour de simplicité de parure, et l'acquisition d'un grand fonds de haine
pour le jeu ?
- Harpagon -
C'est une raillerie que de vouloir me constituer sa dot de toutes les dépenses qu'elle ne fera point. Je
n'irai point donner quittance de ce que je ne reçois pas ; et il faut bien que je touche quelque chose.
- Frosine -
Mon Dieu ! vous toucherez assez ; et elles m'ont parlé d'un certain pays où elles ont du bien, dont vous
serez le maître.
- Harpagon -
Il faudra voir cela. Mais Frosine, il y a encore une chose qui m'inquiète. La fille est jeune, comme tu
vois, et les jeunes gens, d'ordinaire, n'aiment que leurs semblables, ne cherchent que leur compagnie :
j'ai peur qu'un homme de mon âge ne soit pas de son goût, et que cela ne vienne à produire chez moi

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 177
certains petits désordres qui ne m'accommoderaient pas.
- Frosine -
Ah ! que vous la connaissez mal ! C'est encore une particularité que j'avais à vous dire. Elle a une
aversion épouvantable pour tous les jeunes gens, et n'a de l'amour que pour les vieillards.
- Harpagon -
Elle ?
- Frosine -
Oui, elle. Je voudrais que vous l'eussiez entendue parler là-dessus. Elle ne peut souffrir du tout la vue
d'un jeune homme ; mais elle n'est point plus ravie, dit-elle, que lorsqu'elle peut voir un beau vieillard
avec une barbe majestueuse. Les plus vieux sont pour elle les plus charmants ; et je vous avertis de
n'aller pas vous faire plus jeune que vous êtes. Elle veut tout au moins qu'on soit sexagénaire ; et il n'y a
pas quatre mois encore qu'étant prête d'être mariée, elle rompit tout net le mariage, sur ce que son
amant fit voir qu'il n'avait que cinquante-six ans, et qu'il ne prit point de lunettes pour signer le contrat.
- Harpagon -
Sur cela seulement ?
- Frosine -
Oui. Elle dit que ce n'est pas contentement pour elle que cinquante-six ans ; et surtout elle est pour les
nez qui portent des lunettes.
- Harpagon -
Certes, tu me dis là une chose toute nouvelle.
- Frosine -
Cela va plus loin qu'on ne vous peut dire. On lui voit dans sa chambre quelques tableaux et quelques
estampes ; mais que pensez-vous que ce soit ? Des Adonis, des Céphales, des Pâris, et des Apollons ?
Non : de beaux portraits de Saturne, du roi Priam, du vieux Nestor, et du bon père Anchise, sur les
épaules de son fils.
- Harpagon -
Cela est admirable. Voilà ce que je n'aurais jamais pensé, et je suis bien aise d'apprendre qu'elle est de
cette humeur. En effet, si j'avais été femme, je n'aurais point aimé les jeunes hommes.
- Frosine -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 178
Je le crois bien. Voilà de belles drogues que des jeunes gens, pour les aimer ! Ce sont de beaux
morveux, de beaux godelureaux !
- Harpagon -
Pour moi, je n'y en comprends point, et je ne sais pas comment il y a des femmes qui les aiment tant.
- Frosine -
Il faut être folle fieffée. Trouver la jeunesse aimable, est-ce avoir le sens commun ? Sont-ce des
hommes que de jeunes blondins, et peut-on s'attacher à ces animaux-là ?
- Harpagon -
C'est ce que je dis tous les jours : avec leur ton de poule laitée, et leurs trois petits brins de barbe
relevés en barbe de chat, leurs perruques d'étoupes, leurs hauts-de-chausses tombants et leurs estomacs
débraillés !
- Frosine -
Hé ! cela est bien bâti, auprès d'une personne comme vous ! Voilà un homme, cela ; il y a là de quoi
satisfaire à la vue, et c'est ainsi qu'il faut être fait et vêtu pour donner de l'amour.
- Harpagon -
Tu me trouves bien ?
- Frosine -
Comment ! vous êtes à ravir, et votre figure est à peindre. Tournez-vous un peu, s'il vous plaît. Il ne se
peut pas mieux. Que je vous voie marcher. Voilà un corps taillé, libre, et dégagé comme il faut, et qui
ne marque aucune incommodité.
- Harpagon -
Je n'en ai pas de grandes, Dieu merci. Il n'y a que ma fluxion qui me prend de temps en temps.
- Frosine -
Cela n'est rien. Votre fluxion ne vous sied point mal, et vous avez grâce à tousser.
- Harpagon -
Dis-moi un peu : Mariane ne m'a-t-elle point encore vu ? N'a-t-elle point pris garde à moi en passant ?
- Frosine -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 179
Non ; mais nous nous sommes fort entretenues de vous. Je lui ai fait un portrait de votre personne, et je
n'ai pas manqué de lui vanter votre mérite et l'avantage que ce lui serait d'avoir un mari comme vous.
- Harpagon -
Tu as bien fait, et je t'en remercie.
- Frosine -
J'aurais, monsieur, une petite prière à vous faire. J'ai un procès que je suis sûr le point de perdre, faute
d'un peu d'argent ;
(Harpagon prend un air sérieux.)
et vous pourriez facilement me procurer le gain de ce procès si vous aviez quelque bonté pour moi.
Vous ne sauriez croire le plaisir qu'elle aura de vous voir.
(Harpagon reprend un air gai.)
Ah! que vous lui plairez, et que votre fraise à l'antique fera sur son esprit un effet admirable ! Mais
surtout elle sera charmée de votre haut-de-chausses attaché au pourpoint avec des aiguillettes. C'est
pour la rendre folle de vous ; et un amant aiguilleté sera pour elle un ragoût merveilleux.
- Harpagon -
Certes, tu me ravis de me dire cela.
- Frosine -
En vérité, Monsieur, ce procès m'est d'une conséquence tout a fait grande.
(Harpagon reprend son air sérieux.)
Je suis ruinée si je le perds, et quelque petite assistance me rétablirait mes affaires… Je voudrais que
vous eussiez vu le ravissement où elle était à m'entendre parler de vous.
(Harpagon reprend son air gai.)
La joie éclatait dans ses yeux au récit de vos qualités, et je l'ai mise enfin dans une impatience extrême
de voir ce mariage entièrement conclu.
- Harpagon -
Tu m'as fait grand plaisir, Frosine ; et je t'en ai, je te l'avoue, toutes les obligations du monde.
- Frosine -
Je vous prie, Monsieur, de me donner le petit secours que je vous demande.
(Harpagon reprend encore un air sérieux.)
Cela me remettra sur pied, et je vous en serai éternellement obligée.
- Harpagon -

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 180
Adieu, je vais achever mes dépêches.
- Frosine -
Je vous assure, Monsieur, que vous ne sauriez jamais me soulager dans un plus grand besoin.
- Harpagon -
Je mettrai ordre que mon carrosse soit tout prêt pour vous mener à la foire.
- Frosine -
Je ne vous importunerais pas si je ne m'y voyais forcée par la nécessité.
- Harpagon -
Et j'aurai soin qu'on soupe de bonne heure, pour ne vous point faire malades.
- Frosine -
Ne me refusez pas la grâce dont je vous sollicite. Vous ne sauriez croire, Monsieur, le plaisir que…
- Harpagon -
Je m'en vais. Voilà qu'on m'appelle. Jusqu'à tantôt.
- Frosine -
(seule.)
Que la fièvre te serre, chien de vilain, à tous les diables ! Le ladre a été ferme à toutes mes attaques ;
mais il ne me faut pas pourtant quitter la négociation ; et j'ai l'autre côté, en tout cas, d'où je suis
assurée de tirer bonne récompense. ■
(À suivre.)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 181
Hài KÎch
NgÜ©i Hà TiŒn (1667)
Tác giä : Molière (1622-1673)
DÎch giä : Minh Thu
Các nhân vật:
Harpagon, cha của Cléante và Élise và thầm thương yêu Mariane. Molière.
Cléante, con trai cua Harpagon, người yêu của Mariane. La Grange.
Élise, con gái của Harpagon, người yêu của Valère.
Cô Molière.
Valère, con trai của Anselme và người yêu của Élise.
Du Croisy.
Mariane, người yêu của Cléante và được Harpagon thầm thương yêu. Cô De Brie.
Anselme, cha của Valère và Mariane.
Frosine, người đàn bà mưu mô.
Magd. Béjart.
Chưởng khế Simon, người trung gian.
Quản gia Jaques, đầu bếp và xà ích của Harpagon.
Hubert.
La Flèche, người hầu của Cléante.
Béjart em.
Mụ Claude, người hầu hạ Harpagon.
Brindavoine.
La Merlu^che, tay sai của Harpagon.
Một ủy viên và thư ký của ông ta.
Cảnh diễn ra ở Paris, tại nhà của Harpagon.
MÀN ĐẦU
CẢNH I.– Valère, Élise.
Valère: Kìa, có chuyện gì thế? Em Élise duyên dáng ơi, sao em trở nên ưu sầu vậy, sau những lời trấn
an ân cần em đã có hảo ý tự dành cho anh? Hỡi ơi! Lòng anh đang vui thì lại thấy em thở dài! Nói cho
anh biết đi, có phải em hối tiếc đã làm anh sung sướng ư? Và em tiếc nuối lời nguyện ước mà tình cảm
nồng nàn của anh đã có thể khuyến dụ được em ư?
ÉLise: Không đâu anh, em không thể nào hối tiếc tất cả những điều em làm cho anh. Em cảm thấy một
sức mạnh thật dịu ngọt cuốn hút em làm vậy, và em không có cả sức mạnh để mong ước những điều đó

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 182
đừng diễn ra nữa là khác. Nhưng thú thực với anh thì mối tình cảm này có gây cho em đôi chút lo ngại;
và em e rằng em đã yêu anh hơi nhiều hơn là cần thiết chăng?
Valère: Sao, Élise em, cái gì có thể khiến em lo ngại về những hảo ý em dành cho anh chứ?
Élise: Hỡi ôi! Cả trăm điều dồn lại : nào là lối cư xử của người cha, những trách móc của gia đình,
những sự nghiêm khắc khắt khe của người đời; nhưng trên hết thì là sự đổi thay của lòng anh đó,
Valère, và cái tội lạnh lùng đó mà những người cùng phái với anh xử sự thường xuyên nhất đối với
những bằng chứng tình yêu quá nóng bỏng của một tình yêu non nớt, dại khờ.
Valère: Ồ! Em đừng đổ cho anh cái tội đó, đừng dựa vào những người như thế để xét đoán anh chứ!
Hồ nghi anh đủ mọi thứ đi Élise, nhưng đừng quên mất tình cảm anh dành cho em. Anh quá yêu em để
làm như thế; và tình yêu của anh dành cho em sẽ còn chừng nào anh còn sống.
Élise: Ấy, ai cũng nói những lời như vậy đó, Valère ơi! Tất cả đàn ông đều có những lời nói như nhau;
và chỉ có những hành động mới để lộ ra là họ khác nhau thôi.
Valère: Vì chỉ có những hành động mới cho thấy đàn ông các anh ra sao, thì ít ra em hãy chờ những
hành động rồi hãy phán xét lòng anh, chứ đừng tìm ở nơi anh những tội lỗi do những lo sợ bất công
xuất phát từ một tiên đoán gây mếch lòng. Anh van em hãy đừng giết anh bằng những cú đánh mạnh
của một sự hồ nghi có tính cách xúc phạm; và hãy cho anh thời gian để thuyết phục em, bằng hàng
ngàn bằng chứng cho sự thành thực của tình anh.
Élise: Than ôi! Với lòng dễ dãi người ta để cho những người mà người ta yêu thuyết phục! Vâng,
Valère ạ, em biết là anh không có lòng dạ nào lừa dối em đâu. Em tin là anh yêu em với một tình yêu
chân thực, và anh sẽ trung thành với em : em không hề hồ nghi chuyện đó chút nào, và em kiềm chế
nỗi âu sầu của em trước những lo sợ đối với sự khiển trách mà người đời có thể đổ lên em.
Valère: Nhưng cớ sao mà lại có niềm lo lắng đó chứ?
Élise: Em sẽ chẳng có gì phải sợ hãi nếu mọi người nhận xét anh như em nhận xét anh; và em tìm thấy
ở anh điều tạo ra những lý do cho những chuyện em làm cho anh. Với sự che chở của lòng em cho trọn
cung cách đáng quý trọng của anh, với sự biết ơn được nhấn mạnh vào vụ được anh cứu nạn mà trời đã
cho em gặp được anh. Em thường xuyên nhớ lại cuộc hiểm nguy ly kỳ khởi đầu cho sự gặp gỡ của đôi
ta; sự độ lượng lạ thường đó đã khiến anh xả thân mình để cứu em trước những con sóng dữ dằn;
những săn sóc đầy trìu mến anh dành cho em sau khi đã cứu em khỏi chết đuối, cùng những sự quý
trọng thường xuyên của mối tình nồng nàn ấy mà thời gian lẫn những khó khăn đã không làm nản, và
khiến anh sao lãng mẹ cha và tổ quốc, cầm chân anh lại trong những chuyện đó, và vì thương em anh
dấu sự giầu có của mình đi, và để được thấy mặt em hằng ngày, mối tình đó đã giáng anh xuống để anh
chịu mặc y phục của kẻ tôi tớ hầu hạ cha em. Tất cả những điều đó chắc chắn gây được ảnh hưởng
tuyệt vời với em. Và đối với em như thế là đủ để chứng minh chuyện em bằng lòng hứa hôn với anh;
nhưng lại không đủ để chứng minh với những người khác, và em không chắc là họ hiểu được những
tình cảm của em đâu.
Valère: Theo tất cả những gì em vừa mới nói, thì không phải chỉ có tình yêu của anh đối với em mà
thôi là đáng được dành cho sự quý trọng nào đó: còn về những lo nghĩ của em thì chính cha em là
người đặt quá nhiều chú trọng vào chuyện chứng minh em với mọi người, và chuyện ông hà tiện thái

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 183
quá, và thái độ khe khắt của ông với con cái, thì có thể tạo ra những điều ly kỳ đấy. Hãy thứ lỗi cho
anh, em Élise duyên dáng, nếu anh nói thẳng những điều này ra với em. Em biết đấy, về vấn đề này, thì
chẳng ai có thể nói hay được. Nhưng sau rốt, thì nếu anh có thể, như anh hy vọng, tìm lại đuợc cha mẹ
anh, thì gia đình anh sẽ không cần phải dài giòng gì để chứng tỏ được sự xứng đáng của mình đâu. Anh
đang nôn nóng chờ những tin tức của cha mẹ anh, và anh sẽ đích thân đi tìm nếu tin tức cứ trễ tràng.
Élise: Ấy, Valère, anh chớ đi khỏi đây, em van anh, và anh chỉ cần tự để mình chiều lòng cha em là
được.
Valère: Thì em thấy anh cũng tùy cơ ứng biến đấy chứ, và những sự sốt sắng ân cần khôn khéo anh
phải xử dụng để tự giới thiệu mình vào việc phục vụ ổng; rồi làm ra vẻ mặt dễ thương cùng là những
quan hệ tình cảm mà anh phải giả đò để làm ổng vui lòng, và cái con người hàng ngày anh phải đóng
giả với ổng để đạt được sự thân ái tín cẩn của ổng. Trong chuyện đó anh đã đạt được tiến bộ đáng ngợi
khen đó em; và anh chứng minh đuợc là để thu phục lòng người thì không có đường lối nào tốt đẹp
hơn là cho họ thấy mình cùng có những ý hướng như họ, và cùng theo những cách ngôn của họ, ca
ngợi những tật xấu của họ, và khen tặng những việc họ làm. Người ta chỉ việc không sợ đưa ra sự ca
ngợi thái quá; và cái cách người ta xử dụng đường lối này phải sao cho thật tế nhị, những cách tế nhị
nhất là những sự giả dối vĩ đại của phép nịnh hót, và không có gì xấc xược và khôi hài đến nỗi người ta
lại không khứng chịu được, khi người ta được hưởng sự ngợi khen. Trong cái nghề của anh thì sự thực
bị thương tổn đấy; nhưng khi ta cần họ thì ta phải thích nghi với họ, và vì ta chỉ biết làm thế để được
lòng họ thôi, thì những nguời nịnh hót chẳng hề có lỗi, và những kẻ muốn được xu nịnh mới thật là có
lỗi đấy thôi.
Élise: Nhưng, thế anh có cố công để đạt được sự hậu thuẫn của anh hai em không, trong trường hợp cô
người hầu muốn tiết lộ chuyện bí mật của chúng ta?
Valère: Ta không thể giải quyết cả hai một lúc được đâu; vì tính tình của hai cha con khác nhau, nên
khó mà gộp hai chuyện vào nhau được, nhưng về phía em thì em liệu nói chuyện với anh hai của em đi,
và hãy xử dụng tình bạn giữa hai anh em để kéo anh ta về phe với tụi mình cho những quyền lợi của
hai ta. A, anh ấy đang đến kìa. Anh về đây. Hãy dành thì giờ này mà nói với anh ấy, và chỉ tiết lộ
chuyện tình của chúng ta khi em nhận thấy là thích hợp thôi nhé.
Élise: Em không biết là mình sẽ có đủ nghị lực để nói đến chuyện đó với anh ấy không nữa.
CẢNH II – Cléante, Élise.
Cléante: Anh hài lòng thấy em có một mình, em gái; và anh nóng lòng muốn nói chuyện với em để cho
em biết một bí mật.
Élise: Em sẵn sàng nghe anh nói đây, anh hai. Nào anh có chuyện gì muốn nói cho em nghe thế?
Cléante: Nhiều chuyện lắm em ơi, tất cả gộp trong ba tiếng. Anh đang yêu.
Élise: Anh đang yêu à?
Cléante: Đúng, anh đang yêu. Nhưng, trước khi đi xa hơn, thì anh biết là anh tuỳ thuộc vào cha, vì là
con, anh phải chiều theo ý muốn của cha; rằng chúng ta không thể nào hứa hôn mà không có sự ưng

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 184
thuận của những bậc sinh thành; rằng trời đã đặt để các bậc ấy làm những ông bà chủ của những ước
vọng của chúng ta, rằng các bậc ấy thì trong trạng thái ít sai sót hơn chúng ta để nhận thấy rõ hơn hẳn
chúng ta về những gì là đúng đắn cho chúng ta; rằng thà là nên tin tưởng vào sự khôn ngoan sáng suốt
của các bậc ấy hơn là sự mù quáng của sự cuồng si của chúng ta, và rằnng sự lôi cuốn của tuổi trẻ
thường kéo chúng ta vào những vực thẳm đáng tiếc. Em ơi, anh nói hết với em những điều này để cho
em khỏi phải mất công nói với anh như thế. Bởi vì nói cho cùng thì tình yêu của anh không muốn nghe
gì hết, và anh xin em đừng nói ngược ý anh.
Élise: Thế bộ anh đã hứa hôn với người anh yêu rồi sao, anh hai?
Cléante: Không, Nhưng anh quyết tâm làm như thế, và anh một lần nữa nói với em là đừng có đưa ra
với anh những lý do để lảm nản lòng anh.
Élise: Bộ anh hai cho em là một người xa lạ đến thế sao?
Cléante: Không đâu, em gái; nhưng không yêu; em không biết được cái sức mạnh ngọt ngào mà một
tình yêu dịu êm gây cho trái tim của con người, và anh lo ngại tính khôn ngoan của em.
Élise: Than ôi! Anh hai ơi chúng ta hãy đừng nói đến sự khôn ngoan của em; chẳng có ai mà lại không
thiếu khôn ngoan , ít ra một lần trong đời họ; và, nếu em mở lòng mình với anh hai, thì rất có thể anh
hai sẽ thấy em cón thiếu khôn ngoan hơn anh hai nữa đấy.
Cléante: Ôi! Xin trời rủ lòng thương cho tâm hồn em và cho cả tâm hồn anh…!
Élise: Chúng ta hãy nói về chuyện tình của anh trước đã, vậy hãy nói cho em biết anh đang yêu cô nào.
Cléante: Một cô gái trẻ mới đến cư ngụ trong khu quận này, và cô ta hầu như được sinh ra để đem tình
yêu tới cho tất cả những ai nhìn thấy cô ta. Em ạ, tạo hóa đã chưa tạo ra ai lại dễ thương hơn thế; và
anh đã bị lôi cuốn ngay khi nhìn thấy nàng. Nàng tên là Mariane và sống dưới sự hướng dẫn của một
bà mẹ tốt bụng mà luôn đau yếu, và cô con gái dễ thương này có một tình cảm bạn bè, không phải là
không thể tưởng tượng được, với mẹ cô. Nàng săn sóc, thương cảm và an ủi mẹ với một sự trìu mến
làm mủi lòng người. Nàng mang một cái vẻ duyên dáng nhất trên đời trong mọi việc nàng làm; và ta có
thể nhìn thấy biết bao vẻ duyên dáng trong mọi hành động của nàng, một sự dịu dàng đầy những nét
thanh lịch, một tấm lòng thật dễ gây cảm tình, một sự thành thực khả ái, một… Ôi! em ơi, anh muốn
em được trông thấy nàng!
Élise: Em nhìn thấy nhiều lắm đó, anh hai, trong những gì anh vừa nói với em; và, để hiểu nàng ra sao
thì thấy anh yêu nàng là đủ cho em rồi.
Cléante: Anh khám phá ra rằng hai mẹ con nàng không được sung túc gì lắm, và lối sống dung dị của
họ gặp khó khăn trong việc đáp ứng những nhu cầu của họ. Em hãy nghĩ xem, còn có niềm vui nào hơn
là nâng cao cơ may cho người mình yêu; khéo léo trao tặng một vài sự giúp đỡ nhỏ nhoi cho nhu cầu
khiêm tốn của một gia đình đức hạnh; và em hãy hình dung sự buồn bực của anh để thấy rằng vì sự hà
tiện của một người cha, anh không làm sao được hưởng niềm vui như thế, ngõ hầu để biểu tỏ với người
đẹp bất cứ một bằng chứng nào của mối tình của anh.
Élise: Vâng, em hình dung ra được thừa đủ nỗi ưu phiền của anh, anh hai.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 185
Cléante: Ôi! Em ơi, sự ưu phiền đó thì lớn lao hơn người ta tưởng. Bởi vì, nói cho cùng, ta không thể
nhìn thấy điều gì ác độc hơn là cái sự tiết kiệm cứng ngắc mà chúng ta phải chịu, và sự khô khan kỳ dị
mà chúng ta bị ám ảnh? Nào, có của mà chỉ được hưởng khi tuổi đời chúng ta không còn sung mãn thì
có ích gì, và để tự lực cánh sinh, thì bây giờ đây anh phải chạy ngược, chạy xuôi; chả nhẽ anh em mình
bị để lâm vào cái cảnh phải nhờ đến sự giúp đỡ của những con buôn, để có thể có được những bộ y
phục khả trợ ư?Thôi thì anh muốn nói với em hãy giúp anh dò xét cha về chuyện tình cảm của anh; và
nếu anh thấy là cha không ưng thuận chuyện đó, thì anh cương quyết tìm những đường lối khác, để
cùng với con người khả ái kia hưởng dịp may mà trời muốn dành cho chúng tôi. Với kế hoạch này, anh
sẽ tìm kiếm khắp nơi để vay mượn tiền bạc; và nếu chuyện tình của em cũng tương tự như của anh, và
nếu cha chúng ta chống lại ý muốn của chúng ta, thì chúng mình cùng nhau bỏ ra đi, và chúng mình tự
giải phóng khỏi sự bạo ngược là cái tật hà tiện khó chịu của ông mà chúng ta đã phải khứng chịu từ khá
lâu nay.
Élise: Quả thật là hàng ngày cha càng cho chúng ta thêm chuyện khiến chúng ta luyến tiếc sự qua đời
của mẹ, và rằng…
Cléante: Anh nghe thấy tiếng nói của ổng. Mình tránh xa ra một chút để đạt được sự bảo mật của
chúng ta; và sau này mình sẽ hợp lực để đến tấn công cái tính cứng rắn của ổng.
CẢNH III.- Harpagon, La Flèche.
Harpagon: Biến khỏi đây ngay đi, và đừng có cãi lại ta. Nào, quân hầu cận trộm cắp kia, cái đồ đáng
treo cổ kia, hãy biến ra khỏi nhà ta.
La Flèche: (nói riêng với mình) Mình không hề thấy ai lại ác ôn như lão già trời đánh này, và trừ phi
mình sai, thì mình thấy hẳn là lão ta bị quỷ ám.
Harpagon: Mi lẩm bẩm gì thế hả?
La Flèche: Vì cớ gì mà ông lại đuổi tôi đi?
Harpagon: Cái đồ đáng treo cổ như mi mà lại còn dám hỏi lý do à! Biến đi ngay để ta khỏi cho mi cái
bạt tai.
La Flèche: Vậy chứ tôi đã làm gì ông?
Harpagon: Chuyện mi làm với ta đó thì ta muốn mi biến đi.
La Flèche: Thưa ông chủ của tôi, con trai ông đã ra lệnh cho tôi chờ cậu ấy.
Harpagon: Đi ra ngoài đường mà chờ nó, chứ đừng ở trong nhà ta, đứng như trời trồng để quan sát
mọi chuyện xung quanh, và gặt lấy lợi lộc. Ta không muốn thấy mi cứ đứng hoài trước mắt ta, một kẻ
dò xét những công việc của ta, một kẻ phản bội mà đôi mắt trời đánh theo dõi mọi hành động của ta,
ngấu nghiến những của cải của ta, và ngó ngàng ngang dọc để xem có gì có thể lấy cắp được chăng.
La Flèche: Ối ông cố nội tôi, làm sao mà ông lại nghĩ người ta có thể lấy cắp của ông chứ? Ông đâu có

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 186
là người mà người ta có thể lấy cắp được đồ của ông, khi cái gì cũng được ông khóa kỹ, và canh gác
ngày đêm cơ chứ?
Harpagon: Ta muốn khóa kỹ gì thì là chuyện của ta, và canh gác như ý ta thích. Thế chứ không phải là
những kẻ canh chừng dò xét của ta đã phòng ngừa được trước chuyện trộm cắp hay sao?
(Nói nhỏ một mình) Mình e là nó dám tính chuyện gì đối với tiền bạc của mình quá.
(Nói to) Có phải mi chính là đứa đi rêu rao là ta có dấu tiền bạc trong nhà không?
La Flèche: Bộ thế ông có dấu tiền bạc trong nhà sao?
Harpagon: Không, cái đồ ba que xỏ lá, ta có nói thế đâu.
(Nói nhỏ) Bực cả mình!
(Nói to) Ta tự hỏi vì ác ý nên mi có rêu rao là ta có của như thế chăng.
La Flèche: Hà, ông có của hay không có của thì có ăn nhằm gì tới tôi chứ?
Harpagon: (giơ tay lên phát vào La Flèche) À mi lý luận hả! Ta xáng một cái bạt tai cho lý luận đó của
mi. Một lần nữa, hãy ra khỏi nhà ta.
La Flèche: Thì tôi đi, chớ sao.
Harpagon: Chờ đã, mi có lấy theo cái gì của ta không đó?
La Flèche: Tôi lấy theo cái gì của ông chứ?
Harpagon: Này, lại đây để ta coi. Đưa tay ta xem nào.
La Flèche: Này đây là tay tôi.
Harpagon: Tay kia.
La Flèche: Tay kia?
Harpagon: Ờ.
La Flèche: Thì đây.
Harpagon: (chỉ vào quần soóc của La Flèche) Mi không bỏ gì trong đó chứ?
La Flèche: Thì ông cứ khám đi.
Harpagon: (lấy tay đập đập vào phía dưới quần soóc của La Flèche.) Những quần soóc rộng này dễ trở
nên chỗ dấu những thức lấy cắp lắm; và ta muốn thấy họ treo cổ đứa làm như vậy.
La Flèche: (nói riêng) Ậy, người như vầy đáng gặp phải chuyện hắn lo ngại lắm! Và hẳn là mình sẽ
khoái chí tử lấy trộm được của hắn.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 187
Harpagon: Hả?
La Flèche: Chuyện chi?
Harpagon: Mi vừa nói gì đến chuyện ăn trộm?
La Flèche: Tôi nói với ông rằng ông đã lục soát kỹ để xem tôi có lấy trộm gì của ông.
Harpagon: Đó là điều ta muốn làm đây. (Harpagon thò tay vào túi quần soóc của La Flèche.)
La Flèche: (nói riêng) Tai hại thay là tật hà tiện và những kẻ hà tiện.
Harpagon: Cái gi? Mi nói cái gì?
La Flèche: Tôi nói gì à?
Harpagon: Ừ. Mi nói gì đến tật hà tiện và những kẻ hà tiện.
La Flèche: Tôi nói rằng tai hại thay là tật hà tiện và những kẻ hà tiện!
Harpagon: Mi muốn ám chỉ ai vậy?
La Flèche: Những kẻ hà tiện.
Harpagon: Vậy ai là những kẻ hà tiện?
La Flèche: Những kẻ xấu xa, những phường ti tiện.
La Flèche: Cớ chi mà ông phải bận tâm thế chứ?
Harpagon: Ta bận tâm đến điều cần bận tâm.
La Flèche: Bộ ông tin là tôi ám chỉ ông sao?
Harpagon: Ta muốn tin gi thì ta tin; nhưng ta muốn mi cho biết khi nói như thế thì mi nói với ai.
La Flèche: Thì tôi nói… tôi nói với cái mũ tôi này.
Harpagon: Còn ta, ta có thể nói ngay với cái xáng tay lên đầu mi đó.
La Flèche: Bộ ông ngăn tôi nguyền rủa lũ hà tiện à?
Harpagon: Không. Nhưng ta ngăn mi nói xàm và hỗn láo. Câm miệng lại.
La Flèche: Tôi có nêu tên ai đâu.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 188
Harpagon: Nếu mi nói thì ta sẽ đập mi.
La Flèche: Kẻ nào có tật thì giật mình.
Harpagon: Mi có câm đi không chứ?
La Flèche: Câm thì câm, nhưng ngoài ý muốn của tôi.
Harpagon: Ha! Ha!
La Flèche: (chỉ cho Harpagon thấy cái túi áo ngắn của mình) Đây, còn một cái túi nữa: ông hài lòng
chưa nào?
Harpagon: Nào, hãy đưa trả lại ta đi mà ta không cần lục soát.
La Flèche: Gì chứ?
Harpagon: Cái gì mà mi đã lấy của ta đó.
La Flèche: Mà tôi có lấy cái gì của ông đâu.
Harpagon: Chắc không?
La Flèche: Bảo đảm là chắc.
Harpagon: Giã biệt. Biến mất dạng luôn đi!
La Flèche: Thế là mình rõ ràng bị mất việc.
Harpagon: Ít ra thì ta cũng để cho lương tâm của mi suy ngẫm về chuyện đó.
CẢNH IV.- Harpagon
Harpagon: Đó là tên hầu cận đáng bị treo cổ mà đã gây nhiều phiền toái cho mình; và mình chẳng mấy
vui thấy con người có khuyết điểm đó.Thật thế chứ, giữ ở trong nhà một số tiền lớn có phải là chuyện
lo nghĩ nhỏ đâu; và đáng mừng cho kẻ nào biết lo xa chuyện của mình và không phải chỉ gìn giữ đủ cho
sự tiêu pha của chính mình mà thôi! Thật là chuyện khá bối rối để tìm ra trong nhà của mình một nơi
dấu kín đáo; bởi vì đối với mình, những két sắt lớn đáng hồ nghi, và mình sẽ chẳng bao giờ tin tưởng
vào chúng. Mình coi chúng chính là một mồi thu hút ngay những tên trộm cướp, và két sắt lớn vẫn là
vật đầu tiên mà kẻ trộm tấn công.
CẢNH V.- Harpagon, Élise và Cléante.
Élise và Cléante đang nói chuyện với nhau và đứng sâu phía trong sân khấu.
Harpagon: (tưởng mình đang có một mình) Tuy nhiên, mình không biết là chôn dấu trong vườn nhà
mình mười ngàn ê-quy người ta mới trả mình hôm qua thì có phải là ý kiến hay hay không?Mười ngàn

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 189
đồng ê-quy bằng vàng, ở trong nhà, là một số tiền khá… (nói riêng, khi nhìn thấy Élise và Cléante.) Ối
trời! Mình vừa tự tiết lộ rồi! Cái nóng nực làm mình mất khôn, và có vẻ như mình đã nói to khi đang
một mình suy luận. (Nói với Cléante và Élise.) Cái gì thế?
Cléante: Thưa cha, có gì đâu ạ.
Harpagon: Tụi bây đứng đó lâu chưa?
Élise: Tụi con chỉ vừa mới tới thôi ạ.
Harpagon: Tụi bay đã nghe thấy…
Cléante: Chuyện gì vậy, thưa cha?
Harpagon: Hà…
Élise: Có gì vậy?
Harpagon: Chuyện ta vừa mới nói đó.
Cléante: Thưa không.
Harpagon: Vậy thì được, vậy thì được.
Élise: Con xin được thứ lỗi.
Harpagon: Ta thấy rõ là tụi bay đã nghe thấy một vài câu. Số là ta tự tạo cho mình cái sự lo lắng rằng
nếu hôm nay tìm được một số tiền nhỉ, và ta nói nếu ai có được mười ngàn ê-quy trong nhà thì thật là
sung sướng.
Cléante: Tụi con giả đò nghe thấy cha, vì sợ gây gián đoạn cho cha thôi.
Harpagon: Ta rất thoải mái để nói với tụi bay như thế ngõ hấu tụi bay đừng hiểu nhầm, để tưởng rằng
ta nói là chính ta có mười ngàn ê-quy.
Cléante: Chúng con đâu có can dự vào chuyện của cha.
Harpagon: Cầu trời thương để ta có được mười ngàn ê-quy.
Cléante: Con không tin như vậy…
Harpagon: Đó sẽ là vụ làm ăn tốt đẹp cho ta.
Élise: Những điều đó thì…
Harpagon: Là điều ta rất cần thiết.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 190
Cléante: Con nghĩ rằng…
Harpagon: Điều đó sẽ giúp ich cho ta nhiều.
Élise: Bộ cha…
Harpagon: Và ta sẽ không than phiền như than rằng thời buổi khó khăn khốn khổ.
Cléante: Lạy chúa tôi! Thưa cha, cha chẳng có lý do để mà than phiền, và người ta biết là cha có thừa
đủ tiền bạc mà.
Harpagon: Cái gì, ta có thừa đủ tiền bạc à! Ai nói vậy là nói oan đấy. Chẳng có gì sai hơn thế; và đó
chỉ là những phường vô lại tung ra những tin đồn như vậy.
Élise: Xin cha chớ nên giận dữ.
Harpagon: Thật là điều kỳ cục thấy chính con cái mình phản bội mình và trở thành kẻ thù của mình.
Cléante: Thế nói rằng cha có của cải thì là kẻ thù của cha sao?
Harpagon: Ừ. Cái lối nói như vậy, và những sự tiêu pha của mi sẽ là lý do cho một ngày kia người ta
sẽ đến cắt cổ ta, vì người ta tưởng là ta có nhiều tiền.
Cléante: Vậy chứ con đã tiêu pha cái gì nhiều đâu?
Harpagon: Còn phải hỏi à? Chứ không phải là không gì tai tiếng bằng cỗ xe tráng lệ mà mi rong ruổi
trong thành phố sao? Hôm qua ta đã cãi cọ với em gái mi; nhưng điều còn tệ hơn nữa. Vậy mà ai còn
than trả thù với trời; và cứ nhìn mi từ chân lên đến đầu thì sẽ thấy cái gì làm nên tính chất tốt đấy. Ta đã
nói với mi, con trai ạ, hai chục lần, rằng ta khó chịu không ít về tất cả những từ điệu của mi; mi phô
trương ta đây một cách quá đáng; và để có thể trưng diện như thế hẳn là mi đã lấy cắp của ta.
Cléante: Ấy, làm sao mà lấy cắp của cha được chứ?
Harpagon: Làm sao mà ta biết được? Vậy chứ mi lấy tiền đâu để mà có cuộc sống như của mi chứ?
Cléante: Con ấy à, thưa cha? Đó là vì con chơi bạc; và vì con rất may mắn và sung sướng nên con bỏ
hết tiền được bạc của con ra để mua quần áo.
Harpagon: Vậy là hết sức sai. Nếu mi may mắn được bạc thì mi phải lợi dụng để đầu tư tiền đó mà
sinh lời một cách ngay thật, để còn có tiền mà tiêu về sau này. Không nói về những gì khác, ta muốn
biết có ích gì đâu khi mi đính những chiếc nơ từ đầu đến chân như thế, và bộ nửa tá kim gút không đủ
để cài giữ cái quần soóc hay sao. Có ích gì bỏ tiền ra mua những mớ tóc giả, trong khi cứ để đầu trần
với chính tóc của mình mà lại không tốn một đồng nào! Theo như ta tính toán thì những mớ tóc giả và
lô nơ kia cũng phí tổn ít ra la 20 quan tiền; và 20 quan tiền đầu tư thì hàng năm sẽ sinh lời hơn 8 phần
trăm đấy.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 191
Cléante: Cha có lý.
Harpagon: Thôi hãy bỏ qua chuyện đó đi và chúng ta nói đến chuyện khác, nhé? (Chợt thấy Cléante
và Élise đang ra dấu gì với nhau.) Này! (Nói nhỏ riêng mình nghe.) Mình nghi là tụi nó ra dấu cho nhau
để tính chuyện ăn cắp tiền của mình. (Nói to.) Tụi bay ra dấu cho nhau làm gì thế?
Élise: Anh em con đang điều đình với nhau xem ai là người sẽ nói trước tiên, vì cả hai anh em con đều
có chuyện muốn thưa với cha.
Harpagon: Và ta, ta cũng có chuyện muốn nói với cả hai con.
Cléante: Chuyện chúng con muốn thưa với cha là chuyện hôn nhân, thưa cha.
Harpagon: Thì cũng chính chuyện hôn nhân mà ta muốn đề cập với hai con.
Élise: Ơ! Vậy sao cha?
Harpagon: Cớ chi mà phải kêu lên như thế? Con gái ta ơi, có phải là hai tiếng hôn nhân hay là chuyện
hôn nhân làm con e sợ?
Cléante: Chuyện hôn nhân có thể làm cả hai anh em con e ngại, theo như cung cách mà cha có thể
nghe nói; và chúng con ngại rằng những tình cảm của chúng con sẽ không đồng điệu với sự chọn lựa
của cha.
Harpagon: Hãy kiên nhẫn một chút nào; đừng vội hoảng hốt. Ta biết phải tìm ai cho các con, và cả hai
con sẽ không có lý do gì để than phiền về mọi chuyện mà cha dự tính làm; và để mở đầu câu chuyện thì
(Nói vói Cléante.) Nói cho ta biết con có thấy một cô gái trẻ tên là Mariane, cư ngụ không mấy xa nhà
ta chăng?
Cléante: Thưa cha, con có thấy cô ta.
Harpagon: Còn con thì sao?
Élise: Con có nghe nói đến cô ta.
Harpagon: Vậy, con trai ta, con nghĩ sao về cô ta?
Cléante: Một con người rất duyên dáng.
Harpagon: Thề về tính tình của cô ta thì sao?
Cléante: Đầy chân thực và vui vẻ.
Harpagon: Còn dáng dấp và từ điệu của cô ta thế nào?
Cléante: Chắc chắn đáng ca tụng.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 192
Harpagon: Vậy con có cho là một người con gái như thế thừa đủ đáng để người ta nghĩ đến cô không?
Cléante: Thưa cha đúng thế.
Harpagon: Vậy đó là một mối đáng cầu hôn không?
Cléante: Rất đáng, thưa cha.
Harpagon: Vậy cô ấy có đầy đủ đức hạnh để là một người vợ tốt chứ?
Cléante: Chắc chắn là vậy.
Harpagon: Và một người chồng sẽ hài lòng về cô ta chứ?
Cléante: Bảo đảm là thế.
Harpagon: Có một chút vấn đề! Đó là cha e rằng với cô ta thì không có được tiền của mà ta có thể đòi
làm hồi môn.
Cléante: Ôi! Cha ơi, tiền của là điều không đáng kể một khi vấn đề là cưới được một con người ngay
thật.
Harpagon: Cha xin lỗi, cha xin lỗi. Nhưng điều muốn nói là nếu ta không tìm thấy của cải mà ta mong
muốn, thì ta có thể cố thu đạt chuyện đó qua thứ khác.
Cléante: Tất nhiên là như thế.
Harpagon: Vậy thì cha rất thoải mái thấy con hiều tình cảm của cha; bởi vì sự ngay thẳng của nàng
cùng sự dịu dàng của nàng đã chinh phục được lòng cha, và cha cương quyết cưới cô ta, miễn là cha sẽ
tìm được chút ít của cải qua cuộc hôn nhân này.
Cléante: Ấy chết chửa?
Harpagon: Làm sao?
Cléante: Có phải cha nói, cha đã quyết định rồi không?
Harpagon: Thành hôn với Mariane.
Cléante: Ai cơ? Cha, cha?
Harpagon: Ờ, cha, cha, cha. Muốn nói gì vậy chứ?
Cléante: Bỗng dưng con bị choáng váng, và con xin ra khỏi nơi đây ngay.
Harpagon: Không có sao đâu. Hãy vào bếp uống một ly nước trong lành lớn đi.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 193
CẢNH VI.- Harpagon, Élise.
Harpagon: Đấy là những công tử bột mảnh mai của ta mà sức mạnh chỉ bằng những con gà. Con gái
ta, chuyện ta đã định cho ta. Còn về thằng anh của con, thì sáng nay ta đã định hứa nó cho một bà góa
khả tín, mà đã tới nói chuyện với ta; còn cho con thì ta đã gả con cho ngài Anselme.
Élise: Cho ngài Anselme?
Harpagon: Phải, một người đàn ông già dặn, khôn khéo và hiền lương, người chưa ngoại ngũ tuần, mà
lại có nhiều của cải.
Élise: (Kính cẩn nhún gối xuống.) Thưa cha, con không hề muốn lấy chồng, nếu cha vui lòng.
Harpagon: (Nhái theo Élise cũng nhún gối xuống.) Còn cha, con gái rượu của cha ơi, con thương, ta
muốn con lấy chồng, nếu con vui lòng.
Élise: (Lại kính cẩn nhún gối xuống.) Thưa cha, con xin cha thứ lỗi.
Harpagon: (Nhái theo Élise.) Cha xin con thứ lỗi, con gái của cha.
Élise: Con là kẻ hầu hạ rất khiêm tốn của ngài Anselme; nhưng (lại kính cẩn nhún gối xuống.) xin mạn
phép cha, con sẽ không lấy ông ta đâu.
Harpagon: Tôi là tên hầu rất khiêm tốn của cô nương; nhưng, (Nhái theo Élise.) mạn phép cô nương,
cô nương sẽ lấy ông ta tính từ chiều nay.
Élise: Tính từ chiều nay ư?
Harpagon: Tính từ chiều nay.
Élise: (Lại kính cẩn nhún gối xuống.) Thưa cha, chuyện đó sẽ không diễn ra đâu.
Harpagon: (Nhái theo Élise.)Chuyện này sẽ diễn ra, con gái ạ.
Élise: Không.
Harpagon: Có.
Élise: Con nói với cha là không.
Harpagon: Cha nói với con là có.
Élise: Đây là một chuyện mà cha sẽ không thể nào thuyết phục con.
Harpagon: Đây là một chuyện mà cha sẽ thuyết phục được con.
Élise: Con thà tự vẫn hơn là lấy một người chồng như thế.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 194
Harpagon: Con sẽ không tự vẫn đâu, và con sẽ lấy ông ta. Nhưng coi kìa, thật là hỗn láo. Ai đời có ai
lại thấy con gái dám nói xấc xược như vậy với cha cô ta không cơ chứ?
Élise: Nhưng ai đời có ai lại thấy một người cha đem gả con gái như vậy không cơ chứ?
Harpagon: Đây là một sự lựa chọn mà không có thể lấy lại lời được! Và cha dám chắc là mọi người
đều ưng chuẩn sự lựa chọn của cha.
Élise: Còn con, con dám chắc bất cứ một con người biết điều nào sẽ không ưng chuẩn chuyện đó.
Harpagon: (Nhìn thấy Valère ở phía xa.) Valère tới kìa. Vậy con có muốn để cho anh ta phán xét bố
con mình về chuyện này không?
Élise: Con bằng lòng như vậy.
Harpagon: Vậy con sẽ có nghe theo lời phán xét của anh ta chăng?
Élise: Vâng. Con sẽ y thuận theo ý anh ấy.
Harpagon: Vậy là xong.
CẢNH VII.- Valère, Harpagon, Élise.
Harpagon: Lại đây, Valère. Tụi ta đã chọn mi để nói cho con gái ta và ta là ai có lý.
Valère: Thì là ông, thưa ông, chắc chắn không sai.
Harpagon: Mà mi có biết tụi ta đang nói gì không chứ?
Valère: Thưa không; nhưng ông không thể nào lại đã nhầm, vì khi nào ông cũng có lý hết mà.
Harpagon: Ta muốn kiếm cho nó một người vừa giầu có lại vừa tử tế làm chống; vậy mà cái con ranh
này dám nói thẳng vào mặt ta là nó không thèm lấy đấy. Vậy mi nói sao về chuyện này nào?
Valère: Thưa, thì như tôi nói vừa rồi đó.
Valère: Hề! Hề!
Harpagon: Cái gì!
Valère: Tôi nói rằng cứ sự thực thì tôi nghĩ như ông, nếu không có 1ý thì ông đâu có nói. Nhưng về
phía cô đây thì cô cũng không hoàn toàn sai, và…
Harpagon: Sao? Ngài Anselme là một mối đáng lựa chọn; đó là một con người lịch sư, quý phái, nhẹ
nhàng, tỉnh táo, khôn khéo và rất thích nghi, và là người không có con trong cuộc hôn nhân trước của

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 195
ông. Bộ cô ta còn hòng gặp được ai hay hơn thế chứ?
Valère: Thưa thì đúng thế. Nhưng cô nhà có thể nói với ông rằng mọi chuyện có hơi vội vàng chăng, và
ta nên chờ ít ra là ít lâu để xem liệu cô nhà có xiêu lòng chăng với …
Harpagon: Đây là một dịp mình nên nắm ngay lấy. Ta thấy đây là một lợi thế mà ta sẽ không tìm được
ở nơi khác; và ông ta còn chịu lấy nó mà không cần có hồi môn.
Valère: Không hồi môn.
Harpagon: Đúng thế.
Valère: A, vậy thì tôi chẳng còn gì để nói nữa. Ông thấy đấy, đó là một lý do thật có tính cách thuyết
phục; mình phải chịu thôi.
Harpagon: Đó sẽ là một món tiết kiệm đáng kể cho ta.
Valère: Đoan chắc là vậy; điều đó thì không thể chối cãi được. Điều chắc chắn là cô nhà có thể viện lẽ
với ông rằng hôn nhân là một chuyện lớn nhất mà ta không thể tưởng tượng được; là chuyện cô nhà
được hạnh phúc hay bất hạnh suốt đời; và một cuộc hôn nhân phải kéo dài cho đến chết thì bao giờ
cũng phải xúc tiến với những sự thận trọng lớn lao.
Harpagon: Không hồi môn.
Valère: Thưa, ông có lý, điều này quyết định hết thẩy; đó là điều dễ hiểu. Có những người sẽ có thể nói
với ông rằng trong những trường hợp như vậy thì ý muốn của cô con gái là một chuyện tất nhiên người
ta phải để ý tới; và rằng cái vụ chênh lệch tuổi tác, tính khí và tình cảm, sẽ đưa một cuộc hôn nhân đến
những tình huống tai hại.
Harpagon: Không hồi môn.
Valère: A! Không thể có giải đáp cho chuyện đó; ta biết rõ như thế! Có ông cố nội nào dám đi ngược
lại chuyện này chứ? Nhưng không phải là không có những ông bố muốn xếp đặt cho sự hài lòng của
những cô con gái của họ hơn là về số tiền mà họ có thể cho con làm của hồi môn; lại muốn hy sinh con
cho lợi lộc, và tìm cách trên hết mọi sự, để cho cuộc hôn nhân có được sự đầm ấm liên tục trong đó
danh dự, sự hài hòa , và niềm vui được luôn gìn giữ: và rằng…
Harpagon: Không hồi môn.
Valère: Đúng thế; điều này làm ai nấy đều nín thinh. Không hồi môn! Có cách nào để cưỡng lại được
một lý do như thế chứ!
Harpagon: (nói riêng, khi nhìn sang cạnh vườn.)Ừa! Ta nghe có vẻ như có chó sủa. Bộ có kẻ nào
muốn lấy tiền của ta à? (Nói với Valère.) Đứng yên đây, lát nữa ta sẽ quay lại.
CẢNH VIII.- Élise, Valère.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 196
Élise: Bộ anh giỡn chơi hay sao, Valère, mà ăn nói như thế với ông cụ chứ?
Valère: Chỉ là để ổng khỏi giận và như thế mình mới có cơ thành công hơn. Làm mất lòng ổng trước
tức là làm hỏng việc hết; đối với những người nào đó ta cần phải nói quanh co; tính khí của kẻ thù thì
đầy kình chống; những người có tính bướng bỉnh tự nhiên, mà sự thực làm họ khó chịu, và luôn luôn
cưỡng chống lại con đường chính trực của lẽ phải, và ta chỉ có thể dẫn đưa họ theo ý ta muốn bằng
cách nói vòng vo. Cứ giả đò chiều theo ý ổng rồi ta sẽ đạt đến mục đích của ta tốt đẹp hơn, và…
Élise: Thế còn cuộc hôn nhân này thì anh nói sao chứ!
Valère: Thì ta sẽ tìm những mưu mẹo làm ổng lo nghĩ.
Élise: Nhưng ta phải tìm mưu mẹo ra sao nếu đám cưới diễn ra chiều nay?
Valère: Thì phải yêu cầu một sự trì hoãn, và giả đò bị bệnh gì đó.
Élise: Nhưng người ta sẽ tìm ra là mình giả vờ, nếu người ta mới bác sĩ đến khám bệnh.
Valère: Bộ em giỡn chơi đấy à? Bác sĩ thì biết cái gì chứ? Nào, nào, với các bác sĩ ta có thể kể bất cứ
bệnh gì ta muốn, thì là mấy ổng sẽ tìm ra lý do để cho biết vì sao bệnh đó tấy phát.
CẢNH IX.- Harpagon, Valère, Élise.
Harpagon: (Nói riêng ở cuối sân khấu.) Không có chuyện gì, may phước.
Valère: (không trông thấy Harpagon.) Thôi thì giải pháp cuồi cùng của chúng ta là đi trốn thì sẽ che
chở chúng ta trước mọi sự; và nếu tình yêu của em, Élise diễm kiều, có thể làm em cương quyết …
(Khi trông thấy Harpagon.) Vâng, con gái thì phải tuân theo lời cha mình. Cô ta chẳng nên lưỡng lự khi
một người chồng đã được chọn; và nhất là khi “không hồi môn” là lý do chính đáng thì cô ta phải sẵn
sàng nhận lời làm đám cưới.
Harpagon: Tốt; nói vậy là hay đấy!
Valère: Thưa ông, tôi xin ông thứ lỗi nếu tôi hơi hàm hồ, táo bạo để nói với cô nhà như vậy.
Harpagon: Sao chứ! Ta rất thú vị, và ta muốn cho mi quyền tuyệt đối để nói với Élise. (với Élise.) Ờ,
con cứ bỏ trốn đi xem nào, ta cho hắn cái quyền mà trời đã cho ta, và ta muốn là con phải làm những gì
Valère sẽ bảo.
Valère: (với Élise.) Về sau này hãy cưỡng lại tất cả những gì anh bảo.
CẢNH X.- Harpagon, Valère.
Valère: Thưa ông, tôi sẽ đi theo cô nhà để tiếp tục những bài học mà tôi đã khuyên răn.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 197
Harpagon: Ờ, đó là cam kết của mi với ta. Chắc chắn…
Valère: Điều tốt là để cho cô nhà được làm theo ý cổ phần nào.
Harpagon: Ờ đúng thế đấy. Ta cần…
Valère: Ông đừng lo lắng, tôi tin là tôi sẽ làm tròn nhiệm vụ mà.
Harpagon: Làm đi, làm đi. Ta đi ra làm một vòng dạo phố, và một lát sẽ trở về.
Valère: (nói với Élise, khi buớc tới cạnh sân khấu mà Élise đã bước đi.)Vâng, tiền bạc là cái quý giá
hơn tất cả mọi thứ trên đời, và cô phải cám ơn trời đã cho cô có được một người cha ngay thẳng. Ổng
biết thế nào là sống. Khi người ta đề nghị lấy con gái mình không cần hồi môn thì không nên nhìn đâu
xa nữa. Tất cả nằm trong chuyện đó; và “không hồi môn” thay thế cho sắc đẹp, tuổi xuân, giòng giõi,
danh giá, tính khôn ngoan và sự trung trực.
Harpagon: Chà! Cậu trai can trường! Nói như thế chẳng khác chi xấm truyền. May mắn thay cho ai có
được một tên hầu như thế!
MÀN II
CẢNH I.- Cléante, La Flèche.
Cléante: Chà! Cái quân phản trắc kia! Mi đi xông xáo nơi đâu thế hả? Thế ta đã chả ra lệnh cho mi…?
La Flèche: Vâng đúng thế, thưa cậu, và tôi đã vội đến để cẩn thận hầu cậu đây; nhưng ông cụ của cậu,
người vô phép tắc hơn ai hết, đã đuổi tôi ra khỏi nhà, ngoài ý muốn của tôi, và tôi phải nghe theo ổng
để khỏi bị ổng đánh.
Cléante: Thế còn chuyện của chúng ta ra sao? Những chuyện cấp bách hơn bao giờ hết; và từ khi ta
thấy mi thì ta phát giác ra là ông cụ ta lại là tình địch của ta.
La Flèche: Thế ông cụ cậu đang si tình à?
Cléante: Phải; và ta đã phải cố hết sức mình để không cho ông ta thấy là cái tin đó làm ta bối rối đến
như thế nào.
La Flèche: Cụ ông, mà lại dính đến chuyện yêu đương! Quỷ ma nào đưa đường dẫn lối cho ông cụ
vậy? Bộ ổng muốn giỡn với đời sao kìa? Và đâu có bao giờ tình yêu lại dành cho những người như ổng
chứ?
Cléante: Hẳn là những tội lỗi của ta đã tạo ra sự say đắm cho ông ta.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 198
La Flèche: Nhưng cớ chi mà cậu lại phải giữ bí mật với ông cụ về mối tình của cậu chứ?
Cléante: Để ông cụ bớt nghi ngờ, và để tự dành cho mình, ít ra, những mở đầu dễ dàng hơn hầu làm
xoay chiều cuộc hôn nhân này. Vậy chứ mi có giải pháp gì chăng?
La Flèche: Thật tình, thưa cậu, những người đi vay tiền thì thật là khốn khổ; và cần chịu đựng những
điều kỳ cục khi người ta, như cậu đây, gặp phải cảnh ở trong tay những phường đồi bại.
Cléante: Thế vụ đó bất thành hay sao?
La Flèche: Xin cậu thứ lỗi cho. Quản gia Simon của chúng ta, người trung gian chúng ta được giới
thiệu, người xoay xở và đầy nhiệt thành, nói rằng ông ta thích cậu, và ông ta trấn an rằng riêng diện
mạo của cậu thôi đã làm ông ta hài lòng rồi.
Cléante: Vậy ta sẽ có được mười lăm ngàn quan mà ta cần chứ?
La Flèche: Vâng; nhưng cậu phải chấp nhận một số điều kiện nhỏ, nếu cậu có kế hoạch làm cho mọi
việc trôi chảy.
Cléante: Thế hắn có nói gì với mi về người cho vay không?
La Flèche: Ấy a! Thật thì chuyện vay mượn không như thế đâu. Người cho vay còn để ý đến việc ẩn
danh hơn cả cậu ấy chứ; và đó là những bí mật còn lớn hơn là cậu tưởng nữa cơ. Ngườt ta không hề
muốn nói đến tên ông ta; và hôm nay người ta muốn có cuộc phỏng vấn cậu tại nhà mà người cho vay,
mượn của ai đó, để được nghe rõ từ miệng cậu về của cải của cậu, và về gia thế cậu; và tôi tin chắc là
riêng tên của ông cụ cậu thôi, sẽ không làm cho mọi chuyện được dễ dàng đâu.
Cléante: Và nhất là vì bà cụ ta đã qua đời nên người ta không thể lấy đi của cải của ta.
La Flèche: Đây là một vài điều khoản ông ta đã đích thân đọc cho người trung gian của chúng ta ghi
xuống để đưa cậu coi trước khi xúc tiến:
“Cứ giả dụ như người cho vay nhìn thấy hết những bảo đảm, và rằng người đi vay ở tuổi trưởng thành
và thuộc một gia đình của cải đầy ắp, chắc nịch, bảo đảm, rõ ràng và hoàn toàn sở hữu, thì ta sẽ làm
một bản khai tốt và chính xác trước mặt một biện lý ngay thẳng nhất được phó thác chứng nhận, và vì
điều kiện này nên ông ta sẽ được lựa chọn bởi người cho vay, là người quan tâm nhất rằng bản điều
khoản được soạn thảo thật đàng hoàng.”
Cléante: Chuyện đó thì không có gì phải nói nữa.
La Flèche: Để cho lương tâm hắn khỏi bị dằn vặt về bất cứ một hồ nghi nào, người cho vay định cho
vay tiền của mình với phân lời năm phần trăm rưỡi.
Cléante: Năm phẩn trăm rưỡi! A, tất nhiên, đấy là người ngay thẳng đấy! Chẳng có lý do để phải than
phiền.
La Flèche: Đúng thế.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 199
“Nhưng, vì người cho vay kia không có đủ số tiền cho vay trong nhà ông ta, và rằng để làm hài lòng
người đi vay, ông ta buộc phải vay số thiếu đó của một người khác với phân lời hai mươi phần trăm;
như thế tức là người đi vay thứ nhất sẽ trả số lời này, không phương hại gì đến số còn lại, khi hiểu rằng
chỉ vì muốn giúp mà người cho vay kia phải đứng ra mượn thêm số tiền đó.”
Cléante: Ới quỷ thần ơi! Đó là cái tên Do Thái, cái tên Ả rập nào thế hả? Như vậy là hơn hai mươi lăm
phần trăm cơ à.
La Flèche: Đúng thế; như tôi đã nói đấy. Cậu đã nhìn thấy đó mà.
Cléante: Mi muốn ta nhìn thấy cái gì chứ? Ta cần tiền, và ta đành phải bằng lòng tất cả.
La Flèche: Thì tôi đã trả lời như vậy rồi.
Cléante: Còn có điều gì nữa không?
La Flèche: Chỉ là một điều khoản nhỏ nữa thôi:
“Trong số mười lăm ngàn quan người vay cần, người cho vay sẽ chỉ có thể đếm ra bằng tiền là mười
hai ngàn livre; và với một ngàn ê-quy còn lại, thì người đi vay phải lấy những quần áo cũ, nữ trang, và
theo như trí nhớ người cho vay kia, với lòng thành của hắn, chỉ đưa ra cái giá khả dĩ rẻ nhất.”
Cléante: Như vậy là thế nào?
La Flèche: Cậu hãy nghe bản dự thảo:
“Trước tiên, một chiếc giường bốn chân, với những giải thêu kiểu Hung gia lợi, được ép rất đâu đấy lên
trên một khăn trải giường mầu xanh ô-liu, với sáu chiếc ghế bọc cùng một kiểu thêu : tất cả trong điều
kiện tốt, cộng với một loại chăn lụa mỏng nhỏ mang hai mầu thay đổi xanh đỏ. Ngoài ra là một cái cờ
có đuôi làm bằng thứ nỉ len Aumale hạng tốt mang mẩu hồng khô, với những cái tua lụa mềm mại.”
Cléante: Hắn muốn ta làm gì với những thức đó?
La Flèche: Cậu hãy chờ.
“Rồi còn một thảm treo có dệt cảnh những người tình của Gombaud và của Macée. Rồi đến một cái
bàn lớn bằng gỗ đuối, với mười hai chân hay cột quay, mà được kéo ra ở hai đầu bàn, và trang trí phía
dưới bằng sáu nấc thang nhỏ.”
Cléante: Ta đã làm gì nên tội, rõ đồ quỷ…?
La Flèche: Cậu cần phải kiên nhẫn đấy.
“Và ba khầu súng dài cẩn ngọc trai, với ba cái ngạc cùng kiểu để kê súng nhắm bắn. Rồi đến một lò
nung gạch, với hai cái sừng và ba thùng chứa, rất hữu ích cho những ai tò mò muốn thanh lọc.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 200
Cléante: Ta đang lộn tiết lên đây.
La Flèche: Nhè nhẹ chứ cậu.
“Rồi còn một chiếc sáo Bologne, có đủ các nốt, hay ít hơn cũng được đi. Rồi một chiếc bàn đánh cờ
chơi trò con ngỗng, được người Hy Lạp canh tân, đáng để giải trí qua thì giờ khi không có gì làm.
Thêm bộ da con rắn mối có ba chân rưỡi, được nhồi rơm; một tò mò dễ thương để treo lên tấm ván của
một căn buồng. Tất cả những thứ vừa kể với cậu, trị giá thật sự hơn bốn ngàn năm trăm livre, và được
người cho vay thận trọng giảm xuống ngang với một ngàn ê-quy.”
Cléante: Để cho bệnh dịch làm hắn chết ngẹt đi với sự thận trọng của hắn, cái quân phản trắc, cái tên
đao phủ, chính là hắn đấy! Có ai đời nào lại nói về phân lãi tương tự như thế, và sao mà hắn còn chưa
hài lòng về phân lãi ghê gớm hắn đòi, mà lại còn muốn ta phải chịu hứng lấy những đồ rác rưởi hắn thu
thập để đắp vào số tiền ba ngàn livre chứ?Với những thứ đó thì hai trăm ê-quy ta cũng chê; ấy vậy mà
ta đành cứ phải chịu ưng thuận như ý hắn muốn : bởi vì hắn đứng ở vị thế khiến ta phải chấp nhận hết,
và hắn nắm được ta, quân lừa đảo, với dao hắn kề cổ ta.
La Flèche: Tôi hiểu cậu mà, thưa cậu, nhưng cậu đừng phiền lòng về chuyện này, trên đại lộ mà
Panurge đã theo để rồi chính đáng tự hủy là lấy tiền trước, mua đắt, bán rẻ và ăn cỏ thay lúa mì của ông
ta.
Cléante: Chứ mi muốn ta phải làm gì trong vụ này? Đây là cái cảnh những con người trẻ bị cái tật hà
tiện quỷ ám của những người cha làm giảm giá; vậy mà sau chuyện như thế, người ta lại ngạc nhiên khi
thấy các con trai họ mong ước họ chết đi!
La Flèche: Phải công nhận là nhóm người trẻ các ông sẽ khích động chống lại sự xấu xa đê tiện của
người có danh tiếng nhất trần đời. May phước là tôi không có những khuynh hướng cho sự trả thù; và
trong số những bạn đồng nghiệp của tôi mà tôi giao du liên hệ đến nhiều vụ làm ăn nhỏ, tôi biết cách
khôn khéo thoát khỏi tình huống khó khăn, và khôn ngoan tránh né mọi nịnh bợ khó ngửi, dù trên bình
diện nhỏ; nhưng cứ nói thật với cậu thì nhữmg vụ làm ăn như thế đã khiến tôi bị lôi cuốn vào chuyện
muốn ăn cắp; và tôi tin rằng ăn cắp của người như vậy là một hành động đáng khen.
Cléante: Đưa ta coi lại bản dự thảo xem nào.
CẢNH II.- Harpagon, Chưởng khế Simon; với Cléante và La Flèche
đứng ở cuối sân khấu.
Chưởng khế Simon: Vâng, thưa ông, đây là người đàn ông trẻ cần tiền; công việc của ông ta khiến ông
ta cần có tiền gấp, và ông ta chịu hết những điều kiện ông sẽ đề nghị cho vụ vay tiền này.
Harpagon: Nhưng, chưởng khế Simon, ông có tin là sẽ không có gì gây phương hại chứ? Và ông có rõ
về tên tuổi, của cải cùng gia đình của người ông đang đề cập chăng?
Chưởng khế Simon: Thưa không. Tôi không thể biết để cho ông rõ cặn kẽ về ông ấy; và chỉ là dịp tình
cờ mà người ta giới thiệu tôi với ông ấy; nhưng ông sẽ được chính ông ta cho biết rõ về những chi tiết
đó, và người của ông ta đã trấn an tôi rằng ông sẽ hài lòng khi ông gặp ông ta. Tất cả mà tôi có thể nói
với ông là gia đình ông ta rất giầu, ông ta không còn mẹ, và nếu ông muốn thì ông ta đoan chắc rằng bố

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 201
ông ta sẽ qua đời trong vòng tám tháng nữa.
Harpagon: Vậy à. Lòng từ thiện, chưởng lý Simon ạ, buộc chúng ta làm vừa lòng mọi người, khi nào
chúng ta có thể làm.
Chưởng khế Simon: Đúng là như thế.
La Flèche: (nói nhỏ với Cléante, khi nhận ra chưởng khế Simon,) Chuyện gì thế này. Chưởng khế
Simon của chúng ta đang nói với cụ ông của cậu kìa!
Cléante: (nói nhỏ với La Flèche.) Thế ông ta không biết ta là ai sao chứ? Bộ mi có phản bội ta không
đây?
Chưởng khế Simon: (nói với Cléante và La Flèche.) Cha, chả! Các ông gấp gáp lắm mà! Ai nói với các
ông là ở nhà này? (rồi nói với Harpagon.) Thưa ông, ít ra thì không phải tôi đã phát giác ra tên ông và
nhà ông đâu; nhưng theo thiển ý, không có gì quá xấu trong vụ này: họ là những người kín đáo, và các
ông có thể cùng giải thích với nhau tại đây thôi.
Harpagon: Sao chứ?
Chưởng khế Simon: (chỉ vào Cléante.) Ông đây là người tôi đã cho ông hay là muốn mượn mười lăm
ngàn livre của ông đấy.
Harpagon: Sao chứ, cái thằng đáng treo cổ kia! Chính mi lại chạy theo cái đám phạm pháp cùng cực
này à!
Cléante: Sao chứ! Cha của con, chính cha là người đã đưa con đến những hành động đáng hổ thẹn này
đấy chứ!
(Chưởng khế Simon chạy biến mất, và La Flèche thì đang đi trốn.)
CẢNH III.- Harpagon, Cléante.
Harpagon: Chính mi muốn những vụ vay tiền đáng lên án này làm mi bị khánh tận!
Cléante: Chính cha tìm cách làm giầu bằng những phân lời thật phạm pháp!
Harpagon: Sau vụ này mà mi còn dám xuất hiện trước mắt ta sao?
Cléante: Sau vụ này, mà cha còn dám tự chường mặt ra với xã hội sao?
Harpagon: Nói cho ta nghe bộ mi không thấy hổ thẹn đã đi đến những sa đọa này, tự đẩy mình vào
những tiêu pha đáng sợ, và làm tiêu tan đáng xấu hổ của cải mà cha mẹ mi đã đổ biềt bao mồ hôi để
xây đắp, thu thập.
Cléante: Bộ cha không thấy đỏ mặt vì làm mất danh dự qua điều kiện của cha cho những thương vụ

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 202
của mình sao; hy sinh sự vẻ vang và danh tiếng cho sự thèm muốn không bao giờ giảm để thu thập
từng đồng ê-quy một, và để làm giầu thêm bằng những phân lời qua những mưu chước đê hèn nhất mà
những kẻ cho vay nặng lãi nổi tiếng nhất cũng không bao giờ áp dụng.
Harpagon: Biến khỏi mắt ta, quân vô lại! Biến khỏi mắt ta!
Cléante: Thế theo ý cha, ai là kẻ có tội, người cần vay tiền vì nhu cầu, hay người ăn chặn tiền mà
chẳng phải làm gì cả?
Harpagon: Đi ra khỏi nơi đây, ta bảo có nghe không, và đừng có làm tai ta nóng lên. (còn lại một
mình) Mình chẳng giận gì cái vụ này; mà cần phải để mắt nhiều hơn bao giờ hết vào mọi hành động
của nó.
Frosine: Thưa ông…
CẢNH IV.- Frosine, Harpagon.
Harpagon: Chờ chút; Tôi sẽ trở lại nói chuyện với mụ. (nói riêng.) Đến lúc để mình làm một vòng nhỏ
xem lại tiền bạc của mình.
CẢNH V.- La Flèche, Frosine.
La Flèche: (không trông thấy Frosine.) Câu chuyện thật là khôi hài! Chắc hẳn ông ta phải có một cửa
hàng đầy quần áo cũ ở đâu đó, bởi vì mình chẳng thấy những thức ấy như ghi trong bản thảo cầm trong
tay.
Frosine: Kìa! Anh đấy à, anh La Flèche khốn khổ của tôi! Đến đây làm chi vậy chứ?
La Flèche: Ơ kìa, Frosine đấy à! Làm gì mà đến đây vậy?
Frosine: Thì như tôi làm ở khắp nơi vậy đó: can dự mình vào các chuyện, tự mình giúp đỡ mọi người,
và lợi dụng tốt chừng nào mà mình có thể, với những tài vặt mà tôi có thể có ấy mà. Anh biết là trong
cái xã hội này, phải sống bằng xảo kế, và với những người như tôi thì để kiếm tiền trời đã chỉ ban cho
không gì khác hơn là mưu mô và kỹ xảo.
La Flèche: Thế mụ có việc làm ăn gì với ông chủ nhà không?
Frosine: Có đấy, tôi có giúp ông ta vài việc nhỏ mà tôi hy vọng sẽ được đền bù.
La Flèche: Ông ấy đền bù à? A, thiệt tình, nếu mụ khều được của ông ấy chút tiền thì mụ sẽ là người
thật là tài tình đấy, và tôi nói cho mụ biết là tiền bạc trong nhà này thì đắt giá lắm nhé.
Frosine: Có những sự phục dịch nào đó nhận được thù lao tuyệt vời đấy.
La Flèche: Tôi là người hầu cận ông ấy; và mụ chưa biềt ngài Harpagon đâu. Trong số những người có
lòng nhân của nhân loại thì ngài Harpagon là người có ít lòng nhân nhất, người kinh rợn hơn tất cả
những người kinh rợn, người khó khăn nhất, và người hà tiện nhất. Chẳng có sự phục vụ nào có thể

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 203
đánh động sự biết ơn của ông ta để ông ta mở tay trả tiền đâu. Đối với ông ta là lời tâng bốc, sự quý
mến, những lời nói thân thiện, và tình bạn, chừng nào mà bạn vừa lòng; nhưng tiền bạc thì đừng có
hòng. Không có gì lại khô khan và vô bổ hơn là những ân huệ tử tế và những vuốt ve của ông ta; và
“cho chác” là một từ ông hết sức tránh, đến nỗi không bao giờ ông nói “tôi cho bạn” mà chỉ nói “tôi để
bạn mượn lời chào” mà thôi.
Frosine: Chúa tôi! Tôi biết nghệ thuật chiều đàn ông mà; tôi có tài mật để làm họ tỏ bầy sự trìu mến, để
cù lét tim họ, và tìm ra những chỗ nhậy cảm của họ.
La Flèche: Những thứ đó là phù phiếm tại đây thôi. Tôi đố mụ đạt được chuyện tiền bạc với người đàn
ông chúng ta đang đề cập tới. Hắn ta là dân Thổ nhĩ kỳ về chuyện này, nhưng là một loại Thổ làm mọi
người tuyệt vọng; và người ta có thể chết thì hắn vẫn cứ trơ ra. Nói vắn tắt thì hắn thích tiền hơn cả
danh tiếng, danh dự, và đạo đức; và hắn sẽ lên chứng động kinh khi thấy một người hỏi tiền hắn; chẳng
khác gì hắn bị đánh vào chỗ trí mạng, tim bị đâm, hay lòng ruột bị kéo lôi ra; và nếu… Nhưng hắn ta
về tới kìa: tôi biến đây.
CẢNH VI.- Harpagon, Frosine.
Harpagon: (nói nhỏ.) Mọi chuyện như ý muốn. (nói to.)Ấy kìa! Frosine đấy à?
Frosine: Chúa tôi, trông ông khỏe khoắn ghê, và mặt ông có sắc diện thật khỏe mạnh!
Harpagon: Ai cơ? Tôi ấy à?
Frosine: Tôi chưa hề bao giờ lại thấy ông có cái vẻ tươi tắn và trẻ trung như vậy.
Harpagon: Tốt vậy sao?
Frosine: Sao chứ! Trong đời ông chưa bao giờ ông trông lại trẻ đến thế; và tôi thấy những nguời hai
mươi lăm tuổi trông lại già hơn ông cơ đấy.
Harpagon: Tuy vậy thì Frosine ạ, tôi đã được đúng sáu mươi tuổi rồi đấy.
Frosine: Ôi dào, sáu mươi tuổi mà kể gì chứ? Cái điều là đó là tuổi hoa niên và ông đang đi vào cái
thời tươi đẹp của người đàn ông.
Harpagon: Đúng đấy; nhưng tuy vậy tôi tin rằng trẻ lại hai mươi tuổi sẽ không làm tôi phiền lòng gì
hết.
Frosine: Bộ ông nói giỡn sao? Ông đâu cần như thế, và ông có cấu chất để sống đến trăm tuổi chứ
không ít.
Harpagon: Mụ tin như thề à?
Frosine: Bảo đảm mà. Ông có đủ các dấu hiệu. Đâu để tôi coi nào. Ồ, rõ ràng đây này, giữa đôi mắt
ông là một dấu hiệu sống lâu!

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 204
Harpagon: Bộ mụ biết xem tướng à?
Frosine: Chắc chắn. Đâu ông đưa tay cho tôi coi. Chúa tôi, sinh lộ tốt quá!
Harpagon: Sao cơ?
Frosine: Thế ông không thấy sinh lộ của ông dài đến đâu à?
Harpagon: Sao nào! Như thế là sao?
Frosine: Như tôi tin, thì tôi đã nói là trăm tuổi; nhưng ông sẽ sống đến trăm hai mươi tuổi cơ đấy.
Harpagon: Có thể như vậy sao?
Frosine: Tôi nói ông nghe, nếu ông không bị đập thì ông sẽ chôn các con ông, các cháu ông ấy chứ.
Harpagon: Càng tốt thôi! Thế còn công việc của chúng ta ra sao?
Frosine: Còn phải hỏi à? Thế bộ ông không thấy là chuyện gì tôi đã nhận là tôi làm đến đến nơi đến
chốn hay sao? Về những vấn đề hôn nhân thì tôi có một biệt tài tuyệt tác. Chẳng có mối nào trên đời
này mà tôi lại không có thì giờ để làm chuyện mối lái; và tôi tin là nếu tôi đã có ý định thì tôi sẽ làm
cho Ngài Thổ Vĩ Đại lấy Cộng hòa Venise ấy chứ. Quả là đã không có khó khăn lớn lao nào cho vụ của
ông. Vì tôi làm việc ở nhà họ, nên tôi đã nói chuyện nhiều với họ về ông; và tôi đã nói với bà mẹ về ý
định ông dành cho Mariane, vì ông nhìn thấy cô ta ngoài phố và khi cô ta đứng hóng gió ở cửa sổ.
Harpagon: Thế ai đã trả lời…
Frosine: Bà ta đã vui vẻ nhận đề nghị đó; và khi tôi chứng nhận với bà ta là ông rất mong chiều nay
con gái bà sẽ giúp tay cho giao kèo cưới hỏi mà bà lập ra, thì bà ta đã vui lòng đồng ý, và đã giao cho
tôi việc đó.
Harpagon: Đó là vì Frosine ạ, tôi sẽ phải mời ngài Anselme sơi cơm tối; và tôi sẽ rất hài lòng thấy cô
ấy mang dáng vẻ nguy nga, huy hoàng.
Frosine: Đúng vậy. Sau khi dự tiệc, cô ta phải gặp con gái ông, rồi cô ta phải tính đi dạo một vòng hội
chợ, để rồi sau đó đến ăn tối.
Harpagon: Vậy thì họ có thể cùng đi trên cỗ xe của tôi mà tôi sẽ cho họ mượn.
Frosine: Thì đó là chuyện hẳn rồi.
Harpagon: Nhưng này Frosine, mụ đã có nói chuyện với bà ta về vấn đề của cải mà bà ta có thể cho
con gái bà ta không? Mụ đã có nói với bà ta rằng bà ta nên giúp con gái một chút, rằng bà ta nên thực
hiện một vài nỗ lực, rằng bà ta hãy chịu bỏ tiền ra cho một dịp như vậy chứ? Bởi vì người ta đâu có lấy
một cô gái mà cô ấy lại chẳng đem theo được chút của cải nào.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 205
Frosine: Gì chứ! Đó là một cô gái sẽ mang lại cho ông mười hai ngàn lợi tức hàng năm.
Harpagon: Mười hai ngàn lợi tức hàng năm à?
Frosine: Phải. Trước hết thì cô ta đã được nuôi nấng với sự tiết kiệm lớn thực phẩm. Đó là một cô gái
quen ăn rau, uống sữa, ăn phó mát và những trái táo, và vì thế nên hậu quả là không cần dọn bàn đặt
đầy thức ăn, không có những món ngon miệng, hay lúa đại mạch thường xuyên được lột vỏ, hoặc
những cao lương mỹ vị khác mà một phụ nữ khác đòi hỏi; và chuyện này không phải là rẻ đâu nhé, vì
hàng năm sẽ lên đến ít ra là ba ngàn quan. Ngoài ra cô ta chỉ muốn phục sức sạch sẽ giản dị, và chẳng
ưa gì những trang phục đắt đỏ hay những nữ trang nhiều tiền, hay những đồ đạc lộng lẫy, và như thế là
mỗi năm ông lại có thêm bốn ngàn livres. Rồi cô ta lại rất ghê tởm chuyện cờ bạc, mà là chuyện rất
được các phụ nữ ngày nay ưa chuộng; và tôi biết được một trong những bà chơi bạc đã mất ba mươi,
bốn mươi, hai mươi ngàn quan năm nay đấy. Nhưng thôi ta cứ tính một phần tư số đó thôi thì năm ngàn
quan chơi bạc, bốn ngàn quan tiêu cho quần áo và nữ trang, như vậy đã là chín ngàn livre, và một ngàn
ê-quy cho lương thực: như vậy chẳng là ông sẽ được muời hai ngàn quan mỗi năm là gì?
Harpagon: Phải rồi; như vậy là cũng tốt; nhưng số đó đâu có phải là tiền nắm được trong tay.
Frosine: Xin ông thứ lỗi. Thế chứ không phải là điều cầm chắc khi ông lấy được người có óc thăng
bằng nghiêm chỉnh, thừa hưởng sự ưa thích lớn đời sống dung dị và nhận được sự thù ghét sâu xa của
cô đối với tật cờ bạc sao?
Harpagon: Đó là chuyện đùa bỡn để muốn cho tôi coi tất cả những gì cô ta không tiêu là hồi môn của
cô ta. Tôi sẽ không chịu ký biên lai cho thứ tôi không nhận đuợc; và tôi rất cần sờ nắm được cái gì đó.
Frosine: Chúa tôi ơi! Ông sẽ sờ nắm được thừa đủ đấy; và họ đã nói với tôi về một vùng quê nào đó
nơi họ sở hữu tài sản mà ông sẽ được làm chủ.
Harpagon: Cần phải được trông thấy mới tin. Nhưng Frosine này, còn một chuyện nữa làm tôi lo lắng.
Cô gái này còn trẻ, như mụ thấy đấy, và những con người trẻ thường khi chỉ thích lớp người cùng lứa,
và chỉ muốn gặp gỡ những người như vậy: tôi e là một người đàn ông cỡ tuổi tôi sẽ không hợp ý thích
của cô ta, và điều này sẽ tạo cho tôi những băn khoăn nhỏ nào đó mà sẽ không thích đáng đối với tôi.
Frosine: Ấy! Thật là ông không biết rõ cô ta đấy! Đây lại là một điểm đặc biệt nữa mà tôi nói cho ông
hay, cô ta rất không ưa những con người trẻ, và chỉ có tình cho những ông lớn tuổi.
Harpagon: Cô ta ấy ư?
Frosine: Phải, cô ta đấy. Tôi muốn thấy ông nghe được người ta nói về chuyện này. Cô ta không khổ sở
gì khi thấy một người đàn ông trẻ; nhưng cô ta nói cô ta sẽ khoái thấy một ông già đẹp lão với một bộ
râu hàm uy nghi. Với cô ta thì những người càng già càng duyên dáng; và tôi xin cảnh giác ông là hãy
đừng làm cho mình trẻ hơn là ông bây giờ. Cô ta muốn thấy người xấp xỉ thất tuần; và chỉ còn có bốn
tháng cô ta sửa soạn lấy chồng, vậy mà cô ta nhất định từ hôn vì người cầu hôn cô cho thấy anh ta chỉ
có năm mươi sáu tuổi, và anh ta đã không cần đeo kính để ký giao ước.
Harpagon: Chỉ vì thế thôi sao?

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 206
Frosine: Phải. Cô ta nói cô ta không hài lòng người đó có năm mươi sáu tuổi, và trên hết thì cô ta ưa
những chiếc mũi hợp để đeo kính.
Harpagon: Chắc chắn là mụ vừa cho tôi biết một tin tốt lành.
Frosine: Chuyện còn đi xa hơn là tôi có thể kể với ông. Trong phòng của cô ta có vài bức tranh vẽ và
vài ấn bản; nhưng ông nghĩ những tác phẩm đó là về gì? Về Adonis, Céphale, Paris và Apollon ư?
Không đâu: mà là những bức vẽ Saturn, chân dung vua Priam, ông già Nestor, và cha lòng lành
Anchise ở trên vai con trai ông ta.
Harpagon: Như thế thật đáng phục. Đó là chuyện tôi chẳng bao giờ nghĩ đến, và tôi thật hài lòng khi
biết cô có sở thích như vậy. Thật đấy, nếu tôi là phụ nữ, tôi sẽ chẳng hề thích những người đàn ông trẻ
tuổi đâu.
Frosine: Tôi tin chuyện đó. Để yêu thương những con người trẻ đó chẳng khác gì ma túy. Họ là những
phường vô lại, những kẻ thật hợm mình, đầy tự phụ.
Harpagon: Với tôi, tôi chẳng hiểu gì hết về họ và tôi không biết vì sao phụ nữ lại yêu họ đến thế.
Frosine: Hẳn phải là điên quá đáng. Thật chẳng có trí khôn ngoan để cho là tuổi trẻ dễ thương. Những
anh chàng trẻ tuổi tóc vàng đó có phải là đàn ông không chứ, và người ta có thể nào quyến luyến những
con vật đó?
Harpagon: Thì đó là điều tôi vẫn nói hàng ngày: họ, với cái giọng gà mái ghẹ với ba cái chòm râu
nhọn vểnh lên như râu mèo, những bộ tóc giả, những chiếc quần soóc rộng thùng thình ôm lấy những
chiếc bụng lép xẹp.
Frosine: Hà! Còn người như ông thì thật là phương phi! Thế mới là đàn ông chứ; như thế nhìn mới đã
con mắt, phải như thế cả hình hài lẫn cách trang phục mới cho thấy tình yêu chứ.
Harpagon: Mụ thấy tôi trông được à?
Frosine: Chứ gì nữa! Trông ông làm người ta say mê, và hình dáng đáng được vẽ họa ấy chứ. Nào ông
vui lòng xoay xoay người chút xíu. Không thể nào hơn được nữa. Ông bước đi cho tôi coi xem nào.
Đúng là một dáng vóc đáng tạc tượng, thong dong, và thật khoan thai mà lại không có một cái gì là bất
lợi hết.
Harpagon: Tôi không có gì to lớn, may phước, đôi khi chì vì sự sưng tấy làm tôi bị phù thôi.
Frosine: Chuyện đó không sao đâu. Sự sưng tấy không làm ông xấu đi chút nào, và ông có lối hắng
giọng dễ thương.
Harpagon: Cho tôi hỏi một chút: Mariane đã có trông thấy tôi cbưa? Cô ta đã có nhìn thấy tôi đi qua
chăng?
Frosine: Chưa, nhưng chúng tôi luôn luôn đề cập đến ông. Tôi đã mô tả ông cho cô ấy nghe, và nhân
dịp đó tôi đã không quên nói thêm về tài năng của ông, và lợi điểm của người có được một người

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 207
chồng như ông đấy.
Harpagon: Mụ đã giúp thật tốt, tôi cám ơn mụ về việc đó.
Frosine: Thưa ông, tôi có một yêu cầu nhỏ với ông. Số là tôi đang lâm vào một vụ kiện cáo mà tôi sẽ
thua, nếu không có chút tiền; (Harpagon đổi ra vẻ nghiêm trọng.) và ông sẽ có thể dễ dàng giúp tôi
thắng kiện, nếu ông rủ chút lòng tốt giúp tôi. Ông sẽ không tin nổi nỗi vui mừng của cô ta khi cô ta gặp
mặt ông. (Harpagon lại trở về với nét mặt tươi vui.) Chà! Ông sẽ làm cô ta hài lòng biết bao, và lối viền
kiểu cổ điển cổ áo của ông sẽ tạo một ảnh hưởng ngưỡng phục nơi cô gái! Nhưng trên hết thì cô ta sẽ
rất bị dụ hoặc vì chiếc quần soóc được những kim gút nhỏ cài lên áo ngắn của ông. Như thế là cô ta sẽ
điên lên vì ông đấy; và một người tình trang phục như vậy sẽ là một thu hút duyên dáng tuyệt vời đối
với cô.
Harpagon: Những lời mụ nói làm lòng tôi vui sướng biết bao!
Frosine: Cứ sự thực mà nói thì, thưa ông, vụ kiện này có một hậu quả vô cùng quan trọng cho tôi.
(Harpagon lại có vẻ mặt nghiêm trọng.) Tôi sẽ khánh tận nếu tôi thua kiện, và một vài sự giúp đỡ nhỏ
sẽ giúp tôi lập lại sự nghiệp…Tôi muốn thấy ông nhìn được sự vui mừng của cô ta như thế nào khi cô
ta nghe tôi nói về ông. (Harpagon lại trở về với nét mặt tươi vui.) Niềm vui bừng lên trong mắt cô khi
cô nghe về những khả năng của ông.
Harpagon: Mụ đã cho tôi niềm hài lòng lớn lao, Frosine ạ; và tôi thú nhận với mụ là tôi chịu ơn mụ
với tất cả lòng biết ơn trên đời này.
Frosine: Tôi cầu khẩn ông, thưa ông, hãy cứu vớt tôi bằng chút giúp đỡ mà tôi đang xin ông đây.
(Harpagon lại lấy lại cái vẻ nghiêm trọng.) Sự giúp đỡ đó sẽ giúp tôi lại trỗi dậy, và tôi sẽ suốt đời đội
ơn ông.
Harpagon: Tạm biệt mụ. Tôi phải đi kết thúc một văn kiện đây.
Frosine: Tôi xin đoan chắc với ông, thưa ông, ông sẽ không bao giờ phải giúp tôi trong một tình huống
với nhu cầu cấp bách lớn lao hơn nào nữa.
Harpagon: Tôi đã ra lệnh để cỗ xe của tôi sẵn sàng chở mụ đến hội chợ rồi đấy.
Frosine: Nếu không phải vì nhu cầu buộc tôi làm như vầy thì chẳng bao giờ tôi lại làm phiền ông như
vậy đâu.
Harpagon: Và tôi đã cẩn thận sửa soạn để ta ăn sớm ngõ hấu quý vị khỏi bị đau đấy.
Frosine: Xin ông đừng khước từ lời yêu cầu của tôi. Ông không sao tin được đâu, thưa ông, niềm hài
lòng mà…
Harpagon: Tôi đi đây. Kìa họ đang gọi tôi. Sẽ gặp lại sau nhé.
Frosine: (Còn có một mình.) Cho mi bị cơn sốt dầy vò đi, quân khốn nạn, cho quỷ giữ bắt mi đi! Cái
đồ ti tiện cứ trơ ra trước mọi tấn công của ta; tuy thế thì ta không nên bỏ vụ mối lái này; và nói chung

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 208
thì về phía bên kia có bảo đảm là ta sẽ thâu được sự đền bù mà. ■
( Còn tiếp một kỳ nữa.)
MINH THU
Melbourne, 02/2011.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 209
Paris: Place de l’Opéra
Sóng ViŒt ñàm Giang biên soån
Nhà Hát Lớn Garnier sang trọng do Charles Garnier vẽ kiểu xây cất cho Hoàng đế Napoleon III. Tòa
nhà này là một biểu tượng quan trọng của Đệ Nhị Đế Quốc trong thế kỷ 19. Tòa nhà đuợc khởi sự xây
cất vào năm 1862, nhưng phải 13 năm sau mới hoàn tất vào năm 1875 một phần vì lý do người ta tìm
thấy một luồng nước ngầm/hồ nước ngầm trong lòng đất nơi tính xây cất. Cái hồ nhỏ này hiện nay vẫn
còn dưới nhà nhà hát. Kịch bản nổi tiếng “Phantom of the Opera” của Gaston Leroux có nhân vật chính
Phantom ẩn náu tại hồ này.
The Phantom of the Opera của Leroux.
Vào năm 1896, 21 năm sau khi nhà hát lớn Opéra được mở cửa, thì có một tai nạn làm một nhân viên
chết do một trong những dụng cụ làm quân bình sức nặng của chiếc đèn bách đăng treo khổng lồ rơi
xuống. Tai nạn này và những tin tức liên quan đến nhà hát Garnier như hồ nước ngầm, hầm trữ đồ ăn
và rượu, công thêm những yếu tố nói về nhà hát lớn đã làm Gaston Leroux có hứng viết nên cuốn bản
thảo nổi tiếng “The Phantom of the Opera” đăng trên tờ Gaulois từ tháng 9, 1909 đến tháng 1 năm
1910. Cuốn sách “Le Fantôme de l’Opéra” ra đời sau đó, và sau này có rất nhiều kịch bản ra đời phỏng
theo cốt chuyện của Leroux. Nổi tiếng từ năm 1986 cho đến hiện tại là tác phẩm ca hát kịch nghệ
Broadway của Andrew Lloyd Webber “The Phantom of the Opera” đã được lưu diễn khắp nơi, và phá
kỷ lục được trình diễn của kịch bản ca hát “Cats” vào tháng Giêng năm 2006 và đã được mang vào
phim ảnh rất nhiều cuộn phim khác nhau.
Tòa nhà Opéra Garnier từ trước cho đến năm 1989 đã được dùng để trình diễn những kịch bản
và những kịch múa cổ điển. Sau năm 1989 thì nhạc kịch đã đuợc mang sang nhà Opéra de Paris
Bastille, và hiện nay Opera Garnier chỉ cho trình diễn múa nhạc cổ điển. Và hiện nay, Opéra Garnier
cũng đã đuợc chính thức đổi tên thành Palais Opéra.
Tòa nhà chứa khoảng 1,600 chỗ ngồi nhưng đuợc coi như là một trong những nhà trình diễn lớn
nhất thế giới vì sự lớn mênh mông của tòa nhà (dài 172m, rộng 152m, cao hơn 73m. Mặt tiền trang
hoàng với đá cẩm thạch, cột trụ, trụ ngạch (friezes), điêu khắc, và hai tượng lớn mạ vàng trên nóc nhà.
Trong nhà thì vô cùng lộng lẫy và mầu sắc rất tươi. Trong đại khán đường có cây đèn bách đăng treo
khổng lồ nặng sáu tấn. Sân khấu phía sau khán đường cao 60m, và có thể chứa được 450 nghệ sĩ. Trần
nhà rất rộng được họa sĩ Marc Chagall vẽ lại vào năm 1964. Trần nhà của Opera Garnier vẽ phủ lên tác

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 210
phẩm nguyên thủy của Jules-Eugène Lenepveu. Để phản ảnh màu sắc lộng lẫy đỏ vàng trong tòa nhà
của Kiến trúc sư Charles Garnier, Chagall đã vẽ những cảnh miêu tả sự sống động rất đặc biệt và trong
sáng. Tuy nhiên, một số người chỉ trích sự dũng cảm của tranh Chagall không phù hợp với toàn thể nhà
hát lớn là một điều không thể tránh được.
Trần nhà tòa hát lớn Opéra Garnier
Một phần chi tiết bức họa của Chagall
Tòa nhà Opéra de Paris Garnier tọa lạc ở Công trường Opéra trong Quận chín, ngay phía bắc của quận
hai.
Mặt tiền Opéra Garnier Bậc thang mặt trước Tượng Charles Garnier
Mô hình tòa nhà Garnier đã được rập theo để xây tại một số quốc gia trên thế giới, thí dụ như tại USA
có tòa nhà Thomas Jefferson của Library of Congress tại Washington, D.C, Việt Nam có nhà hát lớn ở
Hà Nội.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 211
Nhà hát Lớn Hà Nội là một nhà hát của Hà Nội, Việt Nam tọa lạc ở công trường ngã 6 của đường
Tràng Tiền, Phan Chu Trinh và Lý Thái Tổ-Lê Thánh Tông gần hồ Hoàn Kiếm và Bảo tàng lịch sử
Việt Nam. Nhà hát này là một phiên bản nhỏ hơn của Opéra Garnier ở Paris và được chính quyền Pháp
cho xây dựng từ 1901 đến 1911. Chiều dài Nhà hát mặt ngoài là 87m, rộng trung bình 30m, diện tích
26.000m2, điểm cao nhất là 24m. Mặt trước của Nhà hát rất bề thế khang trang, có nhiều bậc trông ra
quảng trường phía trước.
Bên trong Nhà hát có sân khấu rộng và một khán đường chính có diện tích 24mx24m, chứa
được 870 chỗ ngồi, tầng giữa có nhiều phòng nhỏ giành cho khán giả có vé riêng. So với dân số Hà Nội
năm 1945 khoảng 20 vạn dân, thì quy mô kiến trúc Nhà hát thời điểm ấy là rất lớn.
Nhà hát Lớn đuợc mở cửa vào năm 1911. Trong thời gian đầu, Nhà hát được dành cho những
gánh hát từ phương Tây hằng năm sang diễn cho giới chức quan quyền Pháp xem. Những người
thượng lưu Việt Nam cũng được tham dự, song muốn vào Nhà hát phải mặc lễ phục và trả giá vé đắt.
Hiện tại, nhà hát Lớn Hà nội là một trong các trung tâm văn hóa của thủ đô Hà Nội, nơi diễn ra
thường xuyên các hoạt động văn hóa, biểu diễn nghệ thuật, ca múa nhạc, hòa nhạc, giao lưu... (Tài liệu
và hình nhà Hát lớn Hà nội truy cập ngày 11 tháng 5, 2011, từ Wikipedia). ■
Nhà hát Lớn Hà Nội đầu thế kỷ XX,
nhìn từ phố Paul Bert (phố Tràng Tiền)
Nhà hát lớn Hà-nội ngày nay
Sóng Việt Đàm Giang
Photo Sóng Việt
11 May 2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 212
Every Town Has One
By Fiona Moorhead
Mary Ellen Munro walked, as she usually did along the dusty road into town, at about a quarter to
eleven. The milk must be got fresh every day. And the paper. She didn’t take in everything – the pet
page, the deaths, the pictures. Modern newspapers were good about pictures.
“Rubbish!” She kicked a shiny empty can, and her grey knitted socks fell closer round her
ankles. The threadbare, nondescript coat has been maroon. A nice one in its day. She also had young
thing: cats; dogs; flowers. Young things and old things.
She was looking, as usual, for the road toll. There was always something, a dead bird or a
kangaroo rat, a possum or a rabbit, and, at times, even a wallaby. Her soft heart melted, inside many
layers of bark, each day for the finished life of these young things. And she had developed hate. An
emotion far too intense for her age. Crows! The slow, black, greasy birds strolled away from the meat
when she was close. They felt they didn’t have to go, they weren’t afraid. They went from the meat
only because they knew they could lazily return when she had passed. Arrogant, evil birds!
“Ah ha. Agin! Agin!” She mumbled furiously. Sure enough, ahead, was the shiny black fire of
crows pecking gluttonously into the dead bandicoot. They observed and continued to peck. She was
humiliated, and angry.
“Git. Git out of it!” She shouted and hurried, waving her walking stick. The two boys, riding
their bikes in the other direction, laughed. But that might have been a bird sound to her. Mary Ellen
Munro continues hurrying, and the birds moved slowly, irritated and superior. She glared around at
them as they clumsily reached the wire of the fence. She inspected the body. Almost unrecognisable,
but a young bandicoot it was.
“Yer gitting bigger. Bigger and bigger every day. Aren’t yer?” The sleepy, sharp, white eyes
were impervious to her screaming. They waited.
“Yer know why? Yer getting fed, that’s why. Isn’t it, huh?” She was very mad. “Yer getting fed
for nothing. Yer lazy bastards!” The hate had been building up, in the night, and over breakfast. Today
she would confront them.
Mary Ellen Munro was not bright and it had taken several days for her sympathy for the dead,
harmless creatures on the road to be joined by the hate and blame of the big, black birds. For a long
time she hadn’t even noted the significance of the dead things. This morning she’d convinced herself
that crows were getting larger. Why, of course they were, they didn’t work for their food. There it was,
lying ready for them in the morning. Dew freshened and not old. You could tell by the way they flew
that they weren’t fit birds. It stands to reason, she concluded as she washed her few plates, they’re
getting bigger. They’re not flying any of it off.
The boys had stopped, their bikes between their legs, to stare. Shamelessly. But the little woman
with the dark coat, knitted beret pulled tight over her wispy hair, bare legs and ankle socks, was also
shameless. This morning the walk was a little more exciting – there was an enemy to be met. To abuse
with a reason. There was a strategy to be thought about.
She turned on the boys: “Them black greasy crows is gitting bigger!”
The boys from their safe distance, shrugged and rode off toward her shack.
A group of women was scattered about the milkbar when Mary Ellen Munro plodded in,
grumbing and swearing. They shuffled away towards the biscuits corner, together, as she made her
order. Listening for complaints and cries in the night had made Mary Ellen’s ears sharp. And she heard:
“By the looks, the water’s not connected down ‘er way yet.”
“Them swear words… she says ‘em so loud. That’s where the kids get ‘em from. I wouldn’t be

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 213
surprised.” Mary Ellen wasn’t interested, she was prepared to meet the crows again.
One particularly large bird stood proudly straddled over the furry carcasse of the bandicoot as
Mary Ellen Munro approached it a second time. This bird made no sign of movement. It simply lifted
its head and glared at her with its incongruously gold eyes. They shone, she stared at them, transfixed,
as if she were looking into two minute crystal balls.
She clutched the milk bottle and the newspaper close and read the bird’s eyes. Before words came to
describe it a car sped past and the crow lifted slowly off the ground to avoid being killed,
“Cars!” Mary Ellen Munro followed the retreat of the sedan.
“Cars! It’s them cars. It’s partly them cars. They do the killing. And…
Her thought were running too fast. She looked at the bird that’d flown no more than ten feet.
“And you do the eatin’, Don’t yer?”
The bird looked as if it could be quite intelligent on the subject but couldn’t be bothered using
words.
“Don’t yer?”
The crow shrugged and lifted its great weight into the low air. Its wings tips curled up evilly.
The sun caught the feather blue.
Mary Ellen Munro grunted and continued walking home: “cars… crows… bastards… cars…
crows… bastards…”
Mary Ellen had always had a sense of destiny. Her own destiny. She stuck by her mistakes
stubbornly believing that a crooked line of accidents would eventually lead to a great discovery on her
part. This peculiar tenacity had let her to refuse helping hands and reject conformity. Had given her a
strange vanity – she could do anything she wanted. And she did. The evidence that others could not, or
did not, do as they wanted, convinced her that she was special. That there was something she alone
would find out.
A chorus of dogs’ barking welcomed her home, or rather through a brown wire gate and up a
path overgrown with wild flowers, and other tangled plants ranged from roses to daisies. And into an
unpainted, or de-painted, four-roomed cottage. Grey boards were on the floor, and there were three
mats in all. Two small ones woven from wool naby years ago, and one larger with dyed straw. The two
front rooms had a little square window each facing on to the verandah. For modesty the bedroom
window had to uneven bits of faded material cover it. The other front room had one large brown couch,
and two brown armchairs¸ all covered with hessian bags, and a small radiater, and miscellaneous
rubbish round the walls.
But the whole place was not depressing - there were always fresh flowers about and tail-wagging dogs,
affectionate cats, a budgerigar and a tank of fish. And Mary Ellen loved to sing and chatter away to
herself aloud.
For one not so bright Mary Ellen had a lot to say, and dogs were excellent listeners, and cats
will always let you know when you’re being ridiculous. Fish like jokes, and the budgerigar is far too
easily hurt to be addressed in anything but your most cheerful and affectionate mood. Mary Ellen had
long ago found that the best friends of her sad moments were the flowers. But not when they were
tired. They work so hard in high sun that it is cruel to bother them then. At dawn and dusk they have a
mist of sympathetic melancholy that knows what it is to be alone.
So it is not hard to understand that Mary Ellen Munro had communicated with the larger crow.
She was afraid. He was the largest she’d seen yet, and had no intention of getting any smaller. In fact it
had challenged her with his right to grow larger. And Mary Ellen had seen the possibility of a crow, or a
flock of crows, as large as Ben, the Labrador. Or…
She shivered as she sat wearily on her kitchen chair. She usually bustled about – there was so much to
do and every live thing was calling out for her attention. But she sat and stared into space.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 214
A dog gave a single bark. “Shsh,” she said quietly. “I’m thinkin’ on a problem… that I was born
to solve.” The dog an overbred cocker spaniel, understood with his eyes, but also asked to shake paws.
She responded absentmindedly.
It did not occur to Mary Ellen to go back and test the truth of her original premise: whether or
not the crows were growing larger. She simply felt a great responsibility to solve the problem
immediately to hand: how to stop animals being killed by cars and feeding the crows. She saw it: that
unless crows were forced to go back and fight for their food as nature had planned, they would grow
and multiply more than the other things that do have to fight. And because they were not benign birds,
this posed a threat to the rest of the world.
It had started to drizzle outside. Mary Ellen smiled for the flowers were glad, and the smell of
dampened dust was pungent in the breezy kitchen. Everything became magnified in her mind and in
her senses. This was a period of inspiration for her – as if, eventually, her destiny had come. The
fluttering heart beat of the budgerigar became more important, as did the plight of an ant that may at
this minute be suffocating in the middle of a raindrop. She wandered through her small house, looking,
for the first time, closely at the inanimate things. The dirt. All that she had touched that day was
recorded on the dust. There was a copper vase that she had to pick up and blow on, feel, to identify. It
had been her mother’s. In a flurry of activity she polished it and set it on the mantelpiece. And it gained
extra significance from the fact that it stood against the filth of her other objects. The sun stretching
through a gap in the clouds caught a mirror near the window and then rested gleaming on the vase.
Mary Ellen Munro stared at the vase for a long time, for longer than she could stand up. She
perched on the edge of an armchair. Every nerve in her old body was fluttering. She wished to cling to
the feeling so she was still. The dogs were restless around her, being unused to this behaviour. And
thoughts snowballed down the ravines of her mind, and rumbled as if that whole mountain range would
collapse into an avalanche. She just sat.
The problem had grown beyond small crow and cars. It has not a matter of action or lethargy in
the face of the eminent destruction of the natural world. All her life she had promised herself action
when the time came. That the time would come she was sure, but she had no idea it would be a spiritual
thing, and all-pervading awareness. And a heaviness. A responsibility to lift the weight of one’s own
life out of itself. And so she sat.
Even the flowers that evening, drunk and sympathetic as they were after the rain, could not
comfort her aloneness. She was mildly jealous of them, being rooted in the earth with no obligation to
act. She fed the dogs and cats. Automatically without the words of love, and the affectionate abuse. Her
mind was on a higher plane. A human plane. And the vase told her of the sun. What she was going to
do was not clear. It would come suddenly, and she waited with a type of impatience for the spark which
would light up the darkness and show her the way.
Mary Ellen Munro had often been called insane: “An obviously eccentric old dear – every town
has one.” The afternoon’s unprecedented mental activity had made Mary Ellen a little unsure of what
was real and what was not. Even the familiar illusions had become unshackled and flew free about the
mast-head. The need to tie down the ropes, to come back and understand, made her fairly panic. And
when she did come close, the image of a huge crow would come and gleam at her with eyes as large as
crystal balls.
The world must be saved.
The routine of her day had been thoroughly upset; all the dogs were well asleep and the night
was deep and silent by the time she lifted herself from the couch and her mental sensations. The proper
course of action had not revealed itself to her yet, but vaguely she felt she must go out into the night
and protect the creatures that might otherwise die. She put on her dark coat and knitted beret very
deliberately. First she would search for the ones that might have been killed already and bury them.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 215
Then she would patrol up and down, hoping, in that way, to prevent the death of a few young things.
She was out on the road bending over an oily rag when a car speeding along the wet road. The
driver braked when his long beam lights showed her, but the car slid on at much the same pace, turning
as it hit her, throwing her into the trees, dead.
The body of Mary Ellen Munro slipped through the long wet grass into the storm water ditch as
the driver backed hurriedly out of trouble and drove off in the direction from which he had come. The
dogs, at home, somehow aware, panicked and howled and yelped in the darkness.
Mary Ellen Munro died in the blind, important night of her idealism. The crows knew. They
gathered in the grey drizzled of dawn – a sentry guard at the gate of death – on the gravel where the
tyre marks of a car in skid and those of its backing evidence a near accident. Half a dozen crows, in the
thread-bare shrine of black, pranced up and down gleaming the evil triumph of mourners. ■
&
TÌnh Nào CÛng Có NgÜ©i NhÜ VÆy
Minh Thu chuy‹n ng»
Như thường lệ, vào khoảng mười một giờ kém mười lăm sáng, Mary Ellen Munro đi dọc trên con
đường đất đầy bụi bậm để vào tỉnh. Cần phải có sữa thật tươi hàng ngày và tờ báo nữa. Không phải bà
đọc hết những trang báo về chuyện chết chóc, và hình ảnh trên báo, dù là báo chí thời nay in tranh ảnh
rất đẹp.
- Rác với rưởi! Bà ta đá vào chiếc hộp sắt rỗng sáng loáng, và chíếc vớ len mầu nâu tụt gần
thêm xuống cổ chân bà. Chiếc áo khoác bạc mầu, sờn chỉ, hồi còn mới mang mầu nâu đẹp đẽ. Bà ta
cũng có những đồ vật tươi trẻ chẳng hạn như mèo, chó và hoa.
Như thường lệ, Mary Ellen đang tìm kiếm những sinh vật chết ngoài đường. Một con chim chết
hay một con đại thử loại nhỏ như chuột cống, một con thỏ và đôi khi một con chồn. Trong tấm thân già
cằn cỗi, lòng từ tâm của bà khiến tim bà thổn thức, hàng ngày khi bà thấy sự chết chóc của những con
vật non yểu này. Và sự thù hận của bà phát triển. Đó là một xúc cảm quá mạnh mẽ so với tuổi già của
bà.
Những con quạ, những con quạ lông đen nhánh nhẩy xa khỏi miếng mồi khi bà tới gần. Chúng
cảm thấy không cần bay đi vì chúng chẳng sợ hãi gì. Chúng chỉ nhẩy xa miếng thịt vì chúng biết rằng
chúng có thể thong thả trở lại ăn nốt khi bà Munro đã đi qua! Thật là những con chim quỷ quái, kiêu
căng!
- “A ha, nữa, nữa kìa!” Bà giận dữ lầm bầm. Vì đúng như vậy, trước mắt bà là toán quạ lông đen
nhánh đang mổ ngon lành vào xác một con chồn. Chúng ngó bà và tíếp tục mổ. Bà cảm thấy nhục nhã
và tức giận:
- “Cút, cút hết đi!” Bà la lớn và vung chiếc gậy lên. Hai thằng nhỏ đang đạp xe đạp ở phía trước
mặt lên tiếng cười khúc khích. Nhưng bà Munro thì lại tưởng như đó là tiếng quạ đang ré lên. Bà tiếp
tục vung cây gậy lên và lũ quạ di động chậm chạp với vẻ khó nhọc và ta đây. Bà nhìn quanh chúng,
trong khi chúng vụng về tiến tới hàng rào giây thép. Bà cúi xuống xem xét xác con vật hầu như không
còn nguyên hình thể, nhưng đó quả là một con chồn non:
-Tụi bay càng ngày càng mập ú ra phải không, lũ quạ kia?
Những cặp mắt trắng, sắc bén, sụp xuống một cách khó dò xét của lũ quạ lạnh lùg trước những tiếng la
hét của bà.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 216
- “Chúng mày có biết không, chúng mày chỉ cần có thức ăn thôi mà.” Bà tức giận thêm.
“Chúng mày được có thức ăn mà không phải làm gì mà. Đồ lười biếng khốn nạn!” Sự tức giận của bà
tăng lên trong đêm qua và lúc ăn sáng khiến hôm nay bà có thể đương đầu với lũ quạ này.
Mary Ellen Munro không mấy sáng trí và phải mất nhiều ngày mới khiến cho bà kịp liên hệ lòng
thương đối với những loài vật vô tội bị chết trên đường cái kia với sự thù ghét và rủa xả lũ chim quạ
đen to tướng.
Từ lâu lắm bà đã không cả để ý đến tầm quan trọng của những sinh vật chết đó. Sáng nay thì bà
biết chắc chắn là những con quạ ngày một thêm béo ra. Ờ, tất nhiên là chúng phải mập ú lên chứ;
chúng có phải đi kiếm mồi gì đâu. Mỗi sáng, nằm trên đường kia là xác con vật sẵn sàng cho lũ chim
ăn. Sương sớm giữ cho thịt tươi và không thiu thối. Nhìn chúng bay người ta có thể nói là chúng không
phải là những con chim khỏe mạnh, nhanh nhẹn. Và trong lúc đứng rửa vài ba chiếc bát đĩa bà Munro
kết luận rằng chúng ngày một mập thêm vì chúng không phải bay lượn đi kiếm mồi để thân chúng bớt
béo phì ra.
Hai thằng nhỏ vừa dừng lại, hai chân chúng chàng hảng trên chiếc xe đạp và không ngượng
ngùng chăm chăm nhìn bà Munro. Nhưng người đàn bà nhỏ bé mặc chiếc áo khoác xẫm mầu, chiếc mũ
nồi bằng len đan gắn chặt trên mớ tóc rơm, với đôi cẳng chân trần vì vớ tuột xuống tới cổ chân, cũng
không ngượng ngùng. Sáng nay cuộc đi bộ của bà hứng khởi hơn vì bà sẽ phải đương đầu với một kẻ
thù, bà có lý do để mắng chửi và có một chiến lược cần được nghĩ và suy tính ra.
Bà ngoảnh sang hai thằng nhỏ: “Này tụi bay có thấy lũ quạ kia ngày một mập ú lên không?
Hai thằng nhỏ, đứng ở một khoảng cách an toàn, nhún vai rồi đạp xe tới phía căn nhà của bà.
Một nhóm phụ nữ đứng rải rác trong cửa hàng giải khát khi bà bước vào, miệng còn lầm bầm
chửi rủa. Họ cùng nhau lệt xệt bước tới quầy bán bánh quy khô trong khi bà đứng mua đồ. Nghe những
tiếng kêu rên trong đêm tối khiến tai bà trở nên thính ra và bà nghe thấy tiếng người lào xào: “Trông bộ
điệu bà ta thì có vẻ như họ chưa mắc ống dẫn nước tới nhà bà ta thì phải!”
- Kìa hãy nghe những lời chửi thề, rủa xả của bà ta. Thật không còn lấy làm lạ là lũ con nít học
được cách chửi thề của ai nữa.
Bà Munro không thèm để ý đến những lời to nhỏ đó, vì bà còn đang chuẩn bị để đối phó với lũ
quạ lần nữa.
Một con quạ, đặc biệt lớn, đứng chàng hảng hai chân trên xác một con chồn khi bà Munro tiến
tới lần thứ nhì. Con quạ không động đậy mà chỉ ngẩng đầu lên và ngó bà bằng cặp mắt vàng không hợp
ý. Đôi mắt nó long lên, bà Munro trân trân ngó thẳng lại y như thể bà đang nhìn vào hai trái cầu pha lê
nhỏ xíu vậy.
Bà ôm chặt chai sữa với tờ báo vào ngực và nhìn vào đôi mắt con quạ. Trước khi bà có thể tả được ý
nghĩ của đôi mắt đó thì một chiếc xe hơi phóng nhanh qua và con quạ thong thả cất cánh bay lên khỏi
mặt đất để tránh bị xe cán.
- Xe hơi! Bà ta thốt ra như thế khi nhìn theo hút chiếc xe trên đường. Ờ, xe hơi, chính những xe
hơi đó, hay phần nào thì những xe hơi đó đã gây ra chết chóc…
Những ý nghĩ nẩy ra quá nhanh trong trí bà. Bà nhìn con quạ vừa bay xa chưa đến ba thước:
- Ờ còn mày thì mày chỉ có việc ăn thôi phải không nào?
Dường như con quạ có vẻ hiểu được bà ta nói gì nhưng nó không thèm trả lời bà đó thôi.
- Phải không hả? Bà hỏi tiếp.
Con quạ lạnh lùng nhấc bổng thân mình nặng nề của nó bay lên. Hai đầu cánh của nó uốn lên
thật quái quỷ. Ánh nắng mặt trời chiếu xanh bộ lông của nó.
Bà Munro vừa tiếp tục đi về nhà miệng vừa lầm bầm theo nhịp chân bước:
- Xa hơi… chim quạ… khốn nạn… Xe hơi… chim quạ… khốn nạn…
Bà Munro luôn luôn có một cảm giác về định mệnh. Định mệnh của chính bà. Bà bướng bỉnh cố kết
những lầm lẫn của mình với niềm tin tưởng rằng một loạt tai nạn sau cùng sẽ đưa đến cho bà một khám

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 217
phá lớn lao. Sự ngoan cố đặc biệt này đã khiến bà không chịu nhận một sự giúp đỡ nào và bác bỏ
những khuôn xáo, và gây cho bà một tính tự cao lạ kỳ; đó là bà có thể làm bất cứ việc gì bà muốn. Và
sự thật đúng như vậy. Bằng chứng là những người khác không thể làm hay không làm theo ý họ được,
đã khiến bà nhất định cho rằng bà là một con người đặc biệt. Và bà tin là có một cái gì đó mà chỉ có
một mình bà mới tìm ra được.
Một đàn chó sủa ran chào đón bà về tới nhà, hay đúng hơn là khi bà bước qua chiếc cổng chăng dây
thép nâu, lên con đường nhỏ mọc đầy hoa cúc và những loại hoa khác chen chúc với nhau từ hoa hồng
tới cúc dại, để tiến vào căn nhà gỗ bạc mầu sơn. Sàn nhà thì bằng gỗ mầu xám bên trên trải ba tấm
thảm. Hai tấm nhỏ được dệt bằng len cách đây nhiều năm, và một tấm lớn hơn được nhuộm mầu vàng
rơm. Hai phòng phía trước có một cửa sổ vuông nhỏ mở ra phía hàng hiên. Hai màn che không đều
nhau trên cửa sổ giúp cho căn phòng có được chút kín đáo. Trong phòng thứ nhì ở phía trước thì có một
chiếc ghế tràng kỷ mầu nâu, hai ghế bành mầu nâu, tất cả đều được bọc bằng loại vải dệt bằng dây đay,
một lò sưởi điện nhỏ và ít đồ lặt vặt đặt quanh chân tường.
Nhưng trọn căn nhà không làm người ta nản chí, vì luôn luôn có hoa tươi và đàn chó vẫy đuôi, lũ mèo
thân thiện, có con két uyên ương và một bồn thả cá. Rồi bà Munro lại thích nói chuyện to tiếng một
mình.
Tuy là một người không mấy thông minh, thì bà Munro vẫn có nhiều điều muốn nói, và đàn chó
lại chịu khó ngồi nghe chuyện của bà và lũ mèo thì luôn luôn cho bạn thấy rõ khi nào bạn kỳ khôi. Cá
thì ưa nghe chuyện tiếu lâm, và con chim két thì lại dễ động lòng khiến khi bạn nói chuyện với nó, bạn
phải có thái độ thương mến và vui vẻ nhất. Từ lâu rồi bà Munro đã nhận thấy những bông hoa là những
người bạn tốt nhất của bà mỗi khi bà buồn bã. Nhưng những khi hoa bị nắng sói thì chúng cũng thấm
mật để không có thể là bạn tốt. Chỉ khi rạng đông và lúc trời chiều, khi chúng được phủ bằng một lớp
sương sầu muộn dễ thương hoa mới cho thấy rõ lẻ loi là như thế nào.
Vì thế người ta không còn thấy là khó hiểu khi bà Munro nói chuyện với con quạ lớn. Bà ta thấy
sợ hãi ví đó là con quạ lớn nhất bà chưa hề nhìn thấy và nó lại không có ý định nào muốn gầy đi. Thật
thế nó lại còn thách thức bà về cái quyền được béo thêm ra của nó. Và bà Munro đã hình dung ra việc
con quạ hay đàn quạ có thể sẽ to béo bằng con Ben, con chó labrador của bà.
Bà rùng mình khi bà mệt mỏi ngồi trên chiếc ghế trong nhà bếp.Thường ra thì bà xông xáo
quanh nhà vì có nhiều việc phải làm. Nhưng bà lại cứ ngồi ngó mông lung vào khoảng không.
Một con chó sủa lên một tiếng.
-Xuỵt, bà Munro lặng lẽ lên tiếng : “Tao đang phải suy nghĩ về một vấn đề mà tao đã ra đời để
giãi quyết đây! Con chó chỉ nhìn bà với vẻ thông cảm nhưng lại đòi bà phải bắt tay nó. Bà Munro lơ
đãng chiều ý con chó.
Bà không nghĩ đến việc quay trở lại để thử sxem tiêu đề lúc đầu của bà đúng hay sai: liệu lũ quạ
có thật ngày một thêm béo mập ra không? Bà chỉ cảm thấy có một trách nhiệm lớn lao phải giải quyết
vấn đề cấp bách này. Đó là làm sao ngăn cho xe hơi khỏi cán chết những giống vật và cho chim quạ
khỏi ăn thịt những giống vật này. Bà thấy rằng nếu không buộc lũ quạ quay trở lại đời sống đi tìm lấy
thực phẩm như tạo hóa đã định, thì chúng sẽ cứ lớn lên và sẽ gia tăng nhiều hơn là những loài khác
phải vất vả đi kiếm mồi. Và vì quạ không phải là loài chim hiền lành nên điều này gây ra một hiểm họa
cho toàn thể thế giới.
Bên ngoài trời bắt đầu mưa giăng giăng, bà Munro nở nụ cười vì những đóa hoa ngoài vườn đang sung
sướng. Mùi bụi đất ẩm nồng lên trong nhà bếp thoáng gió. Mọi thứ đuợc trở thành phóng đại trong trí
óc và ý nghĩ của bà. Đây là giai đoạn khiến bà hứng trí như thể là sau cùng định mệnh.đã tới với bà.
Tiếng tim đập rộn ràng trong lồng ngực con chim két uyên ương trở nên có tính cách rất quan trọng
cũng như một con kiến mà rất có thể, trong chính phút giây này, đang bị ngột ngạt giữa lòng một giọt
mưa.
Bà tha thẩn bước quanh trong căn nhà nhỏ, ngắm nghía gần gặn, vào lần đầu tiên, những đồ vật bất

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 218
động, vô hồn. Bụi bậm. Mọi thứ bà rờ tay tới ngày hôm đó thì bị bám đầy bụi. Bà cầm một bình hoa
bằng đồng lên và thổi bụi đi, bà phải rờ mó nó để nhận định. Chiếc bình hoa này là của mẹ bà và với
động tác bấn loạn bà đánh bóng chiếc bình hoa và đặt nó trên mặt lò sưởi. Chiếc bình có vẻ quan trọng
thêm vì nó sạch hơn hẳn những đồ vật khác của bà bám đầy bụi. Ánh nắng, chiếu qua một khoảng trời
không bị mây che, rọi thẳng tới cửa kính và rối chiếu sáng lóa trên chiếc bình.
Bà Munro ngó trân vào chiếc bình một hồi lâu, lâu hơn là bà có thể đứng, nên bà phải tựa người
lên cạnh chiếc ghế bành. Mọi thần kinh trong cơ thể cằn cỗi của bà đang bấn loạn. Bà mong mỏi bám
víu vào cái cảm giác này nên bà đứng thật lặng người đi. Quanh bà đàn chó chạy tung tăng vì chúng
không quen với hành động này của bà. Và những ý nghĩ dồn dập nẩy ra rơi xuống những vực thẳm của
trí óc bà, rền vang y như thể trọn rặng núi xụp đổ trong một vụ đất lở vậy. Bà Munro lặng người ngồi
yên.
Vấn đề đã vượt ra hẳn những con quạ nhỏ và những chiếc xe hơi phóng nhanh. Bây giờ là vấn
đề phải hành động hay biếng nhác trước sự hủy diệt không tránh khỏi của môi trường thiên nhiên. Suốt
đời bà bà đã tự hứa là sẽ hành động đúng lúc. Và bây giờ thì bà tin chắc đã đến lúc phải hành động,
nhưng bà không ngờ đó lại là một vấn đề tâm linh, một nhận thức hoàn toàn mạnh mẽ xâm chiếm tâm
hồn bà. Một ý thức nặng nề. Một trách nhiệm có thể nguy đến tính mạng. Và vì thế bà ngồi trầm ngâm
suy nghĩ.
Cho tới những bông hoa chiều đó, hứng đầy nước và dễ thương sau khi trời mưa, cũng chẳng
thể an ủi bà trong nỗi đơn côi của bà. Bà hơi ghen với chúng vì chúng bắt rễ xuống đất và không có
nhiệm vụ gì phải thi hành. Bà cho chó mèo ăn một cách tự động và không thốt ra lời thương mến hay
mắng yêu nào. Tâm trí bà đang đặt vảo một bình diện khác. Bình diện của nhân bản. Và chiếc bình hoa
nhắc bà đến mặt trời. Bà chưa rõ bà sẽ phải làm gì. Tư tưởng sẽ tới bất chợt, và bà chờ đợi, với một sự
nôn nóng, cho một tia sáng nào sẽ rọi vào sự tăm tối và soi đuờng cho bà tiến bước.
Bà Munro thường bị coi là lẩm cẩm. “Rõ ràng là một bà già khác đời mà tỉnh nào cũng có,” như
người ta thường nói. Đầu óc xáo trộn, chưa từng xẩy ra trước kia, trong buổi xế trưa hôm đó, đã khiến
bà Munro không còn biết đâu là hư, đâu là thực. Ngay cả những ảo tưởng quen thuộc cũng trở nên
buông thả chạy rong trong trí óc bà. Tư tưởng phải kiềm chế ý nghĩ để quay về với thực tại, và tìm hiểu
thực tại khiến bà khá hoảng sợ. Và khi bà tỉnh táo, hình ảnh của một con quạ khổng lồ hiện ra và soi
mói nhìn bà bằng cặp mắt lớn như hai trái cầu thủy tinh vậy.
Cần phải cứu vớt môi trường thiên nhiên.
Công việc hàng ngày của bà đã hoàn toàn bị xáo trộn, tất cả đàn chó đều yên ngủ và đêm trường
thật tĩnh mịch và sâu lắng khi bà Munro đứng lên từ chiếc ghế bành và từ những cảm nghĩ tâm linh của
bà. Bà chưa biết rõ đường hướng hợp lý mà bà phải theo đuổi, nhưng bà thông cảm thấy là mình phải
xông pha vào đêm tối và bảo vệ những sinh vật, vì nếu không chúng sẽ chết. Bà mặc chiếc áo khoác
mầu xẫm và cương quyết đội chiếc mũ nồi bằng len đan. Trước hết bà sẽ tìm những con vật nào bị chết
rồi và chôn chúng. Tiếp đó bà sẽ đi tuần qua lại trên đường cái với hy vọng là như vậy bà sẽ giúp cho
một vài con vật nhỏ bé khỏi bị chết.
Bà ra đến ngoài đường và đang khom mình nhìn một miếng vải thấm vết dầu thì một chiếc xe
hơi phóng nhanh tới trên con đường ướt át. Người lái xe đạp thắng khi ngọn đèn pha của xe hắn chiếu
thấy bà, nhưng chiếc xe hơi trơn trượt đi với tộc độ không ngừng và quay ngoặt lại khi đụng phải bà
khiến bà bị tung lên lớp cây nhỏ, và từ trần.
Xác bà Munro trơn trượt theo lớp cỏ cao ướt át xuống một hố nước chảy xiết, và người lái xe
vội vàng lùi chiếc xe ra khỏi chỗ chúng tích tai nạn và lái trở lại hướng hắn vừa đến. Không hiểu sao
đàn chó ở nhà bà Munro bỗng nhiên hoảng sợ tru lên va sủa vang trong đêm tối.
Bà Munro đã chết trong cái đêm tăm tối nhưng quan trọng của lý tưởng của bà. Những con quạ
biết rõ lý do. Chúng tụ tập trong màn mưa xám buổi tinh sương, như những tên lính canh nơi cổng tử
thần, trên chỗ đường đá dăm, vết bánh xe còn hằn in gần chỗ xẩy ra tai nạn. Chừng năm, sáu con quạ,

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 219
mang mầu đen sáng loáng, bay lên, xuống, chíếu ra cái thắng thế ác hiểm của loài đi đưa đám. ■
MINH THU
Melbourne, 03/2011

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 220
Vùng Trung B ñÃt ñÕ Ÿ Úc Châu
Minh Thu biên soån
Lời mở đầu : Dù đã ở Úc nửa thế kỷ và viết lách cũng đã lâu, nhưng Minh Thu chưa hề viết bài đề
cập tới những thắng cảnh của nước Úc, một quốc gia hiền hòa mà bạn bè từ các nước khác sang chơi
đều không ngớt ca ngợi cuộc sống sung túc dễ chịu, hài hòa của phần lớn người Việt đến định cư ở đất
nước may mắn (the lucky country) này nằm ở miệt dưới địa cầu. Vì thế trong bài viết hôm nay, Minh
Thu xin giới thiệu với độc giả xa gần vùng nội địa đất đỏ của Úc, và những đặc tính bất hủ của vùng -
một nơi khác hẳn những thành phố huy hoàng tráng lệ, với những kỳ quan kiến trúc có một không hai,
ví dụ như một tòa hý viện (Sydney Opera House) với những mái vòm mà kiến trúc sư Đan Mạch Jorn
Utzon đã vẽ kiểu tiêu biểu cho những cánh buồm qua lại hải cảng Sydney (The Sydney Harbour) mà
lớp người Việt mới định cư sau này từ năm 1975 cứ gọi là Nhà hát con sò, chỉ vì thấy mấy mái vòm
giống hình vỏ sò; hay cây cầu một nhịp nổi tiếng duy nhất trên thế giới, nằm vắt ngang hải cảng
Sydney (The Sydney Harbour Bridge).
* * *
Hình 1.- Hý viện Sydney (The Sydney Opera House)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 221
Hình 2.- Cây cầu hải cảng Sydney một nhịp nổi tiếng. (The Sydney Harbour Bridge).
VÙNG NỘI ĐỊA ĐẤT ĐỎ
Nhưng trong bài viết hôm nay Minh Thu mạn phép đưa quý vị đến một nơi khác hẳn ở Úc mà đã được
nhóm du khách Mỹ, do cô Oprah mời tháp tùng sang Úc cách đây vài tháng, coi là thiên đàng địa giới.
Đó là vùng trung bộ đất đỏ, một cảng quang có tính cách biểu trưng của xứ căng-gu-ru. Nơi đây những
sa mạc bao la, cùng những rặng núi non lởm chởm chế ngự chân trời, và hằng hà sa số những cảnh sắc
bắt mắt, được tắm trong ánh nắng rực rỡ thường xuyên làm thay đổi định tính của vùng.
Vùng trung bộ đất đỏ, bao quanh thành phố Alice Springs nổi danh trong nội địa Úc, thì trải dài từ các
biên giới của hai tiểu bang Tây Úc và Queensland xuống tới biên giới tiểu bang Nam Úc. Vùng này
cũng gộp cả công viên quốc gia Uluru-Kata Tjuta và sa mạc Simpson.
ALICE SPRINGS VÀ PHONG CẢNH XUNG QUANH
Alice Springs nằm ẩn mình giữa hai triền Đông Tây ngoạn mục của rặng MacDonnell dài 223 ki-lômét,
một rặng núi trải xa chừng nào mắt người có thể nhìn thấy ở hai bên Alice Springs. Nơi đây quả là
một cứ điểm tốt để từ đó du khách tỏa ra đi thăm thú khám phá những kỳ quan thiên nhiên lạ mắt nằm
xung quanh thành phố. Ngay chính Alice Springs cũng vượt hẳn những chờ đợi của đa số du khách vì
thành phố này bao gồm sự hiểu biết sâu xa cái lịch sử nội địa của nó lẫn mọi tiện nghi hiện đại. Trên
hết thì cái cá tính dung dị nhưng vẫn sống động của Alice Springs đã để lại một ấn tượng lâu dài trong
lòng du khách.
Tâm điểm của trung bộ Úc thì gồm những ghềnh núi đầy những hang động, vô số cảnh quang sa mạc
bao la, những cộng đồng thổ dân Aborigène hẻo lánh và một lịch sử tiên phong hấp dẫn.
Alice Springs đã được những nhà thám hiểm hồi đầu thiết lập và tiếp tục là trung tâm sinh hoạt trong
vùng. Kể từ hồi đầu những năm 1900, vùng sa mạc bao la của trung bộ Úc đã được khai thám vì những
hứa hẹn của vùng về đá hồng ngọc và vàng. Ngày nay vùng phía Bắc Alice Springs là một đích điểm

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 222
cho một cuộc du lịch thám hiểm, nơi du khách vẫn còn có thể tự tay đào xới tìm kiếm những loại đá
quý, cùng là thám hiểm vùng sa mạc Úc qua đi bộ từng đoàn trên đường mòn, cắm trại, hay bằng xe
gắn máy bốn bánh lớn hoặc bằng lạc đà.
Ở tây bắc Alice, dọc theo đường mòn Tanami, và về hướng nam Alice, trong sa mạc Simpson, những
phái hội họa và những câu chuyện của thổ dân Aborigène cho du khách biết ý nghĩa của những phong
cảnh xung quanh.
Nằm giữa những rặng núi MacDonnell và một cảnh quang sa mạc mãnh liệt, thành phố Alice Springs,
từng được dân bộ lạc Arremte, chủ nhân truyền thống của tỉnh, gọi là Mpwante, thì nằm có 200 ki-lômét
về hướng nam của trung tâm điểm Úc, và được thiết lập như một trạm truyền tin chuyển tiếp dọc
đường dây thép xuyên địa.
Với sự du nhập của lạc đà, sự phát triển kỹ nghệ đồng cỏ và việc khám phá ra vàng vụn, cộng với địa
điểm hẻo lánh của tỉnh, đã dẫn đến sự tạo lập ra một cộng đồng đồng nhất vô song, với những lễ hội có
phần lập dị nhưng không kém thu hút du khách.
PHONG CẢNH, VÀ THÚ VẬT ĐỊA PHƯƠNG
Khí hậu cùng phong cảnh sa mạc ở nơi đây khuyến khích sinh hoạt khỏe mạnh ngoài trời và tạo ra một
quang cảnh thích hợp cho sự thám hiểm vùng nội địa. Alice Springs là trái tim của vùng nội địa Úc. Dù
được bao quanh bởi một biển cát rộng bằng diện tích của Âu Châu, nhưng khi biết được quang cảnh sa
mạc nội địa ở quanh tỉnh, du khách sẽ khám phá là nơi đây chẳng cằn cỗi chút nào.
Thật thế viếng thăm công viên sa mạc Alice Springs (Alice Springs Desert Park) du khách sẽ thấy nơi
đây cung ứng sự hiểu biết làm du khách say mê đời sống môi sinh ở những nơi hang ổ vùng khô cằn,
nơi du khách có thể tự tay cho thằn lằn ăn, hay ôm vuốt những con trăn tại trung tâm loài bò sát của
Alice Springs (Alice Springs Reptile Centre) là nơi trưng bầy lớn nhất loài bò sát của Lãnh thổ Bắc Úc.
Hình 3.- Quay phim trăn o-liu.
Hình 4.- Để trăn quấn cổ cả nhà.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 223
Hình 5.- Những chú rồng có râu (Bearded dragons).
Hình 6.- Một chú đại thử (căng-gu-ru) hiền nhu.
Hình 7.- Một anh chàng thằn lằn da gai góc trông dễ sợ.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 224
Hình 7b.- Và một cô nhỏ thằn lằn da mềm dễ thương.
Hình 8.- Một cô nàng cú vọ thách thức ngó lại du khách!
Những thắng cảnh thu hút khác thì gồm cả đường mòn Larapinta, một trong những đường mòn được
thế giới biết đến nhiều nhất, trải vắt lên sườn phía tây của rặng MacDonnell và được chia thành 12
đoạn cho những chuyến đi dễ dàng lúc ban ngày hay những cuốc đi bộ cam go lúc ban đêm. Và tất
nhiên du khách không thể quên ngắm những mầu sắc lửa đỏ của thắng cảnh Standley Chasm hay
những vũng ao bơi lội ngoạn mục ở các ghềnh như Elley Creek Big Hole, Ormiston Gorge, Glen Helen
Gorge và Redbank Gorge.
Nằm dọc trên đường Mereenie Loop, cách Alice Spings 130 ki-lô-mét về hướng tây nam là
Cộng đồng thổ dân Hermannsburg. Đây là một địa danh mang một cái tên Đức do những thầy dòng
chọn khi họ thiết lập một cơ sở truyền giáo nhỏ cho thổ dân bộ lạc Arremte ở đó trong những năm
1880. Nơi đây được nổi tiếng vì là quê quán của họa sĩ thổ dân danh tiếng Albert Namatjira, mà ngôi
nhà ở cách Hermannsburg 3 ki-lô-mét về hướng tây và ngày nay được mở cho du khách viếng thăm.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 225
Hình 9.- Một nhóm thổ dân bộ tộc Arremte đang nắm tay nhau để chuẩn bị trình diễn một màn vũ.
NHỮNG DỊCH VỤ CỘNG ĐỒNG CÔNG ÍCH
Ngay trong thành phố Alice Springs còn có Dịch vụ Y tế bằng phi cơ (Royal Flying Doctor Service)
cung ứng một dịch vụ y tế qua phi vụ cho các cư dân trong vùng nội địa bao la. Dịch vụ này là một
biểu trưng của Úc và là dịch vụ đầu tiên như thế trên thế giới. Với sự giúp tay của máy vô tuyến đạp
bằng chân của Alf Traegers, và lới cố vấn của một trong những phi công tiên phong nổi tiếng nhất của
Úc, Hudson Fysh, chiếc phi cơ của phi vụ y tế của Mục sư Flynn bắt đầu cất cánh vào ngày mồng 5
tháng 5 năm 1928, bay đi chạy chữa cho những người tiên phong vào nội địa, bị thương hay đau ốm.
Dịch vụ (Royal Flying Doctor Service) này ngày nay phục vụ cho một khu vực rộng hơn 7.150.000 kilô-mét
vuông, cung ứng một mạng lưới an toàn (Mantle of Safety) cho một vùng rộng lớn hơn Tây Âu.
Dịcu vụ này nay có tất cả 27căn cứ trên toàn vùng, và có 52 phi cơ phục dịch.
Một cuộc viếng thăm căn cứ ở Alice Springs, khởi thủy được thiết lập vào năm 1939, sẽ cung ứng cho
du khách sự hiếu biết về dịch vụ độc nhất này của Úc. Du khách sẽ được xem sự trình giải về thính thị,
tiếp theo bằng một vòng thăm thú phòng liên lạc vô tuyến của căn cứ.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 226
Hỉnh 10.- Dịch vụ y tế bằng phi vụ của Mục sư Flynn.
Ngoài ra một dịch vụ có một không hai ở nội địa Úc là Lớp học qua Vô tuyến (School of the
Air), cung ứng công tác phát tuyến những bài học tới các em học sinh ở những trang trại hẻo lánh xa
xôi, trên một vùng rộng lớn hơn là vủng nhiều nước họp lại ở Châu Âu.
Một chuyến đi khác thăm lớp học lớn nhất thế giới (The World’s Largest Classroom) sẽ rọi sáng và gợi
hứng du khách không ít. Phim chiếu và những lời dẫn giải cho du khách biết về những câu chuyện của
lớp học và của các em học sinh… văn kỳ thanh bất kiến kỳ hình, nhưng cùng nhau chia sẻ một lịch sử
đặc biệt, sinh hoạt ở nội địa và những sáng tạo nổi tiếng về trường học vô song này của Úc với những
phương pháp giáo dục duy nhất trên thế giới. Một lợi điểm là học sinh của lớp học này khỏi còn lo gặp
cảnh bị bạn học …cao bồi bắt nạt!!
Alice Springs School of the Air

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 227
Hình 11 và 12.- Trường học qua Vô tuyến điện ở Alice Springs .
SA MẠC SIMPSON
Sa mạc Simpson trải dài từ phía Nam Alice tới biên giới tiểu bang Nam Úc. Nhiều thắng cảnh nằm bên
dìa sa mạc cho du khách thấy những kỳ quan thiên nhiên, có tính cách văn hóa và lịch sử. Thung lũng
Cầu vòng (Rainbow Valley), ẩn trong rặng James, là một bờ giốc đá cát ngoạn mục với những cầu vòng
mà tốt nhất là được nhìn thấy lúc có nắng xế chiều hay sau khi trời mưa lớn. Trên đường đi du khách có
thể tạm dừng xe để đến cứ điểm nổi tiếng của Chambers Pillar là vùng bảo tồn hang động có khắc ghi
những họa tích của thổ dân (Ewaninga Rock Carvings Conservation Reserve), nơi tổ tiên thổ dân
Arremte đã ghi khắc tài liệu của nhiều tín ngưỡng quan trọng của bộ tộc địa phương này.
Hình 13 và 14.- Những bức họa thổ dân khắc lên vách hang động trong vùng.
Du khách cũng có thể đến những cộng đồng thổ dân hẻo lánh trong sa mạc Simpson như Santa
Theresa và Titjikala, nơi du khách có thể có cơ hội nghe những câu chuyện đầu tay về đời sống nơi sa
mạc cùng là đầu tư vào những họa phẩm và những mặt hàng tiểu công của thổ dân.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 228
Hình 15 và 16.- Một cô du khách đang hóng chuyện một họa sĩ thổ dân, còn cặp du khách thì đang
chiêm ngưỡng những họa phẩm thổ dân ở phỏng triển lãm.
VĂN HÓA NGHỆ THUẬT THỔ DÂN
Nghệ thuật hội họa đương đại của thổ dân là một ngành đang rộ nở, nhưng hình thức của nghệ thuật
này lại là một trong những ngành sinh họa truyền thống lâu đời nhất trên thế giới. Vùng trung bộ đất đỏ
của Lãnh thổ Bắc Úc là quê hương của những họa sĩ thổ dân danh tiếng nhất như Barbara Weir, Minnie
Pwerle và danh họa nổi tiếng trên thế giới Albert Namatjira.
Du khách đến thăm thú những phòng triển lãm ở Alice Springs, nơi gìn giữ các họa phẩm đương đại
quý giá của thổ dân, hoặc đi xem phong cảnh sa mạc mầu sắc huy hoàng tại một trung tâm nghệ thuật
cộng đồng để khám phá sự chuyển hướng từ lối vẽ bằng cát trên những vỏ cây được đập rập, sang lối
vẽ trên những khung vải đương thời, chịu ảnh hưởng của giai đoạn định cư hồi đầu của người Âu.
Suốt năm luôn có những lễ hội như Desert Mob Festival giúp những người hâm mộ nghệ thuật
hội họa của thổ dân có dịp mua một số tranh ảnh của vùng trung bộ Úc với giá hời, mà đôi khi giúp du
khách khám phá những kỳ bí của sa mạc, và cho thấy ý nghĩa của vẻ đẹp của họa phẩm, mà nếu không
thì du khách khó lòng thấu hiểu được.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 229
Hình 17.- Một thổ dân bộ tộc Anangu đang chỉ dẫn cho du khách cách ném cây boomerang (loại
nhỏ)mà họ dùng chơi thể thao (loại lớn và dài thì dùng săn bắt thú vật).
Aboriginal Desert Art Gallery
Hình 18, 19 và 20.- Phòng triển lãm họa phẩm của các họa sĩ thổ dân ở Alice Springs.
THIÊN NHIÊN VÀ NHỮNG PHƯƠNG TIỆN CHUYÊN CHỞ NGỌAN CẢNH

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 230
Trong khi thoạt nhìn thì cảnh quang trung bộ đất đỏ có vẻ cằn cỗi, nhưng khi nhìn kỹ hơn du khách sẽ
thấy một hệ thống môi sinh phức tạp làm sống động một số thảo mộc và sinh vật độc nhất vô song trên
mặt địa cầu. Nhiều loại hang ổ, những hoa lá và loài vật hiếm hoi, những phong cảnh ngoạn mục của
trung bộ Úc thì không thể thấy ở bất cứ nơi nào khác trong một chuyến đi thám hiểm khung cảnh thiên
nhiên. Cuộc thăm thú một thung lũng, nơi những kỳ hoa dị thảo đẹp mắt nhất, cùng chim chóc phong
phú sắc mầu, trường tồn hàng thế kỷ nay, sẽ làm du khách ngẩn ngơ, sững sờ trong niềm thích thú.
Hình 21, 22 và 23.- Du khách đang lũ lượt vào thăm Alice Desert Park để xem những kỳ hoa dị thảo.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 231
Một cuộc đi dạo qua Thung lũng cây dừa thì chẳng khác gì như ta đi trở lại thời lạc vào một khu
vườn bách thảo xa xưa giữa một phong cảnh gần như ở …ngoài không gian vậy. Nhưng chỉ tiếc là
người viết đã không may (hay đã may mắn) nên chẳng gặp được một anh chàng mình xanh xanh, đầu
nho nhỏ, mắt to đùng, trên đầu mọc hai cột thiên tuyến ngắn…Nếu có thì hẳn Minh Thu đã chẳng còn
đây để viết hầu quý vị…mà biết đâu đấy, rất có thể quý vị cũng mong như thế lắm, phải không ạ?!
Còn nơi nào có thể làm tăng sự hài lòng, sung sướng về tinh thần lẫn thể xác du khách hơn là thực hiện
một cuộc lãng du dọc trên con đường mòn vòng vèo nằm trên đỉnh bờ vực thẳm của Kings Canyon.
Nơi đây trông tựa như địa cầu đã tách mở ra cho du khách thấy một thế giới khác, cổ xưa hơn là bề mặt
cho thấy. Cũng như không có gì làm du khách thích thú hơn là thấy mình đứng trong khinh khí cầu lơ
lửng phía trên những chú đại thử (căng-gu-ru) đang nhẩy cẫng qua vùng đồng bằng dưới kia vào một sa
mạc dưới nắng lụa ban mai dịu tỏa. Không có tiếng động cơ, không có cô chiêu đãi viên nào hỏi han
quấy rầy, mà chỉ có gió nhẹ đong đưa, và phong cảnh tuyệt vời vây quanh khinh khí cầu khiến du
khách cảm nhận được cái bao la bất tận của vùng nội địa.
Hình 24.- Du khách trên khinh khí cầu du ngoạn trên vùng sa mạc Simpson.
Tinh thần phiêu lưu tiếp tục thật sự sống mạnh trong vùng trung bộ đất đỏ này. Thật thế nhiều
phương tiện ngoạn cảnh có tính cách mạo hiểm được du khách ưa chuộng như cưỡi lạc đà vượt qua sa
mạc cát đỏ vào buổi xế chiều, cắm trại để hưởng một bữa ăn tối nơi sa mạc với muôn ngàn vì sao lấp
lánh lung linh trên bầu trời tím nhạt mượt mà. Tất nhiên một phương tiện nữa cho du khách xử dụng để
ngoạn cảnh là phi cơ trực thăng.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 232
Hình 25.- Du khách cưỡi lạc đà trong sa mạc.
Hình 26.- Cô du khách đang ngồi trực thăng chụp hình ngọn núi độc hòn Uluru.
Xe gắn máy bốn bánh là một phương tiện giao thông tuyệt hảo độc nhất khác hợp với những
điều kiện của vùng nội địa Úc. Du khách có thể cưỡi xe gắn máy này chạy dọc trên những đường rừng
thưa, bên cạnh những rặng núi và băng qua những lòng sông cát cạn nước.
Hình 27.- Du khách cưỡi xe máy dầu bốn bánh chạy trên đường mòn.
Tại công viên quốc gia Uluru-Kata Tjuta (Uluru-Kata Tjuta National Park) du khách sẽ thấy
chứng tích của các nhà thám hiểm hồi đầu, nhìn thấy những hồ muối bao la, nơi 500 triệu năm trước là

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 233
những đại dương nội địa, và khám phá những vật hóa thạch của thời cổ đại. Nằm ngay trung tâm địa lý
và tâm linh của vùng nội địa Úc, công viên quốc gia này là một khu vực linh thiêng sâu xa đối với bộ
tộc thổ dân Anangu, là bộ tộc trong khu vực, giữ vai trò bảo tồn, mà đã ở vùng này từ 22.000 năm, và
ngày nay vẫn giữ những sắc thái sinh hoạt truyền thống của họ.
Uluru, nằm 440 ki-lô-mét về hướng tây nam Alice Springs, thì có sức thu hút và gợi hứng cho
du khách từ khắp nơi trên thế giới. Và bộ lạc Anangu, sở hữu khu vực, muốn mọi người hãy đừng trèo
lên ngọn núi này vì Uluru là một nơi linh thiêng, nên ngày nay nhiều du khách chọn đi bộ trên những
đường mòn quanh Uluru.
Hình 28.- Uluru, ngọn núi đá độc hòn mà trong một ngày có thể đổi mầu theo bẩy sắc cầu vòng tùy
theo ánh nắng mặt trời chiếu rọi từng lúc.
Để có được kinh nghiệm đầu tay về những tín ngưỡng, phong tục và quan hệ tâm linh của linh
địa này, bạn hãy theo một tua của một người dẫn đường địa phương thuộc bộ tộc Anangu, và bạn sẽ
được cho biết về những kỹ thuật săn bắt thú vật và thu thập thực phẩm của tổ tiên họ, cùng là thưởng
thức một bữa ăn với những món đặc sản của vùng như trứng kiến, sâu mòng, thằn làn, rắn, rết v..v..
Ngoài ra du khách cũng được tham gia những trò thể thao lạ lẫm như một cuộc … đua thuyền …dưới
đáy đầy cát của một con sông cạn nước. Hay theo những truyền thống dị kỳ của Alice Springs để theo
dõi một cuộc đua lạc đà có sức thu hút khách viếng thăm từ khắp nơi trên thế giới.
Những ngày sáng láng đầy nắng đẹp, mà vùng công viên quốc gia Uluru-Kata Tjuta được
hưởng hầu như suốt năm, giúp du khách có những cuộc vui thú ngoài trời cho một kinh nghiệm thăm
thú cảnh thiên nhiên khó lòng quên được. Mọi thứ quanh bạn chìm trong cái im lắng an bình, trong khi
những tia mặt trời mầu cam sáng lạng rọi trải dài trên những phong cảnh, với những cụm mây trắng
trên trời điểm những vệt hồng, và đỏ cùng ánh mặt trời tỏa trên những ghềnh đá phong phú mầu sắc
của rặng núi, du khách chẳng còn thấy cảnh nào đẹp hơn thế để cảm thấy mình có phúc hạnh biết bao
đã đến nơi đây, vùng nội địa đất đỏ vô song của nước Úc hiền hòa. Một niềm hạnh phúc được thể hiện
qua bức hình chót của cặp du khách dưới đây khiến cho Minh Thu, khi chấm dứt bài viết, mà cảm thấy
lòng còn mang mang lưu luyến. ■

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 234
Minh Thu
Melbourne, 04/2011
Tài liệu truy cập : Bài này được viết dựa một phần theo tài liệu của Totaltravel với đa số hình do Minh
Thu chụp và vài hình truy cập trên Internet.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 235
Tình Cûa CÕ
Dã Thäo
Ra m¡t låi cùng các Çc giä

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 236
ViÍn V†ng
Thương nhớ làm gì thương nhớ ơi !
Nghìn năm tơ tưởng bỗngchơi vơi
Một sớm ai về qua ánh mắt
Để buồn, để nhớ mãi không thôi….
Từ đấy lòng tôi nặng trĩu buồn
Bên nầy, bên nớ luống đau thương
Về đâu tình nghiã luôn toàn vẹn ?
Sáng đến, chiều đi buồn lại buồn
Lồng son đỏ thắm những vết đau
Hận sầu chồng chất những đêm thâu
Cánh hồng tơi tả theo cơn gió
Bụi cuốn, mưa bay, thoáng úa màu
Gặp gỡ nhau chi để bận lòng
Đôi bờ ngăn cách mãi ngóng trông
Kẻ bên đầu ải, người cuối bến
Thương nhớ bao giờ hết viển vông…. ? ■
Dã-Thảo / Paris (TÌNH CỦA CỎ) - 1980
Không
Đã quyết không, không có một ngày
Cùng Anh hẹn ước mối duyên say
Đời tôi như cánh thuyền trôi dạt
Không bến, chẳng bờ, mãi đắng cay
Đã mấy năm qua, có như không
Thực hư, hư thực, cảnh long đong
Hồn tôi tan nát, thân tôi lạnh
Quên cả đêm dài, chết chờ mong
Bỗng một chiều kia, Anh tới đây
Cuồng phong, bão tố, ôm đầy tay
Hỏi han, han hỏi làm chi nhỉ ?
Người đã đi rồi, tôi vẫn say

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 237
Chiều qua, đêm đến, ngóng bâng khuâng
Đón đưa, đưa đón, đã bao lần
Khóc than, than khóc đời cô lữ
Thương nhớ làm gì, mộng phù vân !
Từ buổi yêu nhau thế là xong
Anh đi, tôi mãi khóc trong lòng
Tình ta chia rẽ đời đôi ngã
Quên nhé, xa rồi những ước mong. ■
Dã-Thảo / Paris (TÌNH CỦA CỎ) – 17/3/1980
Phi Châu V†ng Tܪng
Sáng nay thức dậy thấy bâng khuâng
Vô ra, mòn mỏi ngóng từng lần
Chờ ai ? Ai đợi ? Nào hay biết ?
Cô đơn như thánh giá giữa không
Con đường hun hút nắng với mây
Đất khô cằn cỗi, chẳng bóng cây
Trời chi đày ải người cô lữ
Dun rủi cho ta đến chốn nầy
Không tình, không bạn chẳng người thương
Cố quên dĩ vãng mãi vấn vương
Đêm đêm ôm gối, ngờ ai đó
Tay buồn quờ quạng dấu yêu đương
Chiều tà, bụi cuốn mờ phố chợ
Nắng gắt hanh vàng chết hồn thơ
Người đen như tượng đồng sáng bóng
Tìm ta trong đám chỉ bơ vơ
Ngồi đây tự hỏi nơi xa ấy
Vui buồn, người tưởng nhớ ai đây ?
Chỉ một muà thu đời đã chết
Kỷ niệm đành gửi áng mây bay. ■
Dã-Thảo / Paris (TÌNH CỦA CỎ) – 27/12/1980

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 238
Fables
Æsop (Sixth century B.C.)
A NEW TRANSLATION BY
S. VERNON JONES
THE HORSE AND THE GROOM
There was once a Groom who used to spend long hours clipping and combing the Horse of which he
had charge, but who daily stole a portion of his allowance of oats, and sold it for his own profit. The
Horse gradually got into worse and worse condition, and at last cried to the Groom, "If you really want
me to look sleek and well, you must comb me less and feed me more." ■
&
THE WOLF AND THE LAMB
A Wolf came upon a Lamb straying from the flock, and felt some compunction about taking the life of
so helpless a creature without some plausible excuse; so he cast about for a grievance and said at last,
"Last year, sirrah, you grossly insulted me." "That is impossible, sir," bleated the Lamb, "for I wasn't
born then." "Well," retorted the Wolf, "you feed in my pastures." "That cannot be," replied the Lamb,
"for I have never yet tasted grass." "You drink from my spring, then," continued the Wolf. "Indeed,
sir," said the poor Lamb, "I have never yet drunk anything but my mother's milk." "Well, anyhow,"
said the Wolf, "I'm not going without my dinner": and he sprang upon the Lamb and devoured it
without more ado. ■
&
THE PEACOCK AND THE CRANE
A Peacock taunted a Crane with the dullness of her plumage. "Look at my brilliant colours," said she,
"and see how much finer they are than your poor feathers." "I am not denying," replied the Crane, "that
yours are far gayer than mine; but when it comes to flying I can soar into the clouds, whereas you are
confined to the earth like any dunghill cock." ■

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 239
Metamorphosis
By Franz Kafka
Translated by David Wyllie
(First two parts republished to support the translation that follows.)
I
One morning, when Gregor Samsa woke from troubled dreams, he found himself transformed in his
bed into a horrible vermin. He lay on his armour-like back, and if he lifted his head a little he could see
his brown belly, slightly domed and divided by arches into stiff sections. The bedding was hardly able
to cover it and seemed ready to slide off any moment. His many legs, pitifully thin compared with the
size of the rest of him, waved about helplessly as he looked.
"What's happened to me?" he thought. It wasn't a dream. His room, a proper human room
although a little too small, lay peacefully between its four familiar walls. A collection of textile samples
lay spread out on the table - Samsa was a travelling salesman - and above it there hung a picture that he
had recently cut out of an illustrated magazine and housed in a nice, gilded frame. It showed a lady
fitted out with a fur hat and fur boa who sat upright, raising a heavy fur muff that covered the whole of
her lower arm towards the viewer.
Gregor then turned to look out the window at the dull weather. Drops of rain could be heard
hitting the pane, which made him feel quite sad. "How about if I sleep a little bit longer and forget all
this nonsense", he thought, but that was something he was unable to do because he was used to
sleeping on his right, and in his present state couldn't get into that position. However hard he threw
himself onto his right, he always rolled back to where he was. He must have tried it a hundred times,
shut his eyes so that he wouldn't have to look at the floundering legs, and only stopped when he began
to feel a mild, dull pain there that he had never felt before.
"Oh, God", he thought, "what a strenuous career it is that I've chosen! Travelling day in and day
out. Doing business like this takes much more effort than doing your own business at home, and on top
of that there's the curse of travelling, worries about making train connections, bad and irregular food,
contact with different people all the time so that you can never get to know anyone or become friendly
with them. It can all go to Hell!" He felt a slight itch up on his belly; pushed himself slowly up on his
back towards the headboard so that he could lift his head better; found where the itch was, and saw that
it was covered with lots of little white spots which he didn't know what to make of; and when he tried
to feel the place with one of his legs he drew it quickly back because as soon as he touched it he was
overcome by a cold shudder.
He slid back into his former position. "Getting up early all the time", he thought, "it makes you
stupid. You've got to get enough sleep. Other travelling salesmen live a life of luxury. For instance,
whenever I go back to the guest house during the morning to copy out the contract, these gentlemen are
always still sitting there eating their breakfasts. I ought to just try that with my boss; I'd get kicked out
on the spot. But who knows, maybe that would be the best thing for me. If I didn't have my parents to
think about I'd have given in my notice a long time ago, I'd have gone up to the boss and told him just
what I think, tell him everything I would, let him know just what I feel. He'd fall right off his desk! And
it's a funny sort of business to be sitting up there at your desk, talking down at your subordinates from
up there, especially when you have to go right up close because the boss is hard of hearing. Well,
there's still some hope; once I've got the money together to pay off my parents' debt to him - another
five or six years I suppose - that's definitely what I'll do. That's when I'll make the big change. First of

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 240
all though, I've got to get up, my train leaves at five."
And he looked over at the alarm clock, ticking on the chest of drawers. "God in Heaven!" he
thought. It was half past six and the hands were quietly moving forwards, it was even later than half
past, more like quarter to seven. Had the alarm clock not rung? He could see from the bed that it had
been set for four o'clock as it should have been; it certainly must have rung. Yes, but was it possible to
quietly sleep through that furniture-rattling noise? True, he had not slept peacefully, but probably all the
more deeply because of that. What should he do now? The next train went at seven; if he were to catch
that he would have to rush like mad and the collection of samples was still not packed, and he did not at
all feel particularly fresh and lively. And even if he did catch the train he would not avoid his boss's
anger as the office assistant would have been there to see the five o'clock train go, he would have put in
his report about Gregor's not being there a long time ago. The office assistant was the boss's man,
spineless, and with no understanding. What about if he reported sick? But that would be extremely
strained and suspicious as in fifteen years of service Gregor had never once yet been ill. His boss would
certainly come round with the doctor from the medical insurance company, accuse his parents of
having a lazy son, and accept the doctor's recommendation not to make any claim as the doctor
believed that no-one was ever ill but that many were workshy. And what's more, would he have been
entirely wrong in this case? Gregor did in fact, apart from excessive sleepiness after sleeping for so
long, feel completely well and even felt much hungrier than usual.
He was still hurriedly thinking all this through, unable to decide to get out of the bed, when the
clock struck quarter to seven. There was a cautious knock at the door near his head. "Gregor",
somebody called - it was his mother - "it's quarter to seven. Didn't you want to go somewhere?" That
gentle voice! Gregor was shocked when he heard his own voice answering, it could hardly be
recognised as the voice he had had before. As if from deep inside him, there was a painful and
uncontrollable squeaking mixed in with it, the words could be made out at first but then there was a sort
of echo which made them unclear, leaving the hearer unsure whether he had heard properly or not.
Gregor had wanted to give a full answer and explain everything, but in the circumstances contented
himself with saying: "Yes, mother, yes, thank-you, I'm getting up now." The change in Gregor's voice
probably could not be noticed outside through the wooden door, as his mother was satisfied with this
explanation and shuffled away. But this short conversation made the other members of the family
aware that Gregor, against their expectations was still at home, and soon his father came knocking at
one of the side doors, gently, but with his fist. "Gregor, Gregor", he called, "what's wrong?" And after a
short while he called again with a warning deepness in his voice: "Gregor! Gregor!" At the other side
door his sister came plaintively: "Gregor? Aren't you well? Do you need anything?" Gregor answered
to both sides: "I'm ready, now", making an effort to remove all the strangeness from his voice by
enunciating very carefully and putting long pauses between each, individual word. His father went back
to his breakfast, but his sister whispered: "Gregor, open the door, I beg of you." Gregor, however, had
no thought of opening the door, and instead congratulated himself for his cautious habit, acquired from
his travelling, of locking all doors at night even when he was at home.
The first thing he wanted to do was to get up in peace without being disturbed, to get dressed,
and most of all to have his breakfast. Only then would he consider what to do next, as he was well
aware that he would not bring his thoughts to any sensible conclusions by lying in bed. He remembered
that he had often felt a slight pain in bed, perhaps caused by lying awkwardly, but that had always
turned out to be pure imagination and he wondered how his imaginings would slowly resolve
themselves today. He did not have the slightest doubt that the change in his voice was nothing more
than the first sign of a serious cold, which was an occupational hazard for travelling salesmen.
It was a simple matter to throw off the covers; he only had to blow himself up a little and they fell off
by themselves. But it became difficult after that, especially as he was so exceptionally broad. He would

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 241
have used his arms and his hands to push himself up; but instead of them he only had all those little
legs continuously moving in different directions, and which he was moreover unable to control. If he
wanted to bend one of them, then that was the first one that would stretch itself out; and if he finally
managed to do what he wanted with that leg, all the others seemed to be set free and would move about
painfully. "This is something that can't be done in bed", Gregor said to himself, "so don't keep trying to
do it".
The first thing he wanted to do was get the lower part of his body out of the bed, but he had
never seen this lower part, and could not imagine what it looked like; it turned out to be too hard to
move; it went so slowly; and finally, almost in a frenzy, when he carelessly shoved himself forwards
with all the force he could gather, he chose the wrong direction, hit hard against the lower bedpost, and
learned from the burning pain he felt that the lower part of his body might well, at present, be the most
sensitive.
So then he tried to get the top part of his body out of the bed first, carefully turning his head to
the side. This he managed quite easily, and despite its breadth and its weight, the bulk of his body
eventually followed slowly in the direction of the head. But when he had at last got his head out of the
bed and into the fresh air it occurred to him that if he let himself fall it would be a miracle if his head
were not injured, so he became afraid to carry on pushing himself forward the same way. And he could
not knock himself out now at any price; better to stay in bed than lose consciousness.
It took just as much effort to get back to where he had been earlier, but when he lay there sighing, and
was once more watching his legs as they struggled against each other even harder than before, if that
was possible, he could think of no way of bringing peace and order to this chaos. He told himself once
more that it was not possible for him to stay in bed and that the most sensible thing to do would be to
get free of it in whatever way he could at whatever sacrifice. At the same time, though, he did not
forget to remind himself that calm consideration was much better than rushing to desperate
conclusions. At times like this he would direct his eyes to the window and look out as clearly as he
could, but unfortunately, even the other side of the narrow street was enveloped in morning fog and the
view had little confidence or cheer to offer him. "Seven o'clock, already", he said to himself when the
clock struck again, "seven o'clock, and there's still a fog like this." And he lay there quietly a while
longer, breathing lightly as if he perhaps expected the total stillness to bring things back to their real
and natural state.
But then he said to himself: "Before it strikes quarter past seven I'll definitely have to have got
properly out of bed. And by then somebody will have come round from work to ask what's happened to
me as well, as they open up at work before seven o'clock." And so he set himself to the task of
swinging the entire length of his body out of the bed all at the same time. If he succeeded in falling out
of bed in this way and kept his head raised as he did so he could probably avoid injuring it. His back
seemed to be quite hard, and probably nothing would happen to it falling onto the carpet. His main
concern was for the loud noise he was bound to make, and which even through all the doors would
probably raise concern if not alarm. But it was something that had to be risked.
When Gregor was already sticking half way out of the bed - the new method was more of a
game than an effort, all he had to do was rock back and forth - it occurred to him how simple
everything would be if somebody came to help him. Two strong people - he had his father and the maid
in mind - would have been more than enough; they would only have to push their arms under the dome
of his back, peel him away from the bed, bend down with the load and then be patient and careful as he
swang over onto the floor, where, hopefully, the little legs would find a use. Should he really call for
help though, even apart from the fact that all the doors were locked? Despite all the difficulty he was in,
he could not suppress a smile at this thought.
After a while he had already moved so far across that it would have been hard for him to keep

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 242
his balance if he rocked too hard. The time was now ten past seven and he would have to make a final
decision very soon. Then there was a ring at the door of the flat. "That'll be someone from work", he
said to himself, and froze very still, although his little legs only became all the more lively as they
danced around. For a moment everything remained quiet. "They're not opening the door", Gregor said
to himself, caught in some nonsensical hope. But then of course, the maid's firm steps went to the door
as ever and opened it. Gregor only needed to hear the visitor's first words of greeting and he knew who
it was - the chief clerk himself. Why did Gregor have to be the only one condemned to work for a
company where they immediately became highly suspicious at the slightest shortcoming? Were all
employees, every one of them, louts, was there not one of them who was faithful and devoted who
would go so mad with pangs of conscience that he couldn't get out of bed if he didn't spend at least a
couple of hours in the morning on company business? Was it really not enough to let one of the trainees
make enquiries - assuming enquiries were even necessary - did the chief clerk have to come himself,
and did they have to show the whole, innocent family that this was so suspicious that only the chief
clerk could be trusted to have the wisdom to investigate it? And more because these thoughts had made
him upset than through any proper decision, he swang himself with all his force out of the bed. There
was a loud thump, but it wasn't really a loud noise. His fall was softened a little by the carpet, and
Gregor's back was also more elastic than he had thought, which made the sound muffled and not too
noticeable. He had not held his head carefully enough, though, and hit it as he fell; annoyed and in
pain, he turned it and rubbed it against the carpet.
"Something's fallen down in there", said the chief clerk in the room on the left. Gregor tried to
imagine whether something of the sort that had happened to him today could ever happen to the chief
clerk too; you had to concede that it was possible. But as if in gruff reply to this question, the chief
clerk's firm footsteps in his highly polished boots could now be heard in the adjoining room. From the
room on his right, Gregor's sister whispered to him to let him know: "Gregor, the chief clerk is here."
"Yes, I know", said Gregor to himself; but without daring to raise his voice loud enough for his sister to
hear him.
"Gregor", said his father now from the room to his left, "the chief clerk has come round and
wants to know why you didn't leave on the early train. We don't know what to say to him. And anyway,
he wants to speak to you personally. So please open up this door. I'm sure he'll be good enough to
forgive the untidiness of your room." Then the chief clerk called "Good morning, Mr. Samsa". "He isn't
well", said his mother to the chief clerk, while his father continued to speak through the door. "He isn't
well, please believe me. Why else would Gregor have missed a train! The lad only ever thinks about
the business. It nearly makes me cross the way he never goes out in the evenings; he's been in town for
a week now but stayed home every evening. He sits with us in the kitchen and just reads the paper or
studies train timetables. His idea of relaxation is working with his fretsaw. He's made a little frame, for
instance, it only took him two or three evenings, you'll be amazed how nice it is; it's hanging up in his
room; you'll see it as soon as Gregor opens the door. Anyway, I'm glad you're here; we wouldn't have
been able to get Gregor to open the door by ourselves; he's so stubborn; and I'm sure he isn't well, he
said this morning that he is, but he isn't." "I'll be there in a moment", said Gregor slowly and
thoughtfully, but without moving so that he would not miss any word of the conversation. "Well I can't
think of any other way of explaining it, Mrs. Samsa", said the chief clerk, "I hope it's nothing serious.
But on the other hand, I must say that if we people in commerce ever become slightly unwell then,
fortunately or unfortunately as you like, we simply have to overcome it because of business
considerations." "Can the chief clerk come in to see you now then?", asked his father impatiently,
knocking at the door again. "No", said Gregor. In the room on his right there followed a painful silence;
in the room on his left his sister began to cry.
So why did his sister not go and join the others? She had probably only just got up and had not

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 243
even begun to get dressed. And why was she crying? Was it because he had not got up, and had not let
the chief clerk in, because he was in danger of losing his job and if that happened his boss would once
more pursue their parents with the same demands as before? There was no need to worry about things
like that yet. Gregor was still there and had not the slightest intention of abandoning his family. For the
time being he just lay there on the carpet, and no-one who knew the condition he was in would
seriously have expected him to let the chief clerk in. It was only a minor discourtesy, and a suitable
excuse could easily be found for it later on, it was not something for which Gregor could be sacked on
the spot. And it seemed to Gregor much more sensible to leave him now in peace instead of disturbing
him with talking at him and crying. But the others didn't know what was happening, they were worried,
that would excuse their behaviour.
The chief clerk now raised his voice, "Mr. Samsa", he called to him, "what is wrong? You
barricade yourself in your room, give us no more than yes or no for an answer, you are causing serious
and unnecessary concern to your parents and you fail - and I mention this just by the way - you fail to
carry out your business duties in a way that is quite unheard of. I'm speaking here on behalf of your
parents and of your employer, and really must request a clear and immediate explanation. I am
astonished, quite astonished. I thought I knew you as a calm and sensible person, and now you
suddenly seem to be showing off with peculiar whims. This morning, your employer did suggest a
possible reason for your failure to appear, it's true - it had to do with the money that was recently
entrusted to you - but I came near to giving him my word of honour that that could not be the right
explanation. But now that I see your incomprehensible stubbornness I no longer feel any wish
whatsoever to intercede on your behalf. And nor is your position all that secure. I had originally
intended to say all this to you in private, but since you cause me to waste my time here for no good
reason I don't see why your parents should not also learn of it. Your turnover has been very
unsatisfactory of late; I grant you that it's not the time of year to do especially good business, we
recognise that; but there simply is no time of year to do no business at all, Mr. Samsa, we cannot allow
there to be."
"But Sir", called Gregor, beside himself and forgetting all else in the excitement, "I'll open up
immediately, just a moment. I'm slightly unwell, an attack of dizziness, I haven't been able to get up.
I'm still in bed now. I'm quite fresh again now, though. I'm just getting out of bed. Just a moment. Be
patient! It's not quite as easy as I'd thought. I'm quite alright now, though. It's shocking, what can
suddenly happen to a person! I was quite alright last night, my parents know about it, perhaps better
than me, I had a small symptom of it last night already. They must have noticed it. I don't know why I
didn't let you know at work! But you always think you can get over an illness without staying at home.
Please, don't make my parents suffer! There's no basis for any of the accusations you're making;
nobody's ever said a word to me about any of these things. Maybe you haven't read the latest contracts I
sent in. I'll set off with the eight o'clock train, as well, these few hours of rest have given me strength.
You don't need to wait, sir; I'll be in the office soon after you, and please be so good as to tell that to the
boss and recommend me to him!"
And while Gregor gushed out these words, hardly knowing what he was saying, he made his
way over to the chest of drawers - this was easily done, probably because of the practise he had already
had in bed - where he now tried to get himself upright. He really did want to open the door, really did
want to let them see him and to speak with the chief clerk; the others were being so insistent, and he
was curious to learn what they would say when they caught sight of him. If they were shocked then it
would no longer be Gregor's responsibility and he could rest. If, however, they took everything calmly
he would still have no reason to be upset, and if he hurried he really could be at the station for eight
o'clock. The first few times he tried to climb up on the smooth chest of drawers he just slid down again,
but he finally gave himself one last swing and stood there upright; the lower part of his body was in

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 244
serious pain but he no longer gave any attention to it. Now he let himself fall against the back of a
nearby chair and held tightly to the edges of it with his little legs. By now he had also calmed down,
and kept quiet so that he could listen to what the chief clerk was saying.
"Did you understand a word of all that?" the chief clerk asked his parents, "surely he's not trying
to make fools of us". "Oh, God!" called his mother, who was already in tears, "he could be seriously ill
and we're making him suffer. Grete! Grete!" she then cried. "Mother?" his sister called from the other
side. They communicated across Gregor's room. "You'll have to go for the doctor straight away. Gregor
is ill. Quick, get the doctor. Did you hear the way Gregor spoke just now?" "That was the voice of an
animal", said the chief clerk, with a calmness that was in contrast with his mother's screams. "Anna!
Anna!" his father called into the kitchen through the entrance hall, clapping his hands, "get a locksmith
here, now!" And the two girls, their skirts swishing, immediately ran out through the hall, wrenching
open the front door of the flat as they went. How had his sister managed to get dressed so quickly?
There was no sound of the door banging shut again; they must have left it open; people often do in
homes where something awful has happened.
Gregor, in contrast, had become much calmer. So they couldn't understand his words any more,
although they seemed clear enough to him, clearer than before - perhaps his ears had become used to
the sound. They had realised, though, that there was something wrong with him, and were ready to
help. The first response to his situation had been confident and wise, and that made him feel better. He
felt that he had been drawn back in among people, and from the doctor and the locksmith he expected
great and surprising achievements - although he did not really distinguish one from the other. Whatever
was said next would be crucial, so, in order to make his voice as clear as possible, he coughed a little,
but taking care to do this not too loudly as even this might well sound different from the way that a
human coughs and he was no longer sure he could judge this for himself. Meanwhile, it had become
very quiet in the next room. Perhaps his parents were sat at the table whispering with the chief clerk, or
perhaps they were all pressed against the door and listening.
Gregor slowly pushed his way over to the door with the chair. Once there he let go of it and
threw himself onto the door, holding himself upright against it using the adhesive on the tips of his
legs. He rested there a little while to recover from the effort involved and then set himself to the task of
turning the key in the lock with his mouth. He seemed, unfortunately, to have no proper teeth - how
was he, then, to grasp the key? - but the lack of teeth was, of course, made up for with a very strong
jaw; using the jaw, he really was able to start the key turning, ignoring the fact that he must have been
causing some kind of damage as a brown fluid came from his mouth, flowed over the key and dripped
onto the floor. "Listen", said the chief clerk in the next room, "he's turning the key." Gregor was greatly
encouraged by this; but they all should have been calling to him, his father and his mother too: "Well
done, Gregor", they should have cried, "keep at it, keep hold of the lock!" And with the idea that they
were all excitedly following his efforts, he bit on the key with all his strength, paying no attention to
the pain he was causing himself. As the key turned round he turned around the lock with it, only
holding himself upright with his mouth, and hung onto the key or pushed it down again with the whole
weight of his body as needed. The clear sound of the lock as it snapped back was Gregor's sign that he
could break his concentration, and as he regained his breath he said to himself: "So, I didn't need the
locksmith after all". Then he lay his head on the handle of the door to open it completely.
Because he had to open the door in this way, it was already wide open before he could be seen.
He had first to slowly turn himself around one of the double doors, and he had to do it very carefully if
he did not want to fall flat on his back before entering the room. He was still occupied with this
difficult movement, unable to pay attention to anything else, when he heard the chief clerk exclaim a
loud "Oh!", which sounded like the soughing of the wind. Now he also saw him - he was the nearest to
the door - his hand pressed against his open mouth and slowly retreating as if driven by a steady and

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 245
invisible force. Gregor's mother, her hair still dishevelled from bed despite the chief clerk's being there,
looked at his father. Then she unfolded her arms, took two steps forward towards Gregor and sank
down onto the floor into her skirts that spread themselves out around her as her head disappeared down
onto her breast. His father looked hostile, and clenched his fists as if wanting to knock Gregor back into
his room. Then he looked uncertainly round the living room, covered his eyes with his hands and wept
so that his powerful chest shook.
So Gregor did not go into the room, but leant against the inside of the other door which was still
held bolted in place. In this way only half of his body could be seen, along with his head above it which
he leant over to one side as he peered out at the others. Meanwhile the day had become much lighter;
part of the endless, grey-black building on the other side of the street - which was a hospital - could be
seen quite clearly with the austere and regular line of windows piercing its façade; the rain was still
falling, now throwing down large, individual droplets which hit the ground one at a time. The washing
up from breakfast lay on the table; there was so much of it because, for Gregor's father, breakfast was
the most important meal of the day and he would stretch it out for several hours as he sat reading a
number of different newspapers. On the wall exactly opposite there was photograph of Gregor when he
was a lieutenant in the army, his sword in his hand and a carefree smile on his face as he called forth
respect for his uniform and bearing. The door to the entrance hall was open and as the front door of the
flat was also open he could see onto the landing and the stairs where they began their way down below.
"Now, then", said Gregor, well aware that he was the only one to have kept calm, "I'll get dressed
straight away now, pack up my samples and set off. Will you please just let me leave? You can see", he
said to the chief clerk, "that I'm not stubborn and like I like to do my job; being a commercial traveller
is arduous but without travelling I couldn't earn my living. So where are you going, in to the office?
Yes? Will you report everything accurately, then? It's quite possible for someone to be temporarily
unable to work, but that's just the right time to remember what's been achieved in the past and consider
that later on, once the difficulty has been removed, he will certainly work with all the more diligence
and concentration. You're well aware that I'm seriously in debt to our employer as well as having to
look after my parents and my sister, so that I'm trapped in a difficult situation, but I will work my way
out of it again. Please don't make things any harder for me than they are already, and don't take sides
against me at the office. I know that nobody likes the travellers. They think we earn an enormous wage
as well as having a soft time of it. That's just prejudice but they have no particular reason to think better
it. But you, sir, you have a better overview than the rest of the staff, in fact, if I can say this in
confidence, a better overview than the boss himself - it's very easy for a businessman like him to make
mistakes about his employees and judge them more harshly than he should. And you're also well aware
that we travellers spend almost the whole year away from the office, so that we can very easily fall
victim to gossip and chance and groundless complaints, and it's almost impossible to defend yourself
from that sort of thing, we don't usually even hear about them, or if at all it's when we arrive back home
exhausted from a trip, and that's when we feel the harmful effects of what's been going on without even
knowing what caused them. Please, don't go away, at least first say something to show that you grant
that I'm at least partly right!"
But the chief clerk had turned away as soon as Gregor had started to speak, and, with protruding
lips, only stared back at him over his trembling shoulders as he left. He did not keep still for a moment
while Gregor was speaking, but moved steadily towards the door without taking his eyes off him. He
moved very gradually, as if there had been some secret prohibition on leaving the room. It was only
when he had reached the entrance hall that he made a sudden movement, drew his foot from the living
room, and rushed forward in a panic. In the hall, he stretched his right hand far out towards the stairway
as if out there, there were some supernatural force waiting to save him.
Gregor realised that it was out of the question to let the chief clerk go away in this mood if his

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 246
position in the firm was not to be put into extreme danger. That was something his parents did not
understand very well; over the years, they had become convinced that this job would provide for
Gregor for his entire life, and besides, they had so much to worry about at present that they had lost
sight of any thought for the future. Gregor, though, did think about the future. The chief clerk had to be
held back, calmed down, convinced and finally won over; the future of Gregor and his family depended
on it! If only his sister were here! She was clever; she was already in tears while Gregor was still lying
peacefully on his back. And the chief clerk was a lover of women, surely she could persuade him; she
would close the front door in the entrance hall and talk him out of his shocked state. But his sister was
not there, Gregor would have to do the job himself. And without considering that he still was not
familiar with how well he could move about in his present state, or that his speech still might not - or
probably would not - be understood, he let go of the door; pushed himself through the opening; tried to
reach the chief clerk on the landing who, ridiculously, was holding on to the banister with both hands;
but Gregor fell immediately over and, with a little scream as he sought something to hold onto, landed
on his numerous little legs. Hardly had that happened than, for the first time that day, he began to feel
alright with his body; the little legs had the solid ground under them; to his pleasure, they did exactly as
he told them; they were even making the effort to carry him where he wanted to go; and he was soon
believing that all his sorrows would soon be finally at an end. He held back the urge to move but
swayed from side to side as he crouched there on the floor. His mother was not far away in front of him
and seemed, at first, quite engrossed in herself, but then she suddenly jumped up with her arms
outstretched and her fingers spread shouting: "Help, for pity's sake, Help!" The way she held her head
suggested she wanted to see Gregor better, but the unthinking way she was hurrying backwards showed
that she did not; she had forgotten that the table was behind her with all the breakfast things on it; when
she reached the table she sat quickly down on it without knowing what she was doing; without even
seeming to notice that the coffee pot had been knocked over and a gush of coffee was pouring down
onto the carpet.
"Mother, mother", said Gregor gently, looking up at her. He had completely forgotten the chief
clerk for the moment, but could not help himself snapping in the air with his jaws at the sight of the
flow of coffee. That set his mother screaming anew, she fled from the table and into the arms of his
father as he rushed towards her. Gregor, though, had no time to spare for his parents now; the chief
clerk had already reached the stairs; with his chin on the banister, he looked back for the last time.
Gregor made a run for him; he wanted to be sure of reaching him; the chief clerk must have expected
something, as he leapt down several steps at once and disappeared; his shouts resounding all around the
staircase. The flight of the chief clerk seemed, unfortunately, to put Gregor's father into a panic as well.
Until then he had been relatively self controlled, but now, instead of running after the chief clerk
himself, or at least not impeding Gregor as he ran after him, Gregor's father seized the chief clerk's
stick in his right hand (the chief clerk had left it behind on a chair, along with his hat and overcoat),
picked up a large newspaper from the table with his left, and used them to drive Gregor back into his
room, stamping his foot at him as he went. Gregor's appeals to his father were of no help, his appeals
were simply not understood, however much he humbly turned his head his father merely stamped his
foot all the harder. Across the room, despite the chilly weather, Gregor's mother had pulled open a
window, leant far out of it and pressed her hands to her face. A strong draught of air flew in from the
street towards the stairway, the curtains flew up, the newspapers on the table fluttered and some of
them were blown onto the floor. Nothing would stop Gregor's father as he drove him back, making
hissing noises at him like a wild man. Gregor had never had any practice in moving backwards and was
only able to go very slowly. If Gregor had only been allowed to turn round he would have been back in
his room straight away, but he was afraid that if he took the time to do that his father would become
impatient, and there was the threat of a lethal blow to his back or head from the stick in his father's

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 247
hand any moment. Eventually, though, Gregor realised that he had no choice as he saw, to his disgust,
that he was quite incapable of going backwards in a straight line; so he began, as quickly as possible
and with frequent anxious glances at his father, to turn himself round. It went very slowly, but perhaps
his father was able to see his good intentions as he did nothing to hinder him, in fact now and then he
used the tip of his stick to give directions from a distance as to which way to turn. If only his father
would stop that unbearable hissing! It was making Gregor quite confused. When he had nearly finished
turning round, still listening to that hissing, he made a mistake and turned himself back a little the way
he had just come. He was pleased when he finally had his head in front of the doorway, but then saw
that it was too narrow, and his body was too broad to get through it without further difficulty. In his
present mood, it obviously did not occur to his father to open the other of the double doors so that
Gregor would have enough space to get through. He was merely fixed on the idea that Gregor should
be got back into his room as quickly as possible. Nor would he ever have allowed Gregor the time to
get himself upright as preparation for getting through the doorway. What he did, making more noise
than ever, was to drive Gregor forwards all the harder as if there had been nothing in the way; it
sounded to Gregor as if there was now more than one father behind him; it was not a pleasant
experience, and Gregor pushed himself into the doorway without regard for what might happen. One
side of his body lifted itself, he lay at an angle in the doorway, one flank scraped on the white door and
was painfully injured, leaving vile brown flecks on it, soon he was stuck fast and would not have been
able to move at all by himself, the little legs along one side hung quivering in the air while those on the
other side were pressed painfully against the ground. Then his father gave him a hefty shove from
behind which released him from where he was held and sent him flying, and heavily bleeding, deep
into his room. The door was slammed shut with the stick, then, finally, all was quiet.
II
It was not until it was getting dark that evening that Gregor awoke from his deep and coma-like sleep.
He would have woken soon afterwards anyway even if he hadn't been disturbed, as he had had enough
sleep and felt fully rested. But he had the impression that some hurried steps and the sound of the door
leading into the front room being carefully shut had woken him. The light from the electric street lamps
shone palely here and there onto the ceiling and tops of the furniture, but down below, where Gregor
was, it was dark. He pushed himself over to the door, feeling his way clumsily with his antennae - of
which he was now beginning to learn the value - in order to see what had been happening there. The
whole of his left side seemed like one, painfully stretched scar, and he limped badly on his two rows of
legs. One of the legs had been badly injured in the events of that morning - it was nearly a miracle that
only one of them had been - and dragged along lifelessly.
It was only when he had reached the door that he realised what it actually was that had drawn
him over to it; it was the smell of something to eat. By the door there was a dish filled with sweetened
milk with little pieces of white bread floating in it. He was so pleased he almost laughed, as he was
even hungrier than he had been that morning, and immediately dipped his head into the milk, nearly
covering his eyes with it. But he soon drew his head back again in disappointment; not only did the
pain in his tender left side make it difficult to eat the food - he was only able to eat if his whole body
worked together as a snuffling whole - but the milk did not taste at all nice. Milk like this was normally
his favourite drink, and his sister had certainly left it there for him because of that, but he turned,
almost against his own will, away from the dish and crawled back into the centre of the room.
Through the crack in the door, Gregor could see that the gas had been lit in the living room. His
father at this time would normally be sat with his evening paper, reading it out in a loud voice to
Gregor's mother, and sometimes to his sister, but there was now not a sound to be heard. Gregor's sister

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 248
would often write and tell him about this reading, but maybe his father had lost the habit in recent
times. It was so quiet all around too, even though there must have been somebody in the flat. "What a
quiet life it is the family lead", said Gregor to himself, and, gazing into the darkness, felt a great pride
that he was able to provide a life like that in such a nice home for his sister and parents. But what now,
if all this peace and wealth and comfort should come to a horrible and frightening end? That was
something that Gregor did not want to think about too much, so he started to move about, crawling up
and down the room.
Once during that long evening, the door on one side of the room was opened very slightly and
hurriedly closed again; later on the door on the other side did the same; it seemed that someone needed
to enter the room but thought better of it. Gregor went and waited immediately by the door, resolved
either to bring the timorous visitor into the room in some way or at least to find out who it was; but the
door was opened no more that night and Gregor waited in vain. The previous morning while the doors
were locked everyone had wanted to get in there to him, but now, now that he had opened up one of the
doors and the other had clearly been unlocked some time during the day, no-one came, and the keys
were in the other sides.
It was not until late at night that the gaslight in the living room was put out, and now it was easy
to see that parents and sister had stayed awake all that time, as they all could be distinctly heard as they
went away together on tip-toe. It was clear that no-one would come into Gregor's room any more until
morning; that gave him plenty of time to think undisturbed about how he would have to re-arrange his
life. For some reason, the tall, empty room where he was forced to remain made him feel uneasy as he
lay there flat on the floor, even though he had been living in it for five years. Hardly aware of what he
was doing other than a slight feeling of shame, he hurried under the couch. It pressed down on his back
a little, and he was no longer able to lift his head, but he nonetheless felt immediately at ease and his
only regret was that his body was too broad to get it all underneath.
He spent the whole night there. Some of the time he passed in a light sleep, although he
frequently woke from it in alarm because of his hunger, and some of the time was spent in worries and
vague hopes which, however, always led to the same conclusion: for the time being he must remain
calm, he must show patience and the greatest consideration so that his family could bear the
unpleasantness that he, in his present condition, was forced to impose on them.
Gregor soon had the opportunity to test the strength of his decisions, as early the next morning,
almost before the night had ended, his sister, nearly fully dressed, opened the door from the front room
and looked anxiously in. She did not see him straight away, but when she did notice him under the
couch - he had to be somewhere, for God's sake, he couldn't have flown away - she was so shocked that
she lost control of herself and slammed the door shut again from outside. But she seemed to regret her
behaviour, as she opened the door again straight away and came in on tip-toe as if entering the room of
someone seriously ill or even of a stranger. Gregor had pushed his head forward, right to the edge of
the couch, and watched her. Would she notice that he had left the milk as it was, realise that it was not
from any lack of hunger and bring him in some other food that was more suitable? If she didn't do it
herself he would rather go hungry than draw her attention to it, although he did feel a terrible urge to
rush forward from under the couch, throw himself at his sister's feet and beg her for something good to
eat. However, his sister noticed the full dish immediately and looked at it and the few drops of milk
splashed around it with some surprise. She immediately picked it up - using a rag, not her bare hands -
and carried it out. Gregor was extremely curious as to what she would bring in its place, imagining the
wildest possibilities, but he never could have guessed what his sister, in her goodness, actually did
bring. In order to test his taste, she brought him a whole selection of things, all spread out on an old
newspaper. There were old, half-rotten vegetables; bones from the evening meal, covered in white
sauce that had gone hard; a few raisins and almonds; some cheese that Gregor had declared inedible

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 249
two days before; a dry roll and some bread spread with butter and salt. As well as all that she had
poured some water into the dish, which had probably been permanently set aside for Gregor's use, and
placed it beside them. Then, out of consideration for Gregor's feelings, as she knew that he would not
eat in front of her, she hurried out again and even turned the key in the lock so that Gregor would know
he could make things as comfortable for himself as he liked. Gregor's little legs whirred, at last he
could eat. What's more, his injuries must already have completely healed as he found no difficulty in
moving. This amazed him, as more than a month earlier he had cut his finger slightly with a knife, he
thought of how his finger had still hurt the day before yesterday. "Am I less sensitive than I used to be,
then?", he thought, and was already sucking greedily at the cheese which had immediately, almost
compellingly, attracted him much more than the other foods on the newspaper. Quickly one after
another, his eyes watering with pleasure, he consumed the cheese, the vegetables and the sauce; the
fresh foods, on the other hand, he didn't like at all, and even dragged the things he did want to eat a
little way away from them because he couldn't stand the smell. Long after he had finished eating and
lay lethargic in the same place, his sister slowly turned the key in the lock as a sign to him that he
should withdraw. He was immediately startled, although he had been half asleep, and he hurried back
under the couch. But he needed great self-control to stay there even for the short time that his sister was
in the room, as eating so much food had rounded out his body a little and he could hardly breathe in
that narrow space. Half suffocating, he watched with bulging eyes as his sister unselfconsciously took a
broom and swept up the left-overs, mixing them in with the food he had not even touched at all as if it
could not be used any more. She quickly dropped it all into a bin, closed it with its wooden lid, and
carried everything out. She had hardly turned her back before Gregor came out again from under the
couch and stretched himself.
This was how Gregor received his food each day now, once in the morning while his parents
and the maid were still asleep, and the second time after everyone had eaten their meal at midday as his
parents would sleep for a little while then as well, and Gregor's sister would send the maid away on
some errand. Gregor's father and mother certainly did not want him to starve either, but perhaps it
would have been more than they could stand to have any more experience of his feeding than being
told about it, and perhaps his sister wanted to spare them what distress she could as they were indeed
suffering enough.
I t was impossible for Gregor to find out what they had told the doctor and the locksmith that first
morning to get them out of the flat. As nobody could understand him, nobody, not even his sister,
thought that he could understand them, so he had to be content to hear his sister's sighs and appeals to
the saints as she moved about his room. It was only later, when she had become a little more used to
everything - there was, of course, no question of her ever becoming fully used to the situation - that
Gregor would sometimes catch a friendly comment, or at least a comment that could be construed as
friendly. "He's enjoyed his dinner today", she might say when he had diligently cleared away all the
food left for him, or if he left most of it, which slowly became more and more frequent, she would
often say, sadly, "now everything's just been left there again".
Although Gregor wasn't able to hear any news directly he did listen to much of what was said in
the next rooms, and whenever he heard anyone speaking he would scurry straight to the appropriate
door and press his whole body against it. There was seldom any conversation, especially at first, that
was not about him in some way, even if only in secret. For two whole days, all the talk at every
mealtime was about what they should do now; but even between meals they spoke about the same
subject as there were always at least two members of the family at home - nobody wanted to be at
home by themselves and it was out of the question to leave the flat entirely empty. And on the very first
day the maid had fallen to her knees and begged Gregor's mother to let her go without delay. It was not
very clear how much she knew of what had happened but she left within a quarter of an hour, tearfully

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 250
thanking Gregor's mother for her dismissal as if she had done her an enormous service. She even swore
emphatically not to tell anyone the slightest about what had happened, even though no-one had asked
that of her.
Now Gregor's sister also had to help his mother with the cooking; although that was not so
much bother as no-one ate very much. Gregor often heard how one of them would unsuccessfully urge
another to eat, and receive no more answer than "no thanks, I've had enough" or something similar. Noone
drank very much either. His sister would sometimes ask his father whether he would like a beer,
hoping for the chance to go and fetch it herself. When his father then said nothing she would add, so
that he would not feel selfish, that she could send the housekeeper for it, but then his father would close
the matter with a big, loud "No", and no more would be said.
Even before the first day had come to an end, his father had explained to Gregor's mother and
sister what their finances and prospects were. Now and then he stood up from the table and took some
receipt or document from the little cash box he had saved from his business when it had collapsed five
years earlier. Gregor heard how he opened the complicated lock and then closed it again after he had
taken the item he wanted. What he heard his father say was some of the first good news that Gregor
heard since he had first been incarcerated in his room. He had thought that nothing at all remained from
his father's business, at least he had never told him anything different, and Gregor had never asked him
about it anyway. Their business misfortune had reduced the family to a state of total despair, and
Gregor's only concern at that time had been to arrange things so that they could all forget about it as
quickly as possible. So then he started working especially hard, with a fiery vigour that raised him from
a junior salesman to a travelling representative almost overnight, bringing with it the chance to earn
money in quite different ways. Gregor converted his success at work straight into cash that he could lay
on the table at home for the benefit of his astonished and delighted family. They had been good times
and they had never come again, at least not with the same splendour, even though Gregor had later
earned so much that he was in a position to bear the costs of the whole family, and did bear them. They
had even got used to it, both Gregor and the family, they took the money with gratitude and he was glad
to provide it, although there was no longer much warm affection given in return. Gregor only remained
close to his sister now. Unlike him, she was very fond of music and a gifted and expressive violinist, it
was his secret plan to send her to the conservatory next year even though it would cause great expense
that would have to be made up for in some other way. During Gregor's short periods in town,
conversation with his sister would often turn to the conservatory but it was only ever mentioned as a
lovely dream that could never be realised. Their parents did not like to hear this innocent talk, but
Gregor thought about it quite hard and decided he would let them know what he planned with a grand
announcement of it on Christmas day.
That was the sort of totally pointless thing that went through his mind in his present state,
pressed upright against the door and listening. There were times when he simply became too tired to
continue listening, when his head would fall wearily against the door and he would pull it up again with
a start, as even the slightest noise he caused would be heard next door and they would all go silent.
"What's that he's doing now", his father would say after a while, clearly having gone over to the door,
and only then would the interrupted conversation slowly be taken up again.
When explaining things, his father repeated himself several times, partly because it was a long
time since he had been occupied with these matters himself and partly because Gregor's mother did not
understand everything first time. From these repeated explanations Gregor learned, to his pleasure, that
despite all their misfortunes there was still some money available from the old days. It was not a lot,
but it had not been touched in the meantime and some interest had accumulated. Besides that, they had
not been using up all the money that Gregor had been bringing home every month, keeping only a little
for himself, so that that, too, had been accumulating. Behind the door, Gregor nodded with enthusiasm

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 251
in his pleasure at this unexpected thrift and caution. He could actually have used this surplus money to
reduce his father's debt to his boss, and the day when he could have freed himself from that job would
have come much closer, but now it was certainly better the way his father had done things.
This money, however, was certainly not enough to enable the family to live off the interest; it
was enough to maintain them for, perhaps, one or two years, no more. That's to say, it was money that
should not really be touched but set aside for emergencies; money to live on had to be earned. His
father was healthy but old, and lacking in self confidence. During the five years that he had not been
working - the first holiday in a life that had been full of strain and no success - he had put on a lot of
weight and become very slow and clumsy. Would Gregor's elderly mother now have to go and earn
money? She suffered from asthma and it was a strain for her just to move about the home, every other
day would be spent struggling for breath on the sofa by the open window. Would his sister have to go
and earn money? She was still a child of seventeen, her life up till then had been very enviable,
consisting of wearing nice clothes, sleeping late, helping out in the business, joining in with a few
modest pleasures and most of all playing the violin. Whenever they began to talk of the need to earn
money, Gregor would always first let go of the door and then throw himself onto the cool, leather sofa
next to it, as he became quite hot with shame and regret.
He would often lie there the whole night through, not sleeping a wink but scratching at the
leather for hours on end. Or he might go to all the effort of pushing a chair to the window, climbing up
onto the sill and, propped up in the chair, leaning on the window to stare out of it. He had used to feel a
great sense of freedom from doing this, but doing it now was obviously something more remembered
than experienced, as what he actually saw in this way was becoming less distinct every day, even things
that were quite near; he had used to curse the ever-present view of the hospital across the street, but
now he could not see it at all, and if he had not known that he lived in Charlottenstrasse, which was a
quiet street despite being in the middle of the city, he could have thought that he was looking out the
window at a barren waste where the grey sky and the grey earth mingled inseparably. His observant
sister only needed to notice the chair twice before she would always push it back to its exact position
by the window after she had tidied up the room, and even left the inner pane of the window open from
then on.
If Gregor had only been able to speak to his sister and thank her for all that she had to do for
him it would have been easier for him to bear it; but as it was it caused him pain. His sister, naturally,
tried as far as possible to pretend there was nothing burdensome about it, and the longer it went on, of
course, the better she was able to do so, but as time went by Gregor was also able to see through it all
so much better. It had even become very unpleasant for him, now, whenever she entered the room. No
sooner had she come in than she would quickly close the door as a precaution so that no-one would
have to suffer the view into Gregor's room, then she would go straight to the window and pull it
hurriedly open almost as if she were suffocating. Even if it was cold, she would stay at the window
breathing deeply for a little while. She would alarm Gregor twice a day with this running about and
noise making; he would stay under the couch shivering the whole while, knowing full well that she
would certainly have liked to spare him this ordeal, but it was impossible for her to be in the same
room with him with the windows closed.
One day, about a month after Gregor's transformation when his sister no longer had any
particular reason to be shocked at his appearance, she came into the room a little earlier than usual and
found him still staring out the window, motionless, and just where he would be most horrible. In itself,
his sister's not coming into the room would have been no surprise for Gregor as it would have been
difficult for her to immediately open the window while he was still there, but not only did she not come
in, she went straight back and closed the door behind her, a stranger would have thought he had
threatened her and tried to bite her. Gregor went straight to hide himself under the couch, of course, but

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 252
he had to wait until midday before his sister came back and she seemed much more uneasy than usual.
It made him realise that she still found his appearance unbearable and would continue to do so, she
probably even had to overcome the urge to flee when she saw the little bit of him that protruded from
under the couch. One day, in order to spare her even this sight, he spent four hours carrying the
bedsheet over to the couch on his back and arranged it so that he was completely covered and his sister
would not be able to see him even if she bent down. If she did not think this sheet was necessary then
all she had to do was take it off again, as it was clear enough that it was no pleasure for Gregor to cut
himself off so completely. She left the sheet where it was. Gregor even thought he glimpsed a look of
gratitude one time when he carefully looked out from under the sheet to see how his sister liked the
new arrangement.
For the first fourteen days, Gregor's parents could not bring themselves to come into the room to
see him. He would often hear them say how they appreciated all the new work his sister was doing
even though, before, they had seen her as a girl who was somewhat useless and frequently been
annoyed with her. But now the two of them, father and mother, would often both wait outside the door
of Gregor's room while his sister tidied up in there, and as soon as she went out again she would have
to tell them exactly how everything looked, what Gregor had eaten, how he had behaved this time and
whether, perhaps, any slight improvement could be seen. His mother also wanted to go in and visit
Gregor relatively soon but his father and sister at first persuaded her against it. Gregor listened very
closely to all this, and approved fully. Later, though, she had to be held back by force, which made her
call out: "Let me go and see Gregor, he is my unfortunate son! Can't you understand I have to see
him?", and Gregor would think to himself that maybe it would be better if his mother came in, not
every day of course, but one day a week, perhaps; she could understand everything much better than
his sister who, for all her courage, was still just a child after all, and really might not have had an
adult's appreciation of the burdensome job she had taken on.
Gregor's wish to see his mother was soon realised. Out of consideration for his parents, Gregor
wanted to avoid being seen at the window during the day, the few square meters of the floor did not
give him much room to crawl about, it was hard to just lie quietly through the night, his food soon
stopped giving him any pleasure at all, and so, to entertain himself, he got into the habit of crawling up
and down the walls and ceiling. He was especially fond of hanging from the ceiling; it was quite
different from lying on the floor; he could breathe more freely; his body had a light swing to it; and up
there, relaxed and almost happy, it might happen that he would surprise even himself by letting go of
the ceiling and landing on the floor with a crash. But now, of course, he had far better control of his
body than before and, even with a fall as great as that, caused himself no damage. Very soon his sister
noticed Gregor's new way of entertaining himself - he had, after all, left traces of the adhesive from his
feet as he crawled about - and got it into her head to make it as easy as possible for him by removing
the furniture that got in his way, especially the chest of drawers and the desk. Now, this was not
something that she would be able to do by herself; she did not dare to ask for help from her father; the
sixteen year old maid had carried on bravely since the cook had left but she certainly would not have
helped in this, she had even asked to be allowed to keep the kitchen locked at all times and never to
have to open the door unless it was especially important; so his sister had no choice but to choose some
time when Gregor's father was not there and fetch his mother to help her. As she approached the room,
Gregor could hear his mother express her joy, but once at the door she went silent. First, of course, his
sister came in and looked round to see that everything in the room was alright; and only then did she let
her mother enter. Gregor had hurriedly pulled the sheet down lower over the couch and put more folds
into it so that everything really looked as if it had just been thrown down by chance. Gregor also
refrained, this time, from spying out from under the sheet; he gave up the chance to see his mother until
later and was simply glad that she had come. "You can come in, he can't be seen", said his sister,

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 253
obviously leading her in by the hand. The old chest of drawers was too heavy for a pair of feeble
women to be heaving about, but Gregor listened as they pushed it from its place, his sister always
taking on the heaviest part of the work for herself and ignoring her mother's warnings that she would
strain herself. This lasted a very long time. After labouring at it for fifteen minutes or more his mother
said it would be better to leave the chest where it was, for one thing it was too heavy for them to get the
job finished before Gregor's father got home and leaving it in the middle of the room it would be in his
way even more, and for another thing it wasn't even sure that taking the furniture away would really be
any help to him. She thought just the opposite; the sight of the bare walls saddened her right to her
heart; and why wouldn't Gregor feel the same way about it, he'd been used to this furniture in his room
for a long time and it would make him feel abandoned to be in an empty room like that. Then, quietly,
almost whispering as if wanting Gregor (whose whereabouts she did not know) to hear not even the
tone of her voice, as she was convinced that he did not understand her words, she added "and by taking
the furniture away, won't it seem like we're showing that we've given up all hope of improvement and
we're abandoning him to cope for himself? I think it'd be best to leave the room exactly the way it was
before so that when Gregor comes back to us again he'll find everything unchanged and he'll be able to
forget the time in between all the easier".
Hearing these words from his mother made Gregor realise that the lack of any direct human
communication, along with the monotonous life led by the family during these two months, must have
made him confused - he could think of no other way of explaining to himself why he had seriously
wanted his room emptied out. Had he really wanted to transform his room into a cave, a warm room
fitted out with the nice furniture he had inherited? That would have let him crawl around unimpeded in
any direction, but it would also have let him quickly forget his past when he had still been human. He
had come very close to forgetting, and it had only been the voice of his mother, unheard for so long,
that had shaken him out of it. Nothing should be removed; everything had to stay; he could not do
without the good influence the furniture had on his condition; and if the furniture made it difficult for
him to crawl about mindlessly that was not a loss but a great advantage.
His sister, unfortunately, did not agree; she had become used to the idea, not without reason,
that she was Gregor's spokesman to his parents about the things that concerned him. This meant that his
mother's advice now was sufficient reason for her to insist on removing not only the chest of drawers
and the desk, as she had thought at first, but all the furniture apart from the all-important couch. It was
more than childish perversity, of course, or the unexpected confidence she had recently acquired, that
made her insist; she had indeed noticed that Gregor needed a lot of room to crawl about in, whereas the
furniture, as far as anyone could see, was of no use to him at all. Girls of that age, though, do become
enthusiastic about things and feel they must get their way whenever they can. Perhaps this was what
tempted Grete to make Gregor's situation seem even more shocking than it was so that she could do
even more for him. Grete would probably be the only one who would dare enter a room dominated by
Gregor crawling about the bare walls by himself.
So she refused to let her mother dissuade her. Gregor's mother already looked uneasy in his
room, she soon stopped speaking and helped Gregor's sister to get the chest of drawers out with what
strength she had. The chest of drawers was something that Gregor could do without if he had to, but the
writing desk had to stay. Hardly had the two women pushed the chest of drawers, groaning, out of the
room than Gregor poked his head out from under the couch to see what he could do about it. He meant
to be as careful and considerate as he could, but, unfortunately, it was his mother who came back first
while Grete in the next room had her arms round the chest, pushing and pulling at it from side to side
by herself without, of course, moving it an inch. His mother was not used to the sight of Gregor, he
might have made her ill, so Gregor hurried backwards to the far end of the couch. In his startlement,
though, he was not able to prevent the sheet at its front from moving a little. It was enough to attract his

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 254
mother's attention. She stood very still, remained there a moment, and then went back out to Grete.
Gregor kept trying to assure himself that nothing unusual was happening, it was just a few
pieces of furniture being moved after all, but he soon had to admit that the women going to and fro,
their little calls to each other, the scraping of the furniture on the floor, all these things made him feel as
if he were being assailed from all sides. With his head and legs pulled in against him and his body
pressed to the floor, he was forced to admit to himself that he could not stand all of this much longer.
They were emptying his room out; taking away everything that was dear to him; they had already taken
out the chest containing his fretsaw and other tools; now they threatened to remove the writing desk
with its place clearly worn into the floor, the desk where he had done his homework as a business
trainee, at high school, even while he had been at infant school - he really could not wait any longer to
see whether the two women's intentions were good. He had nearly forgotten they were there anyway, as
they were now too tired to say anything while they worked and he could only hear their feet as they
stepped heavily on the floor.
So, while the women were leant against the desk in the other room catching their breath, he
sallied out, changed direction four times not knowing what he should save first before his attention was
suddenly caught by the picture on the wall - which was already denuded of everything else that had
been on it - of the lady dressed in copious fur. He hurried up onto the picture and pressed himself
against its glass, it held him firmly and felt good on his hot belly. This picture at least, now totally
covered by Gregor, would certainly be taken away by no-one. He turned his head to face the door into
the living room so that he could watch the women when they came back.
They had not allowed themselves a long rest and came back quite soon; Grete had put her arm
around her mother and was nearly carrying her. "What shall we take now, then?", said Grete and looked
around. Her eyes met those of Gregor on the wall. Perhaps only because her mother was there, she
remained calm, bent her face to her so that she would not look round and said, albeit hurriedly and with
a tremor in her voice: "Come on, let's go back in the living room for a while?" Gregor could see what
Grete had in mind, she wanted to take her mother somewhere safe and then chase him down from the
wall. Well, she could certainly try it! He sat unyielding on his picture. He would rather jump at Grete's
face.
But Grete's words had made her mother quite worried, she stepped to one side, saw the
enormous brown patch against the flowers of the wallpaper, and before she even realised it was Gregor
that she saw screamed: "Oh God, oh God!" Arms outstretched, she fell onto the couch as if she had
given up everything and stayed there immobile. "Gregor!" shouted his sister, glowering at him and
shaking her fist. That was the first word she had spoken to him directly since his transformation. She
ran into the other room to fetch some kind of smelling salts to bring her mother out of her faint; Gregor
wanted to help too - he could save his picture later, although he stuck fast to the glass and had to pull
himself off by force; then he, too, ran into the next room as if he could advise his sister like in the old
days; but he had to just stand behind her doing nothing; she was looking into various bottles, he startled
her when she turned round; a bottle fell to the ground and broke; a splinter cut Gregor's face, some kind
of caustic medicine splashed all over him; now, without delaying any longer, Grete took hold of all the
bottles she could and ran with them in to her mother; she slammed the door shut with her foot. So now
Gregor was shut out from his mother, who, because of him, might be near to death; he could not open
the door if he did not want to chase his sister away, and she had to stay with his mother; there was
nothing for him to do but wait; and, oppressed with anxiety and self-reproach, he began to crawl about,
he crawled over everything, walls, furniture, ceiling, and finally in his confusion as the whole room
began to spin around him he fell down into the middle of the dinner table.
He lay there for a while, numb and immobile, all around him it was quiet, maybe that was a
good sign. Then there was someone at the door. The maid, of course, had locked herself in her kitchen

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 255
so that Grete would have to go and answer it. His father had arrived home. "What's happened?" were
his first words; Grete's appearance must have made everything clear to him. She answered him with
subdued voice, and openly pressed her face into his chest: "Mother's fainted, but she's better now.
Gregor got out." "Just as I expected", said his father, "just as I always said, but you women wouldn't
listen, would you." It was clear to Gregor that Grete had not said enough and that his father took it to
mean that something bad had happened, that he was responsible for some act of violence. That meant
Gregor would now have to try to calm his father, as he did not have the time to explain things to him
even if that had been possible. So he fled to the door of his room and pressed himself against it so that
his father, when he came in from the hall, could see straight away that Gregor had the best intentions
and would go back into his room without delay, that it would not be necessary to drive him back but
that they had only to open the door and he would disappear.
His father, though, was not in the mood to notice subtleties like that; "Ah!", he shouted as he
came in, sounding as if he were both angry and glad at the same time. Gregor drew his head back from
the door and lifted it towards his father. He really had not imagined his father the way he stood there
now; of late, with his new habit of crawling about, he had neglected to pay attention to what was going
on the rest of the flat the way he had done before. He really ought to have expected things to have
changed, but still, still, was that really his father? The same tired man as used to be laying there
entombed in his bed when Gregor came back from his business trips, who would receive him sitting in
the armchair in his nightgown when he came back in the evenings; who was hardly even able to stand
up but, as a sign of his pleasure, would just raise his arms and who, on the couple of times a year when
they went for a walk together on a Sunday or public holiday wrapped up tightly in his overcoat between
Gregor and his mother, would always labour his way forward a little more slowly than them, who were
already walking slowly for his sake; who would place his stick down carefully and, if he wanted to say
something would invariably stop and gather his companions around him. He was standing up straight
enough now; dressed in a smart blue uniform with gold buttons, the sort worn by the employees at the
banking institute; above the high, stiff collar of the coat his strong double-chin emerged; under the
bushy eyebrows, his piercing, dark eyes looked out fresh and alert; his normally unkempt white hair
was combed down painfully close to his scalp. He took his cap, with its gold monogram from,
probably, some bank, and threw it in an arc right across the room onto the sofa, put his hands in his
trouser pockets, pushing back the bottom of his long uniform coat, and, with look of determination,
walked towards Gregor. He probably did not even know himself what he had in mind, but nonetheless
lifted his feet unusually high. Gregor was amazed at the enormous size of the soles of his boots, but
wasted no time with that - he knew full well, right from the first day of his new life, that his father
thought it necessary to always be extremely strict with him. And so he ran up to his father, stopped
when his father stopped, scurried forwards again when he moved, even slightly. In this way they went
round the room several times without anything decisive happening, without even giving the impression
of a chase as everything went so slowly. Gregor remained all this time on the floor, largely because he
feared his father might see it as especially provoking if he fled onto the wall or ceiling. Whatever he
did, Gregor had to admit that he certainly would not be able to keep up this running about for long, as
for each step his father took he had to carry out countless movements. He became noticeably short of
breath, even in his earlier life his lungs had not been very reliable. Now, as he lurched about in his
efforts to muster all the strength he could for running he could hardly keep his eyes open; his thoughts
became too slow for him to think of any other way of saving himself than running; he almost forgot
that the walls were there for him to use although, here, they were concealed behind carefully carved
furniture full of notches and protrusions - then, right beside him, lightly tossed, something flew down
and rolled in front of him. It was an apple; then another one immediately flew at him; Gregor froze in
shock; there was no longer any point in running as his father had decided to bombard him. He had

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 256
filled his pockets with fruit from the bowl on the sideboard and now, without even taking the time for
careful aim, threw one apple after another. These little, red apples rolled about on the floor, knocking
into each other as if they had electric motors. An apple thrown without much force glanced against
Gregor's back and slid off without doing any harm. Another one however, immediately following it, hit
squarely and lodged in his back; Gregor wanted to drag himself away, as if he could remove the
surprising, the incredible pain by changing his position; but he felt as if nailed to the spot and spread
himself out, all his senses in confusion. The last thing he saw was the door of his room being pulled
open, his sister was screaming, his mother ran out in front of her in her blouse (as his sister had taken
off some of her clothes after she had fainted to make it easier for her to breathe), she ran to his father,
her skirts unfastened and sliding one after another to the ground, stumbling over the skirts she pushed
herself to his father, her arms around him, uniting herself with him totally - now Gregor lost his ability
to see anything - her hands behind his father's head begging him to spare Gregor's life. ■
(Part III to appear in the next issue.)
End of the Project Gutenberg EBook of Metamorphosis, Parts I and II, by Franz Kafka
Translated by David Wyllie.
&
Hóa Thân
(The Metamorphosis)
Bän dÎch ViŒt Ng» do David Lš Lãng Nhân
(Phần I đã đăng January 2011, được đăng lại đây để bổ túc cho bản dịch Phần II tiếp sau đó.)
I
Một buổi sáng, khi Gregor Samsa sực tỉnh qua một cơn ác mộng, anh ta bổng thấy mình biến thành
một con bọ gớm ghiếc trong giường ngủ của mình. Anh đang nằm ngữa lưng như trên một chiếc áo
giáp sắt, và nếu anh ngấc đầu một tí anh có thể nhìn thấy chiếc bụng mình màu nâu, hơi vòng cầu và
ráp nối liền nhau bởi những bộ phận hình cánh cung cứng còng. Chiếc chăn giường không phủ hết
bụng anh nên nó có thể tụt ra lúc nào không biết. Anh lại có rất nhiều chân nhỏ tí xíu đáng thương hại
so với tòan bộ con người anh, và đám chân ấy đang quờ quạng chới với một cách vô dụng trước mắt
anh.
“Việc gì đã xãy ra cho tôi?”anh ta suy nghĩ. Đó không phải là một giấc mơ. Phòng ngủ của anh
ta là một phòng của “con người” bình thường, mặc dù hơi nhỏ hẹp, nằm yên tỉnh giữa bốn bức tường
quen thuộc. Một lô hàng vãi mẫu nằm la liệt trên bàn – Samsa là một ngừơi bán hàng dạo – và trên
tường có treo một bức hình anh mới cắt ra trong một tờ đặc san tranh ảnh, và lộng trong một chiếc
khung mạ vàng khá đep. Bức hình cho thấy một thiếu phụ trang sức với chiếc mủ và khăn chòang lông
thú, đang ngồi thẳng lưng, chìa cánh tay của cô ta có mang một chiếc vớ dầy làm bằng lông thú về phía
ngừơi nhìn.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 257
Kế đó, Gregor xoay nhìn qua cửa sổ thì thấy thời tiết đang âm u. Những giọt mưa đập lên khung
kính làm cho anh buồn ảm đạm. “Hay là ta kéo dài giấc ngủ thêm tí nữa và quên đi những điều phi lý
nầy”, anh suy nghĩ, nhưng có một điêu anh ta không làm được là anh đã quen ngủ nằm nghiêng bên
phải, mà trong lúc này thì anh không thể xoay mình lại được. Mặc dù anh đã dùng hết sức tung mình
vế phía tay phải, thân mình anh vẫn luôn luôn tụt vào vị thế cũ. Anh đã thữ hàng trăm lần như thế,
nhắm nghiền mắt lại để khỏi phải thấy những cữ động chân tay vô vọng của mình, và chỉ dừng lại khi
anh bắt đầu nghe hơi đau nhức ở một chổ mà anh chưa từng cảm thấy trước đây bao giờ.
“Chúa ơi”, anh nghĩ, “nghề nghiệp chi khổ sở mà tôi đã chọn như thế này! Di chuyển hết ngày
nầy qua ngày nọ. Buôn bán như thế nầy còn khó nhọc hơn buôn bán tại gia, và còn hơn thế nữa, nghề
chạy hàng rong lại còn mang theo cái nghiệp chướng lo lắng trể chuyến xe lửa giao liên, ăn uống kém
ngon và thất thường, liên lạc với khách mới luôn luôn, do đó không thể nào thật quen biết hoặc trở
thành bạn thân với ai. Ôi, tất cả hãy về Âm phủ!” Anh ta cảm thấy hơi ngứa ở bụng; từ từ đẩy mình về
phía đầu giường để ngẫng đầu lên; anh tìm thấy chổ ngứa nôi đầy những chấm trắng khó hiểu; và khi
anh dung một chân của mình để thăm dò chổ ấy thì anh phải thụt chân lại tức khắc vì khi chạm vào đó
anh cảm thấy rùn mình ớn lạnh.
Anh ta tụt lại vị thế cũ. “Thức dậy sớm thường xuyên”, anh nghĩ, “làm mình trở thành ngu đần.
Ta phải ngủ đầy đủ. Những nguời buôn bán dạo khác sống một cách xa hoa.Ví dụ, mỗi khi tôi trở về
phòng khách chung buổi sáng để sao lục khế ước, quí vị nầy luôn luôn ngồi đó ăn điểm tâm. Tôi phải
thử làm như vậy với ông xếp tôi; tôi có thể bị đá văng ra đường. Nhưng biết đâu đó là điều tốt đẹp nhất
cho tôi. Nếu tôi không cần nghĩ đến bố mẹ tôi, tôi đã gởi giấy thông báo nghỉ việc lâu rồi, tôi đã gặp
xếp tôi và nói lên những gì tôi đả nghĩ, nói hết những điều tôi muốn nói, cho hắn biết những gì tôi cảm
nhận. Hắn sẽ té nhào ra khỏi bàn giấy! Nghĩ cũng nực cười thay việc ngồi sau bàn giấy, miệt thị nhân
viên thuộc hạ từ thế cao, đặc biệt nhất là lúc anh đến thật sát gần vì ông xếp bị lảng tai. Tuy thế, cũng
còn hy vọng; khi tôi dành dum đủ số tiền để trả nợ cho hắn – chừng năm hay sáu năm nữa tôi đóan thế
- tôi sẽ chắc chắn làm điều đó. Lúc ấy, tôi sẽ làm môt việc thay đổi lớn. Nhưng truớc hết, tôi phải thức
dậy, chuyến xe lữa của tôi khởi hành vào lúc năm giờ.”
Và anh nhìn lên chiếc đồng hồ reo trên tủ đang tích tắc . “Thánh Thượng ơi!” anh nghĩ. Đã sáu
giờ rười và hai cây kim đang quay nhanh tới, bây giờ đã muộn hơn sáu giờ rưởi, hầu như bẫy giờ kém
mừoi lăm. Đồng hồ không reo chăng? Từ giừong anh ta cũng có thể nhìn thấy đồng hồ đã vặn báo thức
vào lúc bốn giờ như thường lệ, như vậy nó phải reo đúng. Phải, nhưng cũng có thể mình ngủ quên đi
trong tiếng lạch cạch như bàn ghế bị khua động chăng? Đúng, anh đã không ngủ ngon giấc, nhưng có
thể vì lý do đó nên thiếp đi. Bây giờ thì hắn phải làm gì? Chuyến xe lửa tới sẽ qua vào bãy giờ; Muốn
bắt kịp chuyến nầy anh sẽ phải hối hả như điên và những hàng mẫu sẽ không được gói ghém, và anh
cũng không được tươm tất và tuơi tắn. Cho dù anh bắt kịp chuyến xe anh cũng không tránh khỏi cơn
thịnh nộ của ông xếp khi ông phụ tá văn phòng đã có mặt khi chuyến xe năm giờ chuyên bánh, và ông
ta đã ghi trong tờ báo cáo rằng Gregor đã vắng mặt.. Ông phụ tá văn phòng là người bộ hạ tay chân
của ông xếp, ông ta không có sống lưng “cứng rắn” và cũng không có tình cảm với ai cả. Hay là anh
báo cáo bị ốm? Nhưng điều ấy lại còn kỳ quặc và đáng nghi hơn nữa vì trong suốt mười lăm năm làm
việc Gregor chưa bị ốm môt lần nào cả. Ông xếp chắc chắn sẽ dến thăm cùng với viên bác sĩ của hảng
bảo hiểm, buộc tội bố mẹ anh đã có một đứa con lười biếng và đồng ý không thưa kiện vì viên bác sĩ
tin tửơng không ai bị đau ốm cả chỉ có nhiều người lười việc mà thôi. Hơn thế nữa, viên bác sĩ cũng
không phải hòan tòan sai trong trường hơp nầy? Thực ra, ngoại trừ đã ngủ quá trớn, Gregor thấy
mình hòan tòan phục sức và cảm thấy đói hơn thường lệ.
Anh vẫn suy nghĩ gấp rút nhưng chưa quyết định ngồi dậy thì lúc ấy đồng hồ vừa điểm bãy giờ
kém muòi lăm. Có một tiếng gõ nhẹ trên cánh cửa gần nơi đầu hắn. “Gregor”, rồi có tiếng ai gọi – đó là
mẹ hắn – “ đã bãy giờ kém mươi lăm. Con có tính đi đâu không ?” Giọng nói êm dịu ấy! Gregor giật
nẫy mình khi hắn nghe tiếng trả lời cũa chính mình, khó nhận ra so với giọng nói bình thường của hắn.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 258
Như từ trong sâu thẩm của người anh, có một tiếng the thé đau dớn không kìm hảm được hòa lẫn với
thanh âm của từ ngữ tuy được phát âm nguyên thủy nhưng đã bị dư âm làm cho lu mờ đi, khiến cho
người nghe không thể tin chắc rằng mình đã nghe đúng hay không. Gregor muốn trả lời đầy đủ và cắt
nghĩa mọi sự, nhưng trong trường hợp nầy anh chỉ nói: “Vâng ạ, cám ơn mẹ, con thức dậy đây.” Sự
thay đổi trong tiếng nói của Gregor có thể không thấy rỏ xuyên qua cửa gổ nên bà mẹ anh xem chừng
cũng thỏa mãn về sự cắt nghĩa và bà nhẹ gót quay đi. Tuy nhiên câu chuyện vắn tắt đó cũng đủ làm
cho mọi người trong gia đình biết rằng Gregor vẫn còn ở nhà, trái hẵn với sự chờ đợi cùa họ, và kế tiếp
đó, là bố anh gõ vào cửa bên hông, và gõ nhè nhẹ với bàn tay nắm lại. “Gregor, Gregor”, ông ta bảo,
“việc gì lôi thôi thế?” Và một khắc sau ông gọi lại bằng một giọng trầm trầm như thễ báo
nguy:”Gregor! Gregor!” Từ phía cửa hông bên kia có tiếng cô em gái của hắn vang lên rên rĩ :
“Gregor? Anh bị ốm phải không? Anh có cần gì không?” Gregor trả lời cho cả hai bên: “Tôi đã săn
sàng rồi”, trong khi anh ta cố gắng sửa giọng nói cho bình thường bằng cách phát âm rất cẫn thận và
ngừng giữa những từ ngữ. Bố anh đã trỏ lại ăn điểm tâm nhưng em gái anh thì thầm nói: “Gregor, mở
cửa đi, tôi năn nỉ anh mà”. Tuy nhiên, Gregor không hề có ý định mở cửa, trái lại anh rất hài lòng đã
có thói quen của ngừoi bán hàng dạo là khóa cửa ban đêm cho dù lúc ở nhà cũng vậy.
Việc đầu tiên anh muốn làm là thức dậy yên ổn không bị quấy rầy, mặc quần áo, và ăn điểm
tâm. Chỉ sau đó anh mới nghĩ dến công tác kế tiếp, như anh từng đã biết rõ rằng mình không thể nằm lỳ
t rên giuờng để suy nghĩ ra một giãi pháp hữu dụng. Anh còn nhớ anh thường bị đau nhức nhẹ khi nằm
trên giường, có lẽ vì nằm không ngay ngắn, nhưng điều đó chỉ là điều tưởng tượng và anh tự hỏi trí
tưởng tựơng của anh hôm nay nó sẽ từ từ giãi quyết vấn đề ra sao. Anh không hề nghi ngờ chút nào về
sự đổi thay trong tiếng nói của anh chỉ là sự báo hiệu dầu tiên cho một cơn cảm cúm nặng, một chứng
bệnh kinh niên nghề nghiệp của những ngừoi buôn hàng dạo.
Muốn nhẹ tung lớp chăn giường, anh chỉ cần thổi phồng nhẹ lên thân mình một tí thì lớp chăn
mỏng sẽ tự nó tụt ra. Nhưng công việc kế đó sẽ trở thành khó khăn hơn, nhất là đối với tầm vóc người
to rộng như anh. Anh phải dùng hai cánh tay lẫn bàn tay để chổi dậy; nhưng bây giờ thì anh chỉ có mấy
chiếc chân nhỏ khẳng khiu cữ động tứ phía không kềm chế được. Nếu anh muốn co một chiếc chân nào
đó thì chính nó sẽ tự bung ra; và cuối cùng nếu anh thành công với chiếc chân ấy thì tất cả những chân
còn lại được tự do nhưng lại cữ động một cách đau đớn.”Công tác nầy không thể nào làm đuợc ở trên
giường” Gregor tự nhủ, “ ta không nên tiếp tục thữ nữa”.
Điều trước tiên anh muốn làm là rướn phần dưới của thân mình ra khỏi giường, nhưng anh chựa
hề thấy nó bao giờ và cũng không thể tưởng tượng nó ra sao, hóa ra nó cữ động rât khó khăn và hết
sức chậm chạp rồi cuối cùng trong một trạng thái hầu như cuồng loạn, trong lúc lơ đãng tung mình hết
mức về phía trước và lạc hướng, anh đụng phải trụ chân giường và cảm thấy đau nhói ở phân dưới thân
mình do đó nhận thây rằng đấy cũng là vùng nhạy cảm nhất trong người anh lúc nầy.
Vì vậy anh thũ nhấc phần trên của thân mình anh ra khỏi giường trước và cẩn thận nghiêng đầu qua
một bên. Anh làm công tác nầy dễ dàng; mặc dù hinh vóc và sức nặng của anh, phần to của thân thể sẽ
từ từ di chuyển theo hướng của chiếc đầu anh. Tuy nhiên khi anh lấy được đầu ra khỏi giường vào
trong không khí mát thì anh chợt nghĩ rằng nếu anh tự để mình rơi xuống sàn thì nếu chiếc đầu của anh
không bi thuơng thì quả là một phép mầu; do đó anh lo sợ không dám tiếp tục nhũi mình tới nữa. Và
bằng mọi giá, nếu anh không thể nào tư mình đả thương đến bất tỉnh; tốt hơn là cứ tiếp tục nằm trên
giường hơn là nằm trong trạng thái hôn mê.
Anh cũng tổn phí ngần ấy công sức để trở lai vị thế cũ, nhưng khi anh nằm đó thở dài thì nhận
thấy một lần nữa rằng những bộ chân của anh vật lộn với nhau kịch liệt, anh nghĩ rằng không ai có thẻ
đem lại an bình trật tụ cho sự hỗn lọan nầy đuợc . Một lần nữa anh tự bảo rằng không thể nằm lỳ trên
giường và điều hợp lý nhất là tung ra khỏi giường bằng mọi cách. Anh cũng không quên rằng giữ khả
năng bình tỉnh phân tích lúc nào cũng tốt hơn là vội vã nhảy vào kếr luận hồ đồ. Trong những lúc tương
tợ anh quay mắt qua phía cửa sổ và nhin thực kỷ, nhưng rủi thay, thậm chí con đuờng hẹp bên kia cũng

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 259
bị sương sáng che khuất nên quang cảnh lu mờ và kém vui đối với anh. “Đã bãy giờ rồi”, anh tự bảo
mình khi nghe đồng hồ điểm lần nữa, “bãy giờ rồi mà vẫn còn sương mù như thế”. Và anh nằm đó yên
lặng một lúc lâu, hơi thở nhẹ nhàng, như chờ đợi sự hòan tòan bất động sẽ mang trả lại trạng thái thực
và tự nhiên của sự vật.
Nhưng anh lại tự hỏi:”Trước khi đồng hồ điểm bãy giờ mười lăm mình nhất định sẽ phải ra
khỏi giường. Lúc đó thì sẽ có người từ sở làm gởi tới để xem việc gì đã xãy ra cho mình vì sở mở cửa
làm trước bãy giờ.” Kế đó, anh bắt đầu thi hành công tác đu mình theo chiều dọc đồng thời lách
mình ra khỏi giuờng. Nếu anh thành công để rơi ra khỏi giường trong tư thế nầy với đàu ngóc lên cao
thì sẽ tránh gây thuơng tích. Lưng anh xem chừng rất cứng rắn có thể an tòan vì rơi trên thảm. Anh chỉ
lo ngại nhất là tiếng động anh sẽ tạo ra, măc dù xuyên qua cac cánh cửa, sẽ gây nên một sự lo lắng hoặc
một sự báo động. Nhưng đìều đó cũng cần phải mạo hiểm.
Khi Gregor đã thò nữa thân người ra khỏi giường – phương pháp mới nấy giống như một trò
chơi hơn là một sự cố gắng, anh chỉ cần xích đu tới lui – anh chợt nhận thấy có lẽ mọi sự sẽ dãn dị nếu
có ai đên giúp anh một tay. Chỉ cần hai ngừơi lực lưỡng – anh nghĩ đến bố anh và chị giúp việc – cũng
thừa sức; họ chỉ cần luồn hai cánh tay dứoi chiếc lưng khum khum của anh, lôi nhẹ anh khỏi giường, hạ
anh xuống một cách cẩn thận và kiên nhẫn đặt anh nằm sấp trên sàn nhà để may ra anh có thể sử dụng
bộ chân nhỏ của anh. Anh có thực sự cần kêu cầu cứu không, dù rằng trong lúc nầy các cửa phòng đều
khóa chặc? Tuy trong hòan cảnh khó khăn nầy, anh không ngăn được mình mĩm cười với ý nghĩ đó.
Sau một lúc khá lâu anh đã di chuyển gần ra khỏi giường,đến độ anh khó lấy lại thăng bằng nếu
anh lắc mình quá mạnh. Lúc ấy đã bãy giờ mười và anh thực sự cần lấy quyết dịnh cuối cùng.Kế đó là
tiêng chuông reo phía trước cửa chính. “Đấy có lẽ là một nhân viên cùa sở làm”, anh tự bảo mình, thân
thể anh bổng cứng lạnh như băng giá, mặc dù bộ chân nhỏ xíu của anh nhảy múa nhanh hơn gấp bội.
Trong một khỏanh khắc tất cả đều yên lặng. “Họ sẽ không mở cửa phòng đâu”, Gregor tự bảo mình,
như bị vướn mẳc trong tư tửong vô vọng nào đó. Thế nhưng rồi những bước chân vững chắc của chị
bồi phòng cứ tiến dần ra phía cửa chính như thừơng và chị ta mở cửa ra. Gregor chỉ cần nghe những
tiếng chào hỏi đầu tiên là đã biết vị khách ấy là ai – ông tổng thư ký. Tại sao Gregor lại là ngừoi duy
nhất bị tuyên án phải làm việc cho một hảng mà mỗi khuyết điểm nhỏ tức khắc trở thành nghi vấn?
Một nơi mà nhân viên cả thảy không chừa một ai, đều cộc cằn thô lổ; không một ai trung thành và tận
tâm đến độ mà, vì lương tâm cắn rứt, không rời khỏi giường nếu không lạm dụng được khỏan hai tiếng
đồng hồ thì giờ của hảng cho việc riêng tư của mình buổi sáng? Như thế đã đủ lý do để cho một trong
những tập sự viên mở cuộc thăm dò quan sát – ví như cuộc quan sát nầy cần thiết – thì sự có mặt của
ông tổng thư ký có thực sự cần thiết không, liệu như họ cần tỏ ra với cả gia đình vô tội rằng việc nầy
rất đáng nghi ngờ và chỉ ông tổng thư ký mới đáng tin cậy đủ tài trí để mở cuộc điều tra không? Những
ý nghĩ ấy càng làm anh tức bực hơn những quyết định hợp lý, anh xoay mình một cách mạnh mẽ hết
sức và tung ra khỏi giường. Chỉ có một tiếng đánh thịch, không thực sự là một tiếng động lớn. Khi anh
rơi xuống thì tấm thảm đã hút giảm đi một phần tiếng động, và chiếc lưng của Gregor cũng đàn hồi khá
hơn anh tưởng, do đó tiếng động đã được hảm thanh và khôngcòn rõ rệt lắm. Bởi anh không cẩn thận
khéo giữ đầu của mình nên khi té xuống đầu anh bị va vào sàn nhà; làm anh đau điến và xửng vững,
anh xoay đầu lại cọ xát nó vào tấm thảm.
“Có vật gì vừa rơi xuống trong phòng đó”, ông tổng thư ký nói trong phòng bên trái. Gregor thữ
tửong tuợng rằng những việc gì đã xãy ra cho anh cũng có thể xãy đến cho ông tổng thư ký; điều đó ta
phải công nhận là có thể lắm chứ. Tuy nhiên, như để trả lời cộc lốc cho câu hỏi đó, những bước chân
chắc nịch của ông tổng thư ký trong đôi giầy da ống cao đánh bóng đã nghe rõ trong phòng kế cận. Từ
căn phòng bên phải, em gái của Gregor thì thào cho anh biết: “Gregor, ông tổng thư ký tới rôi.” “Có, tôi
biết rồi”, Gregor thầm bảo mình; không dám lớn tiếng đến mức độ mà em gái anh nghe được.
“Gregor”,bố anh gọi từ phòng bên trái, “ông tổng thư ký đã vòng qua đây và muốn biêt vì sao
con không đáp chuyến xe lửa sớm. Chúng tao không biết nói thế nào với ông ấy. Vã lại ông ấy muốn

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 260
nói chuyên riêng với con. Vậy con hãy mở cửa đi. Bố chắc ông tốt bụng lắm và sẽ tha thứ sự bừa bãi
trong phòng con mà. “ Tiếp theo, ông tổng thư ký gọi:” Chào ông Samsa”. “Người nó không được
khỏe, mẹ anh nói với ông tổng thư ký, trong lúc bố anh tiếp tục nói xuyên qua cánh cửa. “Người nó
không được khỏe, xin tin tôi. Còn ly do nào mà Gregor phải trể xe lửa! Cậu thanh niên nầy lúc nào
cũng nghĩ dến thương mại. Không như tôi, hầu như hắn không hề đi chơi vào buổi tối; hắn đã có mặt
tại nhà một tuần nay rồi nhưng tối nào cũng ở nhà. Hắn quay quẩn trong nhà bêp, đọc báo hoặc nghiên
cứu chương trình xe lửa. Ý tưởng giải trí của hắn là làm việc với một chiếc cưa lộng. Hắn chế tạo ra,
nói ví dụ nhũng chiếc khung nhỏ, mất chừng hai, ba đêm, quí vị sẽ thấy xong một cái khung rất đẹp,
treo lên tường trong phòng hắn; quí vị sẽ thấy nó ngay khi Gregor mở cửa. Nhưng thôi, tôi mừng thấy
ông tới đây; chúng tôi đã vô phương làm thế nào cho Gregor mở cữa; hắn rất cứng đầu; và tôi chắc
chắn hắn không được khỏe, hắn nói hồi sáng là hắn khỏe, nhưng không phải thế,” “ Tôi sẽ ra ngay bây
giờ mà” Gregor nói một cách khoan thai rõ rệt nhưng vẫn không cữ động để khỏi mất một chữ nào của
câu chuyện. “Đấy, tôi không còn nghĩ ra cách nào nữa để giãi thích việc ấy, bà Samsa ạ”, ông tổng thư
ký nói, “Tôi hy vọng không có việc gì quan trọng. Tuy nhiên mặt trái của vấn đề tôi phải nói là nếu
chúng ta trong ngành thương mại có chút gì bất bình thuờng trong sức khỏe thì trường hợp dù có đáng
tiếc hay không theo ý mình, chúng ta cũng phải cố gắng vượt qua vì lý do nghề nghiệp bắt buộc.”
“Nào bây giờ thì ông tổng thư ký có thể vào gặp con được chưa?”, bố anh mất kiên nhần vừa hỏi vừa
gõ cửa lần nữa. “Không” Gregor nói. Một sự yên lặng nhức nhối tiếp diễn sau đó trong căn phòng phía
mặt; bên phòng phía trái em gái hắn bẳt đầu khóc.
Nhưng tại sao em gái hắn không bước ra gia nhập với cả nhóm? Có thể cô ta vừa mới thức dậy
và chưa kịp thay quân áo. Nhưng tại sao cô lai khóc? Có phải hắn không chổi dậy và không cho ông
tổng thư ký vào phòng, tại vì hắn đang bị nguy cơ mất việc và nếu sự nầy xãy ra ông chủ của hắn sẽ
theo đuổi một lần nữa những đòi hỏi tương tợ đối với cha mẹ hắn trước đây? Chưa đến lúc phải lo
lắng đến những việc như thế. Gregor vẫn còn đó và không hề có ý nghĩ cỏn con gì về việc bỏ bê gia
đình mình cả. Trong lúc nầy anh ta chỉ nằm trên thảm và không một ai nếu biết được tình trạng của anh
lại có thể nghĩ rằng anh sẽ cho ông tổng thư ký vào phòng. Đấy chỉ là một cữ chỉ bất lịch sự nhỏ mà
sau nầy một lý do chính đáng sẽ được lựa chọn để cáo lỗi; đó không phải là sự kiện mà ngừoi ta có thể
dựa vào để mạnh mẽ tấn công Gregor lúc nầy. Theo ý Gregor thì hơp lý hơn cả là cứ để hắn yên ổn
thay vì quấy rầy hỏi han hắn và than khóc. Nhưng nhóm người bên ngoài đâu biết việc gì đã xãy ra, họ
lo lắng, và điều đó biện minh cho hành động và thái độ của họ.
Ông tổng thư ký bây giờ lên giọng, “Ông Samsa ơi”ông ta gọi, “việc gì lộn xộn thế? Anh tấn
chặt cửa phòng, chi trả lời có và không, anh đã gây ra một sự lo lắng vô ích cho bố mẹ anh – nhân tiện
tôi cũng nhắc anh – rằng anh đã sơ xuất trong trách vụ thương mại của minh một cách chưa từng xãy
ra. Tôi nói đây là thay mặt cho bố mẹ anh và chù nhân anh, và thực sự đòi hỏi một sự cắc nghĩa rõ rệt
và tức khắc. Tôi rất ngạc nhiên, hết sức ngạc nhiên. Tôi tưởng đã biết anh là một người khoan thai và
điềm đạm, và bây giờ anh bỗng nhiên để lộ trần những nhược điểm cá nhân ra. Sáng nay, ông chủ có ý
kiến anh không đến sở có thể vì lý do , thực vậy – là chương mục mới giao phó cho anh- nhưng tôi hầu
như hứa danh dự với ông ta là lý do đó sai lầm. Nhưng bây giờ tôi đã thấy sự ngoan cố của anh tôi
không còn ý muốn gì để can thiệp hộ anh. Và chức vụ của anh cũng không vững đâu. Tôi đã có ý định
nói chuyện nây riêng với anh, nhưng tại vì anh đã làm mất thì giờ vô ích nên tôi nhận thây bố me anh
cũng cần nên biết. Phần dịch vụ thương mại do anh phụ trách lại hêt sức chậm trề; dù rằng thời điểm
trong năm bất lợi cho sự buôn bán phồn thịnh, chúng tôi công nhận, tuy nhiên, không có thời diểm nào
trong năm để ngưng buôn bán làm ăn, ông Samsa ạ, chúng ta không thể nào chấp nhận chuyện đó.”
“Nhưng thưa Ông”, Gregor lên tiếng, quên hẵn mình đang bối rối vì câu chuyện, “Tôi sẽ mở
cửa ngay lập tức, một khắc thôi. Tôi chỉ khó chịu trong nguời một tí, bị một cơn chóng mặt, nên không
ngồi dậy được. Tôi vẫn còn nằm trên giường. Tôi đã khỏe trở lại rồi. Tôi đang ra khỏi giường đây. Chỉ
một khắc thôi. Xin kiên nhẫn! Thật ra không phải dễ như tôi tưởng. Nhưng tôi đã bình thường rồi. Thật

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 261
hú vía, chuyện gì bất thần cũng có thể xãy ra cho một cá nhân! Đêm qua tôi rất bình thường, bố mẹ tôi
đều biết đấy, có lẽ còn rõ ràng hơn tôi nữa. Tôi đã cảm nhận một triệu chứng nhỏ rồi. Bố mẹ tôi hẳn đã
thấy điều đó. Tôi không rõ vì sao tôi không cho ông biết tại sở làm! Nhưngchúng ta luôn luôn nghĩ rằng
mình có thể lướt qua một cơn bệnh mà khỏi cần nghỉ ở nhà. Xin ông vui lòng đừng làm cho bố mẹ tôi
đau khổ! Những lời ông buộc tội đều vô căn cứ ; không một ai nói một lời nào cả với tôi về những điều
ấy. Có thể ông chưa đọc những khế ước mới nhất mà tôi đã đệ trình. Rồi tôi sẽ đáp chuyến xe lửa tám
giờ, những giờ nghỉ ngơi đã làm tôi khỏe lại rồi. Ông không cần chờ, thưa ông; tôi sẽ đến văn phòng
ngay sau khi ông đến, và xin ông vui lòng thưa lại với ông chủ và gửi gấm tôi với ông ấy!”
Trong lúc Gregor nói như nuớc tuôn xối xả, không biết rõ mình muốn nói gì thì anh ta đã tiến
đến gần tủ quần áo – một cách dễ dàng, có lẽ nhờ anh đã thực tập trên giường – anh thữ đứng thẳng
người dậy. Anh thực sự muốn mở cửa ra, thực sự muốn họ nhìn thấy anh và nói chuyện với ông tổng
thư ký; những người đó đã tỏ ra cứng rắn, và anh tò mò muốn biết họ sẽ phãn ứng ra sao nếu thấy anh.
Nếu họ bị sững sốt thì sẽ không còn là trách nhiệm của anh nữa và anh có thể yên ổn. Còn nếu như họ
giữ một thái độ an nhiên bình thãn thì anh không còn lý do gì đễ tức bực, và nếu anh gấp rút lên anh có
thể đến nhà ga kịp chuyến xe lửa tám giờ. Những lân đầu tiên anh trèo lên tủ quần áo trơn láng thì bị tụt
xuống, nhưng lần cuối cùng anh tung người đứng thẳng ; bán thân phía dưới đau đớn nhưng anh không
thèm chú ý. Bây giờ anh ngả mình tựa vào lưng một chiếc ghế gần đó, ôm chặt lấy cạnh ghế bằng bộ
chân bé nhỏ của mình. Lúc nầy thì anh đã bình tỉnh lại và vẫn giữ yên lặng để nghe ông tổng thư ký
nói.
“Các người có hiểu nổi một chữ nào hắn nói không?” ông tổng thư ký hỏi bố mẹ anh, “chắc
chắn anh ấy không dối gạt gì chúng ta chứ”. “Thượng Đế ơi!”Mẹ hắn kêu lên, nước mắt ràn rụa, “nó có
thể bị ốm nặng và chúng ta chỉ làm cho hắn đau đớn thêm. Grete! Grete! Bà òa lên khóc. “Mẹ ơi?” em
gái hắn gọi từ phòng bên cạnh. Họ nói chuyện xuyên qua phòng Gregor. “”Con phải gọi Bác sĩ đến
ngay. Gregor bị ốm nặng Gấp lên, gọi Bác sĩ đến ngay. Con có nghe giọng nói Gregor không? “ “Đó là
giọng của một con thú”, ông tổng thư ký nói một cách bình tỉnh trái ngươc hản với tiếng gào thét của
bà mẹ. “ Anna! Anna!” ngưòi cha gọi hướng về hành lang bếp, vừa vỗ tay, hãy gọi anh thợ sửa ổ khóa
đến ngay đây!” Và hai người con gái tức khắc chạy qua khỏi hành lang, tiếng váy của họ nghe xào xạc
và ta nghe tiếng cửa chính kêu lớn khi họ thóat ra cửa. Làm thế nào mà cô em gái của hắn thay quần áo
quá nhanh như thế? Không ai nghe tiếng cửa đóng sầm lại; chắc họ đã để cửa mở; người ta thường để
cửa mở trong những căn nhà mà có chuyện bất thường xãy ra.
Gregor trái lại đã bình tỉnh hơn. Thế là họ không còn hiểu tiếng nói của anh nữa mặc dù tiếng
nói đó rõ rang với anh, rõ ràng hơn trước – có lẽ tai anh đã quen với âm thanh đó . Tuy vậy, họ đã cảm
thấy có một điều gì bất ổn trong anh và họ sẳn sàng muốn giúp anh. Phãn ứng đầu tiên trong trường
hợp nầy đã đem lại sự tự tín và khôn ngoan làm cho anh cảm thấy dễ chịu hơn. Anh thấy mình được thu
hút ngược lại với đám quần chúng, và từ ông Bác sĩ tới anh sửa khóa, anh ta chờ đợi nhiều thành quả
tốt đẹp lạ thường – tuy anh chẳng biết ai sẽ mang tới. Bất cứ điều gì anh nói ra tiêp đó sẽ tối quan trọng
cho nên giọng nói anh cần rõ ràng càng tốt, anh cất tiếng ho khúc khắc một chút, cẩn thận không làm to
quá e rằng tiếng ho ấy nghe khác hẵn tiếng người, vì anh không còn chắc mình biết mình rõ rệt nữa.
Trong lúc đó, phòng bên cạnh trở thành rất yên lặng Có lẽ bố mẹ anh đang ngồi cùng bàn với ông tổng
thư ký thì thầm với nhau, hay tất cả đều dán tai vào cửa nghe ngóng.
Gregor chầm chậm đẩy mình theo chiếc ghế trên sàn nhà lần tới phía cửa. Khi tới đó anh bỏ tay
ra và phóng mình lên cành cửa, đứng thẳng ngừoi vịn vào cửa nhờ chất nhựa tiết ra từ đầu các chân.
Anh dừng lại đó nghỉ mệt một chốc, dưỡng sức để thi hành công tác xoay mở chìa khóa bằng mồm.
Thảm thay bộ răng của anh không thích hợp tí nào – làm thế nào anh cắn lấy chìa khóa được? – tuy
nhiên thay thế cho bộ răng anh lại có bộ quai hàm mạnh mẽ; sử dụng quai hàm, anh có thể xoay được
chìa khóa, anh quên đi hiện trạng anh bị thương tích vì từ mồm anh chảy ra một chất nhờn màu nâu
tràn qua chìa khóa và nhỏ giọt xuống sàn nhà. “Nghe đây” ông tổng thư ký nói trong phòng kế cận,

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 262
“anh ấy đang xoay chìa khóa.” Gregor rất phấn khỏi; tất cả đáng lẽ phải hoan hô anh, kể cả bố mẹ anh:
Giỏi quá, Gregor, đáng lẽ họ phải la lên. “Giữ chặt nó, kềm lấy chìa khóa!”. Và với ý nghĩ rằng họ đang
say mê theo dõi sự cố gắng cũa anh, anh dùng hết sức mình cắn chiếc chía khóa, không chú tâm đến sự
đau đớn anh tự gây ra. Trong khi chìa khóa xoay tròn anh cũng xoay tròn ổ khóa, đứng thẳng người
nhờ tựa vào mồm hoặc dùng tòan thể sức nặng thân mình khi cần để xoay chìa khóa. Tiếng kêu rõ rệt
của ổ khóa khi bật mở là dấu hiệu cho Gregor biết anh có thề ngưng sự tập trung, tiếp tục thở lại và tự
bảo mình:”Như vậy, mình cũng chả cần anh thợ sửa ổ khóa” Rồi anh đặt đầu mình lên tay nắm để hòan
tòan mở cửa ra.
Vì phải mở cách đó nên cửa đã mở toang mà không ai thấy hắn. Anh ta chầm chậm xoay mình
theo một cánh cửa đôi cẩn thận để khỏi ngả ngữa khi trở vô phòng. Anh vẫn lay hoay với động tác khó
khăn nầy, không để ý đến điều gì khác, đến khi anh nghe tiếng thốt lớn “Ối!” của ông tổng thư ký phát
ra như một tiếng gió hú. Bây giờ thì anh thây ông – ông ta đúng gần cửa nhất – bàn tay bịt miệng há
hốc và từ từ thối lui như bị một sức mạnh vô hình lôi cuốn. Bà mẹ của Gregor đầu tóc vẫn còn rối mặc
dù sự hiện diện của ông tổng thư ký thì sững nhìn bố anh. Đọan bà buông khoanh tay, bước tới hai
bứoc về phía Gregor và sụng mình xuống sàn trong chiếc váy xòe tròn cùa bà và chiếc đầu cùa bà thụt
vào trong ngực bà. Bố anh trông có vẻ tức tối, tay năm lại như muốn đấm Gregor ngược về phòng.
Nhưng rồi ông ta bối rối nhìn quanh phòng khách , lấy tay che mặt và khóc nức nở, lồng ngục to rung
chuyển.
Gregor không trở vô phòng, nhưng tựa minh vào phía trong của cánh cửa bên kia vẫn còn khóa.
Như thế, chỉ có nữa người anh được để lộ ra với chiếc đầu quan sát đám ngừoi bên ngòai. Trong lúc ấy
ngày đã sáng tỏ; một phần vô tận của tòa nhà màu xám đen bên kia đường – một bệnh viện – được lộ ra
với những cửa sổ nghiêm trang trổ thẳng hàng trên mặt tiền kiến trúc; mưa vẫn rơi, hạt mưa to đập vào
nền đất từng hạt một. Đồ ăn sáng vẫn thừa mứa trên bàn; vì theo bố Gregor, điểm tâm là bửa ăn quan
trọng nhất trong ngày và ông kéo dài nhiều giờ, vừa ăn vừa đọc một số báo khác nhau. Đối diện, trên
tường có treo một bức hình Gregor hồi còn là Trung Úy Lục Quân , tay cầm kiếm, nụ cười bất cần đời
trên mặt, một thái độ làm người ta kính trọng bộ quân phục và tư cách. Cửa chính vô tòa nhà và cửa vô
hành lang đều mở, ông ta nhìn thấy bực thềm và nơi cầu thang bắt đầu xa xa phía dười.
“Nào, bây giờ” Gregor nói, biết rằng chỉ còn mình hắn là giữ đuợc bình tỉnh, Tôi thay đồ ngay,
gói các hàng mẫu và khời hành. Xin quí vị vui lòng cho tôi đi nhé? Ông thấy không” hắn nói với ông
tổng thư ký, “tôi đâu có ngoan cố tôi thích trách vụ của tôi; nghề buôn bán dạo như tôi rất là khó nhọc,
nhưng khong di chuyển luôn thì không mưu sinh đuợc. Thế thì ông đi đâu bây giờ, đến văn phòng
chăng? Phải rồi, Ông sẽ báo cáo chính xác mọi sự chứ? Ai cũngcó thể bị tạm thời đau yếu không làm
việc được, nhưng đó cũng là lúc cần nên nhớ những thành quả đạt được trong quá khứ và cân nhắc sau
nầy khi khó khăn trở ngại đã vượt qua, đương sự chắc chắn còn tập trung nổ lực và hăng hái làm việc
hơn nữa. Ông đã biết rõ tôi còn món nợ lớn với ông chủ cũng như phải lo lắng bão trợ cho bố mẹ và em
gái tôi, tôi tuy nằm trong thế kẹt nhưng tôi cũng sẽ thóat ra được. Xin ông vui lòng đừng làm khó khăn
thêm, và đứng về phe chống đối tôi ở văn phòng. Tôi biết không ai ưa những người buôn dạo. Họ
tưởng chúng tôi làm lương cao lăm và rất nhàn nhả. Đó là một sự kỳ thị; nhưng họ cũng không nghĩ ra
được lý do nào để cãi thiện. Nhưng ông, thưa ông, ông có một nhãn quan rộng rải hơn những người
trong bộ tham mưu, thật ra tôi có thể nói một cách tự tín rằng nó còn khả quan hơn của ông chủ nữa kia
–thật là dễ dàng cho một thương gia như ông ta để nhầm lẫn về nhân viên của mình và phê phán họ quá
gắt gao. Và ông cũng biết rõ những người lái buôn như chúng tôi đều làm việc xa văn phòng cả năm,
cho nên dễ thành nạn nhân dèm siểm và may rủi, củng như những sự than phiền vô căn cứ, và hầu như
vô phương chống đở đối với những trường hợp mà có khi mình còn không được biết nữa cơ, hoặc giã
khi mình trở về nhà sau một chuyến hành trình mõi mệt, để cảm thấy hậu quả tai hại của những gì đã
xãy ra mà mình không hề biết nguyên do. Xin ông hãy vui lòng đừng đi vội, ít nữa nói cho tôi biết
rằng ông công nhận tôi đã nói đúng một phần nào.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 263
Nhưng ông tỗng thư ký đã quay mình ngay khi Gregor bắt đầu nói, và bĩu môi, mắt nhìn sững,
vai rung rung ông bỏ đi. Ông không hề dừng lại giây nào trong lúc Gregor nói, nhưng tiếp tục di
chuyển về phía cửa mắt vẫn nhìn hắn. Ông di chuyển từ từ như có một luật huyền bí nào cấm cản rời
căn phòng. Chỉ khi ông ta đến hành lang thì ông mới làm một cữ động đột ngột, đưachân ra khỏi phòng
khách và vọt mình ra trước trong một cơn kinh hãi. Trong hành lang, ông rướn cánh tay phải về phía
cầu thang xem như ngòai đó có một sức mạnh siêu nhiên đang chờ đợi cứu vớt ông.
Gregor hiểu rằng không còn nghi ngờ gì nữa mà để cho ông tổng thư ký ra đi trong trạng thái
nầy thì chưc vụ của anh tại nhiệm sở sẽ ở trong tình trạng nguy hiểm vô cùng. Đó là diều ma bố mẹ hắn
không biết rỏ; qua nhiều năm, họ đã tự thuyết phục rằng chức vụ của Gregor sẽ bảo toàn ấm no suốt
đời hắn, hơn thế nữa, họ đã có quá nhiều nổi lo lắng trong hiện tại nên quên mất ý nghĩ về tương lai.
Gregor trái lại suy nghĩ về tương lai. Ông Tổng thư ký phải đựoc kềm giữ lại, vỗ về an định, thuyết
phục và tranh thủ ; tương lai của Gregor và gia đình anh tùy thuộc vào đó! Phải chi em gái hắn có mặt
tại đây! Cô ấy thật khôn ngoan; cô đã khóc trong lúc Gregor còn yên tỉnh nằm ngữa lưng. Và ông tổng
thư ký lả người ưa thích phụ nữ, chắc chắn cô ta sẽ thuyết phục ông; cô ta sẽ đóng cửa hành lang lại và
thay đổi trạng thái kinh hỏang của ông bằng lời lẽ ôn tồn. Nhưng cô ta không có ở đây, Gregor phải tự
làm công tác nầy. Và không suy nghĩ gì đến việc vấn đề anh không quen di chuyển theo lối mới , hay
lối phát âm của anh nghe hỉểu được – có thể không hiểu được – anh ta buông cánh cửa; thò người qua
khung cửa; cố níu lấy ông tổng thư ký trên bực thềm, hai tay ông đang nắm chặt lang cang một cách
tức cười. Nhưng Gregor ngả bổ nhào tới và thét lên một tiếng nhỏ trong lúc tìm một vật gì đê vịn anh ta
lấy thăng bằng trên bộ chân nhỏ bé của anh. Bổng nhiên, lần đâu tiên trong ngày anh cảm thấy thỏai
mái trong con người của anh ; bộ chân nhỏ xíu đứng vững chải trên mặt đất; anh ta thích thú nhận thấy
bộ chân đó cữ động y như ý muốn của anh; chúng nó còn cố gắng hết sức khênh thân người anh tới chổ
anh muốn tới; và anh tin tưởng rằng những nỗi khổ đau của anh cũng sớm chấm dứt. Anh tự kềm hảm
ý muốn di chuyển nên chỉ lắc mình qua lại trên sàn nhà. Mẹ anh đứng đó không cách xa trước mặt anh,
thọat đầu lúng túng, bổng nhiên nhảy dựng lên, hai tay giăng ra, ngón tay xòe, miệng thét lớn: “Cứu tôi
với, làm phước cứu tôi với!” Lối nghiêng đầu của bà làm ta nghĩ rằng bà muốn thấy Gregor khả quan
hơn nhưng hành đông một cách vô ý thức, bà lại bước thụt lùi, chứng tỏ bà không muốn; bà quên chiếc
bàn sau lưng đầy đồ ăn sáng; khi bà đụng chiếc bàn bà vội vàng ngồi lên nó một cách lơ đểnh, không
nhân thấy răng bình cà-phê bị nghiêng đổ, nước cà-phê chảy ra lênh láng trên mặt thảm.
“Mẹ ơi, mẹ ơi”,Gregor nhẹ nhàng nói va ngước mắt nhìn bà. Anh ta đã hòan toàn quên ông
Tổng thư ký trong khỏanh khắc, nhưng không thể không búng quai hàm mình trong không khí khi
nhìn thấy cà-phê chảy ra. Điều nầy làm cho mẹ Gregor thét lên lần nữa, bà chạy trốn vào vòng tay của
bố Gregor khi ông chạy lại phía bà. Về phần Gregor anh không còn thì giờ nào cho bố mẹ mình; ông
tỏng thư ký đã vói được cầu thang; cầm ông gát lên lang cang, ông ngóay nhìn lại lần chót. Gregor rượt
theo ông; anh muốn bắt kịp ông; ông tổng thư ký nghi ngờ điều gì đó nên ông phóng nhanh xuống
nhiều nấc thang một lượt và biến mất; tiếng hét của ông còn vang dội quanh cầu thang. Cuộc chạy trốn
của ông tổng thư ký rủi thay làm cho bố Gregor kinh hõang. Cho đến phút nầy ông ta hình như tương
đối tự chủ, nhưng bây giờ thay vì rượt bắt ông tổng thư ký hay it nhất không ngăn trờ Gregor đuổi bắt,
bố Gregor chộp lấy bẳng tay mặt chiểc gậy (của ông tổng thư ký đã bỏ lại trên ghế với chiếc mũ và áo
chòang), tay trái hốt lấy nột tờ báo to trên bàn và dùng chúng nó để xua đẩy Gregor ngược về phòng
hắn vừa đi vừa dậm chân. Những lời năn nĩ khẫn cầu của Gregor đối với bố anh đều vô hiệu, lời khẫn
cầu đó không đuợc hiều, mặc cho anh tha thiết cúi đầu, bố anh vẫn cứ dậm chân mạnh hơn. Đối diện
với căn phòng, mặc dù trời lạnh buốt bên ngòai, mẹ của Gregor đã kéo mở một cửa sổ, bà nghiêng
mình ra ngòai hai tay bụm mặt. Một luồng gió mạnh từ ngòai đuờng thổi vào cầu thang, các bức màn
bay lên, những tờ báo trên bàn rung lên phần phật và vài tờ bị thổi văng xuống sàn. Không có gì cản
trở ông bố của Gregor xua đuổi hắn lui về phòng, mồm ông luôn huýt sáo như đối với một người man
dã. Gregor chưa hề thực tập thụt lùi nên đi rầt chậm. Nếu anh có cơ hội xoay vòng lại chắc anh đã đi

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 264
thẳng vào phòng mình rồi, nhưng anh sợ rằng bỏ thì giờ làm như thê bố anh sẽ mất kiên nhẫn , và lúc
nào hắn cũng e sợ một đòn gậy chí tử gây ra bởi cây gậy trong tay bố hắn giáng xuống lưng hoặc lên
đầu hắn. Cuối cùng rồi Gregor nhận thấy một cách tức bực rằng anh không thể nào đi lui trên một lằn
thẳng được; do đó anh khởi đầu gâp rút xoay mình lại, mắt thường xuyên ngó chừng bố hắn. Cữ động
nầy xãy ra chậm chạp, nhưng có thể bố anh đóan được ý đồ tốt đó nên không hành động gì để ngăn cản
anh, thực ra, đôi khi ông còn dùng mủi chiếc gậy để chỉ hướng xoay cho anh. Phải chi ông ta ngừng
tiếng húyt sáo rất khó chịu kia! Nó làm cho Gregor vô cùng bối rối. Khi anh xoay mình gần xong, tai
vẫn còn nghe tiếng húyt sáo, anh đã xoay nhầm ngươc lại. Anh vui sướng khi thấy đầu mình ngay hàng
với mặt cửa, nhưng cũng nhận thấy lồ cửa quá hẹp cho thân mình to lớn của anh chui lọt qua mà không
găp khó khăn. Trong trạng thái tinh thần hiện tại bố anh Gregor không nghĩ tới việc mở cánh cữa đôi ra
cho Gregor có đủ chổ chui mình qua. Ông chỉ có trong đầu ý tưởng là đẩy Gregor trờ về phòng càng
sớm càng tốt. Ông cũng không cho Gregor có thì giờ đứng thẳng người dậy để lách mình qua cửa. Gây
thêm tiếng động to hơn bao giờ hết, ông cố sức xua Gregor về trước xem như trước mặt hắn không có
trở ngại nào cả; Gregor nghe tưởng chừng như có nhiều ông bố sau lưng hắn một lúc; một kinh nghiệm
không tốt đẹp gì, và anh cố rưởn mình qua lổ hổng không cần biết hậu quả sẽ ra sao. Hắn dở hổng một
phia hông người hắn, dựa sát vào lồ hổng cửa với một góc độ nghiêng, một bên sườn bị cào bởi khung
cửa sổ sơn trắng đau đớn lắm và để lại dấu trầy xướt màu nâu, để rồi cả thân mình hắn bị kẹt cứng
không cựa quậy được, bộ chân một bên thì lẩy bẩy run trong không khí, trong lúc bộ chân bên kia bị
đè bẹp xuống sàn đau điến. Bấy giờ bố của hắn đẩy mạnh phía sau mình hắn trượt qua chổ kẹt một
cách trơn tru, văng sâu trong phòng, mình mẩy máu me đầm đìa. Cửa phòng đóng sầm lại, then gài
chặt, rồi tất cả đều yên lặng.
.
II
Mãi đến chiều tối hôm ấy Gregor mới hồi tỉnh giấc ngủ say gần như hôn mê. Có thể anh cũng tỉnh giấc
ngay sau đó nếu anh không bị quấy rối, vì anh cũng ngủ đầy đủ và khỏe khoắn lại.Nhưng anh có cảm
tửơng như tiếng bước đi hấp tấp và tiếng cửa phòng trước được cẫn thận đóng lại đã đánh thức anh dậy.
Ánh sáng vảng vọt từ những ngọn đèn điện đường chiếu nhẹ lên trần nhà và trên mặt bàn ghế, nhưng
dưới sàn chổ Gregor nằm vẫn tối đen. Anh rướn mình về phía cửa, quờ quạng với cặp râu – mà anh đã
bắt đầu hiểu biết giá trị của nó – để cảm nhận việc gì đã xãy ra. Phân nửa người bên trái anh giống như
một vết sẹo kéo dài đau buốt, anh phải bò khập khểnh trên hai hàng chân. Một chiếc chân bị thương
quá nặng lúc sáng nay – thực là một phép mầu mà chỉ có một chiếc chân bị hư thôi – đuợc kéo lết theo
tê liệt.
Cho đến khi anh đến tận cửa bấy giờ anh mới nhận ra điều đã thu hút anh đến đó là mùi của
thức ăn. Sát bên cửa có một dĩa đầy sữa ngọt với một ít mẩu bành mì trắng nổi lều bều. Anh thích chí
quá hầu như muốn phá lên cừơi, và vì anh cảm thấy đói hơn sáng nay, anh lập tức gục đầu trong sữa
gần ngập cả mắt. Nhưng anh thụt đầu lại một cách bất mãn; bởi vì phía bên trái thân anh bị đau đớn
làm cho anh không ăn được – anh chỉ ăn được khi tòan bô thân thể anh hoạt động chung như môt ống
hút - nhưng mùi vị sữa cũng kém ngon. Thông thường thì sữa như thế nầy anh rất ưa thích và em gái
của anh chắc chắn để ra đó cho anh bởi lý do nầy, nhưng anh chối bỏ ý muốn đó và quay mình khỏi dĩa
sữa anh bò trở lại giữa phòng.
Xuyên vết nứt qua cửa, Gregor nhìn thấy ngọn đèn ga đã sáng trong phòng khách. Bố anh
thuờng thì giờ nầy đang ngồi với tờ báo chiều và đọc lớn giọng cho mẹ anh và đôi khi em gái anh nghe,
nhưng bây giờ thì không có một tiếng động gì cả. Em gái của Gregor thường hay viết cho Bố mình
cảm tưởng về cách ông đọc, nhưng dạo nầy hình như ông đã mất thói quen ấy. Xung quanh đều yên
lặng quá mức, mặc dù có ngừơi hiện diện trong giải phố. “Quả thật là một cuộc sống đầy yên tỉnh trong

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 265
gia đình nầy”, Gregor tự bảo, và nhìn sửng vào bóng tối, anh ta cảm thấy một niềm hãnh diện to lớn
rằng mình đã có khả năng trơ giúp bảo tòan cho gia đình anh gôm có bố mẹ và em gái dưới một mái
nhà ấm cúng như thế. Nhưng giờ đây nếu sự ấm cúng và giàu có đó có thể chấm dứt một cách thê thảm
hãi hùng thì sao? Điều đó thì Gregor không muốn nghĩ ngợi nhiều lắm, nên anh ta bắt đầu di chuyển,
bò tới bò lui trong phòng.
Có một lần trong đêm dài nầy, cánh cửa một bên phòng sịch hé mở và vội vàng đóng lại; một
lúc lâu sau, cành cửa phía bên kia phòng cũng đóng mở y như thế; hình như có người muốn vô phòng
nhưng lại đổi ý. Gregor bò đến sát cửa chờ đợi, định bụng sẽ bằng mọi cách mang người khách rụt rè
đó vào trong phòng, hoặc giả ít nữa biết người đó là ai; nhưng cánh cửa không đươc mở lần nào nửa
suốt trọn đêm và Gregor chờ đợi một cách vô vọng. Sáng bửa trước lúc cửa còn khóa chặt thì ai ai cũng
muốn vào phòng gặp anh, giờ thì anh ta đã mở một cánh còn cánh kia đã mở khóa trong ngày, thì
không mộr ai đến cả, và chìa khóa thì nằm phía ngòai cửa.
Mãi đến gần khuya thì ngọn đèn ga trong phòng khách mới phụt tắt, và bây giờ người ta mới dễ
dàng nhận ra là bố mẹ và em gái anh đã còn thức đến giờ đó, và ta nghe rõ rệr tiếng chân nhón gót của
họ cùng rời phòng một lúc. Rõ ràng là không ai sẽ vào phòng Gregor cho đến sáng hôm sau, như thế
anh sẽ có nhiều thì giờ suy nghĩ mà không bị quấy rầy để tìm một phương thức sắp xếp lại cuộc đời
mình. Vì một lý do gì đó, phòng anh trông cao và trống rổng, nơi anh bị cưởng bách giam cầm nầy làm
anh khó chịu trong lúc anh nằm ngữa lưng – mặc dù nơi nầy anh đã sống năm năm rồi. Không cảm
nhận được điều gì khác lạ hơn là một chút hổ thẹn, anh ta bò ngay vào dưới gầm của chiếc ghế dài. Ghế
này đè lên lưng của anh một tí, làm cho anh không còn cất đầu lên được, nhưng anh cảm thấy dể chịu
tức khắc và chỉ tiếc có một điều là thân thể anh quá to nên không nằm trọn vẹn dưới ghế được.
Anh ngủ suốt đêm tại đó. Đôi khi anh thiếp đi trong một cơn mê nhẹ nhàng, mặc dù anh bị đánh
thức thường xuyên bởi cơn đói, và đôi khi vì nhiều lo lắng và hy vọng hảo huyền lúc nào cũng mang
tới kết luận y như nhau: trong thời gian hiện tại anh phải trầm tỉnh, anh phải tỏ ra kiên nhẩn và biết
điều để cho gia đình anh chịu đựng được những nỗi khổ tâm mà anh đã áp đăt lên họ trong tình trạng
hiên hữu.
Gregor sớm có dịp thữ thách nghị lực của mình trong những quyết định anh làm trong buổi sáng
sớm hôm sau trước khi bóng tối tan biến, lúc em gái anh đã trang phục gần xong, mở cửa phòng anh và
nhìn vào một cách lo lắng. Cô ta khong nhìn thấy anh ta ngay, nhưng khi cô ta thấy anh ở dưới ghế dài
– anh phải có mặt ở đâu đó chứ, Chúa ơi, anh ta không thế nào bay mất được – cô ta kinh hãi rụng rời
đóng sầm cửa lại từ phía ngòai. Cô hối tiếc hành động đó nên mở cửa lại và nhón gót đi vào như khi
phải vào phòng người ốm nặng họăc phòng của một người xa lạ. Gregor ngẩng đầu tới truớc sát vào
cạnh ghế dài và nhìn cô. Có thể cô đã thấy rằng anh không đá động gì đến sữa cả và cảm nhận rằng đó
không phải vì không đói và sẽ chờ cô đem thức ăn khác thích hợp hơn? Nếu cô ta không làm như vậy
có lẽ anh ta thà chịu đói chứ sẽ không lưu ý cô, mặc dù anh bị thúc đẩy bởi ý muốn mãnh liệt phóng
nhanh ra khỏi ghế dài để nằm phục dưới chân nàng khẩn cầu nàng cho anh một vài món ăn hợp khẩu
vị. Tuy nhiên, cô ta đã hơi ngạc nhiên nhận thức ngay là đĩa sữa hãy còn đầy với vài giọt sữa tung tóe
trên vành đĩa. Cô lập tức bưng đĩa sữa lên – dùng nùi giẻ chứ không dùng tay không – để đưa đĩa sũa
ra ngòai. Gregor hết sức tò mò muốn biết cô nàng sẽ đem thứ gì để thay thế, tưởng tượng hết mức
trong tâm trí cũng không đóan nổi cô em gái tốt bụng sẽ thực sự mang đến vật gì.. Vì muốn thí nghiệm
khẩu vị của anh, cô ta đem một lô đủ thứ đồ ăn sắp trên tờ báo củ. Nào là rau cải gần hư thúi; xương
vụn từ bữa ăn chiều phủ một lớp sốt cũ đã đong đặc; vài hạt nho khô, hạnh nhân; bánh sữa phó-mách
mà hai ngày trước đây Gregor đã tuyên bố là không thể nào nuốt được; và một mẫu bánh mì khô, có
trét bơ và rắc muối. Với tất cả thức ăn đó, cô ta còn châm đầy nước trong chiếc dĩa cô để riêng ra một
chổ cho Gregor dùng. Rồi để khỏi phải làm cho nguợng nghịu vì cô biết Gregor sẽ không ăn trước mặt
cô, cô ta vội vàng bước ra khỏi phòng và vặn khóa cửa lại để Gregor tùy nghi sửa sọan cho thỏai mái.
Bộ chân của Gregor cử động nhanh như máy, cuối cùng rồi anh ta cũng ăn đựoc. Hơn nữa, vết thương

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 266
tích đã lành làm cho anh cữ động dễ dàng hơn. Việc nầy làm cho anh ngạc nhiên, vì cách đây một tháng
anh bị đứt tay mà cho đến hôm qua ngón tay vẫn còn đau. “Có phải bây giờ mình đã trở thành chai
cứng hơn trước hơn chăng?” anh nghĩ, và anh đã hút ngấu nghiến miếng bánh sữa mà mùi vị quyến rủ
hơn tất cả những thức ăn bầy ra trên tờ báo. Anh tiêu thụ rất nhanh thức ăn hết món nầy sang món nọ
một cách khóai trá đến chảy nước mắt, anh ăn hết bánh sữa phó-mách, rau cải với sốt; những thức ăn
tươi trái lại anh không thích tí nào vi mùi của nó, và lôi những thứ anh thích cách xa chúng nó. Một
khỏang thời gian khá lâu khi ăn xong anh vẫn còn nằm tại chổ lơ mơ thì em gái anh chầm chậm mở
khóa cửa như báo tin rằng đã đến lúc anh rút lui. Anh ta giật mình vì đang thiu thiu ngủ, và vội vã chui
xuống gậm ghế dài. Nhưng anh phải cố gắng hết sức để nằm yên đó dù trong thời gian ngắn em gái anh
ở trong phòng, bởi vì ăn quá nhiều làm cho bụng anh căn to và khó thở trong chổ hẹp. Gần ngộp thở
anh ta nhìn em mình hững hờ cầm chổi quét đồ ăn thừa đem trộn với đồ ăn mà anh chưa đụng tới xem
như đồ thừa rồi. Cô ta trút tất cả vào một hộp, đậy lại bằng chiếc nắp gỗ và bưng ra ngòai. Cô ta vừa
xoay mình ra thì Gregor đã chui ra khỏi gậm ghế dài và vươn vai.
Kể từ bữa đó Gregor nhận đồ ăn hằng ngày của mình như thế, một lần buổi sáng khi bố mẹ cô
và chị giúp việc còn ngủ, và lần thứ hai là lúc mọi người ăn xong bữa trưa và bố mẹ cô ngủ một tí, cô
sai chị giúp việc chạy vài công chuyện lặt vặt. Bố mẹ Gregor cũng không muốn bỏ đói anh, nhưng có
lẽ ông bà cũng không muốn có thêm kinh nghiệm về nỗi đau đớn của anh ta hơn là nghe thuật lại, và có
thể em gái anh muốn tránh cho bố mẹ mình nỗi khốn khổ mà họ đã vừa trải qua.
Gregor không thể nào biết được bố mẹ mình đã nói gì với viên Bác sĩ và anh thợ sửa ổ khóa
buổi sáng đó để họ ra khỏi nhà. Vì lẽ không ai hiểu được anh, không một ai, kể cả em gái anh, nghĩ
rằng anh hiểu được họ, cho nên anh phải bằng lòng nghe những tiếng thở dài và lời khấn vái chư vị
Thánh thần mỗi lần cô đi qua phòng anh. Chỉ khi mãi về sau, lúc cô đã hơi quen với hiện trạng – lẽ dĩ
nhiên không có vấn đề cô hòan tòan quen với tình trạng – thì Gregor mới bắt gặp một câu nhận xét thân
mật, hay ít nhất một nhận xét có thể tạm gọi là thân mật. “Hôm nay anh ta ăn ngon miệng đấy chứ”, cô
ta nói khi thấy anh ăn hết tất cả đồ ăn đã dọn ra nhanh chóng, hoặc giã khi anh chừa lại hầu hết đồ ăn,
một điều thừờng xãy ra gần đây, cô ta buồn bả nói, “nào, mọi thứ vẫn còn nguyên”.
Mặc dù Gregor không trực tiếp nghe được nhưng hầu hết việc gì được bàn luận trong phòng bên
cạnh, và mỗi lần có ai lên tiếng thì anh di chuyển đến phia cánh cửa liên hệ và áp sát mình vào đó. Lúc
đầu thì ít khi câu chuyện nào cũng không liên quan gì tới anh trực tiếp. Trọn hai ngày trong mỗi bữa ăn
tất cả câu chuyện đều xoay quanh việc gì họ phải làm bây giờ; thậm chí, giữa hai bữa ăn, họ cũng bàn
về vấn đề đó vì trong nhà lúc nào cũng có hai người – không ai muốn ở nhà một mình cả và hơn nữa
không ai muốn để giải phố trống vắng hòan tòan. Và ngay ngày đầu tiên chị giúp việc đã quỳ gối năn nỉ
mẹ của Gregor cho chị nghỉ việc ngay tức khắc. Không ai biết chị hiểu đựơc bao nhiêu điều đã xãy ra
nhưng chị ta đã ra đi trong khỏang mười lăm phút sau đó, vừa khóc vừa cám ơn mẹ của Gregor như bà
đã ban cho chị một đặc ân khi cho chị ta nghỉ việc. Chị ta còn thề thốt nặng nề sẽ không tiết lộ tí gì về
mọi sự đã xãy ra, măc dù không ai hỏi đến cả.
Bây giờ thì em gái của Gregor phải phụ giúp mẹ nấu ăn, mặc dù không ai nghỉ gì tới ăn uống
bao nhiêu. Gregor thường nghe người nầy khuyên mời nguòi kia một cách vô hiệu, để rồi chỉ được câu
trả lời “thôi, cám ơn, tôi đủ rồi” hay một câu tương tợ. Cũng không ai uống (rươu) nhiều. Đôi khi em
gái của anh hỏi bố có muốn uống bia không, hy vọng nàng sẽ đươc dịp đi lấy rượu. Khi bố của cô
không nói gì cả thì cô ta hỏi thêm rằng có cần nguời giúp việc làm công tác đó không, để ông ta không
măc cảm là ích kỷ, nhưng bố cô chấm dứt vấn đề bằng một tiếng “Không” rất to, thì không ai nói gì
thêm nữa.
Mặc dù trước cuối ngày thứ nhất, Bố của Gregor đã cắc nghĩa cho mẹ và em gái hắn tình trạng
tài chánh của họ và viễn ảnh như thế nào. Một đôi khi ông đứng dậy khỏi bàn, và lấy ra biên lai hoặc
tài liệu từ chiếc hộp đựng tiền ông đã giữ lại sau khi cơ sở thương maị ông sụp đổ năm năm trước đây.
Gregor nghe ông mở ổ khóa rắc rối rồi khóa lại sau khi ông lấy ra món đồ ông muốn. Gregor nghe bố

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 267
mình nói về tin tốt trước kể từ khi anh bị nhốt trong phòng của mình. Anh tưởng rằng không còn gì cả
sau sự sụp đô cơ sở thương mại của ông, ít nhất là bố anh cũng không tiết lộ sự gì khác hơn, và Gregor
cũng không hề hỏi đến. Sự thiếu may mắn đó đã dồn gia đình Gregor vào một tình trạng khùng hỏang,
và điều lo lắng duy nhất lúc bấy giờ là sắp xếp mọi sự để ai nấy đều sớm quên đi điều không tốt đã xãy
ra. Bởi thế khi anh ta bắt đầu cố gắng đặc biệt làm việc với một nổ lực phi thường nó đã đưa anh từ địa
vị người bán hàng phụ đến chức vụ đại diện thương mại rất nhanh chóng, đem đến nhiều cơ hội thu lợi
khác nhau, Gregor đã biến chuyển sự thành công của mình thành tiền mặt mà anh trải lên bàn trước sự
ngạc nhiên và thích thú của gia đình. Có những hồi hưng thịnh không bao giờ trở lại, ít nhất với sự huy
hòang xưa, mặc dù Gregor đã làm ra được rất nhiều tiền để anh có thể đài thọ cho cả gia đình và đã làm
như vậy. Cả Gregor lẫn gia đình đã có thói quen ấy rồi, gia đình thì nhận tiền với sự tri ân còn Gregor
thì vui sướng ban phát, mặc dù tình yêu thương nồng nhiệt đã không còn như cũ. Gregor chì còn gần
gụi với em gái mà thôi. Khác với anh, cô ta rất ưa thích âm nhạc và là một thiên tài về vỹ cầm, anh ta
có một dự định bí mật là sẽ gửi cô đi học tại Viện Đại Học Âm Nhạc sang năm tới dù rằng rất tốn kém,
điều mà anh phải tính tóan để chu tòan. Trong những thời gian ngắn ngủi mà Gregor có mặt tại thành
phố của mình, anh thường nói chuyện với em mình về Viện Đại Học Âm Nhạc nhưng có vẻ như một
giấc mơ đẹp không thế nào thực hiện được. Bố mẹ Gregor thì không thích nghe câu chuyện ngây thơ
đó, nhưng Gregor đã suy nghĩ căn kẻ và quyết định sẽ trân trọng báo tin dự đinh của anh trong dịp Lễ
Giáng Sinh.
Đó thật là một diều hòan tòan vô ích đang hiện ra trong trí anh trong lúc nầy, khi anh đứng
thẳng áp thân mình vào cánh cửa và lắng tay nghe. Có nhiều lúc anh ta quá mệt mõi để tiếp tục nghe
khi chiếc đầu anh ngả gục xuống cửa và anh ngấc nó dậy, thì tiếng động cực kỳ nhỏ bé do anh gây ra
cũng được nghe qua phòng bên cạnh và tất cả đều yên lặng. “Nó đang làm gì thế”, bố anh sẽ nói, sau
khi đến gần cánh cửa và như thế ngưng ngang câu chuyện, để rồi dần dần tiếp tục lại.
Khi cắc nghĩa việc gì, bố của Gregor hay lặp đi lặp lại nhiều lần, một phần vì ông ta đã làm
những công tác đó và một phần tại vì mẹ của Gregor không hiểu hết câu chuyện khi nghe lần đầu tiên.
Xuyên qua nhiều lần cắc nghĩa như thế Gregor khám phá một cách thích thú rằng mặc dù đã trải qua
cuộc suy trầm họ cũng còn một số tiền còn lai. Số tiền đó cũng không nhiều nhưng cũng chưa hề động
tới và đã đẽ lời kết tụ. Ngòai ra, họ cũng không tiêu xài hết tất cả số tiền Gregor đem về nhà hằng
tháng, chỉ dành riêng một ít cho mình, và số tiền nầy cũng tăng trưởng. Đứng sau cánh cửa, Gregor gật
gù tán thưởng sự cẩn thận và cần kiệm nầy. Anh cũng có thể dùng số tiền thặng dư nầy để giảm thiểu
món nợ mà bố anh còn thiếu ông chủ, và ngày mà anh được tự do nghỉ việc sẽ xãy ra gần kề, nhưng
bây giờ thì chắc chắn là bố anh đã hành động một cách tốt đẹp nhất.
Số tiền đó tuy nhiên chắc chắn cũng không cho phép gia đình anh sống với tiền lời do hối xuất;
nó chỉ đủ để bảo trì họ có lẽ một hay là hai năm, không hơn. Có thể nói là số tiền đó nên để dành riêng
cho những sự khẩn cấp và không nên rớ tới, tiền để sinh sống hằng ngày phải được cung cấp bởi lương
bổng thu đạt trong nghề nghiệp. Bố anh còn khỏe mạnh nhưng đã già và thiếu tự tin. Trong năm năm
không làm việc – ngày nghỉ lễ đàu tiên trong cuộc đời đầy khó nhọc và thiếu thành công – ông ta đã
lên cân nhiều và trở thành chậm chạp và vụng về. Có thể nào mẹ già của Gregor phải ra đi làm để kiếm
tiền không? Bà bị bệnh hen suyễn và chỉ việc di chuyển trong nhà cũng đã khó nhọc rồi, hể cách một
ngày thì bà phải nằm nghỉ trọn ngày để chiến đấu để thở, nằm trên chiếc ghế dài, cận cửa sổ mở toang.
Có thể nào em gái của anh phải đi làm không? Cô chỉ là một đứa bé mới mười bãy tuổi đầu, cuộc đời
cô cho đên giờ nầy rất đáng được ganh tỵ, chỉ biết mặc đẹp, ngủ dậy trễ, phụ giúp công việc buôn bán,
tham gia những thú vui nhẹ nhàng và nhất là chơi vỹ cầm. Khi họ bắt đầu nói về nhu cầu đi làm kiếm
tiền thì Gregor luôn luôn lìa cửa phòng và buông mình xuống chiếc ghế dài bằng da mát lạnh, đặt sát
cửa, tỏ rằng anh đang bị nóng bức vì mắc cở và hối tiếc.
Anh ta thường hay nằm đó suốt cả đêm không chợp mắt mà gãi mấy ngón tay trên nệm da hằng
giờ. Hoặc giả anh đẩy một chiếc ghé sát vào khung cửa sổ rổi trèo lên đó ngồi và nghiêng mình nhìn ra

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 268
ngòai. Anh thường nhận thức một cảm giác tự do rất mạnh mẽ, nhưng hành động đó lúc sau nầy lại chỉ
làm cho anh dễ ghi nhớ hơn là cảm nhận, hầu như những gì anh thực sự dự kiến bị lu mờ dần mỗi ngày,
dù rằng sự vật rất gần gủi; anh vẫn thường hay nguyền rủa sự hiện diện thường xuyên của bệnh viện
nằm bên kia đường, nhưng bây giờ anh không còn trông thấy nó nữa, và nếu anh không biết trước rằng
anh hiện cư ngụ tại Charlottenstrasse, một con đừơng yên tỉnh măc dù nằm giữa thành phố, anh có thể
tưởng mình đang nhìn ra cửa sổ vào khung cảnh một khu đất trống đổ rác, nơi mà bầu trời xám xịt nối
liền với mầu đất xám tro. Đứa em gái của anh chỉ cần nhận xét về chiếc ghế hai lần truớc khi cô luôn
luôn đẩy nó vào vị trí cũ gần cửa sổ, khi cô dọn dẹp căn phòng, và cô cũng để nguyên cánh bên trong
cửa sổ ở vị thế mở từ đó về sau.
Nếu Gregor có thể nói với em gái mình được và cám ơn cô đã giúp anh thì câu chuyện sẽ nhẹ
nhỏm cho anh biết mấy; đằng nầy nó tạo nên sự đau đớn cho anh. Lẽ dĩ nhiên cô em gái của anh cố hết
sức mình tỏ ra như không có một gánh nặng gì cả, và càng về lâu cô càng dễ đảm trách công việc đó,
nhưng với thời gian, Gregor cũng thấy rõ điều nầy khá tường tận. Anh cảm thấy rất bực mình khó chịu
bây giờ mỗi khi cô vào phòng. Vừa bước vào cô lập tức đóng ngay cửa phòng lại như một biện pháp
an tòan để khỏi ai có thể nhìn vào phòng Gregor, rồi cô đi thẳng lại cửa sổ mở nhanh ra hầu như cô bị
ngợp thở. Mặc dù trời lạnh, cô ta vẫn đứng tại cửa sổ hít thở sâu một hồi lâu. Hai lần trong ngày, cô ta
báo động Gregor về công tác thực tập ôn ào nầy; trong lúc đó anh nằm dưới gậm chiếc ghế dài run lập
cập, biết rỏ rằng cô ta không hề muốn làm khổ anh như thế, nhưng cô không tài nào ở chung với anh
một phòng với cửa sổ đóng kín.
Một hôm, khỏang một tháng sau sự hóa thân của Gregor khi em gái của anh không còn lý do
đặc biệt nào để sững sốt về hình dung của anh nữa, cô ta vào phòng anh hơi sớm hơn thường lệ thì cô ta
chợt bắt gặp anh đang nhìn sững ra cửa sổ, bất động, đúng vào vị trí mà anh được xem là kinh khủng
nhất. Sự kiện mà nếu cô em gái anh không bước vào phòng sẽ không làm cho anh ngạc nhiên vì cô sẽ
gặp khó khăn để mở cửa sổ ra lập tức khi anh còn ở đó, nhưng chẳng những cô không đi vào phòng, cô
thối lui lại và đóng cửa lại sau lưng cô, một người lạ có thể tưởng rằng anh cô đã dọa cắn cô ta. Gregor
bò thẳng xuống gậm chiếc ghế dài, lẽ dĩ nhiên, nhưng anh phải chờ đến giữa trưa thì em gái anh mới
trở lại và cô tỏ vẽ khó chịu hơn bình thường. Điều đó làm anh cảm nhận ra rằng cô ta vẫn không chịu
nổi hình dung gớm ghiếc của anh và nếu sẽ tiếp tục như thế có thể phải tự kềm hảm động năng thúc
đẩy chạy trốn khi nhìn thấy một phần nhỏ cơ thể anh ló ra khỏi gậm giường.
Một hôm, vì muốn tránh cho cô khỏi nhìn thấy cảnh tượng ấy, anh ta bỏ ra bốn tiếng đồng hồ để
mang chiếc khăn trải giường đến chiếc ghế dài bằng cách để trên lưng anh và sắp xếp nó để che khuất
tòan thân anh ngỏ hầu em gái của anh có cúi xuống cũng không trông thấy anh. Nếu cô ta nghĩ rằng
chiếc khăn trải giừơng đó không cần thiết thì cô ta chỉ mở nó ra, vì chính Gregor cũng chẳng thích thú
gì để che dấu mình hoàn toàn. Cô ta để nguyên chiếc khăn tại chổ. Gregor nghĩ rằng mình có bắt gặp
một tia nhìn biết ơn một lần anh cẫn thận hé nhìn qua chiếc khăn xem phãn ứng của cô về sự sắp xếp
mới.
Qua mười bốn ngày đầu bố mẹ Gregor không có can đảm vào phòng chàng để thăm. Anh ta có
thể nghe họ tỏ lời cám ơn công khó mà em gái anh đã đãm trách mặc dù trước đó họ xem cô hầu như
vô dụng và thường bị phiền phức. Nhưng bây giờ thì cả hai bố mẹ thường đứng chờ ngoài cửa Gregor
trong lúc cô dọn dẹp bên trong, và khi cô ta đi ra cô phải trả lời rõ rang mọi sự, Gregor đã ăn những gì,
anh ta đã hành động ra sao và có thể tiến triển gì không. Mẹ của anh cũng muốn viếng thăm anh sớm
hơn nhưng bố và em gái khuyến cáo ngược lại. Gregor nghe phơn phớt qua câu chuyện nầy và cũng
biểu đồng tình. Về sau nầy, bà phải bị ôm giữ lại và đã làm cho bà phải thét lên : “Buông tôi ra để tôi
nhìn thấy Gregor, đứa con bất hạnh của tôi! Mấy người không hiểu tôi cần thấy mặt nó à?”, và Gregor
nghĩ rằng có lẽ việc tốt nhất là để cho mẹ anh vào phòng, không phải mỗi ngày dĩ nhiên, mà là mỗi
tuần một lần; như thế bà ta sẽ hiểu rõ mọi việc hơn cô em gái vì mặc dù cô rất can đảm, cô vẫn còn là

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 269
đứa trẻ và có thể không thấu nhận hết nỗi cơ cực của công tác cô đảm trách bằng một người trưởng
thành.
Ước muốn của Gregor để gặp mẹ mình được thỏa nguyện sớm hơn. Thể theo ý bố mẹ mình,
Gregor tránh vùng cửa sổ lúc ban ngày để khỏi bị thấy, vài thước vuông còn lại của sàn gổ không đủ
chổ cho hắn ta bò quanh, thật khó cho anh nằm yên suốt đêm, các thức ăn không còn hấp dẫn nữa, cho
nên anh ta giải trí mình bằng thói quen bò lên bò xuống trên vách và trần nhà. Anh rất thích treo mình
trên trần nhà; nó hòan tòan khác biệt với nằm trên sàn nhà; anh thở thong thả hơn; thân thể anh nhip
nhàng với hơi thở; và trên đó anh cảm thấy buông thả hầu như hạnh phúc, đến độ tự mình ngạc nhiên vì
đã buông tay rớt khỏi trần đánh rầm xuống sàn nhà. Nhưng bây giờ lẽ dĩ nhiên anh đã tự chủ được thân
thể anh khá hơn nhiều và mặc dù té nặng như thế anh cũng không bị thương tích gì. Nhanh hơn mình
tưởng, em gái anh đã biết rõ thú tiêu khiễn mới của anh – anh ta để lại dấu tích bằng chất nhựa tiết ra từ
những chân của anh khi bò ngang một chổ nào – điều đó khiến cô nghĩ có thể giúp anh làm việc dễ hơn
bằng cách dời bàn ghế chừa trống con đường anh bò qua, đặc biệt là chiếc tủ đứng nhiều hộc và chiếc
bàn giấy. Nhớ rằng đây là một việc mà cô ta không thể tự làm lấy một mình nổi; cô không dám nhờ bố
cô phụ giúp; đứa tớ gái mười sáu tuổi phải đãm trách công việc nầy, vì người đầu bếp đã thôi việc, và
vì cô được lệnh khóa chặt cửa nhà bêp ngày đêm chỉ mở mở ra khi có việc gì thật quan trọng; bởi thế
cô em gái Gregor chỉ còn chọn đuợc một đường là chờ lúc nào bố Gregor vắng nhà thì nhờ mẹ mình
giúp một tay. Khi bà đến gần phòng, Gregor nghe bà bày tỏ sự vui mừng của mình, nhưng khi bà tới
trước cửa thì bà yên lặng. Trước hết lẽ dĩ nhiên cô em gái vô trong phòng trước quan sát để chắc rằng
mọi việc đều tốt đẹp, bấy giờ cô mới cho mẹ cô vào . Gregor đã vội vàng kéo chiếc khăn trải giường
thấp xuống chiếc ghế dài và xếp thêm nhiều lằn để mọi sự trông như bị quẵng bừa bải. Gregor cũng tự
chế mình để không do thám mẹ anh lần nầy trong lúc hắn ta nằm dưới khăn giừờng; anh; anh bỏ qua
cơ hội được nhìn thấy mẹ mình cho tới lần sau và chỉ dãn dị bằng lòng thấy bà viếng thăm “Mẹ cứ vào
đi, anh ấy không thể gặp được”, cô ta nói, chắc hẳn là cô dắt tay bà. Chiếc tủ nhiều hộc cũ quá nặng
cho hai vị phụ nữ ốm yếu để di chuyển, Gregor lắng tai nghe thì biết rằng cô em gái mình luôn luôn
nhận phần nặng nề nhất và không lưu ý tới lời khuyến cáo của me rằng cô có thể bị trặc gân. Công tác
nầy kéo dài rất lâu. Sau hơn mười lăm phut lao động nhọc nhằn, mẹ cô nói có lẻ nên để yên chiếc tủ tại
chổ, vì một lẽ nó quá nặng để họ kịp di chuyển trước khi bố Gregor trở về, còn bỏ nó giữa phòng lại
còn làm trở ngại thêm, lẽ thứ hai chưa chắc gì dời bàn ghế ra khỏi phòng sẽ giúp ích cho Gregor được
gí. Bà nghĩ rằng có thể ngược lại; cảnh trí của những bức tường trống trơn gây cho bà một cảm tưởng
buồn thảm trong tâm; tại sao Gregor lại không cảm nhận như vậy, anh đã quen thuôc với bàn ghế trong
căn phòng nầy đã lâu rồi, anh sẽ cảm thấy bị bỏ rơi trong một căn phòng trống rỗng như thế . Rồi bà
đổỉ giọng nhỏ hầu như thì thầm như thể muốn Gregor (mả bà không biết hiện ở đâu) không nghe được
giọng nói của bà, vì bà chắc chắn anh không hiểu được tiếng nói của bà, bà nói thêm “và khi lấy bàn
ghế đi hết tỏ rằng chúng ta há chẳng đã bỏ tất cả hy vọng tiến triễn và phó mặc cho anh tự đối phó lấy
một mình? Tôi nghĩ rằng tốt hơn hết là cứ để nguyên căn phòng như cũ để khi Gregor trở lại với chúng
ta anh sẽ thấy mọi sự đều không thay đổi và anh sẽ quên đi thời gian qua môt cách dễ dàng hơn”
Nghe những lời cũa mẹ hắn nói lam cho Gregor hiểu rằng: khi khiếm khuyết một sự thông đạt
trực tiêp giữa con nguời và đời sống tẻ nhạt của gia đình trong hai tháng qua đã làm cho anh bở ngỡ -
anh không tìm ra được lý do nào khác để cắc nghĩa cho mình vì sao anh lại thực sự muốn căn phòng
của anh dọn trống. Nếu quả thực sự anh muốn biến căn phòng thành một hang động, liệu một căn
phòng ấm cúng với bàn ghế anh thừa huởng có thích ứng không? Anh sẽ bò thong thả không bị cản trở
hướng nào cả, nó cũng làm cho anh quên mau chóng quá khứ con người anh trước kia. Anh gần như
quên lãng điều đó nếu không nhờ tiếng nói của mẹ anh – mà anh đã vắng nghe khá lâu – đánh thức anh
dậy. Không có gì phải chuyển đi; tất cả đều để nguyên; tình trạng anh không thể khá hơn nếu không có
ảnh hưởng tốt của bàn ghế, và nếu bàn ghế làm trở ngại khi anh bò thơ thẩn thì đó không phải là một
điều mất mát mà là một điều lợi ích lớn.

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 270
Rủi thay, em gái anh không đồng ý ; cô ta đã quen thuộc với ý tưởng, không phải vô lý, rằng cô
là phát ngôn viên của Gregor đối với bố mẹ anh về những vấn đề liên quan tới anh. Có nghĩa là những
lời khuyến cáo của bà mẹ cô đuợc xem như đủ lý do cho cô cũng cố cho ý tưởng rằng chẳng những di
chuyển chiếc tủ và bàn viết như thoạt ý của cô, nhưng mà là tất cả bàn ghế, ngoại trừ chiếc ghế dài rất
quan trọng. Đó còn hơn là một hành động bậy bạ trẻ con, lẽ dĩ nhiên, hoặc là một sự tự tín bất ngờ mà
cô đã vừa mới thu tập, nó khiến cô khư khư giữ lấy ý kiến mình; cô ta thực sự nhận thấy Gregor cần
chổ rộng hơn để di chuyển lanh quanh, chứ hắn ta không cần bàn ghế, như mọi người đều thấy rõ.. Con
gái đến tuổi đó thường hay lạc quan phấn khởi về nhiều vấn đề, và muốn thực hành theo ý mình lúc nào
thuận tiện nhất. Có thể lý do này khiến cô Grete muốn làm cho truờng hợp Gregor thêm bi thảm hơn để
cô ta có thể trợ giúp anh nhiều hơn. Grete là người duy nhất dám vào phòng đang bị Gregor chế ngự
khi hắn bò ngang dọc trên những bức tường trống.
Do đó, cô từ chối không đề cho mẹ cô thuyết phục cô. Bà mẹ Gregor đã bị khó chịu khi phải ở
trong phòng này, bà không nói chuyện nũa và lo phụ lực với đứa con gái bà di chuyển chiếc tủ với tất
cả sức mình. Chiếc tủ nhiều hộc đó thì Gregor thực sự không cần nhưng chiếc bàn giấy thì phải giử lại.
Khi hai vị phụ nữ đó vừa hì hục đẩy xong chiếc tủ ra khỏi phòng thì Gregor ló đàu mình ra khỏi chiếc
khăn giường để xem mình có thể làm gì được. Anh dự tính sẽ rất dè dặr và cẫn thận, nhưng rủi thay, mẹ
anh dã trở về phòng trước trong lúc Grete còn đang ở bên phòng bên cạnh, hai tay ôm lấy chiếc tủ và
xô đẩy nó qua lại nhưng không nhúc nhích được một phân. Mẹ của Gregor không quen thấy hình dung
của hắn nên có thể phát ốm vì kinh sợ, cho nên Gregor vội vàng thối lui vào phía trong chiếc ghế dài.
Trong lúc cữ động anh không tránh được góc chăn giường lung lay nhẹ. Điều đó đủ làm bà mẹ đẻ ý. Bà
đứng sững đó trong một khắc, rồi quay trở lại với Grete.
Gregor thầm nhủ mình rằng chẳng có việc gì bất thường đã xãy ra; chung qui chỉ có một vài
chiếc bàn ghế được dời đi thôi, nhưng anh sớm phát giác rằng công tác mà hai vị phụ nữ nầy sẽ hòan
tất, xuyên qua câu chuyện họ trao đổi với nhau, về vết trầy do bàn ghế gây ra trên sàn, tất cả những
chuyện ấy làm cho anh có cảm giác anh bị tấn công tứ phía. Với chiếc đầu và cả bộ chân thụt ép vào
người và cả thân hình đè lên sàn nhà, anh bắt buộc phải công nhận vói mình rằng anh hết chịu thấu nữa.
Họ đã dọn sạch phòng anh, lấy đi tất cả những đồ vật thân thiết của anh; họ đã lấy đi chiếc tủ đựng
chiếc cưa lộng và những dụng cụ khác; bây giờ thì họ hâm dọa di chuyển chiếc bàn giấy đã lõm vào
sàn gổ, chiếc bàn giấy mà trên đó anh đã làm bài khi còn là một tập sự viên thương mại, thời trung học,
cũng như thời tiểu học - anh thực sự nóng lòng muốn biết hai vị phụ nữ nầy có thực tâm trong ý định
của họ không. Anh hầu như quên lãng sự có mặt của họ ở đó, vì họ đã quá mõi mệt để nói chuyện trong
lúc làm việc và anh chỉ còn nghe tiếng chân họ nặng nề trên sàn.
Bởi thế, trong lúc hai vị phụ nữ hì hục tì sát người vào để lôi kéo chiếc bàn giấy trong phòng
bên cạnh, anh vội thóat ra ngòai, đổi huớng bốn lần, không biết mình phải cầm giữ lại vật gì, bổng chợt
thấy bức tranh trên vách – bức tranh đã bị lột trần hết những trang trí – chỉ còn hình dung của thiếu phụ
trang phục với bộ mũ áo lông cừu lộng lẫy. Anh vội vã bò lên trên bức tranh, áp thân mình anh vào tấm
kiếng thật chặt và thấy khóai cảm ấm rang nơi bụng mình. Bức tranh nầy ít nhất – phủ che trọn vẹn bởi
Gregor, sẽ không thể nào bị bất cứ ai cưởng đọat được. Anh ngóay đầu nhìn về phía cửa phòng khách
để trông chừng lúc hai vị phụ nữ trở lại.
Họ không tự cho phép mình nghỉ ngơi quá lâu nên họ đã trở lại rất chóng.; Grete quàng cánh tay
ôm mẹ như đở lấy bà. “Chúng ta lấy gì nào bây giờ?”- Grete vừa nói vừa nhìn quanh. Mắt nàng chạm
phải mắt Gregor trên vách. Có thể tại vì mẹ nàng ở đó nên nàng vẫn bình tỉnh, nghiêng mặt về phía bà
đê bà khỏi nhìn quanh và nói giọng hơi run run và gấp rút: “Thôi nào, mình hãy trở lại phòng khách
nghỉ một chốc nhỉ” Gregor đã đọc thấy ý tưởng của Grete, cô ta muốn đưa mẹ cô đến một chổ an tòan
rồi sẽ xua đuổi hắn xuống khỏi vách. Ừ, cô ta có thể thữ xem! Hắn thì nằm yên bất động trên bức hình.
Hắn chẳng thà tấn công thẳng vào mặt nàng.
Thế nhưng những lời nói của Grete làm cho mẹ nàng lo âu, bà bước qua môt bước, nhìn thấy

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 271
một dấu to tướng màu nâu trên vách dán giấy hoa, và trước khi bà biết đấy là Gregor bà thét
lên:”Thượng Đế ơi, Thượng Đế ơi!” Hai cánh tay bà xỏay ra,, bà ngã xuống chiếc ghế dài như lìa bỏ
mọi sự và nằm đó bât động. “Gregor!” em gái của hắn thét lên, mặt phừng phừng lửa giận, tay nắm
chặt run run. Đó lời nói đầu tiên nàng thốt ra trực tiếp với anh ta kể từ khi anh hóa thân. Nàng chạy vào
phòng bên cạnh để tìm loại muối viêm cho mẹ nàng ngữi để hồi tỉnh; Gregor cũng muốn phụ giúp –
anh có thể cứu vớt bức tranh sau nầy, măc dù anh bị dính chặt vào tấm kiếng và anh phải dùng sức
mạnh tự gở mình ra; bấy giờ anh cũng chạy vào phòng bên cạnh để cố vấn em mình như ngày xưa;
nhưng anh chỉ dừng lại sau lưng nàng, bất động; nàng thì lướt nhìn qua các chai lọ, nàng giật mình khi
quay lại thấy anh; một chai rơi xuống sàn và vở tan; một miễn chai cắt vào mặt Gregor, một chất dược
phẩm mạnh văng tung tóe lên mình anh; bây giờ thì Grete không chần chờ gì nũa, nàng hốt tất cả chai
lọ nào hốt được, chạy về hướng mẹ nàng; đóng sầm cửa lại bằng chân mình. Thế là Gregor bị ngăn
cách với mẹ mình, bà mẹ súyt chết vì anh; anh không thể mở cửa ra nếu không xua đuổi em mình đi, và
cô ta phải ở gần bên bà mẹ; anh không thể làm gì khác hơn là chờ đợi; bức nén vì bồn chồn và hối hận,
anh bắt đầu bò lanh quanh, bò trên mọi vật, vách tường, bàn ghế, trần nhà, và cuối cùng trong trạng thái
xô bồ nội tâm và trong lúc tòan thể căn phòng bắt đầu xoay tròn chung quanh anh, anh rơi té xuống
chính giữa chiếc bàn ăn.
Anh nằm đó một lúc, tê dại và bất động, xung quanh yên lặng, có thể là một điềm tốt. Kế đó có
tiếng ai ngòai cửa. Chị giúp việc, lẽ dĩ nhiên đã khóa cửa nhà bếp để cho Grete khỏi mở nếu có người
gọi. Bố anh đã về nhà. “Việc gì đã xãy ra?” là lời nói dầu tiên của ông; dáng điêu của Grete đã làm ông
thấu rõ ngay mọi sự. Cô ta trả lời ông với một giọng kềm chế, và áp mặt cô vào ngực ông: “Mẹ đã ngất
xĩu, nhưng đã đở rôi. Gregor đã thóat ra.” “Y như tôi đoan”, ông nói, “y như tôi đã nói, nhưng mấy bà
đâu có nghe, phải không.” Tình trạng rõ ràng cho Gregor thấy Grete chưa cắc nghĩa đủ nên bố anh hiểu
lầm rằng có một sự gì sái quấy đã xãy ra, mà anh là người trách nhiệm về một hành động thô bạo nào
đó. Đó có nghĩa là Gregor phải tìm cách xoa dịu bố mình ngay, trong lúc anh không có thì giờ tự mình
giải thích cho mình những việc gì đã xãy ra, nếu quả điều ấy có thể làm được. Cho nên anh vội vã tiến
đến cửa phòng, áp mình vào cánh cửa, để khi bố anh vào đến hành lang sẽ nhìn thấy rõ ràng rằng anh
có thiện ý và anh sẽ trở về phòng mình lập tức, không cần phải xua đuổi, chỉ cần mở cửa ra là anh sẽ
biến mất ngay.
Nhưng bố anh lại không ở trong trạng thái cảm nhân đươc những diều tế nhị như thế : “A!” ông
ta hét lớn và xông tới vừa giận dử vừa thích thú. Gregor thụt đầu mình khỏi cửa và hướng về phía bố
anh. Anh không thể đóan nhận hành động của ông nơi ông đứng được; lúc sau nầy với thói quen bò,
anh đã lãng quên không còn chú ý đến những gì xãy ra trong chung cư như trước. Đáng lẽ anh phải chờ
đợi nhiều sự thay đổi , nhưng mà, nhưng mà, đó có phải thật là bố của anh không? Cũng con người
mỏi mệt nằm lì trên giường như một nấm mộ khi Gregor trở về sau một chuyến buôn, người tiếp đón
anh ngồi trong ghế bành to mình mặc áo ngủ dài khi anh trở về buổi tối; người đứng dậy một cách khó
khăn nhưng chỉ giơ tay như một cử chỉ thích thú, và là người đã đôi lần trong năm trong lúc đi bộ
chung với nhau vào một ngày chúa nhật hay lể công cộng mình mặc chiếc áo măn-tô, tay quàng chặt
giữa Gregor và mẹ anh, bước đi hơi chậm hơn họ mặc dù họ đã cố ý chờ ông; người đã cẩn thận chống
cây gậy của mình và nếu muốn nói một điều gì thì luôn luôn dừng lại và gom họ quanh mình ông. Bây
giờ thì ông đang đứng thẳng người trong bộ đồng phục xanh lơ chững chạc với nút vàng, lọai đồng
phục thuờng măc bởi nhân viên ngân hàng; bên trên chiếc cổ áo cứng chiếc cằm đôi của ông lộ hẳn ra;
dưới đôi chân mày rậm, đôi mắt thẩm như xuyên thấu, tươi tắn và nhanh nhẹn; mớ tóc bạc cứng còng
của ông đươc chải ép sát da đầu. Ông dở chiếc mủ có thêu dấu hiệu vàng có lẻ của một nhà băng, và
ném vòng ngang phòng đến chiếc ghế dài, thò tay vào túi quần, kéo ngược thân sau áo dài đồng phục
lên và với dáng điệu quyết tâm, ông tiến về phía Gregor. Ông có lẽ cũng không biết rõ mình muốn gì
trong đầu, tuy nhiên ông dở chân lên cao hơn bình thường. Gregor rúng động khi nhìn thấy kích thước
của gót giầy ủng to tuớng của ông nhưng không phí thì giờ nghĩ ngợi – anh biết rõ ngay từ khi anh bắt

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 272
đầu sống cuộc đời mới rằng bố anh sẽ luôn luôn khắc nghiệt với anh. Thế cho nên anh bò đến gần ông,
dừng lại khi ông dừng lại, tiến lên khi ông di chuyển dù chỉ chút ít. Cứ thế họ đi vòng quanh căn phòng
nhiều lần không có một quyêt định nào chắc chắn xãy ra, không có vẽ giống một cuộc đuổi bắt vì mọi
sự đều châm chạp. Gregor vẫn giữ vị thế nằm trên sàn suốt trong thời gian đó phần lớn vì anh sợ bố
mình hiểu lầm rằng anh thách thức ông nếu anh bò lên vách hay trần nhà. Dù bằng cách nào chăng
nữa, Gregor phải thú nhận rằng anh không thể tiếp tục cuộc chay đua lâu hơn vì cứ mỗi bước bố anh
tiến tới anh phải làm vô số động tác đáp ứng. Anh muốn hụt hơi, hơn nữa khi anh bắt đầu hóa thân,
phổi của anh cũng đã kém rồi. Bây giờ trong khi cố gắng hết sức mình để chạy thì anh khó có thể giư
mắt mình mở ra mãi được; trí óc chậm lụt chỉ cho phép anh nghĩ cách thóat chết hơn là chạy nhanh;
anh hầu như quên mất rằng anh có thể sử dụng những tấm vách, mặc dù bị che khuất bởi bàn ghế chạm
trổ lồi lõm, thì sau lưng anh có một vât gì bay tới và lăn tròn trước mặt anh. Đó là một trái táo; rồi một
trái nữa lập túc bay tới phía anh; Gregor tái người kinh hãi; không còn lý do gì nữa để chạy khi bố anh
đã quyết định pháo kích anh. Ông ta đã nhét túi quần áo đầy những trái cây lấy từ mâm quả tử trên kệ
và bây giờ không phí thì giờ nhắm mục tiêu, ông chọi táo tới tấp hết trái nầy đến trái nọ. Những trái táo
đỏ nhỏ nhỏ lăn đầy sàn, va chạm nhau như có gắn máy diện. Một trái táo chọi đi không được mạnh
đánh trúng vào lưng của Gregor và trượt đi không gây thương tích . Một trái khác tuy nhiên tiếp theo
đó đánh trúng giũa lưng anh và lún sâu vào; Gregor muốn lết mình đi, mong rằng cơn đau dữ dội bất
thình lình kia sẽ tan biến đi khi anh thay đổi vị trí; nhưng anh có cảm giác bị đóng đinh tại chổ và thân
thể bị căn giảng ra, các giác quan bị xáo trộn. Hình ảnh cuối cùng anh nhận thấy là cửa phòng anh mở
ra, cô em gái anh gào thét, mẹ anh chạy phía trước nàng, mình mặc áo “blouse” (em gái anh đã cởi bỏ
nột số y phục khi bà bất tỉnh để bà thở dể hơn) , bà chạy đến bên ông, váy bà sút sổ xúông sàn, chân lấp
vấp trên váy bà xốc tới ôm chầm lấy người ông, hòa hợp hòan tòan bà với ông – giờ đây thì Gregor đã
mất hết khả năng trông thấy gì nữa – hai tay bà vòng sau đầu ông, bà năn nĩ xin ông tha mạng cho
Gregor. ■
(xin xem tíếp phần III kỳ tới)

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 273

Firmament Volume 4, No. 2, July 2011 274
Tu°i ñ©i
Tuổi đến hôm nay chẳng thấy thừa
Cuộc đời chữ nghĩa vẫn như xưa
Hè về sách vở khó mà chán
Thu đến thi văn thật dễ ưa
Non nước hữu tình chưa thấy đủ
Trăng sao tri kỷ mấy cho vừa
Trời cho mạnh khỏe thì vui sống
Bỏ mặc ngoài song chuyện nắng mưa. ■
Sóng Việt
29 tháng Sáu 2011