What Are the Differences Between Management and Leadership

Firmament Volume 6, No. 1, April 2013 1 

The 

Firmament 

Literary Journal 

Th‰ H»u Væn ñàn 

April 2013


Contents 

To The Reader 4 

Tương Mai Cư Sĩ. Mất Ố, Thơ Tú Xương 5 

Sóng Việt Đàm Giang. Phim Chuyện Memento: Truy Tầm Ngược Dòng Ký Ức 9 

Phạm Trọng Lệ. Vài Cảm Nghĩ Về Thơ (tiếp theo và hết) 17 

David Lý Lãng Nhân. The Southern Queen 22 

Diễm Âu. Đỉnh Ngàn Sao 26 

Bính Hữu Phạm. Bên Tinh Bên Nghĩa 39 

Dã Thảo. Theo Giòng Sông Douro Về Trung Tâm Của Vùng Galice 50 

Poetry Corner 66 

Dã Thảo. Bên Bờ Ảo Vọng 66 

Sóng Việt Đàm Giang. Ngày Vui 67 

Sóng Việt Đàm Giang. Minh Quên 68 

Sóng Việt Đàm Giang. Chiều Của Nhớ 68 

Sóng Việt Đàm Giang. Àt 69 

Sóng Việt Đàm Giang. Úc 70 

Sóng Việt Đàm Giang. Ả 71 

Sóng Việt Đàm Giang. Ắn 71 

Sóng Việt Đàm Giang. Ả 72 

Tâm Tâm. Tiễn Thu 72 

Nguyễn Chân (tr.). Tống Biệt Thu 73 

Nguyễn Chân (tr.). Adieu! L’automne 74 

Tương Mai Cư Sĩ (tr.). Seeing off the Autumn. 74 

Hồng Vân. Nóng 74 

Tương Mai Cư Sĩ (tr.). Too Hot! 75 

Tương Mai Cư Sĩ (tr.). Thâm Nhiệt 75 

David Lý Lãng Nhân. Chim Việt Cành Nam 76 

David Lý Lãng Nhân. Phút Tĩnh Tâm 76 

David Lý Lãng Nhân. Thơ Lá Đầu Năm 77 

David Lý Lãng Nhân. Chuyện Trứng Vàng 77 

David Lý Lãng Nhân. Tiếng Anh Hùng 78 

Minh Thu. Henri de Toulouse-Lautrec: Master of Montmartre 79 

Thanh Trà Tiên Tử. Thiên Hạ Vô Song 87 

Thanh Trà Tiên Tử. Các Dạ Tứ 88 

Haiku Poetry 91 

Kim Châu. Thác Bản Giốc 91 

Kim Châu. Mầm Non 92 

Kim Châu. Có Bạn 92 

Kim Châu. Tò Mò 93 

Kim Châu. Vui Xuân 93 

Kim Châu. E Ấp 94 

Kim Châu. Tĩnh Lặng 94 

Sóng Việt Đàm Giang. Những Chuông Mới Năm 2013 Tại Nhà Thờ Notre Dame Của Paris 95 

Thomas D. Le. Introduction to Jean Anouilh’s Antigone 97 

Jean Anouilh. Antigone 107 

Jean Anouilh. Antigone. [YouTube Video] 160 

Sophocles. Antigone (Part I) 162 

Sóng Việt Đàm Giang. Xem Hoa Bluebonnet Nở Tại Texas, USA 180


Dã Thảo. Tình Của Cỏ 184 

Gặp Lại 185 

Mùa Thu Cho Anh 186 

Æsop. Fables : 188 

Hercules and the Wagoner 188 

The Ants and the Grasshopper 188 

The Traveler and His Dog 188 

Anonymous. Lettre d’un vieux père à son fils 189 

Thomas D. Le (tr.). A Letter to My Son 190


To The Reader 

Dear Friend and Reader, 

To some of our readers, especially of the younger genrations, poetry recited by a female singer 

to the accompaniment of a male musician playing a classical instrument must be an innovative way of 

blending the two art forms. Our classicist Tuong Mai Cư Sĩ tells us that this quintessential Vietnamese 

art, which UNESCO incorporated in the cultural heritage of humanity, is a charming way for poets of 

all tendencies to enjoy their own creations transformed by the talents of a scanty group of performers. 

It is the ca tru, which TMCS introduces along with the timeless satirical poet Tú Xương. 

Is there a tension between filial piety and friendship? When these two values collide, there 

sparks an ethical dilemma. Bính Hữu Phạm explores the travails of a man caught in a cliffhanging 

situation in which he faces a split-second life-and-death decision. 

In the October 2012 issue Thomas Le reviewed a short story which served as a point of 

departure for a neo-noir psychological thriller about a man afflicted by anterograde amnesia. The film, 

titled Memento, is here being reviewed by Sóng Việt Đàm Giang. Get ready for quite an adventure. 

For many the Vietnam experience in recent memory was marked by a cataclysm of gigantic 

proportions. Diễm Âu in her polished, supple, and poetic style captured the life of a family in their 

odyssey from the north to the south, till the last echoes from the Heights of Stars fade into memory. 

And if your thirst for adventure must be allayed, Dã Thảo takes you to the heart of Spain, the land of 

bullfights and the flamenco. Did you already hear the castanets and virile heart-throbbing thumping of 

boots? Ole! 

In an epistolary David Lý Lãng Nhân recounted the nostalgia for the time of the glamourous 

Southern belle who became the last Queen of Vietnam before the revolutionary tide of history swept 

away the last vestiges of monarchy in this tormented land. On a lighter note. Minh Thu gave a review 

of the Post-impresssionist Toulouse-Lautrec, the incomparable artist of Montmartre and its famed 

demi-monde. 

Phạm Trọng Lệ’s second and last segment of his discussion of the art of reading poetry should 

induce you to regale with the variegated selections from the muses of Kim Châu, Sóng Việt Đàm 

Giang, David Lý Lãng Nhân, Dã Thảo, Tâm Tâm, Hồng Vân, and Thanh Trà Tiên Tử. 

Individual vs. state, man vs. woman, family vs. duty, obedience vs. disobedience, life vs. death, 

stubbornness vs. intransigeance, you find them all and more in today’s world as in Jean Anouihl’s 

adaptation of Sophocles’ play Antigone. It seems human nature has not changed that much over the 

millennia. 

When you hear a church bell ring, your heart may leap with joy. But when you hear a 

symphony of bells the experience is heavenly. Sóng Việt Đàm Giang invites you to such an experience 

the next time you drop into that beauty called Paris. 

Enjoy the return of flowers and foliage, the warmth of the air and the joy of bird songs. And 

enjoy the bluebonnets of Texas that nature lover Sóng Việt Đàm Giang has brought to you in this spring 

issue. But remember to reserve a secret corner of your heart for the ever-titillating pages of Firmament. 

Thomas D. Le 

Thế Hữu Văn Đàn 

April 2013 

To join Thế Hữu Vǎn Ðàn, please link to: http://groups.yahoo.com/group/thehuuvandan/join 

Thế Hữu Vǎn Ðàn web site: http://thehuuvandan.org. 

Send comments and submissions to: thomasle22@yahoo.com.


MÃt Ô 

ThÖ Tú XÜÖng 

TÜÖng Mai CÜ Sï 

Viết và dịch sang thơ Anh, thơ Hán 

ĐÔI LỜI GIỚI THIỆU 

Về ca trù 

Ca trù là một bộ môn nghệ thuật truyền thống đặc biệt của Việt nam. Những bài ca trù bao giờ cũng chỉ 

do một đào nương hát trong tiếng phách của mình hòa với tiếng đệm của cây đàn đáy do một kép nam 

gảy. Một vị khách nam giới (quan viên) thường là người chi trả cho buổi hát có quyền khen chê đào 

kép qua tiếng trống chầu của mình. Gần đây ca trù đã dược UNESCO thẩm định là một di sản văn hóa 

của thế giới. 

Ngày xưa ở Việt nam có rất nhiều nhà hát ca trù do các bà chủ điều hành (tương tự các ca nhi viện ở 

Nhật bản). Các nhóm hát ca trù hoạt động thường xuyên ở đó. Nhiều nhà thơ Việt nam nổi tiếng thường 

hay lui tới các nhà hát ca trù này để thưởng thức các sáng tác của mình qua chất giọng của các đào 

nương xinh đẹp. Tú Xương chính là một trong số các tao nhân mặc khách đó. 

Về Tú Xương 

Tú Xương, tên thật là Trần Tế Xương (1870-1907), là một nhà thơ trào phúng rất nổi tiếng ở Việt nam. 

Ca trù là niềm đam mê không thể thiếu trong cuộc đời ông. Ông cũng hay sáng tác bài hát cho các 

nhóm ca trù, do đó tất nhiên ông thường lui tới các nhà hát ca trù để thưởng thức các tác phẩm của 

mình do các đào nương trình diễn. Một hôm ông đi nghe hát và qua đêm ở một nhà hát ca trù. Sáng 

hôm sau ông phát hiện ra rằng chiếc ô đắt giá của mình đã không cánh mà bay. Ông đã sáng tác bài thơ 

“Mất ô” nói về sự kiện này. Nghe đồn rằng nhờ bài thơ này, ông đã được đền bù thỏa đáng vì bà chủ 

nhà hát sợ mang tiếng và mất khách. 

Xin mời quý vị thưởng thức bài thơ này của Tú xương cùng với các bản dịch sang Anh thi và Hán thi 

của TMCS. Đa tạ quý vị. 

INTRODUCTION IN BRIEF 

About Ca tru 

Ca tru (songs with clappers) is a special performance art of Vietnamese traditional music. The ca tru 

songs are always performed by a female singer (đào nương) with her castanets (phách) and 

accompanied by a national musical instrument “đàn đáy” played by a male player (kép). A guest is 

always a gentleman (quan viên) who often pays for the ca tru performance. He has the right to 

appreciate the skill of the ca tru band and exercises it by beating on his drum (trống chầu). Ca tru has 

recently been approved by UNESCO as a world cultural heritage. 

In the past, there were many Ca tru inns in Vietnam where Ca tru bands performed daily, similarly to


the geishas in Japan. They were managed by ladies (madams: bà chủ). Many famous Vietnamese poets 

frequently came to the ca tru inns to enjoy their own poems recited in enchanting voices of beautiful 

female singers. Tu Xuong was one of them. 

About Tú Xương 

Tú Xương (Xương - The Bachelor) – true name: Trần Tế Xương (1870-1907) - is a very famous 

Vietnamese poet for his satirical poems. Ca tru was an indispensable hobby in his life. He composed 

many songs for ca tru bands, therefore he often visited many ca tru inns to enjoy his poems performed 

by the female ca tru singers there. One day he stayed overnight at a ca tru inn. Next morning, he 

discovered that his expensive umbrella was stolen. He wrote a poem called Mất Ô (Lost Umbrella) 

“Where’s it, my umbrella?” about this ‘event’. They said that thanks to this poem, Tu Xuong received a 

considerable compensation from the “Madam” of Ca tru inn, because she was afraid of having a bad 

reputation. 

Dear friends! Please, enjoy this poem by Tu Xuong and the translations into English and Chinese by 

TMCS. Many thanks for your reading. 

MẤT Ô 

(Thơ Tú Xương) 

Hôm qua anh đến chơi đây, 

Giầy chân anh dận, ô tay anh cầm. 

Rạng ngày sang trống canh năm 

Anh dậy, em vẫn còn nằm trơ trơ, 

Hỏi ô, ô mất bao giờ, 

Hỏi em, em cứ ậm ờ không thưa. 

Chỉn lo rầy nắng mai mưa 

Lấy gì đi sớm về trưa với tình ! 

MY UMBRELLA, WHERE’S IT? 

(Poem by Tu Xuong, Translation by TMCS) 

Oh! my dear, 

Yesterday I came here. 

I shod in leather 

And brought a new umbrella, 

We spent one day together, 

This morning at five o’clock, 

I got up earlier 

Still in bed you were, 

“My umbrella, where’s it? – I asked- 

You only hummed and ha’d 

Not any answer! 

I’m worried only 

Because of the weather’s vagary,


On sunny or rainy days 

How can I come here 

To my dear. 

THẤT TẢN 

(Thơ Tú Xương, TMCS dịch) 

Tân hài dữ tân tản 

Ngã lai phỏng tạc thiên. 

Ngã tỉnh nhĩ tĩnh ngọa 

Đệ ngũ canh kim thiên. 

Tầm tản tản dĩ thất 

Vấn nhĩ vô hồi âm. 

Chỉ phiền thử vũ nhật 

Bất năng đáo tình nhân. 

失伞 

( 相梅居士譯 ) 

新鞋與新伞 

我來訪昨天 . 

我醒你静臥 

第五更今天 . 

尋伞伞已失 

问你無回音 . 

只煩暑雨日 

不能到情人 

GHI CHÚ: 

Có một “điển” khác về bài thơ này. Thuở ấy có một bạn Nho của Tú Xương đi hát cô đầu và mất ô ở 

đó, ông này kể chuyện và nhờ Tú Xương cho nhà hát một đòn thơ. Tú Xương nhận lời và sáng tác bài 

“Đi hát mất ô”. Bài thơ loan truyền rộng rãi, và bà chủ nhà cô đầu đã phải thương lượng và qua đó xuất 

hiện bài thơ sau: 

Chẳng qua muôn sự tại trời 

Thôi thôi xin chớ dài lời làm chi! 

Nắng thì nắng cũng có khi 

Mưa thì mưa cũng có kỳ mà thôi 

Thật lòng anh có thương tôi 

Thì anh cứ việc đội trời mà lên!


Nhược bằng anh có bắt đền 

Thì xin đền cái đắt tiền bằng ba! ■


Phim ChuyŒn Memento 

Truy TÀm NgÜ®c Dòng Kš c 

Sóng ViŒt ñàm Giang 

Phim Memento, đạo diễn bởi Christopher Nolan, được chiếu lần đầu vào năm 2000 tại The Venice 

International Film Festival, và được dựa theo một cách lỏng lẻo mẩu truyện ngắn Memento Mori do 

người em trai Christopher tên là Jonathan Nolan viết. Phim Memento được số đông các nhà phê bình 

phim ảnh tán thưởng. 

Về một luận đàm truyện ngắn Memento Mori, xin đọc bài của Thomas D. Le trong số 

Firmament October 2012 ở: 

Tổng Quát 

http://thehuuvandan.org/firmamentoctober2012.pdf 

Bộ phim bắt đầu với hình ảnh nhân vật Leonard Shelby, một cựu nhân viên điều tra những vụ gian lận 

bảo hiểm, với hành trình tìm kiếm ngược dòng ký ức để truy lùng hung thủ đã cưỡng bức và sát hại vợ 

anh ta. Là một bệnh nhân mắc chứng quên ngắn hạn, bộ não của Leonard không thể tác tạo thêm những 

ký ức mới (anterograde amnesia), anh đã tạo lập nên hệ thống một loạt những ghi chú, hình ảnh và 

những chữ xăm trên cơ thể để giữ lại thông tin về bản thân, những người xung quanh liên hệ và đặc 

biệt là kẻ đã sát hại vợ anh ta và khiến anh trở nên mất trí nhớ. Giúp đỡ Leonard trong cuộc tìm kiếm là 

hai nhân vật mang tên Teddy và Natalie. 

Bộ phim diễn tả xen kẽ với những đoạn có màu và những đoạn đen trắng với hai dòng ký ức 

riêng biệt. 

Dòng ký ức màu kể chuyện với những chuỗi sự kiện đi ngược dòng thời gian. Phim mở đầu 

bằng sen màu kết cuộc của câu chuyện. và cứ thế nối tiếp, tường thuật lại những sự việc xảy đến với 

Leonard trước đó. 

Dòng ký ức trắng đen mở đầu câu chuyện với sen trong đó Leonard nói chuyện điện thoại với 

một nhân vật nào đó trong một căn phòng. Dòng trắng đen kể chuyện với những chuỗi sự kiện đi theo 

dòng thời gian. Khi mỗi cảnh mới bắt đầu, Leonard lại mất toàn bộ ký ức về hiện tại và không biết 

mình đang ở đâu và làm gì. Những ký ức đứt đoạn trắng đen cho thấy Leonard trong một căn phòng 

khách sạn hạng xoàng đang cố giải thích hoàn cảnh của mình cho một người nào đó bên đầu kia giây 

điện thoại. Anh kể về câu chuyện Sammy Jankis một người đàn ông mà Leonard đang điều tra vì bị 

nghi vấn gian lận để nhận bảo hiểm. Sammy thừa nhận mình là người có trí nhớ ngắn đoạn và sau một 

vài lần kiểm tra, trường hợp của Sammy được xác định là giả mạo. Với ý định đưa ông ta ra khỏi tình 

trạng này, người vợ quẫn trí đã bắt ông phải tiêm insulin nhiều lần cho bà với chu kỳ 20 phút một lần. 

Người đàn bà nghĩ rằng chồng mình sẽ không thể quên được công việc này thế nhưng mỗi lần tiêm 

xong Sammy lại không thể nhớ sự việc vừa xảy ra trước đó. Người vợ quá thất vọng, bị hôn mê và qua 

đời sau khi được chồng chích quá nhiều lần insulin. 

Tóm Tắt Chuyện Phim 

Mở đầu phần giới thiệu hình mầu cho thấy hai ngón tay cái và tay trỏ cầm một tấm hình chụp 

Polaroid, trong hình có một người đàn ông nằm trên sàn gỗ đầu máu chảy lênh láng. Rồi một cảnh khác 

hiện ra với khuôn mặt Leonard dính máu, đổ mồ hôi, rồi cảnh Leonrad dí súng và bắn vào mặt Teddy 

trong một tòa nhà xây cất dở dang.


Phần đen trắng tiếp nối cho thấy Leonard mặc áo nỉ ca-rô ngồi trên giường nói chuyện với ai 

đó qua điện thoại trong căn phòng số 21 của Discount Inn. Gần cửa số có một cái bag đặt trên ghế. 

Leonard nói về mình, nói về câu chuyện một người mang tên Sammy Jankis đang bị Leonard điều tra 

ví có nghi vấn hắn gian lận để nhận bảo hiểm. 

Ngay sau đó câu chuyện trở ngược về với ký ức mầu của Leonard. Người đàn ông tên Teddy, 

có vẻ như là bạn của Leonard, đang cùng Leonard rời khách sạn Discount Inn và đi tới tòa nhà bỏ 

hoang. Bên trong tòa nhà, Leonard lục túi đọc áo bức hình Teddy với hàng chữ ghi chú đằng sau “Đừng 

tin hắn, hắn là thủ phạm. Hãy giết hắn". Với những chỉ dẫn trên, Leonard đã giết chết Teddy với ý nghĩ 

chính hắn thủ phạm John G. 

Ký ức đen trắng lại quay trở lại trước khi Teddy tới tìm Leonard, anh đang trong phòng vệ sinh 

của một nhà hàng. Leonard phát hiện ra hai hình xăm trên mu bàn tay trái và cánh tay với nội dung 

“Hãy ghi nhớ Sammy Jankis" và "Sự thật ...". Leonard trở về khách sạn và tìm thấy tài liệu có ghi chú 

về nhân vật John G. với hình Teddy mang tên John Edward Gammell trên căn cước. Khi cởi áo, nhìn 

vào gương Leonard phát hiện ra hàng chữ xăm "John G. đã cưỡng bức và sát hại vợ tôi" trên ngực. 

Ngay lập tức Leonard quyết định viết thêm dòng chữ "Hãy giết hắn" trên bức hình Teddy. 

Ký ức màu đoạn phim này cho thấy Leonard tới nhà hàng tìm gặp Natalie, người đã đưa cho 

anh thông tin về John G. Natalie cho biết cô giúp anh vì trước đây anh đã từng giúp cô. Trong bức hình 

Natalie, Leonard đọc hàng chữ ghi chú " Cô ấy đã từng mất đi một người và cô ta sẽ giúp anh". 

Hình ảnh lại chuyển tiếp sang ký ức đen trắng khi Leonard thức dậy bên cạnh Natalie tại nhà 

riêng của cô, Natalie hứa sẽ tìm giúp Leonard tìm kiếm John G. Trước đó một đêm, Leonard đã tới nhà 

Natalie và tra hỏi cô về tấm hình của một người có ghi tên Dodd, kẻ mà theo lời cô gái thì Leonard đã 

giúp cô thoát khỏi vòng áp bức của hắn. 

Câu chuyện tiếp tục với ký ức màu với cảnh Leonard thức dậy ở một căn phòng nào đó, phát 

hiện Dodd đang bị bịt mồm mặt máu me, tay bị trói, nhốt trong buồng tủ nhỏ của căn phòng. Có tiếng 

gõ cửa, Teddy xuất hiện. Leonard hỏi tại sao Teddy đến, thì hắn nói là Leonard gọi phone nhờ hắn đến 

giúp, sau đó Teddy giúp Leonard đưa Dodd ra khỏi thị trấn để thả hắn và kiếm Natalie để tìm hiểu sự 

thật. 

Ký ức màu ngược dòng tiếp theo là cảnh Leonard lái xe Jaguar bị Dodd chặn lại rồi truy đuổi 

trên phố với khẩu súng ngắn trong tay. Thoát khỏi tầm súng của Dodd, anh tìm thấy trong túi áo bộ suit 

đang bận một mẩu giấy ghi địa chỉ của Dodd và quyết định tới nơi Dodd ở, sau đó Leonard đã hạ gục 

Dodd bằng cú đập dùng chai rượu vang đánh trúng đầu hắn. 

Ký ức đen trắng tiếp tục được trở lại: với chỉ dẫn của Teddy, Leonard tìm đến căn nhà hoang để 

gặp một kẻ mà Teddy đã thuyết phục Leonard đó là John G. Thật ra đó là Jimmy Grantz, một tên móc 

nối buôn bán ma túy và người đàn ông bạn của Natalie. Sau khi giết Jimmy Grantz, Leonard mặc chiếc 

áo xanh và bộ suit màu beige của Jimmy. Vài phút sau, Teddy tìm tới gặp Leonard. Leonard nhận ra đã 

giết lầm người và giận dữ với Teddy. 

Kết thúc của những chuỗi ký ức là sự thật qua lời kể của Teddy: Leonard bị ám ảnh bởi câu 

chuyện của Sammy Jankis (kẻ mà theo Leonard đã bịa ra câu chuyện mất trí để lấy tiền bảo hiểm) và 

câu chuyện của chính bản thân anh (Teddy nói vợ Lenny không chết vì bị sát hại mà chết vì Leonard 

tiêm thuốc insulin trị bệnh tiểu đường cho vợ). Teddy cho Leonard hay là một thám tử hắn thông cảm 

tình trạng của Leonard và đã giúp anh sát hại một kẻ mang tên John G. trước đó. Nhưng vì Lenny 

không nhớ nên cứ tiếp tục đi tìm hung thủ số 2 mãi.Và Teddy cũng nhận là đã lợi dụng tình trạng mất 

trí nhớ của Leonard để vờ bán ma túy để giúp hắn chiếm đoạt số tiền $ 200,000 của Jimmy hiện nằm 

trong cốp xe Jaguar của Jimmy. 

Trước khi câu chuyện kết thúc, ký ức của Leonard lại tiếp tục bị xóa bỏ. Ngồi trong xe truck, 

anh đốt cháy bức hình của chính Lenny mà Teddy nói đã chụp sau khi Lenny đã giết đuợc hung thủ số 

2 và hình Jimmy Grantz nằm chết, rồi nhìn bảng số xe của Teddy, anh ghi vào một mảnh giấy bảng số 

này và vì đã quên chuyện vừa xảy ra, với ý nghĩ Teddy chính là John G. anh lại tiếp tục nung nấu ý định


trả thù Teddy. Leonard bỏ xe truck, leo lên chiếc Jaguar có $200 ngàn đồng và rồi anh lái xe tới một 

tiệm xăm mình. Leonard đã quên hết những gì đã xảy ra. 

Chi Tiết Phim Chuyện Memento 

*** 

Có hai dòng sequences xen kẽ nhau trong phim Memento: (1) Sequences Đen Trắng (Đ) diễn ra theo 

thứ tự thời gian bình thường; (2) Sequences Màu (M).diễn ra theo thứ tự ngược lại (reverse 

chronological order), tức là sequence màu đầu tiên trong phim là biến cố cuối cùng của cốt chuyện; 

sequence màu thứ nhì là biến cố áp chót của cốt chuyện; v.v. 

M. Màu (M). Phần giới thiệu Hình Lenny mặt thấm máu và hình đầu Teddy. (chấm dứt cốt chuyện.) 

Đ. Đen Trắng (Đ) Tại Discount Inn. Leonard Shelby ngồi trong phòng số 21 (mở đầu cốt chuyện). 

M. Lenny ra khỏi Discount Inn, đi xe Jaguar (kính bên tay lái đã bể), có Teddy lái xe theo sau đến căn 

nhà cũ có chiếc xe truck, trong xe truck có bốn viên đạn. Vào trong căn nhà cũ, Lenny nhìn tấm hình 

Teddy. Trên tấm hình có hàng chữ viết: đừng tin hắn, giết hắn đi. Chờ Teddy bước vào, Lenny dí súng 

vào đầu Teddy và bắn chết hắn. 

Đ. Lenny nhìn bàn tay có ghi : hãy nhớ Sammy Jankis 

M. Lenny viết hàng chữ Không tin hắn đuợc vào phía sau tấm hình Teddy. Lenny rời phòng 304 tại 

Discount Inn, xuống nhà nói với manager Burt giữ lại những cú điện thoại. Burt nói Lenny đã ở đuợc 

hai ngày, và nói là Teddy đang dứng ngay ở cửa. 

Đ. Trong phòng số 21, Discount Inn, Lenny đọc chữ SHAVE, viết notes. 

M. Lenny rửa tay bồn nước , nhìn thấy chữ hãy nhớ Sammy Jankis, rời nhà vệ sinh bước vào phòng ăn 

thì có người đưa key số 304 và phong bì lớn, anh ta nói Lenny đã để quên trên bàn. 

Lenny lái xe về Discount Inn, mở vào Room 304, xem phong bì có hình Discount Inn, hình 

Natalie, hình xe hơi, hình Teddy, trong phong bì còn có copy bằng lái xe (Driver License/DL) của 

Teddy mang tên John Edward Gammel, có title xe hơi. DL đề ngày hết hạn là 2/29/01. Bảng số xe trên 

tờ title xe là SG13 7IU 

Lenny cởi áo nhìn đọc những chữ xâm trên người như Fact 5: drug dealer, fact 6: bảng số xe 

SG13 71U. Nhìn hình Teddy, viết thêm vào hình hàng chữ He is the Killer. 

Nhìn vào gương đọc hàng chữ viết ngang trên ngực, xong viết tiếp : kill him. 

Đ. Lenny nói về Sammy với ai đó qua phone. 

M. Lenny đậu xe trước nhà hàng ăn nhìn/đọc 2 tấm hình, bước vào đi qua Natalie không biết Natalie là 

người nào. Natalie kéo Lenny xuống. Natalie muốn Lenny nghĩ và nói về vợ. Lenny hỏi Natalie về 

info mà Natalie nói sẽ giúp. Nalalie đưa phong bì và đưa thêm một địa chỉ căn nhà hoang nói không 

liên quan nhưng muốn Lenny giúp. Natalie đưa Lenny chìa khóa phòng 304 Discount Inn nói là Lenny 

đã để quên khi rời nhà Natalie, rồi Natalie đúng lên rời nhà hàng. Lenny đứng lên hoàn toàn quên chìa 

khóa và phong bì. Lenny vào phòng rửa tay lại nhìn chữ hãy nhớ Sammy Jankis.


Đ. Lenny nhìn chữ Sammy, kể qua phone về Sammy và kể chuyện những khách hàng tìm cách đánh 

lừa nhân viên bảo hiểm để lấy tiền bồi thường. 

M. Lenny lái xe gặp và ăn trưa với Teddy. Bàn luận về facts và memories. Teddy thử hỏi Lenny ở đâu, 

Lenny nói ở tại Discount Inn sau khi nhìn hình. Trở về Discount Inn, Lennny nói với Burt là Lenny để 

thất lạc chìa khóa đâu đó. Burt đưa đến phòng 21, Lenny nói không phải phòng này, Burt nói nhầm 

nhưng Lenny hỏi lại tại sao lại có note của Lenny ở đây. Burt xác nhận là đã cho Lenny muớn hai 

phòng, Room 21 vài ngày trước, và nay là Room 304. Lenny nhìn hình Natalie rồi lái xe đi gặp Natalie. 

Đ. Lenny gặp vợ chồng Sammy. Vợ Sammy nói chồng có thể làm đuợc việc khó như chích insulin cho 

vợ. 

M. Lenny nằm trong phòng nhà ai có lồng chim. Đó là nhà Natalie. Lenny nói về John G, License 

Plate, Infos về John G, … Lenny muốn gặp lại Natalie . Lenny yêu cầu Natalie viết vào tờ giấy ngày 

giờ. Lenny thay áo xanh của mình và lái xe đi gặp Teddy. (Lúc này Natalie không có vết thương trên 

mặt). 

Đ. Lenny kể thử nghiệm khả năng khôn khéo của Sammy. 

M. Lenny lái xe đến nhà Natalie, đưa hình ra và hỏi người này là ai? Natalie nói đó là người mà Natalie 

nhờ Lenny trừ khử giùm (get rid of), Natalie cũng chìa mặt mình ra cho coi môi bầm dâp mà Nata;ie 

nói đó là do Dodd đã đánh cô ta. Natalie cởi áo Lenny ra để anh đọc những hàng chữ trên người. Lenny 

ra phòng ngoài thấy hình Natalie với Jimmy, Lenny viết thêm hàng chữ Natalie giúp vì thương hại. Rồi 

trở về phòng ngủ lại. 

Đ. Lenny nói về họ thử nghiệm Sammy với conditioning (điều kiện). 

M. Flashback cảnh vợ chết ngạt hiện ra, tiếng còi làm Lenny thức giấc, mở ngăn kéo thấy có cây súng, 

nghe tiếng động, mở closet thấy có người đàn ông bị trói tay, bịt mồm, Lenny nhìn qua lỗ cửa an toàn 

thấy Teddy, nhìn hình xem Teddy là ai rồi mở cửa cho Teddy vào, hỏi Teddy tại sao lại biết mà đến, 

Teddy nói là Lenny gọi. Mở closet để Teddy nhìn kẻ bị trói, Lenny không biết hắn là ai, gỡ keo bịt 

mồm hỏi hắn bị ai đánh, hắn nói Lenny. đánh. Lenny xem hình thì thấy hành chữ Get rid of him for 

Natalie. Lenny và Teddy dẫn Dodd ra xe rồi bảo hắn lái ra khỏi thành phố. Rồi Lenny đến nhà Natalie 

đưa ảnh và hỏi Dodd là ai. 

Đ. Lenny kể rằng vợ Sammy thất vọng về Sammy. 

M. Lenny ngồi trong nhà tắm đâu đó, tay cầm chai rượu, không biết ở đâu. Thấy vết máu, cởi quần áo 

rồi tắm. Nghe cửa phòng đóng mạnh, Lenny ra khỏi phòng tắm, attack Dodd và đánh Dodd ngất với 

chai rượu trên tay, lấy súng, lấy giây cột tay chân, lấy tape bịt mồm, chụp hình Dodd rồi mặc quần áo, 

đọc notes của Natalie rồi viết sau tấm hình Dodd: get rid of him. Lenny sau đó gọi phone cho Teddy 

báo cho Teddy biết là anh đang ở Mountcrest Hotel. 

Đ. Lenny đốt kim xâm, bẻ bút mực để làm mực xâm. 

M. Lenny lái xe trên phố, bị Dodd lái xe đuổi theo. Lenny thoát khỏi Dodd, tìm note của Natalie, đến 

Mouncrest Inn lên phòng số 6 tìm thấy súng trong ngăn kéo, nhưng Lenny chỉ cầm chai rượu và trốn


vào phòng tắm để chờ Dodd về. Rồi Lenny lại quên, không biết tại sao lại ngồi đây. 

Đ. Dùng kim khử trùng sửa soạn xâm Fact 5. 

M. Lenny. lái xe Jag, cứ lơ mơ. Có người chặn hỏi lấy xe đâu ra rồi bắn bể kính bên phía cửa lái xe. 

Đ. Lenny. xâm chữ fact 5. 

M. Lenny lái xe đến khu nhà hoang, đốt hết kỷ niệm của vợ như gấu nhồi bông, bàn chải tóc, sách đồng 

hồ và ngồi đó suốt đêm. 

Đ. Lenny. xâm tiếp chữ fact 5, mở hồ sơ để tìm hiểu. 

M. Lenny. nằm trên giường nhìn thấy đồng hồ, gấu bong, sách của vợ, lên tiếng gọi vợ, khi mở cửa 

phòng tắm thì thấy cô gái bán dâm ngồi trong đó. 

Đ. Lenny. xâm chữ Fact 5 Drug dealer. L. nhận thấy có note Discount Inn. 

M. Lenny. đến D. Inn, chụp hình D. Inn, lấy phòng ghi vào hình Rm 304. 

Đ. Lenny nói về vợ chồng Sammy Jankis 

M. Lenny lên xe Jaguar, giật mình thấy có người ngồi đó, hỏi Teddy là ai, Lenny xem hình để nhận 

Teddy. Teddy nói đừng tin Natalie và bảo Lenny viết vào Đừng tin Natalie vì cô ta chỉ lợi dụng Lenny. 

thôi. Và Teddy hỏi Lenny có biết xe Jaguar và designer suit Lenny đang mặc là ở đâu mà ra không? 

Lenny. không nhớ cho rằng mình đã lấy tiền bồi thường sau khi vợ chết để mua xe. 

Đ. Nói chuyện phone 

M. Natalie mặt bầm dính máu mở cửa vào nhà nói với .Lenny là Dodd đánh cô. Natalie kể: cô không 

có giữ tiền không trữ ma túy, vì tiền Jimmy có, ma túy Teddy có, Dodd dọa sẽ giết cô. Lenny trấn an 

và hứa sẽ giúp cô loại trừ Dodd và yêu cầu cô cho chi tiết về Dodd và Teddy. Lenny. ra ngoài leo lên xe 

thấy Teddy. 

Đ. Cảnh cho thấy Lenny. ngồi trong phòng số 21. 

M. Ngồi nhà Natalie nói chuyện, Natalie có khuôn mặt nguyên vẹn, được một lúc Natalie thu dấu hết 

tất cả bút trong phòng rồi chọc giận Lenny rất nặng nề , nói xấu vợ Lenny làm .Lenny tức và đánh vào 

mặt cô hai lần ngã xuống. Natalie chảy máu mũi, môi bầm sứt bỏ ra khỏi nhà, trong khi L cuống cuồng 

tìm bút để ghi lại sự kiện trước khi quên hết, nhưng trễ rồi và khi Natalie sau khi ngồi trong xe mình 

chờ ít phút rồi quay trở lại vào nhà thì Lenny không nhớ chi hết. Khi Natalie nói là bị Dodd đánh đập 

thì Lenny tin ngay. 

Đ. Lenny dùng cái ly để nghe phòng bên cạnh. Nghe gõ cửa Lenny. mặc áo. Anh manager Burt nói có 

cảnh sát muốn gặp Lenny. 

M. Natalie đưa Lenny về nhà cô. Lenny ngồi đọc hồ sơ.


Đ. Có ai nhét một phong bì qua cửa phòng, thơ có ba chữ Take my call. 

M. Trong quán Natalie làm việc, sau khi biết Lenny mắc bệnh mất trí nhớ, Natalie thương hại nói sẽ 

cho Lenny uống một ly giải khát khác tốt hơn. 

Đ. Một note tên bảng nhà hàng Natalie làm việc. 

M. Tại nơi Natalie làm việc Natalie nói với Lenny rằng Teddy hỏi cô ta về Lenny, Natalie có vẻ ghét 

Lenny nên cho Lenny uống một ly giải khát dơ bẩn có nước bọt nhổ vào mà Lenny chẳng biết. 

Đ. Sammy chích thuốc insulin cho vợ cứ sau cỡ 20 phút là thời gian Sammy quên hết chuyện đã làm. 

Sau 3 mũi chích vợ Sammy bất tỉnh hôn mê rồi chết. 

M. L lái xe, đọc tờ giấy có ghi thêm cạnh chữ fact 6 số xe của Ted. Lenny lái xe đến tiệm xâm hình, 

Teddy theo sau.và chờ Lenny. Teddy nói về Ferdy’s Bar và chuyện Jimmy, bảo Lenny nên trốn ra khỏi 

thành phố cho an thân. Lenny làm khác bằng cách chui qua cửa sổ, leo lên xe lái đến Ferdy’s Bar. Ngay 

phía ngoài ở bãi đâu xe của Ferdy’s Bar, Natalie lại gần xe và nói Hi Jimmy, nhưng khi thấy Lenny thì 

Natalie ngạc nhiên, xin lỗi rồi bỏ đi. Lenny viết J. G là drug dealer. 

Đ. Qua phone ở phòng 21 tại Discount Inn, Lenny đồng ý gặp cảnh sát viên tên John Gammell. Lenny 

chụp hình John Gammell, nhưng hắn yêu cầu chỉ nên đề trên hình là Teddy. 

Đ. Lenny lái xe truck để đi giết người tên John G, tay cầm cái wrench, Lenny đi vào căn nhà bỏ hoang 

mà Natalie cho địa chỉ, một lát sau Jimmy lái xe Jaguar đến, bước vào căn nhà hoang cất tiếng gọi 

Teddy, thấy Lenny thì hỏi Lenny ở đây làm chi. Lenny nghĩ Jimmy là kẻ thù John G. nên dùng wrench 

đập ngã Jimmy. Lenny bắt Jimmy cởi quần áo ra, Jimmy năn nỉ nói sẵn lòng cho Lenny $200 ngàn để 

trong cốp xe để đổi lấy mạng sống, Jimmy nói biết Lenny là kẻ mất trí nhớ, nói về Sammy, v.v... Nhưng 

Lenny không muốn tiền, chỉ muốn trả thù nên bóp cổ chết Jimmy, rồi lấy quần áo Jimmy mặc vào. 

Lenny chụp hình Jimmy. Ngay sau đó thì Teddy lái xe đến căn nhà hoang này, cất tiếng gọi Lenny. 

M. cầm tấm hình màu trong tay, nghĩ là giết lầm người, Lenny chất vấn Teddy, và Teddy bắt đầu kể cho 

Lenny nghe. Nghe xong, Lenny vứt chìa khóa của Teddy đi, leo lên xe Jaguar của Jimmy và trước khi 

lái đi, Lenny nhìn bảng số xe của Teddy, ghi xuống tờ giấy SG137IU và vì không nhớ chuyện đã xẩy 

ra, Lenny lại tiếp tục nung nấu chuyện trả thù nhân vật mang tên John G. Lenny lái xe đến tiệm xâm 

hình và quên hết. ■ 

(Còn tiếp…) 

Sóng Việt Đàm Giang 

22 February 2013


Natalie 

Lenny’s wife 

Sammy Jankis & wife 

Dodd 

John Gammell/Teddy. Lenny 

Jimmy’s Jaguar


 

 

 

 

.


3. Ẩn dụ trong bài thơ 

Vài Cäm Nghï VŠ ThÖ (ti‰p theo và h‰t) 

Phåm Tr†ng LŒ 

- Nhớ em kim chỉ khíu tình (Du Tử Lê, “Ðêm. nhớ trăng Sài-Gòn”). 

Chữ “khíu” dùng khéo: hình ảnh người yêu dùng kim chỉ khâu tạm hai mép với nhau để làm liền 

chỗ rách nhỏ của một thứ hàng quí: hình ảnh môt mối tình không trọn vẹn. 

-Mắt em lả bóng dừa hoang dại. (Ðinh Hùng, “Tình tự dưới hoa”; sau Phạm Ðình Chương phổ 

nhạc một phần bài thơ và đổi tên là “Mộng dưới hoa”). 

Chữ “lả” làm người đọc mường tượng người đàn ông nhìn trong ánh mắt người con gái bóng mấy 

lá dừa xanh cong xuống--như vậy hẳn là chàng đứng gần nàng. 

4. Ðiển cố trong thơ 

Trong truyện Kiều có đoạn tả khi chàng Kim sau khi về hộ tang, trở lại nhà Thuý Kiều thì thấy nhà 

vắng vẻ, không có ai: 

Ðầy vườn cỏ mọc lau thưa, 

Song trăng quạnh-quẽ vách mưa rã-rời. 

Trước sau nào thấy bóng người, 

Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông. 

Truyện Thúy Kiều, (câu 2745-2748) 

Biết thêm tích Thôi Hộ trong bài “Ðề Ðô thành Nam Trang” thì hiểu thêm câu cuối Nguyễn Du 

dịch rất khéo từ câu “Ðào hoa y cựu tiếu Ðông phong” (Hoa đào vẫn cười với gió đông như cũ). 

5. Nhạc trong thơ 

Ðề làm thí dụ, tôi xin lập lại lời nhận xét của một dịch giả Mỹ nêu ra những âm “ô” và âm “ơ” dài, 

và những âm mũi (nasal) chầm chậm tả nỗi buồn mùa thu trong bài thơ của Paul Verlaine (1844- 

1896), và nhận là chuyển bài thơ này sang tiếng Anh không lột hết được nhạc tính trong bản gốc. 

Chanson d’automne 

Les sanglots longs 

Des violons 

De l’automne 

Blessent mon coeur 

D’une langueur 

Monotone. 

Tout suffocant 

Et blême, quand


Sonne l’heure 

Je me souviens 

Des jours anciens 

Et je pleure. 

Et je m’en vais 

Au vent mauvais 

Qui m’emporte. 

Deçà, delà, 

Pareil à la 

Feuille morte. 

Tạm dịch sang văn vần : 

Thu ca 

Ðàn thu 

thổn thức 

giọt sầu 

Tim côi rướm máu 

một màu tái tê. 

Nghẹn ngào 

mỗi độ thu về 

Ngày vui 

nhớ lại 

bờ mi lệ tràn. 

Hồn ta 

gió cuốn 

miên man 

Nay đây, mai đó 

Như hàng lá khô. 

(PTL dịch, 1981) 

6. Chi tiết trong bài thơ. 

Chi tiết có thể là mầu sắc, hình ảnh, âm thanh. Thí dụ cảnh chợ Tết khá linh động ở nhà quê trong 

thơ của Ðoàn văn Cừ: 

Mấy cô gái ôm nhau cười rũ rượi, 

Cạnh anh chàng bán pháo dưới cây đa. 

Những mẹt cam đỏ chót tựa son pha, 

Thúng gạo nếp đong đầy như núi tuyết. 

Con gà trống mào thâm như cục tiết, 

Một người mua cầm cẳng dốc lên xem. 

Ðoàn Văn Cừ, “Chợ Tết”


Thí dụ 2: bài Xuân từ của bà Ngô chi Lan có câu: 

Rèm liễu líu lo oanh hót gió, 

Giậu hoa phấp phới bướm châm hương. 

Thí dụ 3: bài thơ thời Lục triều (khoảng 300-600 A.D.) của nàng Tử Dạ. Tử Dạ tứ thời ca: Thu. 

Greg Whincup trong cuốn The Heart of Chinese Poetry. New York: Anchor Books, 1987, nhận 

xét là trong thơ Trung Hoa ít tả thân hình kiều diễm của người con gái mà tả sắc đẹp qua cử chỉ, 

dáng điệu, y phục và mùi hương (p. 103) như trong bài Thu dưới đây. 

-Tử Dạ Từ Thời Ca: Thu 

Khai song thu nguyệt quang 

Diệt chúc giải la thường 

Hàm tiếu duy hoảng lý 

Cử thể lan huệ hương. 

Bài ca mủa thu của nàng Tử Dạ 

Mở song thu đón trăng ngà 

Tắt đèn trút nhẹ xiêm là mong manh 

Mỉm cười sau tấm màn xinh 

Rướn mình sực nức hương tình huệ lan. 

(PTL dịch) 

7. Vẻ dí dỏm, ý nhị hay ý mỉa mai, châm biếm bóng gió (irony) 

Thí dụ trong bài “Sơn tinh, Thuỷ tinh” của Nguyễn Nhược Pháp, cảnh một cô dâu hai chú rể (“Vua 

cho rằng thế cũng hơi nhiều”; “Cũng bởi thần yêu nên khác thường.”). Thơ của Trần Tế Xương, 

Nguyễn Khuyến, Hồ Xuân Hương lúc nào đọc cũng thấy thú vị về cách dùng chữ tinh tế và tài tình 

của tiếng Việt. 

8. Cách chấm câu trong bài thơ 

Nhiều câu thơ ngắt quãng hay phải đọc liền câu dưới mới có ý nghĩa (enjambment). Thơ Du Tử Lê 

có nhiều chỗ phải ngưng, thoát khỏi lối đọc nhịp trong câu thơ lục bát, thì mới lột thêm ý nghĩa. 

Nhà phê bình Nguyễn Hưng Quốc và ký mục gia Bùi Bảo Trúc đã bàn về vấn đề chấm câu trong 

thơ Du Tử Lê. 

III. Thái độ của người đọc thơ: Cởi mở, khách quan: 

Tránh lý luận hay đem định kiến để phán xét bài thơ. 

Thi sĩ Anh Coleridge viết trong Biographia Literaria (1817) rằng:…That willing suspension of 

disbelief for the moment, which constitutes poetic faith,” đại ý nói rằng để thuởng thức thơ, ta hãy 

tạm thời trong chốc lát, ngưng hoài nghi. Nhà thơ Anh John Keats trong một lá thư (Letter to 

George and Thomas Keats [December 22, 1817] viết rằng: “Tôi chợt thấy cái tài khiến tạo nên một 

nhà thơ có tác phẩm lớn về văn chương, mà Shakespeare có rất nhiều khả năng này—là cái khả 

năng tự kiềm chế (negative capability).


Trong bài “Mùa thu chết” mượn ý bài “L’Adieu” của Apollinaire, Phạm Duy mở đầu: “Ta ngắt đi 

một cụm hoa thạch thảo/Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi.” (« J’ai cueilli ce brin de 

bruyère/L’automne est morte souviens-t’en»). Có mấy ai khi nghe bài hát này mà thắc mắc đi tìm 

xem hoa thạch thảo mọc ở đâu, mầu hoa thế nào ? Vậy mà ta vẫn thưởng thức lời nhạc và lời thơ vì 

lời thơ trong bài nhạc đã quyến rũ ta khiến ta tạm ngưng lý luận. 

IV. Ðọc Thơ 

Hãy đọc bài thơ với giọng tự nhiên theo tình huống của nhân vật hay không khí của bài thơ. Hãy 

nghe từng âm thanh, nhạc hay chỗ ngưng của câu thơ. Các tiệm sách lớn có bán ngoài các tapes về 

thơ của những thi sĩ danh tiếng, đôi khi còn có băng thâu lại bài đọc thơ do những kịch sĩ, hay 

chính thi sĩ tác giả những bài thơ. Thí dụ: Trong Youtube bây giờ ta có thể nghe tài tử Vincent Price 

đọc bài thơ Con Quạ Ðen « the Raven » của Edgar Allan Poe. Trong bài thơ dài, nhân vật nam, sau 

khi người yêu là nàng Leonore chết, một đêm nghe tiếng động thấy một con quạ đen bay vào phòng 

sách, thỉnh thoảng kêu lên những tiếng Nevermore nghe như tên nàng Leonore. 

http://ww.youtube.com/watch?v=T7zR3IDEHrM. 

Sau khi nghe Vincent Price đọc bài The Raven, quí vị có thể nghe Christopher Lee (tài tử đóng vai 

Dracula), hay tài tử Christopher Walken và James Earl Jones cũng đọc bài thơ này và so sánh giọng 

đọc của họ. 

Có thể nghe Dylan Thomas đọc thơ của ông trong đó có bài « Do Not Go Gentle into that Good 

Night ». 

http://www.youtube.com/watch?v=PyWiE1NSxU 

Như M.H. Abrams nói trong bài How to Read Poems đọc ở Cornell University là người đọc phải 

đọc bằng cách nào để làm sống lại những con chữ câm lặng trên giấy thành tiếng nói và cảm 

xúc của bài thơ của thi sĩ. Thi sĩ Coleridge (1722-1834) trong Biographia Literaria nói trên cũng 

nói là bài thơ hay không phải là bài thơ ta đã đọc, mà là bài thơ ta cứ muốn tìm đọc lại hoài mà 

không chán. Bài thơ hay là bài khi đọc ta có những khoái cảm lớn lao; thơ như thế mới thật là thơ 

tối cần thiết. 

(Not the poem which we have read, but that to which we return, with the greatest pleasure, 

possesses the genuine power, and claims the name of essential poetry—Coleridge—Ibid., Ch. 1). 

Tô Ðông Pha nói về thi sĩ và danh hoạ đời Ðường Vương Duy (khoảng 701-761 A.D) có câu rằng 

“trong thơ Ma-Cật ‘thi trung hữu họa’ (trong thơ có họa); trong bức họa của Ma Cật ‘họa trung hữu 

thi.’ (trong họa có thơ)”. 

Ý đó cũng giống ý của Simonides (c. 556-468 B.C.): Hoạ là thơ nhưng yên lặng; thơ là họa nói lên 

lời. (Painting is silent poetry, and poetry painting that speaks.) (Barlett’s Familiar Quotations 

16th ed., Boston: Little, Brown, and Company, 1992), p. 60. 

Tóm lại, đọc thơ là một cái thú vô tận, vì không những thơ dắt ta lại gần ngôn ngữ với những tinh 

tế, uyển chuyển của nó, mà còn cho ta những ngạc nhiên thích thú, rèn luyện khiếu thẩm mỹ, giúp 

óc hoạt động không ngừng. Biết đâu, vì đọc thơ nhiều, khi có hứng ta chẳng tức cảnh sinh tình mà 

nẩy ra ý thơ? Ðiều này tôi nói là thừa vì trong quí vị đây có người đã từng làm thơ, có vị còn là thi


sĩ có tiếng. Ðọc thơ và làm thơ còn là một đề tài trao đổi và san sẻ cùng bạn bè cùng sở thích. ■ 

(Một phần bài này đọc trong buổi nói chuyện trước Trụ sở Hội Người Việt Cao Niên Vùng Washington, 

D.C., thứ bảy 3 tháng 5, 1997; sửa lại và cập nhật hóa những tài liệu về những buổi đọc thơ có sẵn trên 

web 11/28/2012)--PTLệ


Queen Nam Phương & King Bảo Đại 

The Southern Queen 

By David Lš Lãng Nhân 

To : Le Mai, my dearest granddaughter, 

Today, I have an interesting piece of contemporary Vietnamese history to relate to you. This is about 

the last Queen of Vietnam. I have told you the legend of the first Vietnamese Queen Trung Trac, our 

national heroine who had driven the Chinese aggressors out of her country a long, long time ago. But, 

this last Queen of Vietnam and her husband–King Bao Dai–were denied their throne only four decades 

ago. As a matter of fact, the event occurred in 1954. Mr. Ngo dinh Diem, who was the Prime Minister


at the time, mounted a superb political coup and toppled King Bao Dai, who went to Cannes, South 

France, and resided there until he died peacefully in 1997 among loyal friends and relatives. 

But let me get away from the bloody political scene and direct your attention to my heroine, the 

last Queen of Vietnam. 

She was born in the province of Gò Công, South Vietnam - the daughter of the rich and famous 

entrepreneur Nguyễn Hữu Hào. Her maiden name was Marie Therese Nguyễn Hữu Thị Lan. An 

authentic Southern Belle of Vietnam, so to speak, she was also well educated. She was studying at the 

Couvent des Oiseaux, a fashionable Catholic School located in Neuilly-sur-Seine, France, when she 

met the man who later determined her fate. He was Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy, the Vietnamese Prince 

Heritier at the time, destined to be the future King of Vietnam. Prince Vĩnh Thụy was a student at the 

Political Sciences School in Paris, and he couldn’t have made a better move than starting a courtship 

with such a marvelous person, with the noble intention of making her his future Queen. At least by 

today’s common social standards, his move should be praised as logical and smart, as well as romantic. 

But the romance touched off a firestorm of indignation from the Vietnamese Royal Family and mostly 

from the conservative Royal Council. 

There were a couple of reasons for this strong disapproval. First, the Royal Family had 

conceived, and perhaps already completed, a few “appropriate arrangements” for the future King’s 

marriage. You probably have heard that most royal marriages around the world were politically 

“arranged” in the past. The Prince, especially the heir to the throne, should not marry anybody who did 

not hold a title or did not belong to the Royal bloodline. The second, and most disturbing element, was 

that this Southern Belle was a Roman Catholic! Because of the religious difference, the marriage 

should never have been a serious consideration. The whole country was also debating this hot issue, 

and you might guess that even in the same family, it was not unusual for people to take opposite sides. 

Too bad we had no polling data available at the time, as we do now. But I believe the polls would have 

shown South Vietnam strongly supporting such an “unconventional” royal marriage, and Central 

Vietnam, the stronghold of Buddhism and Conservatism, vehemently opposing it. 

Then the Prince’s father, the King, died suddenly. Prince Vinh Thuy returned home to receive 

the crown with much fanfare. This young and handsome new King of Vietnam changed his official 

name to Bao-Dai and became the pride of the nation overnight. His next move, which made him even 

more popular in the South, was to boldly deliver to the rumbling and discontent Royal Council this 

famous line: “I marry my wife, and the Royal Councilmen marry theirs!” And he went on his merry 

way to marry his Southern Belle, made her his Queen on March 20, 1934, and built the first Catholic 

Chapel in the Royal Citadel. That was quite a revolutionary move at the time. Love inspires people to 

do things they normally dare not even think! 

Actually, King Bao Dai did something his ancestor, King Gia Long, the founder of the Nguyen 

dynasty, had done 200 years before. King Gia Long married a lady from South Vietnam. In the 

beginning years of a long and atrocious civil war, Gia Long was bitterly defeated countless times by his 

enemies from the North. He and his troops almost starved one time, and in order to survive had to eat 

banana roots–not the banana fruits, mind you, but the roots! King Gia Long was pursued and chased 

out of the country at least twice, and had to hide in the remote islands in the Pacific Ocean for a while. 

But he always managed to come back. And he came back strong, drawing his strength from his loyal 

southern supporters and from his smart and resourceful Southern Belle. As you can predict, his 

persistence paid off. And handsomely, too. He finally defeated the North to unify the whole nation 

under the Nguyen dynasty, which lasted two centuries. His descendant, Bao Dai was the 12th and last 

King of the Nguyen dynasty. It was a strange coincidence that Bao Dai married a Southern Belle as his 

ancestor and founder once did. By a stroke of fate, this curious detail also marked the opening and the 

closing of an interesting episode of the Vietnam history. 

The title of the last Vietnamese Queen was also unusual. Her official title was “The Southern


Queen.” And she was truly an exceptional Southern Queen! Because she had a broad Western 

education, a marvelous beauty, and a charming personality, she enjoyed great popularity with both the 

Vietnamese people and the French governing authority. I can’t recall specifically the changes she made 

to the rigid customs and rituals of the Royal Court, especially to the traditional role of the Queen, but I 

can say that the country surely needed such a fresh breeze of new thinking and new practices to keep 

pace with the 20th century. 

While the King was occupied with the country’s political, social, and economic problems–and 

his retreats to the Highland to hunt tigers, the Southern Queen devoted herself to promoting literacy 

among housewives, elderly people, and especially, the poor population in the rural areas. Everywhere 

she went, she encouraged self-education and self-respect as the ultimate tools for personal freedom and 

self-actualization. Young Vietnamese women saw in her their role model, and there was a great 

national surge of female enrollment in high schools and colleges for the first time. The royal family– 

especially the Southern Queen–visited France more frequently than any previous Vietnamese Queen. I 

am certain that the Queen personally promoted a harmonious openness and friendship that had never 

before existed between the two countries. She was the Patron of the Vietnamese Red Cross and served 

as a member of the Reconstruction Committee for Vietnam after the end of World War II. 

I still remember that particular time when the Queen stopped by my District of Tayninh during 

her long trip to visit the famous Angkor Watt ruins in Cambodia. It was a great event for the city and 

the District of Tayninh. Her long cortege of cars was greeted by thousands of local people, adults and 

children, old and young. Everybody was out in front of the houses or on the street, waving flags and 

shouting long life to the Queen when her cortege passed through the city. There was a short reception 

in the Governor’s mansion, and my father was among the few selected welcoming groups headed by 

the French Governor. When he came home that day my father was unusually excited. He said to us: 

“I was lucky and honored to meet the Southern Queen today. Oh, she is tall. And she is 

extremely beautiful. And oh, my, she was so gracious in her blue and gold traditional gown. No, I did 

not see any bracelets or diamonds–only her wedding ring. She just wore a single strand of pearls that 

matched perfectly her ivory satin complexion and her extremely beautiful long neck. With much ease 

and grace, she addressed eloquently the Governor and the local representatives in impeccable French. 

She definitely made a strong and positive impression on everybody’s minds today. She inspires me.” 

For years, my father kept an enlarged picture of the Queen in his living room to remember the 

special event. Of course, from that time on, rich and well-to-do Vietnamese women wore a single 

strand of pearls for prestige! And that included my mom! 

But times changed, and things changed. Democratic and socialistic ideas caught on with the 

world like brush fire, and the Vietnamese younger generations were craving immediate changes–as if 

all changes were equivalent to progress and happiness. As the global attitude has become more 

demanding and more impatient, monarchy has lost a lot of appeal around the world. Kings and Queens 

are becoming rare species–or must I say–endangered species, who are losing their appeal to popular 

Hollywood stars, the world’s new idols. Except Jordan’s Queen Noor, some of the Queens appearing 

lately on TV somehow look out of place and sound rather boring to me; few possess a personal 

magnetism or the rare charisma of Grace Kelly (Princess of Monaco) or Jackie Kennedy. And this 

often brings a bit of nostalgia into my heart. 

Anyhow, you must believe what I told you about this gracious Southern Queen of the Nguyen 

dynasty of Vietnam. She was not only our national heroine before Vietnam’s atrocious civil war period 

of the 60’s and 70’s, but she was also the “Queen of Hearts” of all her South Vietnam compatriots. 

Five decades have rolled by, vanishing like a dream. Time and tide continue to wash away the beach of 

life, as memories are buried deeper and deeper under the sands after each wave. Although she and her 

husband faded away from the Vietnam political battlefield a long time ago, somehow this last Queen of 

Vietnam remained the brightest Star of Yesterday in the hearts and minds of all the Vietnamese of my


parents’ generation–and mine. ■ 

Love, 

Your Grandpa Le Nguyen


ñÌnh Ngàn Sao 

DiÍm Âu 

(Riêng Bà Ngoại Ch. của hai hoàng-tử-bé và bà Ng., bà Kh.) 

Khi ba người sắp đến được chiếc cổng chính dẫn vào khu Chợ Ngàn Sao thì trời đã tối sẫm. Trên đầu 

họ, màu đen cứ loang ra từ từ rồi đặc quánh lại như thỏi mực tàu chàng mới vừa nhờ Điểm mài tối hôm 

trước để chàng chép lại đôi vần thơ cũ. Trước mặt họ, từng nhóm người bước chậm rãi trên con đường 

lát gạch cũ kỹ. Những viên gạch đất nung, sứt mẻ, lồi lên lõm xuống, ban đêm giống như những chiếc 

mu rùa nhám đen, xấu xí. Con đường có bề ngang vừa đủ rộng cho một chiếc xe bò và chạy dài tít tắp 

đến quảng trường, nơi người ta họp chợ. Từ xa vẳng lại, chàng nghe thấy tiếng người rì rào nói 

chuyện, tiếng gió vi vút quyện trên những nhánh cây bàng sum suê. 

Người đàn ông dẫn đường quay đầu lại nói với hai vợ chồng: 

- Trời tối đen như mực thế này thì Chợ Ngàn Sao tha hồ đông phải biết! Sáng phải biết! 

Rồi ông ta mỉm cười, ranh mãnh: 

- Chợ đông chỉ phải cái sợ lạc! Cậu mợ cẩn thận, kẻo lạc nhau thì tìm không ra đâu! Lại về tay 

không cho đấy! 

Ba người lại tiếp tục lầm lũi bước đi. Người đàn ông dẫn đường đi trước, bước chân thoăn thoắt, 

hai vợ chồng theo sau, vừa đi vừa thì thầm trao đổi với nhau những câu chuyện không đầu không đuôi. 

Trong bóng tối, Điểm không chút ngại ngùng nắm lấy tay chồng. Nếu là ban ngày chắc nàng chả bao 

giờ dám làm như thế cả. Chàng nghe nàng thì thào… Giọng vợ chàng, nửa nhỏ nhẻ như giọng một đứa 

bé, muốn làm nũng, nửa cương quyết như giọng một bà mẹ, muốn dặn dò, dọa dẫm đứa con thơ. 

- Nắm chặt tay em, cậu nhé, kẻo lạc. 

Bàn tay Điểm ấm, nhưng không mềm. Những ngón tay thuôn thả, dài quá khổ. Chàng hình dung 

ra được những đường gân dọc ngang, nổi xanh trên mu bàn tay của nàng. Những cô gái con nhà, giàu 

có, đài các như vợ chàng thường có những bàn tay mềm mại, búp măng, rất đẹp. Nhưng vợ chàng thì 

khác. Ngươi ta xem số cho Điểm khi nàng vừa lọt lòng, bảo với Thầy Mẹ nàng là ‘về sau, số con bé 

này sẽ vất vả lắm đấy’. Điều này, chàng đã được nghe Điểm kể đi kể lại không biết bao lần rồi, nhưng 

chẳng mấy tin vào thuật tướng số, chỉ tin vào lòng mình, vào lòng người. Thế nhưng, có lẽ, số vợ 

chàng cũng có phần vất vả thật đấy, ít ra là từ ngày Điểm về làm vợ của chàng. Thầy mẹ nàng có tiếng 

là thương người, lại giàu nứt đố đổ vách, của ăn của để biết đến đời nào mớt hết. Từ một người cai thợ 

tầm thường thuở còn hàn vi, Thầy nàng đã nhờ vào trí thông minh, óc sáng tạo và tài tháo vát hơn 

người mà trở nên một nhà thầu tăm tiếng và giàu có nhất nhì Hà Nội. Chính ông là người đã đứng ra 

xây cất trường trung học Albert Saraut và nhà ga Hà Nội, không ai là không biết đến. Phúc ấm của các 

Cụ để lại, của Thầy Mẹ tạo ra, chắc chắn là vợ chàng và các em của nàng sẽ được hưởng hết! Nhưng 

từ ngày lấy nhau đến giờ, tuy hai vợ chồng sống rất hòa thuận và hạnh phúc… thế mà họ cũng đã phải 

trải qua không ít xáo trộn khiến cho đời sống của hai vợ chồng thêm phần vất vả, ngược xuôi. Tất cả 

cũng chỉ tại vì chàng, vì cá tính cương nghị và khảng khái của chàng. Người Pháp chẳng mấy thích 

chàng, họ đã nhiều lần tình nghi chàng làm hội kín, và đó là một cái cớ tốt để trong bao nhiêu năm liền, 

chàng bị họ đẩy đi làm việc ở những mạn nước ngược, từ Chợ Bờ, cho đến Chapa, Cao Bằng. 

Ngày mới lấy nhau, theo chàng lên Chợ Bờ, ngày nào Điểm cũng tỉ tê khóc. Dạo ấy họ lại chưa có 

con nên những năm tháng ở chợ Bờ - ở cái nơi khỉ ho, vượn hú, heo hút đến não lòng ấy – thật dài đằng 

đẵng và cô đơn khủng khiếp đối với Điểm. Vài năm sau, khi chàng bị đổi lên Chapa thì con gái đầu 

lòng của hai vợ chồng đã lên ba, con bé thứ nhì lên hai. Lẽ dĩ nhiên, tuy vẫn là xứ nước ngược nhưng, 

Chapa là nơi nghỉ mát, có suối có thác, cả người lẫn cảnh đều đằm thắm, tươi mát hơn ở Chợ Bờ. Cả


ngày, vợ chàng phải bận rộn với các con, chẳng còn thời giờ ngồi rỗi nên cảnh núi non trùng điệp, vách 

núi này dựa vách núi kia để theo nhau lên tận đỉnh trời ở Chapa không còn làm cho Điểm ủ rũ đến héo 

hon nữa. Rồi tiếp đấy, vài năm sau lúc con bé thứ ba chào đời cũng là lúc vợ chồng con cái lại phải thu 

xếp để đi Cao Bằng. Nhưng, đến hôm nay thì mọi việc đã êm ấm trở lại. Chẳng rõ vì lý do gì (mà dĩ 

nhiên, không phải vì do chàng cậy nhờ vào bất cứ thế lực quen biết nào), chàng đã được chuyển về làm 

việc ở nhà thương Bạch Mai mấy năm liền, chăm sóc cho những bệnh nhân điên và thảng hoặc, cho 

một số ít tù nhân chính trị khi cần đến. Có lẽ, ngày sung tháng hạn của chàng đã qua khỏi rồi nên cuộc 

đời của hai vợ chồng sẽ êm ả từ nay… 

Thế mà cách đây không lâu, người ta lại tiếp tục xem số cho Điểm, lại tiếp tục thầm thì rằng sau 

này, số nàng sẽ vất vả lắm tuy chẳng một ai chịu mở miệng nói cho nàng biết nguyên do. Người ta 

không nói vì người ta không biết, hay vì người ta tránh không muốn nói ra những sự thật có thể làm 

cho Điểm đau lòng? Nhưng, ô hay, xem tướng số mà úp úp mở mở như thế thì đi xem làm gì cho 

nhọc! Thế mà Điển lại tin như tin thần. Nàng ngồi đoán non, đoán già… Vì thế này, vì thế kia… Và 

cuối cùng nàng kết luận… Cậu ạ, có lẽ chỉ tại vì chúng mình không có được một mụn con giai nối 

giõi, về già sợ không nơi nương tựa, thiếu người chăm sóc, lúc chết không biết phải đặt bàn thờ, linh 

ảnh ở đâu? Lẽ dĩ nhiên, chuyện này thì chả cứ gì phải nhờ đền tử vi, tướng số mới biết…Chàng đã 

phải bấm bụng nghe tất cả mọi người, kể cả đôi bên thầy me của chàng và Điểm, nói đi nói lại từ bao 

năm nay rồi. 

Mà nghĩ lại cho cùng, trong tất cả mọi người, hóa ra chính Thầy chàng lại là người ít khi nhắc về 

chuyện này nhất. Chàng biết ông buồn, buồn lắm, vì chàng là con trai trưởng, nhưng tính ông điềm 

đạm, thâm trầm; từ bé cho đến nay chàng chưa hề bao giờ nghe ông mở miệng than thở chuyện gì. 

Ngày xưa, chàng thường phải nhìn vào đôi mắt sâu hiền từ và dáng ngồi tư lự như phỗng đá của ông 

vào những buổi sáng chàng dậy sớm pha trà uống hầu ông… thì mới có thể biết được ông đang có 

chuyện phiền lòng. Mẹ chàng thì trái lại… bà cứ nhắc mãi đến chuyện Điểm không sanh được cho ông 

bà một cậu cháu đích tôn nối giõi như thể là một điều vô cùng… bất hạnh. Có lúc, bà cố nhẫn nại 

khuyên chàng: 

- Ối giào, anh lo gì, có lấy đứa nào về rồi thì cũng phải bảo mợ ấy dạy cho nó biết sống có trên có 

dưới là yên cửa yên nhà ngay chứ việc gì anh phải lo. Lấy vợ lẽ thì may ra có ngày anh có được con 

giai cho thầy me mừng. 

Rồi sau đó bà bảo thẳng với Điểm: 

- Mợ cũng nên nghĩ lại, để ý tìm người, cưới một cô vợ lẽ về cho cậu ấy, may nhờ giời nó đẻ cho 

được một thằng cu nối giõi thì tất mai sau về già cậu mợ cũng được nhờ! 

Chàng biết chắc rằng những điều Me chàng nói đã làm buồn lòng vợ chàng không ít. Nhưng Điểm 

chỉ biết ngậm câm. Con dâu dám mà đối đáp với bố mẹ chồng! Chàng trở thành cái phao cuối cùng để 

Điểm bám vào, nhoi lên khỏi mặt nước mà ôm lấy bóng trời xanh. Với chàng, chuyện không có người 

nối giõi ấy đã ăn thua gì, con trai hay con gái gì thì một nửa cũng vẫn là chàng, và một nửa là Điểm; vợ 

chồng chàng sẽ sống mãi trong các con, rồi các cháu, trai hay gái gì cũng thế! Chàng theo Tây học lại 

học thuốc, nên biết rõ mươi phần mười là chuyện hai vợ chồng không có con trai thuộc về trách nhiệm 

của chàng, chả ăn thua gì đến Điểm cả. Nhưng, đã mấy ai biết được những điều như thế ở vào thời đại 

này. Làm sao chàng có thể cắt nghĩa được những loại quan niệm phóng khóang và những kiến thức 

khoa học quá tân thời đến sỗ sàng, sống sượng ấy cho Thầy Me chàng nghe? Làm sao Me chàng có thể 

vứt bỏ cả một ‘thành trì phong tục’ quá kiên cố để chấp nhận và tin vào những điều mà bà cho là 

‘chuyện nhảm’ như thế? Niềm tin của một người, của nhiều người, qua nhiều thời đại… những niềm 

tin và phong tục đã nuôi sống, lẫn làm hư hại một dân tộc ấy, chẳng thể một sớm một chiều mà bôi xóa 

đi được. Nếu bắt những người như Me chàng phải tin vào những điều mà, đối với bà, bất khả tín, thì 

đó thật là một cực hình cho tâm trí bà. 

Mà thật ra, cả cái việc chàng phải lặn lội đi với Điểm đến tận Chợ Ngàn Sao này cũng chẳng phải là 

điều chính chàng thật lòng muốn tin, hay muốn làm. Nhưng… niềm tin của chàng ở Điểm lại vô cùng


to lớn. Nên chàng đi theo vợ, như đi theo cái bóng của chính mình. Hôm qua, vợ chàng đã bảo với 

chàng: 

- Cậu ạ, Chợ Ngàn Sao đêm mai sẽ là một cánh cửa mở toang lên trời. 

Chàng nghĩ thầm trong bụng, phải đấy, em ạ, những vì sao khổng lồ đã nổ tung ra thành vô vàn 

những cánh sao tí hon, óng ả, nép mình gọn gàng vào trong những chiếc hộp bé tí, xinh xinh, nằm chờ 

chúng mình tìm đến. Hằng triệu triệu năm ánh sáng… Những quả mặt trời vàng ối… Đã mấy ai biết 

được những điều này ở thời đại chúng mình, em nhỉ. Nhưng, tất cả sẽ được bẻ vụn ra thành những mẩu 

sáng lóng lánh, xinh đẹp, bỏ vừa được vào trong lòng bàn tay ta. 

Và vợ chàng nói: 

- Nhất định chúng mình sẽ trở về nhà với những chùm sao nhấp nháy, tốt lành trên tay, nhá, cậu 

nhá. 

Chàng đã ngồi yên, lắng nghe vợ nói thao thao với tất cả tấm lòng hứng khởi, thấy Điểm thật đáng 

yêu và thật thà, tốt bụng làm sao. Cuối cùng, chàng đã buông một câu nói đùa, hỏi Điểm: 

- Mợ bảo thế nào, có giống như những chùm bánh gio, cái nào cái nấy no tròn xinh xắn, mở lá gói 

ra thì thấy nếp với gio quyện lại vàng ngậy, thơm ngào ngạt, chỉ cần mợ cho anh chấm với một chút 

đường mật thì ăn quên ngày quên tháng, phải không nào? 

Và vợ chàng đã xịu mặt xuống, bảo với chàng: 

- Cậu đừng nói trêu em như thế, bao nhiêu tinh tú đều họp cả lại ở Chợ Ngàn Sao, nếu ta không có 

lòng tin, lẫn lòng thành, thì làm thế nào giời thương cho ta tới được, mà nếu có tới được thì cũng chả 

đem được một cánh sao nào về, nói chi đến cả chùm. Cậu đem bánh gio ra mà nói đùa, chỉ làm buồn 

lòng em! 

Mà chàng thì đời nào lại muốn làm cho vợ buồn. Nên từ hôm qua cho đến mãi tận bây giờ, chàng 

thôi không hỏi căn hỏi vặn Điểm nữa. Chàng im lặng để mặc cho Điểm lo toan mọi chuyện, và chỉ hứa 

với nàng là bằng mọi cách, sẽ mua về cho bằng được những chùm sao mà nàng hằng ước ao. 

Liếc sang nhìn vợ, chàng nghe thấy tiếng vợ chàng hỏi người đưa đường. Giọng nàng thoáng nét lo 

lắng: 

- Liệu đông như thế thì mua bán có khó lắm không, thưa ông? 

Người đàn ông lắc đầu, bảo với hai vợ chồng, giọng thật sắc: 

- Chả việc gì phải lo! Ở đây, cậu mợ biết rồi đấy, phải duyên thì mua được, không duyên thì về tay 

không, có chen lấn cũng chả ích gì. Vả lại, người ta có nhận tiền đâu mà sợ đông người, lắm mồm mặc 

cả. Cậu mợ cứ yên trí, tin tôi đi. Đông hay vắng gì thì cũng đủ ngần ấy vì sao để dành chờ cậu mợ 

đấy. 

* 

Khi khối khí quyển khổng lồ bắt đầu chán sống cuộc sống bồng bềnh của một vầng mây hùng vĩ 

(nhưng, già nua và cô đơn) thì đó chính là thời điểm tốt lành nhất để những vì sao được sinh ra đời. 

Hằng triệu năm sống trong sự già nua và cô đơn chỉ thực sự có ý nghĩa khi những vầng mây hùng vĩ tự 

đốt cháy mình để nổ tung ra thành muôn ngàn vì tinh tú bao la. Rồi muôn ngàn tinh tú bao la ấy, ngày 

lại ngày, sẽ phải lớn lên, sẽ phải học những bài học vỡ lòng (ngây thơ) và những bài học trưởng thành 

(ngọt ngào lẫn cay đắng). Lại ức ức tỷ tỷ triệu triệu năm trôi đi. Rồi sẽ đến lúc muôn ngàn tinh tú 

chẳng thể còn ngây thơ mãi được… Sẽ đến lúc những vì sao già phải chọn cho mình một sự ra đi, 

như đã từng có lần tự chọn cho mình sự chào đời vào giữa không gian bao lao huyễn hoặc này. Cái 

chết của những vì sao già sẽ đến, và cũng sẽ làm chấn động cả vũ trụ (không mấy khác sự chấn động 

của buổi chào đời). 

Và… khi ấy, những vì sao non trẻ khác sẽ lại được sinh ra trong niềm hy vọng, hân hoan, không 

khác chi sự ra đời của một mặt trời. Đó là sự tụ hội của vô vàn những mảnh tinh tú sau khi những vì 

sao già đã phải tự làm cho mình nổ tung lên để từ giã cuộc đời già nua của chúng.


Rồi chẳng bao lâu sau, chúng sẽ nghe được tiếng nói thì thầm trên những vì sao bé bỏng, tinh khôi. 

Đó chính là tiếng nói của những vì sao măng sữa kể lại câu truyện tiền kiếp của mình từ muôn ngàn 

vạn ức năm qua. Rồi khi chuyện vãn đã chán, những vì sao bé bỏng sẽ khép mắt lại yên lặng trôi vào 

giấc ngủ. Những vì sao sẽ mơ những giấc mơ đẹp. Trong giấc mơ đẹp ấy, những vì sao thấy mình 

đang buông lơi giữa một giải ngân hà… trong tiếng nhạc dìu dặt… rồi cứ thế… chúng từ từ rơi xống… 

nhẹ nhàng rơi xuống… như những cánh hoa nõn nà rụng xuống như mưa từ một bầu trời sáng vằng 

vặc bao la. 

Và, khi tất cả những vì tinh tú mê ngủ đã ra đi khỏi bầu trời để biến thành những cánh hoa biết mơ 

mộng, bầu trời sẽ chẳng còn lại gì khác ngoài một màu đen u buồn. 

Bên dưới bầu trời đặc quánh kia, người ta sẽ đốt đèn, sẽ reo hò và chen lấn nhau để đi hái bắt 

những vì sao đang rơi rụng. Ai cũng muốn hứng cho bằng được những cánh sao sáng nhất, đẹp nhất, 

và xinh tươi nhất trong lòng bàn tay của mình. Chẳng ai muốn nhớ đến những cánh sao không sáng, 

không đẹp, và không xinh tươi. Chúng cũng đang lặng lẽ rơi xuống, âm thầm rơi xuống, cho dù biết 

rằng người ta không đốt đèn để hân hoan chào đón chúng vào lòng bàn tay bao giờ. 

Nhưng, biết làm sao khác hơn được, khi những cánh sao xấu xí ấy chẳng thể nào ở lại một mình 

trên bầu trời cô đơn kia. 

* 

- Rồi người đàn ông ấy có mua về được cho vợ ông ta những vì sao như bà ta mong ước không? Đứa 

bé hỏi. 

Quyển sách không trả lời. 

Quyển sách rơi xuống nền gạch hoa màu ngọc bích. 

Một tiếng bộp nho nhỏ vang lên, nhưng không còn một thứ tiếng động nào có thể làm cho đứa bé 

khó chịu nữa. Bé đã trôi vào giấc ngủ thật say, nơi bé thấy mình đang sách một chiếc lẵng mây có kết 

hoa, đôi chân nhỏ tung tăng đi tìm mua những vì sao lóng lánh. Bé thấy mình đứng giữa một khu chợ 

trời, ở một nơi xa lạ, chẳng thấy quen thuộc tí nào. Có tiếng người ta réo gọi nhau ơi ới. Bé không còn 

là một đứa bé nữa. Bé đã hóa ra là một cô thiếu nữ xinh xắn, khuôn mắt đẫm nét mộng mơ. Cô thiếu 

nữ tóc vấn đuôi gà, đầu đội nón quai thao, chân mang đôi hài thêu đẹp như đôi hài cong của cô Tấm. 

Vâng, hệt như cô Tấm được hoàng tử cho diện quần áo mới trong truyện cổ tích vậy. Cô thiếu nữ tấm 

tắc nhìn cô trong gương. Cô lại thấy cô mặc áo dài nhung, cổ đeo kiềng vàng có trạm trổ công phu, ồ 

không, không phải cô Tấm đâu, chính là cô bé đi chùa Hương ngày cô bước chân về nhà chồng đấy 

chứ! Cô bỗng nghĩ đến lời mẹ cô hôm kia, hôm qua. Mẹ cô đọc thơ Nguyễn Nhược Pháp cho cô nghe. 

Con tôi xinh, xinh quá. Bao giờ cô lấy chồng? Rồi cô lại nghe thấy tiếng bà ngoại của cô gọi. Bé 

Bông! Ngủ đi con. Trưa quá rồi, à à ơi. Ở nhà mọi người gọi đùa cô là bé Bông, bảo là cô mũm mĩm, 

mềm mại trắng trẻo như bông gòn nhưng, tự nhiên sao cái tên ấy lại làm cho cô nghĩ đến con cá Bống 

của cô Tấm thế không biết! Bông với Bống. Bống Bông Bông. Thật ra thì chẳng ăn nhập gì với nhau 

cả. Bống ơi Bống, mau mau… lên ăn cơm vàng cơm bạc nhà ta, đừng ăm cơm hẩm cháo hoa nhà 

người, à à ơi… Cô thiếu nữ cười rúc rích một mình, thầm nghĩ, à, thì ra chắc là tại tôi ham đọc nhiều 

truyện cổ tích quá rồi đây. Rồi cô tiếp tục bước đi tung tăng giữa khu chợ trời. 

- Thế liệu tôi có sẽ mua được nhiều vì sao sáng, đẹp, và xinh tươi về làm của riêng không? Cô 

thiếu nữ hỏi. 

Quyển sách không trả lời. 

Và đứa bé bừng tỉnh dậy. 

Bé xoay qua bên trái, thấy Bà ngoại của bé đang nằm nhắm mắt, cánh tay phải vắt ngang bờ trán. 

Buổi trưa lặng như tờ. Bộ áo cánh trắng bằng vải phin nõn của Bà như sáng lên bên cạnh bé, mềm và 

mát rượi. Bao giờ, ở nhà Bà cũng mặc bộ áo cánh màu trắng như thế. Tóc bà được chải thành một lọn 

dài, quấn lại giữa một lớp vải nhung đen mềm và được vấn tròn quanh đầu. Chỉ có buổi tối đi ngủ Bà


mới gỡ ra, những lúc ấy, đứa bé để ý thấy tóc Bà rất thưa và có thật nhiều những sợi bạc, màu ngà ngà 

như màu những búp hoa ngọc lan rơi đầy quanh sân nhà bé. 

- Bà ơi Bà! Đứa bé gọi. 

Bà xoay mình qua nhìn bé. 

- Thế còn những vì sao xấu xí… Nếu người ta bắt được thì người ta sẽ làm gì với những vì sao xấu 

xí ấy, hở Bà? Đứa bé hỏi. 

Bà không trả lời. Đứa bé chờ được vài ba giây, rồi sau đó, không chờ thêm được nữa, bé kéo kéo 

áo Bà, lay nhè nhẹ. Lâu thật lâu sau, Bà nói: 

- Con ạ, người ta cũng sẽ phải giữ kỹ lấy chúng, và tập thương yêu chúng. Vì nếu không có những 

vì sao xấu xí thì người ta sẽ không bao giờ biết quý những vì sao xinh đẹp, và họ sẽ không bao giờ thấy 

được rằng những vì sao xinh đẹp thật sự xinh đẹp đến ngần nào. 

Đứa bé chau mày, ra chiều không hiểu. 

- Nhưng thôi… trưa quá rồi. Ngủ đi con. Chiều dậy Bà dẫn cho đi lễ chùa. Hôm nay ngày rằm 

đấy. 

Bà vừa nói vừa cầm chiếc quạt phe phẩy quạt cho bé mát. 

Đứa bé ngoan ngoãn nhắm mắt lại. 

Và cô thiếu nữ xinh như cô bé đi chùa Hương ngày bước chân về nhà chồng lại hiện ra. 

- Thế liệu tôi có thể mua được nhiều vì sao sáng, đẹp, và xinh tươi về làm của riêng không? Cô 

thiếu nữ lại hỏi câu hỏi cũ. 

Vẫn không có tiếng trả lời. 

Quyển sách vẫn nằm yên trên nền gạch đá hoa. 

Những trang giấy ngà đua nhau tan ra thành hằng hà sa số những vẩn bụi, bay la đà vào trong 

những giấc mộng trăm năm, rồi trăm năm hóa ra thành ngàn năm… thành muôn vạn ngàn năm. 

* 

Và khi trở lại khu Chợ Ngàn Sao thì ta sẽ thấy hai vợ chồng họ vẫn còn lẩn quẩn ở đấy. Người đàn ông 

dẫn đường đã biến đi đâu mất. Chỉ còn lại hai vợ chồng. 

- Thôi, ta đi thôi. Đừng nhọc công vô ích. Ta lại còn làm mất thì giờ của cụ đây. 

Chàng vừa ghé đầu nói thầm vào tai vợ, vừa khoanh hai cánh tay lại để ngang ngực. Gương mặt 

chàng đã lộ vẻ nôn nóng. Chàng biết Điểm còn đang tần ngần, chưa muốn dời chân, nhưng, cuối cùng, 

chàng đành cúi đầu xin lỗi bà cụ bán sao tử tế và kéo tay vợ ra khỏi chiếc quán ngập ánh sáng lóng 

lánh. Bà cụ bán sao ái ngại nhìn theo hai vợ chồng. Khuôn mặt cụ có hai gò má tuy hơi cao nhưng 

trông cụ thật hiền từ, phúc hậu, dáng người cụ dong dỏng, cử chỉ cụ thật từ tốn, dịu dàng. Cụ sẽ sàng 

đóng nắp một chiếc hộp gỗ hình vuông lại và quay qua mỉm cười với hai người khách mới vừa bước 

vào. 

Khi ra đến ngoài thì Điểm bật khóc. Mặc cho người qua kẻ lại giương mắt tò mò, soi mói ngó. 

Điểm cứ đứng yên giữa chợ, thút thít khóc. Trên tay Điểm, những sợi giây lụa có kết những cánh sao 

nhấp nháy đang rung rung theo tiếng thổn thức của nàng. Tất cả những cánh sao mà Điểm hằng ao ước 

đã được kết lại với nhau trông thật gọn gàng, hòa hợp. Tất cả… duy chỉ trừ có một cánh sao, cái cánh 

sao nằm im lìm trong chiếc hộp vuông của bà cụ dáng người dong dỏng có hai gò má cao trên khuôn 

mặt hiền từ. 

Không biết phải làm gì khác, chàng kéo vợ vào đứng tạm dưới một Quán Sao bỏ trống gần đấy. 

Chiếc quán nằm chìm trong bóng đêm, như nó không hề có mặt trong khu Chợ Ngàn Sao ồn ào náo 

nhiệt và rực rỡ vì khắp nơi đều tràn ngập ánh sáng này. Chùm sao trên tay Điểm như cũng nhạt đi, 

trong bóng tối giữa quán, không hiểu vì sao chúng không tiếp tục nhấp nháy ánh sáng nữa. Chúng nằm 

yên như đang ngủ say. Điểm đã thôi không khóc nữa. Nàng đứng nép mình vào bên cạnh chàng, trông 

ngơ ngác, hụt hẫng như một đứa bé vừa lạc mất mẹ.


Người đàn ông đưa đường quả đã nói không sai. Trời đêm nay tối đen như mực nên Chợ Ngàn Sao 

đông như ngày hội. Bao nhiêu tinh tú đã đổ cả về đây. Hai vợ chồng đã theo chân đám đông lang 

thang khắp cùng các ngõ ngách. Không có một chiếc quán nào là hai vợ chồng không ghé chân vào. 

Chàng đã ngạc nhiên vô cùng vì không thể ngờ được Chợ Ngàn Sao lại có thể rộn rịp, tươi vui đến thế. 

Vừa bước hết con đường lồi lõm, ẩm ướt và qua khỏi hai cánh cổng chính dẫn đến quảng trường thì 

cảnh thái thay đổi hoàn toàn đến không thể ngờ được. Chẳng giống như một khu chợ trời tầm thường 

mà chàng đã mường tượng đâu. Ở đấy, cái gì cũng mang vẻ trang trọng, đẹp đẽ khác thường. Hai vợ 

chồng như lạc vào giữa một giải ngân hà rực rỡ. Đường đi bỗng như biến thành con suối bạc, uốn 

mình đưa chàng và Điểm lướt ngang qua những Quán Sao chói lòa ánh sáng. Từ quảng trường bước 

xuống mấy chục bậc tam cấp, có không biết bao nhiêu là những chiếc quán được dựng lên dọc hai bên 

đường để bấy bán muôn ngàn tinh tú cho khách thập phương. Quán được dựng bằng một thứ vải bố 

dày màu trắng ngà, trông gọn gàng, xinh xắn như những túp lều trong truyện thần tiên. Phía lưng và 

hai bên hông quán đều được quây kín lại, riêng phía trước mặt bỏ trống và có treo một tấm màn bằng 

vải thưa rất mỏng, dài, rộng phất phơ. Tấm màn cũng màu trắng ngà, trên có đính những hạt kim tuyến 

màu bạc lấp lánh. Trong mỗi quán, trên đất đều có trải những khoanh chiếu hoa hình vuông, bên trên 

chiếu lại bày thêm từng chồng gối to, sặc sỡ màu sắc cho cả chủ lẫn khách ngồi. Ở giữa chiếu là một 

chiếc mâm bằng đồng thật lớn chạm trổ công phu có đặt những chiếc hộp gỗ trầm hình vuông, và trên 

nắp mỗi hộp đều có khắc tên của một vì sao, hộp nào hộp nấy thơm ngát và chắc cũng chỉ to bằng một 

tấm bánh dẻo thơm ngon mà chàng rất ưa thích là cùng. Những chiếc hộp gỗ trầm này được đóng nắp 

rất kỹ nhưng lại tỏa ra một thứ ánh sáng kỳ ảo, lôi cuốn. Những chiếc hộp là nơi dừng chân tạm thời 

của những vì sao bé bỏng! Vâng, tất cả những cánh sao tươi đẹp mà Điểm ao ước được đem về làm 

của riêng đều có mặt ở đây… những cánh sao rất tốt lành, và nếu chàng không lầm thì cả những… cánh 

sao xấu xí. 

Người đàn ông đưa đường cũng đã nói sơ qua cho hai vợ chồng biết về cách thức mua bán ở khu 

chợ trời kỳ lạ này nên họ cũng không đến nỗi quá lúng túng. Ông ta đã dặn đi dặn lại hai vợ chồng 

rằng: 

- Cậu mợ nhớ giùm cho tôi đấy. Đừng hấp tấp, đừng vội vã, nhớ phải thành tâm đấy nhá. Nhớ đấy 

nhá. Chả việc gì phải chen lấn. Trước sau gì rồi thì cũng tới lượt mình thôi. 

Và người đàn ông tiếp tục kể: 

- Đây, tôi nói trước cho cậu mợ biết. Như thế này nhá. Khách mua sao sẽ phải sòe hai bàn tay ra 

cho người bán sao đặt thử các cánh sao ấy vào tay. Nếu phải duyên thì cánh sao sẽ nằm yên và tiếp tục 

tỏa ánh sáng lấp lánh. Người bán sao sẽ hân hoan, sung sướng nhặt cánh sao rực sáng ấy ra khỏi tay 

khách, và sẽ buộc cánh sao ấy vào một sợi dây bằng lụa bạch. Nhưng trước khi trao sợi giây lụa bạch 

ấy lại cho khách, người bán sao sẽ bắt khách phải trả giá cánh sao bằng một lời hứa: 

- Ông bảo thế nào ạ? Một lời hứa ư? Sao lại thế? Thưa ông… lời hứa… như thế nào? Hứa cái gì 

cơ chứ? Vừa ngạc nhiên, vừa thắc mắc, chàng buột miệng hỏi ngay. 

Người đàn ông đáp: 

- Ấy, lời hứa là hoàn toàn do tự ý của ta, hoàn toàn do ta tự nguyện. Nhưng, ta phải hứa với tất cả 

tấm lòng thành. Mà đã hứa là phải giữ lời. Cậu mợ đã hiểu rồi chứ? 

Hai vợ chồng yên lặng ngó nhau, bối rối, chưa biết phải trả lời như thế nào cho phải. Thoáng chút 

ngần ngại, chàng nói: 

- Thế nhưng…. Người bán sao sẽ làm gì với những lời hứa của chúng tôi? Làm sao những điều 

chúng tôi hứa có thể giúp họ đổi lấy gạo, lấy tương, lấy cà được, thưa ông? Chả nhẽ họ đem cho chúng 

tôi cả một vì tinh tú mà chỉ đổi lại bằng một lời hứa suông thôi sao? 

- Ấy, ấy, người đàn ông cao giọng. Như thế này nhá. Những điều cậu mợ nói ra sẽ được người bán 

sao ghi lại vào trong một quyển sách mà người ấy luôn luôn giữ kỹ bên mình. Quyển sách ấy chính là 

gia tài khổng lồ của những người bán sao. Họ là những người vô cùng giàu có, vì bất cứ khi nào họ 

cần đến thì gia tài khổng lồ ấy cũng có thể giúp nuôi sống họ và con cháu của họ đời này qua đời kia.


Hai vợ chồng còn đang phân vân chưa biết thực hư ra sao thì người đàn ông đưa đường đã xua tay, 

quả quyết: 

- Cứ tin tôi đi. Mọi việc đơn giản lắm. Chả có gì để cậu mợ phải suy nghĩ, thắc mắc cả đâu! 

Chàng nhìn Điểm, Điểm lại nhìn chàng. Chàng nhớ lúc ấy vợ chàng có vẻ bối rối lắm. Nàng hỏi, 

giọng hoang mang: 

-Vâng, thì là thế. Chúng tôi tin lời ông. Nhưng, thưa… đấy là có duyên thì thuận mua, thuận bán, 

chứ nếu nhỡ không phải duyên… thì làm sao, thưa ông? 

Người đàn ông đưa đường nhìn Điểm đăm đăm. Chốc sau, ông ta mỉm cười bảo nhỏ: 

- Mợ thật cả lo! Nhưng… không hề chi… biết trước thế là tốt đấy… 

Chàng nhớ ông ta đã cắt nghĩa cho hai vợ chồng nghe rằng, thường thường, nếu không phải duyên 

thì cánh sao sẽ cứ lu mờ dần rồi tắt lịm trên tay khách mua sao. Người bán sao sẽ buồn bã nhặt cánh 

sao tắt lịm ấy ra khỏi tay khách và đặt cánh sao vào lại trong căn nhà gỗ trầm thơm ngát của nó. Chỉ ít 

giây sau, chiếc hộp trầm lại bừng sáng lên và lại tỏa ra thứ áng sáng óng ánh, quyến rũ, cái thứ ánh 

sáng kỳ lạ làm mê hoặc lòng người y như trước. Và, cánh sao ấy sẽ lại tiếp tục ngủ say trong căn nhà 

tuy tạm bợ nhưng lại thơm ngát mùi trầm của nó, kiên nhẫn chờ đợi những người khách khác sẽ tìm tới 

trong những dịp khác, trong những cơ duyên khác. 

Khi nhớ lại tất cả những câu trao đổi giữa hai vợ chồng và người đàn ông đưa đường, chàng không 

khỏi áy náy. Thật là có cái gì đã không ổn ngay từ đầu, chàng nghĩ thế. Bây giờ, làm sao để kéo vợ 

chàng ra khỏi khu Chợ Ngàn Sao này đây. Chàng nghĩ, ta phải kéo Điểm về thôi. Cả một chuỗi sao 

lóng lánh trên tay thế kia, đủ rồi… mà có muốn hơn nữa cũng chả được, thế thì nên về đi thôi. Quyết 

định song xuôi trong đầu rồi, chàng mới sực nhớ ra là người đàn ông đưa đường đã biến đâu mất. Lúc 

nãy, ông ta có dặn: 

- Khi nào xong xuôi rồi thì cậu mợ trở lại quảng trường, tôi sẽ trở lại đón. Nhớ đấy nhá, khi nào 

nghe tiếng gà gáy sáng là chợ sắp tàn đấy. Trời mà sáng rõ thì chả còn trăng sao nào ở đây nữa đâu. Ta 

chuẩn bị về thôi. 

Chàng lại nghĩ thầm trong bụng, gà chưa gáy, chợ chưa tàn, thế mà ta đã muốn về rồi, trở ra quảng 

trường thì không khéo chẳng thấy ông ấy đứng chờ để đón về… rồi hai vợ chồng làm sao đây? 

Khi chàng quay qua định hỏi ý kiến vợ thì Điểm đã biến đâu mất. Thảng thốt, chàng gọi lớn: 

- Điểm! Điểm ơi! Em Điểm ơi! 

* 

Vừa đúng lúc ấy, buổi sáng rỏ những giọt sương mù mờ đục vào đôi mắt chàng. Chàng ngó thấy chiếc 

mùng lay động, và bóng vợ chàng hiện ra. Nàng ngồi ghé xuống bên cạnh chồng. 

- Em đây ạ. Cậu gọi gì em thế? Tiếng Điểm thật dịu dàng. Cậu ngủ say quá. Không khéo lại trễ 

giờ hẹn với anh Đốc Chữ đấy! 

Chàng ngồi bật dậy. 

- Chết thật! Mợ ạ, anh vừa ngủ mê. Ta dẫn nhau đi Chợ Ngàn Sao. Mợ đứng khóc mãi, không 

chịu về, thật đến khổ, 

Vợ chàng cười tươi như hoa: 

- Cậu mê ngủ thật rồi. Làm gì có Chợ Ngàn Sao. Ai mà bán sao cho mình! Chỉ có Đỉnh Ngàn Sao 

thôi! Hôm nay cậu có hẹn với anh Đốc Chữ để đưa anh ấy leo lên Đỉnh Ngàn Sao đấy. Cậu mê ngủ 

quá quên cả ngày giờ. Em đã nhờ bác xe thu xếp đủ cả các thức cần dùng cho cậu và anh Đốc Chữ 

trong đôi ba hôm rồi đấy ạ. 

Chàng sực tỉnh, thật tỉnh. Quả thật là mình đã ngủ mê! Nhưng, không hiểu sao hai gò má cao trên 

khuôn mặt hiền từ của bà cụ bán sao tóc bạc lại vẫn hiện rõ mồn một trong trí chàng như thế! Chàng 

quay qua vợ: 

- Các con đâu nhỉ?


- Chúng nó đang ăn sáng dưới nhà và chờ cậu dậy để còn chào cậu trước khi cậu đi đấy. Chốc nữa 

em cho chúng nó qua nhà cô chú Khải để chơi với lũ trẻ bên ấy. 

Nói xong, vợ chàng lại mỉm cười và nhắc chàng: 

- Nhớ đấy nhá, cậu mà leo lên được đến đấy rồi thì cậu hái về cho con những cánh sao tươi đẹp 

nhất đấy, nhá, cậu nhá. Ở nhà em và các con sẽ chờ. 

Trong lúc chàng sửa soạn thay quần áo, vợ chàng vừa ngồi vấn đầu trước tấm gương to, vừa hát 

nho nhỏ. Giọng nàng ngọt như ru, xanh ngọc xanh ngà như màu cốm Vòng, đỏ au đỏ ửng như những 

trái hồng vừa chín tới. Cốm ăn với hồng, ngọt ngào chi lạ, đằm thắm chi bằng. Chàng bỗng nhớ tới 

những ngày còn phải đi sêu tết nhà nàng, và chàng bỗng thấy trong lòng êm ả, mát rượi. Cô Điểm nhà 

ta thế mà tài, cả họ ai cũng chế nàng như thế. Nàng ngồi ở sau rèm nhìn ra, chỉ thoáng nhìn thấy lưng 

áo chàng đi ngang qua sau vườn, chỉ thoáng thấy chàng xoay tròn chiếc ô một vòng làm điệu, thế mà 

nàng đã.., phải lòng chàng ngay lập tức thì có phải đúng là có duyên có nợ với nhau không! Hôm ấy, 

chàng nhớ, chàng mặc áo dài the đen, đầu đội khăn đóng, tay xách chiếc ô đen, cùng với một bà mối, đi 

theo Thầy Me chàng đến để ra mắt bố mẹ vợ tương lai lần đầu tiên. Hai cô cậu thật xứng đôi vừa lứa, 

cả họ ai cũng tấm tắc khen không ngớt lời. Khi ấy chàng đang học trường Thuốc năm cuối cùng. Qua 

năm sau chàng ra trường với bằng cấp y sĩ đông dương (mà khi ấy còn gọi là y sĩ phụ thuộc). Hai người 

lấy nhau, rồi chàng được bổ vào làm cho Brigade Mobile d’Hygiène et de Prophylaxie, một hệ thống y 

tế lưu động người Pháp đặt ra để lo cung cấp các dịch vụ vệ sinh, y tế phòng ngừa cho dân bản xứ tại 

khắp các làng xã, huyện lị xa đô thành. Hầu hết các y sĩ bản xứ mới ra trường đều bắt đầu hành nghề 

trong cơ quan này với tư cách tập sự trong vòng hai năm đầu. Và cũng vào cuối năm ấy, hai người lấy 

nhau chưa được bao lâu thì chàng đã bị đổi đi làm việc ở Chợ Bờ! Rồi bây giờ là Chapa… Chapa… ồ 

mình đang ở Chapa đây chứ. Đã được về nhà thương Bạch Mai đâu nào! 

Bâng khuâng, chàng nhìn ra ngoài khung cửa sổ. Khí trời thật lặng lẽ, mát dìu dịu. Trước mắt 

chàng sương mù đã tan đi khá nhiều tuy nhiều vòm sương trắng đục vẫn còn đọng lại hững hờ trên 

những triền núi phía xa xa . Chàng nghĩ, đẹp quá, như những cánh cò quấn quít bay từng đàn về nơi 

quê cũ. Gió thổi những cánh cò trắng đục ấy bay lại gần nhau, rồi quyện lại với nhau thành một. Và 

trên những đỉnh núi cao, chàng có cảm tưởng những cánh cò trắng đục ấy đang giang đôi cánh rộng ra 

ôm vào lòng màu xanh mượt đầy vẻ hoang vu, kỳ bí của núi. Núi cứ như thế mà đứng yên, ngả mình 

vào đôi cánh ôm ấp, mềm mại của một đàn cò đang say sưa bay la bay lả… 

Buổi sáng hôm nay cũng không khác gì những buổi sáng đã qua, khí trời mát dịu, sương giăng mờ 

đồi núi, người đứng ngắm cảnh như cũng muốn biến thành một vạt sương bay lãng đãng vào trong bức 

tranh tĩnh vật đang yên lặng trải trước mặt mình. Thế nhưng, sao trong lòng chàng sáng hôm nay có gì 

rất khác lạ. Chàng cảm thấy mọi thứ đều mộng mị hơn cả mộng mị, kể cả chàng. Cái cảm gíác lạ lùng 

như chàng đang đứng ngắm chính mình từ phía bên kia cửa sổ, và sương trắng thì đang ở khắp nơi bên 

này khung cửa sổ, trong căn phòng ấm cúng của hai vợ chồng. 

- Mợ này, mình đang ở Chapa đấy chứ, nhỉ? Chao ôi núi non, sương trắng, hữu tình… Chàng hỏi 

vợ, cố lôi mình ra khỏi giấc mơ. 

Vợ chàng chau mày nhìn chàng, đôi mắt đượm vẻ ngạc nhiên: 

- Vâng… Không ở Chapa thì ở đâu bây giờ? Không ở Chapa thì làm sao ta leo lên được đến Đỉnh 

Ngàn Sao, hở cậu… Nhưng, cậu làm sao thế? Cậu lại đang làm thơ đấy ư? 

Vợ chàng hỏi cho có hỏi, nhưng nàng không chờ đợi một câu trả lời, vì nếu chàng có làm thơ thì, 

luôn luôn, nàng sẽ là người đầu tiên được đọc thơ của chồng. Những bài thơ chàng làm và phổ biến 

giới hạn trong nhóm bạn văn thường được chàng ký dưới hiệu Tương Huyền, Tương Huyền Vũ Đình 

Tường. Mỗi đêm, chàng cùng các bạn họp nhau tại nhà riêng, bàn chuyện thơ văn, chuyện quốc sự, và 

đã nhiều lần bị tình nghi là họp hội kín để làm cách mạng. Chàng có một người em trai cũng cùng xuất 

thân từ ở trong nhóm bạn văn ấy. Em trai chàng lấy hiệu là Tam Lang, Vũ Đình Chí. Người ấy, về sau, 

sẽ nối tiếng khắp bốn phương nhờ những thiên phóng sự sống động có một không hai của mình. Người 

ấy, về sau, sẽ giả vờ sống cuộc đời của một anh phu xe nghèo hèn – vâng, Tôi Kéo Xe, tôi sống bằng


nghề của kẻ kéo xe lam lũ, rồi nhờ đấy mà lừng lẫy, và có nhiều lúc trong cuộc đời nghệ sĩ sẽ bị dày vò 

vì nỗi nhớ thương anh mình. 

Nhưng đây là chuyện về sau. 

Còn bây giờ, khi ta bắt gặp thấy hai vợ chồng họ bên khung cửa số giữa thị trấn sương mù vào một 

buổi sáng chàng vừa tỉnh mộng ngàn sao thì, có lẽ, chàng y sĩ đang thở hơi thở của một văn nhân, và 

đang sực nghĩ đến những giòng thơ chàng muốn làm tặng vợ. Chapa đằm thắm và mộng mơ như chưa 

bao giờ đằm thắm và mộng mơ như thế. Và nhất định thơ của chàng sẽ thở bằng hơi thở của Chapa… 

* 

Trên đất ấy, Đỉnh Ngàn Sao là đỉnh núi cao nhất nước, cao gần ba ngàn một trăm bốn mươi ba thước, 

thuộc về rặng Hoàng Liên. Muốn lên đến được Đỉnh Ngàn Sao, người ta phải vừa leo vừa nghỉ mất 

hai ngày hai đêm, phải vượt qua những vách núi cheo leo, hiểm trở, và băng qua những khu rừng tre 

chi chít, rậm rạp. 

Đứng ở giữa thị trấn vào những hôm đất trời trong trẻo, người ta có thể nhìn thấy Đỉnh Ngàn Sao 

từ xa vươn lên sừng sững giữa những đám mây bạt ngàn. Đỉnh núi luôn luôn đổi màu theo sắc mây, 

đôi lúc tím thẫm, đôi lúc biếc xanh, hoặc ửng vàng như màu những trái cam Bố Hạ vừa chín tới. Màu 

sắc của núi lúc nào cũng rực rỡ, sống động… cho đến khi mùa mưa dầm trở về làm ướt sũng cảnh vật, 

nhòe nhoẹt đất trời. Khi mùa mưa dầm đến, tất cả thị trấn co mình lại rên rỉ. Khí trời lúc nào cũng 

ẩm ướt, lạnh lẽo, đường phố lầy lội dưới những cơn mưa sụt sùi. Đỉnh núi cao chót vót biến mất sau 

những tấm áo tơi khổng lồ giăng ngang trời, mịt mờ trắng sóa. Vào quãng cuối tháng Chạp, gió bắt 

đầu đổi hướng và thổi đưa những đám mây đi xa ra khỏi thị trấn. Bầu trời trở nên trong trẻo hơn 

nhưng, chỉ độ chừng một tháng sau đó, những cơn gió lạnh như cắt lại trở về, đem theo cái buốt giá 

ghê hồn từ phương Bắc. 

Người ta đồn rằng trên Đỉnh Ngàn Sao, những vì tinh tú mê ngủ thường rủ nhau đậu lại trên những 

ngọn cây thật cao. Những vì tinh tú, đong đưa trên cành như những hoa trái thơm ngon nhất, lấp lánh 

ánh sáng như những hạt kim cương rực rỡ nhất, kiên nhẫn nằm chờ có người đến hái đem chúng về bỏ 

vào lòng bàn tay. Nhưng, chuyện ấy nào có dễ! Vì vào ban ngày, khi ánh mặt trời len tỏa khắp núi 

rừng, sẽ chẳng ai có hy vọng nhìn thấy ra được những vì sao mê ngủ. Chỉ vào ban đêm, khi màu đen 

đặc quánh ôm cứng lấy bầu trời trên đỉnh núi, những vì tinh tú măng sữa ấy mới hiện ra trên những 

nhánh cây như những chiếc đèn tí hon treo ngược, tỏa ánh sáng kỳ ảo ra khắp mười phương. 

Ai có gan có mật mới dám dừng chân lại nghỉ qua đêm trên đỉnh núi ấy. Nhưng, không phải ai 

cũng sẽ hái được nhưng cánh sao tươi đẹp nhất đem về làm của riêng… Nếu ta không có duyên với 

cánh sao nào thì cánh sao ấy sẽ vụt tắt đi khi bàn tay ra vừa chạm tới nó, bỏ ta đứng chơ vơ dưới bầu 

trời thăm thẳm, tối đen… Và ta sẽ trở về tay không, chân bước nặng nề xuống núi, lòng buồn bã bâng 

khuâng. 

Nhưng, lắm lúc, có người chỉ trở về với những cánh sao xấu xí trên tay. Họ cũng sẽ buồn bã khôn 

lường… Những khu rừng tre chi chít rậm rạp bỗng như dày đặc hơn. Đường đi xuống dốc ngược 

không kém đường đi lên, xuyên qua những rễ tre chằng chịt. Những thân tre to lớn, già nua như vươn 

mình ra che lấp lối về. Những chiếc cầu mây băng qua những ao sình lấy nằm rải rác đây đó ở thung 

lũng giữa hai miền núi cũng gập ghềnh lắt lẻo hơn. 

Và những cánh sao xấu xí trên tay họ còn nặng nề hơn cả những túi sách cồng kềnh trên thân của 

những chú lừa ưa nặng. 

* 

- Rồi người đàn ông ấy có sẽ hái được những cánh sao tươi đẹp nhất trên đỉnh núi để đem về làm quà 

cho vợ của ông ta không? Đứa bé lại hỏi. 

Quyển sách không trả lời. Đứa bé loay hoay đi tìm, nhưng nó tìm mãi mà chẳng thấy gì hết.


Quyển sách chẳng còn nằm ở chỗ cũ, trên sàn nhà lát gạch hoa mát rượi. 

Đứa bé không tìm nữa. Bé ngồi yên. 

Nhiều năm trôi qua. 

Nhiều năm nữa trôi qua. 

Bé không còn là đứa bé nữa. Bé đã hóa thành một người đàn bà, nhưng lần này, không phải là 

trong giấc mơ. 

Người đàn bà nhớ lại hình ảnh của cô thiếu nữ mộng mơ xinh như cô Tấm, và người đản bà chảy 

nước mắt. 

- Bà ơi Bà! Người đàn bà, hay đứa bé, gọi. 

Không có tiếng trả lời. 

Người đàn bà lại thấy hiện ra cô thiếu nữ xinh đẹp mặc áo dài nhung thẫm, cổ đeo kiềng vành chạm 

trổ công phu. Đám cưới vừa xong, đôi vợ chồng son đưa nhau đi chụp ảnh kỷ niệm. Cô thiếu nữ ngồi 

trên một chiêc đôn bằng sứ, hai chân khép kín lại, tay đeo bảy chiếc vòng có chạm trổ, đầu vấn khăn 

nhung, trông cô thật đài các, sang cả. Trên mặt cô lấp ló một nụ cười mím lại giữa hai cánh môi búp 

sen xinh tươi. Bên cạnh cô là người chồng mới cưới. Chàng mặc áo dài the đen, đội khăn đóng, khuôn 

mặt vuông vắn, đẹp phương phi. Chàng đẹp không thua gì một hoàng tử, có lẽ còn có nhiều phần hơn, 

vì hoàng tử chưa chắc đã có được một đôi mắt sáng rỡ, sáng thu hút đến thôi miên người nhìn như mắt 

chàng. Bên cạnh vợ, chàng ngồi ghé nửa người trên một thư án, một chân buông thõng xuống đất, một 

tay để hờ trên vạt áo ngang đùi. Trông chàng có dáng dấp của một văn nhân. Người đâu thanh lạ 

thường, tướng mạo trông phi thường, lưng cao dài trán rộng, khỏi ai nhìn không thương. Người đàn 

bà, hay đứa bé, lại nghe thấy có tiếng mẹ đọc thơ Nguyễn Nhược Pháp đâu đây. Thảo nào mà vợ chàng 

đã phải lòng chàng ngay từ buổi ban đầu khi chưa cả được giáp mặt với nhau, người đàn bà thầm nghĩ. 

- Bà ơi Bà. Người đàn bà, hay đứa bé gọi. 

Không thấy tiếng Bà trả lời. Chỉ thấy có Mẹ thôi. 

Người đàn bà, hay đứa bé, đã có được hai đứa con trai thông minh, dĩnh ngộ. Người đàn bà, hay 

đứa bé, hay bà mẹ trẻ... nhìn ra chân trời phía xa xa... rồi lầm thầm ước, ước gì tôi có được một cô con 

gái, mũm mĩm, xinh xắn để chúng tôi có thể gọi bé là Bé Bông Con. Ở vào thời buổi này, mai sau lớn 

lên con gái sẽ gần gũi với bố mẹ hơn con trai, như thế không tốt hơn ư! Bà mẹ trẻ chợt mỉm cười một 

mình. Ô hay, có phải là tôi lại đang xây mộng ước trên một vì sao đây không. Lại cũng vẫn khí trời 

mát dịu, sương mờ giăng kín cả một khoảng đồi xanh mướt sau nhà. Ta đang ở đâu, ở đây, hay ở 

Chapa... Người đàn bà muốn mở tung cửa ra, đi vào trong sương. 

- Bà ơi Bà. Hai chú bé cao lớn, khỏe mạnh, cất tiếng gọi. 

Không thấy tiếng Bà trả lời. Chỉ thấy có tiếng Mẹ, hay Bà của hai hoàng tử bé, vỗ về, ôm ấp hai 

chú bé. Tóc Mẹ bây giờ cũng bạc trắng như tóc Bà, nhưng Mẹ không vấn tóc, cuộn tròn thành lọn trong 

mảnh vải nhung đen quanh đầu như Bà, Mẹ chỉ búi tóc lại sau gáy, và khi đi đâu thì cài lên đấy một 

bông hoa bằng lụa sắc màu trang nhã. 

* 

Ông ngoại mất năm Mẹ lên mười ba. Người đàn bà, hay đứa bé, mơ hồ nhớ lại. Năm ấy, Ông mới vừa 

bốn mươi ba tuổi, Bà cũng chỉ mới bốn mươi. Ông lây bệnh chí rận từ những người tù chính trị mà 

người Pháp giao cho Ông trông nom. Ngày ấy, bệnh typhus rất khó chữa, biết quá trễ là đành bó tay. 

Đang khỏe mạnh, yêu đời, đùng một cái Ông lên cơn sốt, mê man trong vòng một tuần, và sau đó, Ông 

ra đi… Sự ra đi quá đột ngột của Ông làm cho Bà như bị ném vào một cơn ác mộng mà sẽ không bao 

giờ có được buổi sáng tỉnh dậy thấy mình đang nằm mơ. Đám ma Ông, Bà phải nhờ cậu L., con trai 

của người em trai ruột của Bà, mặc áo sô, đội mũ gai, chống gậy trúc và bưng bức linh ảnh của Ông đi 

trước. Bà và ba cô con gái theo sau, bị bắt phải lăn ra đường khóc la thảm thiết để chặn chiếc xe tang 

lại không cho đi. Hủ tục của dân Trung Hoa, dân mình ôm lấy hết! Chao ôi, sao cái cảnh ấy lại não 

lòng, thê thảm đến đứt ruột đến thế. Tội cho cả người sống lẫn người chết. Vì làm thế, người chết có


muốn sống lại cũng không sống lại được, mà người sống thì y như đang ép mình phải quằn quại sống 

trong một cảnh địa ngục tối tăm. Sự biểu lộ lòng thương tiếc sâu đậm nhất, to lớn nhất khi ta mất đi 

một người thân yêu, có lẽ không làm cho lòng thương tiếc ấy sâu đậm hơn được, mà chỉ làm cho ta, và 

cả người thương yêu bị dày vò, đau đớn thêm bội phần. Cả ba năm trời sau đó, cho đến ngày mãn tang 

Ông, ngày nào Bà cũng cúng cơm Ông ba bữa. Ngày nào cũng cơm nước đầy đủ các món ăn Ông ưa 

thích, và một quả trứng luộc để trên bát cơm trắng có cắm thêm đôi đũa bày trên bàn thờ. Ngày nào, Bà 

cũng ngồi khóc tỉ tê vào giờ cúng cơm Ông, vừa khóc vừa than vãn gọi tên Ông… và, cứ thế, buổi lễ 

cúng cơm kéo dài trong tiếng khóc nỉ non hàng giờ đồng hồ, đều đặn như thế, ngày này qua ngày kia. 

Mẹ thường trốn thật xa ra sau vườn, một mình ngồi bịt tai lại để khỏi phải nghe thấy tiếng khóc não 

nề của người vợ trẻ phải đột ngột góa chồng khi tuổi còn đang độ thanh xuân. Mẹ cũng không nhớ vào 

lúc ấy, bác Ng. và cô Kh., cũng như Mẹ, biến đi đâu mất, và trốn ở những đâu. Và, cứ thế, một mình, 

trong yên lặng, Mẹ cũng khóc… Nhưng, những giọt nước mắt thủy tinh trong suốt âm thầm lăn xuống 

trên khuôn mặt bầu bĩnh của một cô bé tuổi mười ba, có lẽ, cũng không thua gì những cơn giông tố đầy 

tang tóc đang diễn ra bên trong căn nhà yêu dấu của mẹ cô. 

Ngày qua, vốn liếng dần dần tiêu tan. Bà phải bán dần mấy căn phố cho thuê (chính là của hồi môn 

của Bà), bán tư trang, bán sạch. Buôn bán thì bị lường gạt, tiền mất tật mang. Căn nhà riêng đứng tên 

Ông, mấy mẹ con đang ở cũng đành phải dọn ra vì những toan tính không sòng phẳng của gia đình bên 

họ nội. Từ đó, những chương sách nhọc nhằn của cảnh mẹ góa con côi bắt đầu mở ra. 

Rồi kháng chiến rồi tản cư, rồi đình chiến… cho đến ngày cả gia đình di cư vào Nam. Cả đời, Bà 

đã sống đơn chiếc, hết lòng chăm lo cho các con rồi các cháu. Cho đến khi Bà thấu hiểu được Đạo thì 

bà thôi không than khóc nữa. Bà nguyện chỉ đi chùa, tụng kinh, niệm Phật, làm điều thiện, giúp đỡ kẻ 

nghèo khó, và tâm nguyện không mang một mảy may trách móc, oán hờn nào. 

Nhưng mỗi khi nhớ đến Bà và những giấc mơ tươi đẹp của một cô thiếu nữ thanh xuân đã lấy được 

người mình yêu và được người ấy yêu mình, người đàn bà, hay đứa bé, bỗng cảm thấy trống trải tim 

mình, nỗi xót xa càng gay gắt và bỏng rát như ánh mặt trời đúng ngọ. Hôm qua xác pháo đầy đường,/ 

hôm nay xác pháo còn vương khắp làng. Thế mà chỉ trong nháy mắt, chiếc tổ ấm của đôi uyên ương đã 

rơi xuống vòm cây rợp bóng mát, và những giấc mơ hoa của người vợ trẻ đã biến thành một bài thơ bẽ 

bàng. Mười năm gối hận bên giường./Mười năm nước mắt bữa thường thay canh… Thơ Nguyễn Bính. 

Bà đọc cho nghe mỗi tối, ngày ấy, đứa bé không hiểu. Đứa bé thường hay nghĩ vẩn vơ, rồi tự hỏi. Ông 

Bà yêu nhau như thế thì làm gì có chuyện Lỡ Bước Sang Ngang, sao Bà lại thích cái thứ thơ này được 

nhỉ? Rồi người đàn bà, hay đứa bé, bỗng nhớ đến những câu thơ của Ông và những vần thơ mà những 

người bạn văn bạn thơ thân tình của Ông đã làm để khóc Ông ngày tiễn Ông ra đi… Mỗi lần trùng nhị 

xuân sang,/ ngậm ngùi mai trắng oanh vàng tiếc thương. 

Bà đã thuộc lòng và lâu lâu vẫn ngâm nga cho bé nghe mỗi khuya trước khi ngủ. Bây giờ, người 

đàn bà, hay đứa bé, mới hiểu được tình yêu của Bà dành cho Ông còn thắm thiết, day dứt, sống động 

đến ngần nào. Nhưng bây giờ đến khi hiểu được thì đã muộn rồi. Muộn lắm rồi… Bà đã theo Ông đến 

Đỉnh Ngàn Sao. 

Riêng có một câu chuyện, ngày xưa Bà không hề bao giờ nhắc đến nhưng, đã nhiều lần Mẹ kể cho 

các con nghe… Rằng Mẹ sợ Bà Nội của Mẹ lắm, vì Cụ không bao giờ tỏ lòng âu yếm, yêu con, chiều 

cháu như các bà nội, bà ngoại thời bây giờ đâu. Chẳng hiểu vì lý do gì, Cụ Nội không mấy hòa thuận 

với Bà, hoặc tỏ lòng săn sóc, quan tâm đến các cô cháu gái mồ côi của Cụ. Đối với Bà, lúc nào Cụ 

cũng lạnh lùng, xa lạ, lời nói thường bóng gió mà bên trong lại chất chứa lắm điều chua cay. 

Mãi cho đến tận bây giờ, người đàn bà, hay đứa bé, mới sực nghĩ ra được một điều. Chắc chắn, vì 

Bà đã không sinh ra được cho Cụ một đứa cháu trai đích tôn, điều ấy đã hẳn. 

Nhưng, còn hơn thế nữa. Có thể, cụ đã oán Bà, và cụ cho rằng chính vì lấy Bà mà Ông đã phải ra 

đi khi tuổi còn đang son trẻ. Người ta hay nói, những người đàn bà có hai gò má cao không phải tướng 

vượng phu… Có lẽ, trong sự cay đắng thiếu sáng suốt của Cụ, Cụ đã không bao giờ tha thứ cho Bà cái 

trách nhiệm – mà Cụ cho là của Bà – trên sự ra đi của Ông.


Nhưng, làm sao Cụ hiểu được, thật ra, tất cả chỉ là do sự chào đời và sự tắt lịm, của những vì sao. 

Khởi đi từ muôn ngàn vạn ức tiền nghiệp tiền duyên tiền kiếp trước… Có thay đổi được gì đâu. 

* 

- Bà ơi Bà! Hai chú bé hồng hào, cao lớn lại cất tiếng gọi. Hai chú vừa theo chân Bố Mẹ, vén mây 

giữa trời để vượt gần ba ngàn dặm từ miền tây qua miền đông thăm Ông Bà. 

Bà ngoại của hai hoàng tử bé, giang tay ra ôm lấy hai chú vào lòng. Bà vừa hôn hai chú vừa thì 

thầm: 

- Bà đây! Ở lại đây với Ông Bà nhé. Ông lại vẽ cho thật nhiều hình đẹp này, nào chim, nào gấu, 

nào xe lửa chạy bí bo, rồi tối nay nằm ngủ Bà lại kể đủ chuyện cho nghe. Hay lắm. 

Hai hoàng tử bé cười khanh khách, tiếng cười ròn rã như tiếng reo của những chiếc khánh treo 

trước gió mùa xuân. 

* 

Và, khi ta trở lại Đỉnh Ngàn Sao thì ta sẽ thấy chàng vẫn còn đang ở đấy. Người bạn thâm tình đã biến 

đi đâu mất, chắc bạn chàng đã xuống núi, trở về với cuộc đời phiêu lưu của một y sĩ miền nước ngược, 

tiếp tục bôn ba tranh đấu cho dân tộc chàng. Chàng tiễn chân bạn, mắt dõi theo những bước chân mạnh 

mẽ và dáng đi đĩnh đạc của bạn, ngậm ngùi… Anh Nguyễn Xuân Chữ, mai này, có ngày, cả nước sẽ đi 

tiễn đưa anh. 

Nhưng, đây là chuyện ngày sau, chuyện về sau, khi mà cả hơn ngàn người trong nước cùng để tang 

để đi đưa một nhà chí sĩ đến nơi an nghỉ cuối cùng. 

Còn bây giờ, chỉ còn lại một mình chàng. 

Chàng biết không thể hái về cho vợ những cánh sao tươi đẹp nhất, nên chàng đành đứng chôn chân 

ở đỉnh cao chót vót, chờ nàng. 

Mỗi năm, chàng mỗi gọi… Điểm! Điểm ơi! Em Điểm ơi! 

Chàng đợi nàng, cho đến hơn ba mươi năm sau, chàng vẫn đợi. Chàng kiên nhẫn đợi nàng, như 

một trong những bậc thi sĩ tài hoa nhất nước chàng đã đợi. 

Ta đợi em từ ba mươi năm. 

Cổng hoa trăng nhụy hoài trăng rằm. * 

Và, hơn ba mươi năm sau, nàng đến, đem lên đỉnh núi cho chàng một vì tinh tú rực rỡ mà nàng đã 

mua được ở Chợ Ngàn Sao. Vâng, mua được ở Chợ Ngàn Sao, từ trong chiếc hộp gỗ ngát hương trầm 

của bà cụ bán sao tử tế. Khi Điểm đưa tay đón lấy cánh sao lóng lánh ấy từ cụ, nàng thấy tóc cụ đã 

bạc trắng như hoa lê trắng. Nàng nhìn kỹ hơn một chút nữa vào khuôn mặt hiền từ của bà cụ, định nói 

lới cám ơn… nhưng nàng chẳng còn thấy cụ đâu nữa, chỉ thấy trong khuôn mặt ấy, chính nàng. 

Hơn ba mươi năm sau, hôm ấy đúng chín tháng sau ngày Điểm theo chân gia đình cô con gái thứ 

nhì chạy tị nạn đến một đất nước mênh mông xa lạ, lần đầu tiên vợ chàng lại được bước chân vào nơi 

tôn nghiêm, nơi mà thuở xưa khi còn ở trên đất nước nàng, đó chẳng khác nào một ngôi nhà thứ hai của 

nàng. Chàng thấy vợ đang quỳ gối đảnh lễ trước Phật đài trong một ngôi chùa do vị sư Tích Lan trụ trì. 

Khói hương nghi ngút quyện vào lời kinh trầm trầm. Khuôn mặt của vợ chàng nở ra như một đóa hoa, 

dịu dàng, đằm thắm. Trong không khí trang nghiêm, cảm động, nàng đã đặt chân bước vào ngôi nhà 

tâm linh cao quý. Nàng mở rộng lòng ra tiếp nhận sự an lạc và nguồn năng lượng yêu thương. Chưa 

bao giờ nàng cảm thấy bình yên, an lạc như lúc ấy. Xúc động quá, nàng cúi rạp mình xuống, úp mặt 

vào hai lòng bàn tay búp sen… và, đó là lúc nàng bằng lòng để chọn sự ra đi, lên Đỉnh Ngàn Sao với 

chàng. 

Bỗng ngay trong khoảnh khắc đó, trái tim của nàng ngưng không đập nữa. 

Điểm nói, hơn ba mươi năm sau, khi gặp lại chồng: 

- Cậu ạ, em đã phải trả giá cho vì tinh tú này, không phải chỉ bằng một lời hứa, mà là bằng cả cuộc 

đời của em, của chúng ta.


Chàng cười, nâng nhẹ hai bàn tay của vợ, úp mặt mình xuống hai lòng bàn tay đầy những cánh sao 

óng ả ấy, rồi thật thong thả, chàng ngước lên và nói: 

- Vâng, em ạ, bây giờ, chúng ta có thể khởi sự một cuộc bình minh mới. 

Hôm ấy, là ngày rằm tháng giêng. Tóc Điểm bạc trắng như hoa lê trắng, vấn gọn gàng thành lọn 

trong tấm khăn nhung đen quanh đầu. 

Và cứ thế, khi khối quyển khổng lồ bắt đầu chán sống cuộc sống bồng bềnh của một vầng mây hùng 

vĩ (nhưng già nua và cô đơn) thì đó chính là thời điểm tốt lành nhất để những vì sao được sinh ra đời. 

* Thơ Vũ Hoàng Chương. 

****


Bên Tình Bên Nghïa 

Bính H»u Phåm 

Ông Hoạch đứng ngắm nghía mâm trái cây mà ông vừa kính cẩn đặt lên bàn thờ tổ. Ông tự hào rằng 

bao giờ ông cũng hết sức chu đáo trong việc thờ phụng tổ tiên. Ông đã rửa kỹ những trái cây ít ra là ba, 

bốn lần, lau chùi thật khô từng trái trước khi bày vào chiếc mâm sơn son thếp vàng mà ông đã nhờ 

người mua tận bên Hồng Kông mang về. Ông Hoạch vẫn tin rằng vì ông hiếu thảo, hết lòng thờ phụng 

tổ tiên mà gia đình ông được khấm khá. 

Năm nay ông Hoạch sáu mươi hai tuổi. Với mái tóc còn đen, nước da tuy hơi sạm nắng, nhưng 

không một vết nhăn, trông ông trẻ hơn tuổi của ông nhiều. Ông luôn tươi cười để lộ hai hàm răng ngà 

ngà vàng vì nước trà và cà phê đen. Những người quen biết ông thường gọi ông là ông Thông Hoạch vì 

hình như có một thời ông làm thông ngôn cho một cơ quan từ thiện. 

Ông Thông Hoạch hay chuyện trò với bất cứ ai mà ông gặp. Ông không bỏ lỡ dịp nào để nói 

chuyện về hai người con lớn của ông: 

- Cậu con trai lớn tôi tên Khoa làm biện lý ở toà án đáng lẽ có xe và tài xế của chính phủ; nhưng 

anh ta lại thích lái xe lấy. Ôi, cứ nhìn cái xe Peugeot cát-săng-cát (404) là biết anh ta sành chơi xe lắm. 

Xe Peugeot vẫn được tiếng là xe tốt nhất của Pháp. Con gái lớn của tôi tên Bich lấy chồng là Đại-Tá 

Nghiêm ở Bộ Tổng Tham Mưu. Anh này thì lại chỉ thích đi xe díp nhà binh có tài xế lái. Xe lúc nào 

cũng sạch sẽ, bóng loáng vì anh lính nào được chọn về làm tài xế cũng hết sức giữ gìn xe để còn được 

ở lại Sài Gòn. 

Lẽ dĩ nhiên là ông Thông Hoạch chẳng bao giờ nói chuyện về người con trai út tên Bảng và 

người con gái áp út tên Linh của ông. Sao cùng một bố mẹ sinh ra mà hai người này thua kém người 

con trai trưởng tên Khoa làm biện lý và người con gái tên Bích, vợ ông đại-tá thế! 

Khoa năm nay ba mươi tám tuổi, giống ông Thông Hoạch như đúc, cũng cái trán cao, đôi lông 

mày rậm, hai gò má cao; nhưng nước da trắng xanh, để râu cằm và râu mép. Khoa vẫn nói: “Mình còn 

trẻ mà ở địa vị chỉ huy thì cũng cần có râu cho nó oai vệ hơn”. Khoa nổi tiếng học giỏi ngay từ khi còn 

ở trung học. Khoa tốt nghiệp Đại Học Luật Khoa với điểm tôi ưu, vào làm việc ở toà án với chức thẩm 

phán, và cứ được thăng chức liên tiếp cho đến nay là Biện Lý. 

Bích kém Khoa ba tuổi, không đẹp lắm, nhưng duyên dáng với cái miệng nhỏ và hàm răng 

trắng buốt. Bích đang học dược năm thứ hai thì lấy chồng và bỏ học luôn để ở nhà trông con. 

Linh thấp lùn hơn chị, nhưng nước da trắng mịn, khuôn mặt đều đặn. Linh phải thi hai lần mới 

đậu được bằng trung học đệ nhất cấp; rồi vào học trường Sư Phạm Thực Hành. Lúc thi tốt nghiệp, điểm 

số cũng thấp nên Linh đành phải chọn nhiệm sở còn lại cuối cùng là một trường tiểu học ở Cà Mâu. 

Ông Thông Hoạch phải chạy chọt mãi Linh mới được thuyên chuyển về trường tiểu học Gò Vấp. Ông 

Thông Hoạch đã hy vọng rằng được về gần Sài Gòn rồi Linh sẽ có cơ hội tìm được một người chồng có 

danh vọng mà nương tựa. Nhưng người chồng Linh cũng chỉ là một giáo viên tiểu học, tên Khánh. Vì 

mảnh khảnh, yếu ớt và nhất là vì có hai bàn chân bẹt, nên Khánh được miễn quân dịch. Hai vợ chồng 

và hai đứa con gái tên Cúc và Lan, sống eo hẹp, dè sẻn lắm mới mua được cái xe gắn máy cũ. Nhà thì 

vẫn còn đi ở thuê. 

Bảng năm nay đã hai mươi lăm tuổi mà vẫn vô nghề, vô nghiệp. Bằng trung học đệ nhất cấp 

cũng không có, Bảng bị động viên làm lính trơn. Nhờ người anh rể làm đại tá vận động, Bảng được gửi 

về phục vụ trong ngành chiến tranh tâm lý và cũng được ở ngay Sài Gòn. 

Ngày Bảng ra đời, ông Thông Hoạch đã nhờ thày bói lấy số tử vi. Ông mừng rỡ khi thày bói nói 

Bảng sẽ làm quan lớn. Ông càng mừng hơn khi thấy Bảng ăn nhiều, lớn mau hơn những trẻ cùng tuổi. 

Ông hoàn toàn tin rằng khi lớn lên, Bảng sẽ có tấm thân “Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao”.


Ông Thông Hoạch vẫn nghĩ rằng làm quan mà có thân hình cao lớn thì càng uy nghi, bệ vệ. Nhưng 

càng lớn lên, Bảng càng làm ông thất vọng. Bảng không thích học hành, không muốn làm bài vở; mà 

chỉ thích chạy nhảy, bơi lội, đá banh, vật lộn. Lục cá nguyệt nào Bảng mang học bạ về để phụ huynh ký 

vào, ông Thông Hoạch cũng chỉ thấy điểm số rất thấp kém và những lời các thày giáo ghi “Cần cố 

gắng hơn”, “Cần chú ý hơn trong giờ học” ở trong tất cả các môn học; trừ môn Thể Dục, Thể Thao thì 

bao giờ Bảng cũng được điểm cao và được khen là “Xuất Xắc”. 

Từ ngày về công tác trong đơn vị Tâm Lý Chiến, Bảng được các cấp chỉ huy để ý đến vì tài 

chơi thể thao. Bảng chơi ở đội nào là y như rằng đội đó thắng, đem lại danh dự cho toàn thể đơn vị. 

Một niềm hy vọng lại bùng lên trong lòng ông Thông Hoạch. Biết đâu có ông lớn nào đó, thấy Bảng 

cao lớn, đẹp trai lại chẳng muốn đem con gái gả cho. Nhưng một lần nữa, Bảng lại làm ông thất vọng. 

Người con gái mà Bảng cưới làm vợ chỉ là cô bán hàng xén ngay đầu ngõ tên là Nguyệt. Ngày Bảng 

cưới vợ, ông Thông Hoạch cáo ốm, nằm trên lầu, để mặc mọi sự cho bà Thông Hoạch lo. Ông đã có ý 

định phá đám cưới, không cho Bảng lấy Nguyệt. Nhưng bà Thông Bạch rỉ tai ông nói nhỏ: “Hình như 

con Nguyệt đã có bầu với thằng Bảng. Thằng Bảng không làm đám cưới là nó sẽ làm rùm beng lên thì 

còn gì là thể diện nữa.” 

Bà Thông Hoạch kém chồng hai tuổi, dong dỏng cao, ít cười, ít nói hơn chồng. Bà chỉ lo việc 

nhà cửa, cơm nước, còn phó mặc mọi chuyện lớn cho ông Thông Hoạch. Bà hay quan tâm đến danh dự 

gia đình, chỉ sợ người ta chê cười cái này cái khác. 

Ông Thông Hoạch đối xử với hai người con lớn và hai người con nhỏ hoàn toàn khác nhau. 

Ông vồ vập, thân mật, quí mến vợ chồng Khoa và vợ chồng Bích bao nhiêu thì ông lạnh nhạt, coi 

thường vợ chồng Linh và vợ chồng Bảng bấy nhiêu. Ông gọi Khoa là “Anh Biện Lý” và gọi Bích là 

“Chị Đại Tá” nhưng ông gọi Linh là “Con Linh” và gọi Bảng là “Thằng Bảng”. 

Một hôm ông Thông Hoạch đi dự một tiệc cưới thì một người đàn ông chừng bốn mươi tuổi, ăn 

mặc lịch sự, đến chào ông và tự giới thiệu: 

- Cháu là Luật Sư Thuận, cùng học một lớp với anh Khoa ở Đại Học Luật Khoa hơn mười năm 

về trước. Rồi mỗi người đi mỗi ngả. Cháu biết bây giờ anh Khoa làm biện lý còn cháu thì có văn phòng 

luật sư ở gần đây. Cháu có chuyện này muốn thưa với bác; nhưng nói ở đây không tiện. Ngày giờ nào 

thuận tiện cho bác, cháu sẽ đến thăm bác và nói chuyện thì có lẽ hợp lý hơn. 

Thấy Luật Sư Thuận lịch sự, lễ độ, lại là bạn với con trai trưởng của ông, ông Thông Bạch vui 

vẻ nói: 

- Bác lúc nào cũng rảnh. Nếu anh muốn thì sáng mai lại bác chơi uống cà-phê rồi mình nói 

chuyện. Nhà bác ở số 212/93 Đường Hoa Lư, Quận Ba, Sài Gòn. 

Ngày hôm sau, Luật Sư Thuận đến gặp ông Thông Hoạch. Sau vài câu chào hỏi xã giao cho có 

lệ, Luật Sư Thuận hạ thấp giọng: 

- Thưa bác, cháu xin phép vào thẳng đề ngay. Cháu có một khách hàng vừa bị bắt về tội hiếp 

dâm. Anh ta đang bị giam ở Khám Chí Hoà. Thứ Năm tuần sau sẽ ra sơ vấn. Nhờ bác kín đáo nói với 

anh Biện Lý Khoa để cho khách hàng của cháu được tại ngoại hầu tra, tức là được đóng tiền thế chân 

để về nhà tạm thời, chờ ngày ra toà. Cháu xin gửi bác đây hai mươi lượng vàng để tạ ơn anh Khoa và 

bốn lượng để tạ ơn bác sốt sắng giúp đỡ. 

Luật Sư Thuận mở một bao vải ra để đủ hai mươi bốn lượng vàng xuống bàn và nói tiếp: 

- Bây giờ Khám Chí Hoà đông nghẹt những tù nhân, một phòng lúc trước giam ba người thì bây 

giờ bảy tám người, chỉ đủ chỗ ngồi xổm xuống sàn thôi. Giam giữ thêm một người nữa là làm khổ 

chung cho nhiều người khác. Khách hàng của cháu có được tại ngoại hầu tra thì cũng được thong thả ít 

bữa thôi. Rồi đến ngày vẫn phải ra toà. Nếu không thì mất tiền đóng thế chân mà còn thêm tội nữa. Có 

gì mà phải lo ngại đâu. Cháu là bạn anh Khoa; nhưng là luật sư đại diện cho khách hàng, cháu không 

được phép đến gặp trực tiếp ông biện lý. Làm thế là trái luật, nên cháu trông cậy tất cả vào bác. 

Ông Thông Hoạch nhìn những cây vàng lá óng ánh mà thấy run rẩy cả chân tay. Bốn lượng 

vàng! Ngày ông còn đi làm, để dành cả năm cũng chẳng mua được một lượng vàng. Bây giờ lại có


người mang đến tận nhà ông để tạ ơn ông! Rồi anh Biện Lý cũng thế. Cứ ăn lương chính phủ thì mười 

năm cũng chả có được mười lạng vàng. Thôi thì một lời nói, một chữ ký có mất mát gì đâu mà phải do 

dự, suy nghĩ cho tổn tuổi thọ. Ông Thông Hoạch yên lặng một vài giây rồi đáp: 

- Bác chẳng biết nói sao. Nhưng những gì anh vừa nói thì bác cũng nói lại cho anh Biện Lý 

nghe. Còn mọi việc là tuỳ anh ấy. 

Luật Sư Thuận đứng lên từ biệt ông Thông Hoạch ra về, mặt mày hớn hở. Buổi tối hôm đó, ông 

Thông Hoạch ăn cơm xong là đến nhà người con trai cả ngay. 

Ông Thông Hoạch đưa hai mươi lượng vàng cho Khoa và nhắc lại những lời của Luật Sư 

Thuận. Khoa cười: 

- Bố cứ nghe mấy anh luật sư nói rồi đổ thóc giống ra mà ăn. Tên này phạm tôi hiếp dâm, khi bị 

đưa ra toà là sẽ tù chung thân. Cho nó tại ngoại hầu tra là nó sẽ trốn mất. Nó có mất hai lượng vàng tiền 

thế chân thì có nghĩa lý gì. 

Tuy nói thế mà Khoa cũng cầm hai chục lượng vàng bỏ vào ngăn kéo, rồi quay lại nói với bố: 

- Bố phải coi chừng kẻo rồi mang tiếng đấy. 

Ông Thông Hoạch ra về, lòng phơi phới. Ông càng thấy quí mến người con trưởng của ông hơn. 

Ừ, làm quan phải có bổng lộc như thế thì mới giầu sang, phú quí được. Chứ cứ chân chỉ, hạt bột thì 

ngàn đời cũng không khá. Cũng nhờ có anh Biện Lý mà ông có được thêm tiền tiêu, tiền để dành và 

được bà con, người quen, kẻ thuộc nể nang hơn bội phần. 

Hôm nay là ngày giỗ bố ông Thông Hoạch, một ngày giỗ quan trọng nhất trong năm đối với ông 

Thông Hoạch. Ngoài những người trong gia đình như chú thím Ngàn, cô chú Lân, ông cũng mời cả 

những thông gia của ông: Ông bà Giám Đốc Ngân Hàng Á Châu là bố mẹ vợ anh Biện Lý Khoa, ông 

bà Quận Trưởng Quận 5 Cảnh Sát, bố mẹ của Đại Tá Nghiêm, ông bà giáo Hân, bố mẹ chồng của Linh 

và ông bà Toàn, bố mẹ vợ của Bảng. Ông đã sắp đặt chỗ ngồi đâu ra đấy. Vợ chồng ông ngồi với những 

khách quí là ông bà Giám Đốc Ngân Hàng và ông bà Quận Trưởng ở một đầu bàn. Còn ông bà giáo 

Hân và ông bà Toàn thì ngồi với chú thím Ngàn và cô chú Lân ở đầu bàn kia. Tuy kể là ngồi cùng bàn 

mà ông Thông Hoạch chỉ nói chuyện với ông Giám Đốc Ngân Hàng và ông Quận Trưởng; ông lờ luôn 

mấy người khách kia. 

Mấy người đàn bà lúi húi nấu các món ăn ở trong bếp. Lợi dụng lúc đứng gần Bích, Linh ghé tai 

chị nói nhỏ: 

- Em có chuyện này muốn nhờ chị. Chị Lan, bạn cùng dạy một trường với em, có chồng, tên 

Minh là hạ sĩ đang thi hành nghĩa vụ ở tiền đồn Quảng Linh. Chị Lan mới sinh con trai. Anh Minh xin 

phép Đại Uý Trưởng Đồn về thăm vợ. Đại Uý Trưởng Đồn cho phép đặc biệt về thăm gia đình năm 

ngày. Nhưng Đại Úý dặn anh ấy mua cho Đại Úý một chai whisky hiệu Johnnie Walker Black Label. 

Đại Uý dặn anh ấy mua mà không đưa tiền. Anh ấy biết nếu không có rượu cho Đại Uý thì sẽ không 

bao giờ được về thăm vợ con nữa. Anh ấy đã đi khảo giá. Một chai rượu như vậy giá bằng cả tháng 

lương của anh ấy. Hoàn cảnh tài chánh của hai vợ chồng chị Lan thật eo hẹp. Chị có thể nói với anh 

Nghiêm tìm cách thuyên chuyển anh Minh về ở gần đâu đây được không. Em thấy chị ấy, em tôi 

nghiệp quá. 

Bích suy nghĩ một giây rồi nói: 

- Em biết nếu anh Nghiêm nhờ ai giúp thì cũng phải quà các cho người ta; chứ không thì lần sau 

chẳng ai muốn giúp đâu. 

Linh gật đầu: 

- Em hiểu. Để em bảo cho chị Lan biết. Chắc chị ấy ráng vay mượn hay chơi hụi. Điều quan 

trọng là anh Nghiêm giúp thuyên chuyển anh Minh về đây càng sớm, càng tốt. 

Có tiếng bà Thông Hoạch gọi mọi người ngồi vào bàn. Linh và Bích vôi đi lên phòng ăn. 

Vợ chồng Linh và vợ chồng Bảng bực bội về cách cư xử của ông Thông Hoạch đối với ông bà 

giáo Hân và ông bà Toàn; nhưng chẳng biết nói làm sao. Mấy ngày sau, Bảng than thở riêng với người 

anh rể:


- Anh thấy không? Bố tôi là người phù thịnh, tức là thấy ai khá giả thì vồ vập; thấy ai nghèo 

túng thì coi thường. Không những ông ấy coi thường tôi mà coi thường luôn bố mẹ vợ tôi và con gái tôi 

nữa. Chẳng bao giờ ông ấy có một cử chỉ nào trìu mến với con Chi nhà tôi. Hễ thấy nó đâu là chỉ la 

mắng. Cháu gái mà sợ ông nội như sợ cọp. Ngược lại đối với con anh Khoa thì bố tôi bồng bế, nậng 

nịu, hôn hít. Thế thì anh thấy có đáng giận không?” 

Khánh gật đầu đồng ý: 

- Tôi cũng có nhận xét như vậy. Nhưng mình là con cái, mình có bổn phận phụng dưỡng, kính 

yêu cha mẹ, thì mình cứ theo đạo lý mà làm. Chứ chẳng lẽ mình thù hận, oán trách người có công sinh 

thành ra mình hay sao? 

Bảng đỏ bừng mặt lên: 

- Anh là nhà giáo thì anh nói thế. Nhưng tôi hỏi anh thế này, từ xưa đến nay có con cái nào van 

lạy xin cha mẹ sinh ra mình hay không? Cha mẹ sinh ra con cái vì muốn có con cái hay là vì không biết 

cách ngừa thai. Đàng nào đi nữa thì cũng là do cha mẹ. Ngày trước, khi Khổng Giáo còn ảnh hưởng 

lớn, thì cha mẹ muốn có con cái, nhất là con trai, để nối dõi tông đường, thờ phụng tổ tiên. Ai không có 

con thì bị coi là vô phước, là bất hiếu. Anh còn nhớ câu “Bất hiếu hữu tam, vô tự chi đại” (Có ba thứ 

bất hiếu, không có con trai là một điều bất hiếu lớn) không? Do đó mà cặp vợ chồng nào cũng muốn có 

con. Cặp vợ chồng nào hiếm muộn thì lo sợ cuống cuồng, đi lễ đình, lễ chùa, cầu Trời, cầu Phật ban 

cho một đứa con. Ngày nay thì những người hiếm muộn bỏ ra cả chục, cả trăm ngàn để nhờ bác sĩ cho 

thụ thai bằng phương pháp nhân tạo. Những cặp vợ chồng không thể có con được thì lặn lội đi xin con 

người khác mang về làm con nuôi. Như thế có phải là cha mẹ muốn có con chứ không phải con cái 

muốn được sinh ra không? Do đó cha mẹ có bổn phận nuôi dưỡng, bảo vệ, dạy dỗ con cái cho đến khi 

con cái có thể tự lập được. Còn con cái có yêu mến, quí trọng bố mẹ hay không là tuỳ ở cách đối xử 

của cha mẹ. Nếu cha mẹ thực sự thương con thì chiều chuộng, nâng niu, ngọt ngào với con, hy sinh cho 

con. Con cái sẽ cảm thấy tình thương đó nơi cha mẹ và sẽ đáp ứng lại bằng lòng quí mến, kính trọng bố 

mẹ. Sự yêu thương, quí mến phải xuất phát tự nhiên từ đáy lòng mà ra thì mới có ý nghĩa. Còn những 

cử chỉ, lời nói hời hợt ngoài đầu môi thì chẳng có nghĩa lý gì. Có những cha mẹ ghét bỏ, đánh đập, 

hành hạ con cái, thậm chí còn đem con bán đi làm nô lệ cho người khác. Ai dám bảo những đứa con 

này là “Làm con cái thì có bổn phận yêu mến, kính trọng cha mẹ.”? 

Khánh thở dài: 

- Cậu nói đúng. Đời có nhiều cái oái oăm quá. 

Khánh và Bảng vẫn cảm thấy gần gũi với nhau và có thể nói chuyện tâm tình cùng nhau. Là anh 

rể, nhưng Khánh quí mến Bảng như em ruột, sẵn sàng chia ngọt, sẻ bùi với em vợ. Ngày Khánh và 

Linh mới cưới nhau, Bảng còn độc thân. Một hôm Bảng đến chơi nhà anh rể, thấy một con dao găm 

sáng loáng treo trên tường. Bảng say mê ngắm cái chuôi dao bằng ngà có chạm trổ những con voi đi 

nối đuôi vào nhau. Khánh cười, nói: 

- Con dao này bố anh cho anh ngày anh tốt nghiệp trường Sư Phạm. Ông ấy sang Lào buôn bán 

và mua con dao này ở bên đó. Cậu thích con dao găm này, thì anh tặng cậu đấy. 

Bảng lắc đầu: 

- Dao này giống như của gia bảo trong gia đình anh. Sao anh lại cho em? Em không dám lấy 

đâu. 

Nhưng Khánh khăng khăng một mực: 

- Cậu cứ đem về mà chơi. Khi nào chán rồi thì đưa lại cho anh. 

Rồi Khánh gỡ dao găm xuống, đưa cho Bảng. 

Những khi túng thiếu, người đầu tiên Bảng tìm đến để vay mượn là Khánh. Không một lần nào 

Khánh từ chối, mặc dầu vợ chồng Khánh cũng chẳng khá giả hơn vợ chồng Bảng là bao nhiêu. Một lần 

vợ chồng Bảng không có tiền trả tiền thuê nhà, chủ nhà doạ sẽ không cho vợ chồng Bảng thuê nữa. 

Cuống quít sợ hãi, Bảng tìm đến Khánh hỏi vay. Khánh than thở: 

- Anh cũng chẳng còn đồng nào trong túi. Tuần sau mới được lĩnh lương.


Suy nghĩ một phút, rồi Khánh tháo chiếc nhẫn cưới ở tay ra, đưa cho Bảng và nói tiếp: 

- Cậu đem nhẫn này ra cầm cho tiệm vàng để lấy tiền mà trả tiền nhà. Tuần sau anh có lương, 

anh sẽ chuộc lại. 

Bảng giật mình, sua tay: 

- Trời đất ơi, nhẫn cưới của anh làm sao em dám đem cầm. Nhỡ không chuộc lại được thì em 

hối hận đến bao giờ. 

Khánh bình tĩnh nói: 

- Cậu đừng lo. Cậu cần tiền để trả tiền nhà ngay bây giờ. Nếu không chuộc lại được anh mua 

một chiếc nhẫn vàng giả đeo cũng được. Vợ chồng anh đã có hai con rồi, ai mà còn để ý xem nhẫn thật 

hay nhẫn giả. 

Bảng đành cầm lấy chiếc nhẫn. 

Nhưng rồi tháng sau Bảng lại không có tiền trả tiền thuê nhà. Bảng chẳng mặt mũi nào dám đến 

vay mượn Khánh nữa. Bảng đành năn nỉ với mẹ: 

- Chủ nhà chỗ con đang thuê muốn lấy lại nhà để sửa chữa. Mẹ nói với bố cho vợ chồng con và 

cháu Chi ở nhờ ít hôm. Khi nào chúng con tìm được nhà khác để thuê thì chúng con sẽ dọn đi ngay. 

Bà Thông Hoạch, cứ những lời đó nhắc lại với chồng. Ông Thông Hoạch trừng mắt lên: 

- Nó không lo làm ăn, bây giờ không có tiền trả tiền nhà, bị chủ nhà đuổi chứ sửa với chữa gì. 

Cứ để mặc xác nó rồi nó sẽ phải lo mà làm ăn kiếm thêm tiền. Cho nó về đây rồi nó ở lỳ đây. Làm sao 

mà mình chịu nổi? 

Bà Thông Hoạch rỉ tai chồng nói nhỏ: 

- Nếu thực sự như ông nói, nó bị đuổi nhà mà mình là cha mẹ không cho nó về ở nhờ thì nó sẽ 

phải đi ở nhờ người khác, hay ở đường ở chợ. Thế thì còn thêm tai tiếng cho cả nhà nữa, nhất là đối với 

anh Biện Lý và anh Đại Tá Nghiêm. 

Ông Thông Hoạch đành nhượng bộ: 

- Thôi thì đành cho nó về ở nhờ, chứ biết làm sao. Nhưng tôi cứ thấy mặt mấy đứa đó là tôi bực 

bội làm sao. 

Bảng và vợ tên Nguyệt cùng bé gái Chi bốn tuổi ở một phòng nhỏ sát bếp. Những thùng gạo, đồ 

làm vườn, cùng chai lọ trước vẫn để ở phòng này bà Thông Hoạch đã dồn cả vào một góc bếp. 

Mấy ngày sau ở đơn vị về, Bảng mặt mày hớn hở, khoe với bố mẹ: 

- Con vừa đoạt giải nhất về bơi lội cho đơn vị. Ngày mai, sẽ có buổi lễ long trọng để Trung Tá 

Chỉ Huy Trưởng trao huy chương hạng nhất bơi lội cho con. Con mời bố mẹ đến dự. 

Ông Thông Hoạch mặt lạnh như tiền, nói như trách móc: 

- Tưởng mày được thăng quan, tiến chức, có thêm bổng lộc hay đồng lương; chứ đi coi người ta 

đeo vào cổ cái huy chương mạ vàng không đáng giá mười đồng bạc thì đi làm gì cho phí công. 

Bảng chưng hửng, lặng thinh. Sau bữa cơm tối, Bảng đến than thở với Khánh: 

- Anh nghĩ coi. Tôi đoạt giải nhất bơi lội cho đơn vị, ai cũng khen ngợi, khuyến khích. Chỉ riêng 

bố tôi là dìm dập tôi, không thèm đến dự lễ trao huy chương nữa. 

Khánh an ủi: 

- Mấy ông già cổ hủ, không hiểu giá trị của thể dục, thể thao. Cậu đừng buồn làm chi cho mệt 

trí. Với tài chơi thể thao của cậu, nếu cậu đã sinh ra ở bên Âu, bên Mỹ thì cậu đã lừng danh và kiếm 

bạc triệu như không. Ôi cái xứ mình nó còn lạc hậu là thế. Chẳng ai cần biết đến thể dục, thể thao. 

Vợ chồng Bảng ở nhà bố mẹ mà cứ phải giữ gìn ý tứ từng li từng tí. Cả hai cùng hiểu rằng nếu 

ông Thông Hoạch cáu lên mà không cho ở đây nữa thì hai người còn biết đem con đi đâu. 

Biết bố chồng hay la mắng bé Chi, Nguyệt cho con ăn cơm trước, rồi cho nó đi ngủ trong khi cả 

nhà ăn bữa trưa. Ăn xong, ông Thông Hoạch lên lầu ngủ trưa thì cũng là lúc bé Chi tỉnh giấc. Nguyệt 

tắm cho con rồi cho nó mấy tờ giấy và vài cái viết chì màu để nó tô tô, vẽ vẽ cho qua thì giờ trong khi 

Nguyệt lau chùi nhà cửa, giặt rũ quần áo và sửa soạn bữa cơm tối. 

Hôm nay bé Chi vui vẻ đặc biệt. Ngồi vẽ và tô màu mãi cũng chán, nó đứng lên hát líu lo, rồi


chạy nhảy quanh nhà. Nó trèo lên ghế sa-lông rồi đếm “một, hai, ba” và nhảy “phịch” xuống sàn nhà. 

Càng lúc nó càng đếm lớn tiếng hơn và nhảy xa hơn. 

Ông Thông Hoạch giật mình tỉnh dậy. Ông nhận ra tiếng bé Chi vừa đếm, vừa nhảy. Ông chạy 

xuống cầu thang, nhìn thấy bé Chi đang trèo lên ghế sa-lông. Ông giận đỏ mặt, tía tai lên. Ông la: 

- Đã bảo không bao giờ được trèo lên sa-lông. Sao mày hư đốn, cứng đầu vậy. 

Rồi không kiềm được tức tối, ông vung tay tát bé Chi đến “bốp” một cái. Bé Chi té lăn ra ghế 

sa-lông, khóc thét lên. 

Nghe tiếng bố chồng la, tiếng cái tát rồi lại nghe tiếng con khóc vang cả lên, Nguyệt ở trong bếp 

chạy vội ra. Thấy ông Thông Hoạch mặt còn hầm hầm, Nguyệt không hỏi gì, vội vàng ôm con lên chạy 

ra ngoài sân. Thấy mặt con còn nguyên vết cái tát đỏ nhừ, Nguyệt oà lên khóc, ôm chặt con vào lòng. 

Bé Chi càng khóc lớn tiếng hơn. Một hồi sau, Nguyệt bế con ra đường, vừa đi vừa khóc thút thít. Có 

tiếng Bảng gọi với từ đàng sau: 

- Nguyệt, em đưa con đi đâu vậy? 

Nguyệt đứng lại, chờ cho chồng đến nơi, rồi chỉ vào mặt con, thút thít kể lể: 

- Anh có trông thấy vết lằn đỏ trên mặt con không? Bố vừa tát nó đấy. Nó khóc lặng người đi. 

Em không thể để con ở đây nữa được đâu. Em đang tính bế nó sang ở nhờ nhà chị Kim, bạn em, một 

vài bữa rồi sẽ tính sau. 

Bảng đỏ gay mặt lên: 

- Ông gì mà ác độc với cháu như vậy? Nó mới bốn tuổi, nó biết gì đâu mà đánh nó. Anh cũng 

không muốn trở lại cái nhà này nữa. Anh đi với em đến nhà chị Kim rồi anh sang ở nhờ chỗ chị Linh và 

anh Khánh. 

Hai vợ chồng yên lặng bế bé Chi đến nhà Kim vừa lúc Kim đi làm về. Nghe Nguyệt nói chuyện 

hoàn cảnh gia đình, Kim vồn vã: 

- Nhà chị khá rộng rãi. Cả hai vợ chồng em và bé Chi cứ ở đây với anh chị rồi mọi chuyện sẽ 

tính sau. 

Tối hôm đó không thấy vợ chồng Bảng và bé Chi đâu, ông Thông Hoạch hỏi vợ: 

- Mấy đồ mắc dịch đó đi đâu rồi? 

Bà Thông Hoạch đoán: 

- Giờ này chúng nó không về tức là chúng nó bỏ đi rồi. Không biết chui rúc vào đâu. Thế này 

thì thật là xấu hổ với bà con. 

Ông Thông Hoạch mặt vẫn còn hầm hầm: 

- Mình sẽ phải triệu tập một toà án gia đình để xử hai đứa này về tội bất hiếu. 

Ông còn định nói gì nữa; nhưng ông vừa thấy Luật Sư Thuận đang từ ngoài đường đi vào. Ông 

vội ra mở cửa. Sau vài câu chào hỏi xã giao, Luật Sư Thuận vào đề ngay: 

- Khách hàng của cháu lần này là một người Mỹ, tên Brian Kurt. Anh ta là nghi phạm trong vụ 

giết một người đàn bà để cướp của. Brian Kurt đã đổi tiền đô-la Mỹ cho nạn nhân vài ba lần rồi nên 

nạn nhân hoàn toàn tin anh ta. Lần cuối cùng anh ta nói với nạn nhân là anh ta có thể đổi cho bà ấy 

mười lăm ngàn đô-la; nhưng anh ấy muốn lấy vàng lá chứ không lấy tiền Việt. Bà ấy đi mua sẵn một 

trăm lượng vàng lá để chờ anh ta mang đô-la đến. Chẳng ngờ, khi thấy vàng, Brian Kurt rút súng bắn 

chết nạn nhân ngay tại chỗ, rồi cướp số vàng chạy ra xe. Theo báo cáo của gia đình, cảnh sát đã bắt 

được nghi can. Cháu cũng chỉ nhờ bác nói với anh Khoa cho khách hàng của cháu được tại ngoại hầu 

tra. Cháu mang theo đây bốn chục lượng vàng để tạ ơn anh Khôi và mười lượng để biếu bác. Cháu 

cám ơn bác rất nhiều. 

Ông Thông Hoạch đem những lời đó kể lại với con trai trưởng. Khoa suy nghĩ vài giây rồi nói: 

- Đây là một vụ sát nhân có mưu tính. Luật không cho phép tại ngoại hầu tra vì nghi can sẽ bỏ 

trốn. Nhưng hắn có quốc tịch Mỹ, theo thoả ước Mỹ-Việt, hắn sẽ được trả lại cho nhà cầm quyền Mỹ 

để xử. Chắc tên này có nhiều tiền án và đang bị truy nã, nên hắn xin tại ngoại hầu tra để trốn luôn. 

Hừm! Khó xử quá. Bố nhớ lần sau bố nên hỏi ý kiến con trước.


Rồi ông Biện Lý mở ngăn kéo cất mấy chục lượng vàng đi. 

Ông Thông Hoạch mỉm cười ra về. Ông tính nhẩm, từ ngày Khoa lên chức biện lý, ông đã giúp 

đỡ được nhiều người. Không ai quên ơn ông. Ông kiếm được ít ra cũng hơn hai trăm lượng vàng rồi. 

*** 

Tình hình Sài Gòn ngày càng sôi động. Quân đội Việt Nam Công Hoà đã rút khỏi vùng cao 

nguyên. Nhiều cơ quan Hoa Kỳ đã đóng cửa. Người ta nhốn nháo tìm đường chạy ra ngoại quốc. 

Khôi và vợ con đã lấy được vé máy bay Air France. Mấy cái va-li vàng bạc, tiền đô-la Mỹ, tiền 

Franc, đồ trang sức kim cương và quần áo đã sẵn sàng. Cả gia đình chỉ chờ điện thoại báo máy bay đến 

phi trường là lên xe. Gia đình Đại Tá Nghiêm vào ở ngay trong Bộ Tổng Tham Mưu để chờ máy bay 

Không Quân Việt Nam Cộng Hoà chở đi. Linh và Khánh không tính di tản đi đâu; nhưng cũng cuống 

cuồng vì trường học và các văn phòng giáo dục đã đóng cửa. Cuối tháng rồi mà không được lĩnh lương. 

Gia đình Bảng và Nguyệt càng tuyệt vọng hơn. Ngay lương lính cũng không có. Nguyệt phải về nhà 

cha mẹ ruột xin gạo từng bữa. 

Ngày 30 tháng Tư, quân du kích vào đến Sài Gòn. Tướng Minh đã ra lệnh đầu hàng. Gia đình 

Khôi chờ mãi mà không ai báo có máy bay. Gia đình Đại Tá Nghiêm chạy ra phi trường quân sự; 

nhưng không còn thấy bóng một chiếc máy bay nào. Cả hai gia đình vội chạy sang nhà ông Thông 

Hoạch. Nhưng nửa đường bị một toán quân du kích chặn lại, cướp hết của cải, cả đổ trang sức đeo trên 

người. 

Mấy ngày sau, Khoa và Đại Tá Nghiêm bị đưa đi trại cải tạo. Bảng đi trình diện nhưng vì chỉ là 

lính trơn, Bảng được cho về nhà chờ lệnh sau. Khánh chỉ phải đi học tập một ngày rồi cũng được cho 

về tiếp tục dạy học. 

Ông Thông Hoạch lo sợ suốt ngày đêm. Ông sợ quân gian thấy gia đình ông chỉ có mình ông là 

đàn ông, lại già cả, chậm chạp rồi sẽ vào cướp của. Ông dục vợ ông đi gọi gia đình Bảng và gia đình 

Linh về ở chung với ông. Có đông người, nhất là có Bảng với thân hình lực lưỡng thì ông yên lòng 

hơn. Đang lúc cùng quẫn vì không có đồng lương, vợ chồng Linh và vợ chồng Bảng vui vẻ về ở chung 

với bố mẹ. 

Một hôm bà Thông Hoạch đi thăm bạn về, ghé tai chồng nói nhỏ: 

- Tôi nghe nói người ta bỏ trốn ra ngoại quốc bằng đường biển nhiều lắm. Người ta nói có tàu 

Mỹ chờ sẵn ở ngoài khơi; hễ ra được hết hải phận là được vớt. Có nhiều người vượt biển sang Mã Lai 

Á, Phi Luật Tân, Thái Lan hay Hồng Kông. 

Ông Thông Hoạch nghe thế thì trầm ngâm. Ông suy nghĩ cả ngày hôm đó. Ngày hôm sau ông 

bàn với vợ: 

- Hay là tôi cứ liều trốn đi bằng đường biển. Ra được ngoại quốc rồi tôi sẽ làm giấy tờ để đón bà 

và các con sang theo đường lối chính thức. Đàn bà đi trốn bằng đường biển nguy hiểm lắm. Nhiều đàn 

bà, con gái đã bị hải tặc Thái Lan bắt đem bán cho những ổ mãi dâm. 

Bà Thông Hoạch bàn thêm: 

- Nếu ông muốn đi thì nên rủ thằng Bảng và thằng Khánh cùng đi. Có bố, có con để mà nương 

dựa lẫn nhau, lúc khoẻ mạnh cũng như khi đau yếu. 

Ông Thông Hoạch gật đầu: 

- Bà nói phải. Để tôi bàn với hai đứa. 

Bảng và Khánh nghe ông Thông Hoạch rủ trốn ra nước ngoài thì chịu ngay. Tình hình kinh tế 

quá bi đát, công việc không có, mọi thứ đều kham hiếm, nạn lạm phát gia tăng bội phần. Bảng phải đi 

đạp xe xích lô mà không kiếm đủ cơm cho vợ con. Ông bà Thông Hoạch đã hứa sẽ nuôi cả hai gia đình 

cho đến khi Bảng và Khánh kiếm được tiền ở ngoại quốc để gửi về nuôi vợ con. 

Bảng được trao nhiệm vụ đi tìm đường dây để trốn bằng thuyền ra ngoại quốc. Hai ngày sau 

Bảng báo cáo với ông Thông Hoạch:


- Chuyến đi này do chính các cán bộ cao cấp tổ chức để lấy tiền. Mỗi người phải nộp mười hai 

lượng vàng trước khi lên tàu. Tàu có thể chở được một trăm sáu mươi người và sẽ rời bến Thủ Thiêm 

nửa đêm ngày mốt. 

Ông Thông Hoạch hể hả lấy ngay ba mươi sáu lượng vàng đưa cho Bảng. Ông để ba mươi 

lượng ở nhà cho vợ ông bán dần đi mà tiêu dùng. Một trăm năm mươi lượng còn lại ông để vào một cái 

bao dài giống như một cái thắt lưng có nhiều ngăn nhỏ mà vợ ông đã may cho ông. Ông Thông Hoạch 

quấn cái thắt lưng vàng đó vào người, vòng lên vai, xuống lưng và thắt dây ngay trước ngực. Tổng 

cộng số vàng ông đeo trên người có đến gần năm ký-lô làm ông đi lại nặng nhọc, thở hổn hển. Thấy 

vậy, vợ ông bàn: 

- Sao ông không chia số vàng đó ra làm ba để thằng Bảng và thằng Khánh mỗi người đeo hộ 

một phần cho đỡ nặng. 

Nhưng ông Thông Hoạch gạt đi: 

- Bà không nghe người ta nói đồng tiền liền với khúc ruột hay sao? Tiền của của mình thì 

mình giữ, chứ biết ai mà tin? Chúng nó trẻ người, non dạ; rồi bị người ta lừa bịp lấy mất thì đem chúng 

nó ra mà kiện hay sao? Vả lại từ đây ra bến Thủ Thiêm thì ngồi xe ôm, chỉ đi một quãng ngắn là đến 

tàu; rồi lên tàu thì ngồi yên một chỗ, chứ có đi đâu mà lo nặng nhọc. 

Trước khi chồng và con trai cùng con rể sửa soạn ra đi, bà Thông Hoạch căn dặn Bảng: 

- Bố con già rồi, tính tình lẩm cẩm. Mẹ biết có nhiều khi bố con không công bằng với con; 

nhưng tình nghĩa bố con thì không bao giờ bỏ được. Con phải hứa với mẹ là con sẽ hết lòng săn sóc 

cho bố con. 

Bảng vui vẻ đáp: 

- Con hứa với mẹ như vậy. 

Tàu rời bến đúng như dự định. Không ai lo sợ bị chặn lại hỏi giấy tờ hay làm phiền hà gì. Chủ 

tàu không dấu diếm là đã chia chác với các cán bộ cao cấp và được bảo đảm là tàu sẽ ra khơi êm thấm. 

Mặt trời đã lên cao khi tàu ra khỏi hải phận Việt Nam. Không khí trong veo, ấm áp, làn gió nhè 

nhẹ như nâng bổng tinh thần mọi người lên. Ai nấy cười cười nói nói vui vẻ. Người người đều đưa mắt 

nhìn ra tận chân trời xa thẳm, mong được thấy bóng một chiếc tàu lớn. Rồi suốt cả ngày hôm ấy vẫn 

không thấy bóng một con tàu nào; nhưng không ai thất vọng. 

Đêm hôm sau gió thổi mạnh hơn. Con tàu nhỏ chao qua, chao lại. Hầu hết mọi người trên tàu 

đều say sóng, nôn oẹ, nằm ngổn ngang. Tiếng trẻ con khóc the thé pha lẫn với tiếng ho sù sụ của người 

lớn càng gây thêm một tình trạng khẩn trương. Sóng biển đập mạnh vào thành tàu, hắt nước lên tung 

toé khắp nơi. Thuyền trưởng hô hào những người còn đủ sức giúp múc nước đổ ra ngoài tàu. 

Chừng trời lờ mờ sáng thì gió bớt thổi, nhưng sương mù dầy đặc, người đứng cách nhau một 

mét mà không nhìn rõ mặt nhau. Cả tàu yên lặng như tờ. Mọi người đã mệt nhoài, không còn muốn 

động đậy. 

Ông Thông Hoạch đưa tay run run vào túi áo tìm miếng cơm nắm cuối cùng đưa lên miệng. 

Hôm lên tàu, ai cũng tin rằng chỉ hai ba ngày là được tàu lớn vớt hay ít ra cũng tới được Thái Lan, nên 

ai cũng chỉ mang theo lương thực đủ ba ngày thôi. Chủ tàu cũng không muốn ai mang theo nhiều đồ 

ăn, sợ tàu không đủ sức chở. Ông Thông Hoạch đưa mắt một vòng quanh tàu và thấy Bảng đang lúi húi 

ở cuối tàu, giúp người thợ máy. Khánh vừa đi sang phía bên kia tàu, chỗ có cầu tiêu. 

Mãi đến quá trưa, sương mù mới tan đi. Mọi người bớt lo sợ; nhưng ai cũng đói meo. Đồ ăn 

mỗi người mang theo đã cạn. Một số ít gạo chủ tàu chứa trong kho không đủ nấu cơm cho mọi người. 

Chủ tàu đem ra nấu cháo để chia cho những trẻ em dưới bồn tuổi và những người thật già yếu. Nước 

uống cũng đã hết. Bảng bê cái thùng bằng gỗ chứa nước lật ngược lên và hứng được gần một ly đưa 

cho một người đàn bà có con còn bú. 

Màn đêm buông xuống, gió lạnh làm mọi người run cầm cập. Một màu đen kịt phủ kín con tàu. 

Sóng vẫn vỗ mạnh. Một sự sợ hãi lan tràn ra khắp mọi người. Ai nấy nín thở. Có những tiếng cầu kinh 

sì sào pha lẫn với những câu kệ “Nam Mô A Di Đà Phật”.


Bỗng có tiếng một người đàn ông la lên: 

- Có tàu lớn đang tiến về phía mình. 

Mọi người nhìn theo hướng tay người đàn ông chỉ. Rồi tất cả cùng nhận ra ánh đèn rọi từ chiếc 

tàu lớn phóng ra. Ai nấy cùng la lên: 

- Có tàu lớn đến kia rồi. 

Người thuyền trưởng nói lớn: 

- Không chắc họ đã nhìn thấy mình. Để tôi đốt một cây pháo bông tôi có mang sẵn đây. Nếu họ 

nhìn thấy pháo bông, họ sẽ biết mình cần cấp cứu. 

Pháo bông phóng lên, rồi nổ tung, chiếu sáng một vùng biển. Vài phút sau có tiếng còi hụ từ 

chiếc tàu lớn vang lên và nhiều đèn rọi những chùm ánh sáng hướng về chiếc tàu nhỏ. Người thuyền 

trưởng la lên: 

- Họ thấy mình rồi. 

Vừa lúc đó một làn sóng lớn từ đâu đổ rầm xuống chiếc tàu chở người tị nạn. Tàu mất thăng 

bằng đổ nghiêng về một bên. Nước tràn vào như thác lũ. Người thì bị hất xuống biển; người thì bị sóng 

kéo đi; người khác thì nhảy liều ra để tránh con tàu đang chìm dần khỏi mặt nước. 

Bảng vùng vẫy nổi lên khỏi mặt nước. Ánh đèn rọi từ chiếc tàu lớn cho Bảng thấy cảnh cực kỳ 

hỗn độn ở chung quanh: Quần áo, vật dụng nổi lềnh bềnh pha lẫn với những bóng người nửa nổi, nửa 

chìm, chân tay quờ quạng như cố tìm một vật gì để bám víu vào. Thấy cái thùng gỗ dùng chứa nước nổi 

gần đó, Bảng nhoài mình lại, đưa cánh tay quàng lấy. Bảng đưa mắt thật nhanh ra chung quanh để tìm 

ông Thông Hoạch và Khánh. Cùng một lúc Bảng nhìn thấ


đụng một miếng. Bảng cảm thấy như có gì ngăn chặn ngay ở cổ. Hình ảnh người bố đang chìm nhanh 

xuống biển không rời tâm trí Bảng. Câu nói của người mẹ trước khi Bảng lên đường lại như vang lên 

bên tai Bảng “Con phải hứa với mẹ con sẽ hết sức săn sóc cho bố con”. Bảng còn nghe rõ tiếng mình 

nói với mẹ “Con hứa”. Làm sao Bảng có thể để cho bố chết đuối để đi cứu người anh rể? Nếu có ngày 

nào gặp lại mẹ rồi Bảng sẽ nói làm sao? 

Có tiếng Khánh dục: 

- Cậu cố ăn chút đỉnh để lấy lại sức. Coi bộ cũng nhiều ngày nữa tàu mới cập bến. 

Bảng chỉ lắc đầu, yên lặng, nằm thở dài. Khánh để cho Bảng nằm nghỉ một hồi rồi lại lay Bảng 

dậy, dục dã: 

- Cậu nghe anh, cố ăn đi vài miếng cho đỡ đói. 

Bảng bỗng ợ mạnh lên rồi nôn oẹ ra khắp chỗ nằm. Khánh sợ hãi, vội tìm khăn giấy lau chùi 

cho Bảng. Liền hai ngày, Bảng không chịu ăn uống gì. Khánh đi tìm bác sĩ để cầu cứu. Nể lời bác sĩ, 

Bảng chỉ ăn hai ba muỗng súp rồi lại thôi. Sang ngày thứ ba, khi thấy Bảng vẫn không chịu ăn uống gì, 

Khánh đang định đi tìm bác sĩ nữa thì Bảng thều thào nói: 

- Nằm đây ngột ngạt quá. Em muốn lên boong tàu cho thoải mái một chút. 

Khánh đỡ Bảng ngồi dậy; rồi lại đỡ Bảng đứng lên. Bảng bám vào vai Khánh, đi từng bước nhỏ 

nặng nhọc ra cầu thang lên boong tàu. Bảng đứng một lúc rồi nói: 

- Anh làm ơn về phòng lấy cho em một cái áo ấm. 

Khánh không nghĩ ngợi gì, để Bảng đứng đó vịn vào lan can tàu; còn Khánh thì đi vội xuống 

cầu thang để về phòng. Vừa tới chân cầu thang thì Khánh nghe có tiếng la lớn: 

- Man over board (Có người té xuống biển). 

Có tiếng chân nhiều thuỷ thủ chạy rầm rầm lên boong tàu, vừa chạy vừa la: 

- Có người té xuống biển. Có người té xuống biển. 

Khánh giật mình quay trở lại tìm Bảng; nhưng không thấy Bảng đâu. Một người thuỷ thủ vồ lấy 

Khánh nói: 

- Đó chính là người đàn ông mà lúc nẫy tôi thấy đứng nói chuyện với ông ở trên boong tàu đó. 

Ông vừa đi thì người đàn ông kia leo qua lan can rồi nhảy xuống biển chỗ này này. 

Khánh bàng hoàng không nói được một lời. 

Mọi người cúi đầu chăm chú nhìn xuống biển theo hướng tay người thuỷ thủ vừa chỉ. Có tiếng 

la lớn: 

- Anh ta kia kìa. May quá, anh ta không rơi xuống biển mà rơi ngay vào trong chiếc thuyền cấp 

cứu số 16 đó. Gọi ngay đội cứu thương xuống đem anh ta lên. 

Mấy phút sau Bảng được đưa thẳng lên bệnh xá để bác sĩ khám nghiệm. Khánh hồi hộp đứng 

ngoài cửa bệnh xá chờ đợi. Sau một hồi thật lâu, bác sĩ trưởng bước ra. Thấy vẻ mặt lo âu của Khánh, 

bác sĩ nói: 

- Tôi có tin mừng cho ông. Người bạn đồng hành với ông chỉ bị trầy trượt một vài chỗ; nhưng 

không có gì nguy hại đến tính mạng. 

Khánh mừng rỡ hỏi: 

- Tôi có thể vào thăm được không? 

Bác sĩ nói: 

- Anh ta còn mệt lắm. Các y-tá đang tiếp nước biển cho anh ta vì hình như anh ta đã bỏ ăn mấy 

hôm rôi. Chừng một giờ nữa các y-tá sẽ đưa anh ta về phòng riêng, nghỉ ngơi. Lúc đó ông có thể vào 

thăm được. 

Buổi chiều hôm đó, khi Khánh vào thăm, Bảng nhìn Khánh mỉm cười, như có vẻ chờ đợi. 

Khánh ngồi xuống bên giường, yên lặng cầm tay Bảng một hồi rồi trầm ngâm nói: 

- Anh hiểu nỗi khổ tâm của cậu. Anh cũng buồn vô cùng. Thôi thì là số mệnh cả. Cậu đã hết 

mình cố cứu ông mà không được. Mọi sự xảy ra ngoài tầm tay của cậu. Cậu đau buồn như vậy cũng đủ 

rồi. Bây giờ là lúc cậu phải nghĩ đến cháu Chi và mợ Nguyệt ở nhà. Mọi người đang mong tin cậu và


tôi từng giờ, từng phút. 

Bảng nắm chặt tay Khánh một hồi thật lâu rồi nói: 

- Em sẽ nghe anh. Em cám ơn anh nhiều lắm. 

Khánh yên lặng một phút rồi nói: 

- Anh phải cám ơn cậu mới đúng chứ. Cậu cứu anh mà cũng là cứu chị và hai con anh. Nếu 

không có cậu cứu anh thì ba mẹ con còn biết trông cậy vào đâu. Thế là cậu đã cứu cả gia đình anh, bốn 

người. Anh chị và hai cháu sẽ nhớ ơn cậu mãi mãi. ■


Theo Giòng Sông Douro ñi VŠ Trung Tâm Cûa Vùng 

Galice 

Dã Thäo 

Dã Thảo xin chào các bạn và lần nầy sẽ đưa các bạn đi ngao du sơn thủy bằng đường nước, trên con 

sông Douro với giòng chảy hiền hoà, ta sẽ cảm thấy một sự yên bình lặng lẽ đi qua hồn ta với một tâm 

trí thóat tục, khi nhìn qua hai bên bờ những vườn nho xanh um, nặng trĩu cả trái, những thung lũng mát 

rượi trong các màu sắc muà xuân lởm chởm các lọai kỳ hoa dị thảo của vùng nhiệt đới, đang nhô ra từ 

những khe đá lạnh sau một muà đông dài buốt giá.. 

Phải nói, trong cặp mắt của một người họa sĩ, qua lỗ nhỉ của chàng nhạc sĩ, thì nhà văn tự sáng 

tạo cho mình một thế giới, mà chủ nhân ngự trị nó chính là mình, nghe như có vẻ tự khâm phục mình 

quá phải không các bạn, nhưng làm sao được khi những kỳ diệu của bầu trời đó dường như họ đang 

sống trong ấy. Dã Thảo không là nhà văn, chỉ là một con người đơn thuần, hơi có máu giang hồ một tí, 

thích thú với những cái lạ, tìm kiếm cho mình một bầu trời như trong một bài hát nào của Trịnh Công 

Sơn : « Em đã cho tôi, cho tôi bầu trời – Em đã cho tôi yêu thêm loài người »… và mang về kể lể, chia 

xẻ với những tâm hồn đồng cảm, đồng điệu, may ra trong Thế Hữu Văn Đàn, chẳng có một tâm hồn 

khoáng đạt giang hồ như thế chăng ? Dã Thảo lại ba hoa tạm dịch một câu nói chưa trọn vẹn của 

Kipling : « Có hai hạng người, một hạng người đã từng đi du lịch, và những người kia…. » (Il y a deux 

sortes d’hommes, ceux qui ont voyagé et les autres….). Đi du lịch, tức là đi về một điểm vô danh xa lạ, 

đi tìm cho mình một ẩn số, dành cho mình một chút liều lĩnh bất trắc để thỏa mãn tính hiếu kỳ của 

mình. Thế thôi, dù qua bài nầy các bạn có đi du lịch trong ảo giác, thì cứ xem như một sự cần thiết thay 

đổi không khí trong những lúc nhàn rỗi, hay biết đâu, trong đầu lúc đó, các bạn chẳng đang muốn phác 

họa cho mình một chương trình đi đó đi đây mà chưa tìm ra phương hướng….thì Dã Thảo đang dang 

tay mời gọi các bạn hãy cùng với Dã Thảo làm một chuyến du hành tám ngày trên giòng sông Douro, 

để đi dần tới con tim của vùng Galice (Tây Ban Nha). 

Trong mỗi chúng ta, ai nấy đều thích mơ ước, tưởng tượng để sống, chưa chắc thực tế đã lý thú 

hơn mộng, nhưng với chuyến du hành nhẹ nhàng trên sóng nước Douro nầy, chung quanh ta suốt thời 

gian ấy, chỉ có một bầu trời xuân quang đãng của xứ Bồ Đào Nha, với một thời tiết rất ôn hoà ve vỡn 

da thịt, núi mây xanh ngát một màu để trái tim chất chứa muộn phiền của mình có dịp nghỉ ngơi, hít thở 

cái không khí trong lành của một thế giới khác lạ hơn thế giới mình buông bỏ lại ở nhà. Suốt tám ngày 

nầy, chúng ta sẽ được thưởng thức những món ăn địa phương đầy hương vị, và đêm đêm sẽ sống với 

những âm hưởng nhịp nhàng của các ca khúc và vũ điệu dân tộc của Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha. 

Trong canh khuya im vắng, tiếng sóng vỗ sẽ đưa chúng ta vào giấc mộng hải hồ, nhẹ nhàng cho đến tia 

nắng đầu ngày ban mai, rọi vào phòng hồi nào không hay….Bảy ngày thần tiên đang chờ chúng ta đấy 

các bạn a. 

Thế là chúng ta hãy lấy điểm khởi hành từ Paris để bay thẳng sang Porto (khoảng hai tiếng), 

với công ty hàng không AIR PORTUGAL, hoặc AIGLE AZUR hay TRANSAVIA. Sau khi đến nơi, 

chúng ta được chuyển đến bến cảng của con sông Douro, mà một chiếc tàu của công ty Pháp 

(Compagnie française Alsace Croisières) chờ chúng ta ở đó. Sau những thủ tục và sắp xếp lấy cabin, 

thì chúng ta sẽ được mời dự một tiệc nhỏ cocktail thân mật, để chào mừng, và sự ra mắt của thủy thủ 

đoàn đi theo chúng ta suốt cuộc hành trình nầy, tiếp theo là buổi ăn tối. Vì trời đang bước vào xuân, nên 

ánh nắng vẫn còn kéo dài, và để chấm dứt bữa tiệc đầu tiên trên tàu, hướng dẫn viên sau đó, đề nghị 

đưa cả đoàn lên đất liền để viếng thăm thành phố cổ Porto, rực sáng ánh đèn đêm, trước khi trở về tàu 

để ngủ. 

Dã Thảo cũng xin phép được giải thích với các bạn là đa phần những chuyến du hành trên sông 

Douro, đều lấy điểm khởi hành từ thành phố Porto của Bồ Đào Nha. Thế nên lịch trình của chúng ta đi


qua những cảnh quan từ Tây sang Đông, bao gồm thêm vài cuộc du ngoạn trên đất liền. Vậy thì trước 

chuyến đi, hay đến khi kết thúc cuộc hành trình, các bạn hãy lấy thời giờ để ngắm nhìn cái thành phố, 

đã giao tên mình cho một thứ rượu rất nổi tiếng thế giới, đó là rượu khai vị Porto. 

. 

Ngoài ra, trước cuộc hành trình nầy, có lẽ các bạn cũng nên biết sơ lược về lịch sử của sông 

Douro. Nó bắt nguồn từ những dãy núi phía Bắc Đông của Tây Ban Nha, và chảy ra trên năm trăm tám 

mươi cây số về hướng Tây, trước khi tạo thành một trăm mười cây số đường ranh giới với Bồ Đào Nha 

mà nó đi ngang qua, và dành cho trên hai trăm mười cây số, cái phần độc nhất mà tàu bè có thể qua lại 

được theo giòng chảy của nó. Rồi sau đó, nó hợp lưu về Đại Tây Dương ở Porto. Những chuyến du lịch 

bằng đường thủy đều được tổ chức trên con sông Douro nầy. Người ta có thể đi trên tàu một tuần với 

đầy đủ tiện nghi cần có, và thưởng thức những phong cảnh trinh nguyên nối tiếp với nhau, xen kẽ 

những khe lũng sâu thẳm, những lưu vực yên bình, và những ngọn đồi lởm chởm như khắc chạm với 

những mô đất cao, bằng phẳng, trồng đầy cả nho. Hai bên bờ sông, cạnh những ngôi làng nhỏ, những 

người đàn bà giặt quần áo….Đúng là những hình ảnh làm cho ta gợi nhớ về một quê hương thanh bình 

đã quá xa vời trong ký ức của chúng ta. Thỉnh thoảng, chiếc tàu cập bến nơi nầy, nơi kia, khoảng thời 

gian cho một cuộc du ngoạn trên đất liền, về một giáo đường theo kiến trúc rôman (phổ biến ở Tây Âu 

vào thế kỷ mười hai), nhìn một căn nhà theo phong cách barôc’ rườm rà hoa mỹ, hoặc một pháo đài 

ranh giới hay vài cảnh quan lịch sử…Phần lớn của chuyến viễn du trên sông nầy, các bạn sẽ đi ngang 

qua một vùng trồng nho bao la của sông Douro phía thượng, quê hương của rượu Porto, một thứ rượu 

ngọt nổi tiếng của xứ Bồ Đào Nha.


Bây giờ thì chúng ta có thể trở lại chuyến du ngoạn của chúng ta. Vậy thì sau một đêm ngủ 

thoải mái trên tàu, hôm sau, chúng ta bắt đầu một ngày mới với một điểm tâm rất phong phú. Kế đó thì 

khởi hành lên thành phố, khám phá Porto. Đây là đô thị lớn thứ hai của xứ Bồ Đào Nha đã được 

UNESCO tuyển vào di sản quốc tế, là một trong những thành phố xưa cũ nhất Âu Châu, với những khu 

phố cổ kính vẫn còn khôi nguyên, những con đường mòn quanh co, những căn nhà với những vòm tròn 

và những giáo đường tuyệt đẹp.


. 

Chúng ta có thể đi dọc theo những bờ kè Cais Da Ribeira (cảng của những ngư dân), để dự 

những phiên chợ cá, hay để ăn trong những nhà hàng nhỏ ẩn náu dưới những vòm tròn, dọc dài theo 

các trường thành xưa cổ. Nhìn lên đỉnh ngọn đồi, chúng ta có thể thấy La Casa Do Infante là căn nhà 

được xây cất lại, mà xưa kia Henri Le Navigateur đã ra đời. Không xa sở giao dịch chứng khoán to 

lớn, xây cất theo kiến trúc mauresque (thuộc người moro ở Tây Ban Nha), chúng ta sẽ chóa mắt với 

nhà thờ São Francisco (thế kỷ 14), theo kiến trúc gôtic, được sửa chữa thêm vào thế kỷ 18, chứa đựng 

những gỗ quí mạ vàng, được chạm trổ vô cùng phong phú, phủ kín gần hết diện tích bên trong, trình 

bày những loại chim muông, những cành nặng trĩu nho, những thiên thần và một cây cổ thụ khổng lồ - 

tất cả gây ấn tượng rất mạnh cho du khách.


Còn nói đến cảng Porto, thì nó ra đời trên những vùng cao phía Bắc của sông Douro. Ở đây, các 

bạn sẽ có một khoảng nhìn đến choáng váng về mặt trên của rầm cầu Dom Luis 1 er (1886), một vòm 

cầu bằng sắt, bắt ngang qua sông với một chiều cao sáu mươi thước, dẫn ngay vào con tim của trung 

tâm lịch sử. 

Viếng Porto, trước tiên phải nhắc đến rượu. Trong số những hầm rượu chạy dài đến cuối tầm


nhìn của giòng sông, ở Vila Nova De Gaia, chính xác ở phía bên kia sông Douro, chúng ta sẽ thấy trên 

những ngọn đồi, các hầm rượu Porto xếp thẳng hàng đưa mặt ra biển, và chính trong những nhà kho to 

lớn bằng đá mát lạnh kia, mà rượu được cất giữ lâu năm cho chín. Vài hầm rượu nầy cũng tổ chức 

những cuộc tham quan cho du khách đến nếm rượu, để giới thiệu và bán những sản phẩm của mình. 

Chúng ta cũng được viếng một trong những hầm rượu nổi tiếng nhất tại đây, nơi mà thứ rượu ngoại 

hạng nầy nằm lặng lẽ an nghỉ dài hạn, trong một sự bí ẩn khôn cùng. Cố nhiên, chúng ta cũng được 

nhâm nhi vài thứ rượu ngon và hiếm quí nầy. 

Trở về tàu để ăn trưa trong lúc tàu lướt sóng đi Regua, chúng ta ngắm nhìn những phong cảnh 

gần như hoang đường, thần thoại, mà chuyến du hành bằng đường thủy đã cống hiến cho chúng ta cho 

đến Regua. Con tàu sau khi lượn quanh những ngoại thành và đi ngược lên con sông Douro về phía 

Đông Nam, khoảng một tiếng đồng hồ, thì sẽ đến cửa đập Crestuma, bất chợt các bạn có cảm giác như 

bị nước hất lên cao đến cả mười bốn thước, sau đó rất nhanh, chúng ta sẽ lại vượt qua một cống ngăn 

thứ hai gọi là Carrapatelo, một trong những cửa đập cao nhất Âu Châu với trên ba mươi lăm thước, một 

hiện tượng truyền thụ công nghệ kỳ diệu được hoàn thành trong những năm 1970.. Chúng ta tới Regua 

vào khoảng tám giờ tối. Một buổi dạ hội ở trên tàu rất vui nhộn với những món ăn vô cùng thịnh soạn, 

theo sau có ban nhạc để ta khiêu vũ cho dến khi mệt nhoài trở về phòng để ngủ. 

Sáng hôm sau từ Regua, tàu trực chỉ về hướng Vega De Teron. Chúng ta sẽ đi ngang qua 

Tavora, con đường của những ruộng nho, và cố nhiên chúng ta lại có dịp dừng lại ở một vọng lâu, ngay 

giữa trung tâm các nhà trồng nho, và lại được mời tham dự nếm những thứ rượu Porto trong một quinta 

(hầm rượu).. 

Nói đến rượu Porto, là phải nói đến một thứ rượu Bồ Đào Nha rất hiện hành, được sinh ra thật 

ngẫu nhiên, phải nói là một sự tình cờ vô cùng may mắn, do lúc ấy, những chiến tranh đối chọi với 

nước Pháp làm cho những người Anh thiếu thốn rượu vang đỏ, và để tạm thay thế rượu vang Bordeaux 

đang hiếm hoi, họ bèn quay sang rượu Bồ Đào Nha. Không may, việc chuyên chở rượu phải đi ngang 

qua Vịnh Gascogne, làm rượu nầy thường bị chua thành dấm, họ nhận ra rằng nếu pha thêm rượu 

Brandy vào thì nó sẽ được ổn định, và nếu biện pháp nầy được thực hiện sớm hơn thì sự lên men sẽ bị 

gián đoạn, để lại cho rượu một tỉ suất cao của đường không lên men. Kết quả là được một thứ rượu dịu 

ngọt, rất phù hợp với vị giác của người Anh quốc. Việc thực hành nầy được gọi là vinage (tức sự pha 

thêm rượu vào rượu vang để tăng độ cồn). 

Vào thế kỷ mười tám, rượu Porto nổi đình đám ở Anh Quốc, được ưu đãi bởi những khoảng 

thuế nhập rất nhẹ. Nhiều nhà buôn Anh sang định cư ở Porto và một số tên tuổi ở bên kia biển Manche 

vẫn còn đang hoạt động trên thị trường. 

.


Bây giờ thì chúng ta được chở về tàu đậu ở Ferradossa để dùng bữa trưa và tiếp tục cuộc hành 

trình của mình. Trong lúc xuôi giòng, chúng ta lưu hành ở ngay trung tâm của những mênh mông ngút 

ngàn các vườn nho xanh ngát, nổi tiếng nhất của giòng sông Douro. Các bạn sẽ liên tục khám phá 

những ngọn đồi thật tuyệt vời, che phủ bởi những giàn nho được trồng thành những nấc thang, cho đến 

bảy trăm thước độ cao thẳng đứng, như được phóng vào một cách trịnh trọng ở lòng giòng sông. Quả là 

một quang cảnh gây ấn tượng sâu sắc cho du khách ! 

Qua khỏi cống ngăn Valeria, tàu tiến về Vega De Teron, và chúng ta cập bến khi những tia nắng 

cuối cùng tắt dần theo hoàng hôn. Ăn cơm tối trên tàu với một dạ hội do thủy thủ đoàn biểu diễn rất 

ngoạn mục. 

Sáng sớm hôm sau, chúng ta lại chuẩn bị lên bờ đi viếng Salamanque, chỉ cách xa Vega De 

Teron khoảng một trăm cây số. Ắt hẳn các bạn cũng đã từng nghe qua về cái đô thị rất nổi tiếng nầy, đã 

được UNESCO xếp vào hàng kỳ quan của thế giới. Đó là một trong những thành phố lịch sử đẹp nhất 

của Tây Ban Nha, một thành phố rực rỡ nhan sắc, oa trữ những kho báu kỳ lạ về kiến trúc La Mã, Á 

Rập và Cơ Đốc Giáo. Ở đây, mọi công trình đều làm bằng sành, màu vàng kim. Salamanque trải dài 

bên hữu ngạn con sông Tormes được bắt ngang qua bởi một cây cầu, (ngày nay chiếc cầu nầy dành 

riêng cho khách bộ hành), đại bộ phận của cầu đều từ nguồn gốc La Mã. Khi những tín đồ Cơ Đốc 

Giáo lấy lại của dân Moro (Maures, Hồi giáo Bắc Phi) vào năm 1055, nội thành đã bị tàn phá bởi bao 

nhiêu năm chiến tranh, việc kiến thiết lại đến ba mươi năm sau mới khởi đầu. Cạnh bờ sông, đại giáo 

đường mà trên thực tế là tổng hợp của hai giáo đường kề liền nhau, nhô lên, trội át cả chiều cao của cặp 

tháp đài song đôi của nó. Cái công trình xây dựng của thế kỷ thứ mười hai nầy, vì không được đánh giá 

đủ đồ sộ, nên một đại giáo đường mới lại bắt đầu xây dựng vào năm 1513. Mặt tiền phía tây của nó cất 

theo kiến trúc gôtic rất tráng lệ, và bên trong trang hoàng vô cùng tỉ mỉ. Từ cánh nam, vài bậc thang có 

thể dẫn dắt ta đến giáo đường cũ kiểu La Mã. Ở dây, chiếc đại phong cầm của thế kỷ mười bốn là một 

trong những nhạc công cổ nhất được biết đến.


. 

Bây giờ Dã Thảo xin đề cập đến Đại Học Salamanque, đó là đại học cũ nhất của Tây Ban Nha, 

thành lập vào khoảng năm 1220. Mặt tiền của cửa chánh (thế kỷ mười sáu), cho thấy một sự thừa thãi 

về đá, được khắc chạm theo phong cách kiến trúc của thời Phục Hưng đầu tiên ở Tây Ban Nha. Những 

toà nhà khác của đại học, ngoảnh mặt ra Quảng Trường Anaya, nằm ở phía bắc của đại giáo đường. 

. 

Ở phía đông của quảng trường, tu viện De Las Duenãs dựng lên một cửa khác, cũng theo phong 

cách kiến trúc thời Phục Hưng đầu tiên. Ngoài ra, tu viện San Esteban, nơi đã từng tiếp đón Christophe 

Colomb, trong giai đoạn ông đi tìm sự ủng hộ cho những chuyến du hành về vùng đất Ấn Độ, còn dược 

khắc chạm phong phú hơn các nơi kia.


Từ đại giáo đường, đi ngược lên lại con đường Major, ta sẽ đi ngang qua gần cái toà nhà kỳ dị, 

gọi là Casa De Las Conchas, được phủ kín bởi những sò ốc chạm trỗ trong đá, đối diện với một giáo 

đường rất đẹp là Saint Martin của thế kỷ mười hai. Phải thú nhận rằng quảng trường Major được xem 

như là quảng trường đẹp nhất của Tây Ban Nha. Nó được họa hình vào năm 1729 bởi Alberto 

Churriguera. « Phong cách loè loẹt gôtic khắc nổi cao » mà những kiến trúc sư rất yêu thích, hầu cấu 

tạo ra những tác dụng gây ấn tượng của bóng tối và ánh sáng như trong một bức tranh, rất được biết 

đến với cái tên gọi là « churrigueresque ». Cả ngày lang thang trên những đường phố của Salamanque 

và ăn trưa ở đó. Khi những ánh nắng chiều bắt đầu thưa thớt, chúng ta khởi hành để trở về tàu tham dự 

một dạ hội Tây Ban Nha với một bữa cơm rất đắc ý.


Một ngày nữa lại trôi qua, đó là ngày du lịch thứ năm của chúng ta rồi đấy. Hôm nay tàu sẽ trực 

hướng Pinhao, chúng ta sẽ đi ngang qua con tim của vùng trồng nho quan trọng nhất của Porto, vì ở 

vùng nầy chất đất và điều kiện khí hậu được xem như là lý tưởng nhất, mặc dù địa tầng rất mấp mô. Ở 

bất cứ tầm nhìn nào của chúng ta, đều thấy những bờ rất dốc đứng, hiểm trở của giòng sông Douro, và 

những thung lũng sát cạnh được quy hoạch thành những ruộng bậc thang rất đẹp mắt. Đa số những 

ruộng nho ở đây đều tầm vóc nhỏ, khoảng độ hai mươi lăm nghìn người sống về ngành nầy lẫn ruộng 

nho. Không phải tất cả đều sản xuất rượu Porto, vùng nầy cũng làm những loại rượu không thêm rượu 

vào rượu nho. Sau bữa cơm trưa trên tàu, thì tàu ngừng lại ở Vila Real, một thành phố mà kiến trúc về 

tôn giáo rất đa dạng, nằm cách hai mươi lăm cây số về phía bắc của Regua..Trung tâm lịch sử của nơi 

nầy đáng cho chúng ta khám phá ra hai quang cảnh ngoại lệ đẹp nhất, nằm ở ven thành phố, khoảng ba 

và năm cây số về phía đông, đó là Solar De Mateus và Panóias, nhưng có lẽ chúng ta sẽ chỉ có đủ thì 

giờ để viếng Solar De Mateus mà thôi. Ở nơi nầy chúng ta tản bộ qua những vườn xanh um của một lâu 

đài nhỏ, theo phong cách hoa mỹ. Đây là một công trình được các nhiếp ảnh gia chụp nhiều nhất của 

xứ nầy, vì nó là biểu tượng thể hiện trên những nhãn hiệu của thứ rượu nho hổng (vin rosé de Mateus - 

loại rượu nho có ngâm một it nước nho đen), có mặt trên tất cả các bàn ăn ở Bồ Đào Nha. Cái lâu đài 

nhỏ ấy với những bức tường làm bằng một chất giả đá hoa màu trắng, và đá khắc chạm một cách dị 

hợm, tiêu biểu cho loại phong cách barốc rườm rà của Bồ Đào Nha. Toà nhà nầy đã hoàn toàn suy sụp, 

và đã được tân trang lại những năm về sau nầy. Phần nội thất chứa đựng những tranh vẽ, những động 

sản thời đại cổ xưa, và trưng bày những đồ vật như những lá thư của Wellington, Talleyrand và 

Frederic Le Grand. Trong khu vườn khuôn mẫu, chúng ta sẽ đi theo một con đường hầm tăm tối 

khoảng ba mươi thước, được tạo ra trong những cành cây thông bá hương. Nơi ấy cũng có một bễ 

nước, và nhìn từ khu vườn, quang cảnh thật là đẹp như tranh về toà nhà nầy. 

Chúng ta lại trở về tàu ở cảng Regua và từ đó trực chỉ đi về hướng Bitetos. Suốt cuộc hành trình 

nầy con mắt chúng ta sẽ được no đầy với những phong cảnh rất hoang dại, và một sự diễn hành liên tục 

của những vùng lởm chởm đá vô cùng ấn tượng đến kinh ngạc. Ăn tối với một dạ vũ dân gian trên tàu. 

Sáng sớm ngày thứ sáu của cuộc hành trình, tàu tiếp tục lênh đênh trở về Porto. Sau bữa lót dạ 

thì tàu cập bến vào lúc chín giờ sáng. Tất cả du khách rời khỏi tàu để cùng hướng dẫn viên đi đường bộ 

về Tây Ban Nha. Cùng nhau ăn trưa ở Povoa De Varzim, rồi xe car trực chỉ về Pontevedra. Lấy phòng


ngủ và ăn cơm tối cũng tại thành phố nầy. 

Ngày du ngoạn thứ bảy nầy của chúng ta hứa hẹn những kỷ niệm để đời, để mai kia khi rời xa 

nơi nầy, chắc chắn chúng ta sẽ khó lòng mà quên được. Pontevedra nằm trong một vùng gọi là La 

Galice. Nó là một trong những nơi độc đáo nhất của Tây Ban Nha. Quả thế, bởi cái ngôn ngữ kỳ quặc 

và văn hóa của nó, nó thuộc về thế giới Celte (nguồn gốc Ấn Âu), một phần lớn của Đông Âu cách đây 

hai nghìn năm, cùng danh nghĩa như La Bretagne của Pháp hoặc Ái Nhĩ Lan (Irlande). Ngay cả những 

phong cảnh cũng gần như giống nhau : bờ biển lởm chởm xơ xác, những doi biển rất sâu, những làng 

đánh cá « như ở tận chân mây cuối trời » 

Cố nhiên, dịch vụ du lịch bỗng nhiên xâm chiếm cái vùng vừa rất khác lạ nầy, với bao nhiêu nơi 

vô cùng quyến rũ. Tuy nhiên, ngoài khoảng thời gian mùa hè mà những bãi biển ở đây đầy nghẹt cả 

người, La Galice trở về với sự thư thái của mình, nhịp nhàng đong đưa theo những chuyến đi và về của 

người dân chài cá. 

Với hàng triệu người nước ngoài, phong cảnh Tây Ban Nha là hình ảnh của Don Quichotte, và 

đối với hàng triệu du khách đã từng một lần đặt chân tới Tây Ban Nha của Địa Trung Hải, thì La Galice 

vẫn là một thế giới khác. Đó là một quốc gia thuộc bờ Đại Tây Dương, xứ của hàng ngàn con sông, của 

những mênh mông đồng cỏ và những khu rừng bản địa, với một gam ngút ngàn những màu xanh tươi 

mát và mềm mại nhung gấm, như để lại trong tâm hồn chúng ta cả một sự bềnh bồng rung cảm dịu 

vợi.. 

Sau buổi ăn sáng, chương trình của chúng ta là đi về Cambados, một ngôi làng nhỏ còn giữ gìn 

được những nét đặc thù nguyên thủy của nó, như là một truyền thống về hàng hải với tính cách riêng, 

rất khiêm tốn. Chúng ta sẽ khám phá ra khu Pazo De Montesacro và cái nhà thờ phụ nhỏ trong khu phố 

San Tome, với những ngõ hẻm tràn ngập đó đây bởi những vật dụng đánh cá, tất cả đều khai thông ra 

bờ biển. Chúng ta cũng phát hiện được Pasco Da Calzada và cái trung tâm lịch sử của nó.


Rời khỏi Cambados, chúng ta trực chỉ về Grove, rồi qua đảo Toja, thiên đường galixô với những 

con nước êm ả và trong vắt. Sau đó, chúng ta sẽ dừng lại để ăn trưa ở một nhà hàng gần đấy, để rồi tiếp 

tục tham quan Ria De Pontevedra : nơi nầy trên những bãi bờ của nó : nghệ thuật và lịch sử trộn lẫn với 

nhau, rất hài hoà, mang cho du khách cả một sự thích thú : những tu viện như tu viện Poio, hay xa hơn 

tí nữa, là tu viện Armenteira. 

Điểm chính mà chúng ta không thể bỏ qua khi đi ngang qua vùng La Galice nầy, đó là Saint 

Jacques De Compostello mà Dã Thảo tin rằng không ai là không được nghe qua, nhất là các bạn Công 

Giáo. Đây là một trong ba thành phố tiêu biểu nhất của lịch sử Tây Ban Nha, một nơi hội tụ của ba nền 

văn minh. Saint Jacques De Compostelle, đô thị xây cất bằng đá thuộc liên hiệp Châu Âu, rôman và 

đồng thời barốc (phong cách hoa mỹ), tượng trưng cho thế giới Cơ Đốc Giáo, trong khi đó thì thành 

phố Grenade với văn hóa Hồi Giáo, còn Tolede là tổng hợp của ba thế giới Cơ Đốc, Árập và Do Thái. 

Saint Jacques De Compostello được tuyển chọn là gia sản thế giới bởi UNESCO, và cũng là đô 

thị của Văn Hóa Âu Châu vào năm hai ngàn. Đã là năm thế kỷ mà đại học ở đây được khai trương. Sự 

tham quan thành phố nầy cho ta một cái nhìn rất khác biệt, tùy theo trời mưa hoặc trời nắng, hay dù bầu 

trời có sóng gió như thế nào đi chăng nữa, tất cả đều bắt đầu từ cái đại giáo đường. Cái cấu trúc rôman 

của thế kỷ mười một với một gian giữa to gấp ba, và một hành lang gác có chấn song ở phía trong, 

cùng với những nghệ thuật điêu khắc lộng lẫy, đã làm cho đại giáo đường nầy trở thành một trong 

những đền thờ đẹp và vĩ đại nhất cho những cuộc hành hương. Phải nói, hằng năm bao nhiêu ngàn 

thanh thiếu niên từ mọi nơi đổ về Âu Châu, balô trên lưng, một cây gậy trên tay, đi bộ hành hương về 

Saint Jacques De Compostelle.

Firmament Volume 6, No. 1, April 2013 62


Nữ tài tử lừng danh Shirley MacLaine đã từng nói : « Con đường là một cuộc hành hương của 

kẻ nào muốn tự mình bước đi, để tìm lại chính mình » (le chemin est le pèlerinage de celui qui veut 

marcher avec soi-même pour se retrouver). Cuộc hành trình nầy, một trong những huyền thoại to lớn 

nhất của nhân loại, là điểm xuất phát của những nền văn minh và đạo giáo. Sự đào tẩu từ Ai Cập cho 

dân Do Thái, cũng như sự bảo hộ của Mahomed cho những kẻ Hồi giáo, chuyến đi về Bethleem cho 

những người Cơ Đốc giáo, đánh dấu sự ra đời cho cái nhân liên kết của ba dân tộc nầy. Con đường 

Compostelle đã xử dụng đúng vai trò ấy trong sự hình thành Châu Âu. Nhà tư tưởng người Đức Goethe 

chứng minh rằng Châu Âu đã được xây dựng qua cuộc hành hương về Compostelle, và, mới đây, Hội 

Đồng Âu Châu đã xác định, đó là « lộ trình đầu tiên của văn hóa Châu Âu », cũng như UNESCO cho là 

« di sản thế giới ». 

Vậy thì các bạn nào chưa có dịp đến viếng Sain Jacques De Compostelle để tìm thấy cho mình 

cái niềm hạnh phúc rất đơn giản, rất kề cận với mình hơn những gì mình tưởng tượng, chỉ cần tới đó, 

mở cặp mắt ra, và tự nhiên xuất thần, như nhận ra được, đã từ muôn thuở, những tội lỗi loài người đã 

làm tổ trong căn nguyên của chính mình tự bao giờ. Chẳng còn một khoảnh vườn tâm nào để thiếu sót, 

không có một cánh bướm trong sáng lượn qua, và biển đời cũng hoán chuyển những tham vọng nhân 

sinh thành rác rến….Các bạn hãy đi đi như những người hành hương từ thế kỷ thứ chín, khi họ khám 

phá ra rằng nơi nầy có lăng mộ của vị Tông Đồ Saint Jacques, (một trong mười hai vị Tông Đồ của 

Chúa Giê-Su)…. 

Thôi, chiều đã xuống thật thấp rồi, hướng dẫn viên vội thôi thúc mọi người trở lại xe car để còn 

đi về Pontevedra cho kịp giờ ăn tối và nghỉ ngơi, vì ngày mai chương trình vẫn còn nhiều nơi để thăm 

viếng trước khi lấy máy bay vào buổi trưa, để trở về Paris. 

Hôm nay khác hơn thường lệ, vì đã là ngày cuối cùng của một chuyến du ngoạn tám ngày rất 

thần tiên. Nơi đây, đã bao nhiêu bút mực viết lên trên những bưu thiếp các bạn đã gửi cho bạn bè, cho 

người thân ở bốn phương trời, Dã Thảo thì chỉ thích chôn vùi những kỷ niệm đã thấy, đã nghe, trong 

những lớp dày mộng mị, để ngày hôm nay nhớ lại mà kể cho những bạn nào chưa đi. Ăn sáng xong, 

mọi người lại chuẩn bị khiêng vali xuống phòng khách, để chuyển ra xe.


Giã từ Pontevedra, thành phố biển với chợ cá, với những chiếc tàu du ngoạn, với gió thuận mưa hoà và 

lòng người yên ả. Ngày cuối cùng nầy, chúng ta còn một nơi rất nổi tiếng ở La Galice để viếng, đó là 

đánh một vòng toàn bộ bán đảo lớn Morazo. Bán đảo nầy chia tách doi biển của Pontevedra với Vigo, 

gợi lại cho chúng ta một con đường tuyệt diệu, được nói tới rất nhiều của vành Kerry ở Ái Nhĩ Lan 

(l’anneau du Kerry). Đây là một miền có rất nhiều rừng và núi, cho chúng ta những cảnh sắc thiên 

nhiên, huy hoàng tuyệt mỹ, mà màu xanh lục của rừng mất hút trong màu xanh da trời của doi biển. 

Những ngôi làng nhỏ của những người chài lưới, hoà lẫn với những nơi để nghỉ ngơi, rải rác dọc theo 

đường đi. 

Đến Cangas và Moana, quang cảnh thật vi diệu trên thành phố trắng của Vigo, như được phân 

thành tầng, lơ lững trên sườn đồi. Vigo là một thành phố mới, rất phát triển từ một trăm năm mươi năm 

nay, khiến nó trở thành vùng dông dân cư nhất của La Galice : một mạng lưới đô thị thật sự, dày đặc cả 

người, một trung tâm thành phố với những kiến trúc xây dựng hiện đại tuyệt mỹ, những căn nhà nhỏ 

hay những cơ sở khai khẩn nông nghiệp rất bé, trùm phủ cho đến đỉnh đồi, một phong cảnh núi làm 

nền, thật đập vào mắt. 

Ở Domaio, con đường phải mượn chiếc cầu để đi ngang qua doi biển, tạo khả năng cho chúng 

ta có một cái nhìn bao quát về một cảnh quan tuyệt vời. Sau đó, chúng ta dùng bữa cơm trưa cuối cùng 

tại Vigo, một trong những ngư cảng to lớn của Tây Ban Nha, thế rồi lên đường về lại Porto cách 

khoảng hai giờ xe. Chuyển dịch ra phi trường để bay về Paris. 

Vùng đất nầy còn để lại những gì cho ta luyến lưu hỡi các bạn ? Theo Dã Thảo, đó là một đất 

nước mà linh hồn « tỉnh lẻ » được ghép vào thân thể, mà đa số văn nhân, từ đó rút được bao nhiêu 

thần cảm để viết, làm cho những bước chân lãng du phải say mê vùng trời nầy. Nơi đây, qua bao 

nhiêu thời đại, những văn nghệ sĩ đã tìm được cho mình một nơi ẩn náu, một trạm trú chân cho 

những giòng suy tưởng, phản tỉnh của mình. Hình như có cái gì thôi thúc để con người mãi tìm 

kiếm cái thời gian và không gian đã mất, có lẽ vì ôm sẵn trong lòng sự yêu thích cái quốc gia mà 

tưởng chừng như nơi đây, mình không còn tìm kiếm được gì nữa hết, thế mà sau cùng, chợt thấy ra 

rằng, chẳng có gì là thiếu thốn tại đây cả…. Vì thế mà Dã Thảo tin rằng sẽ có một lần nào đó các 

bạn cũng sẽ phấn khởi và tò mò tìm đến đây, để thấy trong cái mênh mông bát ngát của những bãi


biển ngút ngàn, ngọn gió từ nơi nào được sinh ra ? những hàng cây dương liễu, những cây trăn và 

những con nước, những diện tích xanh um tận cuối tầm nhìn, và một sự tĩnh lặng đến mức mà 

mình có thể nghe được tiếng lướt của mây ngàn trên không….. Nói vào « cái thì tương lai » nầy, 

cũng là một cách để « không có cảm tưởng mình đã già trong đầu ». Đó cũng là một bài học cuối 

cùng của sự lạc quan. Thôi, những chuyến đi, dù có muôn ngàn thấm thía, thì cũng như cuộc đời, 

tất cả đều trôi qua như một giấc mộng. 

Xin hẹn các bạn lần tới. ■ 

Dã Thảo 

Paris, 28/2/2013 

(Kỷ niệm một chuyến đi từ ngày 8 đến 15/5/2008)


 

 

 

Bên b© äo v†ng 

Dã Thäo 

Một ngày qua thêm một ngày hiu hắt 

Những chuỗi buồn lại xây đắp giờ sang 

Nhìn chung quanh chỉ còn bước chân hoang 

Của Ta thôi trong giấc dài tăm tối 

Bao người thân cùng bạn bè trưởng bối 

Lần lượt đi như nắng đổ muôn chiều 

Quyển sách đời đã bôi bỏ bao nhiêu 

Địa chỉ xưa, tên người quen xoá mất


Phút mặc niệm đốt tình Ta vào đất 

Nghe trùng dương đưa thương nhớ chập chùng 

Cuộc sống nầy ngoài ảo vọng mông lung 

Còn chỗ đâu cho thiên đường có mặt ? 

Vết rạn nứt trong tim Ta vằng vặc 

Như bao giờ mây đưa gió về đây ? 

Để ước mơ lại nối tiếp qua tay 

Ngỡ dư âm rộn ràng câu luyến ái 

Đời nhân thế được bao lần thoải mái ? 

Tháng năm dài cho thế kỷ buồn thêm 

Pho tượng người như hóa đá chênh vênh 

Chôn hồn hoang chờ rêu phong ủ kín 

Đã khóc thầm trong niềm riêng câm nín 

Từ chia tay những hứa hẹn quên dần 

Trắng đêm dài giỗ giấc ngủ ngàn cân 

Khóc đi Em, cánh buồm xưa lộng gió…. 

Trong hoang vắng, ánh trăng chừng lấp ló 

Xuyên ngàn cây thỏ thẻ tiếng thở dài 

Chuyện lòng mình ôm về trắng vòng tay 

Kiếp phù sinh hồn chiêm bao huyễn mộng. ….■ 

Dã Thảo, Paris 16/3/2013 

 

Ngày Vui 


Hôm nay thật dễ thương 

Trời lác đác mưa xuân 

Dù chẳng có mà che 

Sợ áo anh ướt nước 

Vội thấm khô từng giọt. ■ 

4 January 2013


Mình Quên 


Mình quên mang cây dù 

Vì chẳng nghĩ trời mưa 

Nhâm nhi ly cà phê 

Tán gẫu chuyện năm cũ 

Vài tiếng vội qua vèo 

Nhìn ra ngoài cửa kính 

Ô trời mưa em ơi 

Trời hôm nay bỡn cợt 

Lác đác giọt mưa xuân 

Mình rời quán ra xe 

Hạt lớn lại hạt nhỏ 

Đáp bừa vai áo anh 

Em sợ áo anh ướt 

Giấy thấm khô từng hạt 

Còn áo em không ướt 

Vì đuổi đuợc giọt mưa 

Em anh dễ thương quá 

Cưng anh đến như thế 

Cảm động tình em trao 

Anh chẳng biết nói chi 

Đành làm thơ tặng em 

kể chuyện… 

Mình quên mang cây dù! 

SVĐG. 

January 4, 2013 

 

ChiŠu Cûa Nh§ 


Em xa rồi trong một chiều tháng sáu 

Mưa hắt hiu sầu kéo nặng bài thơ 

Ngẩn ngơ viết dăm hàng buồn man mác 

Tìm dấu yêu giữa heo hút bơ vơ 

Chưa qua mùa mà chim di đã hối 

Đường em đi gió lộng ở đâu về


Ngày chưa hết sao trời đà che lối 

Cơn mưa nhớ lại cuốn dốc gọi mê 

Những vô tình và bao lần em dỗi 

Theo thời gian nhanh vút đến quên ngày 

Chiều hoang vu nay còn ai bắt lỗi 

Đếm cơn nhớ không kể hết bàn tay. 

Nhớ em hoài anh ngồi bên quán Nhớ 

Ướp trà hương chan kỷ niệm yêu nhau 

Nước trong lành là tình yêu anh đó 

Đang chờ em mang nắng ngọt về mau. ■ 

SVĐG 

25 February 2013 

 

Át! 


Nhà cửa san sát 

Đồng ruộng bát ngát 

Gió thổi man mát 

Quả xanh chan chát 

Chuyện tình ướt át 

Chợt đâu tan nát 

Tiếng hò câu hát


Ru ngủ chốc lát 

Nước vối một bát 

Không đã cơn khát 

Giả lả vớt vát 

Còn nước còn tát 

Chẳng quản mặt rát 

Mài công xe cát 

Càng ngày càng phát 

Đồ toàn vàng giát 

Chợt nghe ai quát 

Tỉnh mộng vần ÁT! 

Thoát! ■ 

SVĐG 


 

Ức 


Ấm a ấm ức 

Nói hoài vẫn tức 

Trời hè bưng bức 

Giảm cơn náo nức 

Chẳng còn háo hức 

Chạy cho đến mức 

Lo mất nhiều sức 

Cảm người tài đức 

Thất thời mất chức 

Cứ khóc rưng rức 

Muối mè gạo lức 

Dầu gió thoa xức 

Bớt đau nhưng nhức 

Căn phòng vuông vức 

Hoa thơm phưng phức 

Nửa đêm bức xức! 

Thức! ■ 

SVĐG 

18 February 2013


‚ 


Ăn vặt ăn vã 

Vỏ đậu gọi bã 

Nhạt như nước lã 

Vừng thơm phải giã 

Quá khứ là đã 

Thành phố La Mã 

Ngựa cũng là mã 

Ăn nói suồng sã 

Gọi hắn là gã 

Hết tiền lại nã 

Chỉ đẹp cái mã 

Trẻ em đeo tã 

Té gọi là ngã 

Thân cốt rời rã 

Mồ hôi ướt vã 

Chồng là ông xã 

Tụ hợp tác xã 

Chủ nghĩa quốc xã 

Đề cao bản ngã. 

Nói nhiều cho đã 

Đã! ■ 

SVĐG 


 

Ắn 


Coi chừng chó cắn! 

Tỏ vẻ cứng rắn 

Tay áo phải xắn 

Gã cùng nghĩa hắn 

Kẻ thích săn bắn 

Thanh nhã đứng đắn 

Cây cảnh uốn nắn 

Sanh nhiều là mắn 

Mẹ trẻ tươi tắn 

Trẻ em xinh xắn 

Ngọt bùi củ sắn


Cũng gọi là quắn 

Ốc nào chẳng xoắn? 

Giọt dài giọt ngắn 

Tung toé nước bắn 

Quý Tỵ năm Rắn 

Đừng để bị cắn! ■ 

SVĐG 


 

Ả 


Đỏng đảnh cô ả 

Bố mẹ khó gả (chồng) 

Như bị ăn bả 

Nói nhiều cho hả 

Anh Hai, anh Cả 

Đều là anh cả 

Háo thắng ẩu đả 

Cho đến mệt lả 

Mưa lúc xối xả 

Lúc thì rỉ rả 

Chợ búa thong thả 

Khỏi cần mặc cả. 

Phong thủy mồ mả 

Không thể ẩu tả. ■ 

SVĐG 


 

TiÍn Thu 

Thơ Tâm Tâm 

Dịch ra thơ Hán, Pháp: Nguyễn Chân 

Dịch ra thơ Anh (Anh thi) : TMCS (Tương Mai Cư Sĩ)


TIỄN THU 

(Tâm Tâm) 

Lá rơi như những nốt nhạc buồn 

Mùa thu viết trên con đường nhạt nắng, 

Con đường em-anh, giờ con đường vắng. 

Câu thơ nào gió nhắc bên tai? 

Nắng có còn rực rỡ mỗi ban mai? 

Một mình em miệt mài chân bước. 

Niềm yêu đến mà lòng không níu được, 

Gió đông cười sau mỗi bước chân em. 

送別秋 

心心 

葉凋相似悶音符 

寫在淡光路上秋 

此道同游今寂悄 

風吟何句耳邊乎 

續爛陽光每早晨 

沉迷移步我單身 

情來但是無方取 

亍彳朔風笑我頻 

TÓng BiŒt Thu 

Thơ Tâm Tâm. Dịch sang Hán ngữ: Nguyễn Chân 

Diệp điêu tương tự muộn âm phù 

Tả tại đạm quang lộ thượng thu 

Thử đạo đồng du kim tịch tiễu 

Phong ngâm hà cú nhĩ biên hồ! 

Tục lạn dương quang mỗi tảo thần? 

Trầm mê di bộ ngã đơn thân 

Tình lai đãn thị vô phương thủ 

Xúc sách sóc phong tiếu ngã tần!


NGUYỄN CHÂN Dịch và phiên âm. 

Adieu! L’automne 

Dịch sang Pháp ngữ: Nguyễn Chân 

Les feuilles tombent telles les notes mélancoliques 

Que l’automne écrit sur ce chemin peu ensoleillé 

Où nous marchions ensemble, maintenant désolé. 

Le vent murmure à mon oreille quels vers romantiques? 

Aux matins qui suivent, ce soleil radieux reviendra? 

Je m’acharne toute solitaire de m’en aller. 

Enfin l’entrain surgit, mais mon coeur ne peut le garder, 

Ainsi la bise me ridiculise à chaque pas. 

Seeing off the Autumn 

Poem by Tam Tam - Translation by TMCS 

Like the melancholic notes, from the trees leaves are falling 

The streaks of fading sunlight on the path look like the autumn 

handwriting, 

It is now so deserted, the path that you and me, we took together. 

In my ears, at the moment, are some verses the breeze whispers… 

Every morning, will the sun shine so brightly? 

I still walk along that path alone tirelessly, 

Love comes to me, but long since my heart has firmly closed.. 

With every step, I receive the breeze’s mocking smile only. ■ 

 

Nóng 

Thơ Hồng Vân 

Cuối hạ đầu thu nắng chói chang 

Thương sao cho kẻ bước trên đàng 

Toàn thân che kín, trừ đôi mắt 

Gió trốn biệt đâu? Chẳng ngó ngàng!


Too Hot! 

Poem by Hong Van - Translation by TMCS 

At the summer end and the autumn beginning, 

The hot sun is terribly shining. 

What a pity for the walker taking his path! 

His whole body is covered, except the eyes. 

Where is the wind? Why isn’t it blowing? 

Thâm NhiŒt 

Thơ Hồng Vân- TMCS dịch 

Sơ thu mạt hạ dương quang chiếu 

Lữ khách bộ hành chân thậm suy 

Bao phủ toàn thân phi lưỡng nhãn 

Vấn phong hà xứ bất lai xuy! 

甚熱 

初秋末夏陽光照 

旅客步行真甚衰 

包覆全身非兩眼 

問風何處不來吹 

相梅居士 ■


Chim ViŒt Cành Nam 

David Lš Lãng Nhân 

Xa xôi giấy ngắn tình dài 

Nhớ nhau mượn bút thay lời hỏi han 

Biển Đông sóng bạt thời gian 

Ngậm ngùi cố lý mây ngàn lặng trôi… 

Tôi thường nghe chuyện cá Hồi, chim Việt 

Không quên nguồn cội gốc mình xưa 

Vượt trùng dương thân bao quản gió mưa 

Chiều lữ thứ hồn đong đưa bóng cũ 

Trên cành lạ chim di ngừng tạm trú 

Trận cuồng phong bức xúc chửa phôi pha 

Nợ áo cơm nào ai trả giùm ta ? 

Đời tự do cá chim yêu đến thác 

Qua giông tố núi rừng im ngơ ngác 

Bình minh hoa cát trắng ngậm sương hồng 

Bầy thiếu niên cất tiếng hát thong dong 

Chim Việt hướng cành Nam kêu tổ ấm 

Đuốc chân lý bập bùng soi bóng thẩm 

Hoa từ tâm bừng nở hội thanh bình 

Người về nguồn trân trọng nghĩa nhân sinh 

Nước Nam đó ngàn năm lưu tích đẹp. ■ 

Madison, AL November 2012 

 

Phút Tïnh Tâm 


Phút tĩnh tâm, hồn lắng nghe an lạc 

Như ai quen bên bờ giác mĩm cười 

Bàn tay hiền nâng nhẹ lá phong rơi 

Qua điểm hẹn ngõ vô thường khép mở


Sông ra biển, mưa nguồn, hoa lại nở 

Đuốc huệ tâm, người tự giác, giác tha 

Soi đường về, trăng sáng tỏa đêm ngà 

Hòa nhịp thở cõi trần hoàn họa phúc 

Phút tĩnh tâm, vô thức tiềm lắng đục 

Tro lửa hờn, cảm xúc, khói mây tan 

Thả cái tôi vỗ cánh, bóng chim ngàn 

Thân an định phục hồi tâm tĩnh thức. ■ 

Madison, AL, December 2012 

 

ThÖ Lá ñÀu Næm 


Tuyết tan én gọi xuân nồng 

Bình an nhân thế ấm hồng thiện tãm 

Chúc người hạnh phúc đầy năm 

Cành ươm lá biếc cho tằm đan tơ 

Tình văn hữu, bạn thi thơ 

Nhớ nhung viết mấy cho vừa lòng nhau 

Sông Thương bến cũ giang đầu 

Thả dòng thơ thắm nguyện cầu nửa đêm. ■ 

Madison, AL, February 2013 

 

ChuyŒn TrÙng Vàng 

(Thơ Ngụ Ngôn) 


Sưu tập 

Chuyện xưa gà đẻ trứng vàng 

Chủ nuôi cắc củm mới bàn lời ni


Bụng gà vàng khối có khi 

Bắt ra mỗ bụng tức thì mà coi 

Vàng đâu chẳng chút lẽ loi 

Hại thay gà chết người lòi tánh tham. ■ 

Madison, AL, February 2013 

 

Ti‰ng Anh Hùng 

(Thơ Ngụ Ngôn) 


Sưu tập 

Tích xưa có chuyện Sỡ Vương săn bắn 

Bỏ quên cung mình giữa chốn rừng xanh 

Đoàn tùy tùng nhớn nhác kiếm tìm quanh 

Vua điềm tĩnh phán mấy lời châu ngọc: 

“Vua Sỡ mất cung thì dân Sỡ được 

Mất đi đâu mà phải vội đi tìm ?“ 

Của chuyền tay, máu lại chảy về tim 

Hơn nhau một tiếng anh hùng hão hiệp. ■ 

Madison, AL, February 2013


Henri de Toulouse-Lautrec 

Master of Montmartre 

By Minh Thu 

Henri de Toulouse-Lautrec (24 November 1864 – 9 September 1901) Source : Wikipedia 

Henri de Toulouse-Lautrec was a French painter, printmaker, draughtsman, and illustrator, whose 

immersion in the colourful and theatrical life of Paris in the late 1800s yielded a collection of exciting, 

elegant and provocative images of the modern and sometimes decadent life of those times. Toulouse- 

Lautrec is known along with Cézanne, Van Gogh, and Gauguin as one of the greatest painters of the 

Post-Impressionist period. In a 2005 auction at Christie's auction house a new record was set when La 

blanchisseuse, (Fig.1) an early painting of a young laundress, sold for $22.4 million. (Wikipedia). 

Fig. 1. La blanchisseuse. Source : Wikipedia


Lautrec is an artist who took the style and subject matter of his work a step further than his 

contemporaries making it revolutionary and vibrant. This was especially evident in his paintings and 

posters of the talented dancers and performers of his days : Jane Avril, Aristide Bruant, Yvette Guilbert 

and the woman known as “the glutton”, La Goulue. 

THE POSTERS AGE 

Just as Henri de Toulouse-Lautrec was bursting on to the scene in Paris in the late 1800s, so was the 

concept of poster art. In Lautrec day, this visual display was seen as a new form of advertising, but it 

did not take long to transform into something more enduring and valuable. 

Almost all the key posters Lautrec made were done between 1891 and 1897. Among them were 

Mademoiselle Eglantine’s Troupe (Fig.2); Moulin Rouge. La Goulue 1891 (Fig.3); Aristide Bruant 

(Fig.4); Reine de Joie (Fig. 5) etc… 

Fig. 2. Mademoiselle Eglantine’s Troupe (1896) Fig.3. Moulin Rouge La Goulue 1891 

Fig.4. Ambassadeurs – Aristide Bruant (1892) Wikipedia 

Fig.5. Reine de Joie (1892) Wikipedia 

These rare posters that Lautrec created in the 1890s, for example, are sought avidly by museums


and private collectors, and his paintings are always on galleries “most popular” lists. He was pivotal in 

the history of art and influence into the 20 th century. Although he died young, Lautrec was prolific, but 

much of his work is fragile and not allowed to travel by the various institutions that own it. 

When Lautrec started making posters, they were strongly influenced by the work of Jules 

Cheret (Fig.6) , who was known as the father of modern poster making. Such work was beginning to be 

considered an art form and, towards the end of the 19 th century, posters were becoming collectors’ 

items. 

Fig. 6. Jules Chéret and Lautrec with poster. Source.: Wikipedia 

The author of the biography Toulouse-Lautrec, historian Bernard Denvir, writes that the 

appearance of the La Goulue poster in an edition of about 3000 was “the most important event so far in 

Lautrec’s career as an artist.” He made this medium his own at a time when “there was a positive 

passion for prints of all kinds.” 

By 1900, Lautrec had made 30 posters and 325 lithographs, making them a fascinating area for 

pictorial research. 

TOULOUSE-LAUTREC’S LIFE AND HIS WORKS 

Henri Marie Raymond de Toulouse-Lautrec-Monfa was born at the château de Malromé near Albi, Tarn 

in the Midi-Pyrénées région of France, the firstborn child of Comte Alphonse de Toulouse-Lautrec- 

Monfa and Adèle Tapié de Celeyran. He was therefore a member of an aristocratic family (descendants 

of the Counts of Toulouse and Lautrec and the Viscounts of Montfa, a village and commune of the Tarn 

department of southern France). ( Source : Wikipedia). 

At the age of eight, Henri went to live with his mother in Paris where he drew sketches and 

caricatures in his exercise workbooks. The family quickly realised that Henri's talent lay in drawing and 

painting, and a friend of his father, Rene Princeteau visited sometimes to give informal lessons. Some 

of Henri's early paintings are of horses, a speciality of Princeteau, and something he later visited in his 

'Circus Paintings' (Fig.7).


Fig. 7. At the circus Fernando. Source: Wikipedia. 

Lautrec was born in 1864. His parents were first cousins and his physical disabilities have been 

put down to inbreeding. He was born with a rare disease, which causes fragile bones and an extreme 

shortness of stature. He was a sickly child and he broke both legs at different times in his early teens. 

Bedridden, each time, he turned to books and drawing. 

But for a man who suffered so many physical and mental disabilities, he was astonishingly 

focused and productive during his short life. With his stunted legs and constant illnesses, and 

eventually alcoholic and syphilitic, Lautrec was incapable of following the horse-riding, ballroom 

dancing traditions of his cavalier forebears. Instead, he determined early to make a career as an artist 

and not merely be a rich dilettante. 

Then, in the milieu of the Parisian demi-monde, he found a place and purpose that had eluded 

him in the grand chateaux and refined hotels particuliers of his class. This sleazy life would kill him 

early, but it gave him an immortality that would have eluded him if he played out his expected destiny. 

Artist Francois Gauzi, a friend of Lautrec said Lautrec found “his promised” land when he 

moved to Montmartre. Indeed, the theme that absorbed him were individual character and the routines 

of daily life in the underbelly of Paris: watching the poor, the pimps and the prostitutes, and the 

boulevardiers who employed their services in the gritty arrondissement, he found material in 

abundance. 

His eyes were both amoral and unforgiving, which made him a perceptive portrait painter who 

searched deep below the surface of face and gesture to find psychological types and archetypes. 

From 1889 until 1894, Henri took part in the "Independent Artists' Salon" on a regular basis. He 

made several landscapes of Montmartre. At this time the 'Moulin Rouge' opened. When the Moulin 

Rouge cabaret opened, Toulouse-Lautrec was commissioned to produce a series of posters. His mother 

had left Paris, and while Henri had a regular income from his family, making posters offered him a 

living of his own. Other artists looked down on the work, but Henri was so aristocratic he did not care. 

The cabaret reserved a seat for him, and displayed his paintings. Among the well-known works that he 

painted for the Moulin Rouge and other Parisian nightclubs are depictions of the singer Yvette Guilbert; 

the dancer Louise Weber, known as the outrageous La Goulue (Fig.9) "The Glutton", who created the 

"French Can-Can" (Fig. 8); and the much more subtle dancer Jane Avril (Fig. 10).


Fig. 8. The French Can Can dance at the Moulin Rouge Cabaret at present day. Source.: Wikipedia. 

Fig.10. Jane Avril dancing in 1892 Sce. Wikipedia Fig.9. La Goule arriving at Moulin Rouge (1892) 

Fig. 10. Dancers’ opening scene at the Moulin Rouge Cabaret in Paris. Photo: Minh Thu 

Lautrec began his studies under conventional teachers but was soon under the sway of the


impressionists and their obsession with light immediacy, and their rejection of the polished surfaces – 

and, it might be said, of the hypocrisy – of the academy. 

Lautrec adopted Degas’s great sketchiness, working on cardboard. But in some of his later 

works one can see exposed canvas and so on, and his brush work was just amazing – full of line and 

zing and multicolours. To be able to see the layers of colour is just fabulous, according to Jane 

Kinsman, senior curator at the National Gallery of Australia. 

That joy, however, contrasts with the dreadful biographical detail of Lautrec’s life and the social 

context he documented. The life Lautrec depicts was tough. For example he would describe the life of 

the prostitutes in the brothels, where women essentially lived in captivity, imposed by the authorities 

for the sake of public health and morals in The Medical Inspection (Fig.11). Without being judgmental 

Lautrec captures the characters, the lives of these people. 

Fig.11. The Medical Inspection at the rue des Moulin Rouges brothel. Source.: Wikipedia. 

For periods at a time Lautrec lived in brothels, an observer as well as a client, capturing the lives of the 

women. He painted two distinct types of brothel image: those depicting the moments of boredom, 

while waiting for clients: Salon at the rue des Moulins (Fig.12) and those that focus on lesbian 

sexuality : Devotion : the two girlfriends. (Fig. 13) 

Fig.12. Salon at the rue des Moulins. 

Source:Wikipedia 

Fig.13. Devotion: the two girlfriends 

Perhaps the saving grace of these pictures is that they don’t glamorise or romanticise the life of


these women, as earlier artists had done. Lautrec was soon moving in professional artistic circles. He 

painted portrait of Vincent Van Gogh (1887) (Fig. 14), and Portrait de Gabrielle (1891) (Fig.15) 

Fig. 14. Vincent Van Gogh (1887). Source.: Wikipedia. Fig. 15. Portrait de Gabrielle (1891) 

For people who admire Lautrec’s works, it can be said that he has the ability to portray the 

character of his models as shown in his work. The Sofa, c.1894, captures the subjects’ inner selves 

(Fig.16). 

Fig. 16. The Sofa. c. 1894 

The Director of the Musée Toulouse-Lautrec, Daniele Devymck, presides over one of the 

world’s biggest collections of Toulouse-Lautrec’s paintings, posters and prints, says another crucial 

aspect of his art is his ability to cross new boundaries. She says his works was so modern in its days, 

that some pieces might be even described as “protoabstract”, with their trademark use of large, flat 

areas of colour, unusual compositions that include cut-off figures and silhouettes, and his bold use of 

colour. 

This was controversial (as was the man himself, who loved to be associated with the demimonde 

of Montmartre) and, although he had a small cadre of art lovers who supported him, the 

boldness of the work is probably why Lautrec attracted some harsh criticism in his day. One critic, 

writing Lautrec’s orbituary in 1901, even said that the artist was “a malicious talent, a pernicious and 

depressing influence”. 

He is one, though, who has achieved greater appreciation beyond his lifetime. ■


Henry de Toulouse-Lautrec’s Grave in Verdelais. Source : Wikipedia. 

Minh Thu 

Melbourne, February 2013 

Sources : 

1.- Life & Style. Saturday AGE. 

2.- Visual Arts. Weekend Australian. 

3.- Henri de Toulouse-Lautrec. (2013, March 28). Retrieved from 

Wikipedia http://en.wikipedia.org/wiki/Toulouse_Lautrec. 

4.- Internet


Thiên Hå Vô Song* 

Thanh Trà Tiên Tº 

Buồn vui muôn nẻo trần ai 

Bên chàng vượt những chặng dài tháng năm 

Chập chùng mây núi xa xăm 

Hương giăng gối mộng ngát trăm hoa ngàn. 

Đời em thắm thiết yêu chàng 

Cuồng si hơn thảy vạn ngàn kẻ yêu! 

Kiếm quang ánh nước mỹ miều 

Chỉ là dư ảnh sớm chiều nhạt phai. 

Cùng chàng muôn nẻo trần ai 

Dung nhan tàn héo chẳng phai nhạt TÌNH! 

Thanh Trà Tiên Tử 

[Source: Internet] 

* Thiên hạ vô song – Thanh Trà Tiên Tử chuyển thể lục bát từ bài hát Thiên Hạ Vô Song trong phim 

Thần Điêu Hiệp Lữ (tác giả Kim Dung): 

Thiên hạ vô song 天下无双 - Tian Xia Wu Shuang 

Composer: 陈彤 

Lyricist: 樊馨蔓 / 陈彤 Singer: 张靓颖 Jane Zhang Jing Ying Trương Tịnh Dĩnh 

穿越红尘的悲欢惆怅 

和你贴心的流浪 

刺透遍野的青山和荒凉 

有你的梦伴着花香飞翔 

今生因你痴狂 

此爱天下无双 

剑的影子水的波光 

只是过往是过往 

如果还有贴心的流浪 

枯萎了容颜难遗忘 

Phiên âm Hán Việt:


Xuyên việt hồng trần đích bi hoan trù trướng, 

Hòa nhĩ thiếp tâm đích lưu lãng. 

Thứ thấu biến dã đích thanh san hòa hoang lương, 

Hữu nhĩ đích mộng bạn trứ hoa hương phi tường. 

Kim sanh nhân nhĩ si cuồng, 

Thử ái thiên hạ vô song. 

Kiếm đích ảnh tử, thủy đích ba quang 

Chỉ thị quá vãng, thị quá vãng... 

Như quả hài hữu thiếp tâm đích lưu lãng, 

Cổ úy liễu dung nhan nan dĩ vong... 

Dịch nghĩa: 

Xuyên qua bao buồn vui chán ngán cõi trần, 

Bên trái tim chàng cùng phiêu lãng 

Qua nơi non xanh, hoang vu lạnh lẽo, 

Có giấc mơ của chàng với hoa thơm tỏa ngát. 

Cuộc đời này vì chàng mà si mê, cuồng dại 

Trong thiên hạ làm gì có mối tình nào như thế này nữa! 

Ảnh kiếm hay ánh sóng nước 

Chỉ là dĩ vãng, là dĩ vãng 

Nếu như vẫn còn đôi tim kề nhau phiêu lãng 

Dung nhan héo khô tiều tụy cũng khó quên. ■ 

 

Các Då TÙ..! 

Thanh Trà Tiên Tº 

Đông khứ, Xuân lai. Giữa lúc giao mùa và chứng kiến những sự thay đổi của thiên nhiên, nhiều khi 

chúng ta không khỏi ngậm ngùi nghĩ đến những thay đổi của cuộc đời - đời bạn, đời ta. Một lần, khi 

chờ đợi tin tức về sự thay đổi của 'thời cuộc', ta lặng lẽ nhấp trà bên án thư, trong tịch mịch của đêm 

thâu và trong mối cảm hoài với cổ nhân… 

Các Dạ 

Tuế mộ âm dương thôi đoản cảnh 

Thiên nhai sương tuyết tễ hàn điêu 

Ngũ canh cổ giác thanh bi tráng 

Tam giáp tinh hà ảnh động diêu 

Dã khốc kỷ gia văn chiến phạt 

Di ca sổ xứ khởi ngư tiều 

Ngọa long dược mã chung hoàng thổ 

Nhân sự âm thư mạn tịch liêu. 

(Đỗ Phủ*)


Dịch thơ: 

Đêm trên lầu gác 

Năm tàn ngày tháng qua nhanh 

Chân trời sương tuyết bớt lành lạnh hơn. 

Năm canh trống đổ nhịp buồn 

Ngân Hà lay động sao dồn bóng sao. 

Nhà nhà khóc nỗi binh đao 

Ngư tiều cất giọng bờ ao khoan hò. 

Tin thế sự lặng như tờ, 

Vẫy vùng chi.. cõi hư vô đi về! 

(Thanh Trà Tiên Tử dịch thơ) 

Thả hồn phiêu diêu, ta về lại Trung Hoa xa xưa, đời 

Đường... Vào đêm cuối năm, một vị quan già đứng trên lầu 

gác nhìn ra. Lòng ông ngổn ngang tâm sự. Trời đất không ổn 

định, năm cũ năm mới, mùa tới mùa đi, lòng người cũng bất 

an như dịp trống dồn - khắc khoải và bồn chồn. Trên trời, 

chòm sao nào đó nhiễu động - hình như có những vì tinh tú 

đổi ngôi. Phải chăng đó là dấu hiệu của một sự thay đổi lớn 

dưới trần thế? Xung quanh, tiếng khóc than và nỗi phiền 

muộn của chiến tranh chen lẫn vào những âm thanh thường 

nhật của cuộc sống. Là rồng ẩn hay ngựa phi, rốt cuộc cũng 

về nằm dưới mấy tấc đất vàng mà thôi! Lòng ai ngong 

ngóng mà tin tức thế sự vẫn hoài chưa hay! 

Ánh trăng vằng vặc non ngàn, 

Canh thâu văng vẳng tiếng đàn khúc tiêu. 

[Source: Internet] 

Nghe đâu đây âm vọng bản hợp tấu cầm tiêu “Tiếu Ngạo Giang Hồ” **. Những tiết tấu bi ai hùng 

tráng, khi réo rắt như lưu thuỷ lúc trầm lắng như cao sơn. Tiếng cười hào sảng ngạo nghễ vượt lên giữa 

tranh đua ly loạn, thù hận đau thương. Ta lắng nghe.. lắng nghe… Điều gì vô cùng nhân bản và cao 

khiết mà các bậc tiền bối võ lâm lưu lại sau muôn sóng gió giang hồ chính tà khó phân! 

Pha ấm trà xanh. Đêm nay ta rót ra ba chén. Xuyên lớp lớp thời gian mời cổ nhân, xuyên trùng trùng 

không gian mời tri kỷ nơi xa...! 

Mặc Nhĩ Bổn, Sơ Xuân. 

Thanh Trà Tiên Tử 

*Đỗ Phủ 

Các Dạ - Bản chữ Hán


閣夜 ( 杜甫 ) 

歲暮陰陽催短景 

天涯霜雪霽寒霄 

五更鼓角聲悲壯 

三峽星河影動搖 

野哭千家聞戰伐 

夷歌數處起漁樵 

臥龍躍馬終黃土 

人事音書漫寂寥 

** Tiếu Ngạo Giang Hồ - Kim Dung. 

Tiếu Ngạo Giang Hồ là một tiểu thuyết nổi tiếng của Kim Dung. Trong đó, Tiếu Ngạo Giang Hồ là tên 

một bản cầm tiêu hợp tấu do đôi bạn tri kỷ cũng là những bậc võ lâm tiền bối Lưu Chính Phong và 

Khúc Dương sáng tác. Hai người từng thuộc các môn phái võ lâm khác nhau chính tà nan luận. Sau 

muôn sóng gió giang hồ, họ đã cùng nhau soạn bản nhạc hợp tấu cầm tiêu này – một kiệt tác tuyệt vời 

vừa nhân bản vừa nghệ thuật. Bản Tiếu Ngạo Giang Hồ được truyền là một cải biên từ Quảng Lăng 

Tán cầm khúc – một trong thập đại cổ khúc Trung Hoa. ■


ThÖ Haiku Kim-Châu 

11/2012 

Source: Google Images 

Thác Bän GiÓc 

Thác nước cao, hùng vĩ 

Đổ mịt mùng trắng xoá, mênh mông 

Tiếng dội vang ầm ầm 

Rừng xanh, mây bồng bềnh 

Tặng vật vô giá từ thiên nhiên 

Đẹp bậc nhất Việt Nam. ■



MÀm Non 

Mầm non nhú 

Cây cối đã đâm chồi 

Nở lộc rồi. ■ 

 


Có Bån 

Tìm hoa rơi 

Miu miu gặp chip chíp 

Có bạn rồi! ■



Tò Mò 

Cừu thơ thẩn 

Tò mò nhìn bông hoa 

Như vật lạ. ■ 

 


Vui Xuân 

Chim líu lo 

Anh đào đang rộ nở 

Vui xuẩn về. ■



E ƒp 

Chú gà con 

E ấp nhìn hoa tươi 

Mùa xuân mới. ■ 

 


Tïnh L¥ng 

Bóng thiên nga 

Lờ lững trong tinh mơ 

Lặng mặt hồ. ■


Nh»ng Chuông M§i Næm 2013 Tåi Nhà Th© Notre Dame Cûa Paris 

Sóng ViŒt ñàm Giang thu thÆp và t°ng h®p 

Từ cuối năm 2012, dân thành phố Paris đã bắt đầu ngóng chờ tin tức về những chiếc chuông mới sẽ 

được thay thế những chuông hiện có vào dịp Chúa Nhật Lễ Lá và lễ Phục sinh năm 2013. Và đúng như 

thế tiếng chuông đầu tiên của chín chiếc chuông mới đã hoà cùng tiếng chiếc chuông cũ nhất của nhà 

thờ Notre Dame vào ngày 23 tháng 3, năm 2013 đổ vang rền trên thành phố Paris. 

Một chút về những chuông của nhà thờ Notre Dame. 

Năm nay là năm kỷ niệm 850 năm nhà thờ Notre Dame (1163-2013), trong thời gian này nhiều chuông 

trong nhà thờ cũng đã được thay thế phần vì đã hư hỏng, phần vì chiến tranh tàn phá. Giới chức nhà thờ 

cũng cho biết những chuông được thay thế luôn luôn được thực hiện sao cho có thể hoà hợp với tiếng 

của chuông Emmanuel là chuông cổ nhất dựng từ thế kỷ 17.Có bốn quả chuông lớn tại nhà thờ Đức Bà 

Paris là quà tặng của hoàng đế Napoleon đệ tam vào năm 1856. Chúng được sử dụng để báo giờ mỗi 

ngày kể từ đó đến nay. Những quả chuông này cũng từng được rung để đánh dấu sự kết thúc Chiến 

tranh Thế giới thứ nhất và giải phóng Paris vào năm 1944. 

Hình Internet 

Năm nay, 2013, trong bộ chuông mới gồm chín chiêc này, tám chiếc được đúc tại xưởng đúc 

Cornille Havard ở thị trấn Normandy vùng Villedieu-les-Poêles (Manche). Chiếc thứ chín lớn nhất 

mang âm trầm có tên là Marie được đúc ở Hoà Lan rồi gửi đến Normandy tập trung. Chuông Marie là 

tên Đức Hồng Y Jean-Marie Lustiger. Đức Hồng Y Lustiger cũng là tổng giám mục Paris từ 1981 đến 

2005. 

Bốn chuông cũ, đúc từ năm 1856, đã được gỡ xuống để đem đi Villedieu-les-Poêles để làm mẫu 

từ tháng 2 năm 2012. Theo giới chức đương thời và theo luật định đây là sở hữu quốc gia, bốn chuông 

này và những chuông bị thay thế sẽ được tạm thời cất giữ tại Paris và sẽ không được đem đi nung hay 

xử dụng lại vào thời điểm này. Bốn chuông cũ nói trên là: 

Angélique-Françoise nặng 1915 kg, gióng thanh do # 

Antoinette-Charlotte nặng 1335 kg, gióng thanh ré #


Hyacinthe-Jeanne nặng 925 kg, gióng thanh fa. 

Denise-David nặng 767 kg, gióng thanh fa # 

Bốn chuông này thường được gióng gọi lễ, gọi cầu nguyện, lễ tang, lễ cưới, v.v.. và gióng từng 

giờ theo đồng hồ. 

Chuông chủ (grand Bourdon ), treo trong tháp Nam, được vua Louis XIV đặt tên là 

Emmanuel, đúc năm 1681, nặng hơn 13 tấn, quả gióng chuông nặng 500 kí lô, gióng thanh fa trưởng 

(fa dièse) ; chuông này chỉ được gióng vào những dịp lễ như Giáng sinh (Noël), Phục sinh (Pâques), 

Hạ trần (Pentecôte), lễ các Thánh (Toussaint), khi bầu Giáo hoàng, hay khi Giáo hoàng qua đời. 

Chuông Emmanuel là chuông cổ duy nhất đã gióng tiếng từ hơn 330 năm tuổi mà vẫn còn tốt. 

Chuông mới được chọn đúc tại hai nơi: 

Xưởng đúc Cornille- Harvard ở Villedieu-les-Poêles (Manche), đúc 8 chuông nhỏ, những chuông này 

thay thế chuông treo ở tháp Bắc. 

Xưởng đúc Royal Eijsbout ở Asten (Hòa Lan) đúc chuông chủ mới (bourdon nhỏ) Marie, chuông 

nặng 6023 kg đồng, có đường kính 206.5 cm, và gióng thanh sol #. Chuông này được treo ở tháp phía 

Nam kế bên grand bourdon Emmanuel . 

Tên các chuông nhỏ trên tháp Bắc được lựa chọn như sau, theo thứ tự từ lớn nhất đến nhỏ nhất 

theo sức nặng và đường kính chuông : 

Gabriel (tên thánh Gabriel) ; 4162 Kg, đường kính 182.8 cm, gióng thanh la#. 

Anne-Geneviève (tên thánh Anne, mẹ của Đức mẹ đồng trinh và thánh Geneviève, thánh bảo 

vệ thành phố Paris) ; 3477 kg, đường kính (đk) 172.5 cm, gióng thanh si. 

Denis (tên thánh Denis, giám mục thứ nhất của Paris, vào khoảng năm 250) ; 2,502 kg, đk 

153.6 cm, gióng thanh do #. 

Marcel, (tên thánh Marcel, giám mục thứ chín của Paris vào cuối thế kỷ thứ IV) ; 1,925 kg, đk 

138.3 cm, gióng thanh ré #. 

Étienne, (tên thánh tử đạo Étienne, đồng thời cũng là tên thánh đường đã được xây dựng vào 

năm 690 trên nền đất hiện tại của nhà thờ Đức Bà) ; 1494 kg, đk 126.7 cm, gióng thanh fa. 

Benoît-Joseph, (tên Đức Giáo hoàng Benoît XVI, Joseph Ratzinger) ; 1,039 kg, đk 120.7 cm, 

gióng thanh fa#. 

Maurice, (tên của Maurice de Sully, giám mục thứ 72 của Paris, từ 1160 đến 1196, đã khởi 

công xây dựng vào năm 1163 nhà thờ Đức Bà hiện tại), 1011 kg, đk 109.2 cm, gióng thanh sol#. 

Jean-Marie, (tên của Hồng y Jean- Marie Lustiger, Tổng giám mục thứ 139 của Paris, từ 1981 

đến 2005), 782 kg, đk 99.7 cm, gióng thanh la #. 

Chi phí dùng để thay bộ chuông được cho biết là 2 triệu Euros, đây là tiền dâng hiến, đóng góp tự 

nguyện mà có. 

Đã có dịp thăm Paris nhiều lần, người viết hy vọng có ngày lại được ghé thăm Paris và nghe 

tiếng chuông mới của Nhà thờ Notre Dame. ■ 


27 March 2013


Antigone by Jean Anouilh 

Introduced by Thomas D. Le 

The play Antigone by Jean Anouilh is here reproduced, along with a link to a following YouTube video 

performance, under the Fair Use doctrine, Section 107 of the United States Copyright Law, for the sole 

purpose of review, criticism, and education. No other purposes, expressed or implied, are allowed or 

condoned by this Journal or by any persons associated with it. 

A Timeless Play 

Jean Anouilh’s fast, hard-hitting one-act play, adapted more or less closely from Sophocles’ 

Antigone, was written during the Nazi occupation of France. It was performed on 6 February 1944 at 

the Théâtre de l’Atelier in Paris. Anouilh’s innovation and departure from Sophocles consist mainly of 

the introduction of the nurse for Antigone and Ismene, the one-man prologue who supplies the 

exposition and the reduced chorus as commentator, and secondarily of the presence of a page and the 

absence of Tiresias, the blind prophet. Anouilh modernizes the play by portraying the princes as 

wealthy young adults given to all the fun activities of contemporary youth, cigarettes, alcohol, fast cars, 

and fast women. In Sophocles’ Antigone, the war between Thebes and the seven Argive princes under 

Polyneices was only recounted. The play Seven Against Thebes, which was part of Aeschylus’ trilogy 

known as Oedipodea, gives more background on the Argives. Its ending was rewritten after 

Aeschylus’ death to lead more seamlessly to Sophocles’ Antigone. 

With prescience, Oedipus had cursed his two sons that they might kill each other over the 

throne he would leave behind. Greed and desire crushed morality and family ties as brother fought 

brother for the seat of authority. Eteocles, who had refused to step down after the first year in power, 

brushed his younger brother Polyneices aside, and now had to defend the city The estranged prince 

returned with his allies to reclaim his right by attacking the seven gates of Thebes. The Argive host 

was eventually defeated, but not until after the two brothers perished by the sword, locked in their 

deathly embrace. In Anouilh’s play, Polyneices enlisted in the Argive army, which attacked Thebes. 

Both Sophocles’ and Anouilh’s Antigone open immediately after the two brothers had killed each 

other. Our focus bears on the themes of Anouilh’s tragedy through his characters 

Reaching into the depths of time perhaps as cover, Anouilh brought back to life a very old 

legend that confronts the audience then and now with themes that had never lost their relevance. Then 

and now, the ideas fascinated men and women, and endured for them to live by, to fight for, and to die 

for. In Sophocles as well as in Anouilh, in varying degrees, to family duty is opposed the rule of law; 

to individual liberty, state power; to society, the individual; to national interest, private conscience; to 

the man, the woman; to youth, age; to love, filial duty; to intransigence, extremism; to obedience to 

law, rejection of authority. How these themes play out will be seen when the play unfolds. 

A Political Play? 

Anouilh’s adaptation carried a message to his contemporaries. Some critics saw it as a thinly veiled 

attack on the Vichy regime as embodied by Creon, grizzled with years but strong in body and practical 

in thought and deed, who insisted on state power over the individual. He is the epitome of the rule of 

law. His decrees are vested with the majesty of the state. Antigone, the willful, thin, sallow girl who 

defied Creon’s edict, was unyielding in her desire to challenge authority in an act of civil disobedience


that forecloses any possibility of compromise, just as the French Resistance adamantly opposed the 

collaborationist Vichy government and the Nazis with no thought of surrender. Others see Anouilh’s 

Antigone as neutral or at best ambiguous as to its political message, since the Nazi and Vichy 

authorities did not forbid its publication or performance at the Théâtre de l’Atelier in February1944, 

four months before the Allied landing in Normandy. 

Creon, like Pétain, had to do the “dirty” work of stabilizing a situation fraught with dire 

consequences. Creon, the brother of Oedipus’ wife and mother Jocasta, became the new king. He 

ordered state funerals for Thebes’ hero Eteocles. As for the traitor Polyneices, he decreed that his body 

be left to the vultures and the dogs, and that anyone trying to bury the traitor be sentenced to death. 

Creon could impose death to violators because he was his own man and a ruler accountable only to 

himself. As head of state he fulfilled the need to set a moral and political example of rewarding loyalty 

and punishing treason. This post-war civic lesson must be re-learned by the citizens of Thebes, who in 

general subscribed to the dictates of patriotism. Creon gained legitimacy by acceding to the throne long 

after the self-exile of his brother-in-law, King Oedipus, and only after the defeat of the seven Argive 

captains who tried to take Thebes by force. He could not act otherwise, lest he might be accused of 

leniency to treason. If the label “soft on crime” was damaging to a minor politician, the charge of “soft 

on treason” would be catastrophic to a king. If he was uncompromising in his questionable decree, he 

was acutely aware that the Theban populace would not condone weak-kneed action against treason. 

Such was the situation Creon had to manage along with managing men in a society that was tired of 

economic and political woes on top of gods-sent calamities. 

In reality, Creon is tired, yet he has no choice but to carry on since there is no one else to 

shoulder the responsibility of state. He faces a no-win situation. And he has nowhere to turn. He is 

very much alone to deal with the eternal existential question. He is in charge, like it or not. He is in 

charge of his own destiny because he was thrown into the world without consultation or ceremony. 

Now he is in charge of a country because he happened to be the only man around when Thebes needed 

a leader. And any choice he makes, he makes not just for himself, but for all the people of Thebes. He 

has no higher authority than himself to fall back on. If he succeeds in what he does, he has no one to 

thank; and if he fails he has no one to blame. He is solely and fully responsible for his own acts. He 

cannot look anywhere for help or assistance. The burden of responsibility is his alone to bear. He is 

aware that any decision he makes is one that shapes his destiny from that point onward. What comes 

out of the one decision he makes in respect of the death of Oedipus’ sons is unfortunately the tragedy 

of his life. 

The Vichy government under Pétain faced a delicate situation of a different kind. Aware of the 

curtailment of its authority by the German occupation of the other half of France, it saw the necessity 

of pursuing a policy of active collaboration with the Germans, partly by conviction, partly by 

expediency. Collaboration was perceived to be the optimal way of avoiding the harsh treatment at the 

hand of the victors. By aiding and abetting the internment and elimination of undesirable elements 

such as leftists, anarchists, anti-fascists, trade unionists, communists, Jews, immigrants, homosexuals, 

Gypsies, and persons with mental illness, the regime hoped to mollify the Nazis and concomitantly to 

achieve the goals of anti-semitism and purification of society dear to fascism. What liberal ideas 

existed in the Third Republic were now wiped out by a new regime held by groups who had never 

accepted the Revolution of 1789 and whose ideology closely aligned with fascism. The men in charge 

of the right-wing conservative Vichy government professed a strong antipathy to the preceding socialist 

government of Léon Blum, who was the first Jew ever to hold the post of Prime Minister in France. 

Vichy was created by the Third Republic as a desperate measure to salvage the situation after the 

country was brought low by the military defeat of 1940 The regime quickly changed the country name 

“French Republic” to “French State,” to reflect the anti-Republican mindset, and jettisoned the


Republican motto Liberté, Egalité, Fraternité for the fascist Travail, Famille, Patrie, the three ideals 

of the French Revolution having been obviously violated by all from the Revolution through the 

Empire to the Bourbon Restoration. The one redeeming value of this turbulent post-Revolution 

experience was in the Code Napoleon, which enshrined liberty and equality to the great chagrin of the 

many conservative and reactionary monarchies that formed no fewer than seven coalitions against 

revolutionary and Napoleonic France. If France finally succumbed to superior coalition forces, her 

revolutionary ideas ultimately triumphed when the absolute mornarchies opposing her (Russia, Prussia, 

Austria) fell by the wayside one by one. These ideals were totally irrelevant under German occupation, 

however. There was no liberty or equality under occupation. And whatever fraternity existed, it was 

submerged in the wave of collaboration which the right willingly handed to the Germans. In defense of 

the Vichy government an argument was advanced that if the Free French Forces under General Charles 

de Gaulle was the “sword” that clashed head-on with the Nazi military machine, the Vichy regime was 

the “shield” that protected the French nation against Nazi brutality and predation. The “sword and 

shield” argument, a rather weak afterthought, was rejected after the war, as many authorities from the 

Vichy regime paid the ultimate price for treason after Liberation. Be that as it may, Vichy represented 

the majority in defeated France while the Resistance involved a tinier proportion, about one percent by 

some account.. 

However, history is a messy thing. And its verdict is rarely clear as new evidence surfaced. 

Whether message of resistance or play evoked by circumstances, Anouilh’s Antigone did not seem to 

have emerged from the ashes of defeat fortuitously. He revived an ancient and well-known tragedy to 

underscore the national tragedy that his great nation had never before endured, a harsh and long 

twilight occupation by a traditional enemy, who maintained his rule with the fruit of his nation’s labor. 

Both nations grew wiser through the crucible of war and through the bitter lessons history meted out in 

no small doses of irony, as the vanquished finally emerged liberated and free, and the victor ended up 

destroyed and occupied. 

A Study of the Characters 

In a typical Greek tragedy after the reforms of Sophocles and Euripides, the first or main character is 

called the protagonist, the second the deuteragonist, and the third the tritagonist. The antagonist is 

anyone or anything that opposes the protagonist causing conflict. In Anouilh’s Antigone, Antigone the 

protagonist is opposed by the deuteragonist, Creon, while the foil Ismene plays the role of tritagonist. 

But let us not lose sight of the fact that all this has little relevance to the behavior and psychology of the 

characters themselves, on which we now try to shine a light. 

Antigone 

Unexpected as it is from a little girl whom the prologue says no one would take seriously, the 

epynomous heroine possesses a fearful will. On that fateful morning Antigone rises before anyone else 

while the world is still gray and asleep. The grayness, with its fresh air filling her lungs, the gentle 

breeze caressing her cheeks, and the dewdrops kissing her shoulders, is the last beauty she will ever 

enjoy as she meets with all the people who are dear to her to say her tacit goodbye. To her nurse, who 

continues to brim with solicitous care and motherly love, the willful girl entrusts her dog and extracts 

assurances that the nurse would talk to her pet like a person; and, in case she pines in vain for her 

master’s return, that she be put to sleep. To Ismene, who tries unsuccessfully to dissuade her from her 

defiance, Antigone offers nothing but dark hints at death. To her uncomprehending fiancé Hemon, the 

son of King Creon, after assuring herself of his love, she flatly says she can not marry him. No one


understands her or her will to do what she already determines to do. Ismene thinks her sister must be 

out of her mind to defy their uncle. But Antigone denies charges of insanity; she wants to live to enjoy 

the fields, the leaves of grass, and the gray sky of the wee hours before the sun reveals the world in all 

its resplendent colors; she wishes to live to be a young wife and a mother of a beautiful boy she and 

Hemon have conceived in their dream. She does not want to die, not when she stays up late to enjoy 

the evening a little longer, then gets up early to enjoy the morning a little longer. Antigone does not 

want to die but to love. She borrows Ismene’s lipstick, makeup, and dresses to look attractive to 

Hemon, because Hemon at first was attracted to Ismene by her freshness and her beauty. Antigone 

knows that her plain looks and swarthiness can never compete with her sister’s radiant loveliness. She 

does not have a death wish; but her frequent mention of death comes only from her all-too-clear 

awareness of the consequence that the action she is contemplating is sure to bring down upon her head. 

Antigone leaves no doubt as to where she stands in regard to family duty. When she covers 

Polyneices’ body with dirt using the rusty toy shovel of her toddler years, she is fulfilling a sisterly 

duty of providing a decent burial to a brother who in life never cared for her. The little toy shovel may 

be a symbol of the futility of her action, but symbolism has no appeal to her. Antigone does not 

symbolically buries her brother; she simply buries him with what tool she can find. By all accounts 

neither Polyneices nor Eteocles were good brothers or good sons. They were both selfish and greedy in 

life, and neither of them was above hurting or even killing their father; hence, their demise can be seen 

as an inevitable consequence of their nature. Yet Antigone is not bothered by her brothers’ characters. 

She fails to see why they should not be treated alike in death. Showering one with honors while 

abandoning the other to the predators is gross injustice that should provoke the ire of the gods and 

revolt the conscience of the righteous. If Polyneices were left unburied, his soul would be forever 

wandering without a resting place. A sepulture, simple and humble as it might be built with the crude 

shovel and her feeble hands, would be what duty calls for. It is what Zeus would expect of any human 

being. As a woman and a would-be homemaker, she revolves around the family as her world. She 

derives meaning and purpose from it since the family she hopes to raise with Hemon is the foundation 

of society. Thus, her duty to family and reverence of Zeus outweigh the indefensible edicts of her 

uncle. 

Antigone rejects the authority of the king because it infringes on her conscience as an 

individual. Creon could dictate anything he wants to the citizens of Thebes, but he could not dictate 

what her conscience proscribes. A law must be based on the solid foundation of justice and morality, 

and not on the shaky interpretation of some notion of national interest. When a law violates the 

imperatives of morality and justice, it makes a mockery of individual decency and human dignity. 

Such a law when applied with the threat of capital punishment does violence to the freedom of the 

individual and violates human rights. Even the notion of natural law cannot defend Creon. He is in 

charge of a collectivity and must maintain law and order to insure that all members function as they 

ought for the benefit of all. He is the ruler of men, and men have rights that the state cannot take away 

or abridge. .Antigone rejects the law’s overreach. When she insists on the right of the citizen to civil 

disobedience, she affirms the inalienability of the rights to which all humans are entitled by their nature 

as humans. And the state, which is a derivative product of humans congregating for the common good, 

derives its just and legal power solely on the sufferance and authorization of the society thus 

constituted. Antigone is not a political thinker, nor does she much care about the finer points of power, 

legality, justice, and legitimacy. But if Polyneices be made a tool Creon uses in his statecraft, 

Polyneices is simply a brother to the apolitical Antigone. The contrast cannot be starker. 

Antigone herself is not without her human side. Her nurse still loves her as when she and 

Ismene were little. The nurse still treats Antigone as the little girl she has known all her life, the little 

dove, and bestows on her charge all terms of endearment, of deep affection. If she is not a dove, then


Antigone is a swallow and so on ad nauseam. And Antigone returns her affection with all the love of 

which a little girl is capable. Her tender feelings toward her nurse are undeniable. When her nurse 

despairs of her early morning stroll because she thought Antigone is running around with some boy, 

she consoles the wrinkled woman with soothing words of tenderness. She tells her nurse to wrap 

herself around her and snuggles in her now feeble embrace to keep warm, just like in the days of her 

toddler years. She makes herself little in the arms of her nurse, to feel defenseless but protected by her 

powerful guardian angel, who is stronger than the shadow, stronger than the nightmare, stronger than 

disease, and stronger even than death. She feels so safe now with her nounou, who as always watches 

over her as if she is still the defenseless, vulnerable little girl of years ago. When she talks to her 

nurse, she is nothing but love and affection. And to no one else does she show so much love and 

tenderness. When Ismene comes to share in her fate after she has been given the death penalty, she 

rejects her plea and defends her innocence though not without a hint of bitterness in her tone. And to 

Hemon, whom she so heartlessly dismissed earlier with her uncharacteristic rebuff of marriage, she 

dictates a few lines of apology to the guard who soon afterward would put her in her final resting place. 

So much consideration for those close to her eloquently attests to her humanity 

With an unyielding iron will, Antigone is a formidable adversary. She faces down her uncle 

with her single-mindedness and uncompromising stance on the moral ground of family duty. She must 

bury her brother come what may. She is impervious to Creon’s entreaties and pleading. He tries to 

persuade her through reason and common sense. If she covers Polyneices’ body with dirt, his guards 

will quickly uncover it, making her effort totally futile. In addition, she has broken the law. And 

Creon cannot ignore a challenge to the rule of law. She will have to be put to death, which he does not 

want to do. He hates to be forced to kill his niece. Antigone, sensing a chink in his armor, presses on. 

So, is that what being a king is all about? To be forced to do something he does not want to do? Creon 

has to concede the point. As for Antigone, this attitude is contemptible. She detests a man of power 

who has no conviction of principle. She presses onward calling him a coward for not having the 

courage to kill her. Again he concedes the point. He is afraid to kill his niece. And thus in the battle 

of will, Creon’s hold to any semblance of power is fast slipping from his hand. Sensing Creon’s 

vulnerability, she thrusts forward remorselessly with mockery, ridicule, taunts, and name calling. And 

when Ismene barges in at the strategic moment, she deals the last straw with a dare that Creon as king 

and man simply cannot brook. She has pushed him beyond endurance. He breaks down and calls the 

guards. 

Antigone finally meets her death. But is it not what she wishes all along? Against her 

protestations that she has no death wishes, she never tries to deviate from the path she seems to have 

charted for her destiny. Time and again, Creon gives her openings through which she can easily elude 

the maws of death. Creon is too much of a sensible guy to be a “good tyrant,” as she quips. But 

instead of earning consideration for his softness and hesitation, Creon receives blow after blow of 

contempt and ridicule. He has conceded a lot, retreated a lot, just to salvage his relationship to 

Antigone although he admits there is no love lost between them. She mercilessly keeps heaping scorn 

upon disdain on the poor old man, her king, her uncle. It is as if she has a date with death and hastens 

to get there as a point of honor. 

Antigone is a remarkable being, a bundle of contradictions. Tender and tough, passionate and 

frivolous, pertinacious and frightened, obdurate and soft-hearted, this opinionated and recalcitrant girl 

is a rare breed of her sex. She is, in the words of Creon, the pride of Oedipus, the haughty princess 

who yields to no one and who dares to live and die by her principle. If she comes across as extreme, it 

is because she lives her belief in the extreme. She is born to be a martyr, not to live, but to pay the 

price of liberty of conscience that all may live guiltless in the face of state power. 

She achieves tragic beauty when she reaches the height of abjectness as a defier of authority and


refuses every overture made by Creon to save her. Thebes may need her more as a mother of a future 

king than as a dead bride in her bridechamber-tomb the day before the wedding, wrapped in the arms of 

her groom-to-be, who soon follows her in the other world. But when she rebuffs Creon’s offers and 

entreaties, she rejects Thebes as motherland. This woebegone kingdom holds no future for her, cursed 

by the gods, and ruled by men whom the gods destined to ruination. Creon is only the last of the 

accursed line of rulers. When Antigone leaves this world, she leaves Creon a beaten man, alone and 

lonely with a terrible burden to bear. She is free at last. 

Creon 

Far from projecting the image of a tyrant, Creon comes through as a reasonable ruler. He would rather 

spend time in pursuit of happiness and the joys of living, listening to music, strolling among antiquary 

shops, or enjoying the company of rare books, as he used to do when Oedipus was king. But duty 

thrust itself upon him when the invader surrounded his citadel. Eteocles, whatever his faults might 

have been, directed the defense of the city and successfully repelled the invader, losing his life to his 

brother, whom he killed. Thebes is saved and peace returns. It is now time to sort out the events and 

mete out rewards and punishment. It is in accordance with natural law that acts of patriotism be 

rewarded and acts of treason be punished. Creon bestows honor to Thebes’ defender by according him 

state funerals. As for the traitor, he deserves eternal damnation, not pity. Polyneices, who brought an 

invasion army to take his native land by force, deserves opprobrium and contempt. The punishment 

most fit to the dead traitor would be to leave his body unburied and delivered to predators of carrion. 

Hence, the decree to leave him where he lay; burial is a capital offense. 

Did Creon commit a monstrous act since his bizarre decree violates Greek tradition of burying 

the dead lest their souls wander restlessly forever? He himself knows that he is given a dirty job of 

governing men, and the job has to be done. He never relishes in his power, and sees himself as a 

reluctant leader that fate selects at random. He just happens to be at hand, so that it is convenient to 

grab someone near and foist responsibility upon him. He has to do what he has to do in the art of 

managing people. He would rather be left alone to enjoy the little pleasures of life than to be a leader 

of men. But he did not and could not refuse the burden when it was entrusted to him, Once he said 

“yes” his life takes a definite turn toward the larger responsibility. Caught on the horns of dilemma, he 

chooses the conventional path over the heroic one. One can no longer afford to be sentimental or 

romantic about the exercise of power. The thrust of his decision, whose outcome he could never 

predict, triggers a chain reaction that quickly spins out of control. He has crossed the Rubicon once he 

affixed his imprimatur on the fateful decree. Now he must enforce it, for the consequence of flouting 

his own law would be unimaginable. His fate is a tragic one, a fate from which there is no escape. His 

career is doomed from the moment he acquiesced. 

Creon, too, possesses a soft side, which reveals his humanity and belies accusations of tyranny. 

He argues with Antigone and tries three times to persuade her to choose life. He pleads with her not to 

let him pay anymore, since he has paid enough already. There is joy in family life within her reach. 

Hemon, his son and her fiancé, loves her and she loves him. He tells her to go and marry him quickly. 

They would make a happy couple. She can just disappear behind the palace door now, and go to her 

room, and no one would ever notice. He promises to take care of the guards that caught her red-handed 

in her act of defiance. He recoils at the thought of ordering his niece’s execution. Therefore, he pleads 

mercy from the little brat that seems intent on humiliating him with her “no’s” and torturing him with 

her brazen intransigence. He points out that both of her brothers were no better than rascals who would 

think nothing of swindling and robbing. The rotting Polyneices is a law-and-order issue. It is a pretext. 

He needs an example to keep the citizenry content in their places. As a ruler, he loathes disturbance


and chaos. He wants to keep the crowds away, the rabble that revolves like a weathervane at the 

slightest breath of air. Just beyond the palace door with their heightened emotions and deafening 

pandemonium is a combustible mob, ready to act by instinct and not by reason. Once the crowds 

know of the crime, it will be too late to save Antigone. And this is the last thing Creon wants. 

Creon is a practical man. Statecraft is a craft to him; it is something a ruler does since no one 

else is there to do it. He is not hubristic like Antigone’s father; he has no pretensions of being heroic; 

he is just a ruler who intends to bring a little more sense to the order he must maintain in his little 

world. He tells Antigone he loves her in spite of her reprehensible character. He urges her to go back 

to her room, and everything would be fine. He will take care of the rest. He wants to shield his 

refractory rebel of a niece from the fury of the unthinking multitudes. So when Antigone moves to 

open the palace door to the outside, he stops her. He tries again to reason with her. Alas! Creon could 

have saved his breath by giving up trying. Antigone has her mind completely made up: She does what 

she has to do as a sister; and Creon must do what he has to do as a king. There is no other option. 

Creon and Antigone, uncle and niece, one a king, the other a king’s daughter, might as well 

have come from two poles of the world. When confronting each other in the palace, as soon as the 

guards who brought her in as the one that disobeyed his law were out of sight, Creon tries to be 

conciliatory in the face of Antigone’s defiance. Antigone, the strong-willed girl, maintains steadfast 

defiance, so much so that Creon calls her the pride of Oedipus! To him Antigone is haughty, 

rebellious, and intractable. He admits that the law was written for her, for the daughter of a king, since 

no one of lesser birth would dare to challenge it! But if the law is intended to deter Antigone, it failed 

miserably. Against Antigone’s adamant stand, Creon’s law melts like wax in a candle. She was 

thwarted in her first attempt with the toy shovel, but came back the following day in broad daylight 

with her bare hands. And she fought fiercely with the guards who tried to seize her. To the 

conciliatory attitude of Creon, Antigone opposes her single-minded stubbornness. She taunts him, 

heaps contempt on him, dares him to kill her. He is left with no shred of patience to hang on to. If 

Creon fails to sway his niece, it is not for want of trying. 

In the simple world of Antigone’s family duty, things may be in black and white with fewer 

gray areas. But in the complex world of government and politics, boundaries are never clear, and 

options never easy. In the post-invasion world of Thebes, Creon must make decisions as best he could. 

Now that the brothers, whom Creon himself considers no better than scoundrels, are gone, why not let 

bygone be bygone and welcome a brighter future? As leader he had to choose the less damaged body 

from the mangled masses indistinguishable in their death embrace in order to give it full military 

honors. At the same time, if he had to lionize the one, he had to demonize the other. He has to set an 

example for a nation whereas Antigone does not, as she readily admits. His is a public life, hers is a 

private one. Few would focus on Antigone and her adamant attitude while the Theban citizenry would 

scrutinize Creon’s every move and dissect his every word. In a sense, he boxed himself in and now 

had to face the consequences. Thus Antigone comes to the contest of will with a definite advantage. 

Antigone can afford a categorical refusal in order to back her uncle against the wall from which he has 

to extricate himself with inane arguments to her deaf ear. So when Creon gives up trying and lets the 

law run its course, it is not so much him that decreed her death than her who rebuffed on a matter of 

principle and chose of her own free will the path to her own destruction.. There is no braver girl than 

one who does not fear death. 

Once he has lost his argument with the unbending Antigone, Creon opens the floodgate to a 

cascade of calamities of enormous proportions. In today’s age of euphemism, .he causes “collateral 

damage” as if the trigger-puller knew nothing about what the bullet is aimed at. Antigone is brought to 

an underground vault where she hangs herself, with Hemon lying beneath killed by his own sword. 

Creon’s world is crumbling all around him. But the collapse is not total until news of Eurydice’s


suicide arrives. 

In the end, when all those dear creatures are gone never to return, when all is lost and quiet in 

the palace, Creon is alone with his little page, reflecting with bitterness and resignation over the events 

that probably made no sense to him. The silence of the palace is echoed by the silence in his heart. 

And the emptiness of the palace reverberates in the emptiness of his soul. He tells the page with more 

sadness than anger that no one would understand. He tells the page that the task is at hand and must be 

done. He could not sit with arms crossed and do nothing. The task is dirty, everyone would agree. But 

someone had to do it. The same thought would have crossed the minds of the Vichy leaders. The task 

is at hand; it is a dirty task of keeping together a defeated French nation. In accepting the job, the Vichy 

regime had to take the unpopular path of collaboration. Many died from the regime’s unpopular 

decrees just like the people closest to Creon have abandoned him as a result of his unpopular edict. 

Ismene 

Older and more reflective than her younger sibling, Ismene serves as a foil to her sister. Radiant and 

worldly, given to the pleasures of youth and beauty, Ismene at first appears to be the commonplace 

happy-go-lucky young female who attracts men without even trying. She is vivacious and fun to be 

with. At the opening scene, she is seen with Hemon, the young presumptive heir to the throne of 

Thebes, chatting and laughing with carefree abandon. Ismene is the conventional girl, totally apolitical 

and devoid of ideological fervor. She is not the revolutionary type, least of all the troublemaker; she 

has her feet planted firmly on the ground and is too cautious to be attracted to extreme positions of any 

kind. To her nature the thought of disobedience is alien. Timorous and docile, Ismene is resigned to, if 

not contented with, the current state of affairs. Not even the sight of her brother’s body rotting in the 

sun elicits enough revulsion to prompt her to action. She is not without pity for her brother. Yet as she 

thought long and hard about the whole situation, she found it more prudential to leave well enough 

alone. Why risk one’s life to confront a powerful man, a king, even when the king happens to be an 

uncle? She faults her younger sister for her impetuosity, her brashness, and her folly. After all, they are 

only girls, implying weakness, powerlessness, and submissiveness. Let men die for their ideas, and let 

girls, who are weak, powerless, and submissive, lead a tranquil life. But these are the very attributes 

that Antigone fights against. And Ismene, more thoughtful, has few arguments against a rebel. 

Ismene advises against any act of rebellion, for she wants to live. She understands her uncle ”a 

little,” to which Antigone quickly retorts, “I don’t want to understand a little.” In fact, Antigone is 

tired of understanding. She must understand that playing with water dirties the floor, and playing with 

dirt sullies her dress! No, she has had enough of all the constraints put on her life. Now it is her turn to 

defy authority and conduct her life on her own terms. Unable to dissuade her sister from her obstinacy, 

Ismene accuses her of being tired of living. But Antigone protests that she is not tired of living; she 

simply has the conviction of belief, the conviction that she is right, and the law she rebels against is 

wrong. In a last-ditch effort at persuasion, Ismene invokes the lurid image of the hostile crowd, the 

multitudes of Thebans who decried their brother’s act of treason, and would pierce them through and 

through with the darts of anger from their eyes, and of the guards with their odors who would escort 

them to the pillory in rickety carts. The desire to live and the fear of death are powerful motivators; yet 

to the immovable Antigone, Ismene’s argument fell like water off the duck’s back, or like wooden 

arrows breaking up against brazen shields. 

Still Ismene perseveres. What about Hemon, the prince Antigone loves and spares no effort to 

please? Has she not borrowed Ismene’s lipstick, powder, perfume, and dresses to make herself more 

attractive to him? They would make a good-looking couple and live in happiness, would they not? 

Unfortunately for him too, she has a plan. When he arrives, she first apologizes for her


inconsiderateness the previous night, and then tells him she can never marry him! Ismene’s utter 

failure to perusade is a measure of Antigone’s fanaticism and extremism. Once Antigone has made the 

decision to resist, she will not flinch. Even her love for Hemon has no power to change her mind.. This 

is in stark contrast to Ismene, whose attitude toward life and politics is flexible and accommodating. 

Ismene as the elder sister is more reflective, more pragmatic, and more realistic. 

But if Ismene is at first the conventional girl found everywhere in all walks of life, she appears 

at the last minute with the superb courage to share her sister’s crime and punishment. Her love for 

Antigone and this act of solidarity are her particular way of showing her affection and devotion to the 

only sibling she has left. This last act elevates Ismene as no other act in her entire life. Ismene is a true 

sister to Antigone. And though her desire to share in the fate of her sister is thwarted, Ismene is no less 

noble for her pure intentions and unalloyed love. 

Hemon 

This son of Creon is significant only because he is Antigone’s fiancé. Not much else is known of this 

undistinguished prince besides his abiding love for and faithfulness to Antigone. He is obviously an 

upright young man, far above the derelict Polyneices and Eteocles, with whom he has no contact in the 

play. He is an obedient son until Creon sent Antigone to the crypt. It is only then that the true nature 

of the father-son relationship is revealed in grim contrast. Hemon cannot forgive his father for sending 

his lover to her death, and in his despair attempts to hurt him. But Hemon is no murderer. His filial 

piety holds him back. Inside the catacombs, at this psychological moment when he hovers between the 

world of the living and that of the dead, when he must choose between love and duty, Hemon’s soul is 

torn apart. He wants to still love and honor his father, but his father has betrayed him by causing 

Antigone’s death. Seeing no noble motives in a cold power-dominated world, Hemon turns his sword 

on himself to cut short a life that would be meaningless without Antigone. He finds in Antigone 

uncommon courage in the face of death, and must deserve her love by demonstrating the same 

fearlessness, which he has never before been called upon to manifest in his princely life. Hemon’s love 

is true, unadulterated love that must be consummated in life or in death. Like Romeo and Juliet, 

Hemon and Antigone are inseparable. They are now reunited in death, when they could not in life, 

never to part again. By joining his lover in death, Hemon ensures that their union will be indissoluble. 

Eurydice 

Silent and self-effacing during the entire play, Eurydice briefly appears only through the accounts made 

by the messenger and through the comments of others. An elusive figure in a drama dominated by the 

strong-willed Antigone and her powerful husband, she offers a fleeting glimpse into the life of a queen 

whose world consists of no more than the inner sanctum of an otherwise empty palace. She occupies 

her queenly time by knitting sweaters for the poor, as if the poor are eternally in need of sweaters. Her 

life’s interest revolves around the homely, the commonplace, and not much else. No one knows the 

feelings of the queen, for she is mute to herself and to the world around. Her life has little connection 

with palace intrigue, palace politics, or popular sentiment. Apolitical, this homebody who does no 

household work must find life uneventful if not meaningless. But she is filled with love, courage, and 

reflection judging by her reaction to the news of her son’s suicide. Upon hearing of Hemon’s death, 

she quietly and with deliberate care puts down her needles, goes into the bedchamber, where years ago 

she was a young bride. Then, with the quiet dignity of her high birth and without the bitterness or 

questioning of an inquiring mind, Eurydice slits her throat. Creon finds her in her eternal sleep, with 

the serenity of contentment and without the regret of untimely departure. She leaves without a word of


reproach to anyone, not even to Creon, who set the wheel of misfortune in motion. She dies a death 

that she does not deserve, anticipate, question, or desire. and in so doing leaves a gigantic enigma 

unresolved: Why? 

Epilogue 

As the chorus says, “The poor people of Thebes will be cold this winter.” The poor people will always 

be cold for lack of firewood. But Thebes too will be cold because a prince’s body is left unburied, a 

princess hangs herself after trying to show a token of respect to her dead brother, an heir presumptive 

to the throne falls on his own sword to follow his love, and a queen follows her son by slitting her 

throat. The king, who claims he accepted the job because no one else was at hand, tries his best to 

discharge his responsibilities. He wants law and order to reign in his kingdom, but his decision entails 

unintended consequences. He then attempts damage control with an inept cover-up and persuasion 

campaign. Did he have a choice between leaving Polyneices’ body to rot in public and a simple burial 

in the interest of public health? His ill-conceived decision militates against any sympathy one might 

have for his fawning and coddling of Antigone in the face of her brash provocations. The thin, 

swarthy little girl has succeeded in unraveling the old man. While she pays the ultimate price for her 

defiance, she causes havoc in Creon’s family. Creon is now alone, left to fend for himself in a cold 

world without love. His world is so quiet and silent without the loved ones, and the job does not make 

sense any more. But the job never makes sense, as it is intended to have no sense. Just as Oedipus left 

Thebes a blind mendicant, so Thebes leaves Creon seeing but begging for forgiveness. The palace is 

watched by the brutish guards, who play cards in their characteristically unconcerned way because the 

job is not theirs and is meaningless anyway. The main concern of their humdrum existence is a small 

promotion that will enliven their card parties with a freer flow of liquor. ■ 

Thomas D, Le 

3 April 2013 

Reference 

Anouilh, J. (n.d.). Antigone. [PDF document]. Retrieved March 8, 2013 from 

http://www.montgomeryschoolsmd.org/uploadedFiles/schools/rmhs/departments/forlang/Antigo 

ne_texte.pdf


Available from various Internet sources, this original French version reproduced below was obtained 

from: 

http://www.montgomeryschoolsmd.org/uploadedFiles/schools/rmhs/departments/forlang/Antigone_tex 

te.pdf. 

Antigone 

Par Jean Anouilh 

Inspiré de Sophocles 

Personnages 

ANTIGONE, FILLE D'OEDIPE 

CREON, ROI DE THEBES 

HEMON, FILS DE CREON 

ISMENE, FILLE D'OEDIPE 

LE CHOEUR 

LA NOURRICE 

LE MESSAGER 

LE GARDE 

LES GARDES 

LE PROLOGUE 

Décor 

Un décor neutre. Trois portes semblables. Au lever du rideau, tous les personnages 

sont en scène. Ils bavardent, tricotent, jouent aux cartes. 

Le Prologue se détache et s’avance. 

Le prologue 

Voilà. Ces personnages vont vous jouer l'histoire d’Antigone. Antigone, c’est la petite 

maigre qui est assise là-bas, et qui ne dit rien. Elle regarde droit devant elle. Elle pense. 

Elle pense qu’elle va être Antigone tout à l'heure, qu'elle va surgir soudain de la maigre 

jeune fille noiraude et renfermée que personne ne prenait au sérieux dans la famille et 

se dresser seule en face du monde, seule en face de Créon, son oncle, qui est le roi. 

Elle pense qu’elle va mourir, qu’elle est jeune et qu’elle aussi, elle aurait bien aimé vivre. 

Mais il n'y a rien à faire. Elle s'appelle Antigone et il va falloir qu’elle joue son rôle 

jusqu'au bout... Et, depuis que ce rideau s'est levé, elle sent qu’elle s’éloigne à une 

vitesse vertigineuse de sa soeur Ismène, qui bavarde et rit avec un jeune homme, de 

nous tous, qui sommes là bien tranquilles à la regarder, de nous qui n’avons pas à 

mourir ce soir. 

Le jeune homme avec qui parle la blonde, la belle, l'heureuse Ismène, c’est Hémon, le 

fils de Créon. Il est le fiancé d’Antigone. Tout le portait vers Ismène: son goût de la


danse et des jeux, son goût du bonheur et de la réussite, sa sensualité aussi, car 

Ismène est bien plus belle qu’Antigone; et puis un soir, un soir de bal où il n’avait dansé 

qu’avec Ismène, un soir où Ismène avait été éblouissante dans sa nouvelle robe, il a été 

trouver Antigone qui rêvait dans un coin, comme en ce moment, ses bras entourant ses 

genoux, et il lui a demandé d’être sa femme. Personne n’a jamais compris pourquoi. 

Antigone a levé sans étonnement ses yeux graves sur lui et elle lui a dit «oui» avec un 

petit sourire triste... L’orchestre attaquait une nouvelle danse, Ismène riait aux éclats, là bas, 

au milieu des autres garçons, et voilà, maintenant, lui, il allait être le mari 

d’Antigone. Il ne savait pas qu’il ne devait jamais exister de mari d’Antigone sur cette 

terre et que ce titre princier lui donnait seulement le droit de mourir. 

Cet homme robuste, aux cheveux blancs, qui médite là, près de son page, c’est 

Créon. C’est le roi. Il a des rides, il est fatigué. Il joue au jeu difficile de conduire les 

hommes. Avant, du temps d'OEdipe, quand il n’était que le premier personnage de la 

cour, il aimait la musique, les belles reliures, les longues flâneries chez les petits 

antiquaires de Thèbes. Mais OEdipe et ses fils sont morts. Il a laissé ses livres, ses 

objets, il a retroussé ses manches, et il a pris leur place. 

Quelquefois, le soir, il est fatigué, et il se demande s’il n’est pas vain de conduire les 

hommes. Si cela n’est pas un office sordide qu’on doit laisser à d’autres, plus frustes... 

Et puis, au matin, des problèmes précis se posent, qu’il faut résoudre, et il se lève, 

tranquille, comme un ouvrier au seuil de sa journée. 

La vieille dame qui tricote, à côté de la nourrice qui a élevé les deux petites, c’est 

Eurydice, la femme de Créon. Elle tricotera pendant toute la tragédie jusqu’à ce que son 

tour vienne de se lever et de mourir. Elle est bonne, digne, aimante. Elle ne lui est 

d’aucun secours. Créon est seul. Seul avec son petit page qui est trop petit et qui ne 

peut rien non plus pour lui. 

Ce garçon pâle, là-bas, au fond, qui rêve adossé au mur, solitaire, c’est le Messager. 

C’est lui qui viendra annoncer la mort d'Hémon tout à l'heure. C’est pour cela qu’il n’a pas 

envie de bavarder ni de se mêler aux autres. Il sait déjà... 

Enfin les trois hommes rougeauds qui jouent aux cartes, leurs chapeaux sur la 

nuque, ce sont les gardes. Ce ne sont pas de mauvais bougres, ils ont des femmes, des 

enfants, et des petits ennuis comme tout le monde, mais ils vous empoigneront les 

accusés le plus tranquillement du monde tout à l'heure. Ils sentent l'ail, le cuir et le vin 

rouge et ils sont dépourvus de toute imagination. Ce sont les auxiliaires toujours 

innocents et toujours satisfaits d'eux-mêmes, de la justice. Pour le moment, jusqu’à ce 

qu’un nouveau chef de Thèbes dûment mandaté leur ordonne de l’arrêter à son tour, ce 

sont les auxiliaires de la justice de Créon. 

Et maintenant que vous les connaissez tous, ils vont pouvoir vous jouer leur histoire. 

Elle commence au moment où les deux fils dOEdipe, Étéocle et Polynice, qui devaient 

régner sur Thèbes un an chacun à tour de rôle, se sont battus et entre-tués sous les 

murs de la ville, Étéocle l’aîné, au terme de la première année de pouvoir, ayant refusé 

de céder la place à son frère. Sept grands princes étrangers que Polynice avait gagnés 

à sa cause ont été défaits devant les sept portes de Thèbes. Maintenant la ville est 

sauvée, les deux frères ennemis sont morts et Créon, le roi, a ordonné qu’à Étéocle, le 

bon frère, il serait fait d’imposantes funérailles, mais que Polynice, le vaurien, le révolté, 

le voyou, serait laissé sans pleurs et sans sépulture, la proie des corbeaux et des 

chacals.. Quiconque osera lui rendre les devoirs funèbres sera impitoyablement puni de 

mort.


Pendant que le Prologue parlait, les personnages sont sortis un à un. Le Prologue 

disparaît aussi. L'éclairage s’est modifié sur la scène. C’est maintenant une aube grise et 

livide dans une maison qui dort. 

Antigone ent’rouvre la porte et rentre de l’extérieur sur la pointe de ses pieds nus, ses 

souliers à la main. Elle reste un instant immobile à écouter. 

La nourrice surgit. 

LA NOURRICE 

D’où viens-tu? 

ANTIGONE 

De me promener, nourrice. Cétait beau. Tout était gris. Maintenant, tu ne peux pas 

savoir, tout est déjà rose, jaune, vert. C’est devenu une carte postale. Il faut te lever plus 

tôt, nourrice, si tu veux voir un monde sans couleurs. 

Elle va passer 

LA NOURRICE 

Je me lève quand il fait encore noir, je vais à ta chambre pour voir si tu ne t’es pas 

découverte en dormant et je ne te trouve plus dans ton lit! 

ANTIGONE 

Le jardin dormait encore. Je l’ai surpris, nourrice. Je l’ai vu sans qu’il s’en doute. C’est 

beau, un jardin qui ne pense pas encore aux hommes. 

LA NOURRICE 

Tu es sortie. J’ai été à la porte du fond, tu l’avais laissée entrebâillée. 

ANTIGONE 

Dans les champs, c’était tout mouillé, et cela attendait. Tout attendait. Je faisais un 

bruit énorme toute seule sur la route et j'étais gênée, parce que je savais bien que ce 

n'était pas moi qu'on attendait. Alors, j'ai enlevé mes sandales et je me suis glissée dans 

la campagne sans qu’elle s’en aperçoive. 

LA NOURRICE 

Il va falloir te laver les pieds avant de te remettre au lit. 

ANTIGONE 

Je ne me recoucherai pas ce matin. 

LA NOURRICE 

A quatre heures! Il n’était pas quatre heures! Je me lève pour voir si elle n’était pas 

découverte. Je trouve son lit froid et personne dedans. 

ANTIGONE 

Tu crois que si on se levait comme ça tous les matins, ce serait tous les matins aussi


beau, nourrice, d'être la première fille dehors? 

LA NOURRICE 

La nuit! C'était la nuit! Et tu veux me faire croire que tu as été te promener, menteuse! 

D'où viens-tu? 

Antigone, a un étrange sourire. 

C'est vrai, c'était encore la nuit. Et il n'y avait que moi dans toute la campagne à 

penser que c’était le matin. C’est merveilleux, nourrice. J’ai cru au jour la première, 

aujourd'hui. 

LA NOURRICE 

Fais la folle! Fais la folle! Je la connais, la chanson. J’ai été fille avant toi. Et pas 

commode non plus, mais tête dure comme toi, non. D’où viens-tu, mauvaise? 

Antigone, soudain grave 

Non. Pas mauvaise. 

LA NOURRICE 

Tu avais un rendez-vous, hein? Dis non, peut-être. 

Antigone, doucement 

Oui. J'avais un rendez-vous. 

LA NOURRICE 

Tu as un amoureux? 

Antigone, étrangement, après un silence. 

Oui, nourrice, oui, le pauvre. J’ai un amoureux. 

La nourrice, éclate. 

Ah! c'est du joli! c’est du propre! Toi, la fille d'un roi! Donnez-vous du mal; donnez-vous 

du mal pour les élever! Elles sont toutes les mêmes! Tu n'étais pourtant pas 

comme les autres, toi, à t’attifer toujours devant la glace, à te mettre du rouge aux 

lèvres, à chercher à ce qu’on te remarque. Combien de fois je me suis dit: «Mon Dieu, 

cette petite, elle n'est pas assez coquette! Toujours avec la même robe, et mal peignée. 

Les garçons ne verront qui se mène avec ses bouclettes et ses rubans et ils me la 

laisseront sur les bras.» Hé bien, tu vois, tu étais comme ta soeur, et pire encore, 

hypocrite! Qui est-ce? Un voyou, hein, peut-être? Un garçon que tu ne peux pas dire à 

ta famille: «Voilà, c’est lui que j'aime, je veux l'épouser.» C’est ça, hein, c’est ça? 

Réponds donc, fanfaronne!


Antigone, a encore un sourire imperceptible. 

Oui, nourrice. 

LA NOURRICE 

Et elle dit oui! Miséricorde! Je l’ai eue toute gamine; j’ai promis à sa pauvre mère que 

j'en ferais une honnête fille, et voilà! Mais ça ne va pas se passer comme ça, ma petite. 

Je ne suis que ta nourrice, et tu me traites comme une vieille bête; bon! mais ton oncle, 

ton oncle Créon saura. je te le promets! 

Antigone, soudain un peu lasse. 

Oui, nourrice, mon oncle Créon saura. Laisse-moi, maintenant. 

LA NOURRICE 

Et tu verras ce qu'il dira quand il apprendra que tu te lèves la nuit. Et Hémon? Et ton 

fiancé? Car elle est fiancée! Elle est fiancée et à quatre heures du matin elle quitte son 

lit pour aller courir avec un autre. Et ça vous répond qu’on la laisse, ça voudrait qu’on ne 

dise rien. Tu sais ce que je devrais faire? Te battre comme lorsque tu étais petite. 

ANTIGONE 

Nounou, tu ne devrais pas trop crier. Tu ne devrais pas être trop méchante ce matin. 

LA NOURRICE 

Pas crier! Je ne dois pas crier par dessus le marché! Moi qui avais promis à ta mère... 

Qu'est-ce qu’elle me dirait, si elle était là? «Vieille bête, oui, vieille bête, qui n'as pas su 

me la garder pure, ma petite. Toujours à crier, à faire le chien de garde, à leur tourner 

autour avec des lainages pour qu’elles ne prennent pas froid ou des laits de poule pour 

les rendre fortes; mais à quatre heures du matin tu dors, vieille bête, tu dors, toi qui ne 

peux pas fermer l’oeil, et tu les laisses filer, marmotte, et quand tu arrives, le lit est 

froid!» Voilà ce qu’elle me dira ta mère, là-haut, quand j'y monterai, et moi j'aurai honte, 

honte à en mourir si je n’étais pas déjà morte, et je ne pourrai que baisser la tête et 

répondre: «Madame Jocaste, c’est vrai.» 

ANTIGONE 

Non, nourrice. Ne pleure plus. Tu pourras regarder maman bien en face, quand tu iras 

la retrouver. Et elle te dira: «Bonjour, nounou, merci pour la petite Antigone. Tu as bien 

pris soin d’elle.» Elle sait pourquoi je suis sortie ce matin. 

LA NOURRICE 

Tu n’as pas d'amoureux? 

ANTIGONE 

Non, nounou. 

LA NOURRICE


Tu te moques de moi, alors? Tu vois, je suis trop vieille. Tu étais ma préférée, malgré 

ton sale caractère. Ta soeur était plus douce, mais je croyais que c’était toi qui m'aimais. 

Si tu m’aimais, tu m'aurais dit la vérité. Pourquoi ton lit était-il froid quand je suis venue te 

border? 

ANTIGONE 

Ne pleure plus, s'il te plaît, nounou. (Elle l'embrasse) Allons, ma vieille bonne pomme 

rouge. Tu sais quand je te frottais pour que tu brilles? Ma vieille pomme toute ridée. Ne 

laisse pas couler tes larmes dans toutes les petites rigoles, pour des bêtises comme 

cela pour rien. Je suis pure, je n’ai pas d’autre amoureux qu’Hémon, mon fiancé, je te le 

jure. Je peux même te jurer, si tu veux, que je n’aurai jamais d’autre amoureux... Garde 

tes larmes, garde tes larmes; tu en auras peut-être besoin encore, nounou. Quand tu 

pleures comme cela, je redeviens petite... Et il ne faut pas que je sois petite ce matin. 

Entre Ismène 

ISMENE 

Tu es déjà levée? Je viens de ta chambre. 

ANTIGONE 

Oui, je suis déjà levée. 

LA NOURRICE 

Toutes les deux alors!… Toutes les deux vous allez devenir folles et vous lever avant 

les servantes? Vous croyez que c’est bon d’être debout le matin à jeun, que c’est 

convenable pour des princesses? Vous n’êtes seulement pas couvertes. Vous allez voir 

que vous allez encore me prendre mal. 

ANTIGONE 

Laisse-nous, nourrice. Il ne fait pas froid, je t’assure; c’est déjà l’été. Va nous faire du 

café. (Elle s’est assise, soudain fatiguée) Je voudrais bien un peu de café, s’il te plaît, 

nounou. Cela me ferait du bien. 

LA NOURRICE 

Ma colombe! La tête lui tourne d’être sans rien et je suis là comme une idiote au lieu 

de lui donner quelque chose de chaud. 

Elle sort vite 

ISMENE 

Tu es malade? 

ANTIGONE 

Ce n’est rien. Un peu de fatigue. (Elle sourit) C’est parce que je me suis levée tôt. 

ISMENE 

Moi non plus, je n’ai pas dormi.


Antigone, sourit encore 

Il faut que tu dormes. Tu serais moins belle demain. 

ISMENE 

Ne te moque pas. 

ANTIGONE 

Je ne me moque pas. Cela me rassure ce matin, que tu sois belle. Quand j’étais 

petite, j’étais si malheureuse, tu te souviens? Je te barbouillais de terre, je te mettais des 

vers dans le cou. Une fois, je t’ai attachée à un arbre et je t’ai coupé tes cheveux, tes 

beaux cheveux… (Elle caresse les cheveux d’Ismène) Comme cela doit être facile de ne 

pas penser de bêtises avec toutes ces belles mèches lisses et bien ordonnées autour de 

la tête! 

Ismène, soudain 

Pourquoi parles-tu d’autre chose? 

Antigone, doucement, sans cesser de lui caresser les cheveux 

Je ne parle pas d’autre chose… 

ISMENE 

Tu sais, j’ai bien pensé, Antigone. 

ANTIGONE 

Oui. 

ISMENE 

J’ai bien pensé toute la nuit. Tu es folle. 

ANTIGONE 

Oui. 

ISMENE 

Nous ne pouvons pas. 

Antigone, après un silence, de sa petite voix 

Pourquoi? 

ISMENE 

Il nous ferait mourir. 

ANTIGONE


Bien sûr. A chacun son rôle. Lui, il doit nous faire mourir, et nous, nous devons aller 

enterrer notre frère. C’est comme ça que ça été distribué. Qu’est-ce que tu veux que 

nous y fassions? 

ISMENE 

Je ne veux pas mourir. 


Moi aussi j’aurais bien voulu ne pas mourir. 

ISMENE 

Ecoute, j’ai bien réfléchi toute la nuit. Je suis l’aînée. Je réfléchis plus que toi. Toi, 

c’est ce qui te passe par la tête tout de suite, et tant pis si c’est une bêtise. Moi, je suis 

plus pondérée. Je réfléchis. 

ANTIGONE 

Il y a des fois où il ne faut pas trop réfléchir. 

ISMENE 

Si, Antigone. D’abord c’est horrible, bien sûr, et j’ai pitié moi aussi de mon frère, mais 

je comprends un peu notre oncle. 

ANTIGONE 

Moi je ne veux pas comprendre un peu. 

ISMENE 

Il est le roi, il faut qu’il donne l’exemple. 

ANTIGONE 

Moi, je ne suis pas le roi. Il ne faut pas que je donne l’exemple, moi… Ce qui lui passe 

par la tête, la petite Antigone, la sale bête, l’entêtée, la mauvaise, et puis on la met dans 

un coin ou dans un trou. Et c’est bien fait pour elle. Elle n’avait qu’à ne pas désobéir. 

ISMENE 

Allez! Allez!… Tes sourcis joints, ton regard droit devant toi et te voilà lancée sans 

écouter personne. Ecoute-moi. J’ai raison plus souvent que toi. 

ANTIGONE 

Je ne veux pas avoir raison. 

ISMENE 

Essaie de comprendre au moins! 

ANTIGONE 

Comprendre… Vous n’avez que ce mot-là dans la bouche, tous, depuis que je suis 

toute petite. Il fallait comprendre qu’on ne peut pas toucher à leau, à la belle et fuyante


eau froide parce que cela mouille les dalles, à la terre parce que cela tache les robes. Il 

fallait comprendre qu’on ne doit pas manger tout à la fois, donner tout ce qu’on a dans 

ses poches au mendiant qu’on rencontre, courir, courir dans le vent jusquà ce qu’on 

tombe par terre et boire quand on a chaud et se baigner quand il est trop tôt ou trop tard, 

mais pas juste quand on en a envie! Comprendre. Toujours comprendre. Moi, je ne veux 

pas comprendre. Je comprendrai quand je serai vieille. (Elle achève doucement.) Si je 

deviens vieille. Pas maintenant. 

ISMENE 

Il est plus fort que nous, Antigone. Il est le roi.Et ils pensent tous comme lui dans la 

ville. Ils sont des milliers et des milliers autour de nous, grouillant dans toutes les rues 

de Thèbes. 

ANTIGONE 

Je ne t’écoute pas. 

ISMENE 

Ils nous hueront. Ils nous prendront avec leurs mille bars, leurs mille visages et leur 

unique regard. Ils nous cracheront à la figure. Et il faudra avancer dans leur haine sur la 

charrette avec leur odeur et leurs rires jusqu’au supplice. Et là, il y aura les gardes avec 

leurs têtes d’imbéciles, congestionnés sur leurs cols raides, leurs grosses mains lavées, 

leur regard de boeuf qu’on sent qu’on pourra toujours crier, essayer de leur faire 

comprendre, qu’ils vont comme des nègres et qu’ils feront tout ce qu’on leur a dit 

scrupuleusement, sans savoir si c’est bien ou mal… Et souffrir? Il faudra souffrir, sentir 

que la douleur monte, qu’elle est arrivée au point où l’on ne peut plus la supporter; qu’il 

faudrait qu’elle s’arrête, mais qu’elle continue pourtant et monte encore, comme une voix 

aiguë… Oh! je ne peux pas, je ne peux pas… 

ANTIGONE 

Comme tu as bien tout pensé! 

ISMENE 

Toute la nuit. Pas toi? 

ANTIGONE 

Si, bien sûr. 

ISMÈNE 

Moi, tu sais, je ne suis pas très courageuse. 


Moi non plus. Mais qu’est-ce que cela fait? 

Il y a un silence, Ismène demande soudain: 

ISMENE


Tu n’as donc pas envie de vivre, toi? 

Antigone, murmure 

Pas envie de vivre… (Et plus doucement encore, si c’est possible.) Qui se levait la 

première, le matin, rien que pour sentir l’air froid sur sa peau nue? Qui se couchait la 

dernière, seulement quand elle n’en pouvait plus de fatigue, pour vivre encore un peu 

plus la nuit? Qui pleurait déjà toute petite, en pensant qu’il y avait tant de petites bêtes, 

tant de brins d’herbe dans les prés et qu’on ne pouvait pas tous les prendre? 

Ismène, a un élan soudain vers elle 

Ma petite soeur… 

Antigone, se redresse et crie. 

Ah, non! Laisse-moi! Ne me caresse pas! Ne nous mettons pas à pleurnicher 

ensemble, maintenant. Tu as bien réfléchi, tu dis? Tu penses que toute la ville hurlante 

contre toi, tu penses que la douleur et la peur de mourir c’est assez? 

Ismène, baisse la tête. 

Oui 

ANTIGONE 

Sers-toi de ces prétextes. 

Ismène, se jette contre elle. 

Antigone! Je t’en supplie! C’est bon pour les hommes de croire aux idées et de mourir 

pour elles. Toi, tu es une fille. 

Antigone, les dents serrées 

Une fille, oui. Ai-je assez pleuré d’être une fille! 

ISMENE 

Ton bonheur est là devant toi et tu n’as qu’à le prendre. Tu es fiancée, tu es jeune, tu 

es belle… 

Antigone, sourdement 

Non, je ne suis pas belle. 

ISMENE 

Pas belle comme nous, mais autrement. Tu sais bien que c’est sur toi que se 

retournent les petits voyous dans la rue; que c’est toi que les petites filles regardent


passer, soudain muettes, sans pouvoir te quitter des yeux jusqu’à ce que tu aies tourné 

le coin. 

Antigone, a un imperceptible sourire. 

Des voyous, des petites filles… 

Ismène, après un temps. 

Et Hémon, Antigone? 

Antigone, fermée 

Je parlerai tout à l’heure à Hémon: Hémon sera tout à l’heure une affaire réglée. 

ISMENE 

Tu es folle. 

Antigone, sourit 

Tu m’as toujours dit que j’étais folle, pour tout, depuis toujours. Va te recoucher, 

Ismène… Il fait jour maintenant, tu vois, et, de toute façon, je ne pourrai rien faire. Mon 

frère mort est maintenant entouré d’une garde exactement comme s’il avait réussi à se 

faire roi. Va te recoucher. Tu es toute pâle de fatigue. 

ISMENE 

Et toi? 

ANTIGONE 

Je n’ai pas envie de dormir… Mais je te promets que je ne bougerai pas d’ici avant ton 

réveil. Nourrice va m’apporter à manger. Va dormir encore. Le soleil se lève seulement. 

Tu as les yeux tout petits de sommeil. Va… 

ISMENE 

Je te convaincrai, n’est-ce pas? Je te convaincrai? Tu me laisseras te parler encore? 

Antigone, un peu lasse. 

Je te laisserai me parler, oui. Je vous laisserai tous me parler. Va dormir maintenant, 

je t’en prie. Tu serais moins belle demain. (Elle la regarde sortir avec un petit sourire 

triste, puis elle tombe soudain lasse sur une chaise.) Pauvre Ismène! 

La nourrice, entre. 

Tiens, te voilà un bon café et des tartines, mon pigeon. Mange. 

ANTIGONE


Je n’ai pas très faim, nourrice. 

LA NOURRICE 

Je te les ai grillées moi-même et beurrées comme tu les aimes. 

ANTIGONE- 

Tu es gentille, nounou. Je vais seulement boire un peu. 

LA NOURRICE 

Où as-tu mal? 

ANTIGONE 

Nulle part, nounou. Mais fais-moi tout de même bien chaud comme lorsque j’étais 

malade… Nounou plus forte que la fièvre, nounou plus forte que le cauchemar, plus 

forte que l’ombre de l’armoire qui ricane et se transforme d’heure en heure sur le mur, 

plus forte que les mille insectes du silence qui rongent quelque chose, quelque part 

dans la nuit, plus forte que la nuit elle-même avec son hululement de folle qu’on n’entend 

pas; nounou plus forte que la mort. Donne-moi ta main comme lorsque tu restais à côté 

de mon lit. 

LA NOURRICE 

Qu’est-ce que tu as, ma petite colombe? 

ANTIGONE 

Rien, nounou. Je suis seulement encore un peu petite pour tout cela. Mais il n’y a que 

toi qui dois le savoir. 

LA NOURRICE 

Trop petite pourquoi, ma mésange? 

ANTIGONE 

Pour rien, nounou. Et puis, tu es là. Je tiens ta bonne main rugueuse qui sauve de 

tout, toujours, je le sais bien. Peut-être qu’elle va me sauver encore. Tu es si puissante, 

nounou. 

LA NOURRICE 

Qu’est-ce tu veux que je fasse, ma tourterelle? 

ANTIGONE- 

Rien, nounou. Seulement ta main comme cela sur ma joue. (Elle reste un moment les 

yeux fermés.) Voilà, je n’ai plus peur. Ni du méchant ogre, ni du marchand de sable, ni 

de Taoutaou qui passe et emmène les enfants… (Un silence encore, elle continue d’un 

autre ton.) Nounou, tu sais, Douce, ma chienne… 

LA NOURRICE 

Oui.


ANTIGONE 

Tu vas me promettre que tu ne la gronderas plus jamais. 

LA NOURRICE 

Une bête qui salit tout avec ses pattes! Ça ne devrait pas entrer dans les maisons! 

ANTIGONE 

Même si elle salit tout. Promets, nourrice. 

LA NOURRICE 

Alors il faudra que je la laisse tout abîmer sans rien dire? 

ANTIGONE 

Oui, nounou. 

LA NOURRICE 

Ah! ça serait un peu fort! 

ANTIGONE 

S’il te plaît, nounou. Tu l’aimes bien, Douce, avec sa bonne grosse tête. Et puis, au 

fond, tu aimes bien frotter aussi. Tu serais très malheureuse si tout restait propre 

toujours. Alors je te le demande: ne la gronde pas. 

LA NOURRICE 

Et si elle pisse sur mes tapis? 

ANTIGONE 

Promets que tu ne la gronderas tout de même pas. Je t’en prie, dis, je t’en prie, 

nounou… 

LA NOURRICE 

Tu profites de ce que tu câlines… C’est bon. C’est bon. On essuiera sans rien dire. Tu 

me fais tourner en bourrique. 

ANTIGONE 

Et puis, promets-moi aussi que tu lui parleras, que tu lui parleras souvent. 

La nourrice, hausse les épaules 

A-t-on vu ça? Parler aux bêtes! 

ANTIGONE 

Et justement pas comme à une bête. Comme à une vraie personne, comme tu 

m’entends faire… 

LA NOURRICE 

Ah, ça non! A mon âge, faire l’idiote! Mais pourquoi veux-tu que toute la maison lui


parle comme toi, à cette bête? 

ANTIGONE, doucement 

Si moi, pour une raison ou pour une autre, je ne pouvais plus lui parler… 

La nourrice, qui ne comprend pas. 

Plus lui parler, plus lui parler? Pourquoi? 

ANTIGONE, détourne un peu la tête et puis elle ajoute, la voix dure. 

Et puis, si elle était trop triste, si elle avait trop l’air d’attendre tout de même, le nez 

sous la porte comme lorsque je suis sortie, il vaudrait peut-être mieux la faire tuer, 

nounou, sans qu’elle ait mal. 

LA NOURRICE 

La faire tuer, ma mignonne? Faire tuer ta chienne? Mais tu es folle ce matin! 

ANTIGONE 

Non, nounou. (Hémon paraît). Voilà Hémon. Laisse-nous, nourrice. Et n’oublie pas ce 

que tu m’as juré. 

La nourrice sort. 

ANTIGONE, court à Hémon. 

Pardon, Hémon, pour notre dispute d’hier soir et pour tout. C’est moi qui avais tort. Je 

te prie de me pardonner. 

HEMON 

Tu sais bien que je t’avais pardonné, à peine avais-tu claqué la porte. Ton parfum était 

encore là et je t’avais déjà pardonné. (Il la tient dans ses bras, il sourit, il la regarde.) A 

qui l’avais-tu volé, ce parfum? 

ANTIGONE 

A Ismène. 

HEMON 

Et le rouge à lèvres, la poudre, la belle robe? 

ANTIGONE 

Aussi 

HEMON 

En quel honneur t’étais-tu faite si belle? 

ANTIGONE 

Je te le dirai. (Elle se serre contre lui un peu plus fort) Oh! mon chéri, comme j’ai été


bête! Tout un soir gaspillé. Un beau soir. 

HEMON 

Nous aurons d’autres soirs, Antigone. 

ANTIGONE 

Peut-être pas. 

HEMON 

Et d’autres disputes aussi. C’est plein de disputes, un bonheur. 

ANTIGONE 

Un bonheur, oui… Ecoute, Hémon. 

HEMON 

Oui 

ANTIGONE 

Ne ris pas ce matin. Sois grave. 

HEMON 

Je suis grave. 

ANTIGONE 

Et serre-moi. Plus fort que tu ne m’as jamais serrée. Que toute ta force s’imprime dans 

moi. 

HEMON 

Là. De toute ma force. 

ANTIGONE, dans un souffle. 

C’est bon. (Ils restent un instant sans rien dire, puis elle commence doucement.) 

Ecoute, Hémon. 

HEMON 

Oui. 

ANTIGONE 

Je voulais te dire ce matin… Le petit garçon que nous aurions eu tous les deux… 

HEMON 

Oui. 

ANTIGONE 

Tu sais, je l’aurais bien défendu contre tout. 

HEMON


Oui, Antigone. 

ANTIGONE 

Oh! Je l’aurais serré si fort qu’il n’aurait jamais eu peur, je te le jure. Ni du soir qui 

vient, ni de l’angoisse du plein soleil immobile, ni des ombres… Notre petit garçon, 

Hémon! Il aurait eu une maman toute petite et mal peignée mais plus sûre que toutes 

les vraies mères du monde avec leurs vraies poitrines et leurs grands tabliers. Tu le 

crois, n’est-ce pas? 

HEMON 

Oui, mon amour. 

ANTIGONE 

Et tu crois aussi, n’est-ce pas, que toi, tu aurais eu une vraie femme? 

Hémon, la tient. 

J’ai une vraie femme. 

ANTIGONE, crie soudain, blottie contre lui. 

Oh! tu m’aimais, Hémon, tu m’aimais, tu en es bien sûr, ce soir-là? 

Hémon, la berce doucement. 

Quel soir? 

ANTIGONE 

Tu es bien sûr qu’à ce bal où tu es venu me chercher dans mon coin, tu ne t’es pas 

trompé de jeune fille? Tu es sûr que tu n’as jamais regretté depuis, jamais pensé, même 

tout au fond de toi, même une fois, que tu aurais plutôt dû demander Ismène? 

HEMON 

Idiote! 

ANTIGONE 

Tu m’aimes, n’est-ce pas? Tu m’aimes comme une femme? Tes bras qui me serrent 

ne mentent pas? Tes grandes mains posées sur mon dos ne mentent pas, ni ton odeur, 

ni ce bon chaud, ni cette grande confiance qui m’inonde quand j’ai la tête au creux de ton 

cou? 

HEMON 

Oui, Antigone, je t’aime comme une femme. 

ANTIGONE 

Je suis noire et maigre. Ismène est rose et dorée comme un fruit. 

Hémon, murmure.


Antigone… 

ANTIGONE 

Oh! Je suis toute rouge de honte. Mais il faut que je sache ce matin. Dis la vérité. je 

t’en prie. Quand tu penses que je serai à toi, est-ce que tu sens au milieu de toi comme 

un grand trou qui se creuse, comme quelque chose qui meurt? 

HEMON 

Oui, Antigone. 

ANTIGONE, dans un souffle, après un temps. 

Moi, je sens comme cela. Et je voulais te dire que j’aurais été très fière d’être ta 

femme, ta vraie femme, sur qui tu aurais posé ta main, le soir, en t’asseyant, sans 

penser, comme sur une chose bien à toi. (Elle s’est détachée de lui, elle a pris un autre 

ton.) Voilà. Maintenant, je vais te dire encore deux choses. Et quand je les aurais dites, il 

faudra que tu sortes sans me questionner. Même si elles te paraissent extraordinaires, 

même si elles te font de la peine. Jure-le-moi. 

HEMON 

Qu’est-ce que tu vas me dire encore? 

ANTIGONE 

Jure-moi d’abord que tu sortiras sans rien me dire. Sans même me regarder. Si tu 

m’aimes, jure-le-moi. (Elle le regarde avec son pauvre visage bouleversé.) Tu vois 

comme je te le demande, jure-le-moi, s’il te plaît, Hémon… C’est la dernière folie que tu 

auras à me passer. 

HEMON 

Je te le jure. 

ANTIGONE 

Merci. Alors, voilà. Hier. D’abord. Tu me demandais tout à l’heure pourquoi jétais venue 

avec une robe d’Ismène, ce parfum et ce rouge à lèvres. J’étais bête. Je n’étais pas très 

sûre que tu me désires vraiment et j’avais fait tout cela pour être un peu plus comme les 

autres filles, pour te donner envie de moi. 

HEMON 

C’était pour cela? 

ANTIGONE 

Oui. Et tu as ri, et nous nous sommes disputés et mon mauvais caractère a été le plus 

fort, je me suis sauvée. (Elle ajoute plus bas.) Mais j’étais venue chez toi pour que tu me 

prennes hier soir, pour que je sois ta femme avant. (Il recule, il va parler, elle crie.) Tu 

m’as juré de ne pas me demander pourquoi. Tu m’as juré, Hémon! (Elle dit plus bas, 

humblement.) Je t’en supplie… (Et elle ajoute, se détournant, dure.) D’ailleurs, je vais te 

dire. Je voulais être ta femme quand même parce que je t’aime comme cela, moi, très


fort, et que je vais te faire de la peine, ô mon chéri, pardon! que jamais, jamais, je ne 

pourrai t’épouser. (Il est resté muet de stupeur, elle court à la fenêtre, elle crie.) Hémon, 

tu me l’as juré! Sors. Sors tout de suite sans rien dire. Si tu parles, si tu fais un seul pas 

vers moi, je me jette par cette fenêtre. Je te le jure, Hémon. Je te le jure sur la tête du 

petit garçon que nous avons eu tous les deux en rêve, du seul petit garçon que j’aurai 

jamais. Pars maintenant, pars vite. Tu sauras demain. Tu sauras tout à l’heure. (Elle 

achève avec un tel désespoir qu’Hémon obéit et s’éloigne.) S’il te plaît, pars, Hémon. 

C’est tout ce que tu peux faire encore pour moi, si tu m’aimes. (Il est sorti. Elle reste sans 

bouger, le dos à la salle, puis elle referme la fenêtre, elle vient s’asseoir sur une petite 

chaise au milieu de la scène, et dit doucement, comme étrangement apaisée.) Voilà. 

C’est fini pour Hémon, Antigone. 

Ismène, est entrée, appelant. 

Antigone!… Ah!, tu es là! 

ANTIGONE, sans bouger. 

Oui, je suis là. 

ISMENE. 

Je ne peux pas dormir. J’avais peur que tu sortes, et que tu tentes de l’enterrer malgré 

le jour. Antigone, ma petite soeur, nous sommes tous là, autour de toi, Hémon, nounou 

et moi, et Douce, ta chienne. Nous t’aimons et nous sommes vivants, nous, nous avons 

besoin de toi. Polynice est mort et il ne t’aimait pas. Il a toujours été un étranger pour 

nous, un mauvais frère. Oublie-le, Antigone, comme il nous avait oubliées. Laisse son 

ombre dure errer éternellement sans sépulture, puisque c’est la loi de Créon. Ne tente 

pas ce qui est au-dessus de tes forces. Tu braves tout toujours, mais tu es toute petite, 

Antigone. Reste avec nous, ne va pas là-bas cette nuit, je t’en supplie. 

ANTIGONE, s’est levée, un étrange petit sourire sur les lèvres, elle va vers la porte et du seuil, 

doucement, elle dit.) 

C‘est trop tard. Ce matin, quand tu m’as rencontrée, j’en venais. 

Elle est sortie. Ismène la suit avec un cri: 

ISMÈNE 

Antigone! 

Dès qu’Ismène est sortie, Créon entre par une autre porte avec son page. 

CRÉON 

Un garde, dis-tu? Un de ceux qui gardent le cadavre? Fais-le entrer. 

Le garde entre. C’est une brute. Pour le moment, il est vert de peur.


LE GARDE, se présente, au garde à vous. 

Garde Jonas, de la Deuxième Compagnie. 

CRÉON 

Qu’est-ce que tu veux? 

LE GARDE 

Voilà, chef. On a tiré au sort pour savoir celui qui viendrait. Et le sort est tombé sur 

moi. Alors, voilà, chef. Je suis venu parce qu’on a pensé qu’il valait mieux qu’il n’y en ait 

qu’un qui explique, et puis parce qu’on ne pouvait pas abandonner le poste tous les trois. 

On est les trois du piquet de garde, chef, autour du cadavre. 

CRÉON 

Qu’as-tu à me dire? 

LE GARDE 

On est trois. chef. Je ne suis pas tout seul. Les autres, c’est Durand et le garde de 

première classe Boudousse. 

CRÉON 

Pourquoi n’est-ce pas le première classe qui est venu? 

LE GARDE 

N’est-ce pas, chef? Je l’ai dit tout de suite, moi. C’est le première classe qui doit y 

aller. Quand il n’y a pas de gradé, c’est le première classe qui est responsable. Mais les 

autres, ils ont dit non et ils ont voulu tirer au sort. Faut-il que j’aille chercher le première 

classe, chef? 

CRÉON 

Non. Parle, toi, puisque tu es là. 

LE GARDE 

J’ai dix-sept ans de service. Je suis engagé volontaire, la médaille, deux citations. Je 

suis bien noté, chef. Moi, je suis service. Je ne connais que ce qui est commandé. Mes 

supérieurs, ils disent toujours: «Avec Jonas, on est tranquille.» 

CRÉON 

C’est bon. Parle. De quoi as-tu peur? 

LE GARDE 

Régulièrement, ça aurait dû être le première classe. Moi je suis proposé première 

classe, mais je ne suis pas encore promu. Je devais être promu en juin. 

CRÉON 

Vas-tu parler, enfin? S’il est arrivé quelque chose, vous êtes tous les trois 

responsables. Ne cherche plus qui devrait être là.


LE GARDE 

Hé bien, voilà, chef: le cadavre… On a veilllé, pourtant! On avait la relève de deux 

heures, la plus dure. Vous savez ce que c’est, au moment où la nuit va finir. Ce plomb 

entre les yeux, la nuque qui tire, et puis toutes ces ombres qui bougent et le brouillard 

du petit matin qui se lève… Ah! ils ont bien choisi leur heure!… On était là, on parlait, on 

battait la semelle… On ne dormait pas, chef, ça, on peut vous le jurer tous les trois qu’on 

ne dormait pas! D’ailleurs, avec le froid qu’il faisait… Tout d’un coup, moi je regarde le 

cadavre… On était à deux pas, mais moi je le regardais de temps en temps tout de 

même… Je suis comme ça, moi, chef, je suis méticuleux. C’est pour ça que mes 

supérieurs, ils disent: «Avec Jonas…» (Un geste de Créon l’arrête, il crie soudain.) C’est 

moi qui l’ai vu le premier, chef! Les autres vous le diront, c’est moi qui ai donné le premier 

l’alarme. 

CRÉON 

L’alarme? Pourquoi? 

LE GARDE 

Le cadavre, chef. Quelqu’un l’avait recouvert. Oh! pas grand-chose. Ils n’avaient pas eu 

le temps, avec nous à côté. Seulement un peu de terre… Mais assez tout de même pour 

le cacher aux vautours. 

CRÉON, va à lui. 

Tu es sûr que ce n’est pas une bête en grattant? 

LE GARDE 

Non, chef. On a d’abord espéré ça, nous aussi. Mais la terre était jetée sur lui. Selon 

les rites. C’est quelqu’un qui savait ce qu’il faisait. 

CRÉON 

Qui a osé? Qui a été assez fou pour braver ma loi? As-tu relevé des traces? 

LE GARDE 

Rien, chef. Rien qu’un pas plus léger qu’un passage d’oiseau. Après, en cherchant 

mieux, le garde Durand a trouvé plus loin une pelle, une petite pelle d’enfant toute vieille, 

toute rouillée. On a pensé que ça ne pouvait pas être un enfant qui avait fait le coup. Le 

première classe l’a gardée tout de même pour l’enquête. 

CRÉON, rêve un peu. 

Un enfant… L’opposition brisée qui sourd et mine déjà partout. Les amis de Polynice 

avec leur or bloqué dans Thèbes, les chefs de la plèbe puant l’ail, soudainement alliés 

aux princes, et les prêtres essayant de pêcher quelque chose au milieu de tout cela... 

Un enfant! Ils ont dû penser que ce serait plus touchant. Je le vois d’ici, leur enfant, avec 

sa gueule de tueur appointé et la petite pelle soigneusement enveloppée dans du papier 

sous sa veste. A moins qu’ils n’aient dressé un vrai enfant, avec des phrases… Une 

innocence inestimable pour le parti. Un vrai petit garçon pâle qui crachera devant mes 

fusils. Un précieux sang bien frais sur mes mains, double aubaine. (Il va à l’homme.) 

Mais ils ont des complices, et dans ma garde, peut-être. Ecoute bien, toi…


LE GARDE 

Chef, on a fait tout ce qu’on devait faire! Durand s’est assis une demie-heure parce 

qu’il avait mal aux pieds, mais moi, chef, je suis resté tout le temps debout. Le première 

classe vous le dira. 

CRÉON 

A qui avez-vous déjà parlé de cette affaire? 

LE GARDE 

A personne, chef. On a tout de suite tiré au sort, et je suis venu. 

CRÉON 

Ecoute bien. Votre garde est doublée. Renvoyez la relève. Voilà l’ordre. Je ne veux 

que vous près du cadavre. Et pas un mot. Vous êtes tous coupables d’une négligence, 

vous serez punis de toute façon, mais si tu parles, si le bruit court dans la ville qu’on a 

recouvert le cadavre de Polynice, vous mourrez tous les trois. 

LE GARDE, gueule. 

On n’a pas parlé, chef, je vous le jure! Mais, moi, j’étais ici, et peut-être que les autres, 

ils l’ont déjà dit à la relève… (Il sue à grosses gouttes, il bafouille.) Chef, j’ai deux 

enfants,. Il y en a un qui est tout petit. Vous témoignerez pour moi que j’étais ici, chef, 

devant le conseil de guerre. J’étais ici, moi, avec vous! J’ai un témoin! Si on a parlé, ça 

sera les autres, ça ne sera pas moi! J’ai un témoin, moi! 

CRÉON 

Va vite. Si personne ne sait, tu vivras. (Le garde sort en courant. Créon reste un 

instant muet. Soudain, il murmure.) Un enfant… (Il a pris le petit page par l’épaule.) 

Viens, petit. Il faut que nous allions raconter tout cela maintenant… Et puis, la jolie 

besogne commencera. Tu mourrais, toi, pour moi? Tu crois que tu irais avec ta petite 

pelle? (Le petit le regarde. Il sort avec lui, lui caressant la tête.) Oui, bien sûr, tu irais tout 

de suite, toi aussi… (On l’entend soupirer encore en sortant.) Un enfant… 

Ils sont sortis. Le choeur entre. 

LE CHOEUR 

Et voilà. Maintenant, le ressort est bandé. Cela n’a plus qu’ se dérouler tout seul. C’est 

cela qui est commode dans la tragédie. On donne le petit coup de pouce pour que cela 

démarre, rien, un regard pendant une seconde à une fille qui passe et lève les bras dans 

la rue, une envie d’honneur un beau matin, au réveil, comme de quelque chose qui se 

mange, une question de trop que l’on se pose un soir… C’est tout. Après, on n’a plus qu’à 

laisser faire. On est tranquille. Cela roule tout seul. C’est minutieux, bien huilé depuis 

toujours. La mort, la trahison, le désespoir sont là, tout prêts, et les éclats, et les orages, 

et les silences, tous les silences: le silence quand le bras du bourreau se lève à la fin, le 

silence au commencement quand les deux amants sont nus l’un en face de l’autre pour la 

première fois, sans oser bouger tout de suite, dans la chambre sombre, le silence quand 

les cris de la foule éclatent autour du vainqueur et on dirait un film dont le son s’est 

enrayé, toutes ces bouches ouvertes dont il ne sort rien, toute cette clameur qui n’est


qu’une image, et le vainqueur, déjà vaincu, seul au milieu de son silence… 

C’est propre, la tragédie. C’est reposant, c’est sûr… Dans le drame, avec ces traîtres, 

avec ces méchants acharnés, cette innocence persécutée, ces vengeurs, ces terreneuve, 

ces lueurs d’espoir, cela devient épouvantable de mourir, comme un accident. On 

aurait peut-être pu se sauver, le bon jeune homme aurait peut-être pu arriver à temps 

avec les gendarmes. Dans la tragédie, on est tranquille. D’abord, on est entre soi. On est 

tous innocents, en somme! Ce n’est pas parce qu’il y en a un qui tue et l’autre qui est tué. 

C’est une question de distribution. Et puis, surtout, c’est reposant, la tragédie, parce qu’on 

sait qu’il ny a plus d’espoir, le sale espoir; qu’on est pris, qu’on est enfin pris comme un 

rat, avec tout le ciel sur son dos, et qu’on n’a plus qu’à crier, pas à gémir, non, pas à se 

plaindre, à gueuler à pleine voix ce qu’on avait à dire, qu’on n’avait jamais dit et qu’on ne 

savait peut-être même pas encore. Et pour rien: pour se le dire à soi, pour l’apprendre, 

soi. Dans le drame, on se débat parce qu’on espère en sortir. C’est ignoble, c’est utilitaire. 

Là, c’est gratuit. C’est pour les rois. Et il ny a plus rien à tenter, enfin! 

Antigone est entrée, poussée par les gardes. 

LE CHOEUR 

Alors, voilà, cela commence. La petite Antigone est prise. La petite Antigone va 

pouvoir être elle-même pour la première fois. 

Le choeur disparaît, tandis que les gardes poussent Antigone en scène. 

LE GARDE, qui a repris tout son aplomb. 

Allez, allez, pas d’histoires! Vous vous expliquerez devant le chef. Moi, je ne connais 

que la consigne. Ce que vous aviez à faire là, je ne veux pas le savoir. Tout le monde a 

des escuses, tout le monde a quelque chose à objecter. S’il fallait écouter les gens, s’il 

fallait essayer de comprendre, on serait propres. Allez, allez! Tenez-la, vous autres, et 

pas d’histoires! Moi, ce qu’elle a à dire, je ne veux pas le savoir! 

ANTIGONE 

Dis-leur de me lâcher, avec leurs sales mains, ils me font mal. 

LE GARDE 

Leurs sales mains? Vous pourriez être polie, Mademoiselle… Moi, je suis poli. 

ANTIGONE 

Dis-leur de me lâcher. Je suis la fille d’OEdipe, je suis Antigone. Je ne me sauverai 

pas. 

LE GARDE 

La fille d’OEdipe, oui! Les putains qu’on ramasse à la garde de nuit, elles disent aussi 

de se méfier, qu’elles sont la bonne amie du préfet de police! 

ILs rigolent. 

ANTIGONE


Je veux bien mourir, mais pas qu’ils me touchent! 

LE GARDE 

Et les cadavres, dis, et la terre, ça ne te fait pas peur à toucher? Tu dis «leurs sales 

mains»! Regarde un peu les tiennes. 

Antigone regarde ses mains tenues par les menottes avec un petit sourire. Elles sont 

pleines de terre. 

LE GARDE 

On te l’avait prise, ta pelle? Il a fallu que tu refasses ça avec tes ongles, la deuxième 

fois? Ah! cette audace. Je tourne le dos une seconde, je te demande une chique, et 

allez, le temps de me la caler dans la joue, le temps de dire merci, elle était là, à gratter 

comme une petite hyène. Et en plein jour! Et c’est qu’elle se débattait, cette garce, quand 

j’ai voulu la prendre! C’est qu’elle voulait me sauter aux yeux! Elle criait qu’il fallait qu’elle 

finisse… C’est une folle, oui! 

LE DEUXIÈME GARDE 

J’en ai arrêté une autre, de folle, l’autre jour. Elle montrait son cul aux gens 

LE GARDE 

Dis, Boudousse, qu’est-ce qu’on va se payer comme gueuleton tous les trois, pour 

fêter ça! 


Chez la Tordue. Il est bon, son rouge. 

LE TROISIÈME GARDE 

On a quartier libre, dimanche. Si on emmenait les femmes? 

LE GARDE 

Non, entre nous qu’on rigole… Avec les femmes, il y a toujours des histoires, et puis 

les moutards qui veulent pisser. Ah! dis, Boudousse, tout à l’heure, on ne croyait pas 

qu’on aurait envie de rigoler comme ça, nous autres! 


Ils vont peut-être nous donner une récompense. 

LE GARDE 

Ça se peut, si c’est important. 


Flanchard, de la Troisième, quand il a mis la main sur l’incendiaire, le mois dernier, il a 

eu le mois double. 


Ah, dis donc! Si on a le mois double, je propose: au lieu d’aller chez la Tordue, on va


au Palais arabe. 

LE GARDE 

Pour boire? T’es pas fou? Ils te vendent la bouteille le double au Palais. Pour monter, 

d’accord. Ecoutez-moi, je vais vous dire: on va d’abord chez la Tordue, on se les cale 

comme il faut et après on va au Palais. Dis, Boudousse, tu te rappelles la grosse, du 

palais? 


Ah! ce que t’étais saoul, toi, ce jour-là! 


Mais nos femmes, si on a le mois double, elles le sauront. Si ça se trouve, on sera 

peut-être publiquement félicités. 

LE GARDE 

Alors, on verra. La rigolade c’est autre chose. S’il y a une cérémonie dans la cour de 

la caserne, comme pour les décorations, les femmes viendront aussi, et les gosses. Et 

alors on ira tous chez la Tordue. 


Oui, mais il faudra lui commander le menu d’avance. 

ANTIGONE, demande d’une petite voix. 

Je voudrais m’asseoir un peu, s’il vous plaît. 

LE GARDE, après un temps de réflexion. 

C’est bon, quelle s’asseye. Mais ne la lâchez pas, vous autres. 

Créon entre, le garde gueule aussitôt. 

LE GARDE 

Garde à vous! 

CRÉON, s’est arrêté, surpris. 

Lâchez cette jeune fille. Qu’est-ce que c’est? 

LE GARDE 

C’est le piquet de garde, chef. On est venu avec les camarades. 

CRÉON 

Qui garde le corps? 

LE GARDE 

On a appelé la relève, chef. 

CRÉON


Je t’avais dit de la renvoyer! Je t’avais dit de ne rien dire. 

LE GARDE 

On n’a rien dit, chef. Mais comme on a arrêté celle-là, on a pensé qu’il fallait qu’on 

vienne. Et cette fois on n’a pas tiré au sort. On a préféré venir tous les trois. 

CRÉON 

Imbéciles! (A Antigone.) Où t’ont-ils arrêtée? 

LE GARDE 

Près du cadavre, chef. 

CRÉON 

Qu’allais-tu faire près du cadavre de ton frére? Tu savais que j’avais interdit de 

l’approcher. 

LE GARDE 

Ce qu’elle faisait, chef? C’est pour ça qu’on vous l’amène. Elle grattait la terre avec ses 

mains. Elle était en train de le recouvrir encore une fois. 

CRÉON 

Sais-tu bien ce que tu es en train de dire, toi? 

LE GARDE 

Chef, vous pouvez demander aux autres. On avait dégagé le corps à mon retour; 

mais avec le soleil qui chauffait, comme il commençait à sentir, on s’est mis sur une 

petite hauteur, pas loin, pour être dans le vent. On se disait qu’en plein jour on ne 

risquait rien. Pourtant, on avait décidé, pour être plus sûrs, qu’il y en aurait toujours un 

de nous trois qui le regarderait. Mais à midi, en plein soleil, et puis avec l’odeur qui 

montait depuis que le vent était tombé, c’était comme un coup de massue. J’avais beau 

écarquiller les yeux, ça tremblait comme de la gélatine, je voyais plus. Je vais au 

camarade lui demander une chique, pour passer ça… Le temps que je me la cale à la 

joue, chef, le temps que je lui dise merci, je me retourne: elle était là à gratter avec ses 

mains. En plein jour! Elle devait bien penser qu’on ne pouvait pas ne pas la voir. Et 

quand elle a vu que je lui courais dessus, vous croyez qu’elle s’est arrêtée, qu’elle a 

essayé de se sauver, peut-être? Non. Elle a continué de toutes ses forces aussi vite 

qu’elle pouvait, comme si elle ne me voyait pas arriver. Et quand je l’ai empoignée, elle 

se débattait comme une diablesse, elle voulait continuer encore, elle me criait de la 

laisser, que le corps n’était pas encore tout à fait recouvert. 

CRÉON, à Antigone. 

C’est vrai? 

ANTIGONE 

Oui, c’est vrai. 

LE GARDE


On a découvert le corps, comme de juste, et puis on a passé la relève, sans parler de 

rien, et on est venu vous l’amener, chef. Voilà. 

CRÉON 

Et cette nuit, la première fois, c’était toi aussi? 

ANTIGONE 

Oui. C’était moi. Avec une petite pelle de fer qui nous servait à faire des châteaux de 

sable sur la plage, pendant les vacances. C’était justement la pelle de Polynice. Il avait 

gravé son nom au couteau sur le manche. C’est pour cela que je l’ai laissée près de lui. 

Mais ils l’ont prise. Alors la seconde fois, j’ai dû recommencer avec mes mains. 

LE GARDE 

On aurait dit une petite bête qui grattait. Même qu’au premier coup d’oeil, avec l’air 

chaud qui tremblait, le camarade dit: «Mais non, c’est une bête.» «Penses-tu, je lui dis, 

c’est trop fin pour une bête. C’est une fille.» 

CRÉON 

C’est bien. On vous demandera peut-être un rapport tout à l’heure. Pour le moment, 

laissez-moi seul avec elle. Conduis ces hommes à côté, petit. Et qui’ls restent au secret 

jusqu’à ce que je revienne les voir. 

LE GARDE 

Faut-il lui remettre les menottes, chef? 

CRÉON 

Non. 

Les gardes sont sortis, précédés par le petit page. 

Créon et Antigone sont seuls l’un en face de l’autre. 

CRÉON 

Avais-tu parlé de ton projet à quelqu’un? 

ANTIGONE 

Non. 

CRÉON 

As-tu rencontré quelqu’un sur ta route? 

ANTIGONE 

Non, personne. 

CRÉON 

Tu es bien sûre? 

ANTIGONE


Oui. 

CRÉON 

Alors, écoute: tu vas rentrer chez toi, te coucher, dire que tu es malade, que tu n’es 

pas sortie depuis hier. Ta nourrice dira comme toi. Je ferai disparaître ces trois hommes. 

ANTIGONE 

Pourquoi? Puisque vous savez bien que je recommencerai. 

Un silence. Ils se regardent. 

CRÉON 

Pourquoi as-tu tenté d’enterrer ton frère? 

ANTIGONE 

Je le devais. 

CRÉON 

Je l’avais interdit. 

ANTIGONE, doucement. 

Je le devais tout de même. Ceux qu’on n’enterre pas errent éternellement sans jamais 

trouver de repos. Si mon frère vivant était rentré harassé d’une longue chasse, je lui 

aurais enlevé ses chaussures, je lui aurais fait à manger, je lui aurais préparé son lit… 

Polynice aujourd’hui a achevé sa chasse. Il rentre à la maison où mon père et ma mère, 

et Etéocle aussi, l’attendent. Il a droit au repos. 

CRÉON 

C’était un révolté et un traître, tu le savais. 

ANTIGONE 

C’était mon frère. 

CRÉON 

Tu avais entendu proclamer l’édit aux carrefours, tu avais lu l’affiche sur tous les murs 

de la ville? 

ANTIGONE 

Oui. 

CRÉON 

Tu savais le sort qui était promis à celui, quel qu’il soit, qui oserait lui rendre les 

honneurs funèbres? 

ANTIGONE 

Oui, je le savais.


CRÉON 

Tu as peut-être cru que d’être la fille d’OEdipe, la fille de l’orgueil d’OEdipe, c’était assez 

pour être au-dessus de la loi. 

ANTIGONE 

Non. Je n’ai pas cru cela. 

CRÉON 

La loi est d’abord faite pour toi, Antigone, la loi est d’abord faite pour les filles des rois! 

ANTIGONE 

Si j’avais été une servante en train de faire sa vaisselle, quand j’ai entendu lire l’édit, 

j’aurais essuyé l’eau grasse de mes bras et je serais sortie avec mon tablier pour aller 

enterrer mon frère. 

CRÉON 

Ce n’est pas vrai. Si tu avais été une servante, tu n’aurais pas douté que tu allais 

mourir et tu serais restée à pleurer ton frère chez toi. Seulement tu as pensé que tu étais 

de race royale, ma nièce et la fiancée de mon fils, et que, quoi qu’il arrive, je n’oserais 

pas te faire mourir. 

ANTIGONE 

Vous vous trompez. J’étais certaine que vous me feriez mourir au contraire. 

CRÉON, la regarde et murmure soudain. 

L’orgueil d’OEdipe. Tu es l’orgueil d’OEdipe. Oui, maintenant que je l’ai trouvé au fond de 

tes yeux, je te crois. Tu as dû penser que je te ferais mourir. Et cela te paraissait un 

dénouement tout naturel pour toi, orgueilleuse! Pour ton père non plus je ne dis pas le 

bonheur, il n’en était pas question le malheur humain, c’était trop peu. L’humain vous gêne 

aux entournures de la famille. Il vous faut un tête à tête avec le destin et la mort. Et tuer 

votre père et coucher avec votre mère et apprendre tout cela après, avidement, mot par 

mot. Quel breuvage, hein, les mots qui vous condamnent? Et comme on les boit 

goulûment quand on s’appelle OEdipe, ou Antigone. Et le plus simple, après, c’est encore 

de se crever les yeux et d’aller mendier avec ses enfants sur les routes… Hé bien, non. 

Ces temps sont révolus pour Thèbes. Thèbes a droit maintenant à un prince sans 

histoire. Moi, je m’appelle seulement Créon, Dieu merci. J’ai mes deux pieds par terre, 

mes deux mains enfoncées dans mes poches, et, puisque je suis roi, j’ai résolu, avec 

moins d’ambition que ton père, de m’employer tout simplement à rendre l’ordre de ce 

monde un peu moins absurde, si c’est possible. Ce n’est même pas une aventure, c’est 

un métier pour tous les jours et pas toujours drôle, comme tous les métiers. Mais 

puisque je suis là pour le faire, je vais le faire… Et si demain un messager crasseux 

dévale du fond des montagnes pour m’annoncer qu’il n’est pas très sûr non plus de ma 

naissance, je le prierai tout simplement de s’en retourner d’où il vient et je ne m’en irai pas 

pour si peu regarder ta tante sous le nez et me mettre à confronter les dates. Les rois 

ont autre chose à faire que du pathétique personnel, ma petite fille. (Il a été à elle, il lui 

prend le bras.) Alors, écoute-moi bien. Tu es Antigone, tu es la fille d’OEdipe, soit, mais tu 

as vingt ans et il n’y a pas longtemps encore tout cela se serait réglé par du pain sec et


une paire de giffles. (Il la regarde, souriant.) Te faire mourir! Tu ne t’es pas regardée, 

moineau! Tu es trop maigre. Grossis un peu, plutôt, pour faire un gros garçon à Hémon. 

Thèbes en a besoin plus que de ta mort, je te l’assure. Tu vas rentrer chez toi tout de 

suite, faire ce que je t’ai dit et te taire. Je me charge du silence des autres. Allez, va! Et 

ne me foudroie pas comme cela du regard. Tu me prends pour une brute, c’est entendu, 

et tu dois penser que je suis décidément bien prosaïque. Mais je t’aime bien tout de 

même, avec ton sale caractère. N’oublie pas que c’est moi qui t’ai fait cadeau de ta 

première poupée, il ny a pas si longtemps. 

Antigone ne répond pas. Elle va sortir. Il l’arrête. 

CRÉON 

Antigone! C’est par cette porte qu’on regagne ta chambre. Où t’en vas-tu par là? 

ANTIGONE, s’est arrêtée, elle lui répond doucement, sans forfanterie. 

Vous le savez bien… 

Un silence. Ils se regardent encore debout l’un en face de l’autre. 

CRÉON, murmure, comme pour lui. 

Quel jeu joues-tu? 

ANTIGONE 

Je ne joue pas. 

CRÉON 

Tu ne comprends donc pas que si quelqu’un d’autre que ces trois brutes sait tout à 

l’heure ce que tu as tenté de faire, je serai obligé de te faire mourir? Si tu te tais 

maintenant, si tu renonces à cette folie, j’ai une chance de te sauver, mais je ne l’aurai 

plus dans cinq minutes. Le comprends-tu? 

ANTIGONE 

Il faut que j’aille enterrer mon frère que ces hommes ont découvert. 

CRÉON 

Tu irais refaire ce geste absurde? Il y a une autre garde autour du corps de Polynice 

et, même si tu parviens à le recouvrir encore, on dégagera son cadavre, tu le sais bien. 

Que peux-tu donc sinon t’ensanglanter encore les ongles et te faire prendre? 

ANTIGONE 

Rien d’autre que cela, je le sais. Mais cela, du moins, je le peux. Et il faut faire ce que 

l’on peut. 

CRÉON 

Tu y crois donc vraiment, toi, à cet enterrement dans les règles? A cette ombre de ton 

frère condamnée à errer toujours si on ne jette pas sur le cadavre un petit peu de terre 

avec la formule du prêtre? Tu leur a déjà entendu la réciter, aux prêtres de Thèbes, la


formule? Tu as vu ces pauvres têtes d’employés fatigués écourtant les gestes, avalant 

les mots, bâclant ce mort pour en prendre un autre avant le repas de midi? 

ANTIGONE 

Oui, je les ai vus. 

CRÉON 

Est-ce que tu n’as jamais pensé alors que si c’était un être que tu aimais vraiment, qui 

était là, couché dans cette boîte, tu te mettrais à hurler tout d’un coup? A leur crier de se 

taire, de s’en aller? 

ANTIGONE 

Si, je l’ai pensé. 

CRÉON 

Et tu risques la mort maintenant parce que j’ai refusé à ton frère ce passeport 

dérisoire, ce bredouillage en série sur sa dépouille, cette pantomime dont tu aurais été 

la première à avoir honte et mal si on l’avait jouée. C’est absurde! 

ANTIGONE 

Oui, c’est absurde. 

CRÉON 

Pourquoi fais-tu ce geste, alors? Pour les autres, pour ceux qui y croient? Pour les 

dresser contre moi? 

ANTIGONE 

Non. 

CRÉON 

Ni pour les autres, ni pour ton frère? Pour qui alors? 

ANTIGONE 

Pour personne. Pour moi. 

CRÉON, la regarde en silence. 

Tu as donc bien envie de mourir? Tu as l’air d’un petit gibier pris. 

ANTIGONE 

Ne vous attendrissez pas sur moi. Faites comme moi. Faites ce que vous avez à 

faire. Mais si vous êtes un être humain, faites-le vite. Voilà tout ce que je vous demande. 

Je n’aurai pas du courage éternellement, c’est vrai. 

CRÉON, se rapproche. 

Je veux te sauver, Antigone. 

ANTIGONE


Vous êtes le roi, vous pouvez tout, mais cela, vous ne le pouvez pas. 

CRÉON 

Tu crois? 

ANTIGONE 

Ni me sauver, ni me contraindre. 

CRÉON 

Orgueilleuse! Petite OEdipe! 

ANTIGONE 

Vous pouvez seulement me faire mourir. 

CRÉON 

Et si je te fais torturer? 

ANTIGONE 

Pourquoi? Pour que je pleure, que je demande grâce, pour que je jure tout ce qu’on 

voudra, et que je recommence après, quand je n’aurai plus mal? 

CRÉON, lui serre le bras. 

Ecoute-moi bien. J’ai le mauvais rôle, c’est entendu, et tu as le bon. Et tu le sens. Mais 

N’en profite tout de même pas trop, petite peste… Si j’étais une bonne brute ordinaire de 

tyran, il y aurait déjà longtemps qu’on t’aurait arraché la langue, tiré les membres aux 

tenailles, ou jeté dans un trou. Mais tu vois dans mes yeux quelque chose qui hésite, tu 

vois que je te laisse parler au lieu d’appeler mes soldats; alors, tu nargues, tu attaques 

tant que tu peux. Où veux-tu en venir, petite furie? 

ANTIGONE 

Lâchez-moi. Vous me faites mal au bras avec votre main. 

CRÉON, qui serre plus fort. 

Non. Moi, je suis le plus fort comme cela, j’en profite aussi. 

ANTIGONE, pousse un petit cri. 

Aïe! 

CRÉON,dont les yeux rient. 

C’est peut-être ce que je devrais faire après tout, tout simplement, te tordre le poignet, 

te tirer les cheveux comme on fait aux filles dans les jeux. (Il la regarde encore. Il 

redevient grave. Il lui dit tout près.) Je suis ton oncle, c’est entendu, mais nous ne 

sommes pas tendres les uns pour les autres, dans la famille. Cela ne te semble pas 

drôle, tout de même, ce roi bafoué qui t’écoute, ce vieil homme qui peut tout et qui en a 

vu tuer d’autres, je t’assure, et d’aussi attendrissants que toi, et qui est là, à se donner 

toute cette peine pour essayer de t’empêcher de mourir?


ANTIGONE, après un temps. 

Vous serrez trop, maintenant. Cela ne me fait même plus mal. Je n’ai plus de bras. 

CRÉON, la regarde et la lâche avec un petit sourire. Il murmure. 

Dieu sait pourtant si j’ai autre chose à faire aujourd’hui, mais je vais tout de même 

perdre le temps qu’il faudra et te sauver, petite peste. (Il la fait asseoir sur une chaise au 

milieu de la pièce. Il enlève sa veste, il s’avance vers elle, lourd, puissant, en bras de 

chemise.) Au lendemain d’une révolution ratée, il y a du pain sur la planche, je te 

l’assure. Mais les affaires urgentes attendront. Je ne veux pas te laisser mourir dans une 

histoire de politique. Tu vaux mieux que cela. Parce que ton Polynice, cette ombre 

éplorée et ce corps qui se décompose entre ses gardes et tout ce pathétique qui 

t’enflamme, ce n’est qu’une histoire de politique. D’abord, je ne suis pas tendre, mais je 

suis délicat; j’aime ce qui est propre, net, bien lavé. Tu crois que cela ne me dégoûte pas 

autant que toi, cette viande qui pourrit au soleil? Le soir, quand le vent vient de la mer, 

on la sent déjà du palais. Cela me soulève le coeur. Pourtant, je ne vais même pas 

fermer ma fenêtre. C’est ignoble, et je peux même le dire à toi, c’est bête, 

monstrueusement bête, mais il faut que tout Thèbes sente cela pendant quelque temps. 

Tu penses bien que je l’aurais fait enterrer, ton frère, ne fût-ce que pour l’hygiène! Mais 

pour que les brutes que je gouverne comprennent, il faut que cela pue le cadavre de 

Polynice dans toute la ville, pendant un mois. 

ANTIGONE 

Vous êtes odieux! 

CRÉON 

Oui mon petit. C’est le métier qui le veut. Ce qu’on peut discuter c’est s’il faut le faire 

ou ne pas le faire. Mais si on le fait, il faut le faire comme cela. 

ANTIGONE 

Pourquoi le faites-vous? 

CRÉON 

Un matin, je me suis réveillé roi de Thèbes. Et Dieu sait si j’aimais autre chose dans la 

vie que d’être puissant… 

ANTIGONE 

Il fallait dire non, alors! 

CRÉON 

Je le pouvais. Seulement, je me suis senti tout d’un coup comme un ouvrier qui 

refusait un ouvrage. Cela ne m’a pas paru honnête. J’ai dit oui. 

ANTIGONE 

Hé bien, tant pis pour vous. Moi, je n’ai pas dit «oui»! Qu’est-ce que vous voulez que 

cela me fasse, à moi, votre politique, vos nécessités, vos pauvres histoires? Moi, je peux 

dire «non» encore à tout ce que je n’aime pas et je suis seul juge. Et vous, avec votre 

couronne, avec vos gardes, avec votre attirail, vous pouvez seulement me faire mourir


parce que vous avez dit «oui». 

CRÉON 

Ecoute-moi. 

ANTIGONE 

Si je veux, moi, je peux ne pas vous écouter. Vous avez dit «oui». Je n’ai plus rien à 

apprendre de vous. Pas vous. Vous êtes là, à boire mes paroles. Et si vous n’appelez 

pas vos gardes, c’est pour m’écouter jusqu’au bout. 

CRÉON 

Tu m’amuses. 

ANTIGONE 

Non. Je vous fais peur. C’est pour cela que vous essayez de me sauver. Ce serait 

tout de même plus commode de garder une petite Antigone vivante et muette dans ce 

palais. Vous êtes trop sensible pour faire un bon tyran, voilà tout. Mais vous allez tout de 

même me faire mourir tout à l’heure, vous le savez, et c’est pour cela que vous avez 

peur. C’est laid un homme qui a peur. 

CRÉON, sourdement. 

Eh bien, oui, j’ai peur d’être obligé de te faire tuer si tu t’obstines. Et je ne le voudrais 

pas. 

ANTIGONE 

Moi, je ne suis pas obligée de faire ce que je ne voudrais pas! Vous n’auriez pas voulu 

non plus, peut-être, refuser une tombe à mon frère? Dites-le donc, que vous ne l’auriez 

pas voulu? 

CRÉON 

Je te l’ai dit. 

ANTIGONE 

Et vous l’avez fait tout de même. Et maintenant, vous allez me faire tuer sans le 

vouloir. Et c’est cela, être roi! 

CRÉON 

Oui, c’est cela! 

ANTIGONE 

Pauvre Créon! Avec mes ongles cassés et pleins de terre et les bleus que tes gardes 

m’ont fait aux bras, avec ma peur qui me tord le ventre, moi je suis reine. 

CRÉON 

Alors, aie pitié de moi, vis. Le cadavre de ton frère qui pourrit sous mes fenêtres, c’est 

assez payé pour que l’ordre règne dans Thèbes. Mon fils t’aime. Ne m’oblige pas à payer 

avec toi encore. J’ai assez payé.


ANTIGONE 

Non. Vous avez dit «oui». Vous ne vous arrêterez jamais de payer maintenant! 

CRÉON, la secoue soudain, hors de lui. 

Mais, bon Dieu! Essaie de comprendre une minute, toi aussi, petite idiote! J’ai bien 

essayé de te comprendre, moi. Il faut pourtant qu’il y en ait qui disent oui. Il faut pourtant 

qu’il y en ait qui mènent la barque. Cela prend l’eau de toutes parts, c’est plein de 

crimes, de bêtise, de misère… Et le gouvernail est là qui ballotte. L’équipage ne veut 

plus rien faire, il ne pense qu’à piller la cale et les officiers sont déjà en train de se 

construire un petit radeau confortable, rien que pour eux, avec toute la provision d’eau 

douce, pour tirer au moins leurs os de là. Et le mât craque, et le vent siffle, et les voiles 

vont se déchirer, et toutes ces brutes vont crever toutes ensemble, parce qu’elles ne 

pensent qu’à leur peau, à leur précieuse peau et à leurs petites affaires. Crois-tu, alors, 

qu’on a le temps de faire le raffiné, de savoir s’il faut dire «oui» ou «non», de se 

demander s’il ne faudra pas payer trop cher un jour, et si on pourra encore être un 

homme après? On prend le bout de bois, on redresse devant la montagne d’eau, on 

gueule un ordre et on tire dans le tas, sur le premier qui s’avance. Dans le tas! Cela n’a 

pas de nom. C’est comme la vague qui vient de s’abattre sur le pont devant vous; le vent 

qui vous giffle, et la chose qui tombe devant le groupe n’a pas de nom. C’était peut-être 

celui qui t’avait donné du feu en souriant la veille. Il n’a plus de nom. Et toi non plus tu 

n’as plus de nom, cramponné à la barre. Il n’y a plus que le bateau qui ait un nom et la 

tempête. Est-ce que tu le comprends, cela? 

ANTIGONE, secoue la tête. 

Je ne veux pas comprendre. C’est bon pour vous. Moi, je suis là pour autre chose que 

pour comprendre. Je suis là pour vous dire non et pour mourir. 

CRÉON 

C’est facile de dire non! 

ANTIGONE 

Pas toujours. 

CRÉON 

Pour dire oui, il faut suer et retrousser ses manches, empoigner la vie à pleines mains 

et s’en mettre jusqu’aux coudes. C’est facile de dire non, même si on doit mourir. Il n’y a 

qu’à ne pas bouger et attendre. Attendre pour vivre, attendre même pour qu’on vous tue. 

C’est trop lâche. C’est une invention des hommes. Tu imagines un monde où les arbres 

aussi auraient dit non contre la sève, où les bêtes auraient dit non contre l’instinct de la 

chasse ou de l’amour? Les bêtes, elles au moins, elle sont bonnes et simples et dures. 

Elles vont, se poussant les unes après les autres, courageusement, sur le même 

chemin. Et si elles tombent, les autres passent et il peut s’en perdre autant que l’on veut, 

il en restera toujours une de chaque espèce prête à refaire des petits et à reprendre le 

même chemin avec le même courage, toute pareille à celles qui sont passées avant. 

ANTIGONE


Quel rêve, hein, pour un roi, des bêtes! Ce serait si simple. 

Un silence, Créon la regarde. 

CRÉON 

Tu me méprises, n’est-ce pas? (Elle ne répond pas, il continue comme pour lui.) C’est 

drôle: Je l’ai souvent imaginé, ce dialogue avec un petit jeune homme pâle qui aurait 

essayé de me tuer et dont je ne pourrais rien tirer après que du mépris. Mais je ne 

pensais pas que ce serait avec toi et pour quelque chose d’aussi bête… (Il a pris sa tête 

dans ses mains. On sent qu’il est à bout de forces.) Ecoute-moi tout de même pour la 

dernière fois. Mon rôle n’est pas bon, mais c’est mon rôle, et je vais te faire tuer. 

Seulement, avant, je veux que toi aussi tu sois bien sûre du tien. Tu sais pourquoi tu vas 

mourir, Antigone? Tu sais au bas de quelle histoire sordide tu vas signer pour toujours 

ton petit nom sanglant? 

ANTIGONE 

Quelle histoire? 

CRÉON 

Celle d’Etéocle et de Polynice, celle de tes frères. Non, tu crois la savoir, tu ne la sais 

pas. Personne ne la sait dans Thèbes, que moi. Mais il me semble que toi, ce matin, tu 

as aussi le droit de l’apprendre. (Il rêve un temps, la tête dans ses mains, accoudé sur 

ses genoux. On l’entend murmurer.) Ce n’est pas bien beau, tu vas voir. (Et il commence 

sourdement sans regarder Antigone.) Que te rappelles-tu de tes frères, d’abord? Deux 

compagnons de jeux qui te méprisaient sans doute, qui te cassaient tes poupées, se 

chuchotant éternellement des mystères à l’oreille l’un de l’autre pour te faire enrager? 

ANTIGONE 

C’étaient des grands… 

CRÉON 

Après, tu as dû les admirer avec leurs premières cigarettes, leurs premiers pantalons 

longs; et puis ils ont commencé à sortir le soir, à sentir l’homme, et ils ne t’ont plus 

regardée du tout. 

ANTIGONE 

J’étais une fille… 

CRÉON 

Tu voyais bien ta mère pleurer, ton père se mettre en colère, tu entendais claquer les 

portes à leur retour et leurs ricanements dans les couloirs. Et ils passaient devant toi, 

goguenards et veules, sentant le vin. 

ANTIGONE 

Une fois, je m’étais cachée derrière une porte, c’était le matin, nous venions de nous 

lever, et eux, ils rentraient. Polynice m’a vue, il était tout pâle, les yeux brillants et si beau 

dans son vêtement du soir! Il m’a dit: «Tiens, tu es là, toi?» Et il m’a donné une grande


fleur de papier qu’il avait rapportée de sa nuit. 

CRÉON- 

Et tu l’as conservée, n’est-ce pas, cette fleur? Et hier, avant de t’en aller, tu as ouvert 

ton tiroir et tu l’as regardée, longtemps, pour te donner du courage? 

ANTIGONE, tressaille. 

Qui vous a dit cela? 

CRÉON 

Pauvre Antigone, avec ta fleur de cotillon! Sais-tu qui était ton frère? 

ANTIGONE 

Je savais que vous me diriez du mal de lui en tout cas! 

CRÉON 

Un petit fêtard imbécile, un petit carnassier dur et sans âme, une petite brute tout 

juste bonne à aller plus vite que les autres avec ses voitures, à dépenser plus d’argent 

dans les bars. Une fois, j’étais là, ton père venait de lui refuser une grosse somme qu’il 

avait perdue au jeu; il est devenu tout pâle et il a levé le poing en criant un mot ignoble! 

ANTIGONE 

Ce n’est pas vrai! 

CRÉON 

Son poing de brute à toute volée dans le visage de ton père! C’était pitoyable. Ton 

père était assis à sa table, la tête dans ses mains. Il saignait du nez. Il pleurait. Et, dans 

un coin du bureau, Polynice, ricanant, qui allumait une cigarette. 

ANTIGONE, supplie presque maintenant. 

Ce n’est pas vrai! 

CRÉON 

Rappelle-toi, tu avais douze ans. Vous ne l’avez pas revu pendant longtemps. C’est 

vrai, cela? 

ANTIGONE, sourdement. 

Oui, c’est vrai. 

CRÉON 

Cétait après cette dispute. Ton père n’a pas voulu le faire juger. Il s’est engagé dans 

l’armée argyenne. Et, dès qu’il a été chez les Argyens, la chasse à l’homme a commencé 

contre ton père, contre ce vieil homme qui ne se décidait pas à mourir, à lâcher son 

royaume. Les attentats se succédaient et les tueurs que nous prenions finissaient 

toujours par avouer qu’ils avaient reçu de l’argent de lui. Pas seulement de lui, d’ailleurs. 

Car c’est cela que je veux que tu saches, les coulisses de ce drame où tu brûles de jouer 

un rôle, la cuisine. J’ai fait faire hier des funérailles grandioses à Etéocle. Etéocle est un


héros et un saint pour Thèbes maintenant. Tout le peuple était là. Les enfants des 

écoles ont donné tous les sous de leur tirelire pour la couronne; des vieillards, 

faussement émus, ont magnifié, avec des trémolos dans la voix, le bon frère, le fils 

d’OEdipe, le prince royal. Moi aussi, j’ai fait un discours. Et tous les prêtres de Thèbes au 

grand complet, avec la tête de circonstance. Et les honneurs militaires… Il fallait bien. 

Tu penses que je ne pouvais tout de même pas m’offrir le luxe d’une crapule dans les 

deux camps. Mais je vais te dire quelque chose, à toi, quelque chose que je sais seul, 

quelque chose d’effroyable: Etéocle, ce prix de vertu, ne valait pas plus cher que 

Polynice. Le bon fils avait essayé, lui aussi, de faire assassiner son père, le prince loyal 

avait décidé, lui aussi, de vendre Thèbes au plus offrant. Oui, crois-tu que c’est drôle? 

Cette trahison pour laquelle le corps de Polynice est en train de pourrir au soleil, j’ai la 

preuve maintenant qu’Etéocle, qui dort dans son tombeau de marbre, se préparait, lui 

aussi, à la commettre. C’est un hasard si Polynice a réussi son coup avant lui. Nous 

avions affaire à deux larrons en foire qui se trompaient l’un l’autre en nous trompant et 

qui se sont égorgés comme deux petits voyous qu’ils étaient, pour un règlement de 

comptes… Seulement, il s’est trouvé que jai eu besoin de faire un héros de l’un deux. 

Alors, j’ai fait rechercher leurs cadavres au milieu des autres. On les a retrouvés 

embrassés pour la première fois de leur vie sans doute. Ils s’étaient embrochés 

mutuellement, et puis la charge de la cavalerie argyenne leur avait passé dessus. Ils 

étaient en bouillie, Antigone, méconnaissables. J’ai fait ramasser un des corps, le moins 

abîmé des deux, pour mes funérailles nationales, et j’ai donné l’ordre de laisser pourrir 

l’autre où il était. Je ne sais même pas lequel. Et je t’assure que cela m’est bien égal. 

Il y a un long silence, ils ne bougent pas, sans se regarder, puis Antigone dit doucement: 

ANTIGONE 

Pourquoi m’avez-vous raconté cela? 

Créon se lève, remet sa veste. 

CRÉON 

Valait-il mieux te laisser mourir dans cette pauvre histoire? 

ANTIGONE 

Peut-être. Moi, je croyais. 

Il y a un silence encore. Créon sapproche d’elle. 

CRÉON 

Qu’est-ce que tu vas faire maintenant? 

ANTIGONE, se lève comme une somnanbule. 

Je vais remonter dans ma chambre. 

CRÉON 

Ne reste pas trop seule. Va voir Hémon, ce matin. Marie-toi vite.


ANTIGONE, dans un souffle. 

Oui. 

CRÉON 

Tu as toute ta vie devant toi. Notre discussion était bien oiseuse, je t’assure. Tu as ce 

trésor, toi, encore. 

ANTIGONE 

Oui. 

CRÉON 

Rien d’autre ne compte. Et tu allais le gaspiller! Je te comprends, j’aurais fait comme 

toi à vingt ans. C’est pour cela que je buvais tes paroles. J’écoutais du fond du temps un 

petit Créon maigre et pâle comme toi et qui ne pensait qu’à tout donner lui-aussi… 

Marie-toi vite, Antigone, sois heureuse. La vie n’est pas ce que tu crois. C’est une eau 

que les jeunes gens laissent couler sans le savoir, entre leurs doigts ouverts. Ferme tes 

mains, ferme tes mains, vite. Retiens-la. Tu verras, cela deviendra une petite chose dure 

et simple qu’on grignote, assis au soleil. Ils te diront tout le contraire parce qu’ils ont 

besoin de ta force et de ton élan. Ne les écoute pas. Ne m’écoute pas quand je ferai mon 

prochain discours devant le tombeau d’Etéocle. Ce ne sera pas vrai. Rien n’est vrai que 

ce qu’on ne dit pas… Tu l’apprendras, toi aussi, trop tard, la vie c’est un livre qu’on aime, 

c’est un enfant qui joue à vos pieds, un outil qu’on tient bien dans sa main, un banc pour 

se reposer le soir devant sa maison. Tu vas me mépriser encore, mais de découvrir 

cela, tu verras, c’est la consolation dérisoire de vieillir; la vie, ce n’est peut-être tout de 

même que le bonheur. 

ANTIGONE, murmure, le regard perdu. 

Le bonheur… 

CRÉON, a un peu honte soudain. 

Un pauvre mot, hein? 

ANTIGONE 

Quel sera-t-il, mon bonheur? Quelle femme heureuse deviendra-t-elle, la petite 

Antigone? Quelles pauvretés faudra-t-il qu’elle fasse elle aussi, jour par jour, pour 

arracher avec ses dents son petit lambeau de bonheur? Dites, à qui devra-t-elle mentir, 

à qui sourire, à qui se vendre? Qui devra-t-elle laisser mourir en détournant le regard? 

CRÉON, hausse les épaules. 

Tu es folle, tais-toi. 

ANTIGONE 

Non, je ne me tairai pas! Je veux savoir comment je m’y prendrais, moi aussi, pour 

être heureuse. Tout de suite, puisque c’est tout de suite qu’il faut choisir. Vous dites que 

c’est si beau, la vie. Je veux savoir comment je m’y prendrai pour vivre. 

CRÉON


Tu aimes Hémon? 

ANTIGONE 

Oui, j’aime Hémon. J’aime un Hémon dur et jeune; un Hémon exigeant et fidèle, 

comme moi. Mais si votre vie, votre bonheur doivent passer sur lui avec leur usure, si 

Hémon ne doit plus pâlir quand je pâlis, s’il ne doit plus me croire morte quand je suis en 

retard de cinq minutes, s’il ne doit plus se sentir seul au monde et me détester quand je 

ris sans qu’il sache pourquoi, s’il doit devenir près de moi le monsieur Hémon, s’il doit 

appendre à dire «oui», lui aussi, alors je n’aime plus Hémon. 

CRÉON 

Tu ne sais plus ce que tu dis. Tais-toi. 

ANTIGONE 

Si, je sais ce que je dis, mais c’est vous qui ne m’entendez plus. Je vous parle de trop 

loin maintenant, d’un royaume où vous ne pouvez plus entrer avec vos rides, votre 

sagesse, votre ventre. (Elle rit.) Ah! je ris, Créon, je ris parce que je te vois à quinze ans, 

tout d’un coup! C’est le même air d’impuissance et de croire qu’on peut tout. La vie t’a 

seulement ajouté ces petits plis sur le visage et cette graisse autour de toi. 

CRÉON, la secoue. 

Te tairas-tu, enfin? 

ANTIGONE 

Pourquoi veux-tu me faire taire? Parce que tu sais que j’ai raison? Tu crois que je ne 

lis pas dans tes yeux que tu le sais? Tu sais que j’ai raison, mais tu ne l’avoueras jamais 

parce que tu es en train de défendre ton bonheur en ce moment comme un os. 

CRÉON 

Le tien et le mien, oui, imbécile! 

ANTIGONE 

Vous me dégoûtez tous, avec votre bonheur! Avec votre vie qu’il faut aimer coûte que 

coûte. On dirait des chiens qui lèchent tout ce qu’ils trouvent. Et cette petite chance pour 

tous les jours, si on n’est pas trop exigeant. Moi, je veux tout, tout de suite, et que ce soit 

entier ou alors je refuse! Je ne veux pas être modeste, moi, et me contenter d’un petit 

morceau si j’ai été bien sage. Je veux être sûre de tout aujourd’hui et que cela soit aussi 

beau que quand j’étais petite ou mourir. 

CRÉON 

Allez, commence, commence, comme ton père! 

ANTIGONE 

Comme mon père, oui! Nous sommes de ceux qui posent les questions jusqu’au bout. 

Jusqu’à ce qu’il ne reste vraiment plus la plus petite chance d’espoir vivante, la plus petite 

chance d’espoir à étrangler. Nous sommes de ceux qui lui sautent dessus quand ils le 

rencontrent, votre espoir, votre cher espoir, votre sale espoir!


CRÉON 

Tais-toi! Si tu te voyais en criant ces mots, tu es laide. 

ANTIGONE 

Oui, je suis laide! C’est ignoble, n’est-ce pas, ces cris, ces sursauts, cette lutte de 

chiffonniers. Papa n’est devenu beau qu’après, quand il a été bien sûr, enfin, qu’il avait 

tué son père, que c’était bien avec sa mère qu’il avait couché, et que rien, plus rien ne 

pouvait le sauver. Alors, il s’est calmé tout d’un coup, il a eu comme un sourire, et il est 

devenu beau. C’était fini. Il n’a plus eu qu’à fermer les yeux pour ne plus vous voir. Ah! 

vos têtes, vos pauvres têtes de candidats au bonheur! C’est vous qui êtes laids, même 

les plus beaux. Vous avez tous quelque chose de laid au coin de l’oeil ou de la bouche. 

Tu l’as bien dit tout à l’heure, Créon, la cuisine. Vous avez des têtes de cuisiniers! 

CRÉON, lui broie le bras. 

Je t’ordonne de te taire maintenant, tu entends? 

ANTIGONE 

Tu m’ordonnes, cuisinier? Tu crois que tu peux m’ordonner quelque chose? 

CRÉON 

L’antichambre est pleine de monde. Tu veux donc te perdre? On va t’entendre. 

ANTIGONE 

Eh bien, ouvre les portes. Justement, ils vont m’entendre! 

CRÉON, qui essaie de lui fermer la bouche de force. 

Vas-tu te taire, enfin, bon Dieu? 

ANTIGONE, se débat. 

Allons vite, cuisinier! Appelle tes gardes! 

La porte souvre. Entre Ismène. 

ISMÈNE, dans un cri. 

Antigone! 

ANTIGONE 

Qu’est-ce que tu veux, toi aussi? 

ISMENE 

Antigone, pardon! Antigone, tu vois, je viens, j’ai du courage. J’irai maintenant avec toi. 

ANTIGONE 

Où iras-tu avec moi? 

ISMENE


Si vous la faites mourir, il faudra me faire mourir avec elle! 

ANTIGONE 

Ah! non. Pas maintenant. Pas toi! C’est moi, c’est moi seule. Tu ne te figures pas que 

tu vas venir mourir avec moi maintenant. Ce serait trop facile! 

ISMENE 

Je ne veux pas vivre si tu meurs, je ne veux pas rester sans toi! 

ANTIGONE 

Tu as choisi la vie et moi la mort. Laisse-moi maintenant avec tes jérémiades. Il fallait 

y aller ce matin, à quatre pattes, dans la nuit. Il fallait aller gratter la terre avec tes ongles 

pendant qu’ils étaient tout près et te faire empoigner par eux comme une voleuse! 

ISMENE 

Hé bien, j’irai demain! 

ANTIGONE 

Tu l’entends, Créon? Elle aussi. Qui sait si cela ne va pas prendre à d’autres encore, 

en m’écoutant? Qu’est-ce que tu attends pour me faire taire, qu’est-ce que tu attends pour 

appeler tes gardes? Allons, Créon, un peu de courage, ce n’est qu’un mauvais moment à 

passer. Allons, cuisinier, puisqu’il le faut! 

CRÉON, crie soudain. 

Gardes! 

Les gardes apparaissent aussitôt. 

CRÉON 

Emmenez-la. 

ANTIGONE, dans un grand cri soulagé. 

Enfin, Créon! 

Les gardes se jettent sur elle et l’emmenent. Ismène sort en criant derrière elle. 

ISMENE 

Antigone! Antigone! 

Créon est resté seul, le choeur entre et va à lui. 

LE CHOEUR 

Tu es fou, Créon. Qu’as-tu fait? 

CRÉON, qui regarde au loin devant lui. 

Il fallait qu’elle meure.


LE CHOEUR 

Ne laisse pas mourir Antigone, Créon! Nous allons tous porter cette plaie au côté, 

pendant des siècles. 

CRÉON 

C’est elle qui voulait mourir. Aucun de nous nétait assez fort pour la décider à vivre. Je le 

comprends, maintenant, Antigone était faite pour être morte. Elle-même ne le savait 

peut-être pas, mais Polynice n’était qu’un prétexte. Quand elle a dû y renoncer, elle a 

trouvé autre chose tout de suite. Ce qui importait pour elle, c’était de refuser et de 

mourir. 

LE CHOEUR 

C’est une enfant, Créon. 

CRÉON 

Que veux-tu que je fasse pour elle? La condamner à vivre? 

Hémon, entre en criant. 

Père! 

CRÉON, court à lui, l’embrasse. 

Oublie-la, Hémon; oublie-la, mon petit. 

HÉMON 

Tu es fou, père. Lâche-moi. 

CRÉON, le tient plus fort 

J’ai tout essayé pour la sauver, Hémon. J’ai tout essayé, je te le jure. Elle ne t’aime 

pas. Elle aurait pu vivre. Elle a préféré sa folie et la mort. 

Hémon, crie, tentant de s’arracher à son étreinte. 

Mais, père, tu vois bien qu’ils l’emmenent! Père, ne laisse pas ces hommes l’emmener! 

CRÉON 

Elle a parlé maintenant. Tout Thèbes sait ce qu’elle a fait. Je suis obligé de la faire 

mourir. 

Hémon, s’arrache de ses bras. 

Lâche-moi! 

Un silence. Ils sont l’un en face de l’autre. Ils se regardent. 

LE CHOEUR, s’approche. 

Est-ce qu’on ne peut pas imaginer quelque chose, dire qu’elle est folle, l’enfermer? 

CRÉON 

Ils diront que ce n’est pas vrai. Que je la sauve parce qu’elle allait être la femme de


mon fils. Je ne peux pas. 

LE CHOEUR 

Est-ce qu’on ne peut pas gagner du temps, la faire fuir demain? 

CRÉON 

La foule sait déjà, elle hurle autour du palais. je ne peux pas. 

HEMON 

Père, la foule n’est rien. Tu es le maître. 

CRÉON 

Je suis le maître avant la loi. Plus après. 

HEMON 

Père, je suis ton fils, tu ne peux pas me la laisser prendre. 

CRÉON 

Si, Hémon. Si, mon petit. Du courage. Antigone ne peut plus vivre. Antigone nous a 

déjà quittés tous. 

HEMON 

Crois-tu que je pourrai vivre, moi, sans elle? Crois-tu que je l’accepterai, votre vie? Et 

tous les jours, depuis le matin jusqu’au soir, sans elle. Et votre agitation, votre 

bavardage, votre vide, sans elle. 

CRÉON 

Il faudra bien que tu acceptes, Hémon. Chacun de nous a un jour, plus ou moins 

triste, plus ou moins lointain, où il doit enfin accepter d’être un homme. Pour toi, c’est 

aujourd’hui… Et te voilà devant moi avec ces larmes au bord de tes yeux et ton coeur qui 

te fait mal mon petit garçon, pour la dernière fois… Quand tu te seras détourné, quand 

tu auras franchi ce seuil tout à l’heure, ce sera fini. 

Hémon, recule un peu, et dit doucement. 

C’est déjà fini. 

CRÉON 

Ne me juge pas, Hémon. Ne me juge pas, toi aussi. 

Hémon, le regarde, et dit soudain. 

Cette grande force et ce courage, ce dieu géant qui m’enlevait dans ses bras et me 

sauvait des monstres et des ombres, c’était toi? Cette odeur défendue et ce bon pain du 

soir sous la lampe, quand tu me montrais des livres dans ton bureau, c’était toi, tu crois? 

CRÉON, humblement. 

Oui, Hémon.


HEMON. 

Tous ces soins, tout cet orgueil, tous ces livres pleins de héros, c’était donc pour en 

arriver là? Etre un homme, comme tu dis, et trop heureux de vivre? 

CRÉON, 

Oui, Hémon. 

Hémon, crie soudain comme un enfant, se jetant dans ses bras. 

Père, ce n’est pas vrai! Ce n’est pas toi, ce n’est pas aujourd’hui! Nous ne sommes pas 

tous les deux au pied de ce mur où il faut seulement dire oui. Tu es encore puissant, toi, 

comme lorsque j’étais petit. Ah! je t’en supplie, père, que je t’admire, que je t’admire 

encore! Je suis trop seul et le monde est trop nu si je ne peux plus t’admirer. 

CRÉON, le détache de lui. 

On est tout seul, Hémon. Le monde est nu. Et tu m’as admiré trop longtemps. 

Regarde-moi, c’est cela devenir un homme, voir le visage de son père en face, un jour. 

Hémon, le regarde, puis recule en criant. 

Antigone! Antigone! Au secours! 

Il est sorti en courant. 

LE CHOEUR, va à Créon. 

Créon, il est sorti comme un fou. 

CRÉON, qui regarde au loin, droit devant lui, immobile. 

Oui. Pauvre petit, il l’aime. 

LE CHOEUR 

Créon, il faut faire quelque chose. 

CRÉON 

Je ne peux plus rien. 

LE CHOEUR 

Il est parti, touché à mort. 

CRÉON, sourdement. 

Oui, nous sommes tous touchés à mort. 

Antigone entre dans la pièce, poussée par les gardes qui s’arc-boutent contre la porte, 

derrière laquelle on devine la foule hurlante. 

LE GARDE


Chef, ils envahissent le palais! 

ANTIGONE 

Créon, je ne veux plus voir leurs visages, je ne veux plus entendre leurs cris, je ne 

veux plus voir personne! Tu as ma mort maintenant, c’est assez. Fais que je ne voie plus 

personne jusquà ce que ce soit fini. 

CRÉON, sort en criant aux gardes. 

La garde aux portes! Qu’on vide le palais! Reste ici avec elle, toi. 

Les deux autres gardes sortent, suivis par le choeur. Antigone reste seule avec le 

premier garde. Antigone le regarde. 

ANTIGONE, dit soudain. 

Alors, c’est toi? 

LE GARDE 

Qui, moi? 

ANTIGONE 

Mon dernier visage d’homme. 

LE GARDE 

Faut croire. 

ANTIGONE 

Que je te regarde… 

LE GARDE, s’éloigne, gêné. 

Ça va. 

ANTIGONE 

C’est toi qui m’as arrêtée, tout à l’heure? 

LE GARDE 

Oui, c’est moi. 

ANTIGONE 

Tu m’as fait mal. Tu n’avais pas besoin de me faire mal. Est-ce que j’avais l’air de 

vouloir me sauver? 

LE GARDE 

Allez. allez, pas d’histoires! Si ce n’était pas vous, c’était moi qui y passais. 

ANTIGONE 

Quel âge as-tu?


LE GARDE 

Trente-neuf ans. 

ANTIGONE 

Tu as des enfants? 

LE GARDE 

Oui, deux. 

ANTIGONE 

Tu les aimes? 

LE GARDE 

Cela ne vous regarde pas. 

Il commence à faire les cent pas dans la pièce: pendant un moment on n’entend plus 

que le bruit de ses pas. 

ANTIGONE, demande tout humble. 

Il y a longtemps que vous êtes garde? 

LE GARDE 

Après la guerre. J’étais sergent. J’ai rengagé. 

ANTIGONE 

Il faut être sergent pour être garde? 

LE GARDE 

En principe, oui. Sergent ou avoir suivi le peloton spécial. Devenu garde, le sergent 

perd son grade. Un exemple: je rencontre une recrue de l’armée, elle ne peut pas me 

saluer. 

ANTIGONE 

Ah oui? 

LE GARDE 

Oui. Remarquez que, généralement, elle le fait. La recrue sait que le garde est un 

gradé. Question solde: on a la solde ordinaire du garde, comme ceux du peloton spécial, 

et, pendant six mois, à titre de gratification, un rappel de supplément de la solde de 

sergent. Seulement, comme gardes, on a d’autres avantages. Logement, chauffage, 

allocations. Finalement, le garde marié avec deux enfants arrive à se faire plus que le 

sergent de l’active. 

ANTIGONE 

Ah oui? 

LE GARDE


Oui. C’est ce qui vous explique la rivalité entre le garde et le sergent. Vous avez peut-être 

pu remarquer que le sergent affecte de mépriser le garde. Leur grand argument, 

c’est l’avancement. Dun sens, c’est juste. L’avancement du garde est plus lent et plus 

difficile que dans l’armée. Mais vous ne devez pas oublier qu’un brigadier des gardes, 

c’est autre chose qu’un sergent chef. 

ANTIGONE, lui dit soudain. 

Ecoute… 

LE GARDE 

Oui. 

ANTIGONE 

Je vais mourir tout à l’heure. 

Le garde ne répond pas. Un silence. Il fait les cent pas. Au bout d’un moment, il reprend. 

LE GARDE 

D’un autre côté, on a plus de considération pour le garde que pour le sergent de 

l’active. Le garde, c’est un soldat, mais c’est presque un fonctionnaire. 

ANTIGONE 

Tu crois qu’on a mal pour mourir? 

LE GARDE 

Je ne peux pas vous dire. Pendant la guerre, ceux qui étaient touchés au ventre, ils 

avaient mal. Moi, je nai pas été blessé. Et, d’un sens, ça m’a nui pour l’avancement. 

ANTIGONE 

Comment vont-ils me faire mourir? 

LE GARDE 

Je ne sais pas. Je crois que j’ai entendu dire que pour ne pas souiller la ville de votre 

sang, ils allaient vous murer dans un trou. 

ANTIGONE 

Vivante? 

LE GARDE 

Oui, d’abord. 

Un silence. Le garde se fait une chique. 

ANTIGONE 

O tombeau! O lit nuptial! O ma demeure souterraine!… (Elle est toute petite au milieu 

de la grande pièce nue. On dirait qu’elle a un peu froid. Elle s’entoure de ses bras. Elle 

murmure.) Toute seule…


LE GARDE, qui a fini sa chique. 

Aux cavernes de Hadès, aux portes de la ville. En plein soleil. Une drôle de corvée 

encore pour ceux qui seront de faction. Il avait d’abord été question d’y mettre l’armée. 

Mais, aux dernières nouvelles, il paraît que c’est encore la garde qui fournira les piquets. 

Elle a bon dos, la garde! Etonnez-vous après qu’il existe une jalousie entre le garde et le 

sergent d’active… 

ANTIGONE, murmure, soudain lasse. 

Deux bêtes… 

LE GARDE 

Quoi, deux bêtes? 

ANTIGONE 

Des bêtes se serreraient l’une contre l’autre pour se faire chaud. Je suis toute seule. 

LE GARDE 

Si vous avez besoin de quelque chose, c’est différent. Je peux appeler. 

ANTIGONE 

Non. Je voudrais seulement que tu remettes une lettre à quelqu’un quand je serai 

morte. 

LE GARDE 

Comment ça, une lettre? 

ANTIGONE 

Une lettre que j’écrirai. 

LE GARDE 

Ah! ça non! Pas d’histoires! Une lettre! Comme vous y allez, vous! Je risquerais gros, 

moi, à ce petit jeu-là! 

ANTIGONE 

Je te donnerai cet anneau si tu acceptes. 

LE GARDE 

C’est de l’or? 

ANTIGONE 

Oui. C’est de l’or. 

LE GARDE 

Vous comprenez, si on me fouille, moi, c’est le conseil de guerre. Cela vous est égal, 

à vous? (Il regarde encore la bague.) Ce que je peux, si vous voulez, c’est écrire sur 

mon carnet ce que vous auriez voulu dire. Après, j’arracherai la page. De mon écriture,


ce n’est pas pareil. 

ANTIGONE, a les yeux fermés: elle murmure avec un pauvre rictus. 

Ton écriture…(Elle a un petit frisson.) C’est trop laid, tout cela, tout est trop laid. 

LE GARDE, vexé, fait mine de rendre la bague. 

Vous savez, si vous ne voulez pas, moi… 

ANTIGONE 

Si. Garde la bague et écris. Mais fais vite… J’ai peur que nous n’ayons plus le temps… 

Ecris: «Mon chéri…» 

LE GARDE, qui a pris son carnet et suce sa mine. 

C’est pour votre bon ami? 

ANTIGONE 

Mon chéri, j’ai voulu mourir et tu ne vas peut-être plus m’aimer… 

LE GARDE, répète lentement de sa grosse voix en écrivant. 

«Mon chéri, j’ai voulu mourir et tu ne vas peut-être plus m’aimer…» 

ANTIGONE 

Et Créon avait raison, c’est terrible, maintenant, à côté de cet homme, je ne sais plus 

pourquoi je meurs. J’ai peur… 

LE GARDE, qui peine sur sa dictée. 

«Créon avait raison, c’est terrible…» 

ANTIGONE 

Oh! Hémon, notre petit garçon. Je le comprends seulement maintenant combien 

c’était simple de vivre… 

LE GARDE, s’arrête. 

Eh! Dites, vous allez trop vite. Comment voulez-vous que j’écrive? Il faut le temps tout 

de même… 

ANTIGONE 

Où en étais-tu? 

LE GARDE, se relit. 

«C’est terrible maintenant à côté de cet homme…» 

ANTIGONE 

Je ne sais plus pourquoi je meurs. 

LE GARDE, écrit, suçant sa mine. 

«Je ne sais plus pourquoi je meurs…» On ne sait jamais pourquoi on meurt.


ANTIGONE, continue. 

J’ai peur… (Elle s’arrête. Elle se dresse soudain.) Non. Raye tout cela. Il vaut mieux 

que jamais personne ne le sache. C’est comme s’ils devaient me voir nue et me toucher 

quand je serais morte. Mets seulement: «Pardon.» 

LE GARDE 

Alors, je raye la fin et je mets pardon à la place? 

ANTIGONE 

Oui. Pardon, mon chéri. Sans la petite Antigone, vous auriez tous été bien tranquilles. 

Je t’aime… 

LE GARDE 

« Sans la petite Antigone, vous auriez tous été bien tranquilles. Je taime…» C’est 

tout? 

ANTIGONE 

Oui, c’est tout. 

LE GARDE 

C’est une drôle de lettre. 

ANTIGONE 

Oui, c’est une drôle de lettre. 

LE GARDE 

Et c’est à qui qu’elle est adressée? 

A ce moment, la porte s’ouvre. Les autres gardes paraissent. Antigone se lève, les 

regarde, regarde le premier garde qui s’est dressé derrière elle; il empoche la bague et 

range le carnet, l’air important… Il voit le regard d’Antigone. Il gueule pour se donner une 

contenance. 

LE GARDE 

Allez! Pas d’histoires! 

Antigone a un pauvre sourire. Elle baisse la tête. Elle s’en va sans un mot vers les autres 

gardes. Ils sortent tous. 

LE CHOEUR, entre soudain. 

Là! C’est fini pour Antigone. Maintenant, le tour de Créon approche. Il va falloir qu’ils y 

passent tous. 

LE MESSAGER, fait irruption, criant. 

La reine? où est la reine? 

-


LE CHOEUR 

Que lui veux-tu? Qu’as-tu à lui apprendre? 

LE MESSAGER 

Une terrible nouvelle. On venait de jeter Antigone dans son trou. On n’avait pas 

encore fini de rouler les derniers blocs de pierre lorsque Créon et tous ceux qui 

l’entourent entendent des plaintes qui sortent soudain du tombeau. Chacun se tait et 

écoute, car ce n’est pas la voix d’Antigone. C’est une plainte nouvelle qui sort des 

profondeurs du trou… Tous regardent Créon, et lui, qui a deviné le premier, lui qui sait 

déjà avant tous les autres, hurle soudain comme un fou: «Enlevez les pierres! Enlevez 

les pierres!» Les esclaves se jettent sur les blocs entassés et, parmi eux, le roi suant, 

dont les mains saignent. Les pierres bougent enfin et le plus mince se glisse dans 

l’ouverture. Antigone est au fond de la tombe pendue aux fils de sa ceinture, des fils 

bleus, des fils verts, des fils rouges qui lui font comme un collier d’enfant, et Hémon à 

genoux qui la tient dans ses bras et gémit, le visage enfoui dans sa robe. On bouge un 

bloc encore et Créon peut enfin descendre. On voit ses cheveux blancs dans l’ombre, au 

fond du trou. Il essaie de relever Hémon, il le supplie. Hémon ne l’entend pas. Puis 

soudain il se dresse, les yeux noirs, et il n’a jamais tant ressemblé au petit garçon 

d’autrefois, il regarde son père sans rien dire, une minute, et, tout à coup, il lui crache au 

visage, et tire son épée. Créon a bondi hors de portée. Alors Hémon le regarde avec ses 

yeux d’enfant, lourds de mépris, et Créon ne peut pas éviter ce regard comme la lame. 

Hémon regarde ce vieil homme tremblant à l’autre bout de la caverne, et, sans rien dire, 

il se plonge l’épée dans le ventre et il s’étend contre Antigone, l’embrassant dans une 

immense flaque rouge. 

CRÉON, entre avec son page. 

Je les ai fait coucher l’un près de l’autre, enfin! Ils sont lavés, maintenant, reposés. Ils 

sont seulement un peu pâles, mais si calmes. Deux amants au lendemain de la 

première nuit. Ils ont fini, eux. 

LE CHOEUR 

Pas toi, Créon. Il te reste encore quelque chose à apprendre. Eurydice, la reine, ta 

femme… 

CRÉON 

Une bonne femme parlant toujours de son jardin, de ses confitures, de ses tricots, de 

ses éternels tricots pour les pauvres. C’est drôle comme les pauvres ont éternellement 

besoin de tricots. On dirait qu’ils n’ont besoin que de tricots… 

LE CHOEUR 

Les pauvres de Thèbes auront froid, cet hiver, Créon. En apprenant la mort de son 

fils, la reine a posé ses aiguilles, sagement, après avoir terminé son rang, posément, 

comme tout ce qu’elle fait, un peu plus tranquillement peut-être que d’habitude. Et puis 

elle est passée dans sa chambre, sa chambre à l’odeur de lavande, aux petits 

napperons brodés et aux cadres de peluche, pour s’y couper la gorge, Créon. Elle est 

étendue maintenant sur un des petits lits jumeaux démodés, à la même place où tu l’as 

vue jeune fille un soir, et avec le même sourire, à peine un peu plus triste. Et s’il ny avait


pas cette large tache rouge sur les linges autour de son cou, on pourrait croire qu’elle 

dort. 

CRÉON 

Elle aussi. Ils dorment tous. C’est bien. La journée a été rude. (Un temps. Il dit 

sourdement) Cela doit être bon de dormir. 

LE CHOEUR 

Et tu es tout seul maintenant, Créon 

CRÉON 

Tout seul, oui. (Un silence. Il pose sa main sur l’épaule de son page.) Petit… 

LE PAGE 

Monsieur? 

CRÉON 

Je vais te dire, à toi. Ils ne savent pas, les autres; on est là, devant l’ouvrage, on ne 

peut pourtant pas se croiser les bras. Ils disent que c’est une sale besogne, mais si on 

ne la fait pas, qui la fera? 

LE PAGE 

Je ne sais pas, monsieur 

CRÉON 

Bien sûr, tu ne sais pas. Tu en as de la chance! Ce qu’il faudrait, c’est ne jamais 

savoir. Il te tarde d’être grand, toi? 

LE PAGE 

Oh oui, monsieur! 

CRÉON 

Tu es fou, petit. Il faudrait ne jamais devenir grand. (L’heure sonne au loin, il murmure) 

Cinq heures. Qu’est-ce que nous avons aujourdhui, à cinq heures? 

LE PAGE 

Conseil, monsieur. 

CRÉON 

Eh bien, si nous avons conseil, petit, nous allons y aller. 

Ils sortent, Créon s’appuyant sur le page. 

LE CHOEUR, s’avance. 

Et voilà. Sans la petite Antigone, c’est vrai, ils auraient tous été bien tranquilles. Mais 

maintenant, c’est fini. Ils sont tout de même tranquilles. Tous ceux qui avaient à mourir 

sont morts. Ceux qui croyaient une chose, et puis ceux qui croyaient le contraire même


ceux qui ne croyaient rien et qui se sont trouvés pris dans l’histoire sans y rien 

comprendre. Morts pareils, tous, bien raides, bien inutiles, bien pourris. Et ceux qui 

vivent encore vont commencer tout doucement à les oublier et à confondre leurs noms. 

C’est fini. Antigone est calmée, maintenant, nous ne saurons jamais de quelle fièvre. Son 

devoir lui est remis. Un grand apaisement triste tombe sur Thèbes et sur le palais vide 

où Créon va commencer à attendre la mort. 

Pendant qu’il parlait, les gardes sont entrés. Ils se sont installés sur un banc, leur litre de 

rouge à côté deux, leur chapeau sur la nuque, et ils ont commencé une partie de cartes. 

LE CHOEUR 

Il ne reste plus que les gardes. Eux, tout ça, cela leur est égal; c’est pas leurs oignons. 

Ils continuent à jouer aux cartes… 

Le rideau tombe rapidement pendant que les gardes abattent leurs atouts. ■ 

FIN DE «ANTIGONE»


The video 

Antigone 

Par Jean Anouilh 

YouTube Video 

Accessible au lien: 

http://www.youtube.com/watch?v=D5W6CVYe9p0 

*Antigone est programmée à l'examen régional de français de la première année baccalauréat au 

Maroc, en plus de La Boîte à Merveilles d'Ahmed Sefrioui et du Dernier Jour d'un Condamné de Victor 

Hugo 

Antigone est une pièce en un acte de Jean Anouilh représentée pour la première fois dans une 

mise en scène, des décors et des costumes d'André Barsacq au théâtre de l'Atelier à Paris le 4 février 

1944, en pleine Occupation allemande. 

Elle fait partie des Nouvelles pièces noires avec Jézabel (1932), Roméo et Jeannette (1946) et 

Médée (1953). 

L'Antigone d'Anouilh est inspirée du mythe antique, en rupture avec la tradition de la tragédie 

grecque. « L'Antigone de Sophocle, lue et relue, et que je connaissais par cœur depuis toujours, a été un 

choc soudain pour moi pendant la guerre, le jour des petites affiches rouges. Je l'ai réécrite à ma façon, 

avec la résonance de la tragédie que nous étions alors en train de vivre ». 

Le personnage d'Antigone est l'allégorie de la Résistance s'opposant aux lois édictées par Créon 

/ Pétain et qu'elle juge iniques. Elle refuse la facilité et préfère se rebeller, ne voulant pas céder à une 

prétendue fatalité... Créon pour sa part, revendique de faire un « sale boulot » parce que c'est son rôle et 

qu'il faut bien que quelqu'un le fasse. Anouilh s'inspire du geste de Paul Collette, un résistant français 

qui avait tiré sur Pierre Laval, chef du gouvernement de Vichy, le 27 août 1941. 

Résumé: 

Antigone est la fille d'Œdipe et de Jocaste, souverains de Thèbes. Après le suicide de Jocaste et l'exil 

d'Œdipe, les deux frères d'Antigone, Étéocle et Polynice se sont entretués pour le trône de Thèbes. 

Créon, frère de Jocaste et -- à ce titre -- nouveau roi, a décidé de n'offrir de sépulture qu'à Étéocle et 

non à Polynice, qualifié de voyou et de traître. Il avertit par un édit que quiconque osera enterrer le 

corps du renégat sera puni de mort. Personne n'ose braver l'interdit et le cadavre de Polynice est 

abandonné à la chaleur et aux charognards. 

Seule Antigone refuse cette situation. Malgré l'interdiction de son oncle, elle se rend plusieurs 

fois auprès du corps de son frère et tente de le recouvrir avec de la terre. Ismène, sa sœur, informée de 

sa décision, refuse de la suivre, craignant sa propre mort. 

Très vite, Antigone est prise sur le fait par les gardes du roi. Créon est obligé d'appliquer la 

sentence de mort à Antigone. Après un long débat avec son oncle sur le but de l'existence, celle-ci est 

condamnée à être enterrée vivante. Mais au moment où le tombeau va être scellé, Créon apprend que 

son fils, Hémon, fiancé d'Antigone, s'est laissé enfermer auprès de celle qu'il aime. Lorsque l'on rouvre 

le tombeau, Antigone s'est pendue à sa ceinture et Hémon, crachant au visage de son père, s'ouvre le 

ventre avec son épée. Désespérée par la disparition du fils qu'elle adorait, Eurydice, la femme de 

Créon, se tranche la gorge.


Personnages principaux: 

Antigone : fille d'Œdipe, sœur d'Étéocle, Polynice et Ismène, cette jeune fille est l'héroïne de l'histoire 

qui porte d'ailleurs son nom. Elle est décrite comme « pas assez coquine » par son entourage. Mais cela 

ne l'empêche pas d'avoir une volonté de fer (ce qui la poussera à affronter son oncle Créon en enterrant 

son frère) et d'irradier la joie de vivre. 

Créon : frère de Jocaste (la femme d'Œdipe), légitime roi de Thèbes après la mort des deux princes 

ennemis, Créon est un souverain âgé, réfléchi et courageux. Il nous est décrit comme étant seul : 

« Créon est seul » se consacrant ainsi entièrement à son règne. Dont il assume les sacrifices nécessaires 

comme la punition de Polynice ou l'exécution d'Antigone. 

Ismène : sœur d'Antigone qu'elle aime beaucoup « Si vous la faites mourir, il faudra me faire mourir 

avec elle ! », mais qui n'est pas très courageuse jusque vers la fin de l'histoire. Néanmoins, elle reste 

une belle jeune fille « coquette » et raisonnable» « J'ai raison plus souvent que toi ! ». 

Hémon : fils de Créon et d'Eurydice, fiancé d'Antigone à laquelle il est très fidèle « Oui Antigone, je 

t'aime comme une femme », fidélité qui le conduira au suicide lorsque cette dernière meure sous ordre 

de Créon. Ce fait le poussera également à mépriser son père, qu'il admirait beaucoup auparavant. 

Le Prologue/Chœur : issue des pièces de théâtre de la Grèce antique, cette « entité » intervient au début 

du texte pour nous narrer le contexte de la pièce et nous présenter les personnages qui y évoluent. Il 

réapparait par la suite tout au long de la pièce pour faire avancer le récit ou amener un personnage à la 

réflexion. ■


Greek Drama 

Antigone 

(Part I) 

Author: Sophocles 

Written 442 B.C.E 

Translated by R. C. Jebb 

Note: A companion study of Oedipus the man by Thomas D. Le was published in the April 2011 issue 

of Firmament, which may be accessed at: 

http://thehuuvandan.org/firmamentapril2011.pdf 

Dramatis Personae 

daughters of Oedipus: 

ANTIGONE 

ISMENE 

CREON, King of Thebes 

EURYDICE, his wife 

HAEMON, his son 

TEIRESIAS, the blind prophet 

GUARD, set to watch the corpse of Polyneices 

FIRST MESSENGER 

SECOND MESSENGER, from the house 

CHORUS OF THEBAN ELDERS 

*** 

Scene 

The same as in Oedipus the King, an open space before the royal palace, once that of Oedipus, at 

Thebes. The backscene represents the front of the palace, with three doors, of which the central and 

largest is the principal entrance into the house. The time is at daybreak on the morning after the fall of 

the two brothers, Eteocles and Polyneices, and the flight of the defeated Argives. ANTIGONE calls 

ISMENE forth from the palace, in order to speak to her alone.


ANTIGONE 

Ismene, sister, mine own dear sister, knowest thou what ill there is, of all bequeathed by Oedipus, that 

Zeus fulfils not for us twain while we live? Nothing painful is there, nothing fraught with ruin, 

no shame, no dishonour, that I have not seen in thy woes and mine. 

And now what new edict is this of which they tell, that our Captain hath just published to all Thebes? 

Knowest thou aught? Hast thou heard? Or is it hidden from thee that our friends are threatened with the 

doom of our foes? 

ISMENE 

No word of friends, Antigone, gladsome or painful, hath come to me, since we two sisters were bereft 

of brothers twain, killed in one day by twofold blow; and since in this last night the Argive host 

hath fled, know no more, whether my fortune be brighter, or more grievous. 

ANTIGONE 

I knew it well, and therefore sought to bring thee beyond the gates of the court, that thou mightest hear 

alone. 

ISMENE 

What is it? 'Tis plain that thou art brooding on some dark tidings. 

ANTIGONE 

What, hath not Creon destined our brothers, the one to honoured burial, the other to unburied shame? 

Eteocles, they say, with due observance of right and custom, he hath laid in the earth, for his honour 

among the dead below. But the hapless corpse of Polyneices-as rumour saith, it hath been published to 

the town that none shall entomb him or mourn, but leave unwept, unsepulchred, a welcome store for 

the birds, as they espy him, to feast on at will. 

Such, 'tis said, is the edict that the good Creon hath set forth for thee and for me,-yes, for me,-and is 

coming hither to proclaim it clearly to those who know it not; nor counts the matter light, but, whoso 

disobeys in aught, his doom is death by stoning before all the folk. Thou knowest it now; and thou wilt 

soon show whether thou art nobly bred, or the base daughter of a noble line. 

ISMENE 

Poor sister,-and if things stand thus, what could I help to do or undo? 

ANTIGONE 

Consider if thou wilt share the toil and the deed. 

ISMENE 

In what venture? What can be thy meaning? 

ANTIGONE 

Wilt thou aid this hand to lift the dead? 

ISMENE 

Thou wouldst bury him,-when 'tis forbidden to Thebes?


ANTIGONE 

I will do my part,-and thine, if thou wilt not,-to a brother. False to him will I never be found. 

ISMENE 

Ah, over-bold! when Creon hath forbidden? 

ANTIGONE 

Nay, he hath no right to keep me from mine own. 

ISMENE 

Ah me! think, sister, how our father perished, amid hate and scorn, when sins bared by his own search 

had moved him to strike both eyes with self-blinding hand; then the mother wife, two names in one, 

with twisted noose did despite unto her life; and last, our two brothers in one day,-eachshedding, 

hapless one, a kinsman's blood,-wrought out with mutual hands their common doom. And now we in 

turn-we two left all alone think how we shall perish, more miserably than all the rest, if, in defiance of 

the law, we brave a king's decree or his powers. Nay, we must remember, first,that we were born 

women, as who should not strive with men; next, that we are ruled of the stronger, so that we must 

obey in these things, and in things yet sorer. I, therefore, asking the Spirits Infernal to pardon, seeing 

that force is put on me herein, will hearken to our rulers. for 'tis witless to be over busy. 

ANTIGONE 

I will not urge thee,-no nor, if thou yet shouldst have the mind, wouldst thou be welcome as a worker 

with me. Nay, be what thou wilt; but I will bury him: well for me to die in doing that. I shall rest, 

a loved one with him whom I have loved, sinless in my crime; for I owe a longer allegiance to the dead 

than to the living: in that world I shall abide for ever. But if thou wilt, be guilty of dishonouring laws 

which the gods have stablished in honour. 

ISMENE 

I do them no dishonour; but to defy the State,-I have no strength for that. 

ANTIGONE 

Such be thy plea:-I, then, will go to heap the earth above the brother whom I love. 

ISMENE 

Alas, unhappy one! How I fear for thee! 

ANTIGONE 

Fear not for me: guide thine own fate aright. 

ISMENE: 

At least, then, disclose this plan to none, but hide it closely,-and so, too, will I. 

ANTIGONE 

Oh, denounce it! Thou wilt be far more hateful for thy silence, if thou proclaim not these things to all. 

ISMENE


Thou hast a hot heart for chilling deeds. 

ANTIGONE 

I know that I please where I am most bound to please. 

ISMENE 

Aye, if thou canst; but thou wouldst what thou canst not. 

ANTIGONE 

Why, then, when my strength fails, I shall have done. 

ISMENE 

A hopeless quest should not be made at all. 

ANTIGONE 

If thus thou speakest, thou wilt have hatred from me, and will justly be subject to the lasting hatred of 

the dead. But leave me, and the folly that is mine alone, to suffer this dread thing; for I shall not suffer 

aught so dreadful as an ignoble death. 

ISMENE 

Go, then, if thou must; and of this be sure,-that though thine errand is foolish, to thy dear ones thou art 

truly dear. 

Exit ANTIGONE on the spectators' left. ISMENE retires into the palace by one of the two side-doors. 

When they have departed, the CHORUS OF THEBAN ELDERS enters. 

CHORUS singing 

strophe 1 

Beam of the sun, fairest light that ever dawned on Thebe of the seven gates, thou hast shone forth at 

last, eye of golden day, arisen above Dirce'sstreams! The warrior of the white shield, who came from 

Argos in his panoply, hath been stirred by thee to headlong flight, in swifter career; 

LEADER OF THE CHORUS 

systema 1 

who set forth against our land by reason of the vexed claims of Polyneices; and, like shrill-screaming 

eagle, he flew over into our land, in snow-whitepinion sheathed, with an armed throng, and with 

plumage of helms. 

CHORUS 

antistrophe 1 

He paused above our dwellings; he ravened around our sevenfold portals with spears athirst for blood; 

but he went hence, or ever his jaws wereglutted with our gore, or the Fire-god's pine-fed flame had 

seized our crown of towers. So fierce was the noise of battle raised behind him, a thing too hard for him


to conquer, as he wrestled with his dragon foe. 

LEADER 

systema 2 

For Zeus utterly abhors the boasts of a proud tongue; and when he beheld them coming on in a great 

stream, in the haughty pride of clanging gold,he smote with brandished fire one who was now hasting 

to shout victory at his goal upon our ramparts. 

CHORUS 

strophe 2 

Swung down, he fell on the earth with a crash, torch in hand, he who so lately, in the frenzy of the mad 

onset, was raging against us with the blasts of his tempestuous hate. But those threats fared not as he 

hoped; and to other foes the mighty War-god dispensed their several dooms, dealing havoc around, a 

mighty helper at our need. 

LEADER 

systema 3 

For seven captains at seven gates, matched against seven, left the tribute of their panoplies to Zeus who 

turns the battle; save those two of cruel fate, who, born of one sire and one mother, set against each 

other their twain conquering spears, and are sharers in a common death. 

CHORUS 

antistrophe 2 

But since Victory of glorious name hath come to us, with joy responsive to the joy of Thebe whose 

chariots are many, let us enjoy forgetfulness after the late wars, and visit all the temples of the gods 

with night-long dance and song; and may Bacchus be our leader, whose dancing shakes the land of 

Thebe. 

LEADER 

systema 4 

But lo, the king of the land comes yonder, Creon, son of Menoeceus, our new ruler by the new fortunes 

that the gods have given; what counsel is he pondering, that he hath proposed this special conference of 

elders, summoned by his general mandate? 

Enter CREON, from the central doors of the palace, in the garb of king, with two attendants. 

CREON 

Sirs, the vessel of our State, after being tossed on wild waves, hath once more been safely steadied by 

the gods: and ye, out of all the folk, have been called apart by my summons, because I knew, first of 

all, how true and constant was your reverence for the royal power of Laius; how, again, when Oedipus 

was ruler of our land, and when he had perished, your steadfast loyalty still upheld their children. 

Since, then, his sons have fallen in one day by a twofold doom,-each smitten by the other, each stained


with a brother's blood,-I now possess the throne and all its powers, by nearness of kinship to the dead. 

No man can be fully known, in soul and spirit and mind, until he hath been seen versed in rule and lawgiving. 

For if any, being supreme guide of the State, cleaves not to the best counsels, but, through 

some fear, keeps his lips locked, I hold, and have ever held, him most base; and if any makes a friend 

of more account than his fatherland, that man hath no place in my regard. For I-be Zeus my witness, 

who sees all things always-would not be silent if I saw ruin, instead of safety, coming to the citizens; 

nor would I ever deem the country's foe a friend to myself; remembering this, that our country is the 

ship that bears us safe, and that only while she prospers in our voyage can we make true friends. 

Such are the rules by which I guard this city's greatness. And in accord with them is the edict which I 

have now published to the folk touching the sons of Oedipus;-that Eteocles, who hath fallen fighting 

for our city, in all renown of arms, shall be entombed, and crowned with every rite that follows the 

noblest dead to their rest. But for his brother, Polyneices,-who came back from exile, and sought to 

consume utterly with fire the city of his fathers and the shrines of his fathers' gods,-sought to taste of 

kindred blood, and to lead the remnant into slavery;-touching this man, it hath been proclaimed to our 

people that none shall grace him with sepulture or lament, but leave him unburied, a corpse for birds 

and dogs to eat, a ghastly sight of shame. 

Such the spirit of my dealing; and never, by deed of mine, shall the wicked stand in honour before the 

just; but whoso hath good will to Thebes, he shall be honoured of me, in his life and in his death. 


Such is thy pleasure, Creon, son of Menoeceus, touching this city's foe, and its friend; and thou hast 

power, I ween, to take what order thou wilt, both for the dead, and for all us who live. 

CREON 

See, then, that ye be guardians of the mandate. 

LEADER 

Lay the burden of this task on some younger man. 

CREON 

Nay, watchers of the corpse have been found. 

LEADER 

What, then, is this further charge that thou wouldst give? 

CREON 

That ye side not with the breakers of these commands. 

LEADER 

No man is so foolish that he is enamoured of death. 

CREON 

In sooth, that is the meed; yet lucre hath oft ruined men through their hopes. 

A GUARD enters from the spectators' left.


GUARD 

My liege, I will not say that I come breathless from speed, or that have plied a nimble foot; for often 

did my thoughts make me pause, and wheel round in my path, to return. My mind was holding large 

discourse with me; 'Fool, why goest thou to thy certain doom?' 'Wretch, tarrying again? And if Creon 

hears this from another, must not thou smart for it?' So debating, I went on my way with lagging steps, 

and thus a short road was made long. At last, however, it carried the day that I should come hither-to 

thee; and, though my tale be nought, yet will I tell it; for I come with a good grip on one hope,-that I 

can suffer nothing but what is my fate. 

CREON 

And what is it that disquiets thee thus? 

GUARD 

I wish to tell thee first about myself-I did not do the deed-I did not see the doer-it were not right that I 

should come to any harm. 

CREON 

Thou hast a shrewd eye for thy mark; well dost thou fence thyself round against the blame; clearly thou 

hast some strange thing to tell. 

GUARD 

Aye, truly; dread news makes one pause long. 

CREON 

Then tell it, wilt thou, and so get thee gone? 

GUARD 

Well, this is it.-The corpse-some one hath just given it burial, and gone away,-after sprinkling thirsty 

dust on the flesh, with such other rites as piety enjoins. 

CREON 

What sayest thou? What living man hath dared this deed? 

GUARD 

I know not; no stroke of pickaxe was seen there, no earth thrown up by mattock; the ground was hard 

and dry, unbroken, without track of wheels; the doer was one who had left no trace. And when the first 

day-watchman showed it to us, sore wonder fell on all. The dead man was veiled fromus; not shut 

within a tomb, but lightly strewn with dust, as by the hand of one who shunned a curse. And no sign 

met the eye as though any beast of prey or any dog had come nigh to him, or torn him. 

Then evil words flew fast and loud among us, guard accusing guard; und it would e'en have come to 

blows at last, nor was there any to hinder.Every man was the culprit, and no one was convicted, but all 

disclaimed knowledge of the deed. And we were ready to take red-hot iron in our hands;-to walk 

through fire;-to make oath by the gods that we had not done the deed,-that we were not privy to the 

planning or the doing.


At last, when all our searching was fruitless, one spake, who made us all bend our faces on the earth in 

fear; for we saw not how we could gainsay him, or escape mischance if we obeyed. His counsel was 

that this deed must be reported to thee, and not hidden. And this seemed best; and the lot doomed my 

hapless self to win this prize. So here I stand,-as unwelcome as unwilling, well I wot; for no man 

delights in the bearer of bad news. 

LEADER 

O king, my thoughts have long been whispering, can this deed, perchance, be e'en the work of gods? 

CREON 

Cease, ere thy words fill me utterly with wrath, lest thou be found at once an old man and foolish. For 

thou sayest what is not to be borne, in saying that the gods have care for this corpse. Was it for high 

reward of trusty service that they sought to hide his nakedness, who came to burn their pillared shrines 

and sacred treasures, to burn their land, and scatter its laws to the winds? Or dost thou behold the gods 

honouring the wicked? It cannot be. No! From the first there were certain in the town that muttered 

against me, chafing at this edict, wagging their heads in secret; and kept not their necks duly under the 

yoke, like men contented with my sway. 

'Tis by them, well I know, that these have been beguiled and bribed to do this deed. Nothing so evil as 

money ever grew to be current among men. This lays cities low, this drives men from their homes, this 

trains and warps honest souls till they set themselves to works of shame; this still teaches folk to 

practise villainies, and to know every godless deed. 

But all the men who wrought this thing for hire have made it sure that, soon or late, they shall pay the 

price. Now, as Zeus still hath my reverence, know this-I tell it thee on my oath:-If ye find not the 

very author of this burial, and produce him before mine eyes, death alone shall not be enough for you, 

till first, hung up alive, ye have revealed this outrage,-that henceforth ye may thieve with better 

knowledge whence lucre should be won, and learn that it is not well to love gain from every 

source. For thou wilt find that ill-gotten pelf brings more men to ruin than to weal. 

GUARD 

May I speak? Or shall I just turn and go? 

CREON 

Knowest thou not that even now thy voice offends? 

GUARD 

Is thy smart in the ears, or in the soul? 

CREON 

And why wouldst thou define the seat of my pain? 

GUARD 

The doer vexes thy mind, but I, thine ears. 

CREON 

Ah, thou art a born babbler, 'tis well seen.


GUARD 

May be, but never the doer of this deed. 

CREON 

Yea, and more,-the seller of thy life for silver. 

GUARD 

Alas! 'Tis sad, truly, that he who judges should misjudge. 

CREON 

Let thy fancy play with 'judgment' as it will;-but, if ye show me not the doers of these things, ye shall 

avow that dastardly gains work sorrows. 

CREON goes into the palace. 

GUARD 

Well, may he be found! so 'twere best. But, be he caught or be he not-fortune must settle that-truly thou 

wilt not see me here again. Saved, even now, beyond hope and thought, I owe the gods great thanks. 

The GUARD goes out on the spectators' left. 


strophe 1 

Wonders are many, and none is more wonderful than man; the power that crosses the white sea, driven 

by the stormy south-wind, making a path under surges that threaten to engulf him; and Earth, the eldest 

of the gods, the immortal, the unwearied, doth he wear, turning the soil with the offspring of horses, as 

the ploughs go to and fro from year to year. 

antistrophe 1 

And the light-hearted race of birds, and the tribes of savage beasts, and the sea-brood of the deep, he 

snares in the meshes of his woven toils, he leads captive, man excellent in wit. And he masters by his 

arts the beast whose lair is in the wilds, who roams the hills; he tames the horse of shaggy mane, he 

puts the yoke upon its neck, he tames the tireless mountain bull. 

strophe 2 

And speech, and wind-swift thought, and all the moods that mould a state, hath he taught himself; and 

how to flee the arrows of the frost, when 'tishard lodging under the clear sky, and the arrows of the 

rushing rain; yea, he hath resource for all; without resource he meets nothing that must come:only 

against Death shall he call for aid in vain; but from baffling maladies he hath devised escapes. 

antistrophe 2 

Cunning beyond fancy's dream is the fertile skill which brings him, now to evil, now to good. When he 

honours the laws of the land, and that justicewhich he hath sworn by the gods to uphold, proudly stands


his city: no city hath he who, for his rashness, dwells with sin. Never may he share my hearth, never 

think my thoughts, who doth these things! 

Enter the GUARD on the spectators' left, leading in ANTIGONE. 


What portent from the gods is this?-my soul is amazed. I know her-how can I deny that yon maiden is 

Antigone? 

O hapless, and child of hapless sire,-Of Oedipus! What means this? Thou brought a prisoner?-thou, 

disloyal to the king's laws, and taken in folly? 

GUARD 

Here she is, the doer of the deed:-caught this girl burying him:-but where is Creon? 

CREON enters hurriedly from the palace. 

LEADER 

Lo, he comes forth again from the house, at our need. 

CREON 

What is it? What hath chanced, that makes my coming timely? 

GUARD 

O king, against nothing should men pledge their word; for the after-thought belies the first intent. I 

could have vowed that I should not soon be here again,-scared by thy threats, with which I had just 

been lashed: but,-since the joy that surprises and transcends our hopes is like in fulness to no other 

pleasure,-I have come, though 'tis in breach of my sworn oath, bringing this maid; who was taken 

showing grace to the dead. This time there was no casting of lots; no, this luck hath fallen to me, and to 

none else. And now, sire, take her thyself, question her, examine her, as thou wilt; but I have a right to 

free and final quittance of this trouble. 

CREON 

And thy prisoner here-how and whence hast thou taken her? 

GUARD 

She was burying the man; thou knowest all. 

CREON 

Dost thou mean what thou sayest? Dost thou speak aright? 

GUARD 

I saw her burying the corpse that thou hadst forbidden to bury. Is that plain and clear? 

CREON 

And how was she seen? how taken in the act? 

GUARD


It befell on this wise. When we had come to the place,-with those dread menaces of thine upon us,-we 

swept away all the dust that covered the corpse, and bared the dank body well; and then sat us down on 

the brow of the hill, to windward, heedful that the smell from him should not strikeus; every man was 

wide awake, and kept his neighbour alert with torrents of threats, if anyone should be careless of this 

task. 

So went it, until the sun's bright orb stood in mid heaven, and the heat began to burn: and then suddenly 

a whirlwind lifted from the earth storm of dust, a trouble in the sky the plain, marring all the leafage of 

its woods; and the wide air was choked therewith: we closed our eyes, and bore the plague from the 

gods. 

And when, after a long while, this storm had passed, the maid was seen; and she cried aloud with the 

sharp cry of a bird in its bitterness,-even as when, within the empty nest, it sees the bed stripped of its 

nestlings. So she also, when she saw the corpse bare, lifted up a voice of wailing, and called down 

curses on the doers of that deed. And straightway she brought thirsty dust in her hands; and from a 

shapely ewer of bronze, held high,with thrice-poured drink-offering she crowned the dead. 

We rushed forward when we saw it, and at once dosed upon our quarry, who was in no wise dismayed. 

Then we taxed her with her past and present doings; and she stood not on denial of aught,-at once to 

my joy and to my pain. To have escaped from ills one's self is a great joy; but 'tispainful to bring friends 

to ill. Howbeit, all such things are of less account to me than mine own safety. 

CREON 

Thou-thou whose face is bent to earth-dost thou avow, or disavow, this deed? 

ANTIGONE 

I avow it; I make no denial. 

CREON to GUARD 

Thou canst betake thee whither thou wilt, free and clear of a grave charge, 

Exit GUARD 

To ANTIGONE, 

Now, tell me thou-not in many words, but briefly-knewest thou that an edict had forbidden this? 

ANTIGONE 

I knew it: could I help it? It was public. 

CREON 

And thou didst indeed dare to transgress that law? 

ANTIGONE 

Yes; for it was not Zeus that had published me that edict; not such are the laws set among men by the 

justice who dwells with the gods below; nor deemed I that thy decrees were of such force, that a 

mortal could override the unwritten and unfailing statutes of heaven. For their life is not of to-day or 

yesterday, but from all time, and no man knows when they were first put forth.


Not through dread of any human pride could I answer to the gods for breaking these. Die I must,-I 

knew that well (how should I not?)-even without thy edicts. But if I am to die before my time, I count 

that a gain: for when any one lives, as I do, compassed about with evils, can such an one find aught but 

gain in death? 

So for me to meet this doom is trifling grief; but if I had suffered my mother's son to lie in death an 

unburied corpse, that would have grieved me; for this, I am not grieved. And if my present deeds are 

foolish in thy sight, it may be that a foolish judge arraigns my folly. 


The maid shows herself passionate child of passionate sire, and knows not how to bend before troubles. 

CREON 

Yet I would have thee know that o'er-stubborn spirits are most often humbled; 'tis the stiffest iron, 

baked to hardness in the fire, that thou shalt oftenest see snapped and shivered; and I have known 

horses that show temper brought to order by a little curb; there is no room for pride when thou art thy 

neighbour's slave.-This girl was already versed in insolence when she transgressed the laws that had 

been set forth; and, that done, lo, a second insult,-to vaunt of this, and exult in her deed. 

Now verily I am no man, she is the man, if this victory shall rest with her, and bring no penalty. No! be 

she sister's child, or nearer to me in blood than any that worships Zeus at the altar of our house,-she and 

her kinsfolk shall not avoid a doom most dire; for indeed I charge that other with a like share in the 

plotting of this burial. 

And summon her-for I saw her e'en now within,-raving, and not mistress of her wits. So oft, before the 

deed, the mind stands self-convicted in its treason, when folks are plotting mischief in the dark. But 

verily this, too, is hateful,-when one who hath been caught in wickednes then seeks to make the crime a 

glory. 

ANTIGONE 

Wouldst thou do more than take and slay me? 

CREON 

No more, indeed; having that, I have all. 

ANTIGONE 

Why then dost thou delay? In thy discourse there is nought that pleases me,-never may there be!-and so 

my words must needs be unpleasing to thee. And yet, for glory-whence could I have won a nobler, than 

by giving burial to mine own brother? All here would own that they thought it well,were not their lips 

sealed by fear. But royalty, blest in so much besides, hath the power to do and say what it will. 

CREON 

Thou differest from all these Thebans in that view. 

ANTIGONE 

These also share it; but they curb their tongues for thee.


CREON 

And art thou not ashamed to act apart from them? 

ANTIGONE 

No; there is nothing shameful in piety to a brother. 

CREON 

Was it not a brother, too, that died in the opposite cause? 

ANTIGONE 

Brother by the same mother and the same sire. 

CREON 

Why, then, dost thou render a grace that is impious in his sight? 

ANTIGONE 

The dead man will not say that he so deems it. 

CREON 

Yea, if thou makest him but equal in honour with the wicked. 

ANTIGONE 

It was his brother, not his slave, that perished. 

CREON 

Wasting this land; while he fell as its champion. 

ANTIGONE 

Nevertheless, Hades desires these rites. 

CREON 

But the good desires not a like portion with the evil. 

ANTIGONE 

Who knows but this seems blameless in the world below? 

CREON 

A foe is never a friend-not even in death. 

ANTIGONE 

Tis not my nature to join in hating, but in loving. 

CREON 

Pass, then, to the world of the dead, and, it thou must needs love, love them. While I live, no woman 

shall rule me.


Enter ISMENE from the house, led in by two attendants. 

CHORUS chanting 

Lo, yonder Ismene comes forth, shedding such tears as fond sisters weep; a cloud upon her brow casts 

its shadow over her darkly-flushing face, and breaks in rain on her fair cheek. 

CREON 

And thou, who, lurking like a viper in my house, wast secretly draining my life-blood, while I knew not 

that I was nurturing two pests, to rise against my throne-come, tell me now, wilt thou also confess 

thy part in this burial, or wilt thou forswear all knowledge of it? 

ISMENE 

I have done the deed,-if she allows my claim,-and share the burden of the charge. 

ANTIGONE 

Nay, justice will not suffer thee to do that: thou didst not consent to the deed, nor did I give thee part in 

it. 

ISMENE 

But, now that ills beset thee, I am not ashamed to sail the sea of trouble at thy side. 

ANTIGONE 

Whose was the deed, Hades and the dead are witnesses: a friend in words is not the friend that I love. 

ISMENE 

Nay, sister, reject me not, but let me die with thee, and duly honour the dead. 

ANTIGONE 

Share not thou my death, nor claim deeds to which thou hast not put thy hand: my death will suffice. 

ISMENE 

And what life is dear to me, bereft of thee? 

ANTIGONE 

Ask Creon; all thy care is for him. 

ISMENE 

Why vex me thus, when it avails thee nought? 

ANTIGONE 

Indeed, if I mock, 'tis with pain that I mock thee. 

ISMENE 

Tell me,-how can I serve thee, even now? 

ANTIGONE 

Save thyself: I grudge not thy escape.


ISMENE 

Ah, woe is me! And shall I have no share in thy fate? 

ANTIGONE 

Thy choice was to live; mine, to die. 

ISMENE 

At least thy choice was not made without my protest. 

ANTIGONE 

One world approved thy wisdom; another, mine. 

ISMENE 

Howbeit, the offence is the same for both of us. 

ANTIGONE 

Be of good cheer; thou livest; but my life hath long been given to death, that so I might serve the dead. 

CREON 

Lo, one of these maidens hath newly shown herself foolish, as the other hath been since her life began. 

ISMENE 

Yea, O king, such reason as nature may have given abides not with the unfortunate, but goes astray. 

CREON 

Thine did, when thou chosest vile deeds with the vile. 

ISMENE 

What life could I endure, without her presence? 

CREON 

Nay, speak not of her 'presence'; she lives no more. 

ISMENE 

But wilt thou slay the betrothed of thine own son? 

CREON 

Nay, there are other fields for him to plough. 

ISMENE 

But there can never be such love as bound him to her. 

CREON 

I like not an evil wife for my son. 

ANTIGONE


Haemon, beloved! How thy father wrongs thee! 

CREON 

Enough, enough of thee and of thy marriage! 


Wilt thou indeed rob thy son of this maiden? 

CREON 

'Tis Death that shall stay these bridals for me. 

LEADER 

'Tis determined, it seems, that she shall die. 

CREON 

Determined, yes, for thee and for me.- 

To the two attendants 

No more delay-servants, take them within! Henceforth they must be women, and not range at large; for 

verily even the bold seek to fly, when theysee Death now closing on their life. 

Exeunt attendants, guarding ANTIGONE and ISMENE.-CREON remains. 


strophe 1 

Blest are they whose days have not tasted of evil. For when a house hath once been shaken from 

heaven, there the curse fails nevermore, passingfrom life to life of the race; even as, when the surge is 

driven over the darkness of the deep by the fierce breath of Thracian sea-winds, it rolls up the black 

sand from the depths, and there is sullen roar from wind-vexed headlands that front the blows of the 

storm. 

antistrophe 1 

I see that from olden time the sorrows in the house of the Labdacidae are heaped upon the sorrows of 

the dead; and generation is not freed by generation, but some god strikes them down, and the race hath 

no deliverance. 

For now that hope of which the light had been spread above the last root of the house of Oedipus-that 

hope, in turn, is brought low--by the blood-stained dust due to the gods infernal, and by folly in 

speech, and frenzy at the heart. 

strophe 2 

Thy power, O Zeus, what human trespass can limit? That power which neither Sleep, the all-ensnaring, 

nor the untiring months of the gods can master; but thou, a ruler to whom time brings not old age, 

dwellest in the dazzling splendour of Olympus.


And through the future, near and far, as through the past, shall this law hold good: Nothing that is vast 

enters into the life of mortals without a curse. 

antistrophe 2 

For that hope whose wanderings are so wide is to many men a comfort, but to many a false lure of 

giddy desires; and the disappointment comes onone who knoweth nought till he burn his foot against 

the hot fire. 

For with wisdom hath some one given forth the famous saying, that evil seems good, soon or late, to 

him whose mind the god draws to mischief; and but for the briefest space doth he fare free of woe. 


But lo, Haemon, the last of thy sons;-Comes he grieving for the doom of his promised bride, Antigone, 

and bitter for the baffled hope of his marriage? 

Enter HAEMON 

CREON 

We shall know soon, better than seers could tell us.-My son, hearing the fixed doom of thy betrothed, 

art thou come in rage against thy father? Or have I thy good will, act how I may? 

HAEMON 

Father, I am thine; and thou, in thy wisdom, tracest for me rules which I shall follow. No marriage shall 

be deemed by me a greater gain than thy good guidance. 

CREON 

Yea, this, my son, should be thy heart's fixed law,-in all things to obey thy father's will. 'Tis for this that 

men pray to see dutiful children grow up around them in their homes,-that such may requite 

their father's foe with evil, and honour, as their father doth, his friend. But he who begets unprofitable 

children-what shall we say that he hath sown, but troubles for himself, and much triumph for his foes? 

Then do not thou, my son, at pleasure's beck, dethrone thy reason for a woman's sake; knowing that this 

is a joy that soon grows cold in clasping arms,-an evil woman to share thy bed and thy home. For what 

wound could strike deeper than a false friend? Nay, with loathing, and as if she were thine enemy, 

let this girl go to find a husband in the house of Hades. For since I have taken her, alone of all the city, 

in open disobedience, I will not make myself a liar to my people-I will slay her. 

So let her appeal as she will to the majesty of kindred blood. If I am to nurture mine own kindred in 

naughtiness, needs must I bear with it in aliens. He who does his duty in his own household will be 

found righteous in the State also. But if any one transgresses, and does violence to the laws, or thinks to 

dictate to his rulers, such an one can win no praise from me. No, whomsoever the city may appoint, 

that man must be obeyed, in little things and great, in just things and unjust; and I should feel sure that 

one who thus obeys would be a good ruler no less than a good subject, and in the storm of spears would 

stand his ground where he was set, loyal and dauntless at his comrade's side. 

But disobedience is the worst of evils. This it is that ruins cities; this makes homes desolate; by this, the 

ranks of allies are broken into head-long rout; but, of the lives whose course is fair, the greater


part owes safety to obedience. Therefore we must support the cause of order, and in no wise suffer a 

woman to worst us. Better to fall from power, if we must, by a man's hand; then we should not be 

called weaker than a woman. ■ 

(to be continued)


Xem Hoa Bluebonnet Nª Tåi Texas, USA 


Hoa Bluebonnet là hoa biểu hiệu của bang Texas. Những người yêu hoa và yêu Texas đã nói hoa 

bluebonnet là hoa của Texas cũng như shamrock là của Ireland, hoa anh đào của Japan, hoa lily của 

Pháp, hồng của Anh, và tulip của Holland. 

Hoa bluebonnet (lupinus texensis) 

Nếu hoa biểu hiệu của một số quốc gia là công lao trồng tỉa săn sóc của nhà vườn cây cảnh, thì 

hoa Bluebonnet của Texas vào mùa xuân sau khi đuợc Bộ Canh nông cho reo hạt, nở tràn ngập trên 

những cánh đồng, những đồi thoai thoải và những thung lũng trải dài bao la bát ngát. 

Hoa bluebonnet mọc đặc biệt ở bang Texas đã từ khi nào thật khó mà biết rõ, người ta biết từ 

ngày xa xưa, người dân Mỹ địa phương (native Americans/Texans) đã quý trọng hoa này và dùng hoa 

này như hoặc là dược thảo hoặc những sứ giả của thiên đàng. 

Hoa bluebonnet được xem như hoa biểu tượng của bang Texas cũng có một chút lịch sử đáng 

ghi lại. Vào đầu năm năm 1901, khi bỏ phiếu cho một đạo lập pháp tiểu bang Texas cho hoa biểu tượng 

thì có ba loại hoa được đề nghị: đó là hoa bông gòn, hoa cactus và hoa bluebonnet. Hoa bluebonnet đã 

thua hoa bông gòn . Hoa cactus (Pricky pear) là do nhân vật về sau là phó tổng thống John Nance 

Garner đề nghị (cũng vì thế mà sau này ông có tên hiệu là Cactus Jack.) Nhưng chỉ một thời gian rất 

ngắn sau đó Hiệp hội quý Bà Thuộc địa Hoa Kỳ đã phản đối và nhất định đòi chọn hoa bluebonnet 

Lupinus subcarnosus, còn được gọi là buffalo clover làm hoa biểu tượng, thay vì hoa bông gòn hay 

hoa cactus của quý Ông (theo lời phát ngôn viên của Trung tâm Hoa dại/ Lady Bird Johnson 

Wildflower Center). 

Vậy là vào tháng March 1901, Lupinus subcarnosus trở thành biểu tượng hoa đầu tiên của 

Texas. Tuy nhiên sau đó người ta khám phá ra rằng Lupinus subcarnosus chỉ là một loại bluebonnet 

mọc rải rác và không mạnh bằng loại lupinus texensis. Họ cho rằnh lupinus texensis mọc nhiều hơn, 

mạnh hơn, hoa lớn hơn đáng được mang danh hiệu biểu tượng cho bang Texas. Và trong vòng 70 năm 

sau đó, những nhà làm luật đã bàn cãi nhiều lần rồi rốt cuộc vào năm 1971 đã đồng ý gọi tên hoa biểu 

tượng cho bang Texas là hoa bluebonnet lupinus nói chung. Có nghĩa rằng hai loài subcarnosus và


texensis cùng tất cả những loại lupinus khác sau này xuất hiện trên cánh đồng bang Texas đều được 

mang tên hoa tiểu bang dưới cái dù (umbrella) hoa của tiểu bang Texas. 

Hiên nay có năm loại bluebonnet/lupinus. Ngoài L. texensis, Bộ Giao Thông của Texas-Hoa kỳ 

cho rắc hạt khắp nơi là Big Bend/Chisos bluebonnet (L. Harvardii); annual lupine (L. concinnus) và 

perennial bluebonnet (L. plattensis). 

Thời điểm những loại hoa Bluebonnet nở rộ có thể khác nhau. Tài liệu cho biết hoa có thể xem 

vào thời điểm và địa điểm như sau: 

LUPINUS TEXENSIS . Region: Central Texas : Cây có lá đầu nhọn hoa xanh mới nở có phần 

giữa màu trắng, hoa nở lâu có phần giữa màu tím. Nở cuối tháng March, đầu April. 

LUPINUS SUBCARNOSUS . Region: Hidalgo, Leon và LaSalle counties . Lá đầu tròn, hoa 

mở rộng. Nở cuối tháng March. 

LUPINUS HAVARDII . Region: Big Bend country . cây hoa rất cao, nhiều lá. Nở đầu mùa 

xuân. 

LUPINUS CONCINNUS . Region: Trans-Pecos . Thân cây có nhiều lông. Hoa lớn từ 2-đến 7 

inches, màu tím (purple), tím cà (lavender) và trắng. Nở quanh năm 

LUPINUS PLATTENSIS . Region: Panhandle plains . Cây có cọng rất dài, cao đến 60 cm/2 

feet. Nở cuối xuân. 

Cuối tháng Ba, đầu tháng Tư đúng là thời điểm đi xem hoa Bluebonnet của bang Texas. 

Có nhiều vùng có thể xem hoa, lộ trình xem hoa nói đến ở đây là lộ trình đi từ Houston trên con đường 

US 290 West đến Burton, Washington County rồi lại theo US 290 East trở về Houston từ Burton. 

Từ Houston đi đường US 290 West (Houston đến Austin). Lộ trình xem hoa theo đúng như bản 

đồ chỉ dẫn. 

Đi qua Cypress tiếp tục cỡ 12 miles, rẽ phải highway 6 (Hempstead trên đường đi đến 

Narasota), xem Bluebonnet dọc theo highway 6, rồi vòng trở lại ra 290W, rẽ phải (west 290) đi cỡ 10 

miles, rẽ phải on FM 1155 (Chappell Hill) xem hoa dọc theo FM1155, tận cùng của FM1155, rẽ trái 

HW 105, rồi rẽ phải on FM 50, rồi trái on FM390 toward Independence, tiếp tục xem hoa on FM 390, 

cross HW 36, xem hoa đỏ và xanh tại Gay Hill, tại Gay Hill đi rẻ trái bọc quanh Hoddeville School Rd 

và Quail Run Road rồi trở ra FM390. 

Tiếp tục on FM390 West (La Bahia Rd) đến Burton rồi trở về đi ngang Brenham, rồi tiếp tục 

US290 East về Houston. 

Houston--Hempstead-Chappel Hill- FM1155-HW 105-FM50- FM390W-Gay 

Hill (Hoddeville School Rd—Quail Run Rd)-FM 390-Burton- US290 East- Houston


Hempstead : trên đường từ US290 W rẽ lên North HW6 (to Narasota) hai bên đường hoa 

bluebonnet rất nhiều tuy chưa thành từng thảm hoa, nhưng đã lộ màu xanh tím ngát. 

Chappel Hill. FM 1155 rồi HW105: hoa từng thảm nhỏ hai bên bờ, có nhà trồng hoa trước cửa 

rất đẹp. 

Tại góc FM50-FM390W có một nhà bán cây cảnh, hoa hồng (Antique Rose Emporium) và linh 

tinh đủ loại. Nơi này rất rộng cỡ 8 mẫu và thiết kế rất cổ giả nên thơ, có cây cỏ, hoa lá, suối nước,có 

bồn phun nước, có thánh đường, có khoảng vườn rộng để tổ chức đám cưới và ăn uống. Nghe nói thánh 

đường xây lên vì cô con gái ông bà chủ tiệm/chủ đất muốn tồ chức đám cưới ngay tại đó. Nay có lẽ 

cũng vẫn có đám cưới ở đó. Thánh đường tuy nhỏ nhưng trông rất trang khang sáng sủa và đẹp. 

FM 390. tại Gay Hill (thuộc Brenham): Hoa rải rác khắp hai bên đường. Nên thơ nhất là tại 

nông trại của ông J. A. trên đường Hoddeville School Rd. Gia chủ rất hiếu khách, thấy xe chúng tôi đâu 

ngoài cổng chụp hình qua hàng cản trắng trước nhà, ông J. lái xe bánh lớn ra tận cửa, mở cổng cho 

chúng tôi vào trang trai của ông để chụp hình bluebonnet. 

Riêng hoa Indian Paintbrush màu đỏ cam thì có vài thảm đẹp bên lề đuờng nhưng xa nên không


chụp được đẹp. Hầu hết thảm Bluebonnet đều có xen lẫn vài cây bông màu đỏ cam Indian Paintbrush, 

trông rất bắt mắt. 

Buổi đi xem hoa rất thích thú và thoải mái. Nếu các bạn thích hoa đồng nội mà chưa có dịp đi 

ngắm hoa thì cũng nên đi xem một lần cho biết. ■ 

Washington County Sign 

Gay Hill, Brenham. Texas 

Texas Indian Paintbrush 


Houston 

22 March 2013


Tình Cûa CÕ 

Dã Thäo 

Ra m¡t låi cùng các Çc giä


G¥p Låi 

22 Thu cho ta tìm về dĩ vãng 

22 Năm để ngọt ngào kỷ niệm xưa 

22 Đông thêm lạnh lùng hình hài cũ 

22 Hạ nghe từng sợi nắng đong đưa 

Anh về đây cho mây trời vần vũ 

Khơi cho em bầu trời xám quê hương 

Hong tim em những nuối tiếc vấn vương 

Thành hoang phế một đời em sa mạc 

Chiều “SÔNG GIANH” chập chùng sông núi bạc 

Sóng thương yêu vồ vập với bạn bè 

Xa vắng rồi ta về đốt sắt se 

Mang tro bụi rải lên đường nhung nhớ 

Đã bao năm em vẫn sầu vô cớ 

Nhỏ lên đời những hạt ngọc xót xa 

Vũng ân tình vẫn còn kín trong ta 

Cho em khóc qua bốn mùa băng giá 

Nắng thu tới, mắt em về úa lá 

Ướt mi rồi thuyền anh vẫn lênh đênh 

Tình vẫn nồng, sóng tình vẫn mông mênh 

Đẩy trôi đi những buồn phiền nặng trĩu 

Gặp nhau rồi trong vui buồn vá víu 

Bản tình ca ta đã nhảy cùng nhau 

Gom bão lòng, xin trả lại ngàn sau. ■


Tình thánh thiện vẫn là tình đẹp nhất 

Dã Thảo – TÌNH CỦA CỎ 

(Viết cho một lần gặp lại N.D.Dân « Vì anh là linh mục » - 23/10/1988) 

Mùa Thu Cho Anh 

Em cho anh mùa thu vàng rực sáng 

Mùa lá màu thay đổi ngát rừng xanh 

Mùa ướt mi khi mộng cũ không thành 

Mùa tan vỡ từng cánh tim se sắt 

Em cho anh mùa thu nhiều thắc mắc 

Mùa lưới tình ôm trọn cả đời em 

Mùa đắng cay chua xót những đêm đen 

Mùa gắng gượng sống qua ngày lặng lẽ 

Em cho anh mùa thu tình thỏ thẻ 

Mùa thật buồn ta đã có cùng nhau 

Mùa rượu say cho quên nỗi khổ đau 

Mùa hò hẹn nằm yên tay anh ngủ 

Em cho anh mùa thu đời thác lũ 

Mùa nửa vời nghe hạnh phúc đi qua 

Mùa chập chờn để ta trở về ta 

Mùa chấp nhận biên giới tình ngang trái 

Em cho anh mùa thu lòng tê tái 

Mùa cỏ sầu trải thảm lá thu sang


Mùa cây cao thắp nến bóng hai hàng 

Mùa thu đó tay đan nhau trìu mến 

Em cho anh mùa thu tàn chuyển bến 

Mùa trăng tròn kỷ niệm bóng hoàng hôn 

Mùa nhớ nhung thương tiếc dậy cả hồn 

Mùa tình tự quên đất trời hiu quạnh 

Em cho anh mùa thu về rất lạnh 

Mùa tương tư ôm gối mộng bơ vơ 

Mùa chưa đi đã nhức nhối ơ hờ 

Mùa suy gẫm chờ đông sang hiu hắt 

Em cho anh thu nồng nàn son sắt 

Giấc mơ tình đã trọn nghĩa ái ân 

Dẫu xa nhau đành nhủ tại số phần 

Mùa thu ấy gửi về anh trọn vẹn 

Em cho anh mảnh tình thu lỗi hẹn 

Đã trể rồi, đời đã xế anh ơi ! 

Ngọn tóc mây đã chẻ nhánh đôi đời 

Giòng sông mát vẫn chờ anh mãi mãi…■ 

DÃ THẢO – TÌNH CỦA CỎ 

(Kỷ niệm về một mùa mùa thu - Tặng B.H.T. – 11/11/1988)


 

Fables 

Æsop (Sixth century B.C.) 

 

A NEW TRANSLATION BY 

S. VERNON JONES 

Hercules and the Wagoner 

A CARTER was driving a wagon along a country lane, when the wheels sank down deep into a rut. 

The rustic driver, stupefied and aghast, stood looking at the wagon, and did nothing but utter loud cries 

to Hercules to come and help him. Hercules, it is said, appeared and thus addressed him: "Put your 

shoulders to the wheels, my man. Goad on your bullocks, and never more pray to me for help, until you 

have done your best to help yourself, or depend upon it you will henceforth pray in vain." Self-help is 

the best help. ■ 

The Ants and the Grasshopper 

THE ANTS were spending a fine winter's day drying grain collected in the summertime. A 

Grasshopper, perishing with famine, passed by and earnestly begged for a little food. The Ants inquired 

of him, "Why did you not treasure up food during the summer?' He replied, "I had not leisure enough. I 

passed the days in singing." They then said in derision: "If you were foolish enough to sing all the 

summer, you must dance supperless to bed in the winter." ■ 

The Traveler and His Dog 

A TRAVELER about to set out on a journey saw his Dog stand at the door stretching himself. He 

asked him sharply: "Why do you stand there gaping? Everything is ready but you, so come with me 

instantly." The Dog, wagging his tail, replied: "O, master! I am quite ready; it is you for whom I am 

waiting." The loiterer often blames delay on his more active friend. ■


Lettre d’un vieux père à son fils 

Anonymous 

Nos sincères remerciements à Dr. Jacques Nguyen Hieu Liem, qui a fait suivre ce message. 

Si un jour tu me vois vieux, si je me salis quand je mange et que je ne réussis pas à m’habiller, sois 

compréhensif, souviens toi du temps que j’ai passé pour t’apprendre. 

Si quand je parle avec toi et que je répète toujours les mêmes choses, ne m’interromps pas, 

écoute moi, quand tu étais petit je devais te raconter chaque soir la même histoire avant que tu ne 

t’endormes. 

Quand je ne veux pas me laver ne me fais pas honte, souviens toi quand je devais te courir après 

en inventant mille excuses pour que tu ailles au bain. 

Quand tu vois mon ignorance pour les nouvelles technologies, donne moi le temps nécessaire et 

ne me regarde pas avec ce sourire ironique, j’ai eu tant de patience pour t’apprendre l’alphabet. 

Quand par moment je n’arrive pas à me souvenir ou que je perds le fil de la conversation, donne 

moi le temps nécessaire à retrouver la mémoire et si je n’y arrive pas, ne t’énerve pas, la chose la plus 

importante n’est pas ce que je dis mais le besoin d’être avec toi et de t’avoir là à m’écouter. 

Quand mes jambes fatiguées n’arrivent plus à tenir la cadence de tes pas, ne me considère pas 

comme un boulet, viens vers moi et offre moi la force de tes bras comme je l’ai fait lorsque tu as fait 

tes premiers pas. 

Quand je dis que j’aimerais être mort, ne te fâche pas, un jour tu comprendras ce qui me pousse 

à le dire. Essaie de comprendre qu’à mon âge on ne vit pas, on survit. 

Un jour tu découvriras que malgré mes erreurs je n’ai toujours voulu que le meilleur pour toi, 

que j’ai tenté de te préparer la route. 

Donne moi un peu de ton temps, donne moi un peu de ta patience, donne moi une épaule sur 

laquelle poser ma tête de la même façon que je l’ai fait pour toi. 

Aide moi à avancer, aide moi à finir mes jours avec amour et compréhension, en échange je 

n’aurai que mon sourire et l’immense amour que j’ai toujours eu pour toi. 

Je t’aime mon fils. ¦■


A Letter to My Son 

Anonymous 

Translated by Thomas D. Le 

We sincerely thank Dr. Jacques Nguyen Hieu Liem for forwarding this message. 

If one day you find me old, if I dirty myself while eating and can’t get dressed, be understanding; 

remember the time I spent teaching you. 

If I always repeat myself while talking to you, don’t interrupt me, just listen; when you were 

little I used to tell you each story over and over every night before you fell asleep. 

When I don’t want to wash myself, don’t shame me; remember I used to run after you making 

up a thousand excuses to induce you to take a shower. 

When you see me fumbling with new technologies, give me some needed time and don’t look at 

me with irony in the eyes; remember the patience I had teaching you the alphabet. 

If at times I can’t seem to remember things, or if you lost track of my conversation, give me the 

necessary time to recover my memory, and if I don’t succeed, don’t get upset; the most important thing 

is not what I say but the need I feel to be with you and to find in you a willing ear. 

When my weary legs cannot keep up with you, don’t consider me a drag; come to me and lend 

me the strength of your arms as I did for you when you were taking your first steps. 

When I say I’d rather be dead, don’t be angry; one day you’ll understand what pushes me to say 

that. Try to understand that at my age one does not live, one survives. 

One day you’ll find out that in spite of all my mistakes I have always wanted the best for you, 

that I did my best to cut a path for your future. 

Give me a bit of your time, give me a little patience, give me a shoulder to lay my head on as I 

have done for you. 

Help me to move forward, help me to live out my life with love and understanding; in return, I 

have but my smile to offer and the immense love I have always had for you. 

I love you, my son. ¦■

What Are the Differences Between Management and Leadership

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?