pobierz plik (artykuł wraz przypisami) - LexisNexis

Karne postępowanie – kontrola kasacyjna a względna prawomocność wyroku sądu odwoławczego
Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna
z dnia 17 stycznia 2012 r.
V KZ 79/11
W wypadku uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji w zakresie orzeczenia o karze, przy
utrzymaniu w mocy zaskarżonego wyroku co do winy, rozstrzygnięcie sądu odwoławczego
w zakresie winy oskarżonego może być poddane kontroli kasacyjnej dopiero po
uprawomocnieniu się wyroku sądu odwoławczego rozstrzygającego co do kary wymierzonej
oskarżonemu, bowiem dopiero wówczas spełniony jest warunek wydania wyroku kończącego
postępowanie (art. 519 k.p.k.).
Sąd Najwyższy w sprawie Krzysztofa T., oskarżonego z art. 286 § 1 i in. k.k., po rozpoznaniu na
posiedzeniu w dniu 17 stycznia 2012 r. zażalenia obrońcy oskarżonego na zarządzenie
Przewodniczącego IV Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w G. z dnia 1 grudnia 2011 r.,
o odmowie przyjęcia kasacji, na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. i w zw. z art. 530
§ 3 k.p.k., postanowił utrzymać w mocy zaskarżone zarządzenie.
U z a s a d n i e n i e
Zarządzeniem z dnia 1 XII 2011 r. Przewodniczący IV Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w G.
odmówił, w oparciu o przepisy art. 530 § 2 k.p.k. w zw. z art. 429 § 1 k.p.k., przyjęcia kasacji złożonej
przez obrońcę Krzysztofa T. od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 22 VII 2011 r., wskazując, że
„...nie zapadł wyrok, o którym mowa w art. 519 § 1 k.p.k., a Sąd Okręgowy podziela stanowisko
zawarte w postanowieniu SN z dnia 16 V 2007 r. w sprawie III KK 46/06”.
W zażaleniu obrońca Krzysztofa T. zarzucił zarządzeniu:
1) obrazę przepisów postępowania mającą istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 94 § 1 i 2
k.p.k., przez sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego zarządzenia w sposób uniemożliwiający
poznanie stanowiska Sądu Okręgowego odnośnie do rozstrzyganej kwestii, co skutkowało
niemożliwością odniesienia się merytorycznie do jego treści;
2) obrazę przepisów postępowania mającą istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 519 k.p.k.,
przez dokonanie błędnej jego wykładni, polegającej na przyjęciu, iż wydany wyrok w przedmiotowej
sprawie nie spełnia wymogów zawartych w tym przepisie, co w konsekwencji skutkowało odmową
przyjęcia kasacji jako niedopuszczalnej z mocy ustawy.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego zarządzenia.
SN zważył, co następuje.
Zażalenie nie może zostać uwzględnione, ale już na wstępie trzeba podkreślić, że takie
rozstrzygnięcie nie oznacza, iż SN w tym składzie opowiada się za trafnością poglądu zawartego
w uzasadnieniu postanowienia SN z dnia 16 V 2007 r., III KK 46/06 (OSNKW 2008, nr 4, poz. 24),
że: „..kasacja od wyroku sądu odwoławczego, utrzymującego lub zmieniającego wyrok sądu
I instancji, zapadły po ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie dotyczącym wymiaru kary, także
będzie musiała ograniczyć się do kreowania zarzutów rażącego naruszenia prawa, do jakiego doszło
na etapie postępowania sądowego, toczącego się dopiero po uchyleniu rozstrzygnięcia o karze.
Skarżący nie będzie natomiast mógł wskazywać uchybień, jakich dopuścił się sąd odwoławczy,
utrzymujący w mocy rozstrzygnięcie w przedmiocie przypisania oskarżonemu sprawstwa i winy, nawet
jeżeli do takich uchybień by doszło”. Dalszy wywód należy jednak poprzedzić przytoczeniem
okoliczności, na tle których doszło do wydania zarządzenia o odmowie przyjęcia kasacji. Otóż
wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 5 IV 2011 r. Krzysztof T. został uznany za winnego czynów
opisanych w pkt I–XV części wstępnej wyroku i skazany za czyny określone w pkt I–XIV na podstawie
art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności (pkt I c pkt 1),
a za czyn opisany w pkt XV na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. na karę roku
pozbawienia wolności (pkt I c pkt 2); karę łączną wobec tego oskarżonego orzeczono w wymiarze

oku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 46 § 1 k.k. nałożono na oskarżonego
obowiązek naprawienia szkody w postaci solidarnej zapłaty kwoty 613 866,38 zł na rzecz określonych
podmiotów.
Po rozpoznaniu apelacji obrońców oskarżonych, także oskarżonego Krzysztofa T., Sąd Okręgowy
w G. wyrokiem z dnia 22 VII 2011 r. uchylił zaskarżony wyrok w stosunku do Krzysztofa T.
i Stanisława H. w części dotyczącej orzeczenia o karze i środkach karnych z pkt V ppkt a i b części
dyspozytywnej wyroku i w tym zakresie sprawę przekazał do ponownego rozpoznania. W pozostałej
części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy. W terminie 7 dni obrońca oskarżonego Kazimierza T.
wniósł o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku i doręczenie tego dokumentu, a następnie
w terminie 30 dni wywiódł kasację, zaskarżając wyrok w części, w której utrzymano wyrok sądu
I instancji w mocy, formułując zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego – art. 433 § 2 k.p.k.
w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. – i wnosząc o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania sądowi II instancji. W tym układzie Przewodniczący Wydziału odmówił
przyjęcia kasacji.
Na wstępie trzeba podkreślić, że zarówno treść drugiego zarzutu zażalenia, jak i argumentacja
w tej części tego środka zaskarżenia dowodzi niemożności uchylenia zaskarżonego zarządzenia
z powodu jakości uzasadnienia, co przecież stanowi podstawę pierwszego zarzutu. Skarżący
precyzyjnie bowiem odczytał, z jakiego powodu kasacji nie przyjęto. O ile trzeba zgodzić się z autorem
zażalenia, że zaskarżone zarządzenie, które podlegało przecież zaskarżeniu, powinno spełniać
wymogi określone w art. 94 § 1 pkt 5 k.p.k. (por. art. 99 § 2 k.p.k.), a więc powinno w sposób
precyzyjny i jasny wyjaśnić motywy jego wydania, nawet wówczas, gdy treść uzasadnienia dowodzi
oparcia się na określonym poglądzie orzeczniczym, to zaistniałe w niniejszym zarządzeniu uchybienie
nie miało jakiegokolwiek wpływu na treść zarządzenia. Powołanie się przez Przewodniczącego
Wydziału w jednym zdaniu na postanowienie SN wydane w sprawie III KK 46/06 wskazywało bowiem,
że powodem odmowy przyjęcia kasacji było stwierdzenie, iż kasacja nie przysługuje od orzeczenia
o winie skazanego w sytuacji, gdy toczy się ponowne postępowanie na skutek uchylenia orzeczenia
o karze. To, że taki właśnie układ procesowy zaistniał co do Krzysztofa T., nie jest w sprawie
kwestionowane.
Zasadnicza część argumentacji zażalenia dotyczy właśnie tego poglądu prawnego i zawiera jego
krytykę. Skarżący wskazuje przede wszystkim na to, że pogląd ten spotkał się w piśmiennictwie
prawniczym z krytyką (glosy M. Kondrackiego, „Palestra” 2010, nr 5–6; W. Kociubińskiego, „Przegląd
Sądowy” 2010, nr 7–8), a jego zaaprobowanie prowadzi do tego, iż na etapie prowadzonego
postępowania w przedmiocie kary, także w ramach kontroli kasacyjnej od kolejnego wyroku sądu
odwoławczego wydanego już tylko co do kary, skarżący nie będzie mógł wykazywać uchybień, jakich
dopuścił się sąd odwoławczy, utrzymując rozstrzygnięcie w przedmiocie winy i sprawstwa
oskarżonego, nawet gdy uchybienia takie miały miejsce. W dalszej części argumentacji podniósł, że
takie stanowisko oznacza, iż strona zostanie pozbawiona możliwości wniesienia kasacji w tej części,
a więc co do winy, i w tym zakresie ewentualne uchybienia sądu odwoławczego nigdy nie zostaną
poddane kontroli w ramach nadzwyczajnego środka zaskarżenia. W tym układzie skarżący podkreślił,
że aprobata tego poglądu SN prowadziłaby do uznania, iż istnieje pozakodeksowe ograniczenie
w zakresie dopuszczalności kasacji, a w efekcie dochodzi do eliminacji – w istotnej części – kontroli
w trybie kasacyjnym. Konsekwencją tego jest – zdaniem skarżącego – to, że wyrok, w którym
uchylono wyrok sądu I instancji co do kary, jest mniej korzystny dla oskarżonego niż ten, w którym sąd
odwoławczy utrzymałby rozstrzygnięcie sądu I instancji w mocy. Wskazując na przepis art. 519 k.p.k.,
obrońca podniósł także, że wyrok Sądu odwoławczego z dnia 22 VII 2011 r. ma status wyroku
prawomocnego. W końcowej części zażalenia skarżący zasygnalizował możliwość przedstawienia tej
kwestii jako zagadnienia prawnego składowi SN.
Odnosząc się do zarzutu zawartego w pkt 2 zażalenia oraz kwestii podniesionych w uzasadnieniu
tego środka zaskarżenia, trzeba na wstępie podkreślić, że w ocenie SN nie ma wystarczających racji
do skorzystania z unormowania określonego w art. 441 § 1 k.p.k., a to przede wszystkim z uwagi na
treść przepisu art. 519 k.p.k., którego wykładnia jest zresztą kwestionowana w zażaleniu. Przepis
art. 519 k.p.k. określa, że kasacja przysługuje od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego
kończącego postępowanie. O ile wskazanie w tym przepisie na prawomocność wyroku sądu
odwoławczego może uzasadniać twierdzenia, że chodzi także o tzw. prawomocność względną, a więc

tę, która jest następstwem uchylenia wyroku tylko w zakresie orzeczenia o karze albo innym środku
karnym (art. 442 § 1 zd. 2 k.p.k.), o tyle wymóg, aby wyrok ten kończył postępowanie, jednoznacznie
wskazuje, iż musi być spełniony warunek prawomocności materialnej, a więc rozstrzygnięcia
w sposób ostateczny o przedmiocie tego postępowania karnego (por. A. Kaftal, Prawomocność
wyroków sądowych w polskim prawie karnym procesowym, Warszawa 1966, s. 40; T. Grzegorczyk, J.
Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2005, s. 193–194; uchwała SN z dnia 15 VI 2007 r.,
I KZP 15/07, OSNKW 2007, nr 7–8, poz. 55; uzasadnienie postanowienia SN z dnia 28 X 2009 r,
I KZP 21/09, OSNKW 2010, nr 1, poz. 1). Przedmiotem niniejszego postępowania jest rozstrzygnięcie
w kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego za czyny zarzucone mu w akcie oskarżenia, a zatem
kończącym orzeczeniem sądu odwoławczego będzie taki wyrok, który prawomocnie „zamknie” etap
orzekania o winie i karze (por. postanowienie SN z dnia 2 III 2011 r., II KK 244/10, OSNKW 2011,
nr 5, poz. 46). Na to, że orzeczenie w przedmiocie winy w sytuacji, gdy nie istnieje orzeczenie o karze,
nie ma waloru wyroku kończącego postępowanie, wskazuje się zgodnie także w glosach do
przywołanego postanowienia SN z dnia 16 V 2007 r., III KK 46/06 (por. M. Kondracki, „Palestra”
2010, nr 5–6, s. 277; W. Kociubiński, „Przegląd Sądowy” 2010, nr 7–8, s. 201; K. Woźniewski,
„Gdańskie Studia Prawnicze” 2008, nr 2, s. 125). Orzeczenie sądu odwoławczego musi zatem mieć
status prawomocności oraz definitywności rozstrzygnięcia co do istoty procesu, aby mogło być
zaskarżone kasacją. Z tego też powodu nie można zgodzić się ze skarżącym, iż może on wnieść
kasację od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 22 VII 2011 r. W tym ujęciu należy zaaprobować
stanowisko SN w sprawie III KK 46/06, który wykluczył dopuszczalność kasacji od orzeczenia o winie,
w sytuacji gdy toczy się ponowne postępowanie na skutek uchylenia orzeczenia o karze. Wprawdzie
sąd ten nie wskazywał w warstwie argumentacyjnej na ten aspekt przepisu art. 519 k.p.k., ale –
odwołując się do przepisu art. 523 § 2 k.p.k. – podkreślił, że tylko rozstrzygnięcie o karze pozwala
ocenić, czy wyrok sądu odwoławczego może zostać zaskarżony kasacją. Skoro zatem w sprawie
niniejszej nie zapadł wobec oskarżonego prawomocny wyrok sądu odwoławczego, który by kończył
postępowanie karne, to kasacja nie była dopuszczalna (jako przedwczesna), a zatem słusznie zostało
wydane zarządzenie o odmowie jej przyjęcia. Nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że kasacja
wniesiona od takiego wyroku sądu odwoławczego (uchylającego wyrok co do kary i w tym zakresie
przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania) nie jest jednak niedopuszczalna, a jest tylko
obarczona brakiem formalnym, niezależnym od strony, co powinno spowodować wstrzymanie się
przez prezesa sądu odwoławczego z wydaniem zarządzenia w przedmiocie przyjęcia kasacji do czasu
uprawomocnienia się orzeczenia w przedmiocie kary (tak M. Kondracki, Glosa..., s. 278). Skoro
kasacja przysługuje od wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie, to a contrario nie
przysługuje od każdego innego wyroku sądu odwoławczego, który takiego statusu nie ma
(uchylającego wyrok i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania czy też uchylającego wyrok
co do kary i w tym zakresie przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania). Od strony
normatywnej – z uwagi na treść art. 519 k.p.k. – nie można zatem prowadzić jakichkolwiek rozważań
co do perturbacji możliwych z przyjęciem i nadaniem dalszego biegu kasacji od wyroku sądu
odwoławczego utrzymującego wyrok sądu I instancji co do winy, a uchylającego ten wyrok w zakresie
orzeczenia o karze, w kontekście dalszego toku postępowania co do kary (na wiele możliwych
kłopotów orzeczniczych w tym zakresie wskazał SN w przywołanym postanowieniu z dnia 16 V
2007 r.,
III KK 46/06).
W tym układzie jest oczywiste, że zażalenie nie mogło zostać uwzględnione. Jest jednak
konieczne, aby rozważania przenieść na dalszy etap i odpowiedzieć na pytanie, czy skarżącemu
w związku z wyrokiem sądu odwoławczego z dnia 22 VII 2011 r. będzie przysługiwało prawo do
wniesienia kasacji, w której mógłby wykazywać uchybienia, mające postać rażącego naruszenia
prawa, których dopuścił się – w jego ocenie – sąd odwoławczy, utrzymując wyrok w mocy w zakresie
orzeczenia o winie oskarżonego. Z uzasadnienia zażalenia wynika w sposób oczywisty, że skarżący
dostrzega – i jak się wydaje – aprobuje, nie znajdując odmiennych racji, ograniczenie podstaw
kasacyjnych w odniesieniu do prawomocnego wyroku zapadłego po ponownym rozpoznaniu sprawy
w zakresie dotyczącym wymiaru kary, a więc dopuszczalnego podniesienia tylko tych zarzutów
rażącego naruszenia prawa, do jakiego doszło na etapie postępowania sądowego, toczącego się
dopiero po uchyleniu rozstrzygnięcia o karze. Pogląd ten został wypowiedziany w uzasadnieniu

przywołanego postanowienia SN w sprawie III KK 46/06 i to właśnie jego aprobata przez skarżącego
skutkuje nieudaną – jak wykazano – próbą przeforsowania stanowiska, że już obecnie przysługuje mu
kasacja od wyroku sądu odwoławczego z dnia 22 VII 2011 r.
Tymczasem analiza przepisów rozdziału 55 k.p.k. nie pozwala na zaakceptowanie takiego
poglądu. Otóż, o ile obecnie nie został spełniony warunek wydania przez sąd odwoławczy
prawomocnego wyroku kończącego postępowanie wobec oskarżonego, o tyle warunek taki zostanie
spełniony, gdy na skutek wydania przez sąd odwoławczy wyroku uprawomocni się rozstrzygnięcie co
do kary. Niesporne jest, że wówczas od takiego wyroku skarżący będzie mógł wnieść kasację
(art. 519 k.p.k.), jeżeli zostanie orzeczona kara pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
jej wykonania (art. 523 § 2 k.p.k.). Żaden z przepisów tego rozdziału nie normuje sytuacji, która może
być konsekwencją zastosowania przepisu art. 442 § 1 k.p.k., a zatem tego, iż prawomocne
rozstrzygnięcie co do winy i kary może składać się z dwóch wyroków sądów odwoławczych. Z tego
można wysnuć wniosek, stosując wnioskowanie o racjonalności prawodawcy, że nie było założeniem
(celem) ustawodawcy zróżnicowanie praw skazanych w dostępie do kasacji, skoro – wprowadzając
regulację, której skutkiem jest możliwość prawomocnego rozstrzygnięcia co do odpowiedzialności
karnej oskarżonego w dwóch wyrokach sądów odwoławczych – nie przewidział odrębnej regulacji co
do kasacji w odniesieniu do takiej formuły wyrokowania. Prawo do skorzystania z kasacji jest
uprawnieniem skazanego i przepisy określające w tym zakresie ograniczenia muszą być wykładane
w sposób ścisły (L. Morawski, Zasady wykładni prawa, Toruń 2006, s. 171–173). Nie jest zatem
dopuszczalne dalsze ograniczanie tego uprawnienia w drodze wykładni orzeczniczej, a do tego
prowadzi twierdzenie wyrażone w uzasadnieniu przywołanego postanowienia SN z dnia 16 V 2007 r.,
III KK 46/06, zacytowane we wstępnej części uzasadnienia. W końcowej części uzasadnienia tego
postanowienia SN podkreślił bowiem, że nawet gdyby traktować oba orzeczenia sądu odwoławczego
jako całość (chodzi o wyrok utrzymujący wyrok sądu I instancji co do winy oraz następny wyrok co do
kary – uwaga SN), to jednak dalej rozważał istnienie dwóch kasacji i wskazywał na określone
reperkusje w ich rozpoznawaniu (np. zaskarżenie kasacją tylko orzeczenia o winie, przy braku kasacji
od kary, czy też uwzględnienie kasacji od wyroku sądu odwoławczego co do winy jako przesłanka do
uchylenia orzeczenia o karze lub też dalszego toku postępowania w przedmiocie kasacji od kary);
w konsekwencji – nie znajdując trybu do takiego procedowania – opowiedział się za takim
stanowiskiem, że „Skarżący nie będzie [...] mógł wskazywać uchybień, jakich dopuścił się sąd
odwoławczy, utrzymujący w mocy rozstrzygnięcie w przedmiocie przypisania oskarżonemu sprawstwa
i winy, nawet jeżeli do takich uchybień by doszło”. Tymczasem oprócz spełnienia wymogu z art. 519
k.p.k., co nastąpi po wydaniu wyroku sądu odwoławczego w odniesieniu do kary, to kolejne
ograniczenie w przypadku kasacji strony na korzyść, wynika dla takiego układu procesowego jedynie
z przepisu art. 523 § 2 k.p.k. Przepis art. 523 § 1 k.p.k. określa podstawy zarzutów kasacji i wskazuje
na konieczność postawienia zarzutu rażącego naruszenia prawa (pomija się kwestię art. 439 k.p.k.)
przez sąd odwoławczy (art. 519 k.p.k.) oraz wykazanie możliwości istotnego wpływu tego naruszenia
prawa na treść orzeczenia. W tym układzie nie będzie sprzeczne z tą normą zaskarżenie kasacją
wyroku sądu odwoławczego prawomocnie rozstrzygającego co do kary orzeczonej wobec skazanego
i postawienie zarzutów rażącego naruszenia prawa przez sąd odwoławczy, który utrzymał w mocy
rozstrzygnięcie co do winy, z wykazaniem, że uchybienia popełnione na tamtym etapie postępowania
nie tylko mogły, ale miały, i to istotny, wpływ na treść wyroku zaskarżonego kasacją (orzekającego co
do kary), bowiem w konsekwencji umożliwiły procedowanie w przedmiocie kary. Może oczywiście
razić pewną sztucznością taka konstrukcja nadzwyczajnego środka zaskarżenia, w którym zarzuty
uderzają przede wszystkim w poprzednie niezaskarżalne orzeczenie sądu odwoławczego
o utrzymaniu wyroku sądu I instancji w mocy, w sytuacji gdy formalnie kasacja skierowana jest do
wyroku rozstrzygającego co do kary. Jednak są wystarczająco silne racje – zostaną one
przedstawione w dalszej części – aby przyjąć, że wyrok sądu odwoławczego rozstrzygający o karze
jedynie „otwiera” od strony formalnoprawnej możliwość wniesienia kasacji, ale zakresem zaskarżenia
kasacją można objąć wówczas także pierwszy wyrok sądu odwoławczego, a więc ten rozstrzygający
co do winy. Stanowisko takie prezentowane jest w piśmiennictwie i wspierane wywodem, którego nie
sposób odeprzeć żadnymi argumentami. Otóż nie sposób zrozumieć, że skazany z przyczyn od niego
zupełnie niezależnych (decyzja sądu odwoławczego) zostaje pozbawiony prawa do kasacji w zakresie
rozstrzygnięcia o winie, w sytuacji gdy uchylono wyrok tylko co do kary, a kasacja by mu

przysługiwała, gdyby orzeczono w jednym wyroku (W. Kociubiński, Glosa..., s. 201–202; W.
Kondracki, Glosa..., s. 277). Nie sposób też zakwestionować, że takie procedowanie w postępowaniu
odwoławczym może powodować „pokusę” wyeliminowania w danej sprawie kontroli kasacyjnej
orzeczenia co do winy, przy konsekwentnym opowiadaniu się co do tego, iż w kasacji można byłoby
podnosić tylko te zarzuty, które wiążą się z ponownym prowadzeniem postępowania odwoławczego
w zakresie kary (M. Kondracki, Glosa..., s. 276). Nie można też przyjąć, aby w takim układzie
pozbawienie skazanego prawa do wniesienia kasacji nie stanowiło naruszenia konstytucyjnego prawa
równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP), skoro skazani na takie same kary pozbawienia
wolności mieliby zupełnie różne prawa w zakresie możliwości skorzystania z kasacji. Konstytucyjna
zasada równości oznacza przecież, iż osoby znajdujące się w takiej samej lub podobnej sytuacji
należy traktować tak samo, dopuszczając zróżnicowanie w prawie, jeżeli jest ono usprawiedliwione
(orzeczenia TK: z dnia 4 II 1997 r., P 4/96, OTK ZU 1997, nr 1, poz. 3; z dnia 28 XI 1995 r., K 17/95,
OTK ZU 1995, nr II, poz. 37; wyrok TK z dnia 16 XII 1997 r., K 8/97, OTK ZU 1997, nr 5–6, poz. 70).
Wypracowano także stanowisko, że wszelkie odstępstwa od zasady nakazu traktowania podmiotów
podobnych w sposób tożsamy muszą zawsze znajdować podstawę w odpowiednio przekonujących
kryteriach, a te z kolei muszą mieć, po pierwsze, charakter relewantny, a więc pozostawać
w bezpośrednim związku z celem i zasadnością treści przepisów, w których jest zawarta kontrolowana
norma, po drugie, muszą mieć charakter proporcjonalny, a po trzecie, muszą pozostawać w związku
z innymi wartościami, zasadami czy normami konstytucyjnymi (J. Oniszczuk, Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Kraków 2000, s. 283).
Odnosząc się do tych kryteriów, należy podkreślić, że nie istnieje żadna z tych przesłanek, które
usprawiedliwiłyby różnicowanie prawa skazanych. W takiej sytuacji także naruszone zostałoby prawo
do obrony i rzetelnego postępowania sądowego (art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP; art. 6
ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. – dalej: EKPC), skoro
skazany nie mógłby objąć postępowaniem kasacyjnym tej części wyroku skazującego, który mógłby
być zaskarżony, gdyby sąd odwoławczy wydał jeden wyrok. Na tle art. 6 ust. 1 EKPC wypowiadany
jest pogląd, że zredukowanie prawa dostępu do sądu kasacyjnego w sposób powodujący zakłócenie
istoty tego prawa, jest naruszeniem prawa do sądu, tworzącego istotę prawa do rzetelnego
postępowania sądowego (M.A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka. Orzecznictwo, t. I,
2001, s. 31). Tymczasem pozbawienie prawa do skargi kasacyjnej byłoby efektem wadliwego
działania sądu I instancji, a procesowe, i to bardzo ważkie konsekwencje („przesądzenie winy”),
ponosiłby skazany. W konsekwencji, nawet przyjmując, że wnioski wykładni językowej w tym układzie
są niejednoznaczne, to konieczność prokonstytucyjnej wykładni przepisów zawartych w rozdziale 55
k.p.k. powinna prowadzić do konkluzji, iż kontrolą kasacyjną musi zostać objęte rozstrzygnięcie sądu
odwoławczego prawomocnie odnoszące się do kwestii winy skazanego.
Od strony „technicznej” mankamentu związanego z zakresem zaskarżenia można byłoby
uniknąć, określając, że kasacja jest formułowana od wyroku kończącego postępowanie (a więc co
do kary – nie można byłoby określić, że kasacja jest skierowana do wyroku co do winy z uwagi na
kategoryczny zapis art. 519 k.p.k.), ale zakresem zaskarżenia i zarzutami należałoby objąć
rozstrzygnięcie zawarte w wyroku sądu odwoławczego co do winy (przy domniemaniu z art. 447 § 1
k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. zakresem zaskarżenia objęta byłaby automatycznie kara), a wnioski
kasacyjne należałoby postawić w odniesieniu do obu wyroków sądów odwoławczych. W przypadku
uwzględnienia takiej kasacji SN musiałby uchylić także wyrok sądu odwoławczego utrzymujący
wyrok sądu I instancji w zakresie winy. Taka sytuacja w procedurze karnej nie byłaby wyjątkowa.
Wypada przypomnieć, że w orzecznictwie SN przyjmuje się, iż w zażaleniu na odmowę przyjęcia
kasacji z powodu niedopełnienia wymogu tzw. przymusu adwokackiego można jednak skutecznie
podnosić zarzuty dotyczące wadliwości odmowy powołania obrońcy z urzędu, choć przecież decyzja
o odmowie ustanowienia obrońcy nie podlega zaskarżeniu (por. np. postanowienie SN z dnia
17 I 2008 r., V KZ 82/07, OSNwSK 2008, poz. 133).
Jest to zrozumiałe, skoro to właśnie odmowa ustanowienia obrońcy z urzędu celem ewentualnego
sporządzenia kasacji w konsekwencji zamyka drogę do skorzystania z tego środka zaskarżenia;
uwzględnienie zażalenia łączy się wówczas z uchyleniem nie tylko zarządzenia o odmowie przyjęcia
kasacji, ale także niezaskarżalnego zarządzenia o odmowie ustanowienia obrońcy. Także
w postanowieniu z dnia 28 VII 2011 r., III KK 54/11, OSNKW 2011, nr 9, poz. 86, SN dopuścił

możliwość formułowania zarzutów odwoławczych odnoszących się do orzeczenia sądu, które nie
podlegało zaskarżeniu. Wywiódł bowiem, że: „Pozostawienie bez rozpoznania apelacji osoby
korzystającej z praw strony w postępowaniu prowadzonym z oskarżenia publicznego, pomimo braku
uprawnień określonych w art. 52 § 1 k.p.k. w zw. z art. 49 § 1 k.p.k., nie czyni nieistniejącym ani
prawnie bezskutecznym wcześniejszego postanowienia sądu uchylającego, w wyniku jej zażalenia,
postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego, jak i odzyskania przez
prokuratora – na podstawie postanowienia dotkniętego uchybieniem procesowym – prawa do
wniesienia oskarżenia. Nie wyklucza to jednak prawa do podnoszenia przez inną stronę, zarówno
w postępowaniu apelacyjnym, jak i kasacyjnym, na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k., zarzutu obrazy
prawa procesowego zaistniałej przy wydaniu tego postanowienia przez sąd i kwestionowania
odzyskania przez prokuratora na jego podstawie prawa do wniesienia oskarżenia oraz wpływu tych
uchybień na treść wydanego w sprawie wyroku”.
Konkludując powyższe uwagi, należy opowiedzieć się za poglądem, że w wypadku uchylenia
wyroku sądu I instancji w zakresie orzeczenia o karze, przy utrzymaniu zaskarżonego wyroku co do
winy, rozstrzygnięcie sądu odwoławczego w zakresie winy oskarżonego może być poddane kontroli
kasacyjnej dopiero po uprawomocnieniu się wyroku sądu odwoławczego rozstrzygającego co do kary
wymierzonej oskarżonemu, bowiem dopiero wówczas spełniony jest warunek wydania wyroku
kończącego postępowanie (art. 519 k.p.k.).
Na zakończenie wypada więc skonstatować, że skarżący będzie uprawniony do wniesienia skargi
kasacyjnej, w której zakwestionuje wyrok Sądu Okręgowego w G. z dnia 22 VII 2011 r. w zakresie
utrzymującym wyrok sądu I instancji w mocy, ale oczywiście prawo takie będzie mu przysługiwało
dopiero po tym, jak zaskarży apelacją wyrok sądu I instancji (art. 520 § 1 k.p.k.) i zostanie wydany
kończący postępowanie wyrok sądu odwoławczego, a następnie złoży wniosek o uzasadnienie
wyroku w terminie z art. 524 § 1 k.p.k. W obecnym układzie względnie prawomocne orzeczenie
o winie oskarżonego nie powoduje żadnych, od strony prawnej, negatywnych konsekwencji dla
oskarżonego.
Z tych wszystkich powodów należało orzec, jak w postanowieniu.
Glosa
Teza SN zawiera odpowiedź, kiedy prawomocne „rozstrzygnięcie sądu odwoławczego
w zakresie winy oskarżonego może być poddane kontroli kasacyjnej” – na skutek kasacji strony
wniesionej na korzyść oskarżonego (skazanego) – jeżeli uprawomocniło się „horyzontalnie”
w sytuacji, gdy inna część tego samego wyroku skazującego dotycząca kary pozostaje
nieprawomocna, a postępowanie w tym zakresie kontynuowane jest ponownie przed sądem
I instancji. Kwestia tego rodzaju może pojawić się też w wypadku kasacji oskarżyciela na
niekorzyść oskarżonego, jeżeli sąd odwoławczy utrzyma w mocy wyrok w części dotyczącej winy,
a uchyli w części dotyczącej kary. Co prawda od prawomocnego wyroku skazującego
oskarżycielowi kasacja w zasadzie nie przysługuje (art. 523 § 3 w zw. z § 4 pkt 1 k.p.k.), jednakże
to przedmiotowe ograniczenie nie obowiązuje – podobnie jak w wypadku kasacji na korzyść
oskarżonego – jeśli przyczyną kasacji oskarżyciela będzie uchybienie wymienione w art. 439 k.p.k.
Zagadnienie, którego dotyczy teza SN, jest wysoce kontrowersyjne, ponieważ zrealizowana
legislacyjnie koncepcja „prawomocności horyzontalnej” 1 , w zakresie poszczególnych, odrębnych
części wyroku wydanego w procesie pojedynczym lub złożonym, lecz dotyczących tego samego
oskarżonego i tego samego czynu, nie została w sposób zadowalający wsparta przepisami, które
określałyby relacje między postępowaniem kasacyjnym a trybem postępowania w zwykłym toku
instancyjnym po „częściowym” tylko uprawomocnieniu się wyroku. Co więcej, nieliczne przepisy
(np. art. 442 § 1 zd. 2 k.p.k.) nie ułatwiają wykładni, a wręcz komplikują problem prawomocności
części wyroku dotyczącej winy, skoro po przekazaniu sprawy sądowi a quo do ponownego
rozpoznania, mimo prawomocnego rozstrzygnięcia kwestii winy, „uchylenie wyroku tylko
w zakresie rozstrzygnięcia o karze albo innym środku nie stoi na przeszkodzie uniewinnieniu
oskarżonego lub umorzeniu postępowania”. Dlatego też ten rodzaj „częściowej” prawomocności
1 Zob. S. Steinborn, Prawomocność części orzeczenia w procesie karnym, Warszawa 2011, s. 112 i n.

określany bywa – chyba niezbyt trafnie – jako „prawomocność względna”. Dodatkową komplikację
stwarza art. 523 § 2 k.p.k. Nie bez znaczenia jest bowiem rodzaj rozstrzygnięcia sądu I instancji
w przedmiocie kary, kasacja bowiem przysługuje oskarżonemu z reguły wtedy, gdy po wniesieniu
apelacji zostanie prawomocnie skazany „za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania” (art. 523 § 2 k.p.k.). Jeżeli
zatem sąd I instancji wyda wyrok „warunkowo skazujący”, a sąd odwoławczy uchyli ten wyrok tylko
w części dotyczącej wymiaru kary w wyniku apelacji wniesionej na korzyść oskarżonego,
zaskarżenie wyroku kasacją na korzyść oskarżonego w części dotyczącej winy będzie z mocy
prawa niedopuszczalne, niezależnie od sposobu zakończenia dalszego postępowania, chyba że
pojawią się uchybienia o charakterze bezwzględnych przyczyn odwoławczych (art. 523 § 4 pkt 1
k.p.k.). „Bezwarunkowe” skazanie nie będzie wówczas dopuszczalne ze względu na zakaz
reformationis in peius.
Inaczej przedstawia się kwestia dopuszczalności kasacji od prawomocnej części wyroku
w przedmiocie winy, jeżeli sąd odwoławczy uchyli rozstrzygnięcie sądu I instancji co do kary
pozbawienia wolności bez zawieszenia jej wykonania. Nie można wówczas wykluczyć, że w toku
postępowania po uchyleniu wyroku w części dotyczącej kary „utrzyma się” orzeczona kara
pozbawienia wolności bez zawieszenia jej wykonania, spełniając tym samym wymagania formalne
kasacji przewidziane w art. 523 § 2 k.p.k.
Cytowane w uzasadnieniu glosowanego orzeczenia postanowienie SN z dnia 16 V 2007 r. (III KK
46/06) 2 , w którym SN uznał kasację co do winy za niedopuszczalną (mimo prawomocności tej części
orzeczenia), jeżeli postępowanie toczy się nadal w zakresie dotyczącym orzeczenia o karze –
spotkało się z niejednoznaczną – także krytyczną – oceną w piśmiennictwie prawniczym 3 .
Tym razem, zapewne uwzględniając argumentację przedstawioną w piśmiennictwie, SN nie
wyklucza w glosowanym orzeczeniu dopuszczalności rozpoznania w trybie kasacyjnym kwestii winy
prawomocnie rozstrzygniętej w nieuchylonej części wyroku, niemniej uzależnia tę możliwość od
zaskarżenia kasacją wyroku co do kary po prawomocnym zakończeniu postępowania prowadzonego
w następstwie uchylenia części wyroku. Zapewne chodzi o sytuację, w której po wyczerpaniu toku
instancji orzeczona będzie kara pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania,
czego nie akcentuje teza glosowanego postanowienia, co jednak wynika z uzasadnienia.
Z powodów praktycznych można zgodzić się ze stanowiskiem SN, że rozpoznanie kasacji od tej
części wyroku, która dotyczy winy, powinno nastąpić dopiero po zakończeniu postępowania
w przedmiocie kary, jednakże rozstrzygnięcie w wyroku dotyczące kary powinno być „wtórnym”
przedmiotem kognicji SN, rozpoznającego kasację wniesioną wcześniej co do winy i konwalidowaną
wskutek „zaawansowania postępowania” i wypełnienia warunków formalnych.
W każdym razie możliwa jest bowiem wykładnia, uwzględniająca okoliczność konwalidacji
przedwczesnej kasacji strony jako wadliwej czynności procesowej. Po „ostatecznym” zakończeniu
postępowania przedmiotem kasacji powinno być wówczas zarówno pierwotne prawomocne
rozstrzygnięcie co do winy, które uprawomocniło się wcześniej, jeżeli ta część wyroku została
zaskarżona w stosownym terminie, jak i prawomocny wyrok w części dotyczącej kary (art. 447 § 1
w zw. z art. 518 k.p.k.).
Wobec ograniczenia przedmiotowego przewidzianego w art. 523 § 2 k.p.k., kasacja wniesiona
w terminie co do prawomocnej części wyroku skazującego dotyczącej winy stanie się formalnie
skuteczna („dopuszczalna”) dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku również w pozostałych
częściach, jeżeli wykonanie kary pozbawienia wolności nie zostanie zawieszone. Do tego czasu
kasacja obrońcy oskarżonego stanowi rodzaj odwoławczej actio dormiens. Z chwilą zakończenia
postępowania co do wymiaru kary prawomocne orzeczenie kary pozbawienia wolności bez
zawieszenia jej wykonania stwarza właściwy przedmiot kasacji jako jej warunek formalny,
konwalidując „przedwczesną” kasację co do winy, początkowo – w świetle art. 530 § 2 w zw. z art. 429
2 OSNKW 2008, nr 4, poz. 24.
3 Zarówno orzeczenie SN z 16 V 2007 r., jak i publikowane wypowiedzi kilku autorów na temat tego orzeczenia poddał
analizie S. Steinborn, Prawomocność..., s. 639 i n. Autor formułuje w tym zakresie inne, niż przedstawione wyżej, propozycje
wykładni de lege lata i wnioski de lege ferenda (s. 649-650), uznając trafnie aktualne unormowania k.p.k. za niezadowalające.

§ 1 k.p.k. – formalnie nieskuteczną („niedopuszczalną z mocy prawa”), wobec braku wymaganego
przedmiotu kasacji.
Prezes sądu, do którego wniesiono kasację po uprawomocnieniu się wyroku co do winy,
powinien kasację pozostawić „bez biegu” do czasu zakończenia postępowania w przedmiocie kary,
a gdyby jednak wcześniej odmówił jej przyjęcia (art. 530 § 2 k.p.k.), mógłby „reasumować”
poprzednią decyzję o odmowie przyjęcia kasacji wobec nowej istotnej okoliczności, która
spowodowała, iż wniesiona kasacja co do winy stała się formalnie dopuszczalna z chwilą
prawomocnego orzeczenia kary pozbawienia wolności bez zawieszenia jej wykonania.
Zarządzenie prezesa sądu o odmowie przyjęcia kasacji, choćby niezaskarżalne, nie staje się
prawomocne materialnie, w sensie wykluczającym możliwość reasumpcji, w wypadku zmiany
okoliczności, będących podstawą tego zarządzenia. Żaden przepis nie przewiduje możliwości
zaskarżenia zarządzenia środkami nadzwyczajnymi, zwłaszcza jeżeli bezpodstawność zarządzenia
ujawni się po wyczerpaniu zwykłej drogi odwoławczej (zażaleniowej). Sytuacja komplikuje się,
jeżeli zarządzenie prezesa sądu odwoławczego o odmowie przyjęcia kasacji co do winy zostanie
zaskarżone zażaleniem, a SN odwoławczy utrzyma je w mocy (art. 530 § 3 k.p.k.). Kwestia
odwoływalności postanowień niekończących postępowania (in foro externo) nie została w k.p.k.
wyraźnie unormowana – z pewnością zatem jedynie SN mógłby uchylić własne postanowienie
wydane na podstawie art. 530 § 3 k.p.k. w warunkach zmiany okoliczności sprawy,
uzasadniających wydane uprzednio postanowienie.
Przedstawiona propozycja wykładni jest jedną z kilku możliwych wobec luk prawnych w k.p.k.
istniejących w następstwie urzeczywistnienia koncepcji, w myśl której rozstrzygnięcia co do winy i kary
– w tej samej sprawie – mogą uprawomocnić się na różnych etapach postępowania karnego.
Zwłaszcza że również odwołalność postanowień wydawanych w toku postępowania, a niekończących
procesu karnego, które wskutek zmiany okoliczności o znaczeniu wyłącznie procesowym wymagają
reasumpcji poza trybem zażaleniowym, nie jest unormowana w sposób porównywalny chociażby
z dużo bardziej funkcjonalnymi unormowaniami przewidzianymi w k.p.c.
Nie sposób natomiast uznać, że wyrok prawomocny w części dotyczącej pozytywnego
rozstrzygnięcia o winie (uznania za winnego) „nie kończy postępowania” albo że jest pozbawiony
skutków w zakresie tzw. prawomocności materialnej lub jest jedynie „względnie prawomocny”.
Z pewnością bowiem wyrok taki „obala” domniemanie niewinności (o prawomocnym skazaniu
decyduje rozstrzygnięcie o winie, nie zaś o karze) i w części dotyczącej winy kończy postępowanie,
a wszczęcie „nowego” procesu o ten sam czyn (idem) w stosunku do skazanego byłoby
niedopuszczalne nie tylko ze względu na litispendencję (wobec kontynuowania postępowania
w przedmiocie kary), ale również ze względu na powagę rzeczy osądzonej (wobec prawomocnego
uznania oskarżonego za winnego). Wszczęcie innego postępowania w przedmiocie tego samego
czynu i przeciwko temu samemu oskarżonemu byłoby niedopuszczalne – następuje tu bowiem rodzaj
kumulacji (zbiegu) dwu negatywnych przesłanek procesowych z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.
Zapewne de lege lata każdy wariant interpretacyjny może budzić wątpliwości – niezbędne zatem
wydaje się wyraźne unormowanie dopuszczalności i przebiegu postępowania kasacyjnego po
częściowym uprawomocnieniu się wyroku „w płaszczyźnie horyzontalnej”.
Romuald Kmiecik