Концепција за изработка на учебник - Биро за развој на ...

КОНЦЕПЦИЈАЗА ИЗРАБОТКА НА УЧЕБНИКМЕТОДОЛОГИЈАЗА ВРЕДНУВАЊЕ НА УЧЕБНИК

1KONCEPTI PËR PËRPILIMIN E LIBRIT DHEMETODOLOGJIA PËR VLERËSIMIN E LIBRITSHKUP, dhjetor 2010

1КОНЦЕПЦИЈА ЗА ИЗРАБОТКА НА УЧЕБНИКИ МЕТОДОЛОГИЈА ЗА ВРЕДНУВАЊЕ НА УЧЕБНИКСКОПЈЕ, декември 2010

Издавач: Биро за развој на образованиетоЗа издавачот, м-р Весна Хорватовиќ, директорСтручен тимБиро за развој на образованието:м-р Митко Чешларов, м-р Весна Хорватовиќ, м-р Игор Јуруков, Љиљана Самарџиска – Панова, Ајше Ајрулаи,Силвана Ветероска, Злата Марковска, Светлана Брашнарска, Гордана Донева – Атанасоска, Иванка Мијиќ,Абдураман Мемети, Јаначко Штерјов, м-р Анкица Витанова, Трајко Јовановски, Гордана Јанакиевска, ЈулијаГлигорова – Трајановска, Мирјанче Милошевска, Николче Илијевски, Блага Панева, Нада Николова, ГоцеШопкоски, Лилјана Поленаковиќ, Трајче Ѓорѓијевски, Ивица Гиевски, Огнења Малеска - Дракалска, МаријаСимонова, Мито СтефаноскиЦентар за стручно образование и обука:д-р Ласте Спасовским-р Роза АрсовскаБранко АлексовскиЗоран ЈовчевскиЛидушка ВасилевскаЧедомир ДимовскиРецензент: проф. д-р Снежана АдамческаСоработници за мултикултурализам во образование:д-р Виолета Петреска - Бешка, Сафет БалажиЛектор: Сузана СтојковскаПечати: М-М Марија доелТираж:1000 на македонски јазик500 на албански јазикИзданието е печатено со стручна и финансиска подршка одКанцеларијата на УНИЦЕФ, Скопје, како дел од програмата наОбединетите нации за зајакнување на меѓуетничкиот дијалог исоработка, финасирана од Шпанската Влада преку Милениумскитеразвојни цели.CIP – Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека ,,Св. КлиментОхридски”Скопје373.3/.5.091.64Концепција за изработка на учебник и методологија завреднување на учебник / -(Биро за развој на образованието),Скопје : Биро за развој на образованието, 2010. -112 стр. : 21 смБиблиографија: стр.98-100ИСБН 978-608-206-034-7а) Учебници за основно образование – Концепција ивреднувањеб) Учебници за средно образование – Концепција и вреднувањеCOBISS.MK - ID 86130698

610121424253034384246505458626670768084889498102ПРЕДГОВОРВОВЕДКОНЦЕПЦИЈА ЗА ИЗРАБОТКА НА УЧЕБНИКI. ОСНОВНИ КРИТЕРИУМИ ЗА ИЗГОТВУВАЊЕ НА УЧЕБНИКОТII. КРИТЕРИУМИ ЗА ИЗГОТВУВАЊЕ УЧЕБНИЦИ ПО ОДДЕЛНИПРЕДМЕТИ ВО ОСНОВНОТО И ВО СРЕДНОТО ОБРАЗОВАНИЕУЧЕБНИЦИ ЗА НАСТАВНИТЕ ПРЕДМЕТИ ВО ОДДЕЛЕНСКАНАСТАВА ( I –V ОДДЕЛЕНИЕ)КРИТЕРИУМИ ЗА ИЗРАБОТКА НА УЧЕБНИК ПО МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК, ПО АЛБАНСКИ ЈАЗИК, ПО ТУРСКИЈАЗИК И ПО СРПСКИ ЈАЗИК ВО ОСНОВНОТО ОБРАЗОВАНИЕ, ОДНОСНО ПО МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ИЛИТЕРАТУРА, ПО АЛБАНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА, ПО ТУРСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА ВО СРЕДНОТООБРАЗОВАНИЕМАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ЗА ЗАЕДНИЦИТЕ/МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА ЗА ЗАЕДНИЦИТЕМАТЕМАТИКАИСТОРИЈАСТРАНСКИ ЈАЗИКБИОЛОГИЈАХЕМИЈАГЕОГРАФИЈАИНФОРМАТИКАФИЗИКАМУЗИЧКО ОБРАЗОВАНИЕЛИКОВНО ОБРАЗОВАНИЕКЛАСИЧНИ ЈАЗИЦИ (ЛАТИНСКИ ЈАЗИК/СТАРОГРЧКИ ЈАЗИК)ПСИХОЛОГИЈАУЧЕБНИЦИ ПО СТРУЧНИТЕ ПРЕДМЕТИ ВО СРЕДНОТО СТРУЧНО ОБРАЗОВАНИЕIII. ТЕХНИЧКИ СТАНДАРДИ НА УЧЕБНИКБИБЛИОГРАФИЈАМЕТОДОЛОГИЈА ЗА ВРЕДНУВАЊЕ НА УЧЕБНИК5

6ПРЕДГОВОР

Ракописот со наслов: КОНЦЕПЦИЈА ЗА ИЗРАБОТКА НАУЧЕБНИК И МЕТОДОЛОГИЈА ЗА ВРЕДНУВАЊЕ НА УЧЕБНИКпонуден од група автори од Бирото за развој наобразованието претставува сериозна инструктивнометодолошкастудија наменета за две глобалниструктури корисници: авторите на учебниците истручните тимови за вреднување на изработенитеучебници според понудените концепциски решенија.Според својата структура, детална елаборацијана сите релевантни компоненти на учебницитево задолжителното образование во РепубликаМакедонија, ракописот има методско-дидактичкиобележја на прирачник кој може да го користии пошироката стручна јавност: студентите нафакултетите кои се едуцираат за идни наставнициза задолжителното образование, наставницитеод наставната практика, стручните служби воучилиштата, активите на наставници од сроднитеи блиските програмски подрачја и степени наобразование, органите, телата и поединците вотимовите за евалвација, како и родителите научениците во основното и средното задолжителнообразование.Глобално, ракописот е компониран од два дела коисе однесуваат на две јасно дефинирани функциикои истиот ќе ги има во нашата стручна јавност:понуда на концепциски решенија за изработка научебник и методолошки димензии за вреднувањена учебник. Ракописот содржи 110 страницикомпјутерски обликуван текст, со вовед и понуденсет од инструменти чија ајтемска структура насочувакон објективна евалвација на понуден учебник сомошне конкретни, релевантни и суптилни елементина процена.Укажуваме на фактот дека во ракописот сеиспочитувани носечките барања на дидактичкитепринципи за надминување на едноличноста иеднородноста во критериумите за изработка ивреднување на секаков вид учебник. Во ракописотсе понудени решенија и критериуми кои насуптилен начин ги почитуваат носечките педагошки,психолошки и културолошки индикатори на квалитетна учебник наменет за соодветна возрасна структураученици, условени од специфичноста на наставниотпредмет за кој треба или е изработен учебникот, видотна целите на наставниот предмет, спецификата накор-курикулумот на соодветниот наставен предмети особено педагошката, целната, содржинската иконцепциската кореспонденција на учебникот идизајнираната наставна програма по соодветниотнаставен предмет.Првиот дел од ракописот ги елаборира аспектите наконцепциските решенија за изработка на учебник.Дефинирајќи го учебникот како доминантно средствои извор за развој на ученикот во сите сфери иподрачја: когнитивно, афективно и психомоторно.7

8Во глобалните насоки во тој дел авторите укажуваатдека учебникот може да биде носечки извор, но иеден од елементите на т.н. дидактички пакет во кој сеизработуваат: работна тетратка, практикум, вежби,како и методски прирачник за наставникот, какои средства на современата образовна технологија(касети, дискети, монографии, речници и сл.).Во овој дел со прецизна аналитичност сепрезентирани основните критериуми за изготвувањена учебник:• усогласеност на содржината на учебникот сонаставната програма;• придржување до современите достигања одопределената научна област и употреба на стручнатерминологија;• елементи на визуелни прилози и графичкоилустративникомпоненти кои учебникот требада ги содржи како елементи на методскодидактичкатаапаратура на учебникот;• усогласеност на учебникот со возраста научениците;• нагласена воспитна функција, позитивен односкон науката/знаењето, развивање на граѓанскиоти националниот идентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост.Покрај општите критериуми за изработкана учебник во ракописот се презентирани испецифичните критериуми кои се однесуваат наразличните наставни предмети кои припаѓаат наразличните програмски подрачја во основното иво средното задолжително образование (учебнициза наставните предмети во одделенска настава(прво-петто одделение), учебници за предметнанастава во основното и гимназиското образование иучебници за средното стручно образование со јасноидентификувани индикатори за квалитет и воочливицелни, содржински и процесно-изведбени димензиина процесите на учење и поучување кои учебницитетреба да ги содржат согласно утврдените општикритериуми и специфичности на наставниот предмет.Авторите посебно внимание обрнале намикрометодичките димензии на оперативноизведбенитеаспекти на наставата кои учебникоттреба да ги иницира, а наставникот да ги следи инасочува во рамките на учечките процеси и да гиводи во текот на поучувачките процеси (усогласенатерминологија, проширување на активниот речникна учениците, отсуство на грубо поедноставување нафактите и релациите меѓу поимите, терминолошкаедноставност и совладливост, интеграција на целии активности, разбирање на факти, корелацијана содржини, тематско резимирање и неопходнизаписи и структуирање на содржините, навестениартикулациони етапи на часот наменет за реализацијана цели од соодветната тема или наставен предмет исл.

Посебно ги истакнуваме барањата кои авторитена ракописот ги потенцирале, а се однесуваат наметодичките аспекти на изведбата на наставниотпроцес преку користење на учебникот: јаснаидентификација на диференцираните пристапи конучениците со различни нивоа на постигања (задачи иактивности со различни тежински нивоа), користењена различни извори од страна на учениците,промоција на учење со разбирање и избегнување назнаења засновани на меморирање на дефиниции,факти, формули и сл., негување на кооперативнаклима за соработка, размена на мислења иаргументирање на личен и почитување различен став.Посебно ги истакнуваме аспектите на критериумитекои треба да се почитуваат при изработка научебниците наменети за почетните одделенија наосновното образование, а се однесуваат на не помалкуважните елементи во процесите на стекнувањеосновна почетна јазична писменост:• големината на буквите;• густината на текстот;• должината на зборовите;• должината на речениците;• функцијата на илустративните компоненти какосознајна иницијација или поддршка на текстот;• соодносот текст-илустрација.Во вториот глобален дел на ракописот авторитепонудиле едноставна и мошне суптилна методологијаза вреднување на учебниците. Понуден е сет однеколку инструменти кои се однесуваат на четиритеносечки критериуми за вреднување (усогласеностна содржината на учебникот со наставнатапрограма, придржување до современите достигањаод определената научна област и употреба настручна терминологија, усогласеност на учебникотсо возраста на учениците, воспитната функција,развивање на граѓанскиот и националниот идентитет,мултикултурноста и родовата еднаквост) со јаснодефинирани индикатори за вреднување со тристепени на застапеност/присуство во конкретниотучебник.Методологијата за вреднување на учебник е комбинацијаод квалитативни и квантитативни техникишто придонесува секој произнесен став да бидеаргументиран со аналитичка аргументација којасе бодира на крајот на сумарниот преглед наиндикаторите.Проф. д-р Снежана Адамческа9

10ВОВЕД

Согласно Законот за Бирото за развој наобразованието, како и Законот за учебници заосновно и за средно образование, Бирото за развојна образованието е надлежно за изготвувањеКонцепција за изработка на учебник и методологијаза вреднување на учебник.Во таа насока, советниците на Бирото за развој наобразованието, врз основа на досегашното искуствои постојните документи (Концепција за учебникза основно и средно образование 1 , Методологијаза вреднување на учебник за основно и среднообразование 2 ), изготвија општи критериуми штотреба да ги исполнуваат учебниците за основнотои за средното образование, а се однесуваат, предсè, на усогласеноста на учебниците со наставнитепрограми, придржување до современите достигањаод определената научна област и употреба на стручнатерминологија, усогласеност на учебниците совозраста на учениците и воспитната функција научебниците.Наведените критериуми се однесуваат на содржинитево учебниците, визуелните прилози, стилот и јазикот,дополнителните текстови, прашањата и задачите исите други елементи што треба да ги содржи секојсовремен учебник.Врз основа на општите, развиени се посебникритериуми за одделни наставни предмети за1 Концепција за учебник за основно и за средно образование, (2006), Министерствоза образование и наука, Биро за развој на образованието, Скопје.2 Стојановски, Т. и Тимовски, В. (2005) Методологија за вреднување на учебницитеза основно и за средно образование, Министерство за образование и наука, Бироза развој на образованието, Скопје.општообразовните предмети во основното исредното образование, а поставени се и критериумиза учебниците за стручните предмети во среднотостручно образование подготвени од Центарот засредно стручно образование и обука.Во рамките на документот како одделен делпоместена е методологијата за вреднување научебниците каде врз основа на поставенитекритериуми се изведени индикатори коишто треба даги водат рецензентските комисии при вреднувањетона ракописите за учебници. Освен бодувањетоспоред наведените индикатори (на скала од 1 до3), рецензентските комисии се должни да дадат исопствено видување и оценка на ракописот за учебник(наративно) и, врз основа на бодовите за секој наведенаспект, да дадат вкупен број на бодови.Бирото за развој на образованието имаше за целда подготви што е можно поедноставни и појаснидокументи - КОНЦЕПЦИЈА ЗА ИЗРАБОТКА НАУЧЕБНИК И МЕТОДОЛОГИЈА ЗА ВРЕДНУВАЊЕНА УЧЕБНИК коишто ќе бидат применливи ина авторите ќе им помогнат во пишувањето наквалитетни учебници, а на рецензентските комисииво обезбедувањето објективно, стручно и квалитетновреднување на ракописите за учебници.11

12КОНЦЕПЦИЈАЗА ИЗРАБОТКАНА УЧЕБНИК

Учебникот зазема доминантно место во воспитно -образовниот процес и претставува основно и интегралносредство за стекнување знаења и полесно сознавањена поимите и информациите. Неговата главна улога ена дидактички начин да ги класифицира наставнитеи научните содржини, во согласност со педагошкитебарања и воспитно-образовната функција научилиштето.Во таа смисла се подразбира дека учебникот е извор назнаење и наставно средство што се користи за постигањена воспитно-образовните цели во наставата и учењето.Учебникот му овозможува на ученикот да ги постигнестандардите на знаење и да го поттикне развивањето наспособностите: во когнитивното подрачје (од разбирање,примена на знаењето, анализа, синтеза до вреднување),во афективното подрачје (од развивање на способноститеза прифаќање и заземање за вредности до формирање наставови) и во психомоторното подрачје (од поттикнувањена ученикот со осмислени активности да усвојуваманипулативни вештини до самостојно вреднување напрактичната работа).Во зависност од природата на наставниот предмет можеда се понуди само учебник или, пак, дидактички комплет,составен од повеќе делови (учебник, работна тетратка,практикум, односно вежби или други наставни средства),во согласност со природата на наставниот процес иучењето.Во современата практика покрај учебникот сепрепорачува да се издава и методски прирачник занаставникот.Учебникот треба да има мултимедијален карактер,втемелен врз најновите информатички и технолошкипромени во светот, кои претставуваат дополнителничинители за поцелосно, поинтересно и посовременовообличување на содржината, како и за исполнувањена афинитетите на учениците (дигитални носачи наинформации, монографии, речници и др.).Учебникот треба да биде структуриран согласномултидисциплинарниот концепт на наставата иреалните услови во кои се реализираат наставнитепрограми.Концепцијата за учебник ги дефинира општите условиза изготвување на учебник за основно и за среднообразование, при што секој учебник треба:• да биде во тесна врска со дефинираните цели однаставната програма за определен наставен предмети да ги исполнува општите и конкретните цели насекоја тематска целина;• да ги следи современите достигања од определенатанаучна област и прифатената (соодветната)стручна терминологија и да биде синтеза на повеќепедагошки, психолошки, методски и дидактичкиелементи, чијшто меѓусебен однос е корелативен,комплементарен и динамичен;````да биде сообразен на возраста на учениците (да гиследи развојните карактеристики на учениците, астилот и јазикот да бидат јасни и разбирливи);да ја јакне воспитната компонента, позитивниотоднос кон знаењето, развивањето на граѓанскиоти националниот индентитет, мултикултурноста,родовата еднаквост и сл.13

•14I. ОСНОВНИ КРИТЕРИУМИ ЗАИЗГОТВУВАЊЕ НА УЧЕБНИКОТ

16Усогласеност на содржината научебникот со наставната програмаПри изработката на учебник, а, особено при неговотовреднување треба да се води сметка за неговатаусогласеност со наставната програма усвоена одстрана на министерот за образование и наука, напредлог на Бирото за развој на образованието.Тоа подразбира преку развивањето на одреденисодржини во учебникот да се постигнат целитедефинирани со програмата. При тоа треба да сеимаат предвид целите за одделението, односногодината, видот на образованието, како и струката,односно образовниот профил на образованието закојашто е наменет учебникот, како и конкретнитецели што треба да се постигнат при реализацијата нанаставната програма.Врз основа на поставените цели во наставнатапрограма, во учебникот треба да има предвиденосодржини (од страна на авторот) согласно фондот нанаставните часови на програмата, темите (подрачјата)што се обработуваат и поимите што се воведуваат вонаставната програма.При изборот на содржините мора да бидат застапенипринципите на рационалност и економичност, штоподразбира избор на соодветни содржини (по обем,стил и јазик) на возраста на учениците на коишто им енаменет учебникот.Учебникот мора доследно да се придржува коннаставната програма и да ги почитува и применувадидактичките упатства на програмата за постапно исистематско воведување на ученикот во материјата напредметот.Исто така, согласно наставната програма, учебникотмора да се придржува и да промовира интерактивниметоди на работа, корелација со други (сродни)наставни предмети, хоризонтална и вертикалнаповрзаност на содржините во рамки на предметот,како и да посочува и други примери и изворина информации и знаења за темите (подрачјата)опфатени со програмата (енциклопедии, речници,електронски содржини, образовни софтвери и сл.).• Придржување кон современите достигања наопределената научна област, методологијата наизучување на предметот и употреба на стручнатерминологијаСтруктура на содржините во учебникотСекој учебник треба да биде автентично и оригиналнодело на авторот, да има јасна композиција којаштоовозможува ученикот лесно и без напор да се снајдево него и да го користи во наставата и учењето.Генерално, учебникот треба да биде структуриранна следниот начин: да има вовед (проследен со јасенпредговор/упатство за користење на учебникот),

содржина, поглавја (според темите, односнокомпонентите на наставната програма), содржини(развиени од авторот согласно целите во програмата)коишто ќе вклучуваат автентичен наративендел, примери, заклучоци, прашања и задачи и ќепосочуваат на дополнителни извори за поимите,односно стручните термини што се обработуваат,како и за продлабочување на знаењата (електронскисодржини, веб-страници, текстови, фотографии,цртежи и табели, графикони, шеми, регистри,забелешки и сл.).Пожелно е учебникот да содржи регистар на поими,објаснувања за непознатите зборови и др.Научна заснованост на содржинитеНајзначајно при изработката на учебник (а особенопри неговото вреднување) е авторот на секој учебникда се придржува кон современите достигања одопределената научна област и да користи соодветнастручна терминологија. Секоја содржина во учебникоттреба да биде научно заснована и да нуди потврденизнаења и информации.Учебникот треба да претставува синтеза напедагошки, психолошки, методски и дидактичкиелементи, односно да биде методолошки заснован,да следи јасен, прецизен, систематизиран пристап напренесување на информациите и знаењата сообразенсо возраста, способностите и интересите на ученицитеДоколку авторот користи/презема/цитира научна истручна литература и илустрации задолжително гонаведува користениот извор.Усвојувањето на знаењата и развивањето наспособностите на учениците треба да се однесува насите нивоа на размислување и знаење почнувајќиод помнење и репродукција (воведување новизборови, термини употребени во содржините,факти, постапки и методи, поими, правила, основнипринципи, теории, законитости и др.), разбирањеи сфаќање (објаснување на значењето на новизборови, факти, пои ми, пра вила, принципи, јазичноинтерпретирање на содржините, изразите сопреносно значење, објаснување шеми, илустрации,цртежи и други графички при лози, објаснувањена значењето на поимите, правилата со соодветнизбо рови, изрази, математичките знаци), применана знаењето (систематизирање на задачи, вежбии активности на различни нивоа на сложеност,користење одредени упатства, математички формули,примена на правила, закони, теории во конкретниситуации или во нова конструкција на задачи одпознати и нови елементи, демонстрирање како секористат методи, процедури, демонстрирање обиди,вежби и поттикнување на посложени мисловниактивности - анализа, синтеза и вреднување17

18(расчленување на некоја појава, текст, задача и др.на логички це ли ни и делови, расчленување текстсо литера турна или научна содржина за да сесогледа неговата струк тура, изработка на преглед наделовите на одреден текст, предмет, појава, процеси откривање на заемната поврзаност меѓу нив,планирање на содржини, средување и комбинирањена елементи во нова целина, разликување фактии претпоставки, истражување за емни односи имеѓусебни влијанија на разни фактори во одделнипојави или процеси, откривање начела (идеја, поракаи сл.) во организирањето на текстот, создавање новишеми и структури, составување план за излагање илипишување рефе рат и сл., откривање и истра жувањескриени прет пос тавки, воочува ње грешки и про пус тиво логичкото расудување во изложен текст или другвид на изла гање (со симболи, знаци и сл.), откривањеразлики меѓу причи ни и после дици, оце нувањена зна че њето на податоците, пишување тво речкисостави, изработување план за експеримент, ис тра -жу вање и друга активност, користење на знаењето одразни обла сти за праве ње план за решавање различнипроблеми, расудување за оправданоста или научнатаоснова на некое тврдење, избор и примена насоодветни методи и постапки во спо з најниот процес,оценување на општествените промени и појави).Избраните содржини мора да бидат разбирливи заучениците, да бидат изложени со логичен распоредна состојбите, акциите, случувањата коишто сеобработуваат.Содржините во учебникот треба да вклучуваат истручни и информативни текстови кои овозможуваатсистематизација, интеграција, примена насоодветното знаење и вештини, како и развивањеинтерес за сознајна и истражувачка активност кајучениците.Дополнителни текстови, прашања и задачиСодржините во учебникот треба да предвидатразлични облици на активности за усвојување наградивото, методи за сознавање, задачи, прашања,обиди, експерименти, логички операции, утврдувањеи воопштување на наставното градиво.Потребно е да се направи добро осмислен распоред натекстовите кои се даваат во прилог, потоа извадоцитеод уметничката и научната литература, биографскитеподатоци, статистичките показатели, табелите,картите, дијаграмите и сл.Учебникот може да содржи и текстови запојаснување во вид на толкувања, речник, регистар,табела, легенди и др. На тој начин се овозможуваметодско воведување на ученикот во наставнатаработа (од обработка на текстот преку мисловни ирепродуктивни активности до проверка на знаењето),како и давање на потребни додатни елементи

(прашања и задачи и упатство за нивно решавање,потсетници, графичко-илустративни прилози,цртежи, графикони, фотографии и др.).Прашањата, задачите, вежбите и другите прилозитреба да го поттикнуваат уче никот/ученичката дапреминува од поедноставни кон посложени активности. Со нив ученикот треба да се упатува како даучи и да усвојува знаење, да ја открива сушти натана изнесените поими, зако нитости и сл. Тие требада бидат конципирани така што ќе му помогнат наученикот/ученичката во воведувањето во новатасодржина (инструкции со кои тој/таа се поттикнуваи се воведува само стојно да набљудува и да раз мислува, да го/ја потсетува на одредени каракте ристикизаради по врзување со содр жините од новататема, да го провери знаењето од сродните предметии под рачја кои се повр за ни со содржините од новататема, да се издвојат битните поими, за конитости,форму ли и други знаења што се појдовна основаза обработка на новите содржи ни итн.) или, пак,дополнителните текстови, прашања и задачи сенаменети за разработка, повторување и утврдувањена знаењето (иницирање активности за систематизација, анализа, синтеза, создавање основа закористење методи за откривање и поврзу вање назнаење то, создавање можности ученикот да изложисвое мислење, стимулирање за продлабочување и применана знаењето, овозможување самооценување наученикот со пра шања, истражување, задачи ве ж би исл., кои ќе му/ѝ служат како модел како да учи и да сипоставува пра ша ња за повторување на содржините).При конципирањето на прашањата и задачите сеправи прилагодување на содржината со нивото назнаењето, вештините и способностите на учениците,презентирање на програмски содржини наменети,пред сè, за поголем број ученици, но и суптилно да севоведуваат задачи за надарените ученици.Визуелни прилозиЗа исполнување на сознајните и воспитните функциина учебникот, како и за поддршка и дообјаснувањеили визуелно претставување на определени деловиод содржините (или цели содржини) неопходно еучебникот да содржи соодветни визуелни прилози.Во зависност од природата на наставниот предмет закојшто е наменет, во учебникот може да се поместениследните визуелни прилози:` ` слики, репродукции на уметнички дела;` ` детски цртежи;` ` илустрации од различни научни дисциплини иобласти;` ` карти: географски карти (мапи), историски карти;` ` шеми: организациона шема; табеларна шема; шемастебло;19

20` ` дијаграми;` ` графикони: линеарен, столбест, кружен; сликовен;``````стрипови;фотографии;илустрации произлезени од текстот и др.Изборот и обликувањето на визуелните прилозисекогаш треба да бидат во функција на содржинатакон којашто се приложени и според изразот да бидатсоодветни на возраста на учениците за коишто енаменет учебникот.Визуелните прилози секогаш треба да „го оживуваат“текстот и да ја поттикнуваат и зголемуваатмотивацијата, да бидат тесно поврзани со целите однаставната програма и да не се користат „по секојацена“ и вон контекст.Текстот секогаш треба да биде клучен извор на знаењеза учениците кои знаат да читаат (за да не се забавуваразвојот на логичкото мис лење), а во учебниците започетните одделенија илус трациите може да имаатпримарна улога, а потоа во учебниците за погорнитеодделенија и класови нив ниот број да опаѓа.Така, во зависност од наставниот предмет, како иод одделението, односно годината на изучување напредметот, во еден учебник може:``да има визуелни прилози за прег лед но и јасноизложување податоци, конкретни појави, поимиили облици што треба да се сознаваат и сл.;````````да има илустрации за задржување на одре де ниинфор мации во текот на размислувањето;да се издвојуваат одредени етапи на мис ловнитепроцеси; или да се да објаснува некој процес, пресек,да се поттикнува размислување за заемна условеност на причините и последиците во одделнипојави или процеси итн.;да има графикони, табели, шеми и други прилозисо кои се објаснуваат постапките и начинот зарешавање на одреден проблем и сл.;да има автентични историски матери ја ли (карти,скици, слики) според содржината на текстот,настаните, ликовите и сл.При изборот на визулените прилози треба да севнимава и на нивната воспитна функција. Тие требада побудуваат интерес и размислување кај ученицитеза соодветни активности (обработени со програмата)и да промовираат граѓанска, верска, етничка, расна,родова еднаквост.Усогласеност на учебникот совозраста на ученицитеСекој учебник треба да ги следи развојнитекарактеристики на учениците, да биде сообразенсо интелектуалните, емоционалните, социјалните идругите индивидуални карактеристики на учениците

карактеристични на возраста на која го изучуваатнаставниот предмет.Усогласеноста на учебникот со возраста на ученицитесе рефлектира преку рационалноста и економичностапри изборот и разработката на содржините, избороти застапеноста на илустрациите, начинот напоставување на прашања и задачи, како и стилот ијазикот на којшто е напишан учебникот.Во учебникот треба да се користат стандарднитермини и поими, да се обезбеди усогласеност најазичните изрази, да се користи стил соодветен наразвојните карактеристики на учениците, да сенегува препознатлив стил, недвосмислен и убедлив,да се понуди соодветен степен на информативности примена на културна јазична комуникација и да сепобудува љубопитност.Стилот и јазикот во секој учебник мора да бидат дабидат јасни и разбирливи, при што учебникот треба даисполни определени стандарди како:``````да биде напишан на стандарден литературен јазиксогласно со одобрениот правопис (отстапување одлитературниот јазик има само кога се изло жу ваатавтентични текстови на народен говор или другиформи на творечко изразување);да се користат соодветни термини и да се почитуваусвоената научна терминологија;да има објаснувања за непознатите зборови(зборови/термини што се воведуваат првпат);``````````објаснувањата на непознатите и новите зборови дасе проследени веднаш, во самиот текст (особено воучебниците за учениците во нижите одделенија);за објаснување на непознатите зборови да имапосебен речник на кра јот од книгата (за ученицитево погорните одделенија, години);да се посветува внимание на постојанотозбогатување на реч ни кот на учениците занаставниот предмет;да се избегнуваат непотребни туѓи зборови, ин тернационализми или други јазични форми, секогашкога во мајчиниот јазик за тоа постои збор/терминсо исто значење;да се користат кратенки, симболи и знацинормирани во стандардите на јазикот на којштое напишан учебникот (македонскиот јазик,албанскиот јазик, турскиот ја зик, српскиот јазикили друг јазик), како и пропишаните мерниединици и нив ните кратенки.Содржините во учебникот треба да бидат пренесенина разбирлив и интересен начин. Треба да сеизбегнуваат нејасни изрази (непознати зборови,изрази кои имаат повеќе значења, апстрактни изрази)и комплицирана организација на реченицата итекстот.Реченицата во текстот не треба да биде предолга.Пожелно е во една реченица да има само еден21

22непознат поим и една реченица треба да содржи еднаединица на знаење - основно логично тврдење.При развивањето на учебникот, содржината требада следи во логичен распоред на состојби, акции,случувања, речениците кои се користат во учебницитесо преминот од пониските кон повисоките одделенијатреба да бидат подолги и посложени од реченицитекои ги користат самите ученици, за да можеучебникот да го поттикнува развојот на јазикот научениците.За да се избегне апстрактноста во изразувањетои текстот да се направи соодветен за возрастана учениците треба да се користат именки коиозначуваат познати работи, да се даваат конкретнипримери за некое правило или примери одпрактиката, да се постави ученикот пред проблемот ида се истакне важноста на материјата што се изучува.Содржините во учебникот ќе бидат прифатливи заучениците доколку се пренесени со стил и јазик штосодржи зборови кои често се користат, ако дава новиинформации, ја истакнува занимливоста на темата(односите меѓу луѓето, чувствата, доживувања напоединците, битните настани). Исто така, текстот гоправи интересен и користењето на лични и сопствениименки (на пример, имиња и презимиња на поединци)и лични искази (кои вклучуваат директен говор,содржат прашања, совети, барања, молби).Во учебникот треба да се избегнуваат долги реченици,долги зборови, повторување на исти именки,преголема употреба на апстрактни именки и именкишто не се употребуваат во говорниот јазик. Неопходное јазичните изрази да се усогласени со природата насодржините, а доколку е потребно може да се користиграфичко издвојување и нагласување на клучнитезборови, а во зависност од природата на содржинитеможе да се користат и по мал ку вообичаениморфолошки форми на зборови, гатанки, крсто збори,ре бу си, поговорки, брзозборки, како и посебен стилили облици на изра зу вање.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквостНеопходно е современите учебници да имаатвоспитна функција, да ги јакнат сите позитивнивредности на современата цивилизација, да гипромовираат етичките вредности: чесност, вистина,праведност, да ги поттикнуваат учениците на љубов ипозитивен однос кон работата и знаењето, постојаноусовршување, градење на националниот идентитети да ги промовираат и развиваат вредностите и

придобивките од заедничкото живеење и почитувањена разликите меѓу луѓето (етнички, верски, родови исл.), нивната култура, јазикот и традициите.Исто така, преку содржините во учебниците треба дасе развива свеста кај учениците за своето културнопотекло и да се поттикнува интересот за запознавањена културното наследство на другите заедници.За да се обезбеди со учебникот промовирање намеѓусебното почитување и прифаќање и да се помогнево интегрирањето на етничките/културнитезаедници во македонското општество, современиотучебник (особено од општествените, хуманистичкитенауки, изучувањето на јазиците и уметностите)треба да ја прикажува Република Македонија какомултикултурно и мултиетничко општество. Тоаналага со разработката на содржините, прашањата,задачите, илустрациите и другите прилози да сеобезбедува:``````разработка на содржини и пристапи кои горазвиваат граѓанскиот и националниот идентитеткај припадниците на етничките/културнитезаедници во нашата држава;присуство во учебникот/ракописот на припадницина различните етнички/културни заедници коиживеат во Република Македонија;презентирање и промовирање интеракција меѓуприпадниците на различните етнички/културнизаедници во Република Македонија;````запознавање со историјата, културата итрадицијата на етничките/културните заедницишто живеат во Република Македонија, прекуприкажување на нивната перспектива и сосознавање на негативното влијание на постоечкитеетнички стереотипи;прикажување на специфичностите на различнитеетнички заедници кои живеат во РепубликаМакедонија и сознавање на заедничките основикои произлегуваат од меѓусебните влијанија имешањето на културите во минатото и денес.Од аспект на промовирање на родовата еднаквоство учебниците (во делот на содржините, прашањата,задачите, илустрациите и другите прилози) треба да сезапази:````````избегнување на какво и да е (експлицитно илиимплицитно) произведување родови стереотипи;надминување на традиционалната поделба намашко-женски улоги во општеството;сензибилизирање за родовата еднаквост, како ичовековите права и слободи (избор на професија,политичко убедување, религија итн.);обезбедување, во најголема мера, подеднаквоприсуство на машки и женски ликови(ислустрации, текстови, анализи).23

24II. КРИТЕРИУМИ ЗАИЗГОТВУВАЊЕ УЧЕБНИЦИПО ОДДЕЛНИ ПРЕДМЕТИ ВООСНОВНОТО И ВО СРЕДНОТООБРАЗОВАНИЕ

25УЧЕБНИЦИ ЗА НАСТАВНИТЕПРЕДМЕТИ ВО ОДДЕЛЕНСКАНАСТАВА ( I –V ОДДЕЛЕНИЕ)

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма``природата на содржините преку кои се воведуваат.Содржините се оптимално избрани, постапно иприлагодено се излагаат.26````Учебникот е во функција на совладување назнаењата и вештините предвидени за конкретнотоодделение.Усогласен е со воспитно образовните цели иочекуваните резултати.` ` Усогласен е со активностите и методите за работапредвидени со наставната програма.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијатана изучување на предметите иупотреба на стручна терминологијаНаучна заснованост на содржините````````Учебникот треба да нуди точни и актуелни знаења.Улебникот треба да содржи точни и најнови научниобјаснувања.Примерите на знаења што се нудат претставуваат„наука во мало“ (прилагодени на возраста наученикот, но без грубо поедноставување).Термините специфични за научната дисциплинасе користат на адекватен начин, соодветен наСтруктура на содржините во учебникот````````````````Учебникот е добро структуриран и го поддржуваучењето доколку постои функционалнаорганизација на темите – лекциите во учебникот.Со прегледот на содржините се воочуваатосновните принципи на организација на наставнатасодржина, како и темите кои ги сочинуваатнајбитните елементи.Со насловите, поднасловите и на други графичкиначини (боја, вид и големина на букви, симболи)јасно се означени основните организациони целинина учебникот.Јасно се означени деловите на секоја поединечналекција (на пример воведен дел во кој се резимираона што е веќе научено, основен текст, резиме и сл.).Јасно е означено она што е повеќе и она што епомалку битно (со боја, со поинаков вид на букви,со различни симболи и др.).Учебникот овозможува хоризонтално и вертикалноповрзување на знаењето.Содржините се изложени така што овозможуваатповрзување на материјалот од сродните предметиСодржините се изложени така што овозможуваат

``поврзување со материјалот од претходните инаредните одделенија (на пр. на почетокот нанаставната единица каде се обработува одреденпоим, појава и сл. се сумира она што за нив енаучено во поранешните одделенија).Содржините се изложени така што укажуваат наможната употреба на знаењето во секојдневниотживот (употреба на знаења за дропки, мерење,различни видови на функционална употребана јазикот: како се пишува писмо, а како молба;изработка на план), како и за совладување на новипосложени знаења.Дополнителни текстови, прашања и задачи````````Учебникот го активира ученикот и го поттикнувана критичко и творечко мислење.Прашањата, задачите и барањата го поттикнуваатученикот да користи различни техники читање,запомнување, конкретно изведување, самостојнособирање и проценување на информации одразлични извори, моделирање, планирање иизведување на мали проекти и експерименти.Секогаш кога е можно содржината за учење ,,сепреведува“ од една форма во друга така што истатасодржина се претставува со зборови, слики, шема,графикон.Во учебникот зависно од природата на предметоти возраста на ученикот треба да постои оптимален``````````однос помеѓу текстот и просторот кој е предвиденза работа на ученикот. Просторот за работа требада биде доволно голем за ученикот да може даодговори на барањата.Во учебникот има барања, прашања и задачи коиго поттикну ваат ученикот да го изрази својот став(отворени прашања од типот: Што мислиш? Зоштотака мислиш? Образложи го своето мислење...).Во учебникот има барања, прашања и задачи накои не постои единствен одговор, ниту само еднорешение, постојат задачи каде до решението можеда се дојде по различни патишта.Во учебникот има текстови кои обработуванитесодржини ги поврзуваат со она што за ученицитее релевантно (на пр., во текстуалните задачи поматематика се користат ситуациски приказниод секојдневниот живот, блиски и познати научениците).Учебникот нуди различни занимливости (од типот,,дали знаете“ ,,и ова е математика“ и сл.) кои јапоттикнуваат и задоволуваат љубопитноста наученикот и му помагаат да ги запомни основнитеидеи од лекцијата.Во учебникот лесно се пронаоѓаат информациите,возрасно прилагоден, тој го осамостојува ученикоти му пружа чувство на постигнување. Таковучебник ученикот ќе прегледува и разлистува и27

28````кога за тоа нема непосредна потреба.Во учебникот има прашања со одговори, точнирешенија со коментари за видовите на грешкии значењето на грешките, можностите засамооценување.Учебникот треба да се користи и без помош одвозрасно лице (вклучувајќи ги учебниците заучениците од прво одделение).Визуелни прилози` ` Квалитетот на учебникот и елементи те на дизајнот``````треба да го поттикнуваат учењето и неговатаупотреба.Сликите и илустрациите се доволно големи и јасни;нема нејасни и неразбирливи слики, илустрации.Сите илустрации се исклучиво во функција натекстот (сликовно е претставено она што со зборовисе опишува).Учебникот дозволува пишување, бришење иподвлекување (за учебниците од прво до третоодделение).` ` Учебникот овозможува прегледност и одговара навозраста на ученикот.``Во зависност од природата на предметот и возрастана учениците основниот учебник е проследен соработни тетратки, збирки задачи, постери, ЦД илиUSB со снимени дигитални содржини, игри и сл.што учениците ќе ги користат на своите подвижнии статични компјутери.Усогласеност на учебникот совозраста на учениците``Стилот на пренесување на содржините воучебникот одговара на активниот и пасивниотречник на детето од одредена возраст.` ` Со употреба на куси реченици се овозможуваследење на текстот.````````За новите и на учениците непознати зборови итермини објаснувањата се даваат на маргините иливо посебен дел на крајот на наставната единица,тематската целина или на крајот на учебникот.Дефинициите дадени во учебниците се кратки,јасни и разбирливи за учениците.Во начинот на излагање на содржините се поаѓаод она што учениците го знаат од воннаставнитеи наставните искуства, па тие знаења натаму сеусложнуваат, продлабочуваат и систематизираат.Постои постапност во начинот на излагање насодржината за учење (од познато кон непознато, одконкретно кон апстрактно).``Начинот на обработка на содржината и задачите несе премногу лесни (задржувањето на искуственото

``не го влече развојот напред), но не се ни претешки(неразбир ливи барања, појава, непознатиот поим дасе објаснува со поим кој сè уште не е обработуван исл.).Содржините и начинот на нивната обработкаодговараат на емоционално – социјални текарактеристики на возраста (,,тажни“ текстови попредметот мајчин јазик не се добри во почетнитеодделенија, примерите со кои се илустрираатобработе ните поими треба да бидат блиски доискуството и интересот на конкретната возраст).` ` Во учебникот постојат диференцирани задачи –покрај оние што може да ги совлада поголем бројод учениците, постојат и такви за учениците коипобрзо напредуваат.``За учениците кои побавно напредуваат одпросечните, учебникот нуди дополнителни задачисо пониско ниво на барања (или предлози заспецифични, диференци рани методи и техники наработа со овие ученици).``````````Учебникот ги мотивира учениците.Текстовите и сликите се недискриминативни вопоглед на род, вера, етничка припадност и која билодруга разлика што може да постои меѓу луѓето.Во зависност од природата на предметот,содржините и начинот на нивното излагањеовозможено е да се изградат вредности како штосе: патриотизам, искреност, чесност, грижа задруги, сочуство, пријателство, трудољубивост.Во зависност од природата на предметот,содржините и начинот на нивното излагањепридо несуваат за зачувување на националниот икултурниот идентитет.Во зависност од природата на предметот,содржините и начинот на нивното излагање придонесуваатза промовирање на меѓусебно почитувањеи прифаќање и да се помогне во интегрирање наетничките/културните заедници во македонскотоопштество.29Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост

30КРИТЕРИУМИ ЗА ИЗРАБОТКА НА УЧЕБНИК ПОМАКЕДОНСКИ ЈАЗИК, ПО АЛБАНСКИ ЈАЗИК,ПО ТУРСКИ ЈАЗИК И ПО СРПСКИ ЈАЗИК ВООСНОВНОТО ОБРАЗОВАНИЕ, ОДНОСНО ПОМАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА, ПОАЛБАНСКИ ЈАЗИК И ЛИТЕРАТУРА, ПО ТУРСКИ ЈАЗИКИ ЛИТЕРАТУРА ВО СРЕДНОТО ОБРАЗОВАНИЕ

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма``````Врз основа на целите на наставните програмипо македонски јазик, по албански јазик, потурски јазик и по српски јазик (односно помакедонски јазик и литература, по албанскијазик и литература, по турски јазик и литература)во учебникот треба да бидат развиени содржиниод сите програмски подрачја: Јазик, Литератураи лектира, Изразување и творење и Медиумскакултура во основното, односно: Јазик и литератураза средното образование.Наставните содржини од програмските подрачјатреба да бидат опфатени со соодветен број часови,дефиниран во наставната програма.Учебникот треба да ги опфати и обработи поимитекои произлегуваат од содржините во наставнатапрограма.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијатана изучување на предметите иупотреба на стручна терминологија````````````````Содржините во учебникот треба да имаат научна илогична заснованост според современиот развој нанауката за изучување на одделниот јазик.Текстовите во учебникот треба да бидат напишанина стандарден литературен јазик согласноправописот. Отстапувања може да има само кога секористат извадоци од уметничката литература и вотекстовите од дијалектологија.Поимите треба постепено да се воведуваат ипродлабочуваат согласно методологијата наизучување на наставниот предмет.Учебникот треба да содржи точни и проверениподатоци и информации за одредени содржини ипоими.Содржините во учебникот, карактеристични заодделните програмски подрачја, треба да бидатоснова за градење јазична култура.Учебникот треба да нуди различни форми наактивности преку кои учениците ќе ги поттикнувакритички да размислуваат и да доаѓаат досоодветни сознанија и заклучоци.Во учебникот треба да има задачи, вежби иактивности кои ќе овозможат знаењето што гостекнува ученикот да го применува на слични илинови задачи и вежби.За објаснување на непознатите зборови/поими накрајот од учебникот задолжително да има речникза толкување на непознати зборови/поими.31

32``````Учебникот треба да содржи и информацииза проширување на интересите и знаењата научениците, кои за пократко време побрзо и полесноги усвојуваат знаењата.Илустрациите и текстовите треба да бидат вокорелација со содржините во наставната програмаи со поимите кои се обработуваат. Во среднотообразование обемот на илустрации треба да сенамали во полза на дополнителните текстови.При поставувањето на задачите за проверка наусвоените знаења да бидат употребени задачи одразлично тежинско ниво и различен вид.Усогласеност на учебникот совозраста на учениците``````Учебникот треба да биде усогласен со возрастана учениците и притоа да се внимава наинтелектуалните способности кои се потребни заучење и усвојување на содржините.Учебникот треба да им овозможи на ученицитесамообразование и создавање навики за трајнознаење.Преку начинот на избор на темите, нивнатасодржина и редоследот на изнесување наинформациите да се овозможи надградба назнаењата.````````````Да има јасно и логично поврзување нановонаучените поими и правописните правила сопретходното знаење на учениците.При изборот на содржините, нивниот обем,начинот на систематизирање и продлабочување,треба да се внимава на развојните можности научениците. Во средното образование обемот насодржините и текстовите треба да биде поголем ида биде напишан на повисок стил.Во зависност од возраста на учениците воучебникот треба да има соодветни визуелниприлози: слики, репродукции на уметнички дела,детски цртежи, шеми, фотографии, графикони иилустрации коишто го следат текстот. Застапеностана визуелните прилози во учебникот за среднообразование треба да биде помала.Соодветниот избор на содржините да влијае врззбогатување на речникот на учениците.Во зависност од возраста може да се користат ипомалку вообичаени изрази: гатанки брзозборки,поговорки, крстозбори, ребуси, како и посебенстил или облици на изразување за основнотообразование, додека во учебниците за среднотообразование овие изрази не се потребни.Преку соодветниот избор и разработка насодржините и нивното систематизирање попрограмски подрачја, учебникот треба да ги

поттикнува сознајните процеси и способности кајучениците.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост``````````Учебникот треба да ги поттикнува учениците даразвиваат читателска култура и позитивен односкон литературата.Учебникот треба да помогне во изразувањето налични ставови, критичко мислење и вештини записмено и усно изразување.Да се развива интерес и почит за културата итрадицијата, својата и на останатите кои живеат воРепублика Македонија.Во учебникот да има содржини кои даваат основада се спознаат другите, правилата на однесувањеи човековите права, развивањето интерес ипочит кон културата и традицијата, својата и наостанатите.Доколку со наставната програма се обработуванародно творештво (народни приказни, поговорки,``гатанки и други народни творби) во учебникоттреба да биде застапено народното творештвона различните етички/културни заедници воРепублика Македонија.Доколку ликовите во текстовите во учебницитесе прикажани во родово стереотипни улоги,дискусиите/задачите кои помагаат за обработкана наставните содржини бараат да се укаже нанивната стереотипност, да се анализираат нивнитекорени и да се укаже на нивното негативновлијание врз односите меѓу половите/родовите.33

34МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ЗАЗАЕДНИЦИТЕ/МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ИЛИТЕРАТУРА ЗА ЗАЕДНИЦИТЕ

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма````````Содржините во учебникот по македонски јазик,односно македонски јазик и литература зазаедниците треба да бидат развиени согласноцелите од сите програмски подрачја: Јазик,Литература и лектира и Изразување и творење заосновното образование, односно македонски јазики македонска литература за средното образование.Учебникот треба да ги опфати и обработи поимитекои произлегуваат од содржината на наставнатапрограма.Избраните содржини во учебникот да го следатлогичкиот редослед на наставната програма.Бројот на наставните содржини да одговара нацелите дефинирани по наставни подрачја.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијатана изучување на предметите иупотреба на стручна терминологија``Учебникот да е напишан на стандарден македонскијазик согласно правописот. Отстапувања може даима само кога се користат извадоци од уметничка``````````````литература и во текстовите од дијалектологијаИзборот на содржините да има научна и логичказаснованост според современиот развој на наукатаза македонски јазик.Учебникот треба да ги оспособува учениците закористење на сите јазични вештини (слушањесо разбирање, читање со разбирање, говорење ипишување).Учебникот да нуди постапно и системскоусвојување на поимите и правилата поврзанисо правописот и правоговорот на македонскиотстандарден јазик.Посебно внимание да се посвети на вежбите во коиусвоените јазични правила и поими ќе се дадат вослични или нови ситуации.Во зависност од програмските цели можат дасе користат: гатанки, брзозборки, поговорки,крстозбори и ребуси.Усвојувањето на нови поими да биде прилагоденона потребите и развојните карактеристики научениците.Новите поими во содржините на учебникот дабидат истакнати (подвлечени, потенцирани со бои,ставени во рамка и слично).Содржините во учебникот треба да овозможатрецептивна и продуктивна употреба намакедонскиот јазик во усно и писмено општење.35

36````````Содржините во учебникот да ги развиваатспособностите и навиките за доживување иразбирање на литературен текст.Содржините во учебникот да го поттикнувааткритичкото размислување на учениците.Дидактичката апаратура да биде во согласностсо современите барања за активна и креативнанастава.На крајот на содржината на учебникотзадолжително да има речник за толкување нанепознати или помалку познати зборови.Усогласеност на учебникот совозраста на учениците````````Содржините на текстовите да бидат сообразени наразвојните карактеристики на ученикот.Учебникот да нуди постапно збогатување наречникот на ученикот со нови зборови.Учебникот на учениците треба да им овозможисоздавање навики за самообразование и трајноусвојување на знаења.Во согласност со возраста на учениците, учебникоттреба да содржи соодветни визуелни прилози,слики, репродукции на уметнички дела, детскицртежи, шеми, фотографии и илустрации коишто јаследат содржината на текстот.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост````````````Во учебникот да се дадат текстови преку коиучениците од другите заедници ќе се запознаат сомакедонското културно и историско наследство.Учебникот треба да ги поттикнува учениците даразвиваат читателска култура и позитивен односкон литературата.Учебникот треба да помогне во изразувањето налични ставови, критичко мислење и вештини записмено и усно изразување.Да се развива интерес и почит за културата итрадицијата, својата и на останатите кои живеат воРепублика Македонија.Во учебникот да има содржини кои даваат основада се спознаат дру ги те, правилата на однесувањеи човековите права, развивањето ин те рес и ипочит кон културата и традицијата, својата и наостанатите.Доколку со наставната програма се обработуванародно творештво (народни приказни, поговорки,гатанки и други народни творби) во учебникот

``треба да биде застапено народното творештвона различните етички/културни заедници воРепублика Македонија.Доколку ликовите во текстовите во учебницитесе прикажани во родово стереотипни улоги,дискусиите/задачите кои помагаат за обработкана наставните содржини бараат да се укаже нанивната стереотипност, да се анализираат нивнитекорени и да се укаже на нивното негативновлијание врз односите меѓу половите/родовите.37

38МАТЕМАТИКА

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програмаУчебникот по математика треба веродостојно да јаинтерпретира настав ната про грама по математика засоодветното одделение во деветгодишното основнообразо вание (I – IX), односно за соодветната година наизучување (I-IV) во средното обра зование (гимназискои средно стручно), и тоа според:``````````````наставните цели;поимите и содржините;фондот на часовите;возраста на учениците;стручната, научната и дидактичко-методскатазаснованост;корелацијата со други предмети и подрачја;јазичните, естетските, ликовните и графичкитестандарди.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија````Учебникот по математика треба да содржи поими,постапки и техники за решавање про бле ми даовозможува развој на вештините за пресметувањеи да го поттикнува развојот на мислењето.Учебникот по математика треба да биде вофункција на учењето, на стекнувањето знаења ивештини, на нивната примена, како и во функцијана развивање на креативноста на ученикот.` ` Учебникот по математика треба да поддржуваучење преку откривање, преку истражување ипреку решавање проблеми.``````Учебникот по математика овозможуваконструктивистички приод при стекнува ње тознаења и вештини на учениците, т.е. ученикотда стекнува знаења и вештини преку сопственоангажирање.Учебникот по математика треба да овозможипроверка (самопроверка) на постигањата научениците за секоја тема преку прашања и задачиод таа тема, такви што ќе овозможат проверка настекнатите знаења и способности од различникогнитивни нивоа.Учебникот по математика треба да ги зема предвидразличните форми на активности за стекнува њезнаења и вештини за разни поими во основниоттекст, така што поими те, постапките, процесите дасе обработени во соодветни заокружени целини(порции).39

40````````Текстот во учебникот по математика даовозможува поврзаност на наставните содржини(лекциите) во рамките на една тема, т.е. наставнатасодржина да содржи подготвителен дел заусвојување на новите поими во неа.Во учебникот по математика задачите и прашањатана крајот од наставната содржина (лекција) да сеподредуваат според нивоата на когнитивни барања– од ниво на мемори рање до ниво на практикувањематематика.Учебникот по математика треба да содржи цртежи,илустрации, шеми, графикони, дија гра ми и слично,што ќе го прават јасен, прегледен и занимлив,особено учеб ниците наменет и за ученицитеод првиот период на деветгодишното основнообразование.Учебникот по математика треба да содржиинвентивни цртежи, шеми и слично коипоттикнуваат на мисловни активности заоткривање, споредување и слично, особено учебницитенаменет за учениците од првиот период надеветгодишното основно образование.` ` Учебникот по математика треба да се однесуваи да го поддржува учењето на сите категорииученици (од ученици со мали постигања донајнапредните ученици).``Учебникот по математика треба да овозможуваучениците да стекнуваат знаења самостојно или вогрупа.``````Во учебникот по математика треба да се дадениодговорите и решенијата на задачите и прегледотна поимите.Текстот во учебникот по математика поддржувадобро јазично изразување со ко ристењематематички симболи и термини.Текстот во учебникот по математика обезбедувапостапно воведување на поими те, особено напосложените.Усогласеност на учебникот совозраста на учениците``````Текстот во учебникот по математика треба дабиде разбирлив и занимлив; да ко респон дира сореалноста; да содржи осмислени, јасни, концизни иразбирливи ре че ници со стандарден (литературен)јазик.Текстот во учебникот по математика наменет заучениците од првиот циклус на деветгодишнотоосновно образование треба да содржи, главно,кратки реченици кои имаат најмногу еднаинформација.Текстот во учебникот по математика наменетза учениците од вториот и третиот циклус надеветгодишното основно образование, како и

учебникот за учениците од средно образованиево Република Македонија обезбедува присуствода со држи кратки или долги реченици, но притоана машки и женски ли кови (имиња или слики,долгите речени ци да бидат јасни и недвосмислени,или и двете) на припадници на разни етничкит.е. да го олеснуваат разбирањето на текстот.или кул турни заедници кои живеат во Република``Учебникот по математика треба да е усогласенМакедонија.на возраста на ученикот и да му овозможува``Учебникот по математика во повеќето прашања и``самообразование и создавање навики за доживотноучење.Учебникот по математика треба да е усогласенсо возраста на ученикот и да му овозможува дастекне знаења и вештини за користење алгоритми,проблемски задачи во кои се при сутни припадницина раз ните етнички или културни заедници, гиприкажува ликовите како учесни ци во заедничкислучувања, а не како учесници во посебни или вопаралелни случувања.41за воопштување, за решавање проблеми, со што серазвива разбирањето за околината и за светот.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост````Учебникот по математика содржи активности штого прават привлечен за учени кот, односно содржимонолози на ученик или на наставник или дијалозиво врска со поимите и постапките.Учебникот по математика во прашањата и вопроблемските задачи, сврзани со ли ца или места

42ИСТОРИЈА

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма``Учебникот по историја треба да произлегува однаставната програма по историја.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија````````Учениците да усвојуваат суштински,систематизирани и научно потврдени знаењаза минатото и сегашноста кои ќе придонесат воизградувањето вредносен систем на однесувањекон својaта држава.Учениците да стекнуваат знаења за општитецивилизациски достигања во светот и да гопродлабочат интересот за понатамошно изучувањена историските настани и процеси.Главна појдовна точка на учебникот да бидеРепублика Македонија и историјата којашто сеслучувала во Македонија.Да се почитуваат придобивките од сите етничкизаедници кои учествувале во изградбата надржавата, Република Македонија, како заедничка``````````````држава на сите (согласно Уставот на РепубликаМакедонија).Политичката историја да биде претставенарамномерно со културната, општествената,економската и историјата на секојдневнотоживеење.Да се почитува соодносот меѓу текстовите,илустрациите и задачите за учениците.Текстовите не треба да им бидат здодевни научениците, да ги преоптоваруваат со непотребнии несуштински податоци, туку учењето историјатреба да биде забавно и да поттикнува наразмислување.Во секоја од содржините треба да има објаснувањена новите поими согласно возраста на учениците.Правилата за изработка на учебникот треба дапретставуваат структурирано, поврзано и постапноразвивање на историските содржини проследенисо примери.Информациите кои се претставени треба даовозможуваат интерактивен начин на работа.Треба да се внимава на застапеноста на ситепериоди од историјата, од праисторијата до денес,без да се дава поголемо или помало значење наодредени историски периоди.``Во содржините треба да се застапени сите нивоана знаења: помнење (проста репродукција),43

``сфаќање (разбирање) и повисоките нивоа на знаење(примена, анализа, синтеза).Содржините во учебниците треба да бидат воУсогласеност на учебникот совозраста на учениците44``````корелација со сродните наставни предмети секогашкога постои можност за тоа.За полесно воочување на одделни делови насодржините може да се користат различниграфички средства: истакнување со боја,подвлекување, збивање или разредување натекстот, користење поднаслови, шеми и сл.Дидактичкиот материјал кој треба да го следи секојучебник при обработката на содржините може дасодржи прашања, задачи, фотографии, илустрации,слики, графикони, историски карти, хронолошкитабели и тие треба да бидат што е можно повеќезастапени во согласност со содржината којашто сеобработува.Прашањата и задачите треба да бидатформулирани на начин што ќе поттикнувакритичко и отворено размисливање, како испособност да се анализираат историските процеси.````Големината на текстовите и бројот на податоците,посебно на настаните, местата и датумите да бидатсоодветни на возраста на учениците. Реченицитекои се користат во учебниците по историја сопреминот од пониските кон повисоките одделенијатреба да бидат подолги и посложени од реченицитекои ги користат самите ученици, за да можеучебникот да го поттикнува развојот на јазикот научениците. Сепак, речениците не треба да бидатпретерано долги и да го отежнуваат разбирањетона материјалот.Во повисоките степени на образованието(средно образование) содржините по историјатреба да бидат пообемни, посодржински, даго продлабочуваат знаењето на ученикот и дасоздаваат можност за истражување и за дискусиина определени теми. Историскиот текст во овиеучебници треба да ги мотовира учениците насамостојна работа и доаѓање до историски логичкизаклучоци за појавите и процесите.

Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост````````Во содржините треба да бидат застапенимултикултурализмот и толеранцијата, пред сè,преку следните критериуми:При прикажување на историјата на различнитеетнички заедници што живеат во РепубликаМакедонија се нагласува нивната улога воисторијата на државата, а не само во историјата наетничката заедница.Во учебникот се присутни содржини (текстовии илустрации) кои ја прикажуваат историјата,културата и традицијата на сите етнички/културнизаедници што живеат во Република Македонија.Историските настани во кои учествувале различниетнички заедници кои живеат во РепубликаМакедонија се прикажуваат како заедничкинастани во иста наставна единица, а не одвоенокако посебни наставни единици во рамки натемата.``````Историските настани во кои учествувале различниетнички заедници кои живеат во РепубликаМакедонија се прикажуваат како заедничкинастан и притоа се истакнуваат заедничките и/или сличните стремежи на различните етничкизаедници.Соодветно треба да бидат претставени содржинитекои се однесуваат на улогата и значењето нажената во општеството во различни историскипериоди.Јазикот кој се користи треба да биде ослободенод термини и изрази кои наведуваат на омразаи создавање слика за непријател, односнотерминологијата треба да е соодветна на времетоза коешто се зборува.45

46СТРАНСКИ ЈАЗИК

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма````````Учебникот по странски јазик (англиски јазик,германски јазик, француски јазик или рускијазик) треба да произлегува од наставниот плани наставната програма по странски јазик (засоодветното одделение или година на изучување).Содржините треба да бидат организирани воцелини кои даваат можност за комплементарноизучување на јазикот. Секоја целина да имасодржини од секоја компонента на јазикот,согласно наставните програми.Дидактичкиот материјал по странски јазикпокрај учебник треба да содржи: прирачник занаставникот, работна тетратка за учениците идигитални содржини.Вежбите и задачите кои се составен дел научебникот и работната тетратка треба даовозможуваат интерактивен пристап во наставата.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија````````Почитување на насоките од Заедничката европскареферентна рамка за јазиците, која разликува шестнивоа на комуникативно користење на странскиотјазик.Учениците преку содржините во учебникот требада стекнуваат знаења и вештини за рецептивна ипродуктивна употреба на странскиот јазик во устени писмен контекст.Учебникот треба да ги оспособува учениците закористење на сите јазични вештини (слушање соразбирање, читање со разбирање, зборување ипишување).Содржините од граматика треба да се застапени восекоја целина и да се во функција на усвојување најазичните вештини.Усогласеност на учебникот совозраста на учениците``Главна појдовна точка на учебникот е почитувањена насоките од Заедничката европска референтнарамка за јазиците, која разликува шест нивоа накомуникативно користење на странскиот јазики таа да биде прилагодена согласно возрастана учениците и нивото на изучување на јазикот(соодветни содржини, илустрации, јазик, стил,прашања и задачи).47

Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост48``````Во рамките на целините треба да се интегриранисодржини од мултикултурен и мултикурикуларенаспект што ќе овозможи корелација со другитенаставни предмети.Да се третираат теми од културата со цел дасе создаде сензибилизација за воочување накултуролошките разлики и сличности како основаза развивање толеранција и емпатија кон другиот иразличниот.Да се обработуваат содржини преку кои ќе сестекнуваат интеркултурни компетенции заоднесување.` ` Да содржат текстови кои ќе овозможуваатспоредба и социјализација на македонскатакултура со другите култури.``Текстовите треба да бидат актуелни и прилагоденина возраста и интересите на учениците.

50БИОЛОГИЈА

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма````````````Целите и целокупната содржина на текстотво учебникот треба да бидат во согласност сонаставната програма и образовните стандарди.Насловите и бројот на наставните теми однаставната програма треба да бидат соодветнисо насловите и бројот на главите во учебникот (состручна и методска усогласеност).Насловите и бројот на наставните содржини восекоја глава од учебникот треба да одговараат наконкретните цели на наставната програма и да гоодразуваат бројот на часовите за нови наставнисодржини.Секоја наставна содржина треба да има клучна/најважна мисла која е соодветна со избраните целина наставата програма и таа треба да биде предметна објаснување/илустрирање и предвидувањесоодветни активности.Секоја наставна содржина треба да бидепридружена со опишани и/или скициранисоодветни активности/истражувања/експерименти кои одговараат на целите нанаставната програма.Секоја наставна содржина завршува со кусо резимена новите сознанија коишто ја одразуваат главнатамисла на наставната содржина.``Кон секоја наставна содржина се дадени прашањакои се поврзани со новата содржина и очекуванитерезултати според наставната програма иобразовните стандарди.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија``````Учебникот треба да содржи научно коректниискази и толкувања за објектите, условите,процесите и феномените во живиот свет.Текстот во учебникот треба да биде автентичен иоригинален.Учебникот мора да нуди само современо знаење иажурирани податоци за живиот свет.` ` Сите објаснувања, податоци и факти кои сепрезентирани во учебникот треба да бидатпретставени преку интердисциплинарен пристап,особено со другите природни науки.``Во учебникот треба да се обработуваат иобјаснуваат поимите и нивната меѓусебнаповрзаност според наставната програма,со што ќе се почитува општообразовниоткарактер на биологијата и ќе се одбегнат51

евентуалните непотребни оптоварувања сопоими од апликативните науки (медицинските,ветеринарните, земјоделските, биотехнолошкитеУсогласеност на учебникот совозраста на учениците52````````науки и други).Презентирањето на содржините треба да бидејасно и егзактно.Секоја наставна содржина треба да бидепридружена со опишани и/или скициранисоодветни примери/ активности/ истражувања/експерименти, кои се земени од секојдневниотживот и кои се во функција на експерименталниоткарактер на изучувањето на биологијата.Во наставните содржини треба да има разновиднимодели на активности и различни нивоа на тежина.Сите презентирани прашања треба да сеформулирани според образовните стандардисо различни нивоа на тежина, во функција насамооценување и оценување на стекнатите знаењаво биологијата, при што особено се препорачуваатпрашања кои поттикнуваат критичко мислењеили поставуваат пред ученикот/ученичкатапроблемска ситуација во која ќе го примени своетоново знаење.````````````Достапноста/разбирливоста на содржините требада биде максимално прилагодена на возраста научениците (поими и стручни термини, искази,дефиниции, објаснувања).Во учебниците по биологија, од особена важност еда има добро одмерено користење на латинските идругите странски имиња на објектите и процесите,според возраста на учениците.Сите упатства и процедури за активностите идодатните текстови треба да бидат разбирливи заучениците за тие да можат да ги изработуваат и даги употребуваат.Текстот во учебникот (стилот, должината наречениците, стручната терминологија) треба да еразбирлив и соодветен на интересите и потребитена учениците.Учебникот треба да содржи јасни, разбирливи ипрегледни илустрации кои го поддржуваат текстоти кои се соодветни на возраста на учениците.Секоја илустрација треба да има своја функцијаво процесот на учење и да одговара на сознајнитеможности на возраста на ученикот, да биде јасноозначена, едноставно нумерирана и со разбирливнаслов.

Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост````````Во учебникот по биологија треба да бидепотенциран воспитниот аспект на биологијата(ненасилство и недискриминација од секаков видкон другите луѓе преку објаснувања за биолошкатаповрзаност на сите луѓе).Во учебникот треба да има нагласени искази заприпадноста на човекот кон биолошки најразвиенвид кој ја има и најголемата одговорност заопстанокот на животот на Земјата.Учебникот не треба да содржи описи на вежби надисекции на животни, правење на колекции наинсекти или уништување на ретки растенија (например, за „збирки“).Текстот треба да упатува кон одговорноста заживотните и растенијата, чување на одржливиотразвој на животната средина, поддржување иразбирање на различностите во природата, какои разумно користење и штедење на различнисуровини и ресурси.````````Учебникот треба да упатува на активности засекојдневна грижа за своето здравје и хигиена, какои за здравјето на најблиските.Учебникот треба нагласено да упатува напревенција од заразни заболувања на различнитеоргански системи и организмот како целина.Учебникот по биологија (според возраста инаставната програма) треба да презентира јасниинформации, упатства и совети за развојот наполовоста кај сите организми, а особено кај мажот/жената, разликите во половоста, за репродукцијата,заштита од бременост, планирање на семејството иза одговорно родителство.Учебникот по биологија (според возрастаи наставната програма) треба да содржинедвосмислени аргументи (анатомски,физиолошки, генетски, еволутивни) за родоватаеднаквост.53

54ХЕМИЈА

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма````Основен услов е учебникот да биде во согласностсо наставната програма од аспект на: целите,содржините со соодветен назив, редоследот зареализација на содржини (во обем и длабочина),соодветни активности и др.Учебникот како основно средство за учење,поучување и проверување треба да овозможипрезентирање на информации, поими,законитости, согласно наставната програма, вофункција на сфаќање и разбирање на светот нахемијата, постигнување на конкретните наставницели, односно презентирање и објаснувањена зацртаните поими, со можност за нивнопроверување и примена, како и самооценување насопственото напредување.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологијаСовременото сфаќање за хемијата како наука инаставата по предметот хемија е поставката дека насекој ученик му е потребно образование од областана хемијата кое му овозможува да си објасни делод стварноста која го опкружува, го подготвуваза безбедна работа при користење на хемискитепроизводи во секојдневниот живот, грижливо иодговорно однесување кон себе и кон природата.````Учебникот по хемија треба да е во согласеност соосновните педагошко-психолошки и дидактичкометодскипринципи и критериуми: научност исознајност, нагледност и активност, постапност,логичност и систематичност.Научното и стручното ниво на учебникотпретпоставува задолжително користење на:стручна терминологија, меѓународен систем наединици, ИУПАЦ номенклатура за органскитесоединенија, усвоена номенклатура нанеорганските соединенија, како и унифициранпристап во решавање на хемиски задачи.Основниот текст треба да биде дополнет и проследенсо:``Експерименти за демонстрирање (порадиприродата на експериментот го изведуванаставникот) и експерименти кои ги изведуваученикот или група на ученици. За одделниексперименти можно е упатување на изворот одкаде може да се преземат. Експериментот требада биде проследен со основни информации запотребниот материјал и начинот на изведување, а,55

56````по потреба, и со фотографија или скица. Посебнотреба да бидат истакнати опасностите и мерките напретпазливост.Упатување за реализирање на експериментално/теоретски истражувачки активности, закористење различни извори на информации(пишувани и електронски) е во функција напроверување или дополнување на основниот тексти поврзување со секојдневието.Прашања и задачи од различен вид и со различенстепен на сложеност` ` (низ текстот, по наставна целина, тестови заопределено наставно подрачје) за проверување нанапредувањето и самооценување.````Илустративни прилози (табели, шеми, графици,фотографии, илустрации, мисловни мапи ислично) – неопходни, прегледни, јасни, разбирливи,едноставно нумерирани и насловени со текст.Пишувани прилози: низ текстот (дополнителнитекстови, занимливости, за оние што сакаат даго продлабочат своето знаење) и на крајот одучебникот (терминолошки речник, решенија назадачи/проблеми, таблица на периоден систем исл.).Усогласеност на учебникот совозраста на учениците``Застапените содржини, изборот на постапките,моделите кои се користат за презентирање иобјаснување на определени поими или појави,експериментите, материјалите, начинот напрезентирање и објаснување на поимите, научнотониво на продлабоченост (повикување на определенмодел, теорија, закон), изборот на експерименталноистражувачките активности, илустративнитеприлози, прашања и др., треба да се соодветнина возраста на учениците, битен фактор застекнување на употребливо знаење, иницирање намотивација и можност за активно вклучување наученикот во процесот на учење.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост``Учебникот треба да понуди соодветен избор насодржини, активности и постапки коишто ќеовозможат кај ученикот, покрај употребливи

``знаења, да се развиваат и определени умеења(користење на лабораториски прибор, изведувањена елементарни обиди, пребарување на различниизвори на информации, обработка на податоци исл.).Преку активностите предвидени во учебникоттреба да се развиваат и вештини потребни восекојдневниот живот (работа во тим, комуникација,критичко размислување), способности (педантност,точност, економичност, исполнителност,одговорност), позитивен однос кон работата,грижливо однесување кон материјалите,природата и сопствената безбедност.57

58ГЕОГРАФИЈА

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма``Учебникот да се базира на компаративенметодолошки пристап.``Во учебникот особено внимание да се посвети наУчебникот по географија треба веродостојно да јаинтерпретира настав ната про грама по географија засоодветното одделение во деветгодишното основнообразо вание (VII – IX), односно за соодветната годинана изучување во средното обра зование (гимназиско исредно стручно), и тоа според:``````````наставните цели;поимите и содржините;фондот на часовите;возраста на учениците;стручната, научната и дидактичко-методскатазаснованост;````набљудувањето, обидите, примена на наставнитесредства и др.На почетокот на секоја тема и содржина треба даима лесно препознатлива: слика или карта, објект,појава, процес и др. што се однесува на самата тема.Во учебникот да има задачи за иницирање насамостојната работа на учениците, од типот:- спореди ги карактеристиките;- најди ги сличностите и разликите;- прикажи графички;- откриј со помош на податоци;- изработи дијаграм според податоците;59``корелацијата со други предмети и подрачја;- изведи заклучок од фактите;``јазичните, естетските, ликовните и графичките- спореди ги бројните податоци;стандарди.- изработи споредбена табела.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија````Во учебниците да има елементи засистематизирање на знаењата со повторување.Илустрациите, сликите, картите или фотографиитеда бидат во тесна корелација со текстот.``Прашањата и задачите да бидат поставени наначин кој ќе предизвика развивање на критичко

``размислување кај учениците и способности да сеанализираат географските процеси и појави.Во учебникот да се внимава на развојноста воУсогласеност на учебникот совозраста на учениците60````````````стекнувањето на новите знаења и примената навеќе стекнатите знаења (од познато кон непознато).Во учебникот да се почитува принципот накорелација на географијата со другите наставнипредмети.Учебникот да се базира на точни и проверенифакти во содржините.Во содржините да се истакнуваат не повеќе од тридо четири прилози или табели.Учебникот да биде изработен така што ќеги мотивира учениците за самостојна илитимска работа за стекнување трајни знаења загеографските процеси и појави.Содржините од националната географија да бидатпреставени со интегрален пристап кон регионот,истакнувајќи ги притоа важните елементи кои сепозитивно облежје на националниот простор.Учениците да стекнат точни знаења за просторот,историјата на просторот со поголем акцент````Учебникот да ја вообличи наставната материја насоодветен дидактички начин разбирлив за возрастана учениците за кои е наменет.Во учебникот да бидат препознатливи основнитеелементи коишто ученикот мора да ги усвои ипримени.` ` Секоја нова содржина да започнува со прашањеили потсетување на учениците за она што енаучено, познато, интересно на учениците.``````Во учебниците по географија да се внимава, данема голем број фактографски податоци и поиминеразбирливи за учениците.Во учебникот да се дадат дополнителниобјаснувања за новите и непознатите поими.Содржините во учебниците за гимназиско исредно стручно образование да овозможуваатразвивање на аналитички способности и критичкоразмислување.во изучувањето на просторот на РепубликаМакедонија.

Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост````Во учебникот да се почитуваат националнитечувства на сите народи и обележјата на ситедржави коишто се изучуваат и да се избегнувастереотипно прикажување (расно, етничко, родовоитн.).Во учебникот да се истакнуваат најзначајнитекарактеристики на определени народи, нации,држави и да се истакнува важноста од меѓусебноразбирање, толеранција и соработка меѓу земјитево регионот, како и на глобално ниво.61

62ИНФОРМАТИКА

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма``````````Содржината на учебникот да овозможувареализирање на целите и задачите на предметоти да придонесува за постигање на поставенитестандарди на сите нивоа.Учебникот да содржи оптимална количина наинформации за реализирање на целите и задачитена предметот информатика и по обем да одговарана возраста на учениците и годишниот фонд начасови.Учебникот да обезбедува хоризонтална ивертикална поврзаност на содржините во рамкитена истиот или на сродни предмети, секаде каде тоае можно.Прегледот на содржините, системот на насловии поднаслови да е организиран според јасендидактички принцип и да обезбедува прегледности едноставно пребарување на содржините.Согласно наставната програма, учебникот да гисодржи следните структурни компоненти: вовед,преглед на теми и содржини и речник на најважнипоими. Учебникот да поседува логичка структураи континуитет во претставување на содржините однаставната програма, каде секој дел од текстот имасвое место и функција.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија````````````Содржината на учебникот да е базирана на научнопотврдена теорија, факти и заклучоци.Содржината во учебникот да е претставена такашто да се почитуваат основните методскипринципи и методиката на наставата по предметотинформатика.Содржината на учебникот да е базирана насовремените достигања и актуелни податоци.Во учебникот да се користи меѓународниот системза мерки и единици.Учебникот да го поттикнува и поддржуваинтересот на ученикот и да содржи посебни задачиод современата технологија за учениците кои сенадарени во информатичката област. Учебникот даим помага на учениците да развиваат самостојноство учењето и да ги унапредуваат вештините накористење на учебник.Содржината во учебникот да е претставена сојасни, недвосмислени реченици, а странскитеизрази да се користат само кога е неопходно.63

``Јазикот да е соодветен на предметот информатика``Учебникот да поседува елементи кои овозможуваати стручната терминологија да се користи наученикот да го следи сопственото напредувањеправилен начин.во совладувањето на содржините и развојот на``Учебникот да има јасна и прегледна структура идидактички да е добро обликуван. Содржинитезнаењето и да поттикнува внатрешна мотивацијаза учење и интересирање за информатиката.да ги содржат следните структурни компненти:``Учебникот да укажува на примена на содржините64основен текст и дидактички инструмент (издвоениклучни зборови, примери, резиме, илустрации,слики, шеми, графикони и слично).``и да ги поттикнува учениците да го користатнаученото во секојдневниот живот.Учебникот да ги упатува учениците на употреба``На крајот на тематската целина да се наоѓаатна други извори на знаење и да ги поттикнува наследните структурни компненти: интеграција напроширување и продлабочување на знаењето.знаењето, мапа на поими (клучни поими и нивниотмеѓусебен однос), насоки за други извори назнаење, прашања и задачи за самооценување наусвоените содржини, формулирани според целитево наставната програма и Блумовата таксономија.``Непознатите зборови во учебникот да се јасноистакнати и објаснети на истата страна каде севоведуваат. Употребата на икони или сликички воучебникот ќе придонесе за подобро сфаќање насодржината.``Учебникот да е во целост соодветен на развојнитеможности, когнитивните способности ипредзнаења на ученикот.``Доколку во учебникот постои додатен дидактичкиматеријал, кој е даден во електронска форма(ЦД, ДВД и др.), потребно е тој да е во контекст``Учебникот да укажува на врските меѓу поимитесо содржините на учебникот, да одговара наво рамките на темата, предметот или другитенаставната програма и да ги користи предноститепредмети и да поттикнува различни облици нана тој медиум во поглед на презентација научење во согласност со природата на содржината.содржините и на интерактивноста.``Во учебникот да постојат задачи за критичкоразмислување, истражување и решавање напроблеми.Усогласеност на учебникот совозраста на учениците

``Јасно да е наведено за кој предмет, одделение,може да ги доведат во опасност или да ја загрозатгодина на изучување, вид на образование иработната и животната средина.образовен профил е наменет учебникот.``Учебникот да ги содржи следните структурникомпоненти: вовед, преглед на теми и содржинии речник на најважни поими во зависностод возраста на учениците. Учебникот дапоседува логичка структура и континуитет вопретставувањето на содржините, каде секој дел одтекстот има свое место и функција.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост65````````Бројот на нови клучни поими во рамките на еднафункционална целина во учебникот (содржина) дае соодветен на возраста на ученикот.Примерите кои се наведени во учебникот требае да се различни, соодветни на возраста и вофункција на подобро претставување и сфаќање насодржината.Задачите во учебникот да се логички поврзанисо содржините, јасно формулирани, прецизнии реално изводливи. Оние кои имаат различнифункции (вовед во нови содржини, поврзување,примена, утврдување, проверка на знаењето) дасе диференцирани по сложеност и соодветнина различните нивоа на знаења, способности ивештини на учениците.Задачите во содржините да не бараат од учениците````````Учебникот да придонесува на развојот иодржувањето на националниот и културниотидентитет, да го поддржува толерантниот односспрема другите етнички и верски заедници иво него да нема дискриминирачки содржини инавредливи имиња.Во учебникот да се афирмираат принципите задемократија и човекови права и да се почитуваатродовите еднаквости.Во учебникот јасно да биде претставен етичкиотоднос во примената на информатичкататехнологија.Учебникот да придонесува за формирање напозитивен однос кон работата, знаењето иградењето позитивни меѓучовечки односи.изведување на активности кои на кој било начин

66ФИЗИКА

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма``````Учебникот по физика треба да е во согласност сонастав ната про грама по физика за соодветнатагодина на изучување.Учебникот да овозможи постигнување на целите однаставната програма.Учебникот како средство за учење, поучување ипроверување треба да овозможи презентирањена информации, поими, законитости во функцијана сфаќање и разбирање на природните појави одаспект на физиката.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија````Учебникот да содржи поими, постапки и техникиза решавање проблеми и да овозможува развојна вештините за истражување и да го поттикнуваразвојот на мислењето.Учебникот да биде во функција на учењето, настекнувањето знаења и вештини, на нивната````````````примена, како и во функција на развивање накреативноста на ученикот.Учебникот да поддржува учење преку откривање,истражување и решавање проблеми.Учебникот да овозможи проверка и самопроверкана постигањата на учениците за секоја тема прекупрашања, активности и задачи од таа тема таквишто ќе овозможат проверка на стекнатите знаења испособности од различни когнитивни нивоа.Учебникот да овозможи учениците да стекнатзнаења и вештини за воопштување, за решавањепроблеми, со што се развива разбирање заоколината и за светот.Содржините во учебникот треба да бидат вокорелација со сродните предмети секогаш когапостои можност за тоа.Учебникот да ги зема предвид различните формина активности за стекнување знаења и вештини заразни поими во основниот текст, така што поимите,постапките и процесите да се обработени восоодветни заокружени целини не поголеми од двестраници.Задачите и прашањата на крајот од наставнатасодржина (лекција) треба да се подредуваат спореднивоата на когнитивните барања – од ниво намеморирање до ниво на практикување физика.67

``Содржините треба да бидат проследени софотографии, илустрации, слики, графикони и тиетреба да бидат што е можно повеќе застапени и даУсогласеност на учебникот совозраста на учениците68``````се во функција на содржината која се обработуваграфички.Учебникот да го поддржува учењето на ситекатегории ученици (од ученици со мали постигањадо најнапредните ученици).Учебникот да овозможи учениците да стекнуваатзнаења самостојно или во група.Учебникот треба да има активности за учениците````Учебникот да содржи активности што ги праватпривлечни за ученикот и кои се соодветни навозраста на учениците.Текстот во учебникот (стилот, должината наречениците, стручната терминологија) треба да еразбирлив и соодветен на интересите и потребитена учениците.``што сакаат да знаат повеќе поврзано со настани одсекојдневниот живот.Во учебникот да има одговори и решенија назадачите, да има преглед на поимите, да бидепроследен со прирачник за наставникот во кој ќебиде дадено за секоја тема како ќе се реализиранаставната програма по физика со соодветниотУчебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост``учебник.Во учебникот да имаексперименталноистражувачки активности иупатувања за користење различни извори наинформации како пишувани, така и електронски.````Учебникот да овозможува самообразование наученикот и создавање навики за доживотно учење.Во содржините треба да бидат застапенимултикултурализмот, родовата еднаквост итолеранцијата (во евентуални текстуални задачи).

70МУЗИЧКООБРАЗОВАНИЕ

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма````````Учебникот по музичко образование треба дабиде целосно усогласен со наставната програмаи да ги содржи сите програмски теми споредпредвидениот фонд на часови.Мелодиско-нотниот текст да биде едноставени мелодичен без големи интервалски скокови,усогласен со барањата на програмите по одделенијасо логични интервалско-ритмички движења.Учебникот треба да ја следи програмата по музичкокултура/образование, следејќи ги индивидуалнитепотреби на учениците да користат различнистилови на учење во музичката настава.За успешна реализација на програмата добро еучебникот да биде проследен со снимени ЦД –аудио и ДВД материјали каде се застапени делана познати композитори, музичко-сценски дела,технологија на изработка на инструменти и сл.(во согласност со предвидените наставни теми засоодветните одделенија).Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијатана изучување на предметот, иупотреба на стручна терминологија` ` Учебникот треба да содржи суштински,систематизирани и научно потврдени знаења одобласта на музичкото образование и музичкатауметност распоредени според паралелно-спираленсистем.``````Да се почитува правилната научна терминологија исите поими во учебникот да бидат на научна основаразбирлива за учениците, а не терминологија којаја создал авторот и позната само за него.Покрај текстовите, илустрациите и прашањата воучебникот треба да бидат искористени и другиресурси кои ќе го надополнат дидактичкиот склопна содржината, како на пример: шеми, графикони,фотографии, музички ребуси, крстозбори, музичкиперископи и сл.Текстовите да не бидат преоптоварени сонепотребни и несуштински податоци туку треба,да бидат интересни и забавни за учениците, дапоттикнуваат на размислување и да го мотивираатучењето.71

72``````````• Илустрациите во учебникот треба целосно даодговараат на содржината на текстот.Во содржините треба да се застапени сите нивоана знаења: помнење (проста репродукција),сфаќање (разбирање) и повисоките нивоа на знаење(примена, анализа, синтеза).При изработката на учебникот низ неговитесодржини треба да се воспостави интеграција содругите наставни предмети.Една од појдовните точки на учебникот треба дабиде светската музичка уметност, како и музичкатакултура и уметност во Република Македонија одминатото до денес.Преку темите, содржините и активноститепредвидени со наставната програма, учениците даимаат можност да ги изразат своите афинитетиво областа на музичката уметност и култура,да ги прошират и продлабочат знаењата заобластите за кои имаат посебен интерес, како иза активно музицирање (пеење и свирење) прекуизразување на сопствените стилски и жанровскипретпочитувања.Музичката уметност да биде претставенарамномерно со културната, општествената,економската и историјата на секојдневнотоживеење.``````````Прашањата и задачите треба да бидатформулирани на начин што ќе поттикнувакритичко и отворено размислување, како испособност за поттикнување на самостојноста икреативноста на учениците, смислата за тимскоработење, одговорноста, умеење да се испланира ида се изведе одредена активност од почеток до крај.Треба да се внимава на застапеноста на ситепериоди од историјата на музиката, од создавањетодо денес, без да се дава поголемо или помалозначење на одредени музички историски периоди.Кога се изложува биографија на композитор,задолжително да има слика од него и да се внимавада содржи битни информации за животот иделото на композиторот разбирливи за учениците.Доколку има интересни случки и анегдоти закомпозиторот или, пак, интересна приказна требада се приложи за да се избегне нудење само нафактографски податоци (особено во учебниците заосновно образование).Задачите за делата кои се слушаат да бидатпрецизно и јасно поставени и да одговараат напоимите и наставната содржина.Песните што се изучуваат треба да бидат претежнодвострофични со или без рефрен, најмногутристрофични во погорните одделенија.``Кај делата за слушање музика, во учебникот можеда се даде краток и карактеристичен фрагмент

од делото кој е лесно препознатлив или, пак,``На крајот во учебникот може да има и толкувач заучениците ќе можат да го испеат или отсвират.појаснување на непознатите поими.``Наставната тема Музички инструменти треба дабиде поддржана со аудио или видеоснимка кадесе истакнува инструментот што се обработуваили е одредено делото за слушање во наставнатаУсогласеност на учебникот совозраста на учениците````програма (задачите за препознавање наинструментот кои ќе бидат дадени во учебникоттреба да насочуваат на визуелно и аудитивнопрепознавање на инструментот или, пак,определување на разлики и сличности помеѓуинструментите).За музичко-сценските дела авторите освен тексттреба да употребат и слики од различни чиновина делото, со што учениците би добиле појаснапрестава за музичко-сценските дела.Во повисоките степени на образованието (среднообразование) содржините по музичка уметносттреба да бидат пообемни, посодржински, даго продлабочуваат знаењето на ученикот и дасоадаваат можност за истражување и за дискусиина определени теми. Илустративниот дел да бидебогат, јасен и поврзан со соодветни наставнитеми и да се даде акцент на домашното музичкотворештво, како и на популарните музичкижанрови. Во овие учебници, исто така, треба дасе застапени сите пропратни елементи што сенаведени погоре во текстот.``````````Прашањата и задачите во учебникот да не бидатдвосмислени, туку прецизни и конкретни кои ќеодговараат на содржината на текстот. Тие требада одговараат на возраста на учениците, да јамотивираат нивната креативност и да го развиваатпсихофизичкиот развој и естетските вредности кајучениците.Сите текстови во учебникот да бидат разбирливии со јазик и стил кој одговара на возраста научениците.Речениците во учебникот да бидат посложени одречениците кои ги користат учениците, за да можеучебникот да го поттикнува развојот на јазикот воизразувањето на учениците, а, сепак, речениците дане го отежнуваат разбирањето на материјалот.Примерите од музичката литература и песните сонотен запис да бидат прилагодени на вокалнитеспособности на одредената возраст на учениците.Прикажувањето на скалите да биде јасно објаснетои задолжително да следуваат кратки мелодискивежби во соодветната скала (прилагодени со73

74````другите барања на темата Музичка писменост),како и да се внимава на вокалните способности наодредена возраст на учениците.Детските музички инструменти треба да севоведуваат зависно од возраста на учениците (прворитмички, а потоа мелодиски).Вежбите коишто ќе се исполнуваат со детскитемузички инструнменти треба да одговараат навозраста на учениците (од полесни нотни вредностидо потешки).Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост``Учениците не треба да стекнуваат само знаењаи искуства од музичката уметност кои ќеможат да најдат примена во образовниот, тукуи во секојдневниот живот, овозможувајќиим поквалитетно живеење, исполнување наслободното време, умеење да се пронајдат себеси вомузичкото и културното опкружување на блискатасредина, градот и пошироко.``````````Културата и традицијата на сите етнички/културнизаедници во Република Македонија треба дасе прикажува како култура и традиција на ситеграѓани на Република Македонија, низ призматана нивното значење за РМ како мултикултурна/мултиетничка средина.Во учебникот треба да се застапени и авторизначајни за културата/традицијата во РепубликаМакедонија, вклучувајќи авторитети (и машки иженски) кои припаѓаат на различните етнички/културни заедници што живеат во РепубликаМакедонија.Кога се мисли на народното творештво воРепублика Македонија (народна музика, народниигри, традиционална носија) треба да се вклучии народното творештво на различните етнички/културни заедници што живеат во нашата земја.Во учебникот треба да се вметнуваат и заедничкитеоснови на различните етнички/културни заедницикои живеат во Република Македонија.Учебникот, освен што треба да дава основниинформации од областа на музичката култура,тој нужно треба да претставува и промоција натолеранцијата, соработката и кооперативнитеодноси помеѓу учениците од различни етничкизаедници.

``Учениците да стекнуваат знаења за општитецивилизациско-уметнички и музичко-фолклорнивредности во светот и кај нас и да го продлабочатинтересот за понатамошно изучување намузичките настани и процеси.75

76ЛИКОВНООБРАЗОВАНИЕ

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма````````Учебникот да биде целосно усогласен со наставнатапрограма и да ги содржи сите програмски теми(ликовни подрачја).Методските единици во учебникот да бидатраспоредени во континуитет усогласени сопотребите и барањата на програмата.Учебникот треба да содржи суштинскисистематизирани и научно потврдени знаењараспоредени по паралелно-спирален систем науметнички вредности од минатото и сега.Преку темите, содржините и активноститепредвидени со наставната програма учениците даимаат можност да ги изразат своите афинитетии индивидуални способности во областа наликовната уметност и култура, да ги проширати продлабочат знаењата за ликовните подрачјаза кои имаат посебен интерес, како и за активноликовно творење (цртање, сликање) прекуизразување на сопствените предзнаења.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија````````````Учениците да стекнуваат знаења за општитецивилизациско-уметнички и ликовно-естетскивредности во светот и кај нас и да го продлабочатинтересот за понатамошно изучување наликовните настани и процеси.Совладувањето на ликовните елементи и принципида е поставено во вид на концентрични кругови низцелиот образовен процес.Да се почитува правилната научна терминологија исите поими во учебникот да бидат на научна основаразбирлива за широката ликовна популацијаи учениците, а не терминологија која ја создалавторот и позната само за него.Да се почитува соодносот меѓу текстовите,илустрациите и задачите за учениците.Во учебникот да преовладуваат илустрации ицелосно да одговараат на содржината од текстот.Покрај текстовите, илустрациите и прашањата,во учебникот треба да бидат искористени и другиресурси кои ќе го надополнат дидактичкиот склоп77

на содржината, како на пример: шеми, графикони,``Кога се изложува репродукција на ликовен уметникфотографии, репродукции на уметнички дела одзадолжително да има кратки биографски податоци запознати светски и домашни ликовни уметници.него и да се внимава на битните информации за животот78``````При изработката на учебникот, авторите треба низнеговите содржини да воспостават интеграција содругите наставни предмети.Појдовна точка на учебникот треба да бидесветската ликовна уметност, како и ликовнатакултура и уметност на нашите простори воминатото и денес.Прашањата и задачите треба да бидатформулирани на начин што ќе поттикнувакритичко и отворено размислување, како испособност за поттикнување на самостојноста и``и делото на уметникот. Доколку има интересни случкии анегдоти за ликовниот уметник, или, пак, интереснаприказна поврзана за делото кое се гледа, пожелно еда се употреРепродукциите на уметничките делакои се претставени треба да бидат одбрани и јаснопоставени, да одговараат на поимите и наставнатасодржина.На крајот од учебникот треба да се предвидиречник на непознати зборови и поими од ликовнататерминологија, за да може ученикот да се служи соликовниот јазик во секојдневната комуникација.креативноста на учениците, смислата за тимскоработење, одговорноста, умеењето да се испланираи да се изведе одредена ликовна активност одУсогласеност на учебникот совозраста на ученицитепочеток до крај.````Треба да се внимава на застапеноста на ситепериоди од историјата на ликовната уметност, одсоздавањето до денес, без да се дава поголемо илипомало значење на одредени историски периоди.Во содржините треба да се застапени сите нивоана знаења: помнење (проста репродукција),сфаќање (разбирање) и повисоките нивоа на знаење(примена, естетска анализа, синтеза).````Сите текстови во учебникот да бидат правилнодозирани, разбирливи и со јазик и стил кој одговарана возраста на учениците.Големината на текстовите и податоците да бидатсоодветни на возраста на учениците, а реченицитево учебникот да овозможуваат развој на јазикот иизразувањето на учениците.

``````Текстовите да бидат кратки и да не сепреоптоварени со непотребни и несуштинскиподатоци и да се разбирливи за учениците.Текстовите и илустрациите треба да бидатинтересни и забавни за учениците, да поттикнуваатна размислување и да го мотивираат учењето.Прашањата и задачите во учебникот да не бидатдвосмислени и да бидат прецизни и конкретни такашто ќе одговараат на содржината на текстот. Тиетреба да одговараат на возраста на учениците, да јамотивираат нивната креативност и да го развиваатликовно-естетскиот, психофизичкиот развој ииндивидуалните вредности на учениците.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост````Текстовите да носат позитивни и воспитни пораки,а илустрациите да се во функција на дообјаснувањена ликовниот проблем.Културата и традицијата на сите етнички/културнизаедници во Република Македонија треба дасе прикажува како култура и традиција на сите````````граѓани на Република Македонија, низ призматана нивното значење за Република Македонија какомултикултурна/мултиетничка средина.Во учебникот треба да се застапени и авторизначајни за културата/традицијата во РепубликаМакедонија, вклучувајќи авторитети (и машки иженски) кои припаѓаат на различните етнички/културни заедници што живеат во РепубликаМакедонија.Кога се мисли на народното творештво воРепублика Македонија (копаничарството,филигранството, уметничките занаети, шарите ибојата во традиционална носија) треба да се вклучии народното творештво на различните етнички/културни заедници што живеат во нашата земја.Во учебникот треба да се вметнуваат и заедничкитеоснови на различните етнички/културни заедницикои живеат во Република Македонија.Учебникот, освен што треба да дава основниинформации од областа на ликовната култура,нужно треба да претставува и промоција натолеранцијата, соработката и кооперативнитеодноси помеѓу учениците од различни етничкизаедници.79

80КЛАСИЧНИ ЈАЗИЦИ(ЛАТИНСКИ ЈАЗИК/СТАРОГРЧКИ ЈАЗИК)

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма``Учебникот по класични јазици (учебник по латинскијазик или учебник по старогрчки јазик) произлегуваод наставниот план и наставната програма по латинскијазик.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија``````Учебникот треба да овозможува усвојување насуштински, систематизирани и применливизнаења од областа на латинскиот јазик и римскатакласична култура и цивилизација, односностраогрчкиот јазик и хеленската класична култураи цивилизација.Учебникот да биде структуриран на начин кој ќепоттикне кај учениците интерес за понатамошнопродлабочено изучување на класичните јазици икнижевност, историја и култура.Содржините во учебникот да бидат структуриранина начин што ќе му овозможи на предметниотнаставник самостојно и креативно да ги комбинира````````````различните компоненти според интересот научениците.Да се почитува соодветниот сооднос меѓутекстовите, граматичкиот материјал, илустрациитеи задачите или вежбите за учениците.Содржините во учебникот да бидат организиранипрегледно, со доследно запазена структура наединечни компоненти и со современ графичкидизајн, естетски привлечен за соодветната возрастна учениците.Да се настојува со соодветни графички решенија(истакнување со боја, подвлекување, врамување,збивање или разредување на редовите) визуелно дасе сугерира кои делови од текстовите се поважни,кои информации се дополнителни објаснувањаили претставуваат некакви упатства за работа научениците.Задачите и прашањата треба да бидатформулирани на начин што ќе поттикнувакритичко размислување и способност за споредба,анализа и синтеза.Текстовите, примерите и задачите треба даовозможуваат интерактивен начин на работа.Изборот на содржините треба да овозможистекнување на различни степени и видови назнаења: помнење (проста репродукција), сфаќање(разбирање) и повисоки степени на знаење(примена, анализа, синтеза).81

``Содржините во учебникот треба да бидат вокорелација со сродните наставни предмети секогашкога постои можност за тоа.Усогласеност на учебникот совозраста на учениците82````Препорачливо е непосредно покрај секоја содржинаво која има текст или реченици на латински јазик(старогрчки јазик) да се помести и мал речник созначењето на зборовите што се среќаваат за прв пат воучебникот.Како дополнителна содржина треба да биде поместени латинско-македонски (ако е потребно и македонсколатински)речник (односно, старогрчко-македонскиречник) во кој ќе биде опфатена целокупната лексика````Содржините застапени во учебникот да бидатизложени со јазик и стил соодветни на возраста научениците на кои им е наменет, со кои едновременопозитивно ќе се влијае на нивната култура наизразување на мајчиниот јазик.Во секоја од содржините треба да се понудиобјаснување на новите поими и новите терминисогласно возраста на учениците.``застапена во текстовите, речениците, примерите ивежбите во учебникот.Дидактичкиот материјал што треба да го следи секојучебник при обработката на содржините може дасодржи прашања, задачи, фотографии, илустрации,слики, графикони, историски карти, хронолошки табелии тие треба да бидат што е можно повеќе застапени воУчебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост````согласност со содржината којашто се обработува.Учебникот задолжително треба да содржи и објаснувањена кратенките што се употребуваат во него.Содржините и дидактичкиот материјал треба даги мотивираат учениците на самостојна работа,истражување и дискусии.``Да се настојува во текстовите, со изборот напримерите и, особено, со задачите и вежбите да имсе сугерира на учениците значењето и применатана латинскиот јазик (односно старогрчкиот јазик)во различни сегменти на современото живеење.

84ПСИХОЛОГИЈА

Усогласеност на содржината научебникот со наставната програма````````````Учебникот по психологија произлегува однаставниот план и наставната програма попсихологија.Учебникот треба да овозможува учениците да усвојуваатсуштински и систематизирани знаења за психичкитепојави преку содржини со кои ќе се постигнат целитедефинирани во наставната програма.Учебникот да обезбеди присуство на сите наставни темипредвидени со наставната програма, според логичниотредослед на наставниот материјал и согласно фондотна наставните часови во програмата, годината, видот наобразованието, како и струката, односно профилот наобразованието за којашто е наменет учебникот.Содржините во учебникот да укажуваат на сложеностана психичкиот живот на човекот и заемното единствона трите групи психички појави: психичките процеси(интелектуални, емоционални и мотивациони),психичките состојби (внимание, замор...) и психичкитеособини (темперамент, карактер, способности, ставови).Главнa појдовна точка да биде единката ииндивидуалните разлики во интензитетот иособеностите на психичките појави кај луѓето.Согласно наставната програма содржините, задачите,илустрациите и прашањата кои се претставени треба да````овозможуваат интерактивен начин на работа и истите даго воведат ученикот во проблемски начин на учење.Содржините во учебникот треба да бидат во корелацијасо сродните наставни предмети секогаш кога за тоапостои можност.Содржините да бидат поткрепени со примериод релевантни психолошки истражувања и дапосочуваат дополнителни извори на знаења затемите опфатени со програмата.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијата наизучување на предметот и употребана стручна терминологија``````Содржините да имаат научна заснованост и да сетемелат на најновите психолошки достигања.На јасен и прегледен начин да бидат прикажаниосновните методи и техники кои се користат вонаучната психологија, кои му стојат на располагањена современиот истражувач на психолошкатапроблематика.Учебникот да има јасна и прегледна структура и да гиследи дидактичките принципи.``Содржините да бидат разбирливи за учениците, дабидат проследени со фотографии, илустрации, слики,85

графикони кои се во функција на содржината која сесекојдневното искуство и практична примена вообработува и соодветни на возраста на ученикот.процесот на учење.``Задачите и прашањата треба да се подредени``Учебникот треба да им овозможи на учениците даспоред нивоата на когнитивните барања и така да сестекнуваат знаења за развојните карактеристикиконципирани што ќе го воведат ученикот во новатаи личноста на човекот и истите практично да гисодржина.применуваат во запознавањето на себеси и другите86``Во содржините треба да се застапени сите нивоа назнаења: помнење (проста репродукција), сфаќање(разбирање) и повисоките нивоа на знаење (примена,``во секојдневниот живот.Учениците да можат да се запознаат со основнатапсихолошка терминологија и правилно да јаанализа, синтеза).користат.``Прашањата и задачите за учениците треба да се``На крајот на учебникот треба да има психолошкиформираат на начин кој ќе поттикнува критичко иречник.отворено размислување и развој на аналитички и``критички способности кај учениците.Учебникот по психологија треба да понуди повеќеаргументи за отворени прашања, кои потикнуваатУсогласеност на учебникот совозраста на учениците``````дискусијa и развој на дивергентно мислење.Содржините треба да го продлабочуваатзнаењето на ученикот и да создаваат можност заистражувачка активност кај учениците.Учебникот по психологија треба да понудинаставен материјал (стручни и информативнитекстови) за размислување и самостојнозаклучување за психичките појави и процеси.Содржините да ги обработуваат когнитивнитепроцеси (учење, помнење, мислење) на начинкој ќе му овозможи на ученикот поврзување со``````Учебникот според обемот треба да е усоглаенсо возраста на ученикот и да ги следи неговитеразвојни карактеристики.Стилот и јазикот на којшто е напишан учебникот треба дабиде разбирлив, недвосмислен и јасен – соодветен навозраста на учениците на коишто им е наменет.Големината на текстовите и бројот на податоците дабидат соодветни на возраста на учениците. Реченицитене треба да бидат претерано долги и да го отежнуваатразбирањето на материјалот.

``Учењето психологија треба да биде забавно и дапоттикнува интерес и љубопитство.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост````````Учебникот треба да ги потикне учениците да водатгрижа за менталното здравје, своето и на другителуѓе.Учебникот да овозможува учениците да гиразбираат и интерпретираат своите доживувањаи искуства во согласност со психолошките научнисознанија и да изградат позитивна слика за себе.Учебникот да укажува на важноста одсебезапознавањето и потребата од свест закористење одбранбени механизми за да можатучениците конструктивен начин да се справат сопроблемите на кои наидуваат во секојдневнотоопкружување.Учебникот треба да го мотивира ученикот, даго поттикнува процесот на учење и да создавауслови за развивање отворено и толерантноразмислување.``````Учебникот треба да нуди соодветна застапеностна содржини за социокултурните аспекти начовековото однесување со цел да се придонесе воизградувањето позитивен систем на вредности иразвој на социјалните вештини.Учебникот треба да овозможи разбирање ипочитување на разликите меѓу луѓето во однос нанивната полова, социоекономска, возрасна, етичка,религиска и друга припадност (различност).Содржините во учебникот треба да овозможуваатразбирање и примена на етичките принципи вопсихологијата.87

88УЧЕБНИЦИ ПО СТРУЧНИТЕПРЕДМЕТИ ВО СРЕДНОТОСТРУЧНО ОБРАЗОВАНИЕ

Во средното стручно образование посебно местозаземаат наставните предмети што се во функцијана дадената струка, односно профилот за којшто сеопределиле учениците. Во таа насока, се посочуваатопштите насоки (без оглед на струката, односнопрофилот) што треба да се задоволат при изработкатаи вреднувањето на учебниците за стручнитепредмети.При дефинирањето на критериумите за изработкана учебници за средното стручно образованиекористени се искуствата од нашата досегашнапедагошка теорија и практика, достигањата нанаучните дисциплини (дидактиката, психологијата),науката за јазикот и др. поврзани со местото и улогатана учебникот во воспитно-образовниот процес, како иискуствата од другите земји.Со критериумите за изработка на учебници постручните предмети во средното стручно образованиесе создава основа која овозможува давање насоки наидните автори на учебниците како на најдобар моженначин да ги исполнат предвидените барања.Критериумите за стручните предмети ги нагласуваатпотребите од:````поголема интеракција меѓу содржините научебникот и ученикот;развивање вештини и компетенции коипроизлегуваат од образовниот профил;````````поголема флексибилност и можност задополнување и проширување на постојните соновите содржини на учебникот кои ги следатнајновите достигањата од одредени стручниподрачја;користење на содржините на учебникот воелектронска форма;надополнување на содржините на учебникот сонагледни средства и други учебни помагала;реализирање на дел од содржините на учебникотво соработка со социјалните партнери.Придржување кон современитедостигања на определенатанаучна област, методологијатана изучување на предметите иупотреба на стручна терминологија``````Содржината на учебниците е заснована на научнопроверени и општоприфатени теории во науката.Содржината на учебниците е заснована наопштоприфатени научни факти и толкувања напојавите и процесите.Доколку во учебниците се изнесуваат недокажанипретпоставки, тие во содржината на учебницитејасно се истакнати на соодветен начин.89

``Учебниците се засновани на научно докажани``Учебниците развиваат повеќекратни врски помеѓутеории кои ученикот може да ги разбере вопоимите во рамките на наставните предмети ипотполност, а чијашто практична применаупатуваат на поврзување со поимите од сроднитево училиштата одговара на степенот нанаставни предмети.90``психофизичкиот развој на учениците, со што не гозагрозува нивниот природен физички и психичкиразвој.Учебниците се засновани на научни теории кои сево согласност со етичките начела.````Учебниците се поттикнувачко средство засамостојно учење, проучување и истражување.Бројот на поимите кои се воведуваат при обработкана новите содржини е ограничен, што значи декапри обработка на новите наставни единици се``Учебниците одговараат на спознајнитевоведуваат најмногу до 10 нови клучни поимиспособности, предзна-ењата и интересите назависно од возраста на учениците, односно одучениците.спознаените можности на учениците.``Учебниците поттикнуваат на учење со разбирање``Учебниците опфаќаат тематски целини одво своите наставни подрачја, упатуваат на применаедна или повеќе сродни наставни програми (вона различни стратегии на учење и на развој назависност од типот на учебникот).критичкото мислење.``Учебниците задолжително ги следат целите и``Учебниците упатуваат на воочување на битнитезадачите на наставните програми за соодветнитепоими и факти, на поставување на критичкистручни предмети. Во учебниците јасно е воочливопрашања, барање информации, проверувањешто треба учениците да научат, колку да научат,претпоставки, примена на знаењата и вештинитекако тоа да го направат, со помош на кои средствапри решавањето на проблемите и др.тоа да го направат и на кои места и во кои ситуации``Учебниците поттикнуваат на интерес за наставнитепредмети и на позитивни ставови кон содржинатаможе да го проверат усвоеното знаење и кадеистото можат да го применат.на наставните предмети.``Учебниците се структурирани во согласност со``Учебниците поттикнуваат на внатрешнамотивација за учење.спознанијата и методологијата на матичните науки,актуелните дидактички стратегии и барањата наметодиката на наставниот предмет.

``Учебниците содржат методски инструментида научат, куси заклучоци на темите и на крајоткои се засновуваат на матичната наука насписок на поими.наставниот предмет и на основните психолошкодидактички чекори, односно елементи: мотивација,подготовка, усвојување, повторување, вежбање,систематизација, примена и проверка на знаењата.``Илустрациите и графичко техничката уреденост воучебниците содржински се усогласени со текстоти придонесуваат за разбирање на текстот и замотивирање за употреба на учебниците.````Учебниците ја поддржуваат отворената настава(акциска, искуствена, свртена кон учениците,проектна, проблемска, комуникациска, хуманаи сл.) и поттикнуваат на проширување ипродлабочување на знаењата.При изнесување на содржините во учебниците секористат ликовни, графички, шематски, табеларнии други прилози.````Илустрациите во учебниците имаат своја функција,соодветствуваат на возраста на учениците и сеопишуваат бројчано со назив и текст којшто гиобјаснува.Учебниците содржат сликовнии графички изразни средстваво прикажувањето и објаснувањето на содржинатаи промовирањето на естетските вредности.91``Стручните термини во учебниците се на нивона спознајните можности на учениците и сеобјаснуваат на разбирлив начин.``Учебниците се пишуваат на стандарден јазик, восогласност со одобрените правописи (македонски,албански, турски).``Учебниците ги почитуваат постојните разликипомеѓу учениците така што нудат содржини на дведо три нивоа на знаења диференцирајќи ги притоаспоред степенот на барањата.``Текстовите во учебниците се прегледни инапишани така што да овозможуваат самостојносовладување на јазичните законитости исамостојно служење со стандардниот јазик во``До 30% од новите наставни содржини вописмена и усна комуникација.учебниците се поставени на начин кој имовозможува на учениците да учат самостојно.``Учебниците посебно внимание посветуваат напостојаното збогатување на речникот на учениците.``На почетокот на секоја тема во учебниците сеистакнуваат новите поими за кои ќе се учи.``Текстовите, а особено примерите се прилагодени напредзнаењата и на психофизичките способности``Учебниците, по правило, содржат предговор од којна учениците, нивната возраст и светот што гиучениците можат јасно да видат што и како можат

````опкружува во согласност со спознанијата напсихолингвистиката.Во учебниците се избегнуваат непотребните туѓизборови и интернационализми.Во учебниците се избегнуваат негативнитедефиниции и негативно поставените прашања.Учебникот има воспитна функција,го поттикнува позитивниот односкон науката/знаењето, развивањетона националниот и граѓанскиотидентитет, мултикултурноста иродовата еднаквост92``Содржината на учебниците се обликуваафирмативно, во согласност со препораките наУНЕСКО (особено оние содржини кои се однесуваатна други земји и други луѓе).``Учебниците се засноваат на вистинитост,проверливост и објективност на содржините,општите права на човекот и начелата надемократијата.``Во учебниците се употребуваат кратенки, симболии знаци нормирани во македонскиот стандарден``Учебниците упатуваат на моралната страна и напоследиците од научниот и технолошкиот развој.јазик.``Учебниците се засноваат на прифаќање на општите``Во учебниците се користат пропишани мерниединици и нивните кратенки во согласност соуслови на опстанокот, развојот на човекот изачувување на природата.македонските стандарди.``Учебниците развиваат приврзаност кон начелата``Називите кои се преземаат од странските земји зана демократијата и владеењето на правото.коишто не постојат македонски називи и кои несе правописно нормирани, се преземаат во обликкаков што е прифатен во струката.``Учебниците се спротивставуваат на заложбитекои се спротивни на демократски те идеологии иопштествени системи.``Учебниците го негуваат македонскиот националенидентитет.

````````Учебниците го афирмираат запознавањето,уважувањето и отвореноста кон вредностите наетничките заедници, другите нации и културиво Европа и во светот и развиваат чувство наприпадност кон Република Македонија какозаедница на рамноправни граѓани, независно однивната етичка и верска припадност.Учебниците ја одразуваат плуралноста намакедонското општество (културната, економската,старосната, половата и другите разлики).Учебниците објективно и веродостојно гиприкажуваат етничките и религиските групи.Учебниците ја спречуваат дискриминацијата,нетрпеливоста и негативното прикажување напоединецот и општествените групи со оглед наполот, возраста, сексуалната ориентација, расната,етничката и религиската припадност, начинот наживеење, политичката определеност, социјалноекономскотопотекло и сите видови и степени напопреченост на лицата со посебни потреби.93

94III. ТЕХНИЧКИСТАНДАРДИ НА УЧЕБНИК

96Учебникот има формат А4 или Б4 и од нив изведениформати (проширени и сл.).Големината на буквите во учебникот зависи одвозраста на учениците за кој е наменет. Може дасе користат оние видови писма кои имаат јасниграфички знаци и соодветствуваат на писмотона јазикот на којшто е напишан учебникот, арастојанието меѓу знаците треба да е доволно за даможе испечатениот збор да биде лесно забележлив ичитлив. Според овие критериуми се одредува следнатаголемина на буквите:``````за содржините во учебниците од прво и второодделение не треба да се користат букви помали одфонт 14;за содржините во учебниците од трето до деветтоодделение не треба да се користат букви помали одфонт 12;за содржините во учебниците за среднообразование не треба да се користат букви помалиод фонт 11.Во однос на техничката подготовка на учебникот сепрепорачува:• Учебникот да е организиран по поглавја коисекогаш започнуваат со свои пропратни страницина кои се наоѓа кратка содржина, цели, клучнизборови, резиме на поглавјето.• Сите теми во рамките на поглавјето, исто така, дазапочнуваат на нова страница.• На страницата покрај текстот како основен елементможе да се наоѓаат: табели, илустрации, извадоции др. Нивната позиција треба да е организирана наначин на кој визуелно не се нарушува целината натекстот и, по можност, да биде позиционирана коннадворешните рабови на страницата.• За сите наслови би требало да се користи еднаковфонт (и по вид и по големина).• Илустрациите се означени со текст со фонт сопомала големина од основниот текст.• Табелите се, исто така, нумерирани и означени; несе означуваат како илустрациите, туку се користатнаслови на табелите.• Набројувањата се вовлечени и визуелно издвоениод основниот текст. Може да се користат маркериза набројување.• Визуелно треба да се одвојат (од основниот текст)извадоците на кои ученикот треба да обрне посебновнимание (може да се раздвојат со исенчен бокс одосновниот текст).• Корицата на учебникот, исто така, треба да гизадоволи соодветните критериуми. Бидејќикорицата се изработува во колорна техника гикористи сите предности на таа техника. Треба да се

тежнее предната и задната страна на корицата дасоставуваат визуелна целина со , рбетниот дел.За печатење на учебникот се користи хартија што епроизведена согласно со ИСО стандардите (споредмеѓународните норми и стандарди).Учебниците треба да се печатат на мат хартија, поправило, бездрвна/офсет со грамажа од минимум 75г/м.Печатот на учебникот треба да обезбеди висок степенна читливост и графичка и ликовна јасност.За учебниците се предлага броширано (мекоподврзување) со пластифицирани корици, издржливоза повеќегодишна употреба на учебникот.97

98БИБЛИОГРАФИЈА

````Andrilovic V., Cudina M. (1985) Psihologija ucenja inastave, Skolskakniga, ZagrebG.Neuner-H.Hunfeld, Methoden des fremdsprachlichenDeutschunterrichts, 1997, Druckhaus Langescheidt, Berlin;` ` Insights from the Common European Framework, 2004,Oxford University Press````````````Jack.C. Richards, Willy A. RenandyаMethodology inLanguage Teaching, Cambridge University Press:Концепција за деветгодишно основно воспитаниеи образование, (2007) Биро за развој наобразованието, СкопјеКонцепција за учебник за основно и за среднообразование, (2006), Министерство за образование инаука, Биро за развој на образованието, СкопјеКонцепција за учебник за основно и за среднообразование, (1998) Педагошки завод наМакедонија, СкопјеMethodology in Language Teaching edited by Jack C. Richards& Willy A. .... Reflective Teaching in Second LanguageClassrooms by Jack C. Richards Cambridge UniversityPress (April 8, 2002) ... of 5 stars;Methodes et pratiques des manuels de langues, HenriBesse, 1985,DidierL’elaboration des manuels scolaires. Guide methodologique,Roger Seguin, 1989,UNESCO````````````````````Myers G.D., (1989) Second Edition, Worth Publishers,Inc., New YorkМетодологија за вреднување на учебниците заосновно и за средно образование, (2005) Биро заразвој на образованието, СкопјеПаладин, А., Михајловић-Бокан, Д. (2009): Уџбеницимузичке културе, Нови Логос, БеоградПетреска, В и др. (2009) Студија замултикултурализам и меѓуетнички односи вообразованието, Канцеларија на УНИЦЕФ, СкопјеПешиќ, Ј. (1998) Нови приступ структури уџбеника:Теоријски принципи и конструкцијска решења,Београд, Завод за уџбенике и наставна средстваПлут, Д. (2003) Уџбеник као културно – потпорнисистем, Београд, Завод за уџбенике и наставнасредстваПопоски, К. (1992) Знаењето и неговото усвојување,Просветно дело, СкопјеПопоски, К. (1997) Психолошки основи насовремената настава, Просветна дело, СкопјеПрилози за наставата по историја во основното исредното образование, (1995) Педагошки завод наМакедонија, СкопјеРастоварување на наставната програма по историјаза основното образование, (1995) Педагошки заводна Македонија, Министерство за образование ифизичка култура, Скопје99

100````Реформски образовни кругови, (2005) Водич заунапреџење рада наставника и школа, БеоградSMJERNICE ZA PISANJE I OCJENU UDŽBENIKAGEOGRAFIJE ZA OSNOVNE I SREDNJE ŠKOLE UBOSNI I HERCEGOVINI (2005), Komisija za izradusmjernica koncepcije novih udžbenika u Bosni iHercegovini``Смрекар-Станковић, М.,Цветковић, С. (2009)Приручник за учитеље, Едука д.о.о., Београд``Стојановски, Т. и Тимовски, В. (2009) Методологијаза вреднување на учебниците за основно и засредно образование, Министерство за образованиеи наука, Биро за развој на образованието, СкопјeMcGraw-Hill Science (chemistry; Science)Германија: Cornelce/Volk und Wissen, Duden Paetek,Gmbh Duden Schulbucchveriag, KLETT, SCHROEDELСАД: Glencoe, Pearson/Prentice Hall, FreemannТурција: ZAMBAK (publishing, Istanbul Turkes,chemistry seriesКористени учебници:Биологија и природни науки - Англија (издавачи: McGraw-Hill Science, Oxford Universsity Press (GSCE), Jones andBartlett Piblishers, Inc., Garland Science Taylor and FrancisGroup, W.W.Norton & Company)Германија (издавачи: Westermann, Klett, Schroedel,Cornelsen, Duden Paetec.)Франција (издавачи: Nathan, Hachette, Belin)САД (издавачи: Glencoe, Pearson/Prentice Hall, Freemann)ХемијаФранција: Nathan, Hachette, BelinАнглија: Oxford Universsity Press (GSCE), Glencoe,

101

102МЕТОДОЛОГИЈА ЗАВРЕДНУВАЊЕ НА УЧЕБНИК

103

104Вреднување на учебникот треба да се изврши врз основана критериумите што треба да ги содржи секој учебник.Согласно Законот за учебници за основно и за среднообразование вреднувањето го вршат рецензентскикомисии врз основа на своите стручни компетенции,како и врз основа на индикаторите произлезени одопштите критериуми за изработка на учебник.Исто така, рецензентските комисии, врз основа настручното мислење на секој одделен члeн, даваатсумарна оценка за секој предложен ракопис за учебник ипредлагаат ракопис што ќе биде прифатен за учебник.Бирото за развој на образованието подготви прашалникза вреднување на учебниците развиен во пет одделниделови (согласно критериумите за изработка на учебник):``````````првиот дел се однесува на вреднувањето на учебникотво однос на усогласеноста на ракописот со наставнатапрограма;вториот дел е за придржувањето кон современитедостигања на определената научна област иупотребата на стручна терминологија во учебникот,третиот е за усогласеноста на ракописот со возрастана учениците,четвртиот на воспитната функција на ракописот.Секој член на рецензентската комисија ги оценуваракописите независно (согласно табела 1 – табела4 дадени во прилог) и дава оценка за секој наведениндикатор на скалата од 1 до 3, при што 1 претставуванеисполнет индикатор, 2 делумно исполнет, а 3 декаиникаторот е целосно запазен во учебникот.``````````Ракописот за учебник мора да исполни минимумбодови за секоја табела одделно. Врз основа напоединечните бодувања, комисијата изведувасредна вредност од трите поединечни бодувања,којашто за индикаторите од првата табела не смееда биде помала од 10 бодови, за индикаторите одвтората табела не смее да биде помала од 20 бодови,за индикаторите од третата табела не смее да бидепомала од 16 бодови, а за индикаторите од четвртататабела не смее да биде помала од 18 бодови.Доколку еден ракопис има помалку бодови одопределениот минимум во која било табела или, пак,во рамките на која и да е табела тројцата членовиод рецензентската комисија одделен индикатор гооцениле со 1, тој ракопис не влегува во натамошнапроцедура на бодување и рангирање за учебник.Добиените бодови се внесуваат во табелата 6 воредовите, согласно индикаторите, означени од I до IV.Во табела 5 рецензентската комисија (заеднички)треба да даде сумарно (наративно) стручно мислењеза ракописот (од 250-300 збора) и да даде своја оценкаод 1 до 5.Доколку некој од членовите на рецензентскатакомисија има издвоено мислење, истото се запишуваво наративниот дел.``Бодовите од табела 5 се додаваат во ред V од табела 6и се изведува конечната оценка изразена во бројка, пошто се потпишуваат сите членови на рецензентскатакомисија.

Прашалник за вреднување на учебник за основно или за средно образованиеУсогласеност на содржината на учебникот со наставната програмаРед. бр. Индикатори за вреднување на учебник БодовиI. Усогласеност на содржината на учебникот со наставната програма 1 2 31051. Учебникот ги содржи сите теми/подрачја предвидени со наставната програма2.Во учебникот се развиени содржини согласно општите и конкретните цели нанаставната програма.3. Бројот на предвидените содржини е рационален и економичен.4.Во содржините се опфатени (разработени) сите поими предвидени сонаставната програма.5.Учебникот ги следи методите, активностите и дидактичките насоки зареализација на наставната програма.Вкупно(табела 1)

Придржување кон современите достигања на определената научна област, методологијата на изучувањена предметот и употреба на стручна терминологија106Ред. бр. Индикатори за вреднување на учебникПридржување кон современите достигања на определената научнаII. област, методологијата на изучување на предметот и употреба на стручнатерминологијаСодржините во учебникот се темелат на научни факти.1.Во учебникот коректно се употребува стручната терминологија од дадената2.област/подрачје.3. Учебникот има јасна и разбирлива структура.Учебникот ги содржи основните елементи при развивање на содржините4. (основен текст, објаснување на поими, прашања и задачи, илустрации,дополнителни текстови, насоки и сл.).Со содржините и задачите за учениците се овозможува развивање на нивните5. способности од когнитивното подрачје - разбирање, примена на знаењето,анализа, синтеза, вреднување.Во учебникот се нуди постепено и систематизирано разработување и6. усвојување на поимите (од поедноставно кон посложено, кон продлабочувањеи проширување на знаењата).Прашањата и задачите во учебникот се така конципирани што даваат основа7.учениците да ги откриваат и да ги поврзуваат знаењата.8. Во учебникот има задачи за повторување и утврдување на знаењето.Содржините, прашањата, задачите и другите прилози ги стимулираат учениците9.за примена на знаењето.10. Визуелните прилози се во функција на содржините.Вкупно(табела 2)Бодови1 2 3

Усогласеност на учебникот со возраста на ученицитеРед. бр. Индикатори за вреднување на учебникБодовиIII. Усогласеност на учебникот со возраста на учениците 1 2 31.Учебникот е сообразен со развојните карактеристики на учениците(интелектуалните, емоционалните, социјалните и другите карактеристикина учениците карактеристични на возраста на која го изучуваат наставниотпредмет).1072. Во учебникот се користи стандарден литературен јазик.3.4.5.6.Јазикот и стилот во учебникот се разбирливи за возраста на учениците за кои енаменет.Во учебникот има објаснувања за непознатите зборови или зборовите чиезначење учениците не го знаат (зборови/термини што првпат се воведуваат).Во учебникот се посветува внимание на постојаното збогатување на реч ни котна учениците за наставниот предмет.Соодветно се користат кратенки, симболи и знаци нормирани во стандардитена јазикот на којшто е напишан учебникот (македонскиот јазик, албанскиотјазик, турскиот ја зик, српскиот јазик или друг јазик), како и пропишанитемерни единици и нив ните кратенки.7. Во содржините има логичен распоред на состојбите, акциите, случувањата.8.Визуелните прилози се соодветни на возраста на учениците за дадениотпредмет и прег лед но и јасно ги прикажуваат податоците, конкретните појави,поими и сл.Вкупно(табела 3)

108Учебникот има воспитна функција, го поттикнува позитивниот однос кон науката/знаењето, развивањето нанационалниот и граѓанскиот идентитет, мултикултурноста и родовата еднаквостРед. бр. Индикатори за вреднување на учебникБодовиIV.Учебникот има воспитна функција, го поттикнува позитивниот однос коннауката/знаењето, развивањето на националниот и граѓанскиот идентитет, 1 2 3мултикултурноста и родовата еднаквост1.Учебникот ги следи и промовира принципите и целите на воспитанието и образованието утврдени со целите на воспитанието и образованието во РепубликаМа ке донија (концепции, закони), декларациите за човековите и детскитеправа и дру ги меѓународни декларации и акти за унапредување на воспитнообразовниотпроцес.2.Преку содржините во учебникот се овозможува развивање на способностите заприфаќање вредности и формирање ставови.3.Во учебникот се застапени содржини за личниот и социјалниот развој научениците (комуникација, здравје, мирно решавање конфликтни ситуации,заштита на околината и сл.).4. Во учебникот се поттикнува позитивниот однос кон знаењето.5.Во учебникот се нудат содржини и пристапи кои го развиваат граѓанскиоти наци онал ниот идентитет кај припадниците на сите етнички/културнизаедници во земјата.6.Во учебникот се застапени припадници на различните етнички/културнизаедници кои живеат во Република Македонија (секаде каде е можно, возависност од подрачјето/областа на учебникот).7.Во учебникот се избегнува (експлицитно или имплицитно) произведувањеродови стереотипи.8.Преку текстовите, визуелните прилози, јазикот и сл. учебникот придонесува восензибилизирањето за родовата еднаквост, како и човековите права и слободи.9.Учебникот промовира етички принципи (согласно етичките принципи насоодветната научна дисциплина).Вкупно(табела 4)

Сумарно мислење на рецензентската комисијаРед. бр.БодовиV. Сумарно мислење на рецензентската комисија до 5109

Ред. бр.БодовиV. Сумарно мислење на рецензентската комисија до 5110(табела 5)Вкупно

Ред. бр. Сумарен преглед на индикаторитеБодовиI. Усогласеност на содржината на учебникот со наставната програмаII.Придржување кон современите достигања на определената научнаобласт, методологијата на изучување на предметот и употреба на стручнатерминологија111III.Усогласеност на учебникот со возраста на ученицитеIV.Учебникот има воспитна функција, го поттикнува позитивниот однос коннауката/знаењето, развивањето на националниот и граѓанскиот идентитет,мултикултурноста и родовата еднаквостV. Сумарно мислење на рецензентската комисијаВкупно(табела 6)Потпис на членовите на рецензентската комисија:______________________________________, претседател______________________________________; член______________________________________, член

112

1KONCEPTI PËR PËRPILIMIN E LIBRIT DHEMETODOLOGJIA PËR VLERËSIMIN E LIBRITSHKUP, dhjetor 2010

Ministerstvo za obrazovanie i nauka