str 1 - Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

9IWprowadzenie1. Źródła do dziejów polszczyzny XIV wiekuHistorycy języka zgodnie przyjmują, że dzieje polszczyzny piśmiennej rozpoczynająsię w XII wieku. Cezurę wyznacza czas powstania Bulli gnieźnieńskiej (1136 rok),pierwszego zabytku pozwalającego odtworzyć strukturę fonetyczno-fonologiczną językapolskiego w tym okresie. Dla wcześniejszej epoki, którą można określić mianemprzedhistorycznej, badacz historii języka polskiego dysponuje ledwie pojedynczymizapisami, znajdującymi się w rozmaitych źródłach (takich jak Geograf Bawarski,Kronika Thietmara i in.). Polszczyznę przedhistoryczną gruntownie zanalizowałw znanej i cenionej książce J. Nalepa (1968).Zabytki z XII i XIII wieku to przede wszystkim dokumenty łacińskie zawierającepolskie nazwy własne (imiona, nazwy miejscowe, nazwy wodne) i (stosunkowo)nieliczne wyrazy pospolite (głównie nazwy powinności feudalnych – zob. Zajda1970). Tekstów ciągłych, niebudzących kontrowersji co do chronologii, w zasadzienie mamy. Pewnie można datować tylko słynne zdanie z Księgi henrykowskiej. Dotego okresu wielu badaczy (ale nie wszyscy!) odnosi też dwa bezcenne zabytki,mianowicie Bogurodzicę i Kazania świętokrzyskie. Najstarszy zachowany zapisBogurodzicy pochodzi z 1409 roku. Rozbieżności dotyczące czasu powstania dwóchnajstarszych zwrotek są bardzo duże. E. Ostrowska (1967) skłonna była lokowaćten zabytek nawet w XI wieku (!), natomiast S. Urbańczyk (1978) w polemicznymtekście stwierdził, że arcydzieło to powstało dopiero w pierwszej połowie XIV wieku.W tym miejscu warto zauważyć, że materiał językowy zawarty w najstarszejczęści Bogurodzicy, aczkolwiek niezwykle cenny, jest jednak bardzo skromny podwzględem ilościowym. Materiał z Kazań świętokrzyskich jest wielokrotnie większy,ale i jego chronologizacja budzi kontrowersje (XIII czy XIV wiek). Wynika toz faktu, że nie dysponujemy tekstami ciągłymi o porównywalnym czasie powstania.Nie znaczy to, że historyk języka staje przed problemem nie do rozwiązania i musipolegać tylko na argumentacji historyczno-kulturowej. Trzeba bowiem pamiętać, żedla XIII i XIV wieku dysponujemy źródłami ściśle datowanymi, wspomnianymi już