Untitled - Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Seria: Studien zum polnisch-deutschen SprachvergleichRedaktor seriidr hab. Antoni Dębski, prof. UJRecenzentprof. zw. dr hab. Julian MaliszewskiProjekt seriiJolanta OlszowskaProjekt okładkiAnna SadowskaPublikacja dofinansowana przez Politechnikę Częstochowską© Copyright by Aleksandra Radziszewska & Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoWydanie I, Kraków 2012All rights reservedNiniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechnianyw jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących,nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bezuprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.ISBN 978-83-233-3413-2ISSN 2299-792Xwww.wuj.plWydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.plKonto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Spis treściWstęp .................................................................................................................................. 71. Przekład specjalistyczny jako przedmiot współczesnych badańtranslatorycznych ......................................................................................................... 171.1. Tłumaczenie dosłowne i funkcjonalne w przekładzie specjalistycznym ............... 171.2. Współczesne poglądy na ekwiwalencję w przekładzie specjalistycznym ............... 241.3. Krytyka przekładu tekstów specjalistycznych ............................................................ 432. Lingwistyczne i terminologiczne aspekty przekładu terminów specjalistycznychz dziedziny zarządzania ............................................................................................... 492.1. Współczesne znaczenie języków specjalistycznych .................................................. 492.2. Zróżnicowanie terminologii w tekstach specjalistycznych ...................................... 552.3. Analiza semantyczno-leksykalna terminologii języka biznesu ............................... 592.3.1. Skrótowce ............................................................................................................. 592.3.2. Specjalistyczne grupy wyrazowe ....................................................................... 612.3.3. Terminologizacja – specjalistyczne użycie słowa potocznego ...................... 632.3.3.1. Metaforyka.............................................................................................. 642.3.3.2. Metonimia .............................................................................................. 672.3.3.3. Opisowa terminologizacja .................................................................... 682.4. Zapożyczenia obcojęzyczne w terminologii ekonomicznej ..................................... 703. Pragmatyka leksykalna terminologii z dziedziny zarządzania i jej wpływ na wybórstrategii translatorskiej........................................................................................................ 833.1. Pragmatyczne aspekty przekładu ekonomicznego .................................................... 833.2. Tłumaczenie terminologii z zakresu zarządzania przedsiębiorstwem ................... 873.3. Przekład terminologii marketingowej......................................................................... 973.4. Tłumaczenie terminów związanych z zarządzaniem międzynarodowym ............. 1073.5. Przekład terminologii prawno-finansowej ................................................................. 1173.6. Pragmatyczne determinanty wyboru strategii translatorskiej w przekładzieekonomicznym ................................................................................................................ 1294. Strategie przekładu terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzaniaz języka niemieckiego na język polski .............................................................................. 1354.1. Strategie translatorskie w przekładzie terminów specjalistycznych z dziedzinyzarządzania – próba klasyfikacji .................................................................................. 135

64.2. Tłumaczenie przez odpowiedniki ............................................................................... 1384.2.1. Zapożyczenie ...................................................................................................... 1384.2.2. Kalka jako technika przekładowa ..................................................................... 1424.2.3. Substytucja przez uznany odpowiednik ........................................................... 1454.3. Tłumaczenie przez ekwiwalenty .................................................................................... 1514.3.1. Rodzaje ekwiwalencji w przekładzie ekonomicznym ...................................... 1514.3.2. Przekształcenie semantyczno-syntaktyczne terminu specjalistycznego ........ 1564.3.3. Ekwiwalent funkcjonalny ..................................................................................... 1594.3.4. Ekwiwalent opisowy ............................................................................................. 1624.3.5. Nieprzekładalność terminów specjalistycznych ............................................... 1634.4. Próba pragmatycznej oceny strategii translatorskich w tłumaczeniuterminologii specjalistycznej z dziedziny zarządzania ................................................ 171Podsumowanie ..................................................................................................................... 175Bibliografia ........................................................................................................................... 179Glosariusz ............................................................................................................................. 187

WstępTłumaczenie jest dziedziną działalności człowieka, która zawsze towarzyszyła procesomrozwoju cywilizacyjnego i w dużej mierze je stymulowała. Związek przyczynowo--skutkowy między rozwojem działalności przekładowej a rozwojem cywilizacyjnymspołeczeństw jest szczególnie wyraźny i oczywisty w przypadku tłumaczenia tekstówspecjalistycznych, naukowych i naukowo-technicznych. Rozwój przemysłu, postępnaukowo-techniczny, globalizacja gospodarki i wymuszony przez nią wzrost i intensyfikacjamiędzynarodowych kontaktów handlowych i naukowych sprawiły, że wzrosłoteż zainteresowanie przekładem tekstów specjalistycznych.Próba zdefiniowania, czym jest tłumaczenie, była podejmowana przez wielu wybitnychjęzykoznawców i teoretyków przekładu. Roman Jakobson rozróżniał trzy typytłumaczenia: tłumaczenie interlingwalne – czyli właściwe, w którym tłumaczy się danyznak językowy na inny znak językowy języka przekładu; tłumaczenie intralingwalne– tłumaczenie znaku językowego na inny znak językowy w obrębie tego samego języka;tłumaczenie intersemiotyczne – tłumaczenie z jednego systemu znaków na innysystem znaków 1 .Wolfram Wilss, jeden z przedstawicieli naukowej szkoły przekładu (Übersetzungswissenschaft),definiuje tłumaczenie jako proces językowego formułowania tekstu,polegający na reprodukcji oryginału za pomocą operacji zamiany kodów w celuudostępnienia go odbiorcy 2 .Olgierd Wojtasiewicz określa przekład jako operację sformułowania w pewnymjęzyku odpowiednika wypowiedzenia sformułowanego uprzednio w innym języku 3 .Z lingwistycznego punktu widzenia tłumaczenie można opisać jako przekodowanielub substytucję, w ramach której elementy języka wyjściowego zostają zastąpione elementamijęzyka docelowego 4 . Tłumaczenie jest też określane jako przekształcenie1R. Jacobson: On Linguistic Aspects of Translation. W: R.A. Brower (ed.): On Translation. Cambridge:Harvard University Press, 1959, s. 232–239.2W. Wilss: Übersetzungswissenschaft. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1977, s. 62.3O. Wojtasiewicz: Wstęp do teorii tłumaczenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957,s. 15.4W. Koller: Einführung in die Übersetzungswissenschaft. Heidelberg–Wiesbaden: Quelle & Meyer Verlag,2001, s. 69.

8łańcucha jednostek języka wyjściowego w łańcuch ekwiwalentnych jednostek danegojęzyka docelowego 5 .Inne pojmowanie przekładu stawia w centrum uwagi pojęcie tekstu. Tekst źródłowybędzie zastąpiony w tłumaczeniu przez tekst docelowy, przy czym kryteriumsubstytucji polega na osiągnięciu ekwiwalencji 6 . W tym ujęciu przekład to oddaniedenotatywnej zawartości tekstu za pomocą środków lingwistycznych danego języka 7 .W szerszym znaczeniu przekład oznacza każdą postać mediacji międzyjęzykowej,pozwalającej na wymianę informacji między użytkownikami różnych języków. Przekładpowoduje przejście komunikatu sformułowanego w języku źródłowym do językaprzekładu 8 .Eugene Nida pojmuje tłumaczenie jako odtworzenie w języku przekładu komunikatuzawartego w języku źródłowym za pomocą najbliższego i najbardziej naturalnegoodpowiednika, przede wszystkim w odniesieniu do sensu, a następne w odniesieniudo stylu 9 .Jako czynność, w której należy uwzględnić także aspekty pozalingwistyczne, traktujetłumaczenie Christiane Nord:Sinnvoller scheint es zu sein Übersetzen als eine Tätigkeit zu betrachten, die Bearbeitungvon Texten grundsätzlich einschließt, z.B., die Anpassung von lexikalischen oder syntaktischenStrukturen an System und Norm der Zielsprache mit Übersetzungsverfahren Modulationund Transposition oder die Anpassung von Textkonventionen an die Norm derZielkultur durch Paraphrasen oder die Anpassung des Verhältnisses von verbalisierten undnichtverbalisierten Informationen an das Vorwissen des Zielempfängers durch Expansionbzw. Reduktion 10 .Gert Jäger uważa natomiast, że istotą przekładu jest zapewnienie komunikacji:Das Wesen der Translation besteht darin, die Kommunikation zu sichern, und zwar auf diespezielle, sie von der heterovalenten Sprachmittlung abgrenzender Weise, dass der KommunikativeWert eines Textes z.B. einer Sprache bei der Umkodierung in Zielsprache erhaltenbleibt, so dass beide Texte kommunikativ äquivalent sind. Das Wesen der Translation – wieder Kommunikation überhaupt – liegt somit im Extralinguistischen, im linguistischen Bereichvollzieht sich aber die Translation: Sie ist in ihrer Erscheinungsform ein sprachlicherProzess, bei dem Text einer Sprache ein Text anderer Sprache zugeordnet wird, der dem Textder Ausgangssprache kommunikativ äquivalent ist 11 .5M. Snell-Hornby: Übersetzungswissenschaft und Fremdsprachenunterricht. München: Carl HanserVerlag, 1989, s. 17.6J. Pieńkos: Podstawy przekładoznawstwa. Od teorii do praktyki. Kraków: Kantor Wydawniczy Zakamycze,2003, s. 21.7T. Lewandowski: Linguistisches Wörterbuch. Heidelberg: Quelle & Meyer Verlag, 1976, s. 851.8J. Pieńkos: Podstawy przekładoznawstwa..., s. 20.9E. Nida: The Theory and Practice of Translation. Leiden: Brill, 1982, s. 20.10Ch. Nord: Textanalyse und Übersetzungsauftrag. München: Fink Verlag, 1989, s. 101.11G. Jäger: Translation und Translationslinguistik. Halle: VEB Max Niemeyer Verlag, 1975, s. 36.

9Niezależnie od tego, którą koncepcję translatoryczną przyjmie się za punkt odniesieniaprzy definiowaniu, czym jest tłumaczenie, należy stwierdzić, że stanowi ono formępośrednictwa językowego, komunikacyjnego i kulturowego. Nie jest działaniemczysto językowym, ponieważ musi uwzględniać wiele czynników komunikacyjnych,często także natury pozalingwistycznej 12 . Proces translacji wymaga zastosowania licznychoperacji kognitywnych i językowych. Jest on dokonywany za pomocą strategiii technik na poziomie syntaktycznym, syntagmatycznym i leksykalnym 13 . Terminy,„technika” i „strategia” obejmują różne jakościowo pojęcia. Strategia to preferowanysposób postępowania tłumacza w całym tekście lub w jego znaczących fragmentach.Technika to wybór pewnego rozwiązania konkretnego problemu napotkanego w trakcieprocesu tłumaczenia 14 .W odniesieniu do przekładu specjalistycznego strategią tłumaczenia można określićtakie operacje kognitywno-językowe, które umożliwiają przełożenie terminu specjalistycznegolub specjalistycznej grupy wyrazowej z jednego języka na drugi, zachowującich funkcję desygnacyjną i kryterium uzualności 15 .Badanie strategii przekładu zaowocowało powstaniem licznych taksonomii procedurtranslatorskich. Jednej z takich klasyfikacji dokonali Jean-Paul Vinay i Jean Darbelnet16 , którzy wyodrębnili siedem podstawowych typów procedur translatorskich:zapożyczenie, kalkę, substytucję, transpozycję, modulację, ekwiwalencję i adaptację.Zapożyczenie jest przejęciem wyrazów lub połączeń wyrazowych z innego języka.Z czasem zapożyczenie może przyjąć rodzimą pisownię i fleksję. Zapożyczenie – choćmoże być traktowane jako zaniechanie tłumaczenia – jest niewątpliwie posunięciemprzekładowym w sensie decyzji, jaką podejmuje tłumacz. Kalka to zapożyczenie połączeńwyrazowych przez ich dosłowny przekład, oznacza ona tłumaczenie leksemiczneposzczególnych składowych wyrażenia. Substytucja to tłumaczenie dosłowne, literalne,które polega na zastąpieniu struktur składniowych języka oryginału strukturamiskładniowymi języka translatu o podobnej liczbie składników mających zbliżone znaczenie.Dopuszczalne są jedynie zmiany wymuszone przez reguły składni docelowej 17 .Adekwatne tłumaczenie dosłowne jest raczej wyjątkiem niż regułą. Dotyczy to takżeprzekładu specjalistycznego. Mimo że teksty fachowe są bardziej podatne na tłumaczeniedosłowne, nie eliminuje to ryzyka zmiany sensu oryginału. Tekst przekładu możerównież nie odpowiadać wymogom stylistycznym języka docelowego. Kolejne z wymienionychw tej systematyce procedur translatorskich są związane z tłumaczeniemniedosłownym. Transpozycja oznacza tłumaczenie syntagmatyczno-semantyczne,12B. Kielar: O tłumaczeniu tekstów specjalistycznych. W: B. Kielar (red.): Problemy komunikacji międzykulturowej.Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Graf Punkt,2000, s. 235.13L. Wille: Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego,2002, s. 11214K. Hejwowski: Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu. Warszawa: Wydawnictwo NaukowePWN, 2004, s. 76.15U. Kokot: Metody przekładu niemieckich nazw medycznych na język polski. Katowice: WydawnictwoUniwersytetu Śląskiego, 2001, s. 25.16P.-J. Vinay, J. Darbelnet: Stylistique comparée du franças et de l’anglais. Paris: Didier, 1977.17L. Wille: Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu..., s. 114.

10któremu towarzyszy zmiana kategorii wyrazowych. Polega ona na oddaniu partii tekstuczy wyrażenia w języku oryginału za pomocą ekwiwalentnej partii tekstu w językudocelowym, różniącej się jednak pod względem kategorii wyrazowych i struktur. Modulacjaobejmuje zmiany podyktowane docelowym kontekstem sytuacyjnym, o charakterzesemantycznym lub syntagmatycznym. Ekwiwalencja to wprowadzenie zmiangwarantujących osiągnięcie celu komunikacyjnego porównywalnego z celem oryginału,z uwzględnieniem docelowych norm syntagmatycznych. Oznacza ona osiągnięcieodpowiedniości sytuacyjnej, przy której tekst oryginału i tekst docelowy dotyczątej samej sytuacji, ale opisują ją innymi środkami stylistycznymi i strukturalnymi.Adaptacja to zmiany w warstwie syntaktycznej i semantycznej dostosowane do celutłumaczenia. W przypadku adaptacji dochodzi się do granic przekładalności ze względuna to, że w języku przekładu nie występuje sformułowanie opisujące sytuację, którąodzwierciedla oryginał. W przekładzie należy więc wyrazić analogiczny globalny sensprzez odniesienie tekstu translatu do sytuacji uznanej za podobną. Określanie szóstejz wymienionych tu procedur przekładowych mianem ekwiwalencji nie jest zbyt trafne,gdyż w każdym procesie przekładu – bez względu na rodzaj stosowanej strategii – dążysię do osiągnięcia ekwiwalencji tekstu przekładu w stosunku do tekstu oryginału 18 .Pierwsze cztery typy procedur przekładowych w klasyfikacji zaproponowanej przezVinaya i Darbelneta mają charakter lingwistyczny, natomiast trzy pozostałe – interpretacyjno-kulturowy19 .Taka systematyka strategii translatorskich budzi jednak wiele zastrzeżeń i wątpliwości.Przedmiotem krytyki jest przede wszystkim druga grupa strategii translatorskich,dotycząca tłumaczenia niedosłownego i mająca charakter interpretacyjno--kulturowy. Pojawiające się wątpliwości odnoszą się przede wszystkim do ekwiwalencjii adaptacji. Ekwiwalencja, definiowana jako porównywalność komunikacyjna tekstuoryginału i transatu, dotyczy ogółu czynności przekładowych, które zawsze zmierzajądo komunikatywnego i zrozumiałego przedstawienia sytuacji wyjściowej w językudocelowym. W każdym procesie przekładu dąży się do osiągnięcia ekwiwalencji zapomocą wybranej w konkretnym przypadku strategii translatorskiej. Ekwiwalencjęnależałoby zaliczyć raczej do kategorii związanych z krytyką przekładu, a nie procedurtranslatorskich 20 . Także adaptacja dotyczy ogółu działalności przekładowej i możezostać zaaplikowana w procedurze oceny przekładu. Wolfram Wilss proponuje własnązmodyfikowaną klasyfikację procedur translatorskich, w której procedury natury semantycznejsą łącznie określane mianem modulacji. Dzieli on procedury przekładowena dwie główne grupy: tłumaczenie dosłowne (substytucję) i tłumaczenie niedosłowne.W ramach pierwszej grupy procedur translatorskich Wilss wyróżnia: zapożyczenie(kalkę), tłumaczenie słowo w słowo oraz tłumaczenie. Natomiast strategie obejmującetłumaczenie niedosłowne to: transpozycja i modulacja. Istnienie określonych proceduri strategii stosowanych przez tłumaczy w praktyce translatorskiej jest też dostrzeganew innych pracach dotyczących teorii przekładu. Tłumacz rozwiązując trudności18B. Kielar: Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne..., s. 46–47.19L. Wille: Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu..., s. 114.20W. Wilss: Übersetzungswissenschaft..., s. 115–120.

11przekładowe, stosuje pewne procedury bazujące na transformacjach leksykalno-semantycznych,przy których zachowuje tę samą treść mimo zastosowania innych środkówjęzykowych. Do takich procedur translatorskich należy na przykład tłumaczenieopisowe w przypadku, gdy w języku przekładu nie występuje odpowiedni termin, konkretyzacjalub generalizacja pojęć czy użycie antonimu 21 .Kolejnym autorem, który w swoich pracach przedstawił zasady i reguły translacyjnejest Peter Newmark. Nawiązuje on wprawdzie bezpośrednio do procedur przedstawionychprzez komparatystów francuskich Vinaya i Darbelneta oraz niemieckiego teoretykaprzekładu Wilssa, lecz przede wszystkim tworzy własny system reguł przekładowych,wśród których wyróżnia: przeniesienie słowa z języka źródłowego do kontekstujęzyka docelowego, ekwiwalent kulturowy, przekład dosłowny, ekwiwalent funkcjonalny,ekwiwalent opisowy oraz strategię łączącą dwie z wymienionych procedur 22 .Strategie translatorskie opisane w piśmiennictwie przekładoznawczym można równieżodnieść do przekładu specjalistycznego, w tym również przekładu terminologiiz dziedziny ekonomii i zarządzania, jednak uogólnienie to wymaga uwzględnieniaspecyfiki tego rodzaju tłumaczenia.Przekład tekstów specjalistycznych jako osobny rodzaj działalności przekładowejwyróżnia się spośród innych odmian przekładów swymi cechami funkcjonalno-stylistycznymioraz rodzajową przynależnością materiału przekładowego 23 .Przekład ekonomiczny stanowi jedną z podstawowych płaszczyzn specjalistycznejkomunikacji międzykulturowej 24 . Terminologia języka biznesu i ekonomii stała sięprzedmiotem badań translatorycznych i traduktologicznych. W tym kontekście należynawiązać do powstałego na początku XX wieku na terenie niemieckiego obszarujęzykowego pojęcia „Wirtschaftslinguistik” 25 . Jego powstanie jest dowodem na to, żezaczęto dostrzegać znaczenie terminologii ekonomicznej i jej rolę w dynamicznie rozwijającychsię międzynarodowych kontaktach gospodarczych.Łatwo zauważyć tutaj analogię do dotyczącego tłumaczeń prawniczych pojęcia „juryslingwistyki”(Rechtslinguistik). Oba te terminy odnoszą się do specyficznych obszarówbadań translatorycznych, które charakteryzują się odrębnością terminologiii wymagają stosowania odmiennych strategii translatorskich.Analiza stanu badań i dorobku naukowego z zakresu przekładu specjalistycznegoupoważnia do stwierdzenia, że problematyka przekładu ekonomicznego oraz analizastrategii translatorskich dla terminów z dziedziny ekonomii i zarządzania pojawiała sięstosunkowo rzadko jako przedmiot badań nad teorią i praktyką przekładu.W większości opracowań dotyczących problemu przekładu terminologii specjalistycznejkwestia terminologii z dziedziny zarządzania jest potraktowana w sposóbmarginalny, a ich autorzy koncentrują się przeważnie na przekładzie tekstów prawni-21B. Kielar: Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne..., s. 31.22P. Newmark: A Textbook of Translation. New York: Prentice Hall, 1988, s. 47.23J. Pieńkos: Podstawy przekładoznawstwa..., s. 92.24R. Stolze: Die Fachübersetzung. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1999, s. 181.25L. Drozd, W. Seibicke: Deutsche Fach- und Wissenschaftssprache. Bestandsaufnahme – Theorie – Geschichte.Wiesbaden: Brandstetter Verlag, 1973, s. 68. H. Picht: Wirtschaftslinguistik: ein historischer Überblick.„HSK – Fachsprachen” 1998, 4, s. 336–341.

12czych 26 czy technicznych 27 . Uwaga ta dotyczy zarówno polskiego, jak i obcego 28 dorobkuliteraturowego.Problematyką przekładu specjalistycznego zajmowali się tacy teoretycy przekładu,jak: Peter Sandrini 29 , Hans Rudiger Fluck 30 , Lothar Hoffmann 31 , Susanne Göpferich 32 ,Hans Vermeer i Katharina Reiss 33 , Reiner Arntz i Erhard Eydam 34 , Theo Bungarten 35 ,Marcus Hundt 36 , Hartwig Kalverkämper 37 , Rudolf Beier 38 , Rosemarie Gläser 39 , DieterMöhn 40 , Lubomir Drozd i Wilfried Seibicke 41 , Jörn Albrecht 42 , Susan Sarcevic 43 czy PeterSchmitt 44 .Z wymienionych autorów tylko prace Hundta, Beiera i Gläser dotyczą bezpośrednioprzekładu tekstów z dziedziny biznesu i są poświęcone terminologii ekonomicznej.26J. Pieńkos: Podstawy juryslingwistyki. Język w prawie – prawo w języku. Warszawa: WydawnictwoMuza, 1999; D. Kierzkowska: Tłumaczenie prawnicze. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS, 2002.27A. Voellnagel: Jak nie tłumaczyć tekstów technicznych. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS, 1998.28W. Koller: Einführung in die Übersetzugswissenschaft. Heidelberg–Wiesbaden: Quelle & MeyerVerlag, 2001; R. Stolze: Übersetzungstheorien. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2001;R.W. Jumpelt: Übersetzung naturwissenschaftlicher und technischer Literatur. Leipzig: Verlag Enzyklopädie,1961; H.D. Baumann: Der Versuch einer integrativen Betrachtung des linguistischen Phänomens Fachtext.„Deutsch als Fremdsprache” 1986, 2, s. 96–112.29P. Sandrini: Übersetzen von Rechtstexten. Fachkommunikation im Spannungsfeld zwischen Rechtsordnungund Sprache. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1999.30H. R. Fluck: Fachdeutsch in Naturwissenschaft und Technik. Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1985;H.R. Fluck: Fachsprachen. Einführung und Bibliographie. Tübingen: Francke Verlag, 1996.31L. Hoffmann: Kommunikationsmittel Fachsprache. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag,1985.32S. Göpferich: Textsorten in Naturwissenschaft und Technik. Pragmatische Typologie – Kontrastierung– Translation. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1995.33K. Reiss, H.J. Vermeer: Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen: Niemeyer Verlag,1984.34R. Arntz, E. Eydam: Zum Verhältnis von Sprach- und Sachwissen beim Übersetzen von Fachtexten.W: T. Bungarten (red.): Fachsprachentheorie. Tostedt: Attikon Verlag, 1993, s. 199.35T. Bungarten: Beiträge zur Fachsprachenforschung: Sprache in Wissenschaft und Technik, Wirtschaftund Rechtswesen. Berlin: Beuth Verlag, 1992.36M. Hundt: Typologien der Wirtschaftssprache: Spekulation oder Notwendigkeit. „Fachsprache InternationalJournal of LSP” 1998, 3–4, s. 98–115.37H. Kalverkämper: Fachexterne Kommunikation als Maßstab einer Fachsprachen–Hermeneutik. Tübingen:Gunter Narr Verlag, 1988; H. Kalverkämper, H. Weinrich: Deutsch als Wissenschaftssprache. Tübingen:Gunter Narr Verlag, 1986; H. Kalverkämper: Rahmenbedingungen für die Fachkommunikation.„HSK-Fachsprachen” 1998, 3, s. 24–47.38R. Beier: Fachexterne Kommunikation im Englischen. Umrisse eines forschungsbedürftigten Verwendungsbereichsder Sprache. W: B. Schlieben-Lange, H. Kreutzer (Hrsg.): Fachsprache und Fachliteratur.Göttingen: Vandenhoeck-Ruprecht Verlag, 1983.39R. Gläser: Fachsprache und Funktionalstile. „Fachsprachen” 1998, 2, s. 121–147. R. Gläser: Fachtextsortenim Englischen. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1998.40D. Möhn: Zum Fortgang der germanistischen Fachsprachenforschung in den 70er Jahren. „Zeitschriftfür Germanistische Linguistik” 1980, 4, s. 352–369.41L. Drozd, W. Seibicke: Deutsche Fach- und Wissenschaftssprache...42J. Albrecht: Übersetzung und Linguistik. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2005.43S. Sarcevic: New Approach to Legal Translation. The Hague: Kluwer Law International, 1997.44P.A. Schmitt: Translation und Technik. Tübingen: Stauffenburg Verlag, 1999.

13Hundt i Gläser opisują możliwości i obszary zastosowania języka biznesu. Natomiastprzedmiotem badań Rudolfa Beiera są strategie przekładu terminów specjalistycznychz tej dziedziny. Badania Beiera dotyczą jednak właściwie tylko komunikacji zachodzącejna płaszczyźnie ekstraleksykalnej, gdyż ich przedmiotem były teksty o tematyceekonomicznej publikowane w prasie. W piśmiennictwie przekładoznawczym brakujeopracowań, które gruntownie i kompleksowo zgłębiałyby zagadnienia związane z terminologiąspecjalistyczną z dziedziny zarządzania oraz strategiami jej przekładu. Jestto zagadnienie szczególnie istotne, gdyż tłumaczenie specjalistyczne wymaga nie tylkoodpowiednich umiejętności językowych, lecz także kompetencji pozalingwistycznych45 .Analiza stanu badań translatorycznych dotyczących terminologii z dziedziny ekonomiii zarządzania pozwala wyodrębnić jej charakterystyczne cechy. Terminologiajęzyka ekonomii jest używana w znacznie szerszym kontekście i w o wiele większejliczbie okoliczności niż terminologia dotycząca innych dziedzin nauki 46 . Terminologiaspecjalistyczna z tej dziedziny jest używana w informacjach prasowych, tekstachpopularnonaukowych, specjalistycznych i naukowych. Jej wykorzystanie dotyczy teżbezpośredniej komunikacji międzyludzkiej w sytuacjach, gdy używany jest zarównojęzyk ogólny, jak i specjalistyczny, co wiąże się z funkcjonowaniem różnych podmiotówgospodarczych. Problematyka przekładu terminologii z dziedziny zarządzaniai ekonomii staje się szczególnie istotna, gdy mamy do czynienia z międzynarodowądziałalnością gospodarczą przedsiębiorstw. Terminologia specjalistyczna jest tutajużywana w sprawozdaniach finansowych, dokumentach handlowych, korespondencji,kontraktach czy podczas negocjacji.Znamienne wydaje się tutaj stwierdzenie Rosemarie Gläser: „Wirtschaftssprachemanifestiert sich nicht als Fachwortschatz, sondern in Fachtexten” 47 . Wynikają z niegookreślone konsekwencje dla przekładu terminów z tej dziedziny. Podstawowa trudnośćw tłumaczeniu terminologii jest związana z faktem, że mamy do czynienia z niehomogenicznągrupą uczestników procesu komunikacji. Dlatego też płaszczyzny języka(sfery językowe) występujące w tłumaczonym tekście powinny zostać uwzględnionew procesie translacji i mieć decydujący wpływ na wybór strategii przekładu danegoterminu 48 .Piśmiennictwo przekładoznawcze dotyczy zazwyczaj problematyki przekładu tekstówprawniczych lub naukowo-technicznych, aczkolwiek pewne prawidłowości i spo-45J. Maliszewski: „Tłumacz z tarczą”. Rzecz o specjalistycznym przygotowaniu tłumacza do pracy z tekstemprawnym, prawniczym i ekonomicznym. W: J. Maliszewski (red.): Strategie translatoryczne w tłumaczeniutekstów specjalistycznych w biznesie. Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Zarządzania PolitechnikiCzęstochowskiej, 2005, s. 19–27; J. Maliszewski: Warsztatowe problemy tłumaczeń specjalistycznych.W: P. Płusa (red.): Aktualne kierunki traduktologii polskiej. Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe WSP,1999, s. 65–70.46M. Hundt: Typologien der Wirtschaftssprache: Spekulation oder Notwendigkeit. „Fachsprache InternationalJournal” 1998, 4, s. 98–115.47R. Gläser: Fachsprache und Funktionalstile. „Fachsprachen” 1998, 2, s. 121–147.48R. Stolze: Die Fachübersetzung. Eine Einführung..., s. 182.

14strzeżenia w nich zawarte można również uogólnić na język specjalistyczny biznesui przekład tekstów z tej dziedziny.Rozwój badań nad terminologią ekonomiczną i jej przekładem przypada na latapo drugiej wojnie światowej, co jest związane z postępującymi procesami umiędzynarodowieniadziałalności gospodarczej. W dużej mierze jednak badania te koncentrowałysię na analizie tekstów prasowych i dotyczyły komunikacji ekstraleksykalnej.W większym stopniu odnosiły się one do tekstów o charakterze popularnonaukowymniż ściśle specjalistycznym 49 . Brak natomiast opracowań, które koncentrowałyby się naproblematyce przekładu tekstów specjalistycznych o tematyce biznesowej.Za koniecznością bliższego zbadania problematyki tłumaczenia terminologii z dziedzinyzarządzania przemawiają przede wszystkim względy pragmatyczne i utylitarne.Analiza języka biznesu oraz strategii przekładu terminów specjalistycznych z tej dziedzinymoże się przyczynić do częściowego wypełnienia luki w obecnym stanie wiedzyprzekładoznawczej. Brak teoretycznych opracowań na temat translacji terminówspecjalistycznych z dziedziny zarządzania powoduje, że nie są znane uwarunkowaniai specyficzne aspekty dotyczące tego obszaru działalności przekładowej. Z pewnościąwiele założeń różnych teorii translatorskich można uogólnić również na przekładterminologii specjalistycznej z dziedziny zarządzania, lecz tego rodzaju uogólnieniamogą się okazać niewystarczające.Z tego powodu zachodzi konieczność analizy i lingwistycznego opisu terminologiispecjalistycznej języka biznesu i ekonomii oraz zbadania strategii translatorskichstosowanych w przekładzie terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania i ichpragmatycznych uwarunkowań.Analiza tych zagadnień wydaje się szczególnie istotna w obliczu globalizacji współczesnejgospodarki światowej oraz związanej z tym faktem intensyfikacji międzynarodowychkontaktów gospodarczych i handlowych.Problematyka przekładu specjalistycznego w świetle współczesnych badań translatorycznychjest przedmiotem rozważań rozdziału pierwszego. Na przykładzie terminówspecjalistycznych z dziedziny zarządzania zostały omówione uwarunkowaniazastosowania tłumaczenia dosłownego i funkcjonalnego w przekładzie specjalistycznym.Rozdział ten zawiera też opis współczesnych poglądów na temat ekwiwalencjiw przekładzie specjalistycznym, konfrontując je z najnowszymi badaniami i teoriamitranslatorycznymi. Rozdział zamyka omówienie zagadnień związanych z oceną jakościtłumaczenia i krytyką przekładu tekstów specjalistycznych.Rozdział drugi jest poświęcony lingwistycznym i terminologicznym aspektomprzekładu terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania. Przedstawiono w nimfunkcje i współczesne znaczenie języka specjalistycznego oraz terminologię z dziedzinyzarządzania. W sposób szczegółowy została przeprowadzona analiza semantyczno--leksykalna terminologii języka biznesu.Pragmatyczne aspekty przekładu terminologii z dziedziny zarządzania są przedmiotemrozważań rozdziału trzeciego. Terminy specjalistyczne z dziedziny zarzą-49M. Hundt: Typologien der Wirtschaftssprache. Spekulation oder Notwendigkeit. „Fachsprache InternationalJournal” 1998, 3, s. 98–115.

dzania, ze względu na ich różnorodność, zostały podzielone na obszary tematycznezwiązane z zarządzaniem przedsiębiorstwem, marketingiem, zarządzaniem międzynarodowymoraz finansowymi i prawnymi aspektami funkcjonowania przedsiębiorstw.Analiza terminów specjalistycznych i ich ekwiwalentów przekładowych pozwoliła nazdefiniowanie pragmatycznych determinant wyboru strategii translatorskiej w przekładzieekonomicznym.Rozdział czwarty zawiera opis strategii translatorskich stosowanych w przekładzieterminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania z języka niemieckiego na językpolski. Przyjęta klasyfikacja strategii translatorskich opiera się na procedurach przekładowychopisanych w piśmiennictwie przekładoznawczym, lecz dostosowuje je dospecyfiki przekładu ekonomicznego. Założono, że terminy specjalistyczne z dziedzinyzarządzania mogą być tłumaczone przez odpowiedniki lub ekwiwalenty. Zostały turównież omówione problemy przekładowe związane z wypełnieniem luki ekwiwalencjizerowej w języku translatu.Zasadniczym motywem podjęcia tematu pracy była chęć zbadania zagadnienia,które w piśmiennictwie przekładoznawczym jest potraktowane w sposób marginalny.Założono, że możliwe jest dostosowanie ogólnych teorii językoznawczych i translatorycznychdo opisu lingwistycznego terminologii specjalistycznej z dziedziny zarządzaniaoraz analizy stosowanych w jej przekładzie strategii translatorskich. Celempracy jest analiza zarówno lingwistycznych, jak i pozajęzykowych aspektów przekładuterminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania, a także stosowanych strategiitranslatorskich. Rezultatem pracy o charakterze utylitarnym jest glosariusz, który systematyzujeniemieckojęzyczne terminy specjalistyczne z dziedziny zarządzania orazodpowiadające im ekwiwalenty w języku polskim.15

Bibliografi aŹródłaBenes G.: Qualitätsmanagement als interdiszipinäres Problem. Wiesbaden: Deutscher Universitätsverlag,1997.Binnert H.F.: Prozeßorientierte TQM-Umsetzung. München: Carl-Hanser Verlag, 2000.Bünting H.: Organisatorische Effektivität von Unternehmungen. Ein zielorientierter Ansatz.Wiesbaden: Gabler Verlag, 1995.Frese E., Werder A.: Organisatorische Formen und Effizienzbeurteilung. Wiesbaden: Gabler Verlag,1993.Herberg Ch.: Messung von Efffizienz von Total Quality Management. Hamburg: Verlag Dr Kovac,2001.Lisiecka K.: Systemy zarządzania jakością i kryteria pomiaru ich efektywności. „Problemy Jakości”2001, 9, s. 4–9.North K.: Wissensorentierte Unternehmensführung. Wertschöpfung durch Wissen. Wiesbaden:Gabler Verlag, 2002.Müller-Stewens G., Lechner Ch.: Strategisches Management. Stuttgart: Schäfer-Poeschel Verlag,2003.Oelsnitz D., Hahmann M.: Wissensmanagement. Strategie und Lernen in wissensbasierten Unternehmen.Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 2003.Probst G., Raub S., Romhardt K.: Wissen managen: wie Unternehmen ihre wertvollste Ressourceoptimal nutzen. Wiesbaden: Betriebswirtschaftlicher Verlag, 1998.Probst G., Raub S., Romhardt K.: Zarządzanie wiedzą w organizacji. Kraków: Oficyna Ekonomiczna,2002. Stührenberg L., Streich D., Henke J.: Wertorientierte Unternehmensführung.Wiesbaden: Deutscher Universitätsverlag, 2003.Vollmuth H.J.: Controlling – Instrumente von A bis Z. Planegg: WRS Verlag Wirtschaft, Rechtund Steuern, 1994.Vollmuth H.J.: Controlling – instrumenty od A do Z. Warszawa: Wydawnictwo Placet, 1998.Yip G.: Total Global Strategy. New York: Pearson Education, 2002.Yip G.: Strategia globalna. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2004.

180SłownikiAlisch A., Wojtala A.: Niemiecko-polski słownik tematyczny. Ekonomia. Warszawa: WydawnictwoNaukowe PWN, 1999.Białecki K., Drogosz A., Januszkiewicz W.: Słownik handlu zagranicznego. Warszawa: PaństwoweWydawnictwo Ekonomiczne, 1993.Hatała G., Ratajczak P. (red.): Słownik biznesmena. Zielona Góra: Wydawnictwo Kanion, 2000.Langenscheidts Wörterbuch. Polnisch-Deutsch. Deutsch-Polnisch. München: Langenscheidt Verlag,2003.Słownik Reutera. Międzynarodowe terminy ekonomiczne i finansowe. Warszawa: PowszechnaAgencja Informacyjna, 1992.Wielki słownik niemiecko-polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna,2001, t. I i II.Studia i monografi eAlbrecht J.: Übersetzung und Linguistik. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2005.Arntz R., Eydam E.: Zum Verhältnis von Sprach- und Sachwissen beim Übersetzen von Fachtexten.W: Bungarten T. (Hrsg.): Fachsprachentheorie. Tostedt: Attikon Verlag, 1993.Arnz R., Picht H.: Einführung in die übersetzungsbezogene Terminologiearbeit. Hildesheim:Olms Verlag, 1989.Baumann H.D.: Der Versuch einer integrativen Betrachtung des linguistischen Phänomens Fachtext.„Deutsch als Fremdsprache” 1986, 2, s. 96–112.Bahns J.: Kollokationen als lexikogrphisches Problem. Eine Analyse allgemeiner ud spezieller Wörterbücherdes Englischen. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1996.Bassnett-McGuire S.: Translation Studies. London–New York: Methuen, 1980.Bausch K.R.: Sprachmittlung: Überseten und Dolmetschen. W: Lexikon der germanistischen Linguistik.Tübingen: Althaus Verlag, 1980.Beier R.: Fachexterne Kommunikation im Englischen. Umrisse eines forschungsbedürftigten Verwendungsbereichsder Sprache. W: Schlieben-Lange B., Kreutzer H. (Hrsg.): Fachsprache undFachliteratur. Göttingen: Vandenhoeck-Ruprecht Verlag, 1983.Beier R.: Englische Fachsprache. Stuttgart: Klett Verlag 1980.Braun P., Schäder B., Vollmert J. (Hrsg.): Internationalismen. Studien zur interlingualen Lexikologieund Lexikographie. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1990.Bregenholtz H., Tarp S.: Manual of specialised lexicography. Amsterdam–Philadelphia: JohnBenjamins, 2000.

Bungarten T.: Beiträge zur Fachsprachenforschung: Sprache in Wissenschaft und Technik, Wirtschaftund Rechtswesen. Berlin: Beuth Verlag, 1992.Burkhanow I.: Translation: Theoretical prerequisites. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego,2003.Conrad R. (Hrsg.): Lexikon sprachwissenschaftlicher Termini. Lipsk: Enzyklopädie Verlag, 1985.Comrie B.: Language Universals and Linguistic Typology. Oxford: Blackwell, 1989.Chomsky N.: Zagadnienia teorii składni. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982.Drozd L., Seibicke W.: Deutsche Fach- und Wissenschaftssprache. Bestandsaufnahme – Theorie –Geschichte. Wiesbaden: Brandstetter Verlag, 1973.Dzierżanowska H.: Przekład tekstów nieliterackich na przykładzie języka angielskiego. Warszawa:Wydawnictwo Naukowe PWN, 1988.Eisenreich H.: Zur Ermittlug und Bedeutung von Sachwortschätzen für den fachbezogenen Texten.„Deutsch als Fremdsprache” 1967, 5, s. 302–311.Fluck H.R.: Fachdeutsch in Naturwissenschaft und Technik. Heidelberg: Julius Groos Verlag,1985.Fluck H.R.: Fachsprachen. Einführung und Bibliographie. Tübingen: Francke Verlag, 1996.Frohne G.: Die Internationalisierungstendenz des Wortschatzes und die sogenannten Internationalismen.„Fremdsprachenunterricht” 1989, 2, s. 439–443.Gläser R.: Fachsprache und Funktionalstile. „Fachsprachen” 1998, 2, s. 121–147.Gläser R.: Fachtextsorten im Englischen. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1998.Göpferich S.: Textsorten in Naturwissenschaft und Technik. Pragmatische Typologie – Kontrastierung– Translation. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1995.Grucza F.: Zagadnienia metalingwistyki. Lingwistyka – jej przedmiot, lingwistyka stosowana.Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.Grucza F.: Teoretyczne podstawy terminologii. Wrocław: Zakład Narodowy im. OssolińskichWydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1991.Hahn W. (Hrsg.): Fachsprachen. Wiesbaden: Deutscher Universitätsverlag, 1981.Hejwowski K.: Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu. Warszawa: Wydawnictwo NaukowePWN, 2004.Heller K.: Der Wortschatz unter dem Aspekt des Fachwortes – Versuch einer Systematik. W: HahnW. (Hrsg.): Fachsprachen. Wiesbaden: Deutscher Universitätsverlag, 1981.Hoffmann L.: Kommunikationsmittel Fachsprache. Eine Einführung. Tübingen: Gunter NarrVerlag, 1985.Hoffmann L.: Syntaltische und morphologische Eigenschaften von Fachsprachen, „HSK –Fachsprachen” 1998, 3, s. 416–427.Holenstein E.: Sprachliche Universalien. Eine Untersuchung zur Natur des menschlichen Geistes.Bochum: Brockmeyer Verlag, 1985.Holz-Mänttäri J.: Translatorische Handeln. Theorie und Methode. Helsinki: Suomalainen tiedaekatemia,1984.House J.: A Model of Translation Quality Assessment. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1977.Hönig H.: Kussmaul P.: Strategie der Übersetzung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1982.Hundt M.: Typologien der Wirtschaftssprache: Spekulation oder Notwendigkeit. „Fachsprache InternationalJournal” 1998, 3, s. 98–115.Jakobson R.: On Linguistic Aspects of Translation. W: Brower R.A. (ed.): On Translation.Cambridge: Harvard University Press, 1959, s. 232–239.Jäger G.: Translation und Translationslinguistik. Halle: VEB Max Niemeyer Verlag, 1975.181

182Jäger G.: Die sprachliche Bedeutungen – das zentrale Problem bei der Translation. Leipzig: VEBVerlag Enzyklopädie, 1986.Jäger G., Neubert A.: Äquivalenz bei der Translation. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1982.Jumpelt R.W.: Übersetzung naturwissenschaftlicher und technischer Literatur. Leipzig: VerlagEnzyklopädie, 1961.Kade O.: Die Sprachmittlung als gesellschaftliche Erscheinung und Gegenstand wissenschaftlicherUntersuchung. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1980.Kade O.: Kommunikationswissenshaftliche Probleme der Translation. W: Neubert A. (Hrsg.):Grundfragen der Übersetzungswissenschaft. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1968.Kade O.: Probleme des übersetzungswissenschaftlichen Textvergleichs. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie,1981.Kade O.: Zu Fall und Gesetzmässigkeit in der Übersetzung. „Beiheft zur Zeitschrift Fremdsprachen”1968, 1, s. 131–157.Kade O. (Hrsg.): Vermittelte Kommunikation, Sprachmittlung, Translation. Leipzig: VEB EnzyklopädieVerlag, 1977.Kielar B.: Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich,1988.Kielar B.: O tłumaczeniu tekstów specjalistycznych. W: Kielar B. (red.): Problemy komunikacjimiędzykultrowej. Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka. Warszawa: WydawnictwoGraf Punkt. Oficyna Wydawnicza, 2000.Kielar B. (red.): Problemy komunikacji międzykultrowej. Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka.Warszawa: Wydawnictwo Graf Punkt. Oficyna Wydawnicza, 2000.Kierzkowska D.: Tłumaczenie prawnicze. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS, 2002.Klaverkämper H.: Fachexterne Kommunikation als Maßstab einer Fachsprachen-Hermeneutik.Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1988.Klaverkämper H.: Rahmenbedingungen für die Fachkommunikation. „HSK-Fachsprachen”1998, 3, s. 24–47.Klaverkämper H., Weinrich H.: Deutsch als Wissenschaftssprache. Tübingen: Gunter Narr Verlag,1986.Klaverkämper H.: Textuelle Fachsprachen – Linguistik und Aufgabe. W: „Fachsprache undFachliteratur”. Göttingen: Vandenhoeck – Ruprecht Verlag, 1983.Kokot U.: Metody przekładu niemieckich nazw medycznych na język polski. Katowice: WydawnictwoUniwersytetu Śląskiego, 2001.Koller W.: Einführung in die Übersetzugswissenschaft. Heidelberg–Wiesbaden: Quelle & MeyerVerlag, 2001.Komissarov V.: Zur Theorie der linguistischen Übersetzungsanalyse. W: Kade O. (Hrsg.): VermittelteKommunikation, Sprachmittlung, Translation. Leipzig: VEB Enzyklopädie Verlag, 1977.Komissarov V.: Linguistische Modelle des Übersetzungsprozesses. W: W. Wilss: Übersetzungswissenschaft.Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1981.Kretschmer E.: Spezifische Aspekte der konfrontativen Analyse von Fachwortschätzen. Tübingen:Franke Verlag, 1996.Krings H.P.: Was in den Köpfen von Übersetzern vorgeht. Eine empirische Untersuchung zurStruktur des Übersetzungsprozesses. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1986.Krzeszowski T.: Fałszywi przyjaciele, konie trojańskie, tymczasowi imigranci: o niektórych podstępnychzapożyczeniach językowych. W: Kielar B. (red.): Problemy komunikacji międzykulturowej.Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka. Warszawa: Oficyna Wydawnicza GrafPunkt, 2000.

Lewandowski T.: Linguistisches Wörterbuch. Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1976.Levý J.: Die literarische Übersetzung. Theorie einer Kunstgattung. Frankfurt–Bonn: AthäneumVerlag, 1969.Levý J.: Übersetzung als Entscheidungsprozess. W: Wilss W. (Hrsg.): Übersetzungswissenschaft.Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1981.Lipczuk R.: Problem internacjonalizmów – ze szczególnym uwzględnieniem wyrazów międzynarodowychw prawie handlowym. W: Kielar B. (red.): Problemy komunikacji międzykulturowej.Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka. Warszawa: Wydawnictwo Graf Punkt,2000.Lipiński K.: Vademecum tłumacza. Kraków: Wydawnictwo Idea, 2000.Lukszyn J., Zmarzer W.: Teoretyczne podstawy terminologii. Warszawa: Wydawnictwo UniwersytetuWarszawskiego, 2001.Lukszyn J.: Tezaurus terminologii translatorycznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN,1993.Maliszewski J.: Pragmatyka leksykalna w przekładzie prawnym i prawniczym. Wokół zagadnieńprawniczego języka specjalistycznego. W: Wybrane aspekty przekładu literackiego i specjalistycznego.Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej,2003.Maliszewski J.: Niemieckojęzyczne przekłady współczesnej liryki polskiej. Katowice: WydawnictwoNaukowe „Śląsk”, 2004.Maliszewski J.: Zum Problem der Unübersetzlichkeit in der literarischen Translation. W: Trainingof Translators and Interpreters II. Częstochowa: Wydawnictwo Educator, 1988.Maliszewski J.: „Tłumacz z tarczą”. Rzecz o specjalistycznym przygotowaniu tłumacza do pracyz tekstem prawnym, prawniczym i ekonomicznym. W: Maliszewski J. (red.): Strategie translatorycznew tłumaczeniu tekstów specjalistycznych w biznesie. Częstochowa: WydawnictwoWydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, 2005.Maliszewski J. (red.): Strategie translatoryczne w tłumaczeniu tekstów specjalistycznych w biznesie.Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej,2005.Maliszewski J.: Warsztatowe problemy tłumaczeń specjalistycznych. W: Płusa P. (red.): Aktualnekierunki traduktologii polskiej. Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1999.Mentrup W.: Überlegungen zur lexikographischen Erfassung der Gemeinsprache und der Fachsprachen.„Sprache der Gegenwart” 1978, 45, s. 48–77.Mikus R.: The Language Expert and the Emergence of Global Financial English. An Essay of Financialand Linguistic Features. W: Corporate Language Policy. Nottingham: ProfessionalPress, 1989.Mounin G.: Die Übersetzung. Geschichte, Theorie, Anwendung. München: Nymphenburg Verlag,1967.Möhn D.: Zum Fortgang der germanistischen Fachsprachenforschung in den 70er Jahren. „Zeitschriftfür Germanistische Linguistik” 1980, 4, s. 352–369.Müller B.: Das Französische der Gegenwart. Varietäten Strukturen, Tendenzen. Heidelberg: WinterVerlag, 1975.Neubert A.: Pragmatische Aspekte der Übersetzung. W: Neubert A. (Hrsg.): Grundfragen derÜbersetzungswissenschaft. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1968.Neubert A. (Hrsg.): Grundfragen der Übersetzungswissenschaft. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie,1968.Newmark P.: Approaches to Translation. Oxford: Pergamon Press, 1982.183

184Newmark P.: A Textbook of Translation. New York: Prentice Hall, 1988.Nida E.: The Theory and Practice of Translation. Leiden: Brill, 1982.Nord Ch.: Textanalyse und Übersetzungsauftrag. München: Carl Hanser Verlag 1989.Nord Ch.: Einführung in das funktionale Übersetzen. Tübingen: Francke Verlag, 1993.Picht W.H.: Wirtschaftslinguistik: ein historischer Überblick. „HSK-Fachsprachen” 1998, 2,s. 336–341.Pieńkos J.: Podstawy juryslingwistyki. Język w prawie – Prawo w języku. Warszawa: WydawnictwoMuza, 1999.Pieńkos J.: Podstawy przekładoznawstwa. Kraków: Kantor Wydawniczy Zakamycze, 2003.Pisarska A., Tomaszkiewicz T.: Współczesne tendencje przekładoznawcze. Poznań: WydawnictwoNaukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 1996.Płusa P. (red.): Aktualne kierunki traduktologii polskiej. Częstochowa: Wydawnictwo NaukoweWSP, 1999.Reinhard W.: Deutsche Fachsprache der Technik. Ein Ratgeber für Sprachpraxis. 2. Auflage. Leipzig:Enzyklopädie Verlag, 1978.Reiss K.: Texttyp und Übersetzungsmethode. Der operative Text. Kronberg: Scriptor Verlag, 1976.Reiss K.: Adequadhet und Äquivalenz. W: Wilss W., Thome G. (Hrsg.): Die Theorie des Übersetzensund ihr Aufschlusswert für die Übersetzungsdidaktik. Tübingen: Gunter Narr Verlag,1984.Reiss K.: Möglichkeiten und Grenzen der Übersetzungskritik. Kategorien und Kriterien für einesachgerechte Beurteilung von Übersetzungen. München: Max Hueber Verlag, 1971.Reiss K., Vermeer H.J.: Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen: NiemeyerVerlag, 1984.Sandrini P.: Übersetzen von Rechtstexten. Fachkommunikation im Spannungsfeld zwischenRechtsordnung und Sprache. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1999.Sapir E.: Kultura, język, osobowość. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1978.Sarcevic S.: New Approach to Legal Translation. The Hague: Kluwer Law International, 1997.Schleiermacher F.: Über die verschiedenen Methoden des Übersetzens. Berlin: Reimer Verlag1813.Schmidt W.: Deutsche Sprachkunde. Heidelberg: Quelle & Meyer Verlag, 1985.Schmied W.: Charakter und gesellschaftliche Bedeutung der Fachsprachen. „Sprachpfelge” 1969,18, s. 10–20.Schmitt P. A.: Translation und Technik. Tübingen: Stauffenburg Verlag, 1999.Schmitt P.: Anglismen in den Fachsprachen. Eine pragmatische Studie am Beispiel der Kerntechnik.Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1985.Schlieben-Lange B., Kreutzer H. (Hrsg.): Fachsprache und Fachliteratur. Göttingen: Vandenhoeck– Ruprecht Verlag, 1983.Snell-Hornby M.: Übersetzungswissenchaft und Fremdsprachenunterricht. München: Carl HanserVerlag 1989.Snell-Hornby M.: Übersetzungswissenschaft. Eine Neuorientierung. Tübingen: Francke Verlag,1998.Stolze R.: Die Fachübersetzung. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1999.Stolze R.: Übersetzungstheorien. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2001.Stolze R.: Grundlagen der Textübersetzung. Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1982.Stolze R.: Hermeneutisches Übersetzen. Linguistische Kategorien des Verstehens und Formulierensbeim Übersetzen. Tübingen: Gunter Narr Verlag 1992.

Szulc A.: Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego. Warszawa: Wydawnictwo NaukowePWN, 1984.Urlich W.: Wörterbuch. Linguistische Grundbegriffe. Heidelberg: Julius Groos Verlag.Vermeer H.: Skopos und Translationsauftrag. Heidelberg: Quelle & Meyer Verlag, 1983.Vinay J.-P., Darbelnet J.: Stylistique comprée du français et de l’anglais. Paris: Didier, 1977.Voellnagel A.: Jak nie tłumaczyć tekstów technicznych. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS, 1998.Wille L.: Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu. Rzeszów: Wydawnictwo UniwersytetuRzeszowskiego, 2002.Wilss W. (Hrsg.): Übersetzungswissenschaft. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft,1981.Wilss W.: Übersetzungswissenschaft. Probleme und Methoden. Stuttgart: Klett Verlag, 1977.Wilss W.: Fachsprache und Übersetzen. W: Wüster E. (Hrsg.): Terminologie als angewandte Sprachwissenschaft.München: Felber Verlag, 1979.Wilss W., Thome G. (Hrsg.): Die Theorie des Übersetzens und ihr Aufschlusswert für die Übersetzungsdidaktik.Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1984.Wojtasiewicz O.: Wstęp do teorii tłumaczenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich,1957.Wüster E. (Hrsg.): Terminologie als angewandte Sprachwissenschaft. München: Felber Verlag,1979.185

Redaktor prowadzącyMirosław RuszkiewiczAdiustacjaJoanna MyśliwiecKorektaBlanka SzywalskaSkład i łamanieKatarzyna Mróz-JaskułaWydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83