MëmëdheuDurrësi-tradita e turizmit bregdetarDurrësi është qytet bregdetar nëShqipërinë e mesme. Porti i Durrësitështë kryesori në vend, gjithashtu njëport i rëndësishëm detar i Mesdheut.Qyteti ka mbi 200,000 banorë dhenjëherit është qendra e prefekturës dheqarkut të Durrësit.HistoriaDurrësi mund te krahasohet meqytetet me te medhenj te Mesdheutantik dhe Mesdhetar. Qyteti EpidamnDyrak u ndertua nga Iliret Taulane,dallendyshasit ne shekuj XIII-XI p.KBanoret e pare te Dyrrahut, parailireve te quajtur protoiler, pellazge,ngriten ne rrethinat e ketij qyteti,vendbanimet e para prehistorike. Nekushtet e nje klime mesdhetare, zoname e pershtateshme per banim ishteajo e lumit Erzen (Ululeus) si dheUltesira Perendimore perreth saj. Nebregdetin e Gjirit te Durresit u vendosqendra e pare apo limani me emrinDyrrah. Sipas autoreve antik, ky qytetu themelua nga dy mbreter me origjineilire te quajtur Dyrah dhe Epidamn.Mbreti Epidamn, ndertoi pjesen efortifikuar te qytetit ne juglindje teMalit te Durresit, kurse nipi i tijDyrrak, ndertoi Portin qe per shume eshume shekuj mban emrin e tij. Ngaketo dy emra mbijetoi deri ne ditettona, emri Dyrrah-Durresi, per veterolin e tij si liman-Port. Emri i vertet imbretit vendas Dyrrah, indentifikohejdhe me konfiguracionin gadishullor terelievit, duke shprehur qenien e dyshpateve (dy rrahe), qe duken kur hynne Gjirin e Durresit.Qyteti u zhvillua me shpejtesi perte mundesuar zevendesimin e rolit teTroies, duke u bere pika me epershtateshme nderlidhese midisPelegi-Europe dhe Hesperise tepopulluar nga Tuske e Dardane. Neshekujt X-VIII p.K u krijua FederataTaulane: Shtete me KryeqenderDyrrahun. Ne shekujt VII-III p.KFederata Taulane e shendrroiTaulanine ne shtetin kryesor Ilire teUltesires Perendimore Panadriatike,duke e bere kryeqendren Dyrrah, qytetme zhvillim te gjithanshem "Dere edritare" te Europes. Ne shekujt II p.Kderi X era e re , Europa Perendimorenjihej me emrin Durres, qe ishte Shtet iPavarur brenda Perandorise Romake-Bizantine.Gjate periudhes Bizantinevazhdoi te mbetej qyteti me irendesishem ne brigjet perendimore teGadishullit te Ballkanit. Ai ishtekryeqendra e Provinces "Epiri i Ri",ku perfshiheshin krahinat nga lumiMat deri tek lumi Vjosa. Ne kohen ePerandorit te Anastasit I (491-519)dhe Justianani I (527-565), qytetipesoi transformime te ndjeshme nestrukturen urbane duke marre tiparet enje qyteti tipik bizantino-kristian.Ne shekujt VIII u formua neDurres, Njesia Administrative"Ahrondia e Dyrrahut", formevetqeverisje e qytetit me krahinatperreth. Ne vitet e para te shek. IX uthemelua "Thema e Dyrrahut", qekishte per qellim mbrojtjen ngarreziku i sulmeve te Arabeve dheFrengeve si dhe per te perballuarpresionet tregtare te Venedikut. Kjonjesi ushtarake-administrative,perfshinte trojet nga Tivari ne veri ederi ne Gjirin e Vlores ne jug, ndersane lindje kufizohej me lumin Drin. MeDurresin, si kryeqender te saj, u krijuadhe u perhap Qyteterimi Mesjetar,kultura arbnore, u kalua ne sisteminfeudal dhe ne krijimin gradual te njeshtrese fisnikesh te rinj. Gjithe kyproces, coi nga formalizimi deri tekshkeputja e plote e lidhjeve te zonesDurres nga Bizanti.Ne shek. XI-XV, Shteti Shqipetarnjihet me emrin Shteti i Arberit. Kyshtet, kulmin e tij e arriti ne periudhene mbreterimit te Gjergj Kastriotit.Sipas kronikeve Osman te shek. XVI,Durresi apo sic e cilesojne ata"Kostandinopoja e Dyte", u pushtuanga turqit me 13 Gusht 15<strong>01</strong>. PushtimiOsman pati pasoja te renda perDurresin. Qyteti me i madh dhehijerende, u shendrrua ne nje qytezeme 100-120 shtepi, duke mbetur i tilleper nje periudhe relativisht te gjate.Vetem ne shek XVII, qyteti filloi terimare veten duke u bere qender etregetise tranzite dhe skela kryesore eShqiperise se Mesme. Ne reformenadministrative te vitit 1888, Durresiishte Sanxhak i vilajetit te Shkodres.Ne fillim te vitit 1912 qyteti me rreth4700 banore, ishte nyje kryesorenderlidhjeje midis qendrave televizjes kombetare.Me 21 Nentor 1912, ne Portin eDurresit, zbriten nje grup patriotesh tekryesuar nga atdhetari I.Qemali, tecilet vinin me misionin historik qe teshpallnin mevetesine e shtetitShqiptar dhe me 26 Nentor ne Durresngrihet flamuri i Pavaresise. Sundimitturk i kishte ardhur fundi, por duket seqytetin e lakmonin invazione te tjera:pushtimi serbe(1913), ai austrohungareze(1916) dhe pushtimi italian(1918).Gjate viteve te monarkiseshqiptare (1924-1939) Durresi fitoinje frymarrje te re dhe qytetariafisnike durrsake e beri qytetin e vetmodel te zhvillimit ekonomikkapitalist. Me 7 Prill 1939 qyteti dherrethinat e tij u pushtuan nga trupat eushtrise italiane dhe gjermane dhe me14 Nentor 1944, Durresi u clirua.Periudhes se sistemit socialist(1945-1990), i perkasin investimet nedisa dege te industrise, kolektivizimi ibujqesise, masivizimi i arsimit, ngritjae nje seri objektesh social kulturoreetjer. Ne fillim te viteve '90 zune fillnormat e para te sistemit demokratikme shume probleme per fazen etranzicionit, por me perspektive per teardhmen. Sistemi i ri dhe reformatekonomike qe u zbatuan ne Shqiperidhe ne Durres pas vitit 1990, sollentransformime te ndjeshme ne jetenekonomike.Ne rrethin e Durresit janeaktualisht ne aktivitet 3511 subjekte1418korrik 2<strong>01</strong>1
Mëmëdheuekonomike, midis te cilave 64shoqeri te perbashketa(Filanto, Floryhen, Trumph,Eurotech), etjer qe merren merieksportin e konfeksioneve tekepuceve, peshkut etjer. NeDurres operojne aktualisht 9banka, pjesa me e madhe e tecilave jane te huaja.Porti i Durresit, eshte njenga portet me te vjetra teEuropes ne detin Adriatik dhenje nga kryeurat ballkanike tekomunikimit te perendimit me lindjendhe anasjelltas. Ai eshte percaktuar sinje pike hyrje per Korridorin e 8-te tetransportit qe fillon nga Shqiperia,kalon nepermjet Maqedonise dheBullgarise per te mbrritur ne portin eVarnas dhe Burgasit ne Detin e Zi.Objektivi kryesor i projektit eshtekrijimi i nje transporti te sigurt, sipasstandarteve te projektimit europiandhe nderkombetare. Gjithashtu eshteporti me i madh i vendit, i cili mbulonrreth 85% te import-eksporteveshqiptare te mallrave dhe me irendesishem ne transportin detar teudhetareve.Porti i Durresit ka nje siperfaqe tepergjithshme prej 1.4 km2 dhe njeakuatorium prej 0.67 km2. Kanali ihyrjes eshte 9.5m i thelle, 40 ml i gjeredhe 1.2 milje i gjate. Ne portfunksionojne 11 kalata operues nga6.60 -11m te thella me nje gjatesi rreth2.200m. Siperfaqja totale perdepozitimin e mallrave eshte270.000m2 nga te cilat 27.000m2 janete mbuluara.Ne portin e Durresit ngarkohendhe shkarkohen te gjitha llojet emallrave minerale, karburante,cimento dhe artikuj te kategorive tendryshme. Ne port gjendet dheterminali i trageteve, i cili ka nedispozicion nje kalate me gjatesi186ml dhe zhytje qe varion nga 7.40-7.90 ml. Ne kete terminal, gjate vitit2002, u perpunuan 1.683 tragete me600.500 pasagjere, 138.000 automjetedhe 368.000 ton mallra.Terminali i konteniereve eshte nefazen ndertimore. Pervec kalates dhesheshit qe ka ne dispozicion, nendihme te terminalit te kontenierevene portin e Durresit ndodhen edhe njesere pajisjesh qe ndihmojne nengarkim-shkarkimin e tyre.Aktualishtne portin e Durresit jane futur neperdorim fondet e Bankes Boteroreprej 23 milion USD, ProgramiPHARE me 11 milion USD, TDA me1.9 milion USD investime keto qekane si destinacion rehabilitimin ekalatave, shtrimin e shesheve, blerjene elektrovincave dhe makinerive perperpunimin e konteinereve etjer. Portii Durresit ka perfituar gjithashtu njekredi prej 17 milion Euro nga BankaEuropiane e Zhvillimit. Projektiperfshin ndertimin e teminalit te ri tetrageteve dhe rikonstruksionin e tijekzistues. 90% e vellimit te transportitdetar ne Shqiperi kryhet nepermjetPortit te Durresit dhe kapaciteti vjetori perpunimit te mallrave eshte rreth 3miljon ton. Me krijimin e zonesfiskale, kapaciteti i Portit do te arrijene 5 milion ton mallra te perpunuarane vit.Ne port funksionojne rreth 75agjensi detare spedicionere, nga tecilat 6 agjensi detare qe trajtojne 14tragete udhetaresh dhe automjetesh.Me e madhja eshte agjensia publike“Taulantja sh.a”. Aktualisht, ne portine Durresit eshte dyfishuar numri itrageteve krahasuar me nje vit mepare. Cdo jave ne kete port akostohenrreth 40 tragete dhe katamarane qelidhin Durresin me portet e tjera teMesdheut.Durresi eshte nyje e te gjithallojeve te transportit. Nese do t'ireferohemi shprehjes se vjeter qe nekohen e Perandorise Romake se “Tegjithe rruget te cojne ne Rome”, neShqiperi, do te ishte: “Te gjitherruget te cojne ne Durres”.Durresi, qytet 3000-vjecar nete Europes. Ne qender te tijndodhet Amfiteatri me 20.000vende, unik ne te gjitheBallkanin.Trashegimia arkeologjikee qytetit e ben te natyrshme qecdo durrsak te ndjehet krenarper qytetin e tij. Durresi icilesuar si Taverna eAdriatikut, mirepret ne kohetmoderne, turist dhe vizitor nga e gjithebota. Tashme Durresi eshte perfshirene projekte te fuqishme te BankesBoterore dhe Agjensive terendesishme Nderkombetare. Ai kahyre ne nje faze te rendesishme tezhvillimit ekonomik lokal. Turizmidhe vlerat arkeologjike, presin cdoturist dhe vizitor per te shijuarbukurite natyrore dhe per te prekurdhe pare nga afer lashtesine.Zhvillimi ekonomik dhe interesi imadh per te sjelle ne Durreseksperiencat me te mira te vendeve tezhvilluara, i ofrojne investitoreve dhebiznesmeneve mundesi dhe terren perte arritur sukses ne aktivitetet e tyre.Mjedisi shume i favorshem,mundeson krijimin e zonaveindustriale, krijimin e plazheve elitarene zona te virgjera, studime e masterplane, zbulime arkeologjike, ndertimete rrugeve te reja dhe permiresimin einfrastruktures. Politikat ekonomikefinanciare lokale, lehtesojneinvestitoret ne sipermarrjet e tyre.Nisur nga keto: Vizioni i strategjise seBashkise per zhvillimin e qytetit teDurresit eshte: “Nyje kryesore evendit per transportin detar, rrugor,hekurudhor, zona me e rendesishme evendit ne fushen e turizmit masiv dheate elitar, qe ofron histori dhearkeologji unike, qender kryesore pertregetine me jashte dhe industrineeksportuese, qytet i bankave dhe ishoqerive te sigurimit, me njekomunitet qe gezon nje cilesi jete teavancuar”.Përzgjodhi redaksia eNacionalit18korrik 2<strong>01</strong>115