AĞUSTOS 2013

kitaplığında olmalıdır bence.
Kafkas İslam Ordusu, Enver Paşa tarafından teşkil
olunup bu harekat yapılmasaydı, Azerbaycan
Cumhuriyeti bir geçici heves olarak kalırdı, bazı
devletler tarafından asla tanınmazdı. 1920 yılında
Azerbaycan'ı alan Sovyet yönetimleri de,
Azerbaycan diye bir ülkenin varlığını asla kabul
etmezlerdi, “Azerbaycan bir ülke ve devlet adı değil,
bir coğrafya adıdır. Burada Rusya egemenliği
öncesinde hanlıklar vardı” derlerdi. Bunu
diyemediyseler, bu, Kafkas İslam Ordusu ve Enver
Paşa'nın bu bağlamda gösterdiği öngörü ve
kararlılık sayesinde olmuştur.
Kafkas Seddi Yıkılmalıydı…
Azerbaycan, Enver Paşa, Mustafa Kemal Paşa, Halil
Paşa deyip de şu “Kafkas Seddi” konusuna
değinmemek olmaz.
1920 yılında, Kafkas Seddi'nin yıkılmasında,
amcası Halil Paşa kadar, Enver Paşa'nın da katkıları
olmuştur, çünkü Enver Paşa Moskova'daydı o
sıralar, Sovyetler'le ilişkileri de çok iyiydi. Halil
Paşa, Bekirağa Bölüğü'nden İttihatçılar tarafından
kaçırıldıktan sonra, Sivas Kongresi çalışmaları
içinde bulunan Mustafa Kemal Paşa'nın yanına
gider, görev ister. Kongrede İttihatçılar aleyhine bir
hava esmektedir, Halil Paşa'nın orada durması
sakıncalıdır. Mustafa Kemal Paşa, Azerbaycan'a
gitmesini ister, görevi, Azerbaycan devlet
yetkililerini Rus Sovyet Cumhuriyeti yani Lenin'le
işbirliğine ikna etmek olacaktır. Çünkü orada, yani
Kafkas'da; Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan'ın
oluşturduğu bir “Kafkas Seddi” vardır. Bu Seddi
oluşturan ülkeler İngiliz yanlısıdırlar, İngilizler,
Sovyetler'le işbirliğimizi önlemek için bu seddi
kullanmaktadır. Bu set yıkılmalıdır. Yıkılmalıdır ki,
Sovyet Şura Hükümetleri bize yardım edebilsinler
ve dünyadaki yalnızlıklarına bir sınırdaş müttefik
bularak son vermiş olsunlar.
Bazıları “Halil Paşa, Azerbaycan'ı Lenin'e sattı”
derler. Bu işin aslını ve Halil Paşa'nın
Azerbaycan'daki çalışmalarını Taylan Sorgun'un
değerli eseri “Bitmeyen Savaş”ı okuyarak
öğrenebilirler.
Sonuçta 27 Nisan 1920'de Bolşevik 11.
Kızılordusu Azerbaycan'a girer. İngiliz yanlısı ve
Mustafa Kemal'le işbirliğine soğuk bakan Müsavat
Hükümeti gider. Yerine Neriman Nerimanov gelir.
Gürcistan'daki yönetim de değişir. Ermenileri ise,
biz bu yandan onlar o yandan vurarak birlikte
hallederiz, böylece Kafkas Seddi yıkılmış olur.
Bu sayede biz hem Sovyetler'den, hem
13
Azerbaycan'dan dünyanın yardımını alırız.
Mustafa Kemal Paşa'nın borç talebine “gardaş
gardaşa borç vermez el tutar” diye karşılık veren
Nerimanov'un yaptığı yardımların tüm ayrıntısını,
Hüseyin Adıgüzel, “Nerimanov” adlı eserinde
yazmıştır.
Milliyetçi kesimler, daha sonra Türkiye'ye sığınan
Müsavatçılar'ın etkisiyle Nerimanov'u “hain”,
Resulzade'yi baş tacı etmişlerdir, yanlıştır, ikisi de
başımızın tacıdır. Zaten onlar eski dostturlar.
Resulzade, yaşamını, eski savaşım arkadaşları Stalin
ve Nerimanov'a borçludur. (Bu yazdıklarımın ve o
yılların Azerbaycan'ında olup bitenlerin gerçek
ayrıntılarını merak edenler İldeniz Kurtulan'ın
“Amcam Hamlet” adlı kitabını okuyabilirler).
Atatürk, Azerbaycan'da bir komünist yönetim
kurulmasına, Azerbaycan'ın bağımsızlığı koşuluyla
ve zorunlu “evet” demişti, Ruslar uzun yıllar buna
uydular da, fakat zaman sonra, bağımsızlık gitti. Bu
bağlamda ayrıntı isteyenlere de bir değerli yapıt
önerebilirim: Dr. Mehman Ağayev'in “Kurtuluş
Savaşı Yıllarında Türkiye-Azerbaycan İlişkileri”.
Çıkışı Efsane, Sonu Destan…
Ruslar'ın Mustafa Kemal'in başarısız olması
olasılığına karşı, “elde bir” olarak, Sakarya Savaşı
sonuna dek tuttukları Enver Paşa'yı, Sakarya Savaşı
kazanılınca atarlar bir kenara. O da Anadolu'ya
geçmek üzere beklediği Batum'dan tam ters yöne
doğru, Türkistan'a döndürür rotayı. O da bir
maceradır, hazırlıksız ve sonu düşünülmeden…
Ve o bilinen acı son… Kahramanca şehit düşer
Enver Paşa… Şehadet haberi Ankara'ya ulaşır.
Mustafa Kemal Paşa haberi duyunca, yıllarca
çekişip çeliştiği bu eski arkadaşı için çok üzülür,
uzun uzun uzaklara bakar mavi gözleri ve der ki:
“Çıkışı efsane, sonu destan, bu ikisinin arasını da
tarihe bırakalım…”
Enver Paşa'yı bu cümle içinde düşünmeliyiz…