VI MANTIK ÇALIŞTAYI KİTABI

c) İlişki
Yargılardaki düşüncenin bütün ilişkileri a) Öznenin yüklemle ilişkisi, b) Nedenin
sonuçla ilişkisi c) Ayrılmış bir bilginin ve ayrımın bütün öğelerinin birbiriyle
ilişkisidir. İlk yargı türünde yalnızca iki kavram vardır, ikinci de ise iki
yargı, üçüncüde ise, pek çok yargının birbirleriyle ilişkisi söz konusudur.
Kategorik bir yargıda yüklem cümlenin öznesine herhangi bir koşulla sınırlanmaksızın
bağlanır. ‘Bütün kediler yeteneklidir’, ‘bazı kediler yeteneklidir’ ya
da ‘Pamuk yetenekli bir kedidir’ önermelerinde olduğu gibi.
Hipotetik bir yargıda, yüklem cümlenin öznesine yalnızca koşullu olarak
aittir; eş deyişle, S, P’dir önermesi yalnızca, S, P ise geçerlidir. Bütün kediler
yeteneklidirler (Eğer Pamuk adını taşıyorlarsa), ‘Bazı kediler yeteneklidirler
(Eğer bu makaleyi okuyup anlayabiliyorlarsa) ya da Pamuk yetenekli bir kedidir
(Saf Aklın Eleştirisi’ni okumuş olması şartıyla)
Ayırıcı yargılarda, S, P’dir ya da Q, ya da R… kalıbı geçerlidir. Örneğin
Bütün kediler ya yeteneklidirler, ya da yalnızca fareleri düşünürler… vb.
d) Kiplik
Kiplik yargılarının ayırtedici özelliği yargının içeriği hakkında hiçbir şey
söylememesi, aksine yalnızca koşacın (Kopula) değerini düşünceyle ilişkisinde
dile getirmesidir.
Bu sınıflama içerisindeki sorunlu (Problematik) yargılar, “onaylamayı ya
da reddetmeyi olanaklı olarak kabul eden yargılardır.” Yani yargıda yüklemin
özneye ait olabileceğinden fazlası söylenmez. Özne ve yüklem arasındaki ilişki
olanaklıdır, hepsi bu. ‘Kedilerin yetenekli olması mümkündür’. Bu ifade şu anlama
gelir kedi öznesinin yeteneklilik yüklemini taşıması olanaklıdır. Buradaki
bağlantı zorunlu değildir. Yalnızca bir olanağın varlığına işaret eder. Bu olanak
kesin olarak mevcut olmakla birlikte, o özne için yalnızca bir olanaktır. Başka
bir örnekle düşünülecek olursa, ‘Kır at siyah bir at olabilir’ önermesine bakılacak
olursa, burada Kantçı anlamda bir problematik yargı söz konusu değildir,
çünkü kır atın siyah olabilme olanağı yoktur. Kavramın çözümlemesiyle bakıldığında
kır at, kavramı gereği beyaz renkli attır, siyah ya da koyu renkli atlara
doru at denir.
Onaylayıcı yargılar (Assertorische)’da özne ve yüklem arasındaki ilişkinin
gerçek olduğu dile getirilir, yüklem salt bir olanağı ifade etmez “bütün kediler
yeteneklidir” önermesi kedilerin gerçekten yetenekli olduğunu, yeteneklerine
uygun davrandıklarını dile getirir.
Zorunluluklu (Apodiktische) yargılarda ise, zorunluk dile getirilir. Böylece
sorunlu bir önerme yalnızca mantıksal bir olanağı dile getirir ve bir önermenin
geçerliliğini keyfi olarak anlama yetisine bırakır. Onaylayıcı yargılar (Assertorische)
mantıksal bir gerçekliği ya da hakikati dile getirir. Zorunluluklu
279