VI MANTIK ÇALIŞTAYI KİTABI

doğru ya da yanlış olabilir. Önerme eklemleri kullanarak; örneğin, (α→β) gibi
bir önermenin yazıldığı durumda bu koşul önermesinin doğruluk değeri α’nın
ve β’nın aldığı doğruluk değerlerine göre değişmektedir. (α→β) önermesi α’nın
doğru β’nın yanlış olduğu durumlarda yanlış değerini alırken diğer tüm durumlarda
3 doğru değeri almaktadır. Veyahut (α˄β) önermesi söz konusu olduğunda
bu önerme sadece α ve β aynı anda doğru olduğunda doğru ve α’nın veya β’nın
en az birinin yanlış olma durumunda (α˄β) önermesi yanlış değeri alır.
Görüldüğü üzere önermelerin doğruluk değeri hem içerdikleri önerme eklemine
hem de eklemle birleştirilen küçük önermelerin doğruluk değerine bağlıdır.
Bu iki özellik İbn Sînâ mantığının, özellikle de kıyas kısmının dönüm
noktasıdır. Nitekim elimizde, söz gelimi şartlı önermelerden oluşan bir şartlı
kıyas olduğunda, şartlı önermelerin, bir başka deyişle bileşik önermelerin bir
doğruluk değeri olmasına karşın önermeyi oluşturan ön bileşen ve art bileşen
kısımlarının, doğruluk değeri hakkında İbn Sînâ, modern mantığın yorumladığı
doğruluk-fonksiyonluluk açısından farklı görüşe sahip olacaktır.
İbn Sînâ’ya göre bitişik ve ayrık şartlı önermelerin doğruluk değeri vardır.
Bununla birlikte İbn Sînâ bileşik bir önermeyi oluşturan cümleciklerin (yan bileşen)
de kendi başlarına, bağımsız birer yargı olarak düşünüldüğünde, doğruluk
değeri olduğunu reddetmez. Ancak söz konusu şartlı bir önerme olduğunda,
şartlı önermeyi oluşturan cümleciklerin kendi başlarına doğruluk değerlerinden
bahsetmek mümkün değildir. Dânişnâme-i Alâî’de bu durumu şöyle açıklar:
Mukaddem ve taliden her biri kendi başına birer önermedir. Nitekim
“Eğer Güneş doğarsa gündüz olur.” dersin ve burada “Güneş doğar”
sözün bir önermedir. Fakat şart lafzı mukaddemi önerme olmaktan
çıkarır. Çünkü “Eğer Güneş doğarsa” dediğin zaman “eğer” lafzının
girmesiyle birlikte bu söz önerme olmaktan çıkar. O zaman ne doğrudur
ne yanlıştır. Çünkü “O zaman gündüz olur.” dediğinde bu ne doğrudur ne
de yanlıştır. “Bu sayı ya tektir” dediğin zaman ayrık şartlıda da böyledir.
Eğer “ya” lafzı olmasaydı bu tali önerme olurdu. 4
Alıntıda da görüldüğü üzere basit bir önerme bağlaçlarla birlikte ifade edildiğinde,
İbn Sînâ’ya göre önerme olma özelliğini yitirmektedir. Şartlı önermelerin
bileşenlerini birer önerme olarak kabul etmez İbn Sînâ. Önerme olmadıkları
için de doğruluk değeri olmaz. Cümle eklemleri, İbn Sînâ için, her ne kadar
önermeleri birbirlerine bağlasalar da bağlaç ekleri cümle ile beraber değerlendirilmektedir.
Bu sebeple şartlı bir önermenin ön bileşeninin ve art bileşeninin
doğruluk değeri olmamaktadır.
3 p doğruyken q doğru, p yanlışken q yanlış ve p yanlışken q doğru.
4 İbn Sînâ, Dânişnâme-i Alâî, çev. Murat Demirkol. (İstanbul: T.Y.E.K. Yay, 2013) 50.
70