VI MANTIK ÇALIŞTAYI KİTABI

modern izdüşümü (O)⋀(I) şeklindedir; çünkü önerme varlıksal varsayım içermektedir.
16 İbn Sînâ’nın İşaret ve Tembihler’de ve Şifa’nın Kıyas bölümünde,
özellikle kıyas şekillerinin tanıtıldığı bölümlerde, ‘Her S var olmaya devam
ettiği mühletçe P’dir,” ya da ‘Her insan bazen gülendir,’ gibi önermelere yer
vermesi varlıksal varsayımın sadece niteliğe değil ama yukarıdaki örnekte olduğu
gibi zaman gibi kiplere bağlı olmasını da gerektiriyor gözükmektedir. (A)
önermesinin öznesinin varolan olarak varsayılması İbn Sînâ tarafından kabul
görmektedir. İbn Sînâ’nın aynı zamanda ‘-dığı mühletçe’, ‘olmaya devam ettikçe’
veya ‘her zaman’ 17 gibi kalıpları kullanmasının gayesi de varolan olarak
öznenin sonsuza kadar var olmasının düşünülemeyeceğinden dolayı önermelere
eklenmiş olduğunu iddia etmek yanlış olmaz.
Ancak İbn Sînâ bir öznenin sadece zaman-mekânsal bir varlık olmadığının
onun pekala bir soyut kavram olarak da önerme içerisinde bulunabileceğinin
farkındadır. İşaretler’deki şu pasaj ise öznenin bahsettiğimiz varoluşu hakkında
bize daha açık bilgi vermektedir:
İyi bil ki “her C, B’dir dediğimizde bununla “C’nin tümelliği B’dir” veya
“tümel olan C, B’dir demek istemeyiz; aksine (bu sözümüzle) tek tek C
ile nitelenen her bir şey ister C ile nitelenmesi zihinde farz edilsin, ister
varlıkta olsun, ister sürekli, ister süreksiz nitelenmiş olsun, dahası nasıl
olursa olsun, “o şey-şu zamanda veya şu durumda veya sürekli olarak
nitelenmiş durumunu ilave etmeksizin- B ile nitelenmiş olur” demek isteriz.
18
Benzer bir yorumu Yorum Üzerine’de de görmek mümkündür:
Olumlamanın hakikati, yüklemin konu içindeki varlığına hükmetmektir.
Varolmayan şey hakkında ise bir şeyin onun için var olduğuna
hükmetmemek imkânsızdır. O halde olumlamaya konu olan her şey,
ya dış dünyada ya da zihinde mevcuttur... Şeylerin kendiliklerinde ve
varlıklarında yüklemi vardır veya şeyler zihinde yüklemi bulunan bir
mevcut olarak düşünülebilir; ama böyle düşünülmeleri, yalnızca zihinde
bulunmaları bakımından değil, var oldukları takdirde bu yüklemin de onlar
için var olacağı şeklindedir. 19
16 Saloua Chatti, “Existential Import In Avicenna’s Modal Logic” Arabic Sciences and
Philosophy vol. 26 (2016), 49.
17 Bkz: Nabil Shaby, The Propositional Logic of Avicenna kitabında Şifa’nın Kıyas kısmını
tercüme etmekte ve İbn Sînâ’nın ve “her ne zaman A ise B olduğunda C ise D’dir”
önermelerini kıyasın şekil ve modlarını açıklarken sıklıkla görmekteyiz.
18 İbn Sînâ, İşaretler, 34.
19 İbn Sînâ, Yorum Üzerine, 73.
76