VI MANTIK ÇALIŞTAYI KİTABI

deki tutarsızlıkların gösterilmesi, kişiye düşünce biçiminin temelsiz oluşunun
fark ettirilmesi ve başta tanımlanan kavrama daha berrak ve ayırt edici bir tanımın
getirilmesi (Thilly, 1951). Hintikka ise Sokratik yöntemi basit sorgulayıcı
mantığın bir temsili kabul eder ve sorgulayıcı uslamlama sürecini şöyle tasvir
eder: “büyük (mühim) soruları, öngörülebilen bir takım küçük (çalışılabilir) sorular
yönelterek cevaplama süreci” (Hintikka, 1999). Sokratik diyalogda olduğu
gibi örneğin; “Dindarlık nedir?” gibi bir soruyla başlatılan sorgulama, “Tanrıları
memnun etmektir” gibi bir yanıtla buluşmakta, soru soran tarafından “Birçok
Tanrı varken ve memnun olma koşulları farklılık gösterirken, davranışının birinin
hoşuna gittiği durumda diğerini küstürmesi olası değil mi?” gibi bir çürütücü
argümanla karşılaştığı ve yanıtlayanın yeni ve daha incelikli düşünülmüş bir
dindarlık tanımıyla çıkageldiği bir döngü izlemektedir.
Hintikka’ya göre bu tarz bir basit sorgulayıcı mantıkta kimi temel problemler
göze çarpmaktadır. Öncelikli problem; yalnızca önceden belirlenmiş nihai
bir sonuca varmak için sorgulayıcı argümanlardan fayda bekleniyor olmasıdır.
Soru soranın sorgulamanın en başında belirlediği bir sonuca varması için yanıtlayanı
yönlendirmesi söz konusudur. Burada işaret edilen problem, Sokratik
yönteme yöneltilen başlıca eleştirilerden de biridir. Sokrates’in diyaloglardaki
rolü doğum yaptırmaya çalışan bir ebeye benzetilir ve yanıtlayanın çelişkilerinin
farkına vararak daha arı kavramları “doğuracağı” öngörülür. Ancak analojiden
de anlaşılacağı üzere, ebe için doğumun kendisi bilinmeyenin keşfine
dair bir pratik değil, profesyonelleşmiş bir uğraşın tekrarıdır. Benzer bir şekilde,
sorgulama sürecinin kendisi soru sorana dair herhangi yeni bir yeti ya da bilgi
kazandırmaz, yanıtlayanın aydınlanmasına tanık olmanın verdiği tatmin haricinde
de fayda sağlamaz.
Hintikka’nın basit sorgulayıcı mantıkta gördüğü bir diğer problem ise sorular,
ön-kabulleri ve kesin cevapları arasındaki bağın açıklanamıyor olmasıdır.
Kesinlik prensibinin sağlanamaması diye de tarif ettiği bu problem, soru soranın
karşısındakinden vermesini beklediği yanıta dair ipuçlarını yeterince veremiyor
olmasıdır. Yine Sokratik yöntemden örneklemek gerekirse, Sokrates’in
“Dindarlık nedir?” sorusuna aradığı yanıt tek bir tane değildir ve bu anlamıyla
soru-cevap arasında birebir bir eşleme aranmaz. Sokratik yöntem her ne kadar
bu özelliğini, yanıtlayanı özgürce sorgulamaya yönelttiğini iddia edip olumlasa
da, bu tarz bir sorgulama serbestliği Hintikka için problemlidir. Bu problemi
açıklamak için ise şöyle bir örnek verir: “Roger Ackyord’u kim öldürdü?” sorusuna
pekala “Her kim öldürdüyse o öldürdü” yanıtı verilebilir. Ancak böylesi
bir yanıt anlamlı olmaktan uzak ve belirsiz sayılanın da sınırındadır. Bu sınırda
soru artık yanıtlanmıyor, sadece soru içerisinde hali hazırda varsayılmış olan
onanıyordur (Prior-Prior, 1955). Hintikka için böylesi bir yanıt yöneltilen sorunun
aradığı bilgiyi içermediği için sorunludur. Ancak basit sorgulayıcı mantık
31