Fahir Armaoglu 20. YY. Siyasi Tarihi 64. sayfa

amaçla 1953 Mayısında bütün Orta Doğu memleketlerini teker teker ziyaret etti. Bu arada
25-27 Mayıs 1953 günlerinde Ankaraya da geldi ve bu ülkelerle görüşmeler yaptı. Bu sırada
İngiltere ile Mısır arasındaki Süveyş anlaşmazlığı henüz çözümlenmemiş ve Arap
memleketleriyle İsrail arasındaki münasebetler de gerginliğini muhafaza ediyordu. Bu
sebeple, Dulles, bütün Orta Doğuyu kapsayacak bir savunma sisteminin kurulması için
gerekii müsait atmosferi bulamadı ve Vaşington'a dönüşünde radyo ve televizyonlarda
yaptığı bir konuşmada, Arap ülkelerinin İsrail, İngiltere ve Fransa ile olan çatışmalara
bütün dikkatlerini çevirmiş olduklarını ve bundan ötürü de Sovyet komünizmi tehlikesine
hemen hiç aldırmadıklarını söylemiş ve "Bir Orta Doğu Savunma Teşkilatı meselesi, yakın
bir ihtimal olmaktan ziyade, ancak geleceğe ait bir iştir" diyerek, kurmak istediği Kuzey
Seddi (Northern Tier) tasarısını ileriye attı.
Fakat Türkiye, Amerika tarafından terkedilen bu fikrin peşini bırakmadı. 27 Temmuz
1954 de, İngiltere ile Mısır arasındaki Süveyş anlaşmazlığını sona erdiren antlaşma parafe
edildi ve bu antlaşma 19 Ekim 1954'de de imzalandı. Bu antlaşmanın ilgi çeken tarafı, 17
Haziran 1950 tarihli Arab Ligi Devletleri Ortak Savunma Antlaşmasını imzalayan
devletlerden birine veya Türkiye'ye, silahlı bir saldırı olması halinde, İngiltere'nin Süveyş
kanalına asker sokmak hakkını kazanmasıydı. Antlaşmanın bu hükmünün ve Mısır'ın da bu
hükme rıza göstermesinin, Türkiye'yi, Orta Doğu Savunma sisteminin kurulması
hususunda büyük ümitlere sevkettiği anlaşılmaktadır. Çünkü, Irak Başbakanı Nuri Said
Paşa'nın Ankaraya yaptığı on günlük bir ziyaret sonunda 18 Ekim 1954 de yayınlanan bir
bildiride Türkiye ile Irak'ın Orta Doğu'da bir güvenlik teşkilatı kurmaya karar verdikleri ve
Türkiye'nin Arab devletlerinin meşru menfaatlerine aykırı bir politika izlemiyeceği
bildirildi. Bu son cümle ile anlatılmak istenilen, Türkiye'nin İsrail Meselesinde Arapların
meşru menfaatlerine aykırı hareket etmiyeceği ve İsrail'i körü körüne desteklemiyeceği idi.
Arab devletlerine bir taviz verilmek isteniyordu.
Irak ile Türkiye'nin bir Orta Doğu savunma teşkilatı kurma teşebbüsleri, başta Mısır
olmak üzere Arab devletleri tarafından tepki ile karşılandı. Çünkü, İngiliz-Mısır Süveyş
antlaşmasının parafe edilmesinden sonra, Mısır, kendi liderliği altında bir Arab devletleri
bloku kurmak üzere diplomatik faaliyetini birdenbire arttırmıştı. Mısır Milli İstikamet
Bakanı Salah Salim, Ağustos ve Eylül aylarında, Bağdat da dahil olmak üzere bütün Arab
başkentlerini ziyaret ederek görüşmelerde bulunmuştu. Yine Mısır'ın Suudi Arabistan ve
Pakistanla yaptığı temaslardan sonra, Eylül ayında, Doğu ve Batı blokları arasında bir
denge unsuru olmak üzere, bir İslam Kongresi'nin kurulması dahi söz konusu olmuştur.
Şimdi Türkiye ile Irak'ın Mısır'dan önce davranarak, bir Orta Doğu güvenlik teşkilatı
kurmak için harekete geçmeleri Başkan Nasır'ın kendi liderliği altında gerçekleştirmek
istediği Arab blokunu engelleyici nitelikte ve daha da önemlisi, Mısır'ın liderliğini
köstekleyici nitelikte idi. Bunun için Mısır'ın tepkisi sert oldu. Kurulacak olan güvenlik
teşkilatına katılmıyacağını hemen açıkladı. Mısır'ın bu tutumu diğer Arab ülkelerini de
etkiledi ve bunlar Türk-Irak teşebbüsüne karşı çekingen bir durum aldılar. Bu durum da
Türkiye ile Irak'ın teşebbüsünü köstekleyici nitelikte idi. Bu sebeple Türkiye Başbakanı
Menderes, 1955 Ocak ayında Şam ve Beyrut'u ziyaret etti. Suriye kurulacak pakta katılmayı
reddetti. Lübnan ise, Mısır ile Suriye'nin bu redleri karşısında, bu pakta katılmaya
birdenbire karar veremedi. Orta Doğu Güvenlik Paktı meselesi, Arab Ligi Konseyi'nin 22
Ocak-6 Şubat 1955 arasında yaptığı toplantıda tartışma konusu oldu. Mısır, Suriye ve Suudi
Arabistan Pakt'a karşı şiddetli cephe aldılar. Irak ise Pakt fikrini savundu. Lübnan ile Ürdün
uzlaştırıcı bir rol oynamak istedilerse de, Konsey toplantısı sonuç vermeden dağıldı.
Bu durum karşısında Türkiye ve Irak 24 Şubat 1955 de Bağdat Paktı'nı imza ettiler.
Taraflar arasında "güvenlik ve savunma" konusunda işbirliği yapılmasını öngören bu
Pakt'ın 5'inci maddesine göre, bu Pakt'a her devlet katılabilirdi. Yalnız şu şartla ki, bu
268
Prof. Dr. Fahir Armaoğlu