Fahir Armaoglu 20. YY. Siyasi Tarihi 64. sayfa

yetkilerde görmekte idiler. Bu politika, başlangıçtan itibaren federal bir sistem olarak
görülmüştü. Kıbrıs devletinin, Türk ve rum iki ayrı federe devlete dayanması, Türk toplumu
için en sağlam teminat telakki edilmişti.
Fakat 1968'de başlayan toplumlararası görüşmeler ilerledikçe, Türk hükümeti,
federal devlet politikasında değişiklikIer yaptı. Bu yeni politikanın adı, bölge muhtariyeti
esasına dayanan üniter devlet idi. Bu bir çeşit kanton sistemi idi. Kıbrıs'ta tek bir devlet
olacak fakat bir kaç bölgede toplanmış olan Türkler, kendi bölgelerinin idarelerinde
muhtariyete sahip olacaklar, kendi işlerini kendileri göreceklerdi. Bölgelerin iç işlerine
rumlar müdahale edemiyecekti.
Türkiye'de Ekim 1973 seçimlerinden sonra, Bülent Ecevit başkanlığında kurulan
Cumhuriyet Halk Partisi-Milli Selamet Partisi koalisyon hükümeti ise, fonksiyonel federatif
sistem tezini benimsemiştir. Bu sistemde toprakların paylaşılması söz konusu değildir. Tek
bir devlet içinde, görev ve yetkilerin iki toplum arasında paylaşılması söz konusudur.
Görülüyor ki, hangisi söz konusu olursa olsun, Türk görüşlerinin rum görüşleriyle
uyuşması mümkün değildi. Bundan dolayı 1974 yılı geldiğinde, Türkiye'deki yeni C.H.P.-M.
S.P. koalisyonundan da ümit bulamayan rum lideri Makarios, sabırsızlanmaya başladı.
1974 yılında Türkiye ile Yunanistan arasında yeni bir anlaşmazlık gelişti. Türkiye'nin
Çandarlı adlı araştırma gemisinin, 1974 Mayısında, Ege Denizi'nin milletlerarası sularında
ve Türkiye'ye göre de Türkiye'nin kıt'a sahanlığı içinde, petrol araştırmalarına başlaması
üzerine, Yunanistan bu suların, kendisinin kıt'a sahanlığı içinde bulunduğu iddiası ile ortaya
çıktı.
Kıt'a sahanlığı anlaşmazlığı Haziran ve Temmuz aylarında devam ederken, Kıbrıs
rum toplumu, içinde sürtüşmeler ve Makarios'un da Atina ile arası açılmaya başladı.
Toplumlararası görüşmelerin uzaması, ne olursa olsun Enosis'i gerçekleştirerek yunan
halkının desteğini kazanmak isteyen yunan cuntasını kızdırmıştı. Yunan hükümeti, adayı
Yunanistan'a ilhak zamanının geldiğine inanıyor, fakat Makarios'u da bu ilhak için engel
olarak görüyordu. Bu sebeple Atina, adadaki yunan subayları vasıtasiyle, Makarios aleyhine
bir takım faaliyetlere girerek, onu iktidardan düşürmeye karar verdi. Sertlik taraftarı Kıbrıs
rumlarını Makarios'a karşı kışkırttı. Makarios 2 Temmuzda, Yunan Cumhurbaşkanı Fedon
Kizikis'e yazdığı mektupta Atina'nın bu faaliyetlerini protesto etti ve kendisinin tayin
edilmiş bir vali değil, seçilmiş bir lider olduğunu bildirerek, kendisine buna göre muamele
edilmesini istedi.
Atina'nın bu mektuba cevabı sert oldu. 15 Temmuz 1974 günü eski EOKA
tethişçilerinden ve cinayetleri ile meşhur Nikos Sampson, Rum Milli Muhafız teşkilatını da
yanına alarak, yaptığı bir darbe ile Makarios'u düşürdü ve Kıbrıs Elen Cumhuriyeti'ni ilan
etti. Makarios kaçmayı başardı ve hayatını kurtardı. Sampson darbesi ise, Enosis, yani
adanın fiilen Yunanistan'a ilhakından başka bir şey değildi. Hadise aynı zamanda
Yunanistan'ın Kıbrıs'a açık bir müdahalesi idi. 1974 Kıbrıs buhranı böyle başladı.
Sampson darbesini Türkiye, anayasa düzeninin yıkılması, gayrı meşru bir idarenin
kurulması ve Kıbrıs konusundaki antlaşmaların ihlali saymış ve yeni idareyi tanımadığını
bildirmiştir. Keza İngiltere sert bir şekilde, yeni hükümeti tanımadığını ilan etmiştir.
Amerika da, daha yumuşak tonda yaptığı bir açıklama ile, hadiseyi tasvib etmediğini ve
tanımadığını bildirmiştir.
Türkiye, Garanti Antlaşmasının 4'üncü maddesinin verdiği yetkiye dayanarak,
İngiltere ile beraber Kıbrıs'a müdahale etmeye karar verdi ve Başbakan Bülent Ecevit,
İngiltere hükümeti ile temas etmek üzere 17 Temmuzda Londra'ya gitti. Londra'da
Başbakan Wilson ve Dışişleri Bakanı Callaghan ile yaptığı görüşmelerden umduğunu
bulamadı. İngiltere müdahaleye yanaşmadı. İngiltere'ye göre, bu hadise küçük bir hadise
402
Prof. Dr. Fahir Armaoğlu