Sanat ve Arkeoloji Dergisi 1. SAYI

olduğunu biliyoruz. Bir zamanlar Sümerler tarafından panteondaki en yüce hükümdar Gök
tanrısı An’ın olduğu bilinmektedir. Ancak İÖ 2500’e kadar giden mevcut kaynaklarda
panteonun hükümdarı olarak An’ın yerini hava tanrısı Enlil almış gibi görünmektedir. Enlil
“tanrıların babası”, “göğün ve yerin kralı”, “bütün ülkelerin kralı” olarak tanınmaktadır. Enlil,
kralın ismini belirler ve ona krallık asasını verirdi. 2
Sümerlerin üçüncü ilahı dipsiz derinliklerden sorumlu olan Enki’ydi. Enki bilgelik tanrısı
idi ve yeryüzünü Enlil’in kararlarına uygun düzenlerdi. Dördüncü ilahları ise Ninmah, “ulu
hanım” olarak bilinen ulu ana tanrıça Ninhursag’dır. “Yer (ana)” anlamına gelen Ki, ana
tanrıçanın başlangıçtaki adı olma olasılığı göz önünde bulundurulunca Gök’ün, yani An’ın eşi
olarak görülüyordu. Böylece An ve Ki bütün tanrıların ebeveyni olarak düşünülüyor olabilirdi.
Sümerliler insanın çamurdan ve tanrılar tarafından yalnızca kendi çıkarları doğrultusunda
yaratıldıklarına inanıyorlardı. İnançlarına göre tanrıların yapacakları etkinliklerde yiyecek,
içecek ve barınak sağlamak tek amaçlarıydı. Sümer tarihinde, başlangıcından sonuna kadar,
dev mabetler, sayısız dini kitabeler, şehirlerin her yanında semaya yükselen basamak kuleler
ve her kutsal binanın duvar kalıntıları arasında bulunan adak sunma tasvirleri bu insanların
bütün yaşayışlarını dine adadıklarını doğrulamaktadır. 3
Sümerlerin dininde tapınaklar önemliydi ve tapınaklar iki sınıfa ayrılırdı. İlki kerpiç bir
zemin üzerinde yükselen ziggurat adını verdikleri yapıdır. Bu tapınaktan günümüze ulaşan en
sağlamı Ur kentindedir. Bu yapının tepesinde küçük bir tapınak yer alırdı. Daha yaygın olan
diğer tür tapınak ise dikdörtgen, uzun duvarların birinde bulunan kapı, mekânın bir ucunda
kerpiç bir sunak ve arkasındaki duvarda yer alan bir nişten oluşurdu. Bu tapınak hemen
hemen bütün Sümer kentlerinde inşa edilmişti. 4
Sümer mitolojisi olağanüstü olayları, insanüstü kahramanları ve gizemli örgüsüyle bizlere
toplumun iç dünyasını yansıtır. Buna en iyi örnek Gılgamış’ın hem bir kral hem de koruyucu
bir ilah olarak kabul edilip insanüstü bir kahramanı simgelemesi gösterilebilir. Bu ve bunun
gibi bilgileri geride bıraktıkları tabletlerden öğrenmekteyiz. Bu tabletler ilk bakışta mitolojik
hikâye ve efsanelerden oluşmuş gibi görünse de dönemin dini inanç yapısını da
betimlemektedir.
2
Samuel Noah Kramer, “Sümerler”, Kabalcı Yayımevi, Eylül 2002, sf. 159-160
3
Mehmet Turhan Özdemir, “Sümer Dini”, çeviri, “Hartmuth Schmökel”
4
Kemalettin Köroğlu, “Eski Mezopotamya Tarihi Başlangıcından Perslere Kadar”, İletişim Yayınları, 2011,
İstanbul, sf. 68-69
24