Morza 6/2017 promo

Polska Marynarka Wojenna
Andrzej S. Bartelski
Polska podwodna
„mapa kwadratów”
Większość Czytelników z całą
pewnością słyszała o niemieckich
„wilczych stadach” oraz „morskich
kwadratach”, dzięki którym U-Booty
wyznaczały swoją pozycję na morzu.
Jednak o czym mało kto wie, że przed
wojną oficerowie sztabowi Polskiej
Marynarki Wojennej opracowali rodzime
wersje obu tych rozwiązań. W tym
artykule autor pragnąłby przybliżyć
polski system „mapy kwadratów”, który
pozwalał określić rejon patrolowania
w dowolnym miejscu globu, oraz
zaprezentować właściwe rozmieszczenie
sektorów dozorowania polskich
okrętów podwodnych w czasie Wojny
Polskiej 1939 r.
Do czasu opublikowania artykułu Radosława
Wysockiego „Tajne ‘koperty’
z polskich okrętów podwodnych” 1
w polskiej literaturze tematu funkcjonowało
wiele nieścisłości i błędów dotyczących
rozmieszczenia polskich okrętów
podwodnych we Wrześniu 1939 r. Było
to nieuniknione w sytuacji opierania się
wyłącznie na relacjach świadków wydarzeń.
Stąd też jak dotąd niewłaściwie
przedstawiano nie tylko faktyczne roz-
1
R. Wysocki, „Tajne ‘koperty’ z polskich okrętów
podwodnych”, „Morze, Statki i Okręty” 1(61)/2007,
s. 2-5.
stawienie sektorów dozorowania zgodne
z planem operacyjnym „Worek”, ale
również błędnie opisywano pozostałe
warianty użycia okrętów podwodnych.
W swoim artykule Wysocki napisał,
że do dokładnego wykreślenia pozycji
sektorów dozorowania niezbędna jest
„mapa kwadratów” (czyli mapa Bałtyku
podzielona na ponumerowane kwadraty)
oraz swoisty „szablon”, który po
przyłożeniu pod odpowiednim kątem
do podanego w rozkazie punktu pozwalał
na wykreślenie określonego sektora.
W rzeczywistości rzecz okazuje się dużo
mniej skomplikowana (choć bardzo
pomysłowa, co znakomicie świadczy
o polskich sztabowcach), gdyż do prawidłowego
wykreślenia sektorów nie jest
potrzebny dodatkowy szablon, a jedynie
logika i znajomość podstaw nawigacji.
Podstawą do właściwego przedstawienia
polskiego systemu „mapy kwadratów”
są zapiski kmdr. por. Aleksandra
Mohuczego (od lipca 1936 r. dowódcy
Dyonu Okrętów Podwodnych), które
autor odnalazł w archiwach. Zasadniczą
ideą systemu było skierowanie zespołu
okrętów podwodnych do określonego
rejonu oraz ścisłe rozgraniczenie pozycji
patrolowania poszczególnych okrętów 2 .
2
Przedwojenna taktyka wykorzystania okrętów
Podobnym rozwiązaniem do zastosowanego przez polskie siły podwodne była
tak zwana Marinequadratkarte. Niemiecka U-Bootwaffe akweny świata podzieliła
na siatkę kwadratów oznaczonych dwuznakiem literowym, np. CB. Każdy kwadrat,
o boku długości 486 Mm, został podzielony na kolejne 81 kwadratów o długości
boku 54 Mm oznaczonych dodatkowo dwiema cyframi, np. CB94. Te zostały podzielone
raz jeszcze – a najmniejsze kwadraty miały boki o długości 6 Mm, np.
CB9463. Teoretycznie dzięki tej mapie istniała możliwość precyzyjnego określenia
każdego miejsca na świecie i skierowania tam U-Boota. Minusem tego rozwiązania
była konieczność uprzedniego opracowania szczegółowych map dla poszczególnych
obszarów, gdzie miały operować niemieckie okręty podwodne.
Układ sektorów opierał się na następujących
zmiennych:
Punkt zasadniczy opisany za pomocą
szerokości (φ) i długości (λ) geograficznej
Kierunek sektorów (w stopniach)
Prostopadła do tego kierunku linia
przechodząca przez punkt zasadniczy, na
której wyznaczano szerokość sektorów w
Mm oraz szerokość pasów neutralnych
rozgraniczających poszczególne okręty
Rozmieszczenie poszczególnych sektorów,
które wyznaczano w osi góra-dół
przyjmując liczbę 50 za początek układu
(tzn. w punkcie zasadniczym), przy czym
liczby mniejsze od 50 oznaczały przesunięcie
sektora o określoną liczbę Mm
poniżej punktu zasadniczego, a większe
od 50 powyżej tego punktu zgodnie
z podanym kierunkiem sektorów
Długość sektora dozorowania nie przekraczała
2-krotności szerokości sektora.
Licznych przykładów zastosowania
opisanej metody określania sektorów
dostarcza uważna lektura książek sygnałowych
i szyfrowych polskich okrętów
podwodnych. Przykładowo w sierpniu
1938 r. Ryś i Żbik otrzymały za zadanie
patrolowanie obszaru Zatoki Fińskiej,
gdzie ćwiczenia odbywały okręty sowieckiej
Floty Bałtyckiej. Rozkaz operacyjny
miał następującą treść: 59°50’ N / 24°58’
O, kierunek 45, neutralny 7, sektor 3, Ryś 50,
Żbik 50. Przekładając to na język „mapy
kwadratów” poszczególne składowe
przedstawiały się następująco:
Punkt zasadniczy: 59°50’ N / 24°58’ O
Kierunek sektorów: ∢ 45°
Szerokość sektora: 3 Mm
Pas neutralny: 7 Mm
Rozmieszczenie sektorów: w punktach
zasadniczych (50)
Długość sektora: 6 Mm
Powyższy przykład pozwala na zrozumienie
zasady działania polskiego
systemu „mapy kwadratów”. Poniżej
zaprezentowane zostaną rozkazy operacyjne
dla polskich okrętów podwodnych
w czasie Wojny Polskiej 1939 r., co umożliwi
określenie prawidłowych sektorów
dozorowania polskich okrętów podwodnych
w obronie Wybrzeża.
Plan „Worek”
Zgodnie z rozkazem operacyjnym
„Worek” sektory dozorowania polskich
okrętów przedstawiały się następująco:
φ – 54°54,5’ N, λ – 18°53’ Ost, kierunek 330°,
sektor 5, neutralny 2, II-gi okręt podwodny
(tj. Wilk – przyp. aut.) – 27, III-ci okręt podwodny
(tj. Żbik – przyp. aut.) – 50, I-szy
okręt podwodny (tj. Ryś– przyp. aut.) – 35.
Mapa pokazująca prawidłowy rozkład sektorów „Worek”.
36 czerwiec 2017 MORZE
Rys. Andrzej S. Bartelski
podwodnych zakładała działania w grupie przeciwko
zespołom wrogich jednostek (zarówno dla grup
bojowych, jak i pojedynczych łamaczy blokady).
Więcej na ten temat: Andrzej S. Bartelski, „Dywizjon
i Grupa Okrętów Podwodnych 1932- -1945”,
„Morze, Statki i Okręty” 5(123)/2012, s. 12-19.