PROJEKT_WESJA POGLĄDOWA

CHOROBA ALZHEIMERA 

W KONTEKŚCIE STARZENIA SIĘ 

SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO 

RED. MONIKA BINKOWSKA-BURY

Rzeszów 2016

SPIS TREŚCI 

58 

Minna Hynninen, Solgunn E. Knardal 

Rozdział 4. Co się stanie, to się stanie – interdyscyplinarna praca 

w grupach dla nowo zdiagnozowanych pacjentów we wczesnym 

stadium demencji 

06 

08 

16 

40 

Monika Binkowska-Bury 

Wstęp/Opracowanie merytoryczne 

Renata Koziej 

Rozdział 1. Opieka długoterminowa w systemie ochrony zdrowia, 

stan obecny – zadania na przyszłość na przykładzie ZOL w placówce 

SPZZOZ “Sanatorium” im. Jana Pawła II w Górnie 

Elżbieta Płonka-Półtorak 

Rozdział 2. Okiem neurologa 

Halina Szczyrska 

Rozdział 3. Okiem internisty 

66 

72 

Marianne Munch 

78 O autorach 

Rozdział 5. Metoda „Marte Meo” 

Izabela Zawlik 

Rozdział 6. Epigenetyczne biomarkery we wczesnej diagnostyce 

choroby Alzheimera 

Monika Binkowska-Bury 

76 Podsumowanie 

81 O projekcie

SŁOWO WSTĘPNE 

W ostatnich latach, ze względu na częstość występowania i rodzaj współistniejących 

zaburzeń, choroba Alzheimera stała się przedmiotem rozważań wielu ekspertów, zarówno pod 

kątem medycznym, jak i społecznym. Progres objawów manifestowany trudnościami poznawczymi 

oraz dysfunkcjami zachowania wymaga skutecznej opieki z leczeniem włącznie. Podmiotem opieki 

są najczęściej osoby w podeszłym wieku, ze współistnieniem wielu jednostek chorobowych, 

a także z postępującymi deficytami pamięci, myślenia oraz innych funkcji poznawczych. 

Powyżej opisane zaburzenia są wyraźnym ograniczeniem rozumienia własnej sytuacji 

zdrowotnej, a także ograniczeniem w uzyskaniu profesjonalnej pomocy i leczenia. W konsekwencji, 

istniejąca nierówność w dostępie do specjalistycznego poradnictwa w ramach Narodowego 

Funduszu Zdrowia powoduje brak możliwości skorzystania z należnych świadczeń medycznych. 

Dodatkowo w wielu przypadkach sprawowanie opieki nad pacjentem jest powierzone osobom 

bliskim, które są zaawansowane wiekowo. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest niska jakość 

opieki, wynikająca z ograniczeń fizycznych i psychicznych, przekraczających własne możliwości. 

Istnieje uzasadniona potrzeba podjęcia działań zmierzających do zapewnienia aktywnego udziału 

osób starszych w życiu społecznym, promowania bliskości, integracji społecznej oraz ochrony 

przed samotnością czy też urazami. Ich brak może skutkować stopniowym pogorszeniem jakości 

życia. 

U osób z chorobą Alzheimera istotne znaczenie ma poprawa dostępności do świadczeń 

medycznych poprzez wprowadzenie zmian systemowych. Umożliwi to podejmowanie 

kompleksowej diagnostyki w ramach oddziałów dziennych i stacjonarnych oraz pozwoli na 

tworzenie ośrodków referencyjnych. Zasadnym jest kontynuowanie działania na rzecz wzrostu 

zrozumienia oraz świadomości społecznej w kwestii chorób wieku podeszłego, a w szczególności 

chorób mózgu. Pozwoli to na zmniejszenie stygmatyzacji, marginalizacji i wykluczenia 

społecznego osób starszych. Jednocześnie należy permanentnie prowadzić rzetelne i wiarygodne 

badania epidemiologiczne oraz monitoring chorób wieku podeszłego, celem rozpoznania sytuacji 

zdrowotnej tej populacji i określenia czynników ryzyka, pogarszających ich funkcjonowanie. 

Zaprezentowana praca jest zbiorem aktualnej wiedzy dotyczącej choroby Alzheimera. Do 

współautorów niniejszego opracowania należą specjaliści różnych dziedzin sfery medycznej, jak 

i społecznej, na co dzień zajmujący się różnymi problemami pacjentów z Alzheimerem. Autorzy 

wyrażają głęboką nadzieję, iż zaprezentowane kompendium wiedzy w znacznej mierze przyczyni 

się do szerszej ekspresji informacji na temat wielowymiarowości tej choroby. 

Dr hab. n. o zdr. Monika Binkowska-Bury

ROZDZIAŁ 1. || STR. 8 

RENATA KOZIEJ 

Samodzielny Publiczny Zespół 

Zakładów Opieki Zdrowotnej 

„Sanatorium” im. Jana Pawła II 

w Górnie, Polska 

ROZDZIAŁ 1. 

OPIEKA DŁUGOTERMINOWA 

W SYSTEMIE OCHRONY 

ZDROWIA, STAN OBECNY – 

ZADANIA NA PRZYSZŁOŚĆ NA 

PRZYKŁADZIE ZOL W PLACÓWCE 

SPZZOZ “SANATORIUM” 

IM. JANA PAWŁA II W GÓRNIE 

Wodniesieniu do charakterystyki 

definicji opieki długoterminowej, 

można ją rozpatrywać w kategoriach 

opieki nad osobą długotrwale niezakaźnie 

chorą. Niektóre źródła podkreślają jej długi 

przebieg i wolną progresję, inne wspominają 

o problemach zdrowotnych, wymagających 

permanentnego zarządzania samoopieką 

w pewnym okresie czasu. Z kolei 

według Światowej Organizacji Zdrowia 

niepełnosprawność definiowana jest 

jako ograniczenie lub brak zdolności do 

wykonywania czynności w sposób lub 

w zakresie uważanym za normalny dla 

człowieka, spowodowany uszkodzeniem i upośledzeniem 

funkcji organizmu w następstwie 

choroby lub urazu. Niesamodzielność to, 

wynikająca z uszkodzenia i upośledzenia funkcji 

organizmu w następstwie choroby lub urazu, 

niezdolność do samodzielnej egzystencji, 

powodująca konieczność stałej lub 

długotrwałej opieki lub pomocy osób drugich 

w wykonywaniu czynności dnia codziennego 

w zakresie odżywiania, przemieszczania się, 

pielęgnacji ciała, komunikacji oraz zaopatrzenia 

gospodarstwa domowego. Wzrost ten będzie 

spowodowany przede wszystkim spadkiem 

dzietności i współczynnika pło dności kobiet, 

ale dodatkowo wynika z wydłużającego się 

czasu trwania życia. Jak można odczytać 

z tabeli GUS, czeka nas szybki wzrost liczby 

ludności w wieku 65 lat i więcej. W roku 

2035 należy oczekiwać niemal 8,4 mln osób 

w tej grupie wiekowej. Prawie 5 mln wśród nich 

będą stanowiły kobiety. W Polsce 13% ludności 

ma więcej niż 65 lat, w tym 65,6% to kobiety. 

Średnia długość życia kobiet wynosi 77,5 roku, 

mężczyzn — 68,8 roku. 

Ubiegły wiek był okresem stosunkowo 

dynamicznego przyrostu liczby ludności na 

świecie. Przyrost o oczekiwanej długości życia 

w minionym 50-leciu wydłużył się o prawie 

20 lat, osiągając granicę 66 lat. 

Odnotowano znaczny wzrost liczby 

ludzi w wieku geriatrycznym zarówno 

w liczbach bezwzględnych, jak również jako 

w procentowości ogólnej popu lacji. Aktualnie 

panujący trend wskazuje na comiesięczny 

przyrost ludzi przekraczających 60 rok życia, 

z najwyższą liczebnością w grupie osób 

po 80 roku życia. Dane światowe mówią 

o ponad 70 milionach osób w opisanej 

powyżej grupie wiekowej. Szacunki dotyczące 

2050 roku wskazują na kilkukrotny wzrost 

populacji z oczekiwaną długością życia nawet 

do 77 lat. Około 170 mln mieszkańców krajów 

rozwiniętych przekroczyła 65 rok życia. 

W krajach rozwijających się liczba ta sięga 

ROZDZIAŁ 1. || STR. 9


około 248 mln. 

Stopień sprawności osób w podeszłym 

wieku zależy od procesu starzenia, 

występowania schorzeń, stylu życia oraz 

czynników społeczno-środowiskowych 

i psychicznych występujących w ciągu życia. 

Zmniejszająca się z wiekiem sprawność 

powo duje wzrost zapotrzebowania na 

różne formy opieki. Starsze i niepełnosprawne 

osoby wymagają szczególnej 

opieki pielęgnia rskiej. Obejmuje ona pomoc 

w utrzymaniu niezależności od innych, wsparcie 

w chorobie. Zdolność do samoopieki, czyli 

sprawność czynnościową, należy utożsamiać 

z niezależnością w zaspokajaniu podstawowych 

potrzeb życiowych. Do potrzeb tych 

zaliczyć można: poruszanie się, odżywianie, 

kontrolowanie czynności fizjologicznych 

oraz utrzymanie higieny osobistej. Opieka 

długoterminowa obejmuje działania mające 

na celu wsparcie osób niesamodzielnych pod 

względem funkcjonowania w wykonywaniu 

podstawowych czynności. Zależność osób 

w podeszłym wieku od innych ma charakter 

trwały i pogłębia się wraz z upływem czasu. 

Poziom niezbędnej opieki długoterminowej 

jest uwarunkowany poziomem zależności 

funkcjonalnej. Zależność ta jest kategorią 

wielowymiarową, na którą składają się wiek, 

stopień utraty samodzielności oraz czynniki 

socjoekonomiczne. 

Wzrost liczby osób w podeszłym wieku, 

a zwłaszcza w okresie późnej starości, 

powoduje zwiększone zapotrzebowanie 

w zakresie opieki zdrowotnej i pielęgnacyjnej. 

Starzenie się społeczeństwa rodzi wiele 

pro blemów natury medycznej, społecznej 

i ekonomiczno-organizacyjnej. Światowa 

Orga nizacja Zdrowia zwraca uwagę na konieczność 

wsparcia działań podejmowanych 

w celu utrzymania wielokierunkowej aktywności 

osób w podeszłym wieku, która mogłaby 

zabezpie czyć tę populację przed złą kondycją 

psychospołeczną. 

Podstawowym świadczeniem, na 

jakie powinna móc liczyć osoba niezdolna 

do samodzielnego funkcjonowania, jest 

odpowiednia opieka długoterminowa. 

Mini sterstwo Zdrowia określa długotermi nową 

opiekę jako długookresową, ciągłą 

i profesjonalną pielęgnację i rehabilitację 

oraz kontynuację leczenia farmakologicznego 

i dietetycznego. Opieka ta może być 

reali zowana w zakładach opieki stacjonarnej 

lub w domu chorego. Według Grupy 

Roboczej ds. Przygotowania Ustawy 

o Ubezpieczeniu od Ryzyka Niesamodzielności 

przy Klubie Senatorów Platformy Obywatelskiej 

opieka długoterminowa to profesjonalne lub 

nieprofesjonalne, intensywne i długotrwałe 

usługi opiekuńcze i pielęgnacyjne, świadczone 

codzie nnie osobom niesamodzielnym 

(niezdolnym do samodzielnej egzystencji) 

w zakresie odżywiania, przemieszczania, 

pielęgnacji ciała, komunikacji oraz zaopatrzenia 

gospodarstwa domowego. W Polsce, zgodnie 

z Zarządzeniem Prezesa Narodowego Funduszu 

Zdrowia z dnia 18 grudnia 2013 r., świadczenia 

w warunkach stacjonarnych z zakresu opieki 

długoterminowej realizowane są w formie: 

zakładów opiekuńczo-leczniczych i zakładów 

pielęgnacyjno-opiekuńczych, określonych 

wspólnie nazwą „zakłady opiekuńcze”. Zgodnie 

z tym, do opieki długoterminowej zalicza się 

świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze oraz 

opiekę paliatywno-hospicyjną. Określono 

dość precyzyjnie tryb i zasady kierowania 

pacjentów do poszczególnych rodzajów 

usług oraz podstawowy pakiet należnych im 

świadczeń. Opieka stacjonarna powinna być 

sprawowana tylko w sytuacjach wyjątkowych, 

gdy opieka domowa jest utrudniona lub 

niemożliwa. Analizując sprawność w zakresie 

podstawowych czynności życia codziennego 

u 92 pacjentów po 65 roku życia, przebywających 

w zakładzie opiekuńczo-leczniczym 

w Rzeszowie, autorzy publikacji wykazali, że 

ponad połowę badanych stanowiły osoby 

całkowicie zależne (0 punktów w Skali Barthel). 

Badania te przeprowadzono w oparciu 

o metodę obserwacji, nie uwzględniono w nich 

jednak stopnia zaburzeń funkcji poznawczych. 

Powstanie ZOL w placówce SPZZOZ 

“Sanatorium” im. Jana Pawła II w Górnie 

miało na celu stworzenie jakościowego 

wzorca opieki długoterminowej. Atutem 

zakładu jest specyficzna lokalizacja. 

Położenie na terenie leśnym i izolacja 

od aglomeracji miejskiej eliminuje 

zanieczyszczenie przemysłowe środowiska. 

Leczenie w specyficznym mikroklimacie 

o walorach zdrowotnych, zapewniają lasy 

sosnowe wydzielające zdrowotne olejki 

eteryczne drzew iglastych. 

Opracowano założenia i standardy 

w zakresie szeroko pojętej opieki 

długoterminowej, łącząc w sobie nie tylko 

elementy ochrony zdrowia, ale także pomocy 

społecznej. Działania ukierunkowane są na 

poprawę dostępności i jakości świadczeń 

opieki zdrowotnej w zakresie geriatrii. Celem 

pracy w ZOL jest podtrzymanie, a jeżeli to 

możliwe poprawienie sprawności i zdrowia 

chorego, jak też przygotowanie pacjenta 

i jego rodziny do powrotu do warunków 

domowych. Placówka przeznaczona jest dla 



osób przewlekle chorych oraz osób, które 

przebyły leczenie szpitalne, mają ukończony 

proces diagnozowania leczenia operacyjnego 

i nie wymagają już dalszej hospitalizacji, 

jednak ze względu na stan zdrowia 

i stopień niepełnosprawności oraz brak 

możliwości samodzielnego funkcjonowania 

w środowisku domowym są niezdolne do 

samoopieki oraz wymagają kontroli lekarskiej, 

profesjonalnej pielęgnacji i rehabilitacji. 

Poprzez swoje działania ZOL dąży do 

wyeliminowania ryzyka powikłań zdrowotnych 

oraz osiągnięcia przez pacjenta i jego rodzinę 

(opiekuna) maksymalnej w danej jednostce 

chorobowej i stanie pacjenta, sprawności 

oraz samodzielności w rozwiązywaniu jego 

problemów. 

udzielać porad przez telefon oraz internet 

na temat problematyki osób starszych 

i niesamodzielnych. Teleopieka czynna jest 

7 dni w tygodniu. 

Personel medyczny podnosi 

swoje kwalifikacje z zakresu technik 

i zasad terapeutycznych, pielęgnacyjnych, 

podnoszenia i przenoszenia chorych. Sale 

chorych oraz inne pomieszczenia niezbędne 

podczas pracy z przewlekle chorymi są 

wyposażone w niezbędny sprzęt. W zakresie 

opieki stacjonarnej kryterium organizacji 

pracy zawiera skala Barthel, normy obsady 

kadrowej, metody pracy. Opiekę świadczą 

lekarze, pielęgniarki, fizjoterapeuci i personel 

pomocniczy. W stacjonarnej opiece 

długoterminowej w SPZZOZ “Sanatorium” 

W celu zapewnienia wysokiej jakości 

oferowanych usług oraz bezpieczeństwa 

pacjentów w ramach ZOL przewiduje się 

zakupienie sprzętu i wyposażenia dla potrzeb 

przygotowania rozbudowanego pawilonu nr 10 

do przyjęcia i opieki nad pacjentami z chorobą 

Alzheimera oraz z zespołami otępiennymi. 

Przewiduje się zakup sprzętu i wyposażenia 

medycznego oraz rehabilitacyjnego, w tym 

nowoczesnego urządzenia do suchych kąpieli 

CO₂, zestawu do terapii EEG Biofeedback 

oraz wyposażenia sali „Doświadczenia 

Świata”. Dokonuje się integracja funkcjonalna 

opieki zdrowotnej z opieką społeczną oraz 

dostosowanie zasad finansowania, w celu 

kompleksowego zaspokajania potrzeb ludzi 

starszych. Prowadzona jest edukacja w zakresie 

opieki nad osobami z zespołami otępiennym, 

kampania świadomościowa wśród młodzieży 

i studentów na temat problemów wieku 

podeszłego. 

Decyzję o przyjęciu do zakładu 

pielęgnacyjno-opiekuńczego i opiekuńczoleczniczego 

prowadzonego w formie 

niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej 

podejmuje kierownik zakładu w porozumieniu 

z lekarzem udzielającym świadczeń w tym 

zakładzie. Płatnik, którym jest Narodowy 

Fundusz Zdrowia w zakładzie opiekuńczoleczniczym 

i pielęgnacyjno-opiekuńczym, 


Postępowanie pielęgniarskie jest 

w Górnie pracuje: 41 pielęgniarek, 1 etatowy 

uzależnione od stadium choroby, nasilenia 

lekarz, 4 kontraktowych i 13 opiekunek. 

objawów chorobowych, stopnia samoopieki. 

Zadania, wynikające z poszczególnych funkcji 

Stosowane koncepcje pielęgnowania opierają 

zawodowych pielęgniarki, realizowane są 

się na modelu wg D. Orem: 

zgodnie z procesem pielęgnowania. Zespół 

• pielęgnowanie częściowo kompensacyjne 

(pacjent częściowo zdolny do opieki), 

• pielęgnowanie kompensacyjne (pacjent 

niezdolny do samoopieki). 

Uruchomiono także specjalistyczne dyżury 

pielęgniarek oraz psychologów pracujących 

w SPZZOZ “Sanatorium” w Górnie, którzy będą 

terapeutyczny ustala czas pobytu, cele 

i plany terapeutyczne, dokonuje podsumowań 

i korekt przyjętego działania. Przygotowano 

i wdrożono procedury opiekuńczo-lecznicze, 

z uwzględnieniem standardów opieki 

geriatrycznej, pozwalających na racjonalną 

opiekę nad osobami w podeszłym wieku.


NIEZBĘDNE DOKUMENTY 

DO PRZYJĘCIA CHOREGO DO ZOL 

decyzja emerytalna 

z ZUS, KRUS 

lub innej instytucji 

kwalifikacja 

pielęgniarska 

w skali Barthel 

zgoda na potrącanie 

70% dochodów 

za pobyt w ZOL 

wywiad pielęgniarki 

środowiskowej 

finansuje świadczenia zdrowotne – nie 

ponosi natomiast kosztów wyżywienia 

i zakwaterowania. Decyzje o skierowaniu do ZOL 

wydaje Dyrektor Zakładu SPZZOZ “Sanatorium” 

im. Jana Pawła II w Górnie. 

W 2015 roku w ZOL w SPZZOZ 

„Sanatorium” leczyło się 273 pacjentów 

(w tym 180 kobiet i 93 mężczyzn). 91 pacjentów 

przebywało z rozpoznanym otępieniem 

(w tym 61 z rozpoznaną chorobą Alzheimera). 

Chorych z liczbą punktów 0 w skali Barthel, 

(którzy uzyskali do 8 pkt. wg skali Glasgow 

i żywieni byli dojelitowo) było 38. W ZPO/ZOL 

przebywało 231 pacjentów z liczbą punktów 

0-40 w skali Barthel ze współczynnikiem 

korygującym 1,0. Natomiast chorych z liczbą 

punktów 0-40 w skali Barthel żywionych 

dojelitowo, ze współczynnikiem korygującym 

1,5 było 4. Największą grupę stanowili 

podopieczni w przedziale wiekowym od 85 do 

90 lat (127 chorych). Poniżej 65 roku życia było 

20 pacjentów. Średnia długość pobytu to 169,41 

dni, co stanowiło 93,86% obłożenia łóżkowego. 

Zestaw dokumentów wymaganych podczas 

przyjęcia do ZOL: 

• oświadczenie wraz z wykazem dokumentów, 

• podanie, 

• skala Barthel, 

• wniosek o wydanie skierowania, 

• wywiad pielęgniarski i zaświadczenie 

lekarskie, 

• skierowanie do ZOL, 

• skala Glasgow, 

• karta subiektywnej globalnej oceny stanu 

odżywienia SGA, 

• karta kwalifikacji dorosłych do żywienia 

pozajelitowego lub jelitowego. 

Najważniejszą istotą opieki długoterminowej 

jest zapotrzebowanie na stałą opiekę 

pielęgniarską. Należy pamiętać, że kontynuacja 

leczenia to świadczenie towarzyszące. 

Pielęgniarki muszą być świadome wyzwań 

oraz problemów współistniejących. Należy 

podejmować działania z zakresu promocji 

zdrowia czy też profilaktyki chorób, aby ich 

kompleksowość była na najwyższym możliwym 

poziomie. 


Piśmiennictwo i prezentacja u autora: 

zaświadczenie lekarskie wraz z posiadanymi 

kartami leczenia szpitalnego lub aktualnymi 

badaniami podstawowymi 

Renata Koziej 

Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej 

„Sanatorium” im. Jana Pawła II w Górnie, Polska 

tel.: +48 17771537


ELŻBIETA 

PŁONKA-PÓŁTORAK 

Samodzielny Publiczny Zespół 

Zakładów Opieki Zdrowotnej 



ROZDZIAŁ 2. 

OKIEM NEUROLOGA 

Wzrost populacji osób w wieku 

geriatrycznym we wprost proporcjonalny 

sposób jest związany ze 

wzrostem liczby pacjentów, u których wiek 

jest czynnikiem ryzyka samym w sobie. 

Z punktu widzenia neurologicznego możemy 

wskazać trzy grupy chorób neurologicznych, 

które mają swój początek w wieku podeszłym. 

Pierwszą grupę stanowią choroby skorelowane 

z ujawnieniem i rozwojem w procesie 

starzenia się. Należy tutaj myśleć o chorobach 

neuro-zwyrodnieniowych i naczyniowych. 

W skład chorób neuro-zwyrodnieniowych 

wchodzą przede wszystkim otępienia 

i choroby układu pozapiramidowego. Do 

chorób naczyniowych zaliczymy w głównej 

mierze udar mózgu. Drugą grupę stanowią 

choroby występujące w różnym wieku, 

charakteryzujące się specyficznymi objawami 

(także rokowaniem i leczeniem) w wieku 

podeszłym. Do schorzeń rozwijających się 

równie często w wieku rozwojowym, jak 

i w wieku podeszłym należy zaliczyć epilepsję. 

Do trzeciej grupy zaliczymy choroby rozwijające 

się w młodości. Wyszczególnić należy tutaj 

dystrofie mięśniowe, choroby demielinizacyjne, 

a także migreny. W wieku geriatrycznym ich 

początek ma zwyczajowo inną przyczynę. 

Pośród grupy chorób związanych z wiekiem, 

poważny problem stanowią otępienia. Przy 

współistniejącej tendencji wzrostowej 

ludzi powyżej 65 lat, należy spodziewać się 

stosunkowo wysokiego wzrostu zapadalności 

i rozpowszechnienia na chorobę Alzheimera 

wraz z innymi zespołami otępiennymi. 

Choroba Alzheimera (AD) – 

najczęstszy typ demencji (35-70%) – jest 

postępującą chorobą neurodegeneracyjną 

dotyczącą zaników korowych mózgu, ze 

współistnieniem charakterystycznych zmian 

neuropatologicznych (blaszek amyloidowych 

i splątków neurofibrylarnych). Do głównych 

czynników ryzyka zaliczamy między innymi: 

wiek powyżej 60 roku życia, płeć żeńską, niski 

poziom wykształcenia, cukrzycę, posiadanie 

spokrewnionego członka rodziny ze stwierdzoną 

chorobą Alzheimera. Na dzień dzisiejszy nie 

ma jednej powszechnie stosowanej metody 

leczenia, natomiast farmakoterapia ma za 

zadanie jedynie łagodzić objawy demencji oraz 

objawy psychopatologiczne. 

Wyniki badań epidemiologicznych 

analizujących chorobę Alzheimera wskazują, 

że w krajach rozwiniętych występuje ona 

u 5-7% osób po 65 roku życia, przy jednoczesnym 

podwojeniu rozpowszechnienia od 

65 roku życia. Każdego roku diagnozowanych 

jest około 4,5 mln nowych przypadków otępie- 



nia. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że 

liczba osób cierpiących na powyższe schorzenie 

w 2040 roku przekroczy 80 milionów. Jest to 

ukazanie wagi problemu, z jakim w kolejnych 

latach zmierzy się służba zdrowia na całym 

świecie. Dane epidemiologiczne dotyczące 

Stanów Zjednoczonych Ameryki wskazują, 

że w 2010 roku liczba pacjentów w wieku 

65 lat i starszych z rozpoznaną chorobą 

Alzheimera wynosiła 4,7 mln, natomiast 

pierwotnego o idiopatycznej etiopatogenezie, 

lecz może być również procesem wtórnym 

do infekcji, zespołów niedoborowych, 

wpływu czynników toksycznych, jak również 

przewlekłych lub nawracających epizodów 

niedokrwiennych. Powyższe schorzenia 

najczęściej mają nieuchronnie postępujący 

przebieg. Pośród objawów neurologicznych 

przeważają zaburzenia poznawcze o różnym 

stopniu nasilenia oraz objawy dysfunkcji układu 

typowe dla choroby Picka aktualnie są tylko 

u nieznacznego odsetka chorych, a jej kluczowe 

cechy (ciała Picka i obrzęknięte neurony) 

mogą występować poza obszarami zajętymi 

w przebiegu otępienia czołowo-skroniowego. 

FTD stanowi przyczynę 12% rozpoznawanych 

przypadków otępienia. Według różnych źródeł 

chorobowość FTD w grupie 45–64-latków 

wynosi 15 na 100 000, w grupie wiekowej 60–69 

lat 9,4 na 100 000, natomiast w grupie 70–79- 

autosomalnym dominującym. Charakterystyka 

kliniczna przedstawia się następująco: czas 

trwania choroby od 6 do 8 lat, powszechne 

występowanie rodzinne (40-50%), zaburzenia 

zachowania, zaburzenia funkcji wykonawczych 

oraz zmiany w zakresie mowy i języka, 

objawy neurologiczne zwykle nieobecne we 

wczesnym stadium choroby, zmiany w obrębie 

płatów czołowo-skroniowych, szczególnie 

widoczne w obrazowaniu czynnościowym. 


w 2050 roku liczba ta może osiągnąć nawet 13,8 

pozapiramidowego. Pozostałe objawy kliniczne 

latków 3,8 na 100 000. Ogólnie szacuje się 

W zakresie objawów behawioralnych występują: 

mln. Według powyższych prognoz, przy braku 

są wyrazem uszkodzenia struktur układu 

występowanie jednego przypadku FTD na każde 

obniżony krytycyzm, odhamowanie społeczne, 

odkrycia i zastosowania skutecznych środków 

nerwowego i nakładają się na objawy osiowe, 

cztery przypadki choroby Alzheimera. Rodzinne 

sztywność myślenia, hiperoralność, zachowania 

zapobiegawczych, w najbliższych 40 latach licz- 

tworząc jednostki chorobowe o różnorodnej 

występowanie FTD dotyczy około 30–50% 

stereotypowe i perseweracyjne, zachowania 

ba osób z chorobą Alzheimera wzrośnie prawie 

symptomatologii. Do najczęstszych chorób 

przypadków i jest związane z dziedziczeniem 

utylizacyjne, impulsywność, zaburzenia 

trzykrotnie. Badania analizujące skalę otępienia 

neurozwyrodnieniowych należą choroba 

w Polsce wykazały, że jego rozpowszechnienie 

Alzheimera i choroba Parkinsona. Do 

w populacji osób powyżej 65 roku życia wynosi 

od 5,7% do 10%. Bazując na tych wynikach 

badań, liczbę chorych z otępieniem można 

szacować na poziomie 300 000-500 000. 

Choroby neurodegeneracyjne zaliczane 

są do dużej grupy chorób neurologicznych, 

w których dochodzi do znacznych uszkodzeń 

wybranych grup neuronów tworzących układy 

anatomiczno-funkcjonalne. Konsekwencją tego 

jest współistnienie objawów neurologicznych 

oraz zróżnicowanego tempa narastania 

zmian. Neurodegeneracja należy do procesu 

pozostałych, często spotykanych schorzeń 

zaliczamy: 

OTĘPIENIE CZOŁOWO-SKRONIOWE 

(FTD) 

1 

które jest postępującą chorobą zwyrodnienio 

wą ośrodkowego układu nerwowego, przede 

wszystkim kory przedczołowej oraz przedniej 

skroniowej. Pierwotnie otępienie czołowoskroniowe 

historycznie nazywane było chorobą 

Picka, jednakże zmiany histopatologiczne 

Według różnych źródeł, 

chorobowość FTD w grupie 

45–64-latków wynosi 

15 na 100 000, w grupie 

wiekowej 60–69 lat 9,4 na 

100 000, natomiast w grupie 

70–79-latków 3,8 na 100 000. 

12% 

rozpoznawalnych 

przypadków otępienia 

spowodowanych 

jest przez FTD


uwagi, nadmierne zaabsorbowanie ciałem, 

niecierpliwość. Do objawów afektywnych 

zaliczamy: depresję i myśli samobójcze, 

lęk, obojętność emocjonalną, amimię, brak 

spontaniczności, hipochondrię. Ponadto 

występują zaburzenia mowy (stopniowe 

zubożenie i redukcja mowy, stereotypie 

werbalne, echolalia, perseweracje, w późnym 

stadium mutyzm), orientacja przestrzenna 

i praksja, objawy somatyczne (wczesne 

odruchy deliberacyjne, wczesne nietrzymanie 

moczu, niskie i labilne ciśnienie krwi, późno 

objawy pozapiramidowe). W badaniach 

diagnostycznych występuje prawidłowy 

zapis EKG, w badaniach neuroobrazowych 

zmiany w obrębie płatów czołowych i/lub 

w przedniej części płatów skroniowych, 

w badaniach neuropsychologicznych wyraźne 

obniżenie wyników w testach czołowych przy 

braku głębokich zaburzeń pamięci, zaburzeń 

mowy typu afatycznego i funkcji wzrokowoprzestrzennych. 

Do objawów wykluczających 

rozpoznanie zaliczamy: nagły (udarowy) 

początek, początek choroby związany 

z urazem głowy, wczesne głębokie zaburzenia 

pamięci, wczesne zaburzenia orientacji 

przestrzennej, błądzenie w otoczeniu, wczesną 

głęboką apraksję, mowę logokloniczną 

z łatwym gubieniem wątku, mioklonie, objawy 

Zmiany w rejonie przedniej części kory 

obręczy prowadzą do apatii i spadku napędu. 



opuszkowe, ataksję móżdżkową, choreo atetozę, 

wczesne nieprawidłowości w EEG, badania 

neuroobrazowe (przewaga zmian w tylnej 

części mózgu, liczne ogniska niedokrwienne), 

badania laboratoryjne wskazujące na SM, AIDS, 

opryszczkowe zapalenie mózgu i inne. Wariant 

czołowy FTD cechuje się impulsywnością, 

odhamowaniem, brakiem wglądu, a także 

zaburzeniami koncentracji uwagi wynikającymi 

ze zmian zanikowych w obrębie kory czołowo- 

SD mowa jest płynna, odznaczająca się 

ubogim słownictwem i pustką informacyjną. 

Szczególną trudnością jest wyszukiwanie nazw. 

Pojawiające się w SD zaburzenia zachowania 

przypominają zaburzenia występujące 

w wariancie czołowym. Obraz afazji postępującej 

niefluentnej wskazuje na dominujące 

zaburzenia płynności mowy przy jednoczesnym 

zachowanym jej rozumieniu. Wypowiedzi 

odznaczają się nieprawidłowościami 

pozytonowej tomografii emisyjnej PET ukazuje 

zaburzenia metabolizmu glukozy w obrębie 

płatów czołowych i skroniowych, świadcząc 

o zmniejszonej aktywności tych rejonów. 

Powyższe nieprawidłowości u wszystkich 

pacjentów obejmują obszar brzusznoprzyśrodkowej 

kory czołowej, będący rejonem 

najwcześniejszych zmian chorobowych. Badania 

immunohistochemiczne wyszczególniają 4 

typy zmian: mikrowakuolizację bez wtrętów 

i zdolnościach przestrzennych. Otępienie 

czołowo-skroniowe jest jednostką chorobową 

postępującą przewlekle, trwającą przeciętnie 

10 lat, przy jednoczesnym krótszym przeżyciu 

chorych z rozpoznaniem o wczesnym 

początku. Kluczowym determinantem zgonu 

pacjentów z FTD jest zaburzenie połykania, 

prowadzące do zachłystowego zapalenia 

płuc. Ponadto odnotowuje się znaczną ilość 

zgonów z niewyjaśnionych przyczyn. Krótszy 


oczodołowej. Zmiany w rejonie przedniej 

gramatycznymi i opuszczeniami. Ubytkom 

wewnątrzneuronalnych; 

mikrowakuolizację 

czas przeżycia stwierdza się w postaci FTD 

części kory obręczy prowadzą do apatii 

mowy towarzyszą zaburzenia czytania 

z obecnością ubikwitynowych wtrętów 

współistniejącej z chorobą neuronu ruchowego. 

i spadku napędu. W zaburzeniach zachowania 

i pisania, a w późnym stadium do mogą 

wewnątrzneuronalnych, a także dystrofię 

W praktyce klinicznej w leczeniu objawowym 

pojawiają się częste zachowania aspołeczne, 

dołączyć zaburzenia zachowania, występujące 

aksonów II warstwy kory mózgu w obrębie 

najczęściej zaleca się leki przeciwpadaczkowe 

stereotypie, perseweracje i kompulsje. 

w formie jednego z trzech wariantów: 

płatów czołowych, skroniowych oraz 

(karbamazepina i kwas walproinowy) oraz 

Hiperoralność, zwiększony apetyt na słodycze 

wzmożonej pobudliwości, odhamowania, 

w obrębie zakrętu zębatego, astrocytarną 

neuroleptyki (preferowane neuroleptyki 

czy też zmiany aktywności seksualnej 

apatii, obniżenia napędu, stępienia emocji 

gliozę transkortykalną z tau-dodatnimi 

atypowe ze względu na profil działań 

mogą przybierać postać zespółu Klüvera- 

i afektu oraz zachowania stereotypowego 

wtrętami wewnątrzneuronalnymi (ciała Picka) 

niepożądanych). Dobór optymalnej terapii 

Bucy’ego. Unikalną cechą tych zaburzeń 

z współistniejącym wzmożeniem napięcia 

oraz obrzęknięte achromatyczne neurony 

farmakologicznej jest zadaniem wyjątkowo 

są zachowania utylizacyjne, polegające na 

mięśniowego. W zakresie diagnostyki otępienia 

– komórki Picka; mikrowakuolizację z tau- 

skomplikowanym. Brak skuteczności donepe- 

nieodpartej potrzebie używania przedmiotów 

czołowo-skroniowego, rezonans magnetyczny 

dodatnimi wtrętami wewnątrzneuronalnymi 

zilu oraz niewielka skuteczność rywastygminy 

znajdujących się w polu widzenia, zgodnie z ich 

wykazuje obecność zmian zanikowych płatów 

i pęczki tau-dodatnich włókien w komórkach 

uniemożliwiają efektywne leczenie inhibitorami 

przeznaczeniem. Otępienie semantyczne (SD), 

czołowych i/lub skroniowych. W badaniu 

glejowych oraz w obrębie istoty białej. Ponadto 

acetylocholinoesterazy. 

będące jednym z wariantów FTD, charakteryzuje 

się przede wszystkim zaburzeniami pamięci 

semantycznej i słownej przy jednocześnie 

zachowanej pamięci epizodycznej. Dodatkowo 

występująca prozopagnozja jest związana 

tomograficznym emisyjnym pojedynczych 

fotonów SPECT uwidacznia się zmniejszenie 

perfuzji okolic czołowych i skroniowych. 

Obecność zmian w obrazie SPECT jest 

konsekwencją występowania zaburzeń 

u chorych z FTD stwierdza się zaburzenia 

funkcji wykonawczych takich jak: planowanie, 

sądzenie, rozwiązywanie problemów, uwaga, 

myślenie abstrakcyjne, przy względnie dobrze 

zachowanej percepcji wzrokowej, pamięci 

Leki nasilające przewodnictwo 

serotoninergiczne, zazwyczaj nie 

przynoszą istotnej poprawy stanu 

klinicznego pacjenta. 

z zajęciem prawej kory skroniowej. W przebiegu 

neuropsychiatrycznych. Natomiast badanie


OTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGO 

2 

jest chorobą neurodegeneracyjną, będącą 

drugą – po chorobie Alzheimera – przyczyną 

otępienia. Za przyczynę choroby uważa się 

mutacje w genach SNCA oraz SNCB, kodujących 

synukleinę A i synukleinę B. Obraz kliniczny 

stanowią trzy dominujące grupy objawów: 

• psychiczne, do których zaliczamy omamy 

wzrokowe (szczegółowe i plastyczne, 

charakterystyczne w tej postaci otępienia), 

usystematyzowane urojenia o treści 

paranoidalnej, omamy inne niż wzrokowe 

(m.in. słuchowe). Obserwowana jest także 

nadwrażliwość na klasyczne neuroleptyki 

– ryzyko wystąpienia złośliwego zespołu 

neuroleptycznego. 

• neurologiczne, takie jak demencja czy 

zespół parkinsonowski, charakteryzujący 

się akinezją przy braku drżenia. Parkinsonizm 

w przebiegu tej jednostki chorobowej 

jest symetryczny (co różnicuje klasyczną 

chorobę Parkinsona). Stosunkowo często 

występują upadki, co może skutkować 

najczęstszym powikłaniem – złamaniem 

szyjki kości udowej. Dochodzi także do 

omdleń oraz przejściowych zaburzeń 

świadomości. 

• poznawcze, związane z zaburzeniami 

uwagi, czynności wykonawczych 

i wzrokowo-przestrzennych bez 

ubytku pamięci krótkoterminowej. 

Charakterystyczny jest fluktuacyjny 

stan czynności poznawczych i znaczne 

zmiany poziomu uwagi i kontaktu. 

W badaniach pozytonowej tomografii 

emisyjnej i tomografii emisyjnej 

pojedynczych fotonów obserwowany 

jest zmniejszony wychwyt transporterów 

dopaminy w jądrach podkorowych. 

W opisywanym rodzaju otępienia widoczne 

są ciała zbudowane z alfa-synukleiny zwane 

ciałami Lewy’ego (nie są patognomoniczne 

dla tego schorzenia), zlokalizowane w korze 

nowej i układzie limbicznym. Rozpoznanie 

oparte jest na kryteriach klinicznych, do 

których należą: 

• cechy główne, takie jak: otępienie, 

postępujące zaburzenia poznawcze, 

znaczny regres funkcjonowania pacjenta 

na poziomie zawodowym i społecznym, 

zaburzenia pamięci, pojawiające się 

w trakcie postępu choroby, deficyty 

uwagi, funkcji czołowo-podkorowych 

i wzrokowo-przestrzennych; 

• cechy podstawowe, czyli zmienny 

przebieg zaburzeń poznawczych, 

powtarzające omamy wzrokowe oraz 

objawy zespołu parkinsonowskiego; 

• cechy wspomagające, do których 

zaliczamy: cykliczne upadki i omdlenia, 

przemijające zaburzenia świadomości 

o nieznanej etiologii, wzmożone zaburzenia 

wegetatywne (hipotonia ortostatyczna, 

nietrzymanie moczu), usystematyzowane 

urojenia, depresja, omamy niewzrokowe; 

• cechy sugerujące, takie jak: zespół zaburzeń 

zachowania podczas fazy REM snu, znaczna 

nadwrażliwość na neuroleptyki, niski 

wychwyt transportera dopaminy w jądrach 

podkorowych w badaniach obrazowych; 

• cechy zmniejszające prawdopodobieństwo 

rozpoznania, czyli potwierdzenie badaniami 

neuroobrazowymi lub badaniem 

przedmiotowym choroby naczyniowej 

mózgu, rozpoznanie choroby ośrodkowego 

układu nerwowego lub ogólnoustrojowej, 

pojawiający się po raz pierwszy życiu 

zespół parkinsonowski w stadium 

zaawansowanego otępienia. 

Na podstawie powyższych cech – zaliczanych 

do kryteriów McKeitha – rozpoznanie jest 

możliwe, gdy występuje przynajmniej jedna 

cecha główna + jedna cecha podstawowa 

lub cecha główna + ≥1 cecha sugerująca; 



rozpoznanie prawdopodobne, gdy występuje 

cecha główna + ≥2 cechy podstawowe lub 

cecha główna + ≥1 cecha sugerująca + ≥1 

cecha podstawowa. Rozpoznanie ostateczne 

można postawić wyłącznie po potwierdzeniu 

w badaniu histopatologicznym. W zakresie 

terapii otępienia z ciałami Lewy’ego, aktualnie 

nie ma możliwości skutecznego leczenia 

przyczynowego choroby. Akceptowalnym 

działaniem terapeutycznym jest ordynowanie 

inhibitorów acetylocholino esterazy oraz 

antagonistów receptora NMDA (celem poprawy 

funkcji poznawczych). Pewną skuteczność 

posiada także piracetam. W leczeniu objawów 

wytwórczych stosuje się atypowe neuroleptyki 

(olanzapinę) lub inne medykamenty takie jak: 

karbamazepina czy walproiniany. Rokowanie 

jest poważne z racji postępującego procesu 

choroby. Pacjenci z otępieniem z ciałami 

Lewy’ego, wymagają stałego nadzoru i opieki. 

OTĘPIENIE NACZYNIOPOCHODNE 

3 

którego wspólną składową jest pierwotnie 

naczyniowa przyczyna. Termin dotyczy 

wszystkich postaci zaburzeń poznawczych 

– od łagodnych do ciężkich – które 

towarzyszą lub wynikają z naczyniowych 

chorób mózgu. Istnieje tutaj podział na: 

naczyniopochodne łagodne zaburzenia 

poznawcze oraz otępienie naczyniopochodne. 

Naczyniopochodne zaburzenia poznawcze 

mogą być konsekwencją udaru mózgu, mnogich 

zawałów korowych i podkorowych mózgu, 

choroby małych naczyń krwionośnych mózgu 

z współistnieniem uszkodzenia istoty białej, 

stanu zatokowego lub krwotoku mózgowego. 

Otępienie poudarowe jest jednym z najlepiej 

epidemiologicznie poznanych postaci 

otępienia naczyniopochodnego. Dotyczy ono 

około 16-30 % chorych w czasie do 3 miesięcy 

od wystąpienia udaru. Ryzyko rozwoju 

naczyniopochodnych zaburzeń poznawczych 

u osób, które przebyły udar mózgu jest średnio 

od 2 do 10 razy większe w odniesieniu do osób 

nieobciążonych naczyniowymi chorobami 

układu nerwowego. Wśród opisanych chorych, 

równocześnie wzrasta ryzyko rozwoju 

Alzheimera. Wskaźnik rozpowszechnienia 

oscyluje na poziomie 1-2,4% w populacji 

powyżej 65 roku życia, natomiast zapadalność 

wynosi od 1,5 do 39 przypadków na 1000 osób 

na rok, jednocześnie wzrastając w starszych 

grupach wiekowych. Zmiany niedokrwienne 

stanowią podłoże neuropatologiczne 

choroby. Zaliczamy do nich: ogniska udarowe 

w obszarze unaczynienia jednej dużej tętnicy, 

zawały zatokowe, zawał końcowych odcinków 

dużych naczyń tętniczych, rozlane i ogniskowe 

uszkodzenia istoty białej, zawał niekompletny, 

a także ich kombinacje lub wspólne 

występowanie. W progresie choroby ważna 

jest wielkość i lokalizacja niedokrwienia. 

Obecność zmian miażdżycowych dużych 

i małych naczyń tętniczych, duże i małe ogniska 

udarowe oraz zmiany demielinizacyjne istoty 

białej, powinny być potwierdzone w badaniu 

neuropatologicznym. Naczyniopochodne 

zaburzenia poznawcze klasyfikowane są 

następująco: 

A. sporadyczne naczyniopochodne zaburzenia 

poznawcze: 

• łagodne naczyniopochodne zaburzenia 

poznawcze: 

»» 

otępienie poudarowe, 

»» 

korowe otępienie naczyniopochodne 

(otępienie wielozawałowe), 

»» 

otępienie z udarami miejsc strategicznych, 

»» 

otępienie z hipoperfuzji, 

»» 

otępienie pokrwotoczne, 

• podkorowe otępienie naczyniopochodne, 

• otępienie spowodowane specyficznymi 

arteriopatiami, 



• otępienie mieszane. 

B. genetycznie uwarunkowane 

naczyniopochodne zaburzenia poznawcze. 

Łagodne naczyniopochodne zaburzenia 

poznawcze charakteryzują się niewielkimi 

deficytami funkcji poznawczych związanych 

z naczyniową chorobą mózgu. Obejmują 

zaburzenia poznawcze nie tylko pamięci 

o różnym stopniu zaawansowania (od 

najłagodniejszych nie spełniającym kryteriów 

otępienia). Wiele źródeł podaje łagodne 

naczyniopochodne zaburzenia poznawcze 

jako bardzo częste (dotyczy połowy chorych) 

zjawisko poudarowe. Najczęściej stwierdzanymi 

zaburzeniami funkcji poznawczych jest 

gonitwa procesów myślowych, liczenie, 

funkcje wykonawcze i uwaga. Do najrzadszych 

zaliczamy zaburzenia orientacji i pamięci. 

Zaburzenia funkcji wykonawczych oraz pamięci 

u opisywanej grupy osób najlepiej korelują 

z ryzykiem rozwoju otępienia. 

Kolejnym rodzajem otępienia 

naczyniopochodnego jest otępienie 

poudarowe, obejmujące: korowe otępienie 

naczyniopochodne, otępienie z hipoperfuzji, 

otępienie pokrwotoczne oraz otępienie 

z udarami miejsc strategicznych. Korowe 

otępienie naczyniopochodne jest związane 

z obecnością licznych korowo zlokalizowanych 

ognisk niedokrwiennych. Otępienie 

z hipoperfuzji jest konsekwencją uszkodzenia 

ośrodkowego układu nerwowego wywołanego 

zaburzeniami krążenia mózgowego 

w wyniku niewydolności ogólnoustrojowego 

krążenia. Otępienie pokrwotoczne jest 

związane ze stanami po krwotoku mózgowym 

i podpajęczynówkowym. Otępienie 

z udarami miejsc strategicznych dotyczy 

przede wszystkim udarów umiejscowionych 

w obrębie wzgórza, zakrętu obręczy, zakrętu 

kątowego, wzgórza i podstawy płatów 

czołowych. Najczęściej występującą postacią 

jest podkorowe otępienie naczyniopochodne, 

wynikające z choroby małych naczyń. Prowadzi 

ona do klinicznego rozpoznania stanu 

zatokowego lub choroby Binswangera, czego 

neuropotalogicznym odpowiednikiem są 

zawały zatokowe i zmiany w istocie białej zwane 

leukoaraiozą. Objawami manifestowanymi 

w powyżej opisywanym stanie są zaburzenia 

chodu i równowagi, zaburzenia dysuryczne 

(przy ich występowaniu bez otępienia, 

określane są jako podkorowa niedokrwienna 

choroba naczyniowa bez otępienia). Otępienie 

mieszane jest rzadziej rozpoznawaną 

postacią otępienia naczyniopochodnego. 

Dotyczy ono współwystępowania patologii 

alzheimerowskiej i naczyniowej, co częściowo 

jest związane ze wspólnych patomechanizmów. 

Badania naukowe potwierdzają znaczący udział 

patologii naczyniowej w chorobie Alzheimera, 

w tym choroby małych naczyń i mikrozawałów, 

jednocześnie wskazując na współistnienie 

wzajemnego nakładania choroby Alzheimera 

i otępienia naczyniopochodnego. Przyczyną 

uszkodzenia naczyń u sporej liczby przypadków 

choroby Alzheimera jest amyloidowa 

angiopatia, będąca przyczyną otępienia 

niezależną od obecności blaszek starczych 

i zmian neurowłókienkowych. Czynniki ryzyka 

o podłożu naczyniowym (nadciśnienie tętnicze, 

cukrzyca, miażdżyca, choroba niedokrwienna 

serca, palenie tytoniu) są również związane 

z częstszym występowaniem choroby 

Alzheimera. We wczesnym okresie rozwoju 

naczyniopochodnych zaburzeń poznawczych 

możemy zaobserwować: zaburzenia myślenia 

abstrakcyjnego, możliwości szybkiej 

zmiany tematów myślowych, dynamiki 

przygotowywania zadań i pamięci operacyjnej, 

zaburzenia funkcji wykonawczych, uwagi 

i opracowywania zapamiętanego materiału. 

Często odmienna lokalizacja, wielkość oraz 

czas powstania ognisk uszkodzenia decyduje 

o zróżnicowaniu przebiegu i obrazu, a tym 

samym o gorszym rokowaniu leczniczym. 

Niejednokrotnie obserwowany jest skokowy 



przebieg deficytu poznawczego z jednoczesnym, 

kolejno pojawiającym się nowym deficytem 

poznawczym. Współwystępowanie udaru, 

zespołu depresyjnego, nadciśnienia 

tętniczego, cukrzycy i chorób sercowych może 

skutkować rokowniczo niekorzystnie. Wpływ 

czynników ryzyka naczyniowego na powstanie 

naczyniowych zaburzeń poznawczych jest 

inny w najstarszej grupie wiekowej. Źródła 

naukowe donoszą o protekcyjnym wpływie 

hipercholesterolemii na rozwój otępienia, 

nasilenia zaburzeń poznawczych oraz 

śmiertelności. Typowym obrazem klinicznym 

kolejnego rodzaju otępienia naczyniowego – 

otępienia podkorowego – jest: spowolnienie 

przetwarzania informacji, osłabienie pamięci, 

trudności formowania celów, planowania, 

realizacji i zapoczątkowania zadań oraz 

myślenia abstrakcyjnego. Powyższe zaburzenia 

stanowią kliniczny opis zespołu zaburzeń 

funkcji wykonawczych, który należy odnieść do 

czołowo-podkorowych kręgów neuronalnych. 

Występowanie zaburzeń pamięci jest 

umiarkowane. Charakterystyczne w otępieniu 

podkorowym są także objawy pozapiramidowe 

takie jak: spowolnienie ruchowe, wzmożenie 

napięcia mięśniowego, zaburzenia chodu 

i postawy, zaburzenia dysuryczne, upadki, 

dysfagia, dyzartria, zaburzenia zachowania, 

osobowości i nastroju, labilność emocjonalna 

oraz zespoły psychopatologiczne. W badaniach 

neuroobrazowych – tomografii komputerowej 

i rezonansie magnetycznym – można 

uwidocznić rozlane zmiany w istocie białej. 

Poudarowe otępienie w przebiegu udaru 

strategicznego charakteryzuje się gwałtownym 

przebiegiem z nagłym początkiem zaburzeń 

pamięci oraz zaburzeniami świadomości. 

Powyższy zespół należący do grupy otępień 

naczyniopochodnych, opisano wyniku 

obserwacji pacjentów z niewielkim zawałem 

lakunarnym, obejmującym dolną część 

kolanka torebki wewnętrznej. Obraz zaburzeń 

neuropsychologicznych jest uzależniony od 

lokalizacji ogniska uszkodzenia. Zaburzenia 

przedniej części krążenia mózgowego 

powodują zaburzenia funkcji wykonawczych, 

niedokrwienie tylnej części krążenia (głównie 

lewej półkuli i płata skroniowego) prowadzi 

do deficytu pamięci, nieme klinicznie udary 

w obrębie wzgórza wiążą się z zaburzeniami 

pamięci, natomiast zmiany w lokalizacji 

podwzgórzowej prowadzą do osłabienia 

szybkości wykonywania procesów myślowych. 

Zaburzenia funkcji poznawczych, wynikające 

z całościowej hipoperfuzji mózgowej, mogą 

klinicznie manifestować chorobę Alzheimera 

z powoli postępującą progresją objawów. 

Kluczowymi badaniami diagnostycznymi 

w rozpoznaniu naczyniopochodnych zaburzeń 

poznawczych są tomografia komputerowa 

oraz rezonans magnetyczny, pozwalające 

uwidocznić lokalizację, wielkość oraz stopień 

nasilenia naczyniopochodnych zmian istoty 

szarej i białej. W etiologii znaczącą rolę 

pełnią transkranialne badania dopplerowskie, 

a także badania duplex tętnic szyjnych 

i kręgowych. Pozwalają one na ocenę dynamiki 

przepływów krwi oraz morfologii ścian 

naczyń. Uzupełnieniem oceny morfologicznej 

są czynnościowe badania neuroobrazowe 

pozytonowej tomografii emisyjnej oraz 

tomografii emisyjnej pojedynczych fotonów, 

uwidaczniające mózgowe obszary zaburzonego 

przepływu krwi i metabolizmu. Przy ogólnym 

braku skutecznego leczenia, pewną nadzieję 

dają inhibitory acetylocholinesterazy. 

Donepezil, rivastigmina i galantamina są 

bezpiecznymi, dobrze tolerowanymi i nade 

wszystko skutecznymi lekami, których 

efekt jest uzależniony od wielkości dawki. 

Skute-czniejszy efekt terapeutyczny 

w wymiarze globalnym można osiągnąć 

stosując pierwotne i wtórne postępowanie 

prewencyjne. Wczesne poudarowe zaburzenia 

poznawcze u części pacjentów przybierają 

korzystny przebieg, będąc samoistnie 

całkowicie lub częściowo odwracalnymi. 

Prewencja pierwotna naczyniopochodnych 

zaburzeń poznawczych jest związana 

z leczeniem lub unikaniem modyfikowalnych 

czynników ryzyka, do których należą: 

nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, dyslipidemia, 

palenie tytoniu, brak lub niska aktywność 

fizyczna oraz niedobór witaminy B12 i kwasu 

foliowego. Skuteczność działań prewencyjnych 

jest uzależniona od ich wdrożenia w środkowych 

dekadach życia. 

ZANIK WIELOUKŁADOWY 

4 

należy do sporadycznych chorób 

zwyrodnieniowych ośrodkowego układu 

nerwowego o obrazie klinicznym zależnym od 

lokalizacji i nasilenia uszkodzenia. Wyróżniamy 

dwa podtypy kliniczne oraz trzy podtypy 

histopatologiczne. Trudności rozpoznania 

różnicowego są związane z podobieństwem 

obrazu klinicznego w początkowym stadium 

zaniku wieloukładowego oraz innych zespołów 

parkinsonowskich, w tym choroby Parkinsona 

i postępującego porażenia nadjądrowego. 

Zanik wieloukładowy jest stosunkowo rzadką 

jednostką chorobową zwyrodnieniową 



ośrodkowego i autonomicznego układu 

nerwowego, należącą do atypowych zespołów 

parkinsonowskich. Trudność jednoznacznego 

postawienia diagnozy jest widoczna nawet 

w wyspecjalizowanych ośrodkach, gdzie nawet 

20% rozpoznań jest postawionych błędnie. 

Celowość prawidłowego postawienia diagnozy 

wynika z możliwości przygotowania pacjenta 

i jego opiekunów w zakresie rokowania 

i przebiegu choroby. Początek zachorowania 

zaniku wieloukładowego przypada średnio 

około 53 roku życia, mężczyźni i kobiety chorują 

równie często. Ogólna częstość występowania 

choroby szacowana jest na 1,94 - 4,4 / 100 000 

zespołów parkinsonowskich. Etiologia jest 

idiopatyczna, niemniej pewną rolę mogą 

odgrywać czynniki środowiskowe oraz 

genetyczne. Postęp choroby jest stosunkowo 

szybki, przy średnim czasie przeżycia 9 lat. 

W zaawansowanym stadium pacjent jest 

unieruchomiony w łóżku, z dużego stopnia 

zaburzeniami mowy i połykania. Główną 

przyczyną zgonu jest zachłystowe zapalenie 

płuc. W diagnostyce badanie histopatologiczne 

potwierdza ostateczne rozpoznanie zaniku 

wieloukładowego. Pełne rozpoznanie opiera 

się na analizie i stwierdzeniu występowania 

objawów w czterech głównych obszarach: 

W zaawansowanym 

stadium pacjent jest 

unieruchomiony 

w łóżku, z dużego 

stopnia zaburzeniami 

mowy i połykania. 


populacji, stanowiąc około 10% wszystkich 

I. ZABURZENIA AUTONOMICZNE I ODDAWANIA 

II. PARKINSONIZM: 

III. ZABURZENIA MÓŻDŻKOWE: 

MOCZU: 

• objawy: 

• objawy: 

• objawy: 

»» 

spowolnienie ruchowe, 

»» 

ataksja chodu, 

»» 

niedociśnienie ortostatyczne (spadek 

ciśnienia tętniczego o 20/0 lub 0/10 mmHg), 

»» 

nietrzymanie moczu lub niepełne 

opróżnianie pęcherza. 

• kryterium rozpoznania: 

»» 

ortostatyczny spadek ciśnienia tętniczego 

(o 30/0 lub 0/15 mmHg po 3 min. od pionizacji) 

lub nietrzymanie moczu (i zaburzenia 

erekcji u mężczyzn) lub oba. 

»» 

sztywność, 

»» 

niestabilność postawy (niespowodowana 

pierwotnymi zaburzeniami widzenia, przedsionkowymi, 

móżdżkowymi lub czucia 

głębokiego), 

»» 

drżenie (posturalne, spoczynkowe lub oba). 


»» 

spowolnienie ruchowe plus co najmniej 

1 objaw z pozostałych trzech. 

»» 

ataksja mowy, 

»» 

ataksja kończyn, 

»» 

oczopląs utrzymujący się przy ruchach 

gałek ocznych. 


»» 

ataksja chodu plus co najmniej 1 objaw 

z pozostałych trzech. 

IV. OBJAWY PIRAMIDOWE: 

• objawy: 

»» 

objaw Babińskiego i wygórowanie odruchów.


Do kryteriów wykluczających 

zanik wieloukładowy zaliczamy: początek 

objawów przed 30 r.ż., dodatni wywiad 

rodzinny w kierunku podobnego schorzenia, 

choroby układowe lub inne identyfikowalne 

przyczyny objawów, występowanie omamów 

niezwiązanych z przyjmowanymi lekami, 

zespół otępienny rozpoznany zgodnie 

z kryteriami DSM, znacznego stopnia zwolnienie 

pionowych ruchów sakkadowych lub porażenie 

nadjądrowe gałek ocznych, ogniskowe 

objawy korowe (afazja, objaw obcej kończyny, 

objawy lokalizujące uszkodzenie w korze 

ciemieniowej), wyniki badań dodatkowych 

(metabolicznych, molekularnych, genetycznych, 

obrazujących) wskazujące na możliwość 

innej przyczyny powyżej opisanych objawów. 

Brak możliwości leczenia przyczynowego 

nie zamyka drogi do częściowej poprawy stanu 

pacjenta. W zaburzeniach oddawania moczu, 

konieczne jest leczenie częstych infekcji 

dróg moczowych. Zalecana jest diagnostyka 

urologiczna w celu oceny czynności mięśnia 

wypieracza moczu i zwieracza cewki 

moczowej przed próbą podawania leków 

cholinolitycznych. Zastosowanie cewnika do 

pęcherza moczowego lub cewnika nadłonowego 

może okazać się niezbędne na pewnym 

etapie choroby. 

W przypadku hipotonii ortostatycznej 

ważne jest działanie niefarmakologiczne, 

obejmujące unikanie nagłej pionizacji, brania 

gorących kąpieli i spożywania gorących 

posiłków oraz nadmiernego wysiłku fizycznego, 

spanie z uniesioną głową i tułowiem pod 

kątem 30-40°, wzrost dobowego spożycia 

płynów i soli kuchennej, a także noszenie 

elastycznych pończoch. Ewentualne leczenie 

farmakologiczne dotyczy podawania leków 

zwiększających objętość płynów wewnątrz 

łożyska naczyniowego (fludrokortyzon) lub 

leków sympatykomimetycznych zwiększających 

opór naczyń (midodryna, efedryna). Kluczową 

rolę pełni dieta ze zwiększoną ilością błonnika 

i płynów, środki przeczyszczające, czopki 

glicerynowe oraz na pewnym etapie stosowanie 

przeczyszczających wlewek doodbytniczych. 

Przy współistnieniu niestabilności postawy 

i upadków, zasadnym jest zwrócenie uwagi 

pacjenta na sposób zmiany pozycji ciała oraz 

– jeżeli konieczne – ordynacja balkoniku 

ortopedycznego. Rehabilitacja ruchowa, 

mowy, zajęciowa mogą wpłynąć korzystnie na 

stan kliniczny pacjenta. Pomoc psychologiczna 

dla chorych i ich opiekunów może okazać się 

niezbędna. 

POSTĘPUJĄCE PORAŻENIE 

PONADJĄDROWE 

5 

należy do rzadkich chorób 

neurodegeneracyjnych z grupy tauopatii. 

Objawy zespołu przypominają chorobę 

Parkinsona we wczesnym jej stadium. 

W mózgowiu obserwowany jest postępujący 

zanik, glejoza oraz zwyrodnienienie 

neurofibrylarne komórek nakrywki 

śródmózgowia, istoty czarnej i niekiedy 

kory płatów skroniowych. W wyniku zaników 

dochodzi do poszerzenia III i IV komory mózgu. 

Częstość choroby szacuje się na 6,5:100 000, 

z przewagą występowania w starszym wieku 

w 6. dekadzie życia. Do typowych objawów 

możemy zaliczyć: sztywność mięśniową 

(osiową), Bradykinezję (spowolnienie 

ruchowe), zaburzenia ruchomości gałek 

ocznych (początkowo kierunku pionowego 

– objaw Parinauda, a następnie wszystkich 

kierunków), dystoniczne odchylenie 

głowy ku tyłowi, zespół psychoorganiczny 

o charakterze demencji podkorowej ze 

spowolnieniem intelektualnym (bradyfrenia), 

dysfazją, trudnościami w wykonywaniu 

złożonych czynności. Postępujące porażenie 

ponadjądrowe nieodwracalnie prowadzi 

do całkowitego unieruchomienia. Mediana 

przeżycia oscyluje poniżej 6 lat od momentu 

postawienia rozpoznania. Pełne rozpoznanie 

choroby odbywa się na podstawie kryteriów 

podstawowych (wiek powyżej 40 lat, postępujący 

przebieg, oftalmoplegia nadjądrowa) 

oraz kryteriów dodatkowych (częste upadki 

występujące od początku przebiegu choroby, 

spowolnienie ruchowe i psychiczne, dyzartria 

i (lub) dysfagia, sztywność mięśni, zwłaszcza 

osiowa, zespół płata czołowego. Brak 

skutecznego leczenia jest wspólną cechą 

wymienionych chorób neurodegeneracyjnych. 

Skuteczność stosowania lewodopy, agonistów 

amantadyny i dopaminy jest wątpliwa. 

Postęp choroby prowadzi nieodwracalnie 

do unieruchomienia pacjenta i konieczności 

żywienia parenteralnego. Przyczyną śmierci 

są powikłania związane z unieruchomieniem 

pacjenta. 

W przebiegu choroby Alzheimera 

dochodzi do stopniowej, a następnie pełnej 

zależności od osób sprawujących opiekę. 

Dane statystyczne dotyczące osób z AD 

w Polsce informują, że nawet 90% wszystkich 

chorych zostaje pod opieką swoich 

bliskich w domu. Przy braku możliwości 

dalszego funkcjonowania w warunkach 

domowych, istnieje konieczność wdrożenia 



24-godzinnego nadzoru, wielodyscyplinarnej 

opieki oraz systematycznego leczenia przy 

współistniejącym progresie procesów 

demencyjnych. Fachową opiekę należy tutaj 

traktować w kategoriach jednej z form leczenia. 

Pacjenci z ciężką demencją (wg Skali 

Ogólnej Deterioracji – GDS Reisberg, poziom 

6), wymagają kompleksowej opieki, dotyczącej 

między innymi: 

• pomocy przy myciu, ubieraniu, braku 

utrzymywania czystości, 

• pomocy przy utrzymaniu czystości, 

• pomocy w podróżowaniu (choć zdarza się, 

że pacjent trafi do znanego mu miejsca). 

Ponadto opisywana grupa pacjentów ma 

problemy z uświadomieniem sobie znacznej 

większości ostatnich wydarzeń i doświadczeń 

życiowych, występują trudności w liczeniu od 

1 do 10 (zarówno w przód, jak i do tyłu), rytm 

dzienny jest często zaburzony. Permanentnie 

występują także zmiany dotyczące sfery 

osobowości i emocji. Możemy tu wyszczególnić: 

• aktywność urojeniową – oskarżanie 

współmałżonka, że jest oszustem bądź 

obcą podszywającą się osobą, rozmowa 

z nieistniejącymi osobami lub z własnym 

odbiciem w lustrze; 

• kompulsje – np. natrętnie powtarzane 

czynności mycia; 

Pacjenci z ciężką demecją 

wymagają kompleksowej opieki. 



• objawy lękowe, podniecenie lub zachowania 

agresywne, uprzednio nie występujące; 

• abulia poznawcza – brak chęci do działania, 

wynikający z braku możliwości skupienia 

myśli przez czas wystarczający do podjęcia 

decyzji co do kierunku działań. 

Pacjenci w najcięższym etapie demencji (wg 

Skali Ogólnej Deterioracji – GDS Reisberg, 

poziom 7) tracą zdolność jasnej wypowiedzi 

werbalnej – choć początkowo są jeszcze 

w stanie wypowiadać własne słowa i tworzyć 

zdania. Pacjent stopniowo zatraca podstawowe 

umiejętności psychomotoryczne takie jak 

np. zdolność do chodzenia. Potocznie można 

pokusić się o stwierdzenie, że mózg nie jest 

już w stanie mówić ciału, co ma ono robić. 

W dalszym ciągu współwystępuje nietrzymanie 

moczu i stolca, istnieje konieczność pomocy 

w myciu i jedzeniu. Dodatkowo uwidaczniają 

się ogólne i ogniskowe objawy neurologiczne. 

Kwalifikacja pacjenta z AD do 

wyspecjalizowanego ośrodka opiekuńczoleczniczego 

jest poparta specjalistyczną 

diagnozą neurologiczno-psychiatryczną na 

podstawie wyników tomografii komputerowej 

i rezonansu magnetycznego głowy, testów 

biochemicznych z wyłączeniem innych 

przyczyn ogólnoustrojowych demencji oraz 

chorób współistniejących. 

W momencie czynności związanych 

z przyjmowaniem pacjenta do ośrodka, 

wykonywane są: 

• podstawowe pomiary antropometryczne 

(masa, wzrost), 

• pomiary podstawowych parametrów 

życiowych (ciśnienie tętnicze krwi, częstość 

pracy serca), 

• wywiad z opiekunami osoby chorej, 

• ocena internistyczna z RTG płuc oraz EKG, 

• pobieranie krwi żylnej do badań 

laboratoryjnych, 

• ustalenie farmakoterapii oraz diety. 

Kolejnym etapem jest badanie neurologiczne, 

farmakoterapia zaburzeń behawioralnych 

w AD oraz ustalenie planu działań 

terapeutycznych. Nie bez znaczenia są także: 

• badania psychologiczne z oceną stopnia 

otępienia, 

• konsultacja rehabilitacyjna z ustaleniem 

planu fizjoterapeutycznego, 

• konsultacja ze specjalistą terapii zajęciowej, 

• psychiatryczna konsultacja, jeżeli zachodzi 

taka konieczność. 

W interdyscyplinarnej codziennej pracy 

z pacjentem z chorobą Alzheimera istotna 

jest opieka pielęgniarska wraz z jej ewaluacją. 

Pomiary podstawowych parametrów 

życiowych czy też aktualnie uzupełniany kontakt z ich rodziną. Istotne są także 

raport pielęgniarski stanowią cenną działania edukacyjne, organizowanie spotkań 

wskazówkę planowania kierunku dalszego informacyjnych i szkoleń dla pracowników. 

postępowania. Uzupełnieniem codziennych Z punktu widzenia codziennej 

działań pielęgniarskich jest badanie lekarskie opieki, ważne jest podejmowanie czynności 

(min. 2x w tygodniu). W razie zaistnienia profilaktycznych, terapeutycznych oraz 

konieczności częstszego badania lekarskiego pielęgnacyjnych. Pomoc w przygotowywaniu 

czy też konsultacji farmakologicznej, pacjenci i spożywaniu posiłków, wykonywaniu 

z AD powinni mieć dostęp do lekarza pełniącego codziennych czynności higienicznych, 

24-godzinny dyżur. Istnieje także możliwość zażywaniu leków, działań profilaktycznych 

konsultacji specjalistycznej (kardiologicznej, bądź leczenia istniejących odleżyn – to tylko 

internistycznej, pulmonologicznej) na miejscu wąski wycinek codziennego zaspokajania 

bądź transportu pacjenta do przychodni lub podstawowych ludzkich potrzeb. Dodatkowo, 

szpitala o danym stopniu referencyjności. dla prawidłowego funkcjonowania 

W trosce o dobrostan psychospołeczny 

pacjenta z AD, należy dbać o bezpieczeństwo 

podopiecznego z AD, kluczową rolę odgrywa 

terapia zajęciowa, w tym: muzykoterapia, 

i poprawę zaburzonej chorobowo orientacji, wspólny śpiew, rozmowy, biblioterapia, 

korygować zaburzenia behawioralne metodami artystyczne prace ręczne, ćwiczenia 

niefarmakologicznymi, zachowywać stabilność i stymulacja funkcji poznawczych. Spoiwem 

środowiska (ci sami opiekunowie, te same łączącym wszechstronność opieki powinna 

miejsca, spokojna atmosfera), przejawiać być terapia logopedyczna. 

postawę zrozumienia dla pacjenta, umożliwiać 


Lek. med. Elżbieta Płonka-Półtorak 


„Sanatorium” im. Jana Pawła II w Górnie, Polska 

e-mail: elapp13@wp.pl 



HALINA SZCZYRSKA 

Samodzielny Publiczny 

Zespół Opieki Zdrowotnej 



Wramach oddziału dla osób 

z otępieniem zakładu opiekuńczoleczniczego, 

wiodącym profilem 

chorobowym są otępienia naczyniowe 

i mieszane, schorzenia ogólnoustrojowe 

oraz deficyty neurologiczne związane 

z długotrwałym niedotlenieniem. Otępienie 

związane z nabytymi chorobami mózgu 

możemy podzielić na naczyniopochodne 

(w znacznej mierze poudarowe), uszkodzenia 

pourazowe, wodogłowie normotensyjne oraz 

schorzenia ogólnoustrojowe. Do tych ostatnich 

(w przebiegu których mogą wystąpić objawy 

otępienne) zaliczamy: 

charakteryzujące się przewagą utraty 

elektrolitów, skutkujące obniżeniem 

ciśnienia osmotycznego osocza poniżej 

280 mmol/kg wody, 

• izotoniczne (izoosmolarne) – wynikające 

z utraty równoważnych ilości wody 

i elektrolitów (ciśnienie osmotyczne osocza 

w normie, ok. 280-290 mmol/kg wody). 

Najważniejszym składnikiem osocza, 

warunkującym jego osmolarność, jest sód, 

natomiast zmiany stężenia jonów sodu 

w osoczu stanowią odzwierciedlenie zmian 

osmolarności, zachodzących w płynach 

ustrojowych (przy prawidłowym poziomie 


ROZDZIAŁ 3. 

OKIEM INTERNISTY 

ZABURZENIA GOSPODARKI 

WODNO-ELEKTROLITOWEJ 

1 

w zależności od charakteru zaburzeń równowagi 

wodno-elektrolitowej, wpływających na 

molalność płynów ustrojowych, wyróżniamy 

następujące rodzaje odwodnienia: 

• hipertoniczne (hiperosmolarne) – związane 

z większą utratą wody niż elektrolitów, 

prowadzącą do wzrostu ciśnienia 

osmotycznego osocza powyżej 290 mmol/ 

kg wody, 

• hipotoniczne (hipoosmolarne) – 

stężenia glukozy i mocznika). Analiza stopnia 

nawodnienia pacjenta powinna być oparta 

na danych badania podmiotowego, wynikach 

badania przedmiotowego oraz wynikach badań 

dodatkowych. Wywiad powinien uwzględniać 

pytania o wymioty, biegunki, obfite pocenie 

się w ostatnim czasie, uczucie pragnienia, 

suchości w jamie ustnej czy też poziom 

diurezy. Badanie przedmiotowe powinno być 

nastawione na osłabienie elastyczności skóry 

(skóra ciastowata), suchość błon śluzowych 

i skóry w okolicach pachowych i pachwinowych, 

obniżenie ciśnienia tętniczego w pozycji 

stojącej (zwanej hipotonią ortostatyczną), 

zmniejszenie napięcia gałek ocznych. Badania


dodatkowe obejmują m.in.: morfologię krwi 

(erytrocyty, hemoglobina, hematokryt, MCV 

i MCHC), stężenie sodu i białka całkowitego 

w osoczu. Niedobory wody u osób wieku 

geriatrycznego występują znacznie częściej 

niż są rozpoznawane. Postępujące z wiekiem 

pogorszenie funkcji narządów i obniżanie 

rezerw homeostazy powodują, że nawet 

nieznaczne zaburzenia gospodarki wodnoelektrolitowej 

mogą zapoczątkowywać proces 

zaliczamy: ból i zawroty głowy, tachykardię, 

zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia, 

uczucie osłabienia, utratę elastyczności 

skóry i zapadnięte oczy, zaparcia, skłonność 

do upadków. Ich niska swoistość wynika 

z ogólnego przypisywania ich starości czy też 

mylnie interpretowana jako charakterystyczne 

dla przebiegu chorób w podeszłym wieku. 

W przypadku osób starszych, najczęstszym 

zaburzeniem wodno-elektrolitowym jest 

że u osób w podeszłym wieku dochodzi do 

zmniejszenia aktywności przedniej kory 

środkowego zakrętu obręczy (obszaru mózgu 

odpowiedzialnego za zaspokojenie pragnienia). 

Oprócz tego stwierdzono, że wraz z wiekiem 

spada wrażliwość nerwów obwodowych 

w jamie ustnej, gardle, przełyku i żołądku, które 

są przekaźnikiem informacji do mózgu na temat 

objętości przyjętych płynów i mają wpływ 

na wytwarzanie przez podwzgórze wazopresy- 

wody przez przewód pokarmowy (biegunki), 

skórę i płuca (u chorych gorączkujących) oraz 

nerki (moczówka prosta, cukromocz, przewlekła 

niewydolność nerek). Wraz z upływem lat, 

kluczowy narząd homeostazy, tj. nerki, traci 

swoja sprawność czynnościową. Upośledzeniu 

ulega ich zdolność do zagęszczania moczu, 

spada o ok. 30-50% filtracja kłębuszkowa. 

Odwodnienie hipertoniczne jest uzależnione 

od stopnia hipowolemii oraz czasu, w jakim 


chorobowy lub prowadzić do zaostrzenia 

odwodnienie hipertoniczne. Spowodowane jest 

ny (hormonu decydującego o regulacji 

się rozwinęło. Obserwowane są: suchość błon 

chorób współistniejących, wymagając często 

przeważnie deficytem podaży wody, głównie na 

molalności płynów ustrojowych). Innymi 

śluzowych i skóry, tachykardia, hipotensja, 

leczenia w warunkach szpitalnych. Do mało 

skutek upośledzenia fizjologicznego odruchu 

przyczynami hipertonicznego odwodnienia 

skąpomocz oraz zaburzenia ze strony 

swoistych objawów klinicznych odwodnienia 

pragnienia. Badania neuroobrazowe wykazują, 

u starszych pacjentów są: nadmierna utrata 

ośrodkowego układu nerwowego (splątanie, 

Wraz z wiekiem spada 

wrażliwość nerwów 

obwodowych 

w jamie ustnej, gardle, 

przełyku i żołądku.


niepokój, pobudzenie, omamy). Długotrwałe 

odwodnienie hipertoniczne może skutkować 

zmianami martwiczymi w naczyniach 

krwionośnych OUN, zakrzepicy i ogniskowej 

martwicy tkanki nerwowej. Leczenie 

odwodnienia hipertonicznego jest związane 

z uzupełnieniem niedoboru wody płynami 

bezelektrolitowymi (woda lub niesłodzona 

herbata podawana doustnie, 5% glukoza 

dożylnie). Istniejącego niedoboru płynów nie 

należy uzupełniać zbyt gwałtownie, zwłaszcza 

w sytuacji postępujących zaburzeń gospodarki 

wodno-elektrolitowej. 

ZABURZENIA METABOLIZMU 

2 

szczególnie istotny problem stanowią 

zaburzenia metabolizmu glukozy. W Polsce 

wskaźnik chorobowości na cukrzycę u osób 

wieku geriatrycznego (po 65 roku życia) wynosi 

8,6%, co jest wartością dwukrotnie większą niż 

w populacji ogólnej. W tej grupie pacjentów 

częstość występowania cukrzycy sięga nawet 

25-30%, z czego około 95% przypadków stanowi 

cukrzyca typu 2. Około połowa pacjentów nie 

ma świadomości o współistnieniu choroby, 

co znacząco opóźnia postawienie diagnozy 

w czasie. Średni czas od wystąpienia cukrzycy 

typu 2 do jej rozpoznania klinicznego określany 

jest na 9-12 lat. Powyższy fakt jest związany 

z jej skąpo objawowym charakterem w tej 

grupie wiekowej, a typowe dla zaburzeń 

metabolizmu glukozy objawy mogą być 

tłumaczone innymi schorzeniami. Pacjenci 

z cukrzycą w wieku podeszłym stanowią 

interdyscyplinarny problem terapeutyczny 

i wymagają indywidualizacji leczenia. W okresie 

późnej starości (po 80 roku życia) obserwuje się 

często nie tylko współistnienie wielu chorób, 

ale również polifarmakoterapię. Podczas terapii 

długofalowej należy uwzględnić przewidywaną 

długość życia, istniejące powikłania 

cukrzycy, choroby współwystępujące, 

zaburzenia neuropsychiatryczne czy też 

potencjalną zdolność chorego i jego rodziny 

do przestrzegania zalecanego leczenia. 

Wyznaczanie celów terapeutycznych w tej 

grupie chorych powinno być osiągane w sposób 

powolny i ostrożny. Szczególną uwagę należy 

zwrócić na ryzyko hipoglikemii. Ma ona bowiem 

niekorzystny wpływ na funkcje ośrodkowego 

układu nerwowego. Ponadto, hipoglikemia 

może wywoływać groźne zaburzenia rytmu 

serca oraz zaburzenia równowagi, prowadzące 

do niekontrolowanych upadków, urazów 

i złamań. Do czynników ryzyka hipoglikemii 

u osób wieku geriatrycznego należy zaliczyć: 

zaawansowany wiek, wielochorobowość, 

polipragmazja, upośledzenie funkcji nerek 

i wątroby, przewlekłe i częste hospitalizacje, 

występowanie hipoglikemii w wywiadzie, zły 

stan odżywienia, stosowanie pochodnych 

sulfonylomocznika oraz insuliny oraz brak 

wyraźnego odczuwania objawów hipoglikemii. 

Brak badań randomizowanych w tej grupie 

wiekowej oraz obawa przed niedocukrzeniem 

wiążą się z niższym poziomem intensywnego 

leczenia i do opóźnionego wdrażania 

insulinoterapii. Polskie Towarzystwo 

Diabetologiczne podkreśla, że nadrzędnym 

celem leczenia chorych na cukrzycę 

w starszym wieku jest dążenie do poprawy 

lub utrzymania dotychczasowej jakości 

życia. Priorytetowe znaczenie ma unikanie 

hipoglikemii, przy jednoczesnym zmniejszaniu 

objawów hiperglikemii. Dodatkowo, jeżeli 

u chorego na cukrzycę przewiduje się przeżycie 

szacowane na dłużej niż 10 lat, należy dążyć do 

stopniowego wyrównania cukrzycy, przyjmując 

jako docelową wartość HbA1c ≤7%. W sytuacji 

wieloletnich cukrzyków (>20 lat) w wieku >70 

lat i istotnymi powikłaniami o charakterze 

makroangiopatii (przebyty zawał serca lub 

udar mózgu), docelową wartością HbA1c jest 


mięśniowymi, niewydolnością serca 

oraz z większą umieralnością z przyczyn 

sercowo-naczyniowych i ogólną. Ostatnie 

badania potwierdziły fakt, że subkliniczna 

niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko 

choroby niedokrwiennej serca i zgonu tylko u 

osób poniżej 65 r.ż., natomiast nie wykazano 

powyższej zależności u osób powyżej 65 roku 

życia. Leczenie klinicznej niedoczynności 

tarczycy zwykle nie budzi żadnych zastrzeżeń, 

natomiast prowadzone są dyskusje nad 

podejmowaniem leczenia niedoczynności 

tarczycy subklinicznej. Przy braku 

jednoznacznego konsensusu co do wartości 

TSH, będącego wskazaniem do leczenia 

nadczynności tarczycy należy podejmować 

w sytuacji stężenia TSH w surowicy poniżej 

0,1 mIU/l. W wieku geriatrycznym przyczyną 

nadczynności tarczycy są najczęściej wole 

guzowate (podczas gdy w populacji młodych 

osób dominuje choroba Gravesa-Basedowa). 

W takiej sytuacji leczeniem z wyboru jest 

terapia radiojodem po uzyskaniu eutyreozy 

poprzez podanie tyreostatyku. Zabieg 

strumektomii może być rozważany jedynie 

u osób z bardzo dużym wolem, współistnieniem 

objawów uciskowych lub przy podejrzeniu raka 

tarczycy. Przewlekłe leczenie tyreostatykiem 

może być prowadzone jedynie u osób trwale 

unieruchomionych w łóżku. 


(zwłaszcza u osób w wieku podeszłym), to 

TSH (niezależnie od obecności przeciwciał 

przeciwtarczycowych), obniżenia stężenia FT3 

i wzrostu stężenia rT3, podczas gdy stężenie FT4 

pozostaje na niezmiennym poziomie. Trudność 

interpretacji uzyskanych wyników wiąże się 

z faktem występowania u osób starszych licznych 

chorób przewlekłych i stosowaniem wielu 

leków. Częstość występowania niedoczynności 

tarczycy określona jest na 1-10% populacji do 

60 roku życia i 20% po 60 roku życia, natomiast 

nadczynność tarczycy szacowana jest na około 

2% populacji dorosłych. Inne źródła podają 

częstość rozpowszechnienia subklinicznej 

niedoczynności tarczycy w populacji 

ogólnej na poziomie 4-10%, a subklinicznej 

nadczynności tarczycy na poziomie 0,6-16% 

populacji. Częstość ta jest wyższa u osób wieku 

geriatrycznego, zwłaszcza u kobiet, a różnice 

w wynikach poszczególnych badań wiążą się 

między innymi ze zróżnicowanym zaopatrzeniem 

populacji w jod – na obszarach o dużej ilości 

jodu częściej występuje niedoczynność 

tarczycy. Subkliniczna niedoczynność 

tarczycy jest związana z wyższym ryzykiem 

sercowo-naczyniowym, pogorszeniem funkcji 

poznawczych, zaburzeniami nerwowo- 

według większości wytycznych leczenie jest 

zalecane przy stężeniu przekraczającym 

10 mIU/l. Nadczynność tarczycy u osób 

starszych może być częstsza z powodu 

występowania u nich zmian guzowatych 

tarczycy, z których duża część ma charakter 

guzów autonomicznych. Zwiększa ona ryzyko 

choroby wieńcowej i umieralności w tej grupie 

chorych. Ponadto wiąże się z upośledzeniem 

funkcji poznawczych, trzykrotnie wyższym 

ryzykiem migotania przedsionków, 

osteoporozy u kobiet po menopauzie, demencji 

i choroby Alzheimera. Leczenie subklinicznej 

SCHORZENIA 

HEMATOLOGICZNE 

4 

według Krajowego Rejestru Nowotworów, 

spośród wszystkich zarejestrowanych 

pacjentów połowa to osoby powyżej 

65 roku życia. Nowotwory hematologiczne są 

specyficzną dziedziną onkologii. Z jednej strony 

schorzenia te dotykają nawet bardzo małe dzieci, 

z drugiej strony właśnie osoby w podeszłym 

wieku. Największa liczba zachorowań dotyczy 

białaczki limfatycznej, chłoniaków, szpiczaka


plazmocytowego oraz białaczek szpikowych. 

Seniorzy, z racji wieku, dodatkowego 

obciążenia chorobami współistniejącymi 

i gorszego funkcjonowania poszczególnych 

narządów, wymagają odrębnego postępowania 

także w aspekcie dostępu do nowoczesnych 

technologii medycznych. Zastosowanie 

nowych leków u osób wieku geriatrycznego 

wymaga dokładnego zaprogramowanego 

leczenia wspomagającego, ustalenia właściwej 

dawki, dobrania odpowiedniej do wieku 

uzyskania wyleczenia oraz choroby, w których 

mimo stosowania agresywnych metod nie 

możemy uzyskać trwałego wyleczenia. 

Wyzwanie stanowi obiektywizm oceny, czy 

mamy do czynienia z sytuacją, w której możemy 

się pokusić o leczenie radykalne, czy z taką, 

w której strategię leczenia należy ukierunkować 

na poprawę jakości życia, jego wydłużenie, lecz 

niekoniecznie wyleczenie nowotworu (z braku 

możliwości). 


kombinacji leków oraz sposobu ich stosowania. 

W Polsce nadal brakuje optymalnych zaleceń i 

standardów dotyczących leczenia nowo tworów 

hematoonkologicznych u osób starszych. 

5 

ZESPOŁY NIEDOBOROWE 

Aktualnie podczas kwalifikacji do leczenia 

coraz powszechniej stosowane są kryteria inne 

niż wiek metrykalny, oceniające ogólny stan 

chorego, wydolność poszczególnych narządów 

i tzw. całościową ocenę geriatryczną. Bardzo 

ważną kwestią jest nie tylko sama długość 

życia chorego, ale także jego jakość. W dobie 

XXI wieku, w przypadku części nowotworów 

hematologicznych możemy mówić nie o chorobie 

śmiertelnej, lecz o chorobie przewlekłej czy 

nawet uleczalnej. Choroby nowotworowe, 

a zwłaszcza onkohematologiczne, możemy 

ogólnie podzielić na dwie grupy: choroby 

o przebiegu agresywnym z możliwością 

częstym problemem seniorów są zespoły 

niedoborowe wynikające z niewłaściwej 

diety, problemów zdrowotnych oraz 

przewlekłych chorób. Pewną rolę odgrywają 

także ograniczenia psychologiczne (nawyki 

i przyzwyczajenia) oraz warunki ekonomiczne 

starszych osób. Podstawowym celem żywienia 

starszych osób jest pokrycie bieżących potrzeb 

organizmu, opóźnienie procesu starzenia oraz 

profilaktyka chorób. Wyniki badań potwierdzają 

znaczący wpływ prawidłowego żywienia 

w prewencji chorób często występujących 

w tej populacji, takich jak: osteoporoza, choroby 

sercowo-naczyniowe, rak okrężnicy. W starszym


wieku dochodzi do istotnego zachwiania 

równowagi w funkcjonowaniu organizmu. Obok 

zmian w układzie krążenia, szkieletowym, 

nerwowym czy odpornościowym, pogarsza 

się także wydajność układu pokarmowego. 

Zmniejszenie wydzielania soków trawiennych 

i obniżenie perystaltyki jelit powoduje 

nasilenie niestrawności, występowanie 

naprzemienne biegunek czy zaparć oraz utratę 

apetytu. Dieta osób wieku geriatrycznego musi 

być modyfikowana w taki sposób, aby zapewnić 

odpowiednią podaż substancji odżywczych 

i nie dopuścić do rozwoju negatywnych skutków 

złego żywienia. Szczególną uwagę należy 

zwrócić na niepełnosprawność starszych 

osób, suchość w jamie ustnej, utrudnione 

połykanie, braki w uzębieniu, depresja czy 

konieczność stałego przyjmowania leków. 

Celem zminimalizowania ryzyka zaburzeń 

związanych z odżywianiem, należy zwrócić 

uwagę na regularne dostarczanie pokarmów 

o określonym składzie jakościowym, 

w odpowiednich proporcjach i ilościach. 

Znamienną cechą wieku podeszłego jest 

mniejsza ilość wydzielanej śliny jako wynik 

ograniczenia aktywności gruczołów ślinowych. 

Zanik kubków smakowych prowadzi do gorszej 

percepcji smaku, co w połączeniu z mniejszą 

ilością śliny skutkuje suchością w jamie ustnej, 

obniżającą walory smakowe spożywanych 

pokarmów. Zmiany w obrębie jamy ustnej 

wynikają z przewlekłych stanów zapalnych. 

Ubytki w uzębieniu czy nieprawidłowe 

protezowanie mogą powodować upośledzenie 

żucia i połykania, a co za tym idzie 

ograniczać wybór pokarmów i zwiększać 

ryzyko niedożywienia. Obserwowane jest 

zmniejszenie ilości wydzielanego kwasu 

żołądkowego i enzymów w jelicie cienkim 

oraz upośledzenie motoryki (prowadzące do 

zaburzeń trawienia i wchłaniania substancji 

odżywczych). Zaburzenia zmysłu węchu, 

wzroku i słuchu, stałe przyjmowanie leków, 

stany depresyjne, zła sytuacja ekonomiczna 

większości osób w wieku podeszłym – to 

tylko niektóre z czynników utrudniających 

zachowanie prawidłowej diety w tym okresie 

życia. Powyższe uwarunkowania istotnie 

rzutują na słabą kondycję psychofizyczną 

tych osób. Przestrzeganie zasad żywienia 

oraz dbanie o jakość spożywanych pokarmów 

są podstawowymi warunkami prawidłowego 

funkcjonowania ustroju i zachowania zdrowia 

na długi czas. Higiena żywienia osób starszych 

określa warunki niezbędne do realizacji 

prawidłowego odżywiania. Ważny jest nie tylko 

odpowiedni dobór produktów zaspakajających 

zapotrzebowanie osób żywionych, jakość 

tych produktów i ich prawidłowe rozłożenie 

na posiłki, ale także warunki przyrządzania, 

podawania i spożywania posiłków. Spadek masy 

mięśniowej zachodzący w procesie starzenia 

może powodować obniżenie zapotrzebowania 

na białko. Zmniejszenie rezerw ustrojowych 

i spowolnienie metabolizmu protein 

powoduje, że norma dostarczanego białka 

u osób starszych jest wyższa w porównaniu 

do osób młodych. Rekomendowaną normą 

białka dostarczonego w diecie seniorów jest 

1g/kg masy ciała. Powyższa ilość powinna być 

zwiększona w trakcie ostrej lub zaostrzenia 

przewlekłej choroby. Niedostateczna 

podaż białka może generować trudności 

terapeutyczne. Niewłaściwe proporcje białka 

oraz tłuszczy i węglowodanów mogą stać 

się przyczyną niedożywienia energetycznobiałkowego. 

Obserwowane jest także 

nieuzasadnione, nadmierne spożywanie 

tłuszczów znacznie przekraczające zalecane 

normy żywieniowe. Otyłość u ludzi starszych 

nie jest tak powszechna jak u młodych osób, 

aczkolwiek blisko 20% osób powyżej 65 roku 



życia ma nadwagę. Ryzyko przedwczesnego 

zgonu wśród seniorów potwierdzono 

w przypadku otyłości. Jak wynika z badań, 

nieznaczna nadwaga w granicach 25-30 

BMI wydaje się być czynnikiem korzystnie 

wpływającym na stan zdrowia osób starszych. 

Istotnym wydaje się określenie prawidłowego 

stosunku kwasów tłuszczowych nasyconych 

do jedno- i wielonienasyconych. Znajomość 

i prawidłowy dobór produktów zawierających 

poszczególne rodzaje kwasów tłuszczowych 

jest podstawą do profilaktyki chorób układu 

sercowo-naczyniowego i poprawy jakości życia 

starszych chorych. W starszym wieku zmniejsza 

się przyswajalność składników mineralnych 

i witamin. W celu uzupełnienia zapotrzebowania 

na niedoborowe składniki, zasadnym jest 

uwzględnienie w diecie warzyw i owoców. 

Takie minerały jak wapń, cynk, żelazo, magnez, 

selen czy chrom z uwagi na często stwierdzane 

zespoły niedoborowe, powodują konieczność 

przestrzegania zasad ich podaży w pożywieniu 

oraz wdrożenia ich suplementacji. Z powodu 

powszechnych zmian w układzie kostnostawowym 

i postępującej osteopenii, znaczącą 

rolę odgrywa uzupełnianie wapnia i fosforu. 

Głównym źródłem wapnia w pożywieniu jest 

mleko i przetwory mleczne. Także niektóre 

warzywa, produkty zbożowe i wytwarzane 

z nich mąki, makarony pieczywo, sardynki, 

śledzie oraz rośliny fasolowe mogą być 

cennym źródłem wapnia. Braki fosforu można 

minimalizować szukając produktów zbożowych 

czy przetworów mlecznych. Prawidłowa 

przemiana wapniowo-fosforanowa zachodzi 

w obecności witaminy D, zwiększająca 

wchłanianie wapnia do 30-40%, a fosforu 

do 80%. Deficyt witaminy D może upośledzić 

mineralizację szkieletu i stanowić podstawowy 

czynnik patogenezy przyspieszonego ubytku 

masy kostnej u osób wieku geriatrycznego. 

Suplementacja witaminy D w dawkach 800- 

1000 IU/dobę może zmniejszyć ryzyko złamań 

nawet o 25-30% przy jednoczesnej redukcji 

ryzyka upadków o 35-72%. W podeszłym wieku 

wzrasta także zapotrzebowanie na witaminy: A, 

C, D, E, beta-karoten i kwas foliowy. Witamina 

E usprawnia funkcje układu immunologicznego 

i może powodować obniżenie ryzyka zakażeń. 

Jej niedobór w diecie odgrywa zasadniczą rolę 

w rozwoju zaburzeń zmysłu węchu i smaku. Braki 

kwasu foliowego mogą być manifestowane 

ograniczeniem procesów poznawczych i pamięci 

oraz depresją. Witamina C i jej suplementacja 

wskazana jest szczególnie w sytuacji trudnego 

gojenia się owrzodzeń czy odleżyn. Oprócz 

powyższego, suplementacja umiarkowanych 

dawek witaminy C, B2, B12 i kwasu foliowego 

może być elementem opóźniającym ujawnienie 

się oraz postęp kliniczny choroby Alzheimera. 

CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA 

6 

konsekwencją procesu starzenia się 

człowieka jest szereg zmian strukturalnych 

i czynnościowych zachodzących w jego 

organizmie, dotyczących także układu sercowonaczyniowego. 

Jednocześnie wraz z wiekiem 

zwiększa się częstość występowania chorób 

układu krążenia, które u osób po 65 r.ż. są 

główną przyczyną zgonu. Zróżnicowanie zjawisk 

zależnych od fizjologicznego procesu starzenia 

się i objawów chorobowych związanych 

z podeszłym wiekiem często przysparza wiele 

trudności, bowiem nakładając się na siebie 

powodują odmienność zarówno mechanizmów 

patofizjologicznych, jak i klinicznej prezentacji 

schorzeń kardiologicznych. Do najczęściej 

występujących chorób układu krążenia wieku 

geriatrycznego można zaliczyć: nadciśnienie 

tętnicze, chorobę wieńcową, migotanie 

przedsionków, zwężenie zastawki aorty oraz 

niewydolność serca. Szczególną uwagę należy 

zwrócić na odmienności dotyczące przebiegu 

klinicznego oraz problemy diagnostyczne 

i terapeutyczne spotykane u pacjentów 

w podeszłym wieku. 

Do pozostałych schorzeń 

ogólnoustrojowych zaliczamy: choroby 

układowe, choroby nowotworowe oraz 

zapalenia. 

Wieloaspektowość omawianej 

jednostki chorobowej powoduje konieczność 

postawienia sobie realnych celów do 

osiągnięcia, które dotyczą w znacznej mierze 

leczenia choroby podstawowej, działań 

usprawniających, a także stymulacji funkcji 

poznawczych. Z tej przyczyny istotna jest 

zbalansowana wewnętrzna organizacja opieki, 

będącą wypadkową zsynchronizowanych 

działań opieki medycznej i paramedycznej. 

Złożoność procesów chorobowych 

wymaga skutecznych działań 

farmakologicznych i niefarmakologicznych, 

w tym terapii zajęciowej oraz psychoterapii. 

Według rekomendacji Interdyscyplinarnej 

Grupy Ekspertów Rozpoznawania i Leczenia 

Otępień szczególnie polecana jest rehabilitacja 

funkcji poznawczych, podejmowana w oparciu 

o szereg metod i technik terapeutycznych. 

Należy tutaj wyszczególnić: 

Trening orientacji w rzeczywistości 

– polegający na wielokrotnym (powtarzanym 

w krótkich odstępach czasu) odwoływaniu 

się do zapamiętanych informacji przez 

chorego, związanych z nim samym bądź jego 

środowiskiem. 



Lekarz prowadzący 

- codziennie 

Lekarz konsultant 

Lekarz dyżurny 

(neurolog, 

- całodobowo, 

psychiatra i inni) 

w razie potrzeby 

- w razie potrzeby 

OPIEKA MEDYCZNA 

Pielęgniarki 

- całodobowo 

Terapia reminiscencyjna – związana 

z odwoływaniem się do przeżyć i doświadczeń 

z przeszłości pacjenta, z wykorzystaniem 

różnego rodzaju bodźców takich jak: fotografie 

rodzinne, omawianie ważnych wydarzeń, 

dawniej używane przedmioty, filmy, nagrania 

itp. 

Terapia zajęciowa – pomoc w wykonywaniu 

czynności, stanowiących w przeszłości chorego 

źródło satysfakcji. Do takich czynności 

zaliczymy między innymi: majsterkowanie, 

szydełkowanie, robienie na drutach, 

pielęgnacja roślin, praca w ogródku czy też 

proste prace domowe. 

na wyrażaniu swoich emocji za pomocą 

aktywności twórczej, która może być 

realizowana poprzez rysowanie, malowanie, 

rzeźbienie, kolorowanie czy też wyklejanie. 

Muzykoterapia – wykorzystanie muzyki lub 

jej elementów celem uzyskania określonych 

efektów terapeutycznych. 

Dodatkowa trudność w leczeniu chorych 

z otępieniem (oprócz jednostki chorobowej 

samej w sobie) wynika ze specyfiki leczenia 

chorych wieku geriatrycznego, a więc przede 

wszystkim problematyka wielochorobowości, 

skrytość i nietypowość przebiegu choroby, 

niestabilność stanu zdrowia skutkująca jego 


OPIEKA PARAMEDYCZNA 

Terapia walidacyjna – mająca swoją 

skuteczność w słuchaniu wypowiedzi chorego 

z jednoczesnym wskazywaniem mu, które 

gwałtownym pogorszeniem w przypadku 

późnego podjęcia leczenia, a także znaczne 

ograniczenia ekonomiczne. W związku 

z nich są sensowne i logiczne, a także poznaniu 

z powyższym tylko interdyscyplinarna, 

jego uczuć, uznaniu ich i utwierdzeniu go co do 

przemyślana opieka może przynieść realne 

ich ważności. 

korzyści terapeutyczne. 

Artterapia – rodzaj psychoterapii polegający 

Rehabilitanci 

Psycholog 

Lekarz konsultant 

5x w tyg., pn-pt 

Opiekunowie 

- całodobowo 

Logopeda 

- w razie potrzeby 


Lek. med. Halina Szczyrska 


„Sanatorium” im. Jana Pawła II w Górnie 

Rycina 1. Podział opieki podejmowanej w odniesieniu do osoby z otępieniem 

e-mail: biuro@górno.eu


REHABILITACJA FUNKCJI 

POZNAWCZYCH 


Trening orientacji 

w rzeczywistości 

Terapia 

reminiscencyjna 

Terapia 

zajęciowa 

Terapia 

walidacyjna 

Artterapia 

Muzykoterapia


MINNA HYNNINEN 

SOLGUNN E. KNARDAL 

NKS Olaviken, Department of 

Clinical Psychology University 

of Bergen, Norwegia 

Demencja rozpoznana przed 65 rokiem 

życia określana jest mianem demencji 

o wczesnym początku. Demencja może 

pojawić się u pacjentów w wieku 30 lat, ale 

zazwyczaj jest bardziej powszechna u osób 

powyżej 50 roku życia. 

Charakterystyka objawów niezależnie 

od wieku jest podobna, jednakże zaistniała 

sytuacja życiowa skrajnie inna. W trakcie 

diagnozy choroby pacjent jest w okresie 

aktywności zawodowej, jego partner nadal 

pracuje, posiada na utrzymaniu dzieci, często 

opiekuje się starzejącymi się rodzicami, 

posiada pewne zobowiązania finansowe, 

fizyczną. W sferze osobistej świadomość 

postępującej choroby może prowadzić do 

licznych problemów natury psychologicznej 

takich jak: pogłębiający się lęk, stres 

pojawiający w równym stopniu u pacjenta i jego 

rodziny, obawa o utratę niezależności, wpływu 

demencji na pracę zawodową, obawa przed 

osamotnieniem. W niektórych przypadkach 

choroba może powodować niezdolność do 

wykonywania pracy zawodowej oraz prowadzić 

do utraty poczucia własnej wartości. Jednym 

z objawów we wczesnej demencji jest 

utrata pamięci, objawiającej się gubieniem 

przedmiotów lub zapominaniem o spotkaniu. 


wykazuje większą sprawność oraz aktywność 

ROZDZIAŁ 4. 

Trudności w pamięci mogą być manifestowane 

zatrudnienia związana z postępującymi 

CO SIĘ STANIE, TO SIĘ STANIE 

– INTERDYSCYPLINARNA 

PRACA W GRUPACH DLA 

NOWO ZDIAGNOZOWANYCH 

także poprzez omijanie dawek leków 

przyjmowanych przez pacjenta, brak wzięcia 

kąpieli czy też ogolenia się. Zdolność 

pacjenta do zapamiętywania może obniżać 

się w krótkim okresie czasowym. Występuje 

deficyt decyzyjności pacjenta w sytuacjach 

dnia codziennego oraz sztywność w myśleniu, 

objawami choroby może prowadzić do 

problemów ze słabą samoocenę, często ze 

względu na poczucie bezwartościowości. 

Rodzina najczęściej jest nieprzygotowana 

do zmian w ogólnym funkcjonowaniu bliskiej 

im osoby. Wymusza to konieczność przejęcia 

dotychczas pełnionych przez osobę chorą 

PACJENTÓW WE WCZESNYM 

STADIUM DEMENCJI 

objawiająca się brakiem słuchania czy też 

doradzania innych osób. Ponadto występuje 

wzmożona reakcja emocjonalna w sytuacji, 

gdy krewni lub zaufane osoby pacjenta 

obowiązków. Diagnostyka jest procesem 

skomplikowanym, a lekarz musi często 

wykluczyć inne dolegliwości, maskujące 

prawdziwy obraz choroby. 

próbują interweniować w ich imieniu. Utrata


Celem podjęcia próby dyskusji nad 

oceną sytuacji pacjentów z rozpoznaną 

demencją we wczesnym okresie życia oraz 

ich bliskich, autorzy posłużyli się krótkim 

opisem przypadku klinicznego dotyczącego 

50-letniej Anne, pracującej w zawodzie 

pielęgniarki oraz jej partnera, 52-letniego 

Pera. Pacjentka samodzielnie rozpoznała 

u siebie pierwsze objawy demencji, mając 

doświadczenia własne ze współwystępowania 

choroby u rodziców. Będąc w związku czuje 

stabilność i bezpieczeństwo, jednakże 

stara się zachowywać pewien dystans. Duże 

znaczenie ma dla niej muzyka (w przeszłości 

grała w orkiestrze dętej) stanowiąca narzędzie 

do codziennego radzenia sobie z własnymi 

emocjami oraz stopniowego godzenia się 

z losem. Jej partner Per stara się sprostać 

codziennym obowiązkom, nie mniej podchodzi 

do nich z dystansem. Wykazuje silną potrzebę 

pogodzenia się z rzeczywistością przy próbach 

odnalezienia sensowności podejmowanych 

działań. Diagnoza choroby Anne we wczesnej 

fazie wymusiła pragmatyzm w organizacji życia 

codziennego. 

Wychodząc naprzeciw powyżej 

opisanym problemom natury psychologicznej, 

podejmowane są próby organizacji 

spotkań osób chorych z demencją oraz ich 

rodzin z zespołem wielodyscyplinarnym 

(psychologowie, muzykoterapeuci, pielęgniarki 

podstawowej opieki zdrowotnej oraz 

psychiatrycznej). Wspólnym mianownikiem 

spotkań jest próba dyskusji nad sposobami 

radzenia sobie z chorobą w życiu codziennym. 

Spotkania odbywają się w parach, niemniej 

pierwsze z nich organizowane jest razem. 

Duży naciski kładziony jest na przekazywanie 

informacji pomiędzy grupami oraz budowaniu 

wzajemnego zaufania. Szczególnie istotne jest 

cykliczne przekazywanie wiedzy dotyczącej 

współwystępowania wzajemnych relacji 

między demencją oraz osobniczą tożsamością 

muzyczną (kształtowaną na każdym etapie 

ludzkiego życia). Na spotkaniach z krewnymi 

osób demencyjnych podejmowane są dyskusje 

dotyczące sposobów wyrażania trudnych emocji 

i frustracji, uczenia się od siebie nawzajem, 

skupiania się na partnerze i jego doznaniach 

(samopoczuciu). Udzielane są także odpowiedzi 

na konkretne praktyczne pytania, czego 

wyrazem jest wspólna dyskusja. Dodatkowo 

ustawiczne wprowadzanie elementu muzyki 

i wzajemnego śpiewu dają możliwość 

dzielenia się wspomnieniami z przeszłości, 

jednocześnie rozładowując atmosferę. 

Według znawców tematu muzyka jest 

rodzajem haczyka, który wciąga ludzi 



w przestrzeń społeczną. Być może muzyka jest 

także przestrzenią społeczna samą w sobie, 

światem, w którym ludzie działają i wchodzą 

w interakcje za pośrednictwem dźwięków 

i ruchu. W trakcie rozmów podejmowanych 

w ramach spotkań, dostrzegalny jest proces 

specyficznej werbalizacji aktualnego stanu 

emocjonalnego oraz nastawienia do życia 

z chorobą. Osoby z demencją często obawiają 

się niemożności decydowania o sobie, czego 

wyrazem jest przykładowa utrata prawa jazdy. 

JĘZYK UŻYWANY W TRAKCIE ROZMOWY 

MOŻE MIEĆ TAKŻE DWOJAKIE ZNACZENIE: 

NIE MOŻECIE 

NAS PYTAĆ, MY MAMY 

ALZHEIMERA! 

TERAZ CHCEMY 

PIOSENKĘ! 


CZĘSTO STOSOWANY ŻART 

PRZEJMOWANIE KONTROLI 

DOBRZE JEST 

POGADAĆ Z LUDŹMI, 

KTÓRZY ROZUMIEJĄ 

ZAWOŁAM POMOC 

- NIE MOGĘ SAM 

TEGO PRÓBOWAĆ 

GDYBY NIE 

MOJE BIODRO... 

TO RACZEJ 

NIE MINIE, 

PRAWDA? 

ROZŁADOWANIE STRESU 

UCZUCIE BEZRADNOŚCI 

RODZAJ ZAPRZECZANIA 

W KIERUNKU AKCEPTACJI


WSPÓLNE SPOTKANIA W OPISYWANEJ POWYŻEJ KONCEPCJI 

I FORMIE, DAJĄ PEWNE WYMIERNE KORZYŚCI ZARÓWNO 

DLA CHOREGO, JAK I NAJBLIŻSZEJ OSOBY: 

Osoby z demencją 

• zmniejszenie poczucia zagrożenia, 

• brak osamotnienia, 

• możliwość wzajemnej otwartej 

komunikacji, 

• ćwiczenie pamięci. 

Bliska osoba 

• kontakt w czasie trwania procesu, 

• lepsze zrozumienie doznań towarzyszących 

demencji, 

• wzajemne wsparcie, 

• wymiana wzajemna kontaktów. 


Podsumowując rozważania związane 

z pracą z osobami z wcześnie zdiagnozowaną 

demencją należy wnioskować, że działania 

interdyscyplinarne realizowane poprzez 

rozmowę, muzykoterapię i edukację, dopełniają 

się i wspomagają wzajemnie. Spotkania 

w grupach pomagają w wypełnianiu pojawiającej 

się „pustki”, stanowiąc forum do rozmów, 

często niemożliwych do przeprowadzenia 

w warunkach domowych. 


PhD Minna Hynninen 

Department of Clinical Psychology 

University of Bergen 

e-mail: minna.Hynninen@uib.no


MARIANNE MUNCH 

NKS Olaviken 

Alderspsykiatriske sykehus, 

Norwegia 

Terminologia Marte Meo wywodzi 

się z języka łacińskiego, oznaczając 

dosłownie “własnymi siłami”. Powyższą 

metodę zainicjowała i opracowała pod 

koniec lat siedemdziesiątych dwudziestego 

wieku Holenderka Maria Aarts. Racjonalizm 

i komunikatywność metody oparta na 

konsultacji, pozwala na wykorzystanie krótkich 

zapisów wideo z pracy dnia codziennego, 

zawierając współistniejące interakcje między 

przedszkola, szkoły, psychiatria dziecięca czy 

też opieka paliatywna. Konsultacje w oparciu 

o metodę Marte Meo zwiększają u opiekunów 

ciekawość oraz świadomość niewerbalnych 

sygnałów ze strony pacjenta, pozwalając 

rozwijać umiejętności komunikacyjne 

i odnoszenia się do innych. Daje to realną 

szansę na uniknięcie bądź ograniczenie 

zastosowania siły w różnych sytuacjach dnia 

codziennego w ramach opieki nad osobami 


podopiecznymi i opiekunami. Podczas analizy 

z otępieniem. 

ROZDZIAŁ 5. 

wspólnego oddziaływania w trakcie konsultacji 

z opiekunem terapeuta Marte Meo koncentruje 

się na sytuacjach, w których komunikacja 

przebiega z powodzeniem, podkreślając 

znaczenie kluczowych elementów komunikacji 

wspomagającej. 

Aby przybliżyć znaczenie konieczności 

wdrożenia opisywanej metody pracy 

z podopiecznymi, można posiłkować się 

sytuacją formalno-prawną w Norwegii, gdzie 

od kilku lat przepisy prawa norweskiego 

zezwalają na stosowanie siły w sytuacji, gdy 

METODA „MARTE MEO” 

Metoda Marte Meo aktualnie jest 

rozpowszechniona i ma swoje zastosowanie 

w ponad 30 krajach, miedzy innymi w Holandii, 

osoby z demencją nieposiadające umiejętności 

właściwej oceny sytuacji, wykazują zachowania 

obronne w odniesieniu do niezbędnych 

krajach Skandynawskich, Francji, Irlandii czy 

działań opiekuńczych. Dokonując analizy 

też Indiach. W tych krajach metoda postrzegana 

aktualnych wyników badań należy zauważyć, 

jest jako skuteczna, tania, a przede wszystkim 

że opiekunowie w domach spokojnej starości 

pragmatyczna. Naprzeciw tego punktu 

najczęściej uciekają się do stosowania 

widzenia w opozycji stoi amerykańska 

siły podczas porannej toalety. Norweskie 

społeczność terapeutyczna, uważając ją za 

prawo nakazuje, aby przed zastosowaniem 

zbyt czasochłonną. Obszarami zastosowania 

siły zweryfikować skuteczność rozwiązań, 

są między innymi: opieka neonatologiczna, 

zmierzających do budowy wzajemnego 

programy na rzecz maltretowanych dzieci, 

zaufania i porozumienia.


Doświadczenia własne oparte na 

konsekwentnym zastosowaniu metody Merte 

Meo dowodzą, że zmiana wzorców komunikacji 

i zachowań ze strony opiekunów podczas 

toalety porannej, może spowodować uniknięcie 

bądź ograniczenie problematycznych sytuacji 

dnia codziennego. Przykładem może być 

rejestracja zapisu wideo przedstawiająca 

interakcję między kobietą z demencją a dwiema 

opiekunkami w trakcie toalety porannej, 

gdzie pacjentka opluwa obie opiekunki. Inny 

film nagrany bezpośrednio po konsultacji 

przedstawia nieco inne zachowania ze strony 

opiekunki, która wyraźnie i stanowczo 

zaznacza momenty kontaktu, a następnie 

słownie potwierdza, że dostrzega, na co 

pacjentka nakierowuje uwagę oraz w prosty 

sposób nazywa wykonywane czynności. Dzięki 

temu pacjentka współpracuje i nie okazuje 

oporu bądź poczucia dyskomfortu. Rejestracja, 

odtwarzanie oraz analiza zgromadzonego 

materiału filmowego pozwala na obiektywizację, 

w jaki sposób różne zachowania opiekunów 

– pozytywne bądź negatywne – wpływają 

na zachowania podopiecznych, gdzie przed 

konsultacją można zaobserwować zachowania 

obronne i agresywne, a po konsultacji 

zachowania wskazujące na kooperację i dobre 

samopoczucie. 

Chcąc podejmować pracę 

z podopiecznymi na wysokim poziomie 

merytorycznym oraz praktycznym, należy 

przejść certyfikowany kurs Marte Meo. Istnieje 

możliwość odbywania szkolenia na pięciu 

poziomach: 

1. Marte Meo Practitioner – sześciodniowy 

kurs prowadzony w oparciu o umiejętności 

zgodne z Marte Meo pozwala na nauczenie 

i dostrzeganie potrzeb swoich podopiecznych 

oraz wypracowywanie kompromisu w ich 

zaspokajaniu. Aktualnie tysiące osób zostały 

profesjonalnie przeszkolone w oparciu 

o powyższą metodę, wdrażając nabyte 

umiejętności w swoich miejscach pracy. 

Opisywany proces transferu informacji 

jest najbardziej rozpowszechniony w obszarach: 

opieka zdrowotna, opieka codzienna, 

opieka przedszkolna, opieka instytucjonalna, 

opieka szkolna. 

2. Marte Meo Colleague Trainer – 

osiemnastodniowy kurs składający się z trzech 

części: pierwsza część (rozłożona na 6 dni 

w okresie od 6 do 12 miesięcy) uczy kursantów, 

jak wykorzystywać umiejętności w oparciu 

o metodę Marte Meo w codziennej pracy; druga 

część (kolejne 6 dni, rozłożone w ustalonym 

czasie) uczy analizować zapisy wideo połączone 

z sytuacjami z ich własnych obszarów życia 

zawodowego; trzecia część (kolejne 6 dni, 

rozłożone w ustalonym czasie), pozwalająca 

na nauczanie zdobytych umiejętności kolegów 

w pracy, jednocześnie będąc kwalifikowanym 

trenerem. 

3. Marte Meo Therapist – Maria Aarts 


01 

02 

03 

04 

05 

Marte Meo Practitioner 

Sześciodniowy kurs, 

Marte Meo 

Colleague Trainer 

Marte Meo Therapist 

Maria Aarts opracowała 

Marte Meo Supervisor 

Celem kursu jest nadzór skuteczności 

Marte Meo Licensed Supervisor 

W tym module potencjalny trener powinien 

pozwalający na nauczenie 

i dostrzeganie potrzeb 

oraz wypracowywanie 

Osiemnastodniowy kurs 

składający się z trzech części. 

kontrolną listę Dziesięciu 

Kroków do nauczania 

terapeutów metodą 

postępów kursantów oraz umożliwienie 

im stania się samodzielnym 

Terapeutą Marte Meo. 

przekazać umiejętności zawodowe niezbędne 

do efektywnego wykorzystania Programu 

Marte Meo w ich obszarze pracy na poziomie 

kompromisu w ich 

Marte Meo. 

Merte Meo Therapist. 

zaspokajaniu.


opracowała kontrolną listę Dziesięciu Kroków 

do nauczania terapeutów metodą Marte 

Meo. Na każdym etapie nauki przekazywane 

są praktyczne porady. Instrukcje dotyczące 

przygotowania sesji zawierają między innymi: 

• pisemną relację na papierze z czterech 

przypadków z krótką analizą rozwoju 

dziecka, rodziny lub osoby; 

• podczas pierwszego klipu pierwszego 

z filmów, kandydat powinien być w stanie 

wykazać, że potrafi na jego podstawie 

postawić profesjonalną diagnozę; 

• kandydat powinien być w stanie dopasować 

się do potrzeb rozwojowych dziecka i umieć 

wystosować prośbę o pomoc ze strony 

rodziców lub innych opiekunów; 

• kandydat musi być w stanie podejmować 

odpowiednie kroki w produkcji 

i wyświetlaniu filmu z jednoczesnym 

wyjaśnianiem jego istotnych fragmentów. 

Szczegółowe opracowanie listy kontrolnej 

Dziesięciu Kroków jest szczegółowo opisana w 

książce Aarts M. Marte Meo. Basic Manual. 2nd 

edition, published by Aarts Productions, The 

Netherlands, 2008. 

4. Marte Meo Supervisor – celem kursu jest 

nadzór skuteczności postępów kursantów 

oraz umożliwienie im stania się samodzielnym 

Terapeutą Marte Meo. Szczegółowy zakres 

efektów do opanowania jest zbieżny 

z informacjami dotyczącymi modułu Marte 

Meo Therapist 

5. Marte Meo Licensed Supervisor – w tym 

module potencjalny trener powinien przekazać 

kursantom umiejętności zawodowe niezbędne 

do efektywnego wykorzystania Programu 

Marte Meo w ich obszarze pracy na poziomie 

Merte Meo Therapist. Supervisor musi być 

w stanie wykazać, że konkretny kursant z 

powodzeniem pomaga swoim podopiecznym 

(od 4 do 6 osób), wykorzystując zdobyte 

umiejętności. Potencjalni adepci kursu 

poprzez proces egzaminowania poprzez 

licencjonowanego Supervisora - kandydat na 

Supervisora musi być w stanie przedstawić 

na materiale filmowym swój własny proces 

w szkoleniu kandydatów na terapeutów. 

Po zakończeniu powyżej opisanych 

etapów zarówno nowo wykwalifikowani 

terapeuci i nowo wykwalifikowany Supervisor 

otrzymują certyfikaty zgodnie z właściwym 

poziomem, gdzie kolejnym etapem jest ich 

rejestracja w sieci Marte Meo w Holandii. 

W kontekście osób chorych na 

demencję, na stronie internetowej: 

www.martemeo.com można znaleźć ramowy 

program „Marte Meo Dementia; Programme 

for Senile Elderly People”. Od kilkunastu lat 

wydawany jest także magazyn poświęcony 

powyższej tematyce „Marte Meo Magazine”. 


zostają poddawani procesowi weryfikacji 

poprzez egzamin muszą wykazać, że nabyli 

umiejętności niezbędne do wykonywania 

zawodu terapeuty. Odbywa się to 



NKS Olaviken Alderspsykiatriske sykehus, Bergen 

e-mail: marianne.munch@olaviken.no


IZABELA ZAWLIK 

Przyrodniczo-Medyczne 

Centrum Badań Innowacyjnych 

w Rzeszowie, Polska 

Choroba Alzheimera (AD) jest chorobą 

cywilizacyjną, która stanowi coraz 

większy i powszechny problem 

zdrowia publicznego na świecie. AD należy 

do najczęstszych postaci demencji u osób 

powyżej 65 r. ż., spowodowanej akumulacją 

w mózgu dwóch białek amyloidowych- amyloid 

Aβ gromadzący się w blaszkach dyfuzyjnych 

i neurytycznych oraz MAP-tau w formie 

neurofilamentów. Najczęstszą postacią AD 

jest postać sporadyczna (85% przypadków), 

a wiek podeszły jest udowodnionym 

czynnikiem ryzyka AD. 

Normalny neuron 


ROZDZIAŁ 6. 

EPIGENETYCZNE BIOMARKERY 

Blaszki β-amyloidu 

WE WCZESNEJ DIAGNOSTYCE 

CHOROBY ALZHEIMERA… 

Splątki tau 

Neuron zmieniony przez obecność białka tau i blaszek β-amyloidu 

Rycina 2. Kaskada kumulacji białek amyloidowych


MikroRNA w chorobie Alzheimera 

miRNAs GENTY TARGETOWE REFERENCJE 

miR-106a, -520c APP Patel et al., 2008 

miR-20a, -106a/b, -17 APP Hebert and De Strooper, 2009 

miR-16, -101 APP Long and Lahiri, 2011 

miR-147, -655, -323-3p, -644, -153 APP Delay et al., 2011 

Pomimo intensywnych poszukiwań, do 

tej pory jedynym najsilniejszym genetycznym 

czynnikiem ryzyka w sporadycznej postaci 

choroby Alzheimera pozostaje allel ε4 genu 

Apolipoproteiny E. Istnieje coraz więcej 

dowodów wskazujących, że za powstanie zmian 

neurodegeneracyjnych są odpowiedzialne 

również czynniki epigenetyczne (tj. zaburzenia 

ekspresji miRNA i metylacji DNA), które z kolei 

zależą od czynników środowiskowych. Czynniki 

epigenetyczne mają wpływ na starzenie się na 

poziomie komórkowym i całego organizmu. 

samym w szybkim wprowadzeniu działań 

terapeutycznych. Obecnie poszukuje się 

epigenetycznych biomarkerów, pomocnych we 

wczesnej diagnostyce AD. Ekspresja microRNA 

w płynach ustrojowych chorych z AD może być 

potencjalnym epigenetycznym biomarkerem. 


miR-124 APP splicing Smith et al., 2011 

miR-29a, -29b-1, -9 BACE1 Hebert and De Strooper, 2009 

Brak jest obecnie definitywnej 

metody diagnozowania AD za życia pacjenta; 

definitywna diagnoza AD odbywa się w badaniu 

miR-298, -328, -195 

BACE1 

Boissinneault et al., 2009; 

Zhang 2012 

miR-124 BACE1 Fang et al., 2013 

autopsyjnym mózgu. Brakuje jednoznacznego 

biomarkera choroby, szczególnie w jej 

wczesnym okresie, który byłby pomocny 

we wczesnym ustalaniu rozpoznania, a tym 

miR-98 IGF1 Hu et al., 2013 

miR-181c, -137 SPTLC1 Geekiyanage and Chan, 2011 

miR-29a, -29b-1, -9 SPTLC2 Geekiyanage and Chan, 2011 

miR-34a TAU Dickson et al., 2013 

Maciotta et al., Front Cell Neurosci. 2013 Dec 19;7:265 

Rycina 3. Charakterystyka microRNA w chorobie Alzheimera 


Dr hab.n.med. Izabela Zawlik, Prof. UR 

Uniwersytet Rzeszowski Wydział Medyczny, 

Zakład Genetyki Laboratoryjnej Przyrodniczo-Medycznego 

Centrum Badań Innowacyjnych w Rzeszowie 

e-mail: izazawlik@yahoo.com

PODSUMOWANIE 

Problematyka starzenia się społeczeństwa od wielu lat jest przedmiotem dyskusji 

na poziomie instytucjonalnym, naukowym oraz społecznym. Wynikiem tego są postulaty 

skupiające się na omawianiu działań strategicznych i politycznych podejmowanych w Państwach 

członkowskich Unii Europejskiej na rzecz zwalczania chorób neurodegeneracyjnych, w tym 

choroby Alzheimera. Podkreślany jest fakt nadrzędności zwalczania choroby, wynikający 

z argumentów demograficznych, społecznych oraz ekonomicznych. 

Profilaktyka naczyniowych chorób mózgu i chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroba 

Alzheimera, stała się jednym z dwóch głównych priorytetów polskiej prezydencji w Radzie 

UE. Podstawą działalności prowadzonej w ramach priorytetu było połączenie problematyki 

demograficznego starzenia się z możliwością modyfikacji czynników zwiększających ryzyko 

występowania chorób neurodegeneracyjnych i udarów mózgu. Powyższa aktywność wygenerowała 

powołanie zespołu eksperckiego przy Ministerstwie Zdrowia. Celem było wykazanie, że 

wspólnym problemem demograficznym i zdrowotnym są choroby typowe dla wieku podeszłego, 

ze szczególnym uwidocznieniem chorób mózgu. Przedstawiono także możliwość prowadzenia 

działań profilaktycznych, odnoszących się do chorób neurodegeneracyjnych. Ich skuteczność 

w dużej mierze wynika z redukcji ryzyka pojawienia się określonych zespołów chorobowych lub 

opóźnienia ich występowania. 

W ramach poprawy systemu organizacji opieki zdrowotnej konieczne jest zwiększenie 

dostępności do procedur medycznych osobom starszym, tworząc referencyjne ośrodki 

zajmujące się diagnostyką i terapią chorób wieku geriatrycznego, a w szczególności chorób 

mózgu z chorobą Alzheimera włącznie. Na szczególne podkreślenie zasługuje twierdzenie, 

mówiące o złożoności opieki nad pacjentem z Alzhaimerem. Wymaga to interdyscyplinarnego 

i wielowymiarowego podejścia sektorów zdrowia, nauki i polityki społecznej wraz z długofalowym 

prowadzeniem dalszych badań naukowych. 

Dr hab. n. o zdr. Monika Binkowska-Bury

O AUTORACH || STR. 78 

O AUTORACH 

Renata Koziej 

PhD Minna Hynninen 

psycholog kliniczny, specjalista gerontopsychologii klinicznej, pracownik i dyrektor badań 

w NKS Olaviken, zawodowo związana za Uniwersytetem w Bergen, pracuje na Wydziale Psychologii 

tamtejszego Uniwersytetu jako profesor nadzwyczajny. 

Solgunn E. Knardal 

muzykoterapeuta, zawodowo związana z NKS Olaviken Alderspsykiatriske Sykehus. 


pielęgniarka oddziałowa Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Górnie. 

Dr hab. n. med. Izabela Zawlik, Prof. UR 

Lek. med. Elżbieta Płonka-Półtorak 

pracuje na stanowisku Profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Rzeszowskim od 2013 

roku, gdzie pełni funkcję kierownika Zakładu Genetyki Laboratoryjnej. Jej działalność 

dydaktyczna związana jest z prowadzeniem zajęć teoretycznych i praktycznych z diagnostyki 

specjalista neurolog. Pracuje w Klinicznym Szpitalu Wojewódzkim nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej 

w Rzeszowie oraz SPZZOZ „Sanatorium” im. Jana Pawła II w Górnie. Specjalizuje się w leczeniu 

padaczek oraz zespołów otępiennych. Autorka i współautorka publikacji naukowych w dziedzinie 

epileptologii i popularno-naukowych w zakresie chorób otępiennych. 

laboratoryjnej i genetyki na kierunkach medycznych UR. Od 2003 do 2013 roku pracowała 

w Zakładzie Patologii Molekularnej i Neuropatologii na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. 

W latach 2006-2008 obywała zagraniczny staż po doktorski w International Agency for Research 

on Cancer (WHO) w Lyonie we Francji, gdzie przeprowadzała analizy polimorfizmu genetycznego 

i zaburzeń molekularnych w guzach mózgu – glejakach (badania populacyjne). Posiada 

15-letnie doświadczenie w prowadzeniu badań naukowych w dziedzinie biologii molekularnej 

chorób nowotworowych i neurodegeneracyjnych. Obecnie jej badania są nakierowane głównie 

Lek. med. Halina Szczyrska 

na zaburzenia epigenetyczne w nowotworach, chorobie Alzheimera i innych chorobach oraz 

w starzeniu się organizmu człowieka. Uczestniczy w realizacji wielu projektów badawczych. Jest 

ekspertem: Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, 

specjalista chorób wewnętrznych, zawodowo związana z SPZZOZ „Sanatorium” im. Jana Pawła II 

Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Gospodarki 

w Górnie. 

i Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi.


Dr hab. n. o zdr. Monika Binkowska-Bury 

pielęgniarka, specjalista w zakresie Medycyny Społecznej oraz Organizacji Ochrony Zdrowia, 

Prodziekan Wydziału Medycznego. W 2004 roku związana na stałe z Uniwersytetem Rzeszowskim, 

współuczestniczyła w utworzeniu Instytutu Pielęgniarstwa i Położnictwa, a następnie Instytutu 

Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu. Od 2004 roku pełniła funkcję zastępcy dyrektora Instytutu oraz 

kierownika Zakładu Podstaw Opieki Pielęgniarskiej. Brała udział w pięciu projektach naukowych 

i innych programach międzynarodowych i krajowych. Aktualnie pełni funkcję Wiceprezesa 

Zarządu Oddziału Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego, jest 

członkiem Podkarpackiego Oddziału Towarzystwa Pielęgniarskiego, członkiem Rady Programowej 

O PROJEKCIE 

Informacje dotyczące projektu 

O PROJEKCIE || STR. 81 

serii Biblioteka Zdrowia Publicznego – Wydawnictwa Uniwersytetu Rzeszowskiego, członkiem 

Rady Naukowej Standardów Medycznych/Profilaktyki Zdrowotnej oraz pełni funkcję eksperta 

w radzie lekarzy Fundacji Polsat. Od 2015 roku mianowana przez Wojewodę Podkarpackiego – 

Projekt: „Rozbudowa, przebudowa pawilonu nr 10 ZOL dla osób starszych i przewlekle chorych 

w Górnie wraz z infrastrukturą” 

obok konsultantów – jednym z ośmiu członków Wojewódzkiej Rady ds. Potrzeb Zdrowotnych 

wyróżniających się wiedzą w zakresie zdrowia publicznego. 

Finansowany ze środków Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014 i Norweskiego Mechanizmu 

Finansowego 2009-2014 oraz środków Starostwa Powiatowego w Rzeszowie. 


Realizowany w ramach Programu Operacyjnego PL07 „Poprawa i lepsze dostosowanie ochrony 

zdrowia do trendów demograficzno-epidemiologicznych”. 

pielęgniarka geriatryczna, magister relacji klinicznych, terapeuta Marte Meo, licencjonowany 

koordynator Marte Meo. 

Zakres tematyczny projektu: „Lepsze dostosowanie opieki zdrowotnej w celu sprostania 

potrzebom szybko rosnącej populacji osób przewlekle chorych i niesamodzielnych oraz osób 

starszych”. 

Wysokość dofinansowania – Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego 

i Norweski Mechanizm Finansowy 2009-2014 (80%) – 9.792.458,00 PLN 

Wysokość współfinansowania – Starostwo Powiatowe w Rzeszowie (20%) – 2.448.114,00 PLN

fot. Pawilon nr 10 ZOL 

fot. Pawilon nr 10 ZOL 

fot. Sala „Doświadczenia Świata” 

fot. Sala „Doświadczenia Świata”

Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów 

Opieki Zdrowotnej “Sanatorium” 

im. Jana Pawła II w Górnie 

ul. Rzeszowska 5, 36-051 Górno 

tel. +48 17 771-53-00 

fax. +48 17 772-89-68 

e-mail: biuro@gorno.eu 

www.gorno.eu 

www.alzheimergorno.pl 

www.eeagrants.org 

www.norwaygrants.org 

Firma Łukasz Woźniak Social Medica przenosi na SPZZOZ “Sanatorium” w Górnie na wyłączność 

i bezwarunkowo autorskie prawa majątkowe do niniejszego utworu z uwzględnieniem wszystkich 

pól eksploatacji określonych w umowie.

PROJEKT_WESJA POGLĄDOWA

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?