Əlibala Hacızadə. Təyyarə kölgəsi (roman)
Əlibala Hacızadə “Təyyarə kölgəsi” romanını 1974-cü ildə yazıb. Onun Azərbaycan ədəbiyyatına gətirdiyi yeni mövzulardan biri elmi mühitin təsviridir. O, bu romanla elm adamlarının bir növ qapalı olan həyatını geniş oxucu kütləsinə çatdırır. Əsərdə həm də o dövrün ailə-məişət məsələləri, insanlar arasındakı münasibətlərdə dərin psixoloji məqamlar çox ustalıqla işlənib. “Təyyarə kölgəsi” romanının qaldırdığı bir çox mənəvi və psixoloji problemlər bu gün də aktualdır.
Əlibala Hacızadə “Təyyarə kölgəsi” romanını 1974-cü ildə yazıb.
Onun Azərbaycan ədəbiyyatına gətirdiyi yeni mövzulardan biri elmi mühitin
təsviridir. O, bu romanla elm adamlarının bir növ qapalı olan həyatını geniş oxucu kütləsinə çatdırır. Əsərdə həm də o dövrün ailə-məişət məsələləri, insanlar arasındakı münasibətlərdə dərin psixoloji məqamlar çox ustalıqla işlənib.
“Təyyarə kölgəsi” romanının qaldırdığı bir çox mənəvi və psixoloji problemlər bu gün də aktualdır.
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Dünyadan köçəndən sonra<br />
da ürəklərdə və xatirələrdə<br />
yaşamağa qadir olanlara ithaf<br />
edirəm
LIBALA HACıZAD<br />
TYYAR<br />
KÖLGSİ<br />
(<strong>roman</strong>)
Redaktor:<br />
Səbuhi Şahmursoy<br />
Naşir:<br />
Müşfiq XAN<br />
Korrektor:<br />
Dürdanə Ramazanlı<br />
Texniki redaktor:<br />
BəxtiYar<br />
Dizayn və qrafika:<br />
Gülnar Hacıyeva<br />
© <strong>Əlibala</strong> <strong>Hacızadə</strong>. <strong>Təyyarə</strong> <strong>kölgəsi</strong> (<strong>roman</strong>)<br />
© "XAN" nəşriyyatı. Bakı–2019. 404 səh.<br />
<strong>Əlibala</strong> <strong>Hacızadə</strong> “<strong>Təyyarə</strong> <strong>kölgəsi</strong>” <strong>roman</strong>ını 1974-cü ildə yazıb.<br />
Onun Azərbaycan ədəbiyyatına gətirdiyi yeni mövzulardan biri elmi mühitin<br />
təsviridir. O, bu <strong>roman</strong>la elm adamlarının bir növ qapalı olan həyatını<br />
geniş oxucu kütləsinə çatdırır. Əsərdə həm də o dövrün ailə-məişət<br />
məsələləri, insanlar arasındakı münasibətlərdə dərin psixoloji məqamlar<br />
çox ustalıqla işlənib.<br />
“<strong>Təyyarə</strong> <strong>kölgəsi</strong>” <strong>roman</strong>ının qaldırdığı bir çox mənəvi və psixoloji<br />
problemlər bu gün də aktualdır.<br />
ISBN: 907003233929<br />
© "Gənclik" nəşriyyatı / 1974<br />
© "XAN" nəşriyyatı / 2019
BİRİNCİ HİSSƏ<br />
BİRİNCİ FƏSİL<br />
Günorta idi; kölgələr qısalıb düz ayaq altına düşmüşdü.<br />
Üçbucaq bağın yanındakı birmərtəbəli evin küçəyə<br />
açılan qapısı ağzında boylu-buxunlu, enlikürəkli, hərbi<br />
geyimli bir adam ayaq saxladı. Sarıya çalan seyrək qaşları<br />
altında parlayan xırda, qonur gözləri qıyılan bu adamın<br />
sifəti də uzunsov idi. Üzündəki dəngil-düngül qara çillər<br />
alnından axan tər damcıları arasında düyüyə qarışmış sılıf<br />
dənələri təki görünürdü. Balaca çamadanını sağ ayağının<br />
yanında yerə qoyub əlini zəngə sarı uzatdı. Zəng səsi dalğa-dalğa<br />
titrəyib eşidiləndə, elə bil, onun ürəyi də içərisində<br />
əsim-əsim əsdi.<br />
“Görəsən, evdədir?” Yarım saat bundan qabaq təyyarə<br />
meydanında avtobusa minəndən ta şəhərə gələnə<br />
qədər, yol uzunu dəfələrlə öz-özünə soruşduğu sualı indi,<br />
sanki qırmızı rəngli qapıdan, ağ düyməli zəngdən xəbər<br />
alırdı. Əlini düymədən çəkdi, səs əriyib havada yox oldu;<br />
o, bütün varlığı ilə qulaq kəsilərək dinlədi.<br />
– Kimdir?<br />
5
Qapı ağzında dayanan adamın dodaqları təbəssümdən<br />
aralandı, ürək çırpıntısı ilə cavab verdi:<br />
– Mənəm, Gülü, aç!<br />
– Əqdəm? Sənsən?!<br />
Qapının zəncirli cəftəsi şaqqıldadı. Cəmi bircə saniyə<br />
keçməmiş əyninə qısaqol xələt geymiş Gülmirə bu gözlənilməz<br />
gəlişdən nə edəcəyini bilməyərək boynunu azca<br />
yana əyib, özünü itirmiş halda astanada görünəndə Əqdəmin<br />
iki ay çətinliklə dözdüyü əzablı ayrılığın ağrı-acısı<br />
ürküdülmüş sığırçın kimi harasa uçub getdi... Ayrılıq təkcə<br />
əzab vermirmiş, ayrılıq həm də ürəkdəki məhəbbətdən<br />
şölələri ərşə dirənən bir məşəl yandırırmış. Bu həqiqəti<br />
ayrılıq günlərində hiss edən, burda qapının ağzında dərindən-dərinə<br />
dərk eləyən Əqdəm ömür-gün yoldaşının<br />
qumral saçlarına, uşaq gözləri kimi saf və məsum gözlərinə,<br />
nazik dodaqları arasından görünən yaraşıqlı dişlərinə,<br />
xələtindən seçilməyən qar kimi qollarına, dolu mütənasib<br />
bədəninə baxa-baxa yerindəcə donaraq, elə bil evə<br />
girməyi unutmuşdu.<br />
– Gəl içəri, yoxsa yenə qapıdan qayıdıb gedəcəksən?<br />
Keçən dəfəki kimi...<br />
Gülmirə kənara çəkilib yol verdi. Nəfəsləri bir-birinə<br />
toxunanda ürkək-ürkək baxışdılar. Sonra doluxsunmuş<br />
Gülmirə başını ərinin enli sinəsinə qoyub ona sığındı. Əqdəm<br />
Gülmirənin saçlarından öpdü...<br />
... Gülmirəgil o vaxt üzbəüzdəki binada yaşayırdı.<br />
Əqdəmin otağından onların evinin içi aydın görünürdü.<br />
Onda Əqdəm bu evi təzə kirayələmişdi. Tək olurdu. Özü<br />
də az-az gəlib gedirdi. Bir də görürdün üç-dörd ay yoxdu.<br />
Gəlirdi, iyirmi gün, bir ay qalırdı. O vaxt universitetin<br />
dördüncü kursunda oxuyan Gülmirə tül pərdəli pəncərə<br />
qabağında dərslərinə hazırlaşarkən cavan təyyarəçi oğlana<br />
gözucu fikir verirdi. Əvvəlcə bu adicə maraqdı, xüsusi<br />
geyiminə, sünbül haşiyəli papağına, ulduzlu poqonları-<br />
6
na maraqdı. Günlər, həftələr, aylar keçdikcə qız bu boylu-buxunlu<br />
oğlanı öz qanadlı təyyarəsində buludların<br />
arasında uçan təsəvvür etməyə başladı. Təsəvvür elədikcə<br />
özü də göylərə qalxır, ilk vaxtlar bir sərnişin kimi, sonralar<br />
təyyarə sürən oğlanın ən yaxın adamı təki onun öz<br />
kabinəsində, yanında otururdu. Gündüzlər günəşə doğru,<br />
axşamlar isə ay və ulduzlar səltənətinə uçur, yerə enmək<br />
istəmirdi. Bu zaman oxuduğu kitab ehmalca qatlanır, dizinin<br />
üstünə düşür, öyrəndiyi şeylər beynində bir-birinə<br />
qarışıb əriyirdi...<br />
Əqdəmi pəncərə qabağında, ya küçədəki skamyada<br />
oturan görəndə Gülmirə səbəbini anlamadan sevinir,<br />
qeyri-iradi pianonun arxasına geçərək ürəyini, varlığını<br />
çulğalayan bu naməlum sevinci barmaqlarından pianonun<br />
şirmayı dilləri üzərinə axıdırdı. Oğlan, deyəsən, nə<br />
o səsi eşidir, nə də piano çalan qızın üzünü görməyə can<br />
atırdı. Küçədə rastlaşanda, üzbəsurət gələndə Əqdəmin<br />
arxayın, ağayana hərəkətində heç bir dəyişiklik hiss olunmazdı.<br />
Gülmirə isə çaşırdı, yerişini itirirdi, bu zəifliyindən<br />
qızarırdı. Sonra özünü möhkəmcə danlayırdı. Bir də onu<br />
görəndə şax keçəcəyinə, onun varlığını belə hiss eləməyəcəyinə<br />
söz verirdi. Ancaq... Bacarmırdı, bacarmırdı.<br />
Yox, bu, uzun müddət belə qalmadı. Gülmirənin yanağındakı<br />
qızartıları, dolaşan qıçlarını, yanan barmaqlarını,<br />
pianonun od tutan dillərini görməmək, eşitməmək<br />
mümkün deyildi. Musiqinin sehrli cazibəsi Əqdəmi yavaş-yavaş<br />
pəncərə qabağına gətirdi. Qız çaldıqca, sanki o,<br />
xəyala dalıb dincəlir, ürəyində baş qaldıran həzin, həlim<br />
duyğuların şirinliyindən məst olurdu.<br />
Gülmirənin anası Xatun arvad qızında yaranan<br />
dəyişikliyi, qonşu oğlanın pəncərəsinə çox baxdığını,<br />
dəftər-kitabdan soyuduğunu çoxdan duymuşdu. Ananın<br />
ürəyini nigarançılıq üzməyə başlamışdı. Bir dəfə piano<br />
arxasında oturub konsert zalında çalanlar kimi, “qabıq-<br />
7
dan çıxan” qızının yanına gəlib, əlini onun çiyninə qoyaraq<br />
demişdi.<br />
– O oğlan evə gələndən-gələnə sən yaman çalırsan, a<br />
qızım! Ayrı vaxt çalmaq heç yadına da düşmür...<br />
Gülmirə qızarmışdı.<br />
– Çaşıb vurularsan a, bu uçağan oğlana! Sən yaşda<br />
qızlar bir az...<br />
Gülmirə “Yox” mənasında başını tərpətmişdi.<br />
– Ağlını yığ başına, qızım. Bil ki, ondan sənə ər olmaz!..<br />
Gülmirə özü də bilmədən soruşdu:<br />
– Niyə ki?<br />
– Ona görə ki, onun bir ayağı göydə, bir ayağı yerdədi,<br />
qız! İndiki zəmanədə də kişi olan kəs gərək arvadının,<br />
uşağının yanında olsun, yoxsa ayrı cür daha bu nə kişilikdir?!<br />
Gülmirə ayağa durmuşdu, ipək donunu xışıldada-xışıldada<br />
o biri otağa keçərkən:<br />
– Mən hələ heç kəsə ərə getməyə hazırlaşmıram, ana,<br />
– demişdi. – Gedəndə də... – sözünü yarımçıq kəsmişdi,<br />
“...özüm bilərəm” sözünü dilinə gətirməsə də, Xatun arvad<br />
onun nə demək istədiyini başa düşmüşdü.<br />
Oğlan, deyəsən iş yerini dəyişmişdi, çünki hər axşam<br />
evə gəlir, oğrun-oğrun qızgilin pəncərəsinə baxırdı. Qız<br />
isə oğlanın ürəyinə od saldığını başa düşüb, onu dilləndirmək<br />
istəyirmiş kimi, qəsdən görünmürdü. Lakin qızın<br />
da səbri tükəndi, axır ki, bir dəfə pəncərənin qabağında<br />
dayandı. Oğlana sarı baxanda çoxdan bəri darıxmış Əqdəm<br />
əlini havada gəzdirə-gəzdirə barmaqlarını tərpətdi:<br />
“Çal!” Qız başa düşdü, gülümsündü, bunu gözləyirmiş<br />
kimi, pianonun arxasına keçdi, çaldı. Bu hadisədən sonra<br />
onların arasında sözsüz-söhbətsiz bir ünsiyyət yarandı.<br />
Hər ikisinə bir şey aydındı: sevirlər, bu onu, o bunu!<br />
8
Rastlaşanda salamlaşırdılar, qız qızarırdı, oğlan uçunurdu.<br />
Oğlanın oturuşuna, duruşuna göz qoyan Xatun arvad<br />
qonşusu Maşa xalaya demişdi:<br />
– Yaxşı oğlandı, ancaq hayıf ki, sənəti bir sənət deyil.<br />
Maşa qarı öz kirayənişini haqqında arvada bildiklərini<br />
danışmışdı: “Ucqar bir dağ kəndində anadan olub. Əvvəllər<br />
şair olmaq istəyirmiş, sonra təyyarəçilik məktəbinə<br />
girib...”<br />
Bir dəfə Əqdəm eşitdi ki, Gülmirəgilə haradansa elçi<br />
gəlib, qız, ata-anasının bütün təkidinə baxmayaraq, rədd<br />
cavabı verib. Bu xəbər Əqdəmi tələsdirdi. Atasını, anasını<br />
ismarlayıb rayondan gətirdi. Qızı onlara göstərdi, evlənmək<br />
istədiyini bildirdi.<br />
Elçilər qız qapısına iki dəfə getdilər. Çox söz-söhbətdən,<br />
çək-çevirdən sonra, nəhayət, qızın valideynləri razılıq<br />
verdilər.<br />
Gülmirə sonuncu kursda oxuyanda, Səadət sarayında<br />
toyları oldu. Ancaq toydan on gün sonra, Xatın arvadın<br />
dili ilə desək, müsibət üz verdi: hardansa teleqram gəldi,<br />
Əqdəmi təcili çağırdılar. Getməyə bilməzdi. Qulluq əmri<br />
idi. Gülmirəni – on günün gəlinini göz yaşları boğdu.<br />
– Öz cəzasıdır, canı çıxsın! – deyə Xatın arvad<br />
əsib-coşdu, – Çox da deyirdi gərək verməyəydik. Görmürdük?!<br />
Beynimizi yedilər, dedilər, daha heç yerə getməyəcək.<br />
Buyur, bu da sənə “heç yerə getməyəcək”. Bu arxası<br />
yerə gəlməmiş, quş kimi şeydi, ilin on ayını elə göydə<br />
olacaq, yazıq balam da elə. Gözünü zilləyəcək göylərə ki,<br />
görəsən, ərim haçan gələcək? Əşi, Salman qardaşa demək<br />
gərəkdi ki, böyükləriylə danışsın, azad eləsinlər onu, gəlib<br />
otursun xarabasında. Dava yox, şava yox, təyyarə sürməsə,<br />
dünya dağılar?<br />
Toydan sonra Əqdəmin gedib-gəlməyi qırx gün çəkdi.<br />
Gələndə cavan gəlin sevindiyindən ağlamışdı:<br />
9
Change language