Wojsko i Technika numer specjalny 3/2020 PROMO

www.zbiam.pl
Wyzwolenie
Prawobrzeżnej Ukrainy
NUMER SPECJALNY 3/2020
cena 18,99 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495

INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
Vol. VI, nr 3 (28)
www.zbiam.pl
Wyzwolenie
Prawobrzeżnej Ukrainy
NUMER SPECJALNY 3/2020
cena 18,99 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
NUMER SPECJALNY 3/2020 1
Na okładce: 15 cm sIG 33 (Sf) auf Panzerkampfwagen I
Ausf. B. Rys. Arkadiusz Wróbel
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2020
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
w numerze:
BITWY I KAMPANIE
Jacek i Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Kampania francuska 1940 r. (2) 4
WOJNA NA MORZU
Tadeusz Kasperski
Wojenna służba ORP Grom 20
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Focke-Wulf Fw 190A: wczesne wersje produkcyjne (3) 30
BITWY I KAMPANIE
Michał A. Piegzik
Operacja „AL.”: sekretny plan japońskiej dominacji
na Północnym Pacyfiku (1)
BITWY I KAMPANIE
Władimir Bieszanow
Wyzwolenie Prawobrzeżnej Ukrainy. Dnieprowsko-karpacka
operacja strategiczna: 24 grudnia 1943 r. – 17 kwietnia 1944 r. (1) 58
LOTNICTWO
Dimytr Ilijew Nedjałkow
Polsko-bułgarska współpraca lotnicza w okresie międzywojennym 72
MOTORYZACJA
Jędrzej Korbal
Program motoryzacji dowództw i służb WP (1) 85
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
46
3

2
Jacek i Michał Fiszer,
Jerzy Gruszczyński
Kampania francuska 1940 r.
4
15 maja 1940 r. nastąpił przełom. Niemiecka piechota, wojska
pancerne i środki wsparcia sforsowały Mozę pod Sedanem.
Pokonanie rzeki przebiegło zaskakująco łatwo. Teraz niemieckie
wojska były w stanie rozwinąć natarcie na skrzydło, a następnie
na tyły głównego zgrupowania wojsk alianckich w Belgii. Jeszcze
nie było za późno. Niemieckie wojska na zachodnim brzegu
Mozy były słabe. Za chwilę dywizje pancerne miały oderwać
się od posuwającej się za nimi piechoty i popędzić w kierunku
kanału La Manche. Gdyby zdołano wyprowadzić dwa skuteczne
uderzenia w skrzydła i na tyły wojsk szybkich, istniała szansa
by je odciąć, okrążyć i unicestwić. Ale do tego potrzebny był
energiczny i myślący dowódca na najwyższych szczeblach, mający
dobre rozeznanie w sytuacji. Niestety, po stronie alianckiej,
nie było nikogo takiego…
14 czołgi z 1. DPanc z XIX Korpusu gen.
maja rano po zachodniej stronie
Mozy pod Sedanem znalazły się
kawalerii Heinza Guderiana. Francuzi wykonali
kontratak siłami dwóch batalionów piechoty
z 205. Pułku Piechoty, stanowiącego
część 55. Dywizji Piechoty, wsparty batalionem
czołgów piechoty 7e BCC z 39 wozami
FCM36 oraz dywizjonem artylerii kal. 75 mm.
Niemcy zniszczyli bądź unieruchomili
29 francuskich czołgów, choć okazało
się, że ich pancerze są trudne do przebicia
przez niemieckie armaty przeciwpancerne
kal. 37 mm. Kontruderzenie zostało odparte
i 1. DPanc kontynuowała przeprawę.
W tej sytuacji alianci zdecydowali się
na wykonanie zmasowanych ataków lotniczych
na mosty pontonowe na Mozie pod
Sedanem, ale konwencjonalne samoloty
bombowe nie bardzo się do tego nadawały.
Żaden z 25 bombowców francuskich,
które wykonały atak 14 maja, nie uzyskał
trafienia. Warte odnotowania było jedynie
to, że był to debiut bojowy myśliwców D.520
(z GC I./3), osłaniających bombowce, które
zestrzeliły m.in. dwa Bf 110.
Fatalnie skończyły się natomiast naloty
samolotów bombowych Battle i Blenheim
należących do RAF, które atakowały bez
osłony myśliwskiej lub mając tylko słabą
eskortę. Z 71 bombowców Battle z pierwszego
ataku stracono 40, a z drugiego ataku
z 29 Blenheimów stracono osiem. Niestety,
żaden z nich nie przyniósł efektu, a niemiecka
przeprawa była nadal prowadzona
bez większych przeszkód.
W stronę wyłomu dowódca francuskiej
2. Armii, gen. armii Charles Huntziger, wysłał
do zorganizowania obrony na wprost
zgrupowania Guderiana, 71. DP oraz nieco
już pokiereszowane 2. i 5. Lekkie Dywizje
Kawalerii (LDKaw). Na pomoc ruszył też odwód
1. Grupy Armii, 3. DPanc oraz 3. DPZmot
pod łącznym dowództwem gen. dyw. Jeana
Flavigny (dowódca 3. DPZmot). Tymczasem
Heinz Guderian rozkazał 1. DPanc i 2. DPanc
podjęcie natychmiastowego natarcia w kierunku
zachodnim. Jednocześnie 10. DPanc
i pułk piechoty zmotoryzowanej „Großdeutschland”
miały poszerzyć przyczółek w kierunku
na południe i na wschód (wzdłuż płynącej
tu Mozy, po jej zachodniej stronie).
14 maja także XV Korpus (gen. piechoty
Hermann Hoth) zaczął przeprawiać czołgi
najpierw 7. DPanc, a następnie 5. DPanc
przez Mozę. Korpus ten osłaniał północne
skrzydło Grupy Pancernej von Kleist (poza
XIX Korpusem Guderiana miała ona jeszcze
XXXXI Korpus gen. por. Georg-Hansa
Reinhardta; 6. DPanc i 8. DPanc) i należał
do składu 4. Armii, posuwając się na jej południowym,
lewym skrzydle. 4 Armia miała
tworzyć linię skierowaną frontem na północ,
mającą osłaniać włamanie Grupy Pancernej
von Kleist przed kontratakami najsilniejszej
części wojsk alianckich, znajdujących
się głównie w Belgii.
14 maja Niemcy zbombardowali Rotterdam,
którego garnizon stawiał opór. Zginęło
814 holenderskich cywili. Nalot ten okazał
się skuteczny, bowiem jeszcze tego samego
dnia żołnierze broniący Rotterdamu złożyli
broń. Do południa 15 kwietnia skapitulowała
cała armia holenderska. Niemieckie
wojska mogły teraz bez przeszkód zająć
cały kraj, jeden z aliantów wypadł właśnie
z gry. Jedyne, co się udało, to przekazanie

12
BITWY I KAMPANIE
Zadziwiające, że Francuzi dysponowali większą liczbą czołgów, które często przewyższały niemieckie
wozy uzbrojeniem i opancerzeniem, choć jednocześnie miały wiele innych wad. Jednak nieumiejętne
użycie sprawiało, że tracono je w bardzo szybkim tempie.
maszynowymi i granatami ręcznymi, przy
pewnym wsparciu artylerii doprowadził
do zdobycia miasta nad ranem 25 maja.
Silniejszy opór stawili Brytyjczycy w Calaise.
23 maja ok. 8 km na południowy wschód
od miasta doszło do starcia 3. Batalionu
Pancernego (czołgi krążownicze) z niemiecką
1. DPanc, w którym brytyjscy czołgiści
zostali zmuszeni do wycofania się. Brytyjskie
Siły Ekspedycyjne zaczęły wycofywać
się w kierunku Calaise i Dunkierki, a w nocy
z 23 na 24 maja 5. DP i 50. DP „Northumbrian”
opuściły Arras i odskoczyły na 25 km
w kierunku portów, ustanawiając nową pozycję
obronną. Miało to umożliwić wycofanie
się pozostałym dywizjom brytyjskim
w kierunku Dunkierki.
Tymczasem w niemieckim sztabie Grupy
Armii „A” zapanowała pewna panika, bowiem
konserwatywny gen. płk von Rundstedt nie
bardzo orientował się w sytuacji. Sam był zaskoczony
gwałtownym manewrem pancernym
do kanału La Manche przeprowadzonym
przez młodszych, energicznych dowódców
i miał poczucie, że nie panuje nad chaotycznym
posuwaniem się niemieckich jednostek,
które przemieszczały się niezgodnie z pierwotnym
planem, ale tak jak im to dyktowała
aktualna sytuacja. Niemieckie dowództwo
nie miało informacji, gdzie znajdują się aktualnie
poszczególnie niemieckie dywizje, które
były nie tam, gdzie zgodnie z planem być
powinny. Chcąc zorganizować pewną, ciągłą
linię frontu odpowiednio obsadzoną wojskami,
von Rundstedt wydał wieczorem 23 maja
rozkaz zatrzymania wojsk pancernych
na miejscu i odpowiedniego przegrupowania
piechoty 4. Armii i 12. Armii tak, by całe
włamanie niemieckie od Sedanu po Boulogne
zostało odpowiednio wzmocnione,
linia frontu skierowana na północ i południe
– właściwie obsadzona, łączność kablowa
zorganizowana i zaopatrzenie dowiezione
do wojsk. Ten słynny „Halt order”, popierany
przez Hitlera, który również obawiał się ryzyka
związanego z gwałtownym manewrem sił
pancernych, wcale nie był wymuszony przez
Hermanna Göringa, który jakoby chciał zostawić
rozprawienie się z wojskami alianckimi
swoim bombowcom.
W istocie jednak ów „Halt order” wyszedł
od von Rundstedta. W każdym razie
zatrzymanie niemieckiego natarcia i przegrupowywanie
się sił umożliwiło słynną
ewakuację z Dunkierki, chociaż zgodnie
z rozkazem 4. Armia i cała Grupa Armii „B”
(mająca w pierwszym rzucie 6. Armię), miały
kontynuować natarcie i przemieszczać
się tak, by zaklejać dziury między piechotą,
a Grupą Pancerną von Kleist oraz XV Korpusem.
Takich dziur w zasadzie nie było, były
jedynie odcinki, gdzie rozciągnięte dywizje
pancerne organizowały obronę swoich tyłów
za pomocą saperów, łącznościowców
i zaopatrzeniowców, a ponadto były też
zmotoryzowane dywizje piechoty. Same
korpusy pancerne były też rozciągnięte
w przestrzeni, np. XIX Korpus Guderiana miał
z przodu 2. DPanc i 10. DPanc, a 1. DPanc
była nieco z tyłu za nimi. Podobnie XV Korpus,
miał z przodu 7. DPanc, a 5. DPanc była
z tyłu, broniąc szlaków zaopatrzeniowych
czołowej dywizji. Tak samo był urzutowany
XXXXI Korpus, z 6. DPanc bliżej kanału
La Manche i z 8. DPanc z tyłu. Za dywizjami
pancernymi były 13. DPZmot, 20. DPZmot
i 29. DPZmot, a jeszcze dalej maszerowała
12. Armia dokładnie po śladzie dywizji pancernych
i 4. Armia na północnym skrzydle
włamania, a 16. Armia osłaniała południową
flankę od Sedanu po Reims, od strony
francuskiej 2. Grupy Armii.
24 maja w południe do kwatery gen. von
Rundstedta przybył Hitler i potwierdził rozkaz
zatrzymania pancernego natarcia. Czas
wykorzystano na przegrupowanie piechoty
i konsolidację dotychczasowych zdobyczy,
podczas gdy 6. Armia nadal miała naciskać
na wojska alianckie, likwidując całkowicie
powstały „kocioł”. Obronę konsolidowały
też wojska alianckie. W rejonie od Kanału
do Saint Omer pozycje obronne zajął francuski
16. Korpus (gen. dyw. Marie Bertrand
Alfred Fagalde, z rozwiązanej 7. Armii), który
pierwotnie miał 9. DPZmot, ale obecnie był
w stanie wystawić na front pod Saint Omer
16. DP (ściągnięta z 2. Grupy Armii) i pozostałości
21. DP, która wycofała się spod Boulogne.
Na odcinku tym był też brytyjski batalion
piechoty z terytorialnej 23. DP oraz batalion
rozpoznawczy 12th (Prince of Wales’s) Royal
Lancers z samochodami pancernymi Morris
CS9 i czołgami Mk VIB.
Mimo rozkazu zatrzymania się, Guderian
kontynuował ataki na Calaise siłami
10. DPanc, a pułk piechoty zmotoryzowanej
„Großdeutschland” ruszył do ataku na francuską
obronę na zachód od Saint Omer. Jednak
obie niemieckie formacje były już bardzo
wyczerpane, miały co najmniej połowę swoich
pojazdów niesprawnych (uszkodzonych
Czołg PzKpfw 38(t) z 7. DPanc w czasie walk we Francji. Z tyłu zwraca uwagę działo samobieżne
15 cm sIG 33 (Sf) auf Panzerkampfwagen I Ausf B. We Francji działa te należały do samodzielnych
kompanii, wspierających działania dywizji pancernych.

Tadeusz Kasperski
Wojenna służba ORP Grom
20
Rankiem 4 maja 1940 r.
w trakcie bojów sił alianckich
z niemieckimi o port w Narwiku,
w Rombakkenfjordzie
po ataku samolotu Luftwaffe
został zatopiony niszczyciel
ORP Grom. Na okręcie poległo
59 marynarzy. Była
to pierwsza dotkliwa strata
Polaków w kampanii norweskiej
1 , bolesna tym bardziej,
że ORP Grom był jednym
z dwóch najnowocześniejszych
niszczycieli naszej floty,
zbudowanych w brytyjskiej
stoczni w drugiej połowie lat
trzydziestych XX wieku.
Niszczyciel ORP Grom zbudowano w brytyjskiej
stoczni John Samuel White & Co.
Ltd w Cowes. Stępkę okrętu położono
17 lipca 1935 r., kadłub zwodowano 20 lipca
1936 r., do służby zaś w Polskiej Marynarce
Wojennej wszedł on 28 maja 1937 r.
Ta nowoczesna jednostka była powodem
dumy polskich marynarzy, gdyż był to okręt
znacznie przewyższający walorami bojowymi
wcześniejsze kontrtorpedowce OORP
Wicher i Burza, zbudowane w początku
lat 30. w stoczniach francuskich. Po Gromie,
którego pierwszym dowódcą został kmdr
por. Stanisław Hryniewiecki, zbudowano
przed wojną w tej samej stoczni bliźniaczy
ORP Błyskawica.
OORP Grom i Błyskawica były jednostkami
górującymi technicznie nad niemieckimi
niszczycielami typu Leberecht Maass (Zerstörer
1934), ponieważ były silniej uzbrojone
i rozwijały większą prędkość. Oba polskie
okręty o wyporności standardowej 2011 ts
były uważane za lidery, czyli duże niszczyciele
(przewodzące zazwyczaj dywizjonom
mniejszych jednostek tej klasy). Ze swoimi
masywnym pomostem bojowym i szerokim
kominem przypominały z daleka krążowniki
lekkie. Długość jednostek wynosiła 114 m
(na linii wodnej 111 m), szerokość maksymalna
11,26 m, średnie zanurzenie podwodnej
części kadłuba – około 3,3 m. Napęd stanowiły
dwa zespoły turbin parowych typu Curtis-
-Parsons, napędzające poprzez przekładnie
mechaniczne dwa wały napędowe z trójpłatowymi
śrubami. Parę dostarczały im trzy
kotły wodnorurkowe typu Admiralicji-Yarrow
(trójwalczakowe), oba niszczyciele dysponowały
też kotłem pomocniczym typu White
Forster. Przy łącznej mocy układu napędowego
wynoszącej 54 000 KM, okręty mogły
rozwinąć w początkowym okresie służby
prędkość 39,6 w. (Błyskawica na próbach
osiągnęła nawet 40,4 w., ale było to kosztem
pewnego przeciążenia mechanizmów,
a okręt nie miał w pełni wszystkich zapasów:
paliwa, amunicji i wyposażenia, z którymi nie
rozwinąłby podobnej prędkości).
Słabszą stroną tych jednostek był ich
maksymalny zasięg, wynoszący 2000 Mm
przy średniej prędkości 15 w. i zapasie 350 t
mazutu. W trakcie projektowania tych okrętów
do działań na Bałtyku nie wydawało się
to jednak istotnym problemem i dopiero
zaangażowanie tych okrętów w walki na Zachodzie
nie pozwalało ich wykorzystywać
w działaniach na akwenach bardziej odległych
od brytyjskich baz, chyba że udało się
im zapewnić tankowanie na morzu.
Uzbrojenie obu niszczycieli było imponujące:
7 armat Boforsa wz. 36 kal. 120 mm
L/50 o zasięgu strzału do 19 400 m (jedno
działo pojedyncze na pokładzie dziobowym,
a trzy pozostałe podwójne, z tego jedno
w superpozycji na nadbudówce dziobowej,
jedno na nadbudówce rufowej i ostatnie
na pokładzie rufowym.
Uzbrojenie przeciwlotnicze, jak na stan
przedwojenny, było dość silne. Z dwóch nowoczesnych
podwójnych armat automatycznych
Bofors wz. 36 kal. 40 mm L/60, pierwsze
umieszczono pomiędzy kominem a aparatem
torpedowym nr 1, a drugie pomiędzy
obydwoma potrójnymi aparatami torpedowymi.
Cztery podwójne najcięższe karabiny
maszynowe Hotchkiss kal. 13,2 mm znajdowały
się na bocznych platformach pomostu
bojowego i nadbudówki rufowej.
Uzbrojenie torpedowe tych okrętów
składało się z dwóch potrójnych aparatów
torpedowych kal. 550 mm firmy Whitehead
Torpedo Co. Ltd, ustawionych na śródokręciu
pomiędzy platformą z drugim Boforsem
kal. 40 mm. Wyrzutnie miały reduktory
do torped kal. 533 mm 2 .
Przeciwko okrętom podwodnym w tunelach
pod pokładem na rufie (po bokach maszyny
sterowej) znajdowały się dwie zrzutnie
z zapasem 20 bomb głębinowych o masie
200 kg. Na pokładzie rufowym znajdowały
się tory dla łącznie 44 (niekiedy wymienia się
maksymalnie 60) min morskich wz. 08.
Załogę niszczyciela typu Grom stanowiło
w okresie przedwojennym 192 oficerów,
podoficerów i marynarzy. W trakcie wojny
liczby zwiększały się do 12 oficerów i około
200 podoficerów i marynarzy. To również
miało związek z instalowanym nowym sprzętem
pomocnym w wykrywaniu samolotów
i jednostek nieprzyjaciela, a także z przyjęciem
na pokłady polskich niszczycieli brytyjskich
oficerów łącznikowych.
Poważnym minusem niszczycieli typu
Grom była mała skuteczność w wykrywaniu
okrętów podwodnych aż do połowy 1940 r.
Zainstalowane szumonamierniki (hydrofony)
już w trakcie przedwojennych ćwiczeń nie
wykrywały nawet własnych okrętów podwodnych,
także wtedy, gdy były blisko niszczycieli.
Najprawdopodobniej do chwili zatopienia
pod Narwikiem ORP Grom nie doczekał się
zainstalowania nowoczesnego brytyjskiego
azdyku wykrywającego okręty podwodne
za pomocą wiązki ultradźwięków 3 , otrzymały
je za to już po kampaniach norweskiej i francuskiej
1940 r. Burza i Błyskawica.

Marek J. Murawski
3
Focke-Wulf Fw 190 A:
wczesne wersje produkcyjne
30
Z uwagi na fatalne warunki
atmosferyczne nad Zachodnią
Europą w pierwszej
dekadzie lipca 1942 r., dopiero
12 tego miesiąca miało
miejsce starcie w powietrzu,
w którym Ofw. Erwin
Leibold (11) z 3./JG 26
zestrzelił o 14:35 rozpoznawczego
Mosquito, W4089.
Następnego dnia, 13 lipca 1942 r.,
RAF przeprowadził operację „Circus
199”. Dwanaście bombowców
Boston miało wykonać nalot na magazyny
kolejowe w Boulogne, osłonę zapewniały
im skrzydła myśliwskie z Biggin Hill, Kenley
i Tangmere. Do pierwszej potyczki doszło
z formacją samolotów Fw 190 A należących
do II./JG 26, Ofw. Wilhelm Philipp (15) z 4./
JG 26 zestrzelił Spitfire z 602 dywizjonu,
a dwa kolejne myśliwce tego typu należące
do 401 zderzyły się w powietrzu, co zapisane
zostało, jako 311 i 312 zwycięstwa
powietrzne II./JG 26. Ofw. Helmut Ufer z 4./
JG 26, pilotujący Fw 190 A-1, W.Nr. 10 036,
„biała 5” zginął zestrzelony przez Spitfire
z 616 dywizjonu RAF.
Dwa dni później, 15 lipca, podczas operacji
„Rodeo”, około 9:00, Spitfire należące
do 66 dywizjonu RAF zestrzeliły nad kanałem
La Manche Fw 190 A-2, W.Nr. 2103,
którego pilotował Lt. Jacob Augustin (15)
z 7./JG 2, pilot uznany został za zaginionego.
Popołudniu, o 15:38, dowódca III./
JG 26, Hptm. Josef Priller (75) zrewanżował
się zestrzeliwując Spitfire z 402 dywizjonu
RAF, którego pilot uratowany został przez
brytyjskie służby ratownicze.
W godzinach wieczornych 16 lipca piloci
III./JG 1 zestrzelili dwa bombowce Stirling
na zachód od Esbjerg, swoje pierwsze zwycięstwa
powietrzne uzyskali Uffz. Karl Dietmayer
i Oblt. Karl Götze, obydwaj z 9. Staffel.
O 9:30, 18 lipca para samolotów Fw 190 A
powracających z lotu rozpoznawczego nad
wybrzeżem angielskim zaatakowana została
przez wysokościowy myśliwiec Spitfire Mk VI,
który pilotował przyszły australijski as, F/Lt.
Frederick Gaze. Po celnym ostrzelaniu przez
Spitfire w wody kanału La Manche wpadł
Fw 190 A-2, W.Nr. 5256, Fw. Klaus Oldermann
uznany został za zaginionego. Następnego
dnia dwóch amerykańskich ochotników
z 71 dywizjonu zestrzeliło podczas czołowego
ataku Fw 190 A-2, W.Nr. 5336, za jego sterami
zginął Fw. Erich Schick z 1./JG 26.
Krótko po 14:00, 21 lipca, dowódca II./
JG 2, Hptm. Helmut-Felix Bolz (9) zestrzelił
rozpoznawczego Mustanga Mk I, AG565,
z 239 dywizjonu, którego pilot, F/Lt Veal
Rowland trafił do niewoli. Następnego dnia,
o 12:20, nad Morzem Północnym jeden bombowiec
Wellington zestrzelił Uffz. Günther
Kirchner (1) z 5./JG 1.
Podczas operacji „Rhubarb”, 23 lipca, RAF
wysłał na kontynent 12 samolotów Whirlwind
z 263 dywizjonu pod eskortą Spitfire
z 234 dywizjonu. Wracającą do Anglii formację
zaatakowały samoloty II./JG 2, zestrzelonych
zostało pięć Spitfire, po dwa
zapisali na swoje konta Lt. Wolf von Bülow
(4 i 5) i Lt. Karl-Heinz Bänsch, obydwaj
z 5. Staffel, a jednego Fw. Georg Hippel
z 8. Staffel, który po powrocie do bazy złożył
następujący raport:
23.7.1942 po około ośmiu minutach
od startu alarmowego eskadry zobaczyłem
na horyzoncie, na północ od naszego lotniska,
wiele nieprzyjacielskich samolotów. W związku
z tym wystartowałem o 16:12, moim bocznym
pilotem był Ofhr. Werner. W kwadracie
5938/14 W zobaczyliśmy sześć Spitfire, które
próbowały umknąć na północ zygzakując
w locie koszącym. Zaatakowałem od dołu
od ogona Spitfire lecącego najdalej na prawo
od pozostałych i otworzyłem ogień z odległości
30-40 m. Nieprzyjacielska maszyna poderwała
się skręcając w prawo odsłaniając przede mną
całą sylwetkę. Uzyskałem trafienia, ponieważ
od reszty płatowca odpadły fragmenty obydwu
skrzydeł i osłona kabiny. Lotem szybowym
w lekkim skręcie w prawo samolot o 16:18
wpadł do morza w kwadracie 5912/14 W. Pilot
nie opuścił maszyny. 1
Późnym popołudniem, 24 lipca, podczas
operacji „Rhubarb” w rejonie Barfleur, RAF
stracił dwa Spitfire, zwycięstwa powietrzne
odnieśli Ofw. Willi Stratmann (11) i Uffz.
Günther Toll (5), obydwaj z 7./JG 2. Następnego
dnia we wczesnych godzinach popołudniowych,
patrolujący rój Fw 190 należących
do 9./JG 26 napotkał nad morzem w okolicy
Ostendy samolot Defiant z 277 dywizjonu
osłaniany przez Spitfire. Niemcy zestrzelili,
bez strat własnych trzy maszyny brytyjskie,
Uffz. Edgar Dörre (1), Uffz. Karl Börner (1)
i Oblt. Kurt Ruppert (15).
26 lipca, nad Kanałem, doszło do starcia
Fw 190 A należących do JG 26 z dużą formacją
myśliwców brytyjskich. Po jednym,
potwierdzonym zestrzeleniu uzyskali: Ofw.
Walter Meyer (15) z 6. Staffel, Ofw. Wilhelm
Philipp (16) z 4. Staffel i Lt. Heinz Rahardt (2)
z 2. Staffel. Spitfire zestrzeliły dwa myśliwce:
Fw 190 A-2, W.Nr. 5228, „czarne

BITWY I KAMPANIE
Fw 190 A-3, W.Nr. 518, „biała 1”, który pilotował dowódca 10./JG 1, Friedrich Eberle, na sterze kierunku 12 belek oznaczających zwycięstwa powietrzne.
40
Startujący samolot myśliwski Fw 190 A-3, „

Michał A. Piegzik
Operacja „AL”: 1
sekretny plan japońskiej
dominacji na Północnym Pacyfiku
46
Czerwiec 1942 r. w wojnie
na Pacyfiku przeważnie
kojarzy się ze zwycięską dla
US Navy bitwą o Midway,
która odwróciła losy dotychczasowych
zmagań.
W tym samym czasie jednak
na dalekiej północy rozgrał
się drugi, niemniej ważny
akt japońskiej ofensywy.
Operacja „AL”, biorąca swą
nazwę od archipelagu Aleutów,
miała przyczynić się
do rozciągnięcia japońskiego
obwodu obronnego daleko
na wschód. Wokół wydarzeń
na Północnym Pacyfiku
powstało wiele mitów, które
nie znajdują odzwierciedlenia
w faktycznym przebiegu tej
zapomnianej kampanii.
Pomyślne zakończenie pierwszego etapu
wojny na Pacyfiku w pierwszej dekadzie
marca 1942 r. umożliwiło dowódcy Połączonej
Floty, admirałowi Isoroku Yamamoto,
wdrożenie ryzykownego planu decydującej
bitwy z US Navy na Centralnym Pacyfiku. Niespodziewany
nalot amerykańskich bombowców
na Tokio z 17 kwietnia, znany powszechnie
jako rajd Doolittle’a, nie tylko uświadomił
Japończykom znaczenie lotniskowców w toczącym
się konflikcie, ale również konieczność
zabezpieczenia najkrótszych podejść
do macierzystych wysp. Choć odległość z Pearl
Harbor do japońskiej stolicy wykluczała
większą operację ofensywną wroga przez
sam środek Ocean Spokojnego, to całkowicie
nie negowano możliwości przeprawy wzdłuż
archipelagu Aleutów. Najbardziej wysunięte
pozycje Amerykanów znajdowały się na Wyspie
Attu, niecałe 230 mil od Wysp Komandorskich,
730 mil od Wysp Kurylskich oraz
niecałe 2000 mil od Tokio.
Kolejnym problemem planistycznym,
przed którym stanęła japońska marynarka
wojenna była potencjalna współpraca Stanów
Zjednoczonych oraz Związku Radzieckiego.
Od czasu rozpoczęcia operacji „Barbarossa”
relacje pomiędzy Waszyngtonem
a Moskwą uległy wyraźnemu ociepleniu.
W przeciągu kilku godzin czerwca 1941 r. Sowieci
stali się naturalnym sojusznikiem aliantów
w walce przeciwko III Rzeszy. Wprawdzie
Stany Zjednoczone oficjalnie nie zadeklarowały
swojego udziału w światowym konflikcie,
to jednak antynazistowskie poglądy
i działania prezydenta F.D. Roosevelta jednoznacznie
pozwalały stwierdzić, że Ameryka
będzie wspierać nie tylko Wielką Brytanię,
ale całą koalicję antyhitlerowską. Na razie
była to współpraca ukierunkowana na pokonanie
Niemiec, lecz wraz z pogorszeniem
stosunków pomiędzy Tokio a Waszyngtonem
w drugiej połowie 1941 r., wszelkie układy
z sąsiadami wydawały się bardziej kruche niż
kiedykolwiek. Obszar Północnego Pacyfiku
stanowił naturalny pomost amerykańsko-
-radzieckiej współpracy przeciwko Japonii.
Wykorzystanie ostrza skierowanego w sam
rdzeń Japonii leżało w gestii jednego człowieka
– Józefa Stalina. Japończycy byli doskonale
świadomi tego faktu i musieli podjąć
działania, które zminimalizują to ryzyko 1 .
W chwili wybuchu wojny na Pacyfiku
w ramach Połączonej Floty funkcjonowała
już jednostka odpowiedzialna za obronę
północnych rubieży kraju przed interwencją
Związku Radzieckiego lub nalotami wrogich
bombowców. Była nią 5. Flota, która została
reaktywowana 25 lipca 1941 r. po osobistej
interwencji szefa Sztabu Marynarki, admirała
Osami Nagano, bezpośrednio u cesarza
Hirohito 2 . Jej dowódcą mianowano wiceadmirała
Boshirō Hosogaya, zaś szefem sztabu
został wiceadmirał Tasuku Nakagawa.
W skład 5. Floty początkowo wchodziła
jedynie 21 Eskadra Krążowników złożona
z krążowników lekkich Tama (flagowy) i Kiso,
a także torpedowców Sagi i Hato 3 . Do końca
roku została ona wzmocniona o 7. Jednostkę
Bazową (10. Dywizjon Kanonierek, 17. Dywizjon
Trałowców i 66. Dywizjon Niszczycieli) 4 .
Na czas „Operacji Południowej” wiceadmirał
Hosogaya miał za zadanie patrolować wody
wokół Wysp Kurylskich, Hokkaidō, północnej
części Honshū oraz Wysp Ogasawara, co stanowi
dowód na to, że Japończycy liczyli się
z możliwością przeprowadzenia rajdu na Tokio
przez US Navy.
Wzrost zainteresowania Nippon Kaigun
obszarem Północnego Pacyfiku można datować
na luty 1942 r., kiedy amerykańskie

Władimir Bieszanow
58
1
Wyzwolenie Prawobrzeżnej Ukrainy.
Dnieprowsko-karpacka operacja strategiczna:
24 grudnia 1943 – 17 kwietnia 1944 r.
Pod koniec 1943 r. na Ukrainie skoncentrowały się największe
siły obu przeciwstawnych stron. Niemcy mieli tam do 40% dywizji
piechoty oraz około 70% dywizji pancernych i zmotoryzowanych
działających na całym sowiecko-niemieckim froncie. Jeszcze
większe było zgrupowanie Armii Czerwonej: obejmowało ono
około 42% dywizji piechoty oraz do 80% pancernych i zmechanizowanych
związków, co umożliwiało rozwinięcie bez większych
zmian w ugrupowaniu wojsk nowej, wielkiej ofensywy.
Dlatego, to na Ukrainie Stalin postanowił
zadać główny cios w kampanii
zimowo-wiosennej, w trakcie którego
planowano rozbić całe południowe skrzydło
przeciwnika, zakończyć wyzwalanie prawego
brzegu Dniepru, wyjść na granicę państwową
ZSRR oraz stworzyć warunki do rozwinięcia
natarcia na Polskę, Czechosłowację
i Bałkany. Faktycznie oznaczało to dziesięć
uderzeń, dziesięć operacji, zaangażowanie
ogromnych mas broni pancernej i najlepszych
stalinowskich dowódców.
Od końca grudnia 1943 do połowy kwietnia
1944 r. na ogromnych przestrzeniach
od Polesia do Morza Czarnego i od Dniepru
do Karpat rozwinęła się jedna z największych
bitew II wojny światowej. Uczestniczyło
w niej jednocześnie po obu stronach
około 4 mln ludzi, 45 500 dział i moździerzy,
4200 czołgów, dział samobieżnych i szturmowych,
ponad 4000 samolotów.
Dowództwo niemieckie zdając sobie
sprawę, jak poważne komplikacje wojskowo-
-polityczne i gospodarcze pociągnie za sobą
utrata najbogatszych obszarów przemysłowych
i rolniczych Prawobrzeżnej Ukrainy oraz
podejście wojsk sowieckich do Bałkanów,
zażądało od swoich wojsk za wszelką cenę
utrzymać pozycje na południowym skrzydle
frontu wschodniego. Starając się odtworzyć
obronę na Dnieprze i odblokować zgrupowanie
wojsk na Krymie, Hitler wielokrotnie podkreślał,
że jeśli niemożliwe byłoby utrzymanie
frontu na wschodzie, w ostateczności kwestia
odwrotu mogłaby być rozpatrywana jedynie
na jego północnym skrzydle, ale nigdy
na południowym. Takie stanowisko, w którym
priorytetem stały się względy polityczne
i wojskowo-gospodarcze, a nie operacyjne,
w znacznym stopniu komplikowało życie niemieckich
dowódców i walczących armii.
W końcu 1943 r. wojska niemieckie prowadzące
działania bojowe na Ukrainie – Grupa
Armii (GA) „Południe” i GA „A”, zostały odrzucone
na rubież Owrucz – Radomyśl – Kaniów
– Basztino – Marganiec – Kaczkarowka.
Grupa Armii „Południe” – 4. Armia Pancerna
(APanc) i 1. APanc, 8. Armia – pod dowództwem
feldmarszałka Ericha von Mansteina
broniła się na odcinku frontu południe miejscowości
Owrucz, Kaczkarowka na Dnieprze,
utrzymując niewielki odcinek prawego brzegu
rzeki w rejonie Kaniowa, a także przyczółek
o głębokości 30 km i szerokości 120 km
na jej lewym brzegu pod Nikopolem.
Grupa Armii „A”, w składzie 6. Armia niemiecka
i 3. Armia rumuńska pod dowództwem
feldmarszałka Ewalda von Kleista
utrzymywała obronę na południu w dolnym
biegu Dniepru, a następnie wzdłuż brzegu
Morza Czarnego do Limanu Dniestru. Ponadto
w rejonie Jassów została skoncentrowana
odwodowa 4. Armia rumuńska, a na Krymie
pozostawała odcięta 17. Armia niemiecka.
Wsparcie lotnicze zapewniała 4. Flota Powietrzna
(I, IV i VIII Korpus Lotniczy), a także
zasadnicze siły lotnictwa rumuńskiego.
Na początku bitwy o Prawobrzeżną Ukrainę
GA „Południe” i GA „A” (bez 17. Armii) liczyły
91 dywizji, w tym 18 pancernych i cztery
zmotoryzowane, dwie brygady zmotoryzowane,
pięć samodzielnych batalionów czołgów
ciężkich, 19 dywizjonów dział szturmowych.
W składzie tego zgrupowania, zgodnie
z „klasycznymi” źródłami sowieckimi, znajdowało
się 1 760 000 ludzi, 2200 czołgów i dział
szturmowych, 16 800 dział i moździerzy,
1460 samolotów bojowych.
Dowództwo niemieckie zamierzało nie
tylko utrzymać zajmowane rubieże, ale także
spróbować zlikwidować sowieckie przyczółki
na prawym brzegu Dniepru, a także
uderzyć z przyczółka nikopolskiego na południe
i z Krymu na północ, aby uzyskać
kontakt z krymskim zgrupowaniem wojsk.
Niemcy pospiesznie budowali umocnienia
obronne. Jednak do końca grudnia 1943 r.
udało im się stworzyć na większej części
frontu jedynie główny pas obrony o głębokości
4-6 km. Na najważniejszych kierunkach
w odległości 10-15 km od przedniego skraju
przygotowywali drugi pas. Na głębokości
operacyjnej wzdłuż brzegów rzek Horyń, Bug
Południowy, Ingulec, Dniestr i Prut przygotowywano
rubieże tyłowe.
Ze strony sowieckiej na południe od rzeki
Prypeć działały wojska czterech frontów:

60
BITWY I KAMPANIE
Uszkodzona i porzucona niemiecka haubica samobieżna Wespe; rejon Żytomierza (1. Front Ukraiński).
Główny cios planowano zadać w kierunku
Żytomierz, Berdyczów siłami 1. Gwardyjskiej,
18. i 38. armii ogólnowojskowej oraz
1. i 3. Gwardyjska armie pancerne, w celu
rozbicia zgrupowania wojsk przeciwnika
w rejonie Brusiłowa – 8., 19. i 25. dywizje
pancerne, 2. Dywizja SS „Das Reich” – i następnie
wyjść na rubież: Liubar, Winnica
i Lipowiec. Uderzenia pomocnicze planowano
przeprowadzić używając wojsk znajdujących
się na skrzydłach frontu: z prawej
strony – siłami 60. Armii i 4. Gwardyjskiego
Korpusu Pancernego – obchodząc Żytomierz
w kierunku na Szepetówkę; z lewej – połączonymi
skrzydłami 40. i 27. Armii wspartymi
5. Gwardyjskim Korpusem Pancernym
– na Chrystynówkę, gdzie miały się one połączyć
z wojskami 2. Frontu Ukraińskiego
i okrążyć zgrupowanie przeciwnika broniące
wybrzuszenia pod Kaniowem. Na skrzydle
północnym 13. Armia wzmocniona 1. Gwardyjskim
Korpusem Kawalerii i 25. Korpusem
Pancernym otrzymała zadanie nacierać
na Korosteń, Sarny, Nowogród Wołyński.
By odwrócić uwagę przeciwnika od kierunku
głównego uderzenia symulowano koncentrację
dużych sił na kierunku korosteńskim
i na przyczółku bukrińskim.
Aby stworzyć duże zagęszczenie wojsk,
dowództwo frontu wyznaczyło wąskie pasy
przełamania: dla głównego zgrupowania
– 18 km, dla 60. Armii – 15 km, dla 40. i 27. Armii
– 10 km, a dla 13. Armii – jedynie 4 km.
Operacyjne zagęszczenie wynosiło średnio
2-3 km na dywizję, około 180-200 dział i moździerzy,
ponad 20 czołgów na kilometr.
Zaplanowano przejście do natarcia nie
jednocześnie na wszystkich kierunkach, ale
kolejno – początkowo na głównym, następnego
dnia na lewym skrzydle frontu i na trzeci
dzień na prawym skrzydle. Pozwalało
to w sposób zmasowany i bardziej efektywny
wykorzystać lotnictwo na każdym kierunku,
a także wykonać manewr artylerią odwodu
naczelnego dowództwa z kierunku głównego
na pomocnicze.
Artyleryjskie przygotowanie natarcia miało
trwać 90 minut, wsparcie ataku piechoty
i czołgów zamierzano realizować metodą kolejnego
koncentrowania ognia. Plan wsparcia
lotniczego przewidywał uderzenie na dwie
doby przed rozpoczęciem natarcia na węzły
kolejowe, sztaby i odwody przeciwnika, a bezpośrednio
przed natarciem całością lotnictwa
szturmowego i bombowego – na obronę taktyczną.
Wraz z początkiem przełamania postawiono
zadanie wsparcia ataku sił głównych
poprzez nieprzerwane oddziaływanie lotnictwa
na punkty oporu przeciwnika, a wraz
z wprowadzeniem do walki armii pancernych
przestawienia zasadniczych sił lotnictwa
na ich wsparcie i osłonę.
Naprzeciw 1. Frontu Ukraińskiego znajdowała
się 4. Armia Pancerna generała Erharda
Rausa w składzie 7 dywizji pancernych,
1 dywizja zmotoryzowana, 14 dywizji
piechoty, 1 dywizja piechoty górskiej, 1 dywizja
rezerwowa, 2 dywizje ochrony, Korpuśna
Grupa „C”, Brygada Zmotoryzowana
SS „Langemark”, 506. i 509. batalion czołgów
ciężkich i 6 dywizjonów dział szturmowych
– 300 000 ludzi, 3500 dział i moździerzy,
600 czołgów i dział szturmowych. Zgrupowania
pancerne działały w dwóch miejscach:
cztery dywizje w rejonie Brusiłowa i trzy w rejonie
Malina. Pas obrony niemieckich dywizji
wynosił średnio 13 km. Obrona była płytka
i oparta o tzw. ogniska walki.
Sowieckie przełamanie na kierunku głównego
uderzenia zaczęło się 24 grudnia 1943 r.
W ślad za rozpoznaniem walką przeprowadzono
silne przygotowanie artyleryjskie, które
zaczęło się salwą 3. Gwardyjskiej Dywizji Moździerzy
Ciężkich (artyleryjskich wyrzutni rakietowych).
Z powodu niskiej podstawy chmur
masowe użycie lotnictwa nie było możliwe.
Po przejściu do ataku, wojska głównego zgrupowania
frontu szybko opanowały punkty
i węzły oporu przeciwnika na pierwszej pozycji
i z marszu zaatakowały drugą pozycję. Tu szybkie
przemieszczanie do przodu korpusów piechoty
uległo spowolnieniu.
Żeby jak najszybciej zakończyć przełamanie
obrony taktycznej przeciwnika i wyrwać
się w przestrzeń operacyjną, w połowie dnia
wprowadzono do walki obie armie pancerne:
w pasie 18. Armii – 3. Gwardyjską Armię
Pancerną pułkownika Pawła S. Rybałki
(6. i 7. Gwardyjski Korpus Pancerny, 9. Korpus
Zmechanizowany, 91. Samodzielna Brygada
Pancerna – 678 czołgów i dział samobieżnych),
w pasie 38. Armii – 1. Armia Pancerna
generała-pułkownika Michaiła J. Katukowa
(11. Gwardyjski Korpus Pancerny, 8. Gwardyjski
Korpus Zmechanizowany, 61. Gwardyjska
Brygada Pancerna – około 600 czołgów
i dział samobieżnych).
W wyniku ich jednoczesnego uderzenia
na północ i południe od Brusiłowa opór
Niemców został złamany i pod koniec dnia
zakończono przełamanie strefy obrony taktycznej
przeciwnika. Armie pancerne wbiły się
na głębokość 15-20 km, a ogólnowojskowe
– do 10 km. Biorąc pod uwagę stan niemieckiej
obrony i ogólny stosunek sił walczących byłoby
zaskakujące, gdyby stało się inaczej.
W pasie o szerokości 18 km po stronie sowieckiej
prowadziło działania bojowe 25 dywizji
piechoty, 3 dywizje pancerne, 2 korpusy
zmechanizowane, 3 samodzielne brygady
pancerne, 4 samodzielne pułki czołgów, 2 samodzielne
pułki dział samobieżnych. Armie
Moskalenki i Katukowa wykonywały uderzenie
w 7-kilometrowym pasie, mając gęstość operacyjną
1200 m na dywizję. Całej tej potędze
88 mm armata przeciwlotnicza Flak 36 porzucona w zakładzie metalurgicznym „Kriworożstal”
w Krzywym Rogu.

Dimytr Ilijew Nedjałkow
72
Polsko-bułgarska współpraca
lotnicza w okresie międzywojennym
Historia współpracy polsko-bułgarskiej ma wielowiekową tradycję,
opierając się na wzajemnym szacunku i wzajemnej pomocy.
Nie było w niej cienia rywalizacji, a wręcz przeciwnie – zawsze
wyróżniała się pragnieniem wzajemnej pomocy i korzyści.
Początek sięga czasów carów bułgarskich, ale najbardziej
widoczny był w wysiłkach króla polskiego Władysława III, aby
uwolnić zniewolony przez Imperium Osmańskie naród bułgarski.
Ciekawym akcentem w tej współpracy jest współpraca przemysłowa,
w tym lotnicza.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych
między Polską a Bułgarią w ich
historii nowożytnej miało miejsce
w 1918 r., pierwsza zaś umowa handlowa
została podpisana w 1925 r. Była to część szeregu
podobnych umów zawartych z innymi
krajami Półwyspu Bałkańskiego, jako realna
szansa sprzedaży własnych produktów
przemysłowych. Interesy gospodarcze Polski
w stosunku do Bałkanów w pełni pokrywały
się z interesami krajów Europy Południowo-
-Wschodniej, które w latach powojennej
Wizyta polskich lotników na czele z dowódcą lotnictwa pułkownikiem (od 1934 r. – generałem brygady)
inżynierem pilotem Ludomiłem Rayskim w Bułgarii; Sofia, lotnisko Bożuriszte, 1928 r.
stabilizacji gospodarki również poszukiwały
rynków dla swoich towarów. Dlatego można
powiedzieć, że dążenie Polski i państw
bałkańskich do rozwoju wymiany towarowej
było wzajemne. Polska ograniczyła swój eksport
do wąskiego asortymentu, przeważały
metale i wyroby metalowe, maszyny rolnicze
i tekstylne. Do 1929 r. do Bułgarii dostarczono
6 213 771 kg surówki, stali, blach, blach
żelaznych, rur itp.
W tym samym okresie wzrosło zainteresowanie
i eksport polskiego uzbrojenia
i sprzętu wojskowego. Dla eksportu tego
rodzaju wyrobów z inicjatywy Ministerstwa
Spraw Wojskowych została powołana spółka
Eksport Wytworów Polskiego Przemysłu
SEPEWE S.A. Działalności spółki w zakresie
eksportu wojskowych wyrobów przemysłowych
za granicę towarzyszyły duże trudności.
Przede wszystkim musiała konkurować
z zachodnioeuropejskim i amerykańskim
przemysłem zbrojeniowym. W ostrej walce
o rynki, w której często realizowane są cele
inne, nie tyle ekonomiczne, co polityczne, interwencja
kręgów rządowych prawie zawsze
zapewnia przewagę bardziej wpływowych
i finansowo silniejszych producentów. Nieufność
wobec nieznanego dotąd polskiego
przemysłu zbrojeniowego dodatkowo utrudniała
zawieranie kontraktów.
Pierwsze sukcesy w tej dziedzinie Polska
odnotowała w bardziej zacofanych przemysłowo
krajach bałkańskich, ponieważ
praktycznie nie posiadały one własnego
przemysłu zbrojeniowego i znajdowały się
stosunkowo blisko polskich granic. Po udziale
pierwszych samolotów wojskowych w wystawach
w Paryżu i Cleveland (USA) w latach
1930-1931, Rumunia była pierwszym krajem
bałkańskim, który złożył zamówienie
na zakup 50 myśliwców PZL-11, a następnie

Jędrzej Korbal
Program motoryzacji
dowództw i służb WP
1
Zdając sobie sprawę ze złej
sytuacji naszej motoryzacji
oraz stopniowego pogarszania
się stanu skromnego,
krajowego parku motorowego,
administracja cywilna
i wojskowa podjęły kroki mające
zatrzymać, a następnie
odwrócić, ten niebezpieczny
proces. Problem niepokoił
obserwatorów, gdyż spadek
liczby funkcjonujących
w Polsce pojazdów mechanicznych,
wyrażający się m.in.
zmniejszeniem o jedną trzecią
zasobu samochodów ciężarowych
w ciągu pięciu lat, miał
wymierny wpływ na wojenną
gotowość armii.
Pierwszy ruch wykonała strona rządowa,
która między 1934 a 1935 r. usunęła
szereg przeszkód natury fiskalnej i administracyjnej
duszących rozwój motoryzacji
nad Wisłą. Nieco później do działania przeszli
wojskowi, oczekujący wyników przygotowywanych
między 1935 a 1936 r. studiów oraz
wieńczących je projektów rozbudowy poszczególnych
rodzajów broni.
Motoryzacja dowództw i służb wymagała przestudiowania różnych wariantów przewozu wyposażenia
m.in. kuchni polowych i materiałów intendenckich.
Plan zaopatrzenia
Podstawą dyskusji o usprawnieniu pracy
dowództw i służb, poprzez ich częściową
motoryzację, było uporządkowanie sprawy
posiadanego i oczekiwanego taboru samochodowego.
Wiadomym już było, że część
z prac zleconych w połowie lat 30. nie przyniesie
oczekiwanego efektu, a niektóre powielane
przez lata schematy zakupowe odstają
już wyraźnie od faktycznego zapotrzebowania
WP. Dlatego też 5 kwietnia 1937 r. DowBr-
Panc. przesłało do MSWojsk. dokument dotyczący
planów zaopatrzenia wojska w przyjęte
rodzaje i typy sprzętu samochodowego i pancernego.
Zdaniem pancerniaków wśród zestandaryzowanych
pod względem parametrów
i mających wejść na wyposażenie armii
pojazdów powinny znależć się:
samochód ciężarowy o nośności 3 t
z możliwością holowania przyczepki 3,5 t wyposażony
w silnik o mocy około 80-100 KM
przy 2600-3400 obr./min (przyszłe silniki typu
705 i 725 oraz samochody serii 700). Przewidywano
wykorzystanie tego sprzętu do przewozu
ludzi i materiałów w terenie (do 2 t obciążenia)
dzięki przekładni o odpowiedniej
rozpiętości. Uwzględniając potrzebę unifikacji
taboru ww. jednostka napędowa miała być
stosowana również w samochodach kołowo-
-gąsienicowych, ciągnikach C4P czy aktualnych
jeszcze w momencie sporządzania pisma
wozach PZInż. 140 i 150;
samochód ciężarowy o nośności 1,5 t
na drogach bitych i 1 t w jeździe terenowej
napędzany silnikiem o mocy około 40 KM
przy 3400 obr./min (silnik typu 157). Ewentualne
zastosowanie tej jednostki napędowej
mogło znaleźć zastosowanie w podwoziach,
na których zabudowywano nadwozia specjalne:
sprzętowe, zwiadowcze, łaziki i ciągniki
armat ppanc. Mowa zatem zarówno
o pojazdach typu PF 618, jak i następcy użytkowanych
wozów PF 508/518. Tę rolę, przynajmniej
w części miały przejąć terenowe
samochody PZInż. 303 lub półgąsienicowe
wozy PZInż. 222;
Prace nad polskim samochodem ciężarowym 3 t ruszyły dopiero w drugiej połowie lat trzydziestych.
Umowa licencyjna z Fiatem nie gwarantowała wytwarzania tego typu pojazdów w kraju.
85