102 - Senat RP - Senat Rzeczypospolitej Polskiej

Jak wskazano w tabeli „Informacji statystycznej”, w okresie sprawozdawczym w 240 wypadkach
prokuratorzy Oddziałowych Komisji odmówili wszczęcia śledztwa, wskazując w uzasadnieniu
powody decyzji, które po wniesieniu zażalenia były przedmiotem kontroli ze strony prokuratorów
Głównej Komisji, a w razie ich utrzymania również kontroli sądowej. Na 51 postanowień
o odmowie wszczęcia śledztwa, które zostały ocenione przez sądy co do zasadności powzięcia
takiej decyzji, w jednym tylko wypadku została ona uchylona.
Kolejna rubryka „Informacji statystycznej” podaje liczbę śledztw umorzonych przez prokuratorów
IPN – łącznie 1008. Postanowienia takie prokurator wydaje po skrupulatnym wykonaniu
wszystkich czynności śledztwa mających na celu wszechstronne wyjaśnienie okoliczności badanych
w śledztwie zbrodni oraz ustaleniu ich ofiar. Najczęstszymi przyczynami umorzeń było
stwierdzenie, że zidentyfikowani sprawcy zbrodni nie żyją, a także nieustalenie żyjących sprawców,
przeciwko którym postępowanie mogłoby się nadal toczyć. Racją umorzeń była również konkluzja
przeprowadzonego śledztwa, w którym nie zebrano danych dostarczenie uzasadniających podejrzenie
popełnienia przestępstwa, lub stwierdzenie, że zbrodni nie popełniono. W poszczególnych wypadkach
umorzeń jako przyczynę wskazano również ustalenie, że postępowanie karne co do tego
samego czynu tej samej osoby zostało już wcześniej przeprowadzone i prawomocnie zakończone.
Postanowienia o umorzeniu śledztwa wydawane przez prokuratorów Oddziałowych Komisji
również podlegają kontroli ze strony prokuratorów Głównej Komisji oraz sądów. Odnotować
trzeba, że na wniesione w okresie sprawozdawczym 74 zażalenia, sądy w 4 wypadkach uchyliły
postanowienia o umorzeniu śledztwa i przekazały sprawę prokuratorowi IPN w celu wyjaśnienia
wskazanych okoliczności lub też przeprowadzenia dodatkowo czynności śledztwa.
Utrzymując w mocy postanowienie prokuratora IPN o umorzeniu śledztwa sądy dają niekiedy
wyraz swemu wysokiemu uznaniu dla sposobu przeprowadzenia śledztwa, wartości zgromadzonych
w nim dowodów oraz uzasadnienia decyzji końcowej. Uczynił to m.in. Sąd Okręgowy
w Białymstoku, utrzymując 30.11.2005 postanowienie o umorzeniu śledztwa w sprawie zabójstw
79 osób – mieszkańców powiatu Bielsk Podlaski, w tym 30 tzw. „furmanów” w lesie koło Puchał
Starych, dokonanych od 29.01. do 02.02.1946 przez członków oddziału NZW dowodzonego
przez R. Rajsa ps. „Bury”. Postanowienie o umorzeniu tego śledztwa zostało zaskarżone przez
4 pokrzywdzonych, spośród ponad 80 osób, którym przysługiwały takie uprawnienia. Utrzymując
w mocy umorzenie śledztwa, sąd ocenił uzasadnienie tej decyzji procesowej jako „nieprzeciętnie
wnikliwe”, a co do zawartej w nim argumentacji stwierdził, że „traktuje ją wręcz jako swoją”.
Jak podano w kolejnej rubryce „Informacji statystycznej”, 241 spraw, które wpłynęły do
Oddziałowych Komisji, „załatwiono w inny sposób”, co oznacza najczęściej przekazanie sprawy
do innej Oddziałowej Komisji właściwej dla prowadzenia śledztwa lub też dołączenie sprawy do
innych śledztw już wcześniej wszczętych i prowadzonych w danej Komisji.
Stwierdzić należy, że liczba wyroków skazujących sama przez się nie powinna stanowić jedynej
podstawy dla oceny celowości i rzetelności pracy prokuratorów prowadzących śledztwa.
Długotrwałość postępowań zarówno przygotowawczych, jak i sądowych wynika m.in. z działań
podejrzanych i oskarżonych, powołujących się na stan zdrowia uniemożliwiający im udział w postępowaniu.
Z reguły też skazani korzystają z prawa do wniesienia apelacji, co wydłuża czas wydania
prawomocnego wyroku.
Dla dokonania oceny danych zawartych w „Informacji statystycznej” podkreślić także trzeba, że
wiele śledztw, w których prokuratorzy wyczerpali wszystkie możliwości dowodowe i zrealizowali
w pełni wskazane w ustawie o IPN cele wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności popełnionych
zbrodni, a także ustalili wszystkie osoby pokrzywdzone, jest umarzanych z powodu śmierci zidentyfikowanych
sprawców. Odnosi się to zarówno do śledztw w sprawie zbrodni nazistowskich,
komunistycznych, a także wojennych. Choć w wielu wypadkach już w chwili wszczęcia śledztwa
z posiadanej przez prokuratorów IPN wiedzy historycznej wynika, że nie zakończą się one aktem
oskarżenia przeciwko żyjącym sprawcom zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, to jednakże
ustawa o IPN nie dozwala w takich sytuacjach na zaniechanie wszczęcia i prowadzenia śledztwa.
49