POMPA FUNEBRIS

63
Podobnie zdobiony był tron, łóżko i rydwan cesarza. Zob. Franchi de'Cavalieri, op. cit.,
s. 233.
64
Wykonany z kilku kondygnacji obniżających się, ozdobionych złotem, marmurowymi
kolumnami, rzeźbami z kości słoniowej i obrazami. Zob. Diodor, IV; 2-6. Za najwspanialszy
uznaje się stos Aleksandra Wielkiego zbudowany przez jego przyjaciela Hefajstiona. Diodor
XVII; 115, 1. Zob. M. Cmatremere de Quincy Memoire sur le bucher d'Hephestion. „Memoires
de L'Accademie des Inscriptions" R. 4: 1818, s. 395, cyt. wg Franchi de'Cavalieri, op. cit.,
s. 235; — G. Boisier, hasło Apolńeosi*. W: Daremberg—Saglio, t. 1. Paryż 1877, szp. 325; —
E. Cuq hasło Fumis, ibidem, szp. 1394; — Beurlier, op. cit., s. 65; — G. Mancini Scoperte
a Monte Citorio. „Studi Romani" t. 1, 1913, s. 3.
65
M. Righetti Manuale di storia Liturgica. Ancona—Milano 1946 - 48; — Lexikon tur Theologie
und Ktrche. T. 1 - 10. Fryburg 1957 - 65; — T. S. R. Boase Death In Middle Ages. Mortaliiy,
Judgement and Remembrance. London 1972; — A. Labudda Liturgia pogrzebu w średniowiecznej
Polsce. Rkps pracy doktorskiej pod kierunkiem ks. prof. dr M. Rechowicza, KUL.
66
O pogrzebie królewskim pisali m.in.: E. H. Kantorowicz The King's Two Bodies.
A Study in Mediaeval Political Theology. Princeton 1957; — R. E. Giesey The Royal Funeral
Ceremony in Renaissance France. Genewa 1960; — A. Gieysztor „Non habemus caesarem nisi
regem". Korona zamknięta królów polskich w końcu XV wieku i w wieku XVI. W: Muzeum
i twórca. Studia z historii sztuki i kultury ku czci prof, dr St. Lorentza. Warszawa
s. 282 nn.
1969,
67
O zwyczajach pogrzebowych panujących w okresie nowożytnym w Europie. Zob. m.in.:
R. J. Hirsch Doodenritueel in de Nederlanden voor 1700. Amsterdam 1921; — J. J. Fahrenfort,
C. C. van de Graft Doodenbezorging en cultuur. T. 2; De doodenbezorging bij de volken
van Europa, inzonderheid in Nederland. Amsterdam 1947; — W. Bruckner Bildnis und Brauch.
Studien zur Bildtunktion der Eliigies. Berlin, s. 28 n.
a
Dekretem Piusa X z 26 IV 1906 w razie istotnej potrzeby wprowadzono abrewiację do
formuły ,,Przez to święte namaszczenie niechaj ci Pan odpuści czymkolwiek zawiniłeś. Amen".
Wcześniej nie stosowano abrewiacji modlitw. Zob. P. Rzymski Wykład obrzędów. Warszawa
1828, s. 194, czy wcześniejszy — RJfuare Sacramentorum ac aliarum Ecclesiae Caeremoniarum...
Cracoviae 1631 (liczne wydania).
« Oliictum pro delunctis została ułożona w Rzymie w VII w. na wzór Ciemnej Jutrzni.
Scenę śpiewania jutrzni przedstawia miniatura z Livre d'heure Elżbiety, żony Karola IX. Zob.
J. Muczkowski Pomnik Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu. „Rocznik Krakowski"
t. 19, 1923, ii. 2, s. 138. Por. także M. Meiss La mott et l'Oiiice des Morls a l'epoque du
Maitre de Boucicant et des Limburg. ,,Revue del'art" t. 1, 1968, nr 1-2, s. 17-27.
70
Św. Augustyn De cura pro mortuis gerenda, 4, 5 Nokturn II, Lekcja 4, 5, 6.
71
Walka o niechowanie w kościele zmarłych świeckich dostojników prowadzona była
bezskutecznie przez wiele stuleci. Władze zakonne nie zgadzały się również na zbyt jawną
funkcję grobową kaplic. Zob. J. Łoziński Cztery centralne kaplice kopułowe z początku XVII
wieku. „Biuletyn Historii Sztuki" R. 30: 1968, nr 3, s. 323 n.
71
Przy przewożeniu ciała z odległego miejsca śmierci do miejsca pochowania używano
niekiedy „podróżnego katafalku" do wystawiania trumny w przydrożnych kościołach czy
kaplicach, nawet cerkwiach prawosławnych. „Kuryer Warszawski" 1826, nr 231, i. 650.
73
Absolucję i śpiew Libera me znano od X w., zob. J. Wierusz-Kowalski Liturgika. War­
szawa 1955, s. 294.
74 Ewangelia wg św. Jana, XI; 25.