Pro Lusatia - Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego - Uniwersytet ...

Tomasz Derlatka (Lipsk)
O recepcji utworów fantastycznonaukowych
Stanisława Lema w literaturze serbołużyckiej
Na początku szkicu sformułować pragnę trzy krótkie uwagi porządkujące.
I tak interesują mnie w nim tylko te translacje utworów
Stanisława Lema, które – choć z mniejszymi lub większymi
zastrzeżeniami 1 – wpisać przecież można w konwencję literatury
fantastycznonaukowej (inne jego teksty tłumaczone na języki serbołużyckie
i tak nie były). Literaturę serbołużycką, powstającą w
dwóch (górno- oraz dolnołużyckim), a nawet trzech językach (do
tego dochodzi bowiem jeszcze niemiecki) ujmuję dla potrzeb opracowania
jako jedność. Przekładów utworów S. Lema na język górnołużycki
(dolnołużycki nie może się w tej materii pochwalić żad-
1 Uprzedzając w tym miejscu fakty, które nieco wnikliwiej rozpatrzę na kolejnych
stronach artykułu, zasygnalizuję jedynie, iż recepcja utworów Lema w literaturze
serbołużyckiej sięga przedziału czasowego bez mała lat 40 oraz ogranicza
się z jednym, zresztą czysto formalnym, wyjątkiem do kolejnych opowiadań
ze zbioru Bajki robotów. Jest dla mnie oczywistym fakt, iż zakwalifikowanie właśnie
Bajek robotów jako science fiction to operacja mocno naciągana, ryzykowna, a
przez to – być może – błędna. O nieporozumieniach w tym zakresie świadczyć
mogą chociażby słowa samego Lema, który twierdził kategorycznie: „w fakcie,
że Cyberiadę i Bajki robotów przypisuje się do Science Fiction, widzę ogromną bezmyślność
i inercję diagnoz klasyfikacyjnych” oraz że „przyszywanie ich [tj. Bajek
robotów oraz Cyberiady] grubą dratwą do Science Fiction to doprawdy żałosny zabieg”
(Bereś 1987: 179). Jeżeli na taką „bezmyślność” zrealizowaną poprzez ów
„zabieg żałosny” sobie pozwalam, robię to z dwu przede wszystkim powodów.
Pierwszym, bardziej relewantnym, są względy tradycji literatury „przyjmującej”
utwory danego pisarza: w literaturoznawstwie serbołużyckim „bajki robotów”
kwalifikowane były (i są) jednoznacznie jako fantastycznonaukowe właśnie. Po
drugie, stopień nasycenia „robocich” lub też „cybernetycznych” opowiadań
Lema elementami fantastycznonaukowymi jest na tyle wysoki, iż pozwala on na
– mimo wszystko – rozpatrywanie tych utworów w kategoriach scjentyficznej
fantazji (że takie próby były podejmowane przekonywa powyższy cytat słów
Lema, por. także wywody A. Smuszkiewicza, 1995: 89-91); w wielu przypadkach
jest on bowiem wyższy, aniżeli podobna „gęstość” utworów „fantastów”
serbołużyckich, które w zamierzeniach ich samych oraz ocenach rodzimej krytyki
literackiej pretendować miały do takiego miana.
Tom 6
- 13 -