122 Guillaume van Gemert »Ein Büchlein, das je<strong>de</strong>r lesen sollre« 123 * >} '" Di e Veröffentlichung von BeHers Bel
1 2~4 _____________________________________ G_u_i_lI_a_u_n __ ,e__ v_a_n_G __ e_n_,c_r_t "Fin Büchlein, das je<strong>de</strong>r lesen so llte" 125 brach er ihn schon, um ausführlich - und lei<strong>de</strong>nschaftlich bewegt - seinen Lesern Spees Cautio vorzustellen." Z uerst wer<strong>de</strong>n auch hier di e <strong>de</strong>utschen Lan<strong>de</strong> als Hochburg <strong>de</strong>s Hexenwahns hingestellt und <strong>de</strong>r Karholizismus als <strong>de</strong>ssen fru chtbaret Nährbo<strong>de</strong>n. Dies alles dient jedoch bloß dazu, Spees Schrift vor einem solchen traurigen Hintergrund <strong>de</strong>sto glänzen<strong>de</strong>r hervortteten zu lassen. Die Cautio sollebeson<strong>de</strong>rs in Deutschland, a ber auch überall sonst, von groG und klelll ge lesen wer<strong>de</strong>n, aUen Unsc huldigen zum Gcdächtnis, die als vermeintliche H exen hingerichtet wor<strong>de</strong>n se ien. Der Verfasser, Spee also, sei durch eigene Erfahrungen bei <strong>de</strong>n H exenprozessen zu <strong>de</strong>r ElIlslcht gelangt, daG die H exenverfolgung eines <strong>de</strong>r gröGten Schandmale seI, dIe <strong>de</strong>n <strong>de</strong>utschen Lan<strong>de</strong>n und <strong>de</strong>m Katholizismus anhafreten und von <strong>de</strong>nen man sich ni cht leicht wer<strong>de</strong> reinwaschen können: Zel<strong>de</strong>n zag ik eenig boek, het welk in ziin opschrift zoo mm loog, als dito want het is ten uiterste noodzakeliik, dat het 111 Hoogduirschland, en alle an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n, gelezen .wer<strong>de</strong> . van grooren en kleinen, ter gedagtenisse van zoo vele dUlzen<strong>de</strong> )ammerwaardige menschen, die on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Christenen (en byzon<strong>de</strong>rlijk in 't gezei<strong>de</strong> Hoogduitschland) alomme, op betichting van zoo genaam<strong>de</strong> Toovery, onschuldig verbrand zijn. Ja het strekke ook ten nutte va n ontelbare onnoozele, zoo mannen als vrouwen, die op vele plaatsen ten prooy van <strong>de</strong> boosheld en onwerendheid staan, en tot welker helschverzonne moor<strong>de</strong>ry met <strong>de</strong>n vyere niets meer noodig is, dan <strong>de</strong> haat van een Regter, en Paap_ . Dat toont (waaragtig!) <strong>de</strong>ze Schrijve r, zelfs een Roomsgezmd Priester, die, in zijn gewisse overtuigd van <strong>de</strong> godvergetene gtUwelen aan <strong>de</strong> gezei<strong>de</strong> beklaageliike slagtoffers gepleegd, Go<strong>de</strong> en <strong>de</strong> regtvaardigheid ter eere dit werkje heeft opgesteld, en gevest op onwrikbare gron<strong>de</strong>n, na dat hy alvorens het heilloos woe<strong>de</strong>n van zijne domme me<strong>de</strong>papen, en blin<strong>de</strong> tooverregters door lange ervarendheid was vroed gewor<strong>de</strong>n, en <strong>de</strong>n godloozen han<strong>de</strong>l met eigen ooren en oogen had<strong>de</strong> doorstikt; daar on<strong>de</strong>rtussen omtrent zijne landstreek ge heeie dorpen, en gehuchten, wler<strong>de</strong>n ledig gebrand_ " Ebd., September/Oktoher 1696, S. 273-286. Vgl. dazu auch: Guill au me van Gemerr: Spees Ca urio Criminalis in <strong>de</strong>n N ie<strong>de</strong>rhm<strong>de</strong>n. Pieter Rabus' Besprechung <strong>de</strong>r Sulzbacher Ausgabe von 1695. In: Morgen-Glanr z 3 ( 1993), S. 207- 222. Oe man heefr voorwaar geen ongelijk, dar hy, als een Roomsch Katholijk, het Hexen- en Tooveraarsbraen voor ee n van <strong>de</strong> grootste schandvlekken ac ht, die zijn geloof, en 't Hoogduitsch volk nier ligrelijk zal afwissen. Gezegend moer dan <strong>de</strong>ze Schrijver zijn, zoo Paapsch als hy is, by aldien hem God nog 't leven geeft: a n<strong>de</strong>rs wensche ik, dar het zijn ziele wel ga. 4 ! Rabus faßt daraufhin <strong>de</strong>n Inhalt <strong>de</strong>r Cautio zusammen, wie Bekker übrigens unter beson<strong>de</strong>rer Berücksichtigung <strong>de</strong>s 51. Dubiums, wobei auf Schritt und Tritt sein Engagement für das Thema und seine Sympathie für <strong>de</strong>n Verfasser durchsc heinen. Spees Integrität ist für Rabus über je<strong>de</strong>n Zweifel erhaben: er habe inmitten aller moralischen Verkommenheir die gesun<strong>de</strong> Vernunfr walten lassen: Kort om, Dit boekje is een onbedriege lijke spiegel, in welke niet a lleen l11er voorbeel<strong>de</strong>n, en gezon<strong>de</strong> re<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> godlooshe<strong>de</strong>n en vloekwaardige regtsplegingen regen een <strong>de</strong>el onnoozele en siegte menschen, in vele plaatsen van D uitsland aangeregt, wor<strong>de</strong>n vertoond; maar ook regtsgeleer<strong>de</strong>li jk a lles bygebragt wat tot zinnczuivering <strong>de</strong>r gener dient, die met tooverwaan bezeten zijn. H Aus <strong>de</strong>r Sicht <strong>de</strong>r nord nie<strong>de</strong>rländischen protestantischen Rezipienten <strong>de</strong>r Cautio stelIr Spee gegen En<strong>de</strong> <strong>de</strong>s 17_ Jahrhun<strong>de</strong>rts die rühmliche Ausnahme da r in einer Welr voll er Sirrenverrohung, Unmenschlichkeit und Aberglauben, als welche ihnen die <strong>de</strong>urschen Lan<strong>de</strong>, wo nicht einmal die Formalien <strong>de</strong>r ProzeGordnung eingehalren wur<strong>de</strong>n, erscheinen mu ßten. Bei ihrem Bedürfnis zur Sclbstprofilierung a us <strong>de</strong>r Abgrenzung heraus, muGte er all erdin gs die Ausnahme bleiben, di e die Regel bestiitigt. Spee be<strong>de</strong>utere ihnen aber mehr. Als Vertreter <strong>de</strong>r sich anbah nen<strong>de</strong>n Aufklärung in <strong>de</strong>n N ie<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n bzw. als Verfechter ca rtesianischer Positionen bewun<strong>de</strong>rten sie in ih m <strong>de</strong>n radikalen Rückgriff 1': Rabu:-: BochJ.;3 I, Septemhcr/üktober 1696, 5.274- 275; van Gelnerr: Spees C3lUio. S.2 15. " ILlhu !>: Bocbaal, September/Oktober 1696, S. 282- 283; van Gemert: Spee!> Caurio, S.2 19.