Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
1 2~4 _____________________________________ G_u_i_lI_a_u_n __ ,e__<br />
v_a_n_G __ e_n_,c_r_t<br />
"Fin Büchlein, das je<strong>de</strong>r lesen so llte" 125<br />
brach er ihn schon, um ausführlich - und lei<strong>de</strong>nschaftlich bewegt - seinen<br />
Lesern Spees Cautio vorzustellen." Z uerst wer<strong>de</strong>n auch hier di e<br />
<strong>de</strong>utschen Lan<strong>de</strong> als Hochburg <strong>de</strong>s Hexenwahns hingestellt und <strong>de</strong>r<br />
Karholizismus als <strong>de</strong>ssen fru chtbaret Nährbo<strong>de</strong>n. Dies alles dient jedoch<br />
bloß dazu, Spees Schrift vor einem solchen traurigen Hintergrund<br />
<strong>de</strong>sto glänzen<strong>de</strong>r hervortteten zu lassen. Die Cautio sollebeson<strong>de</strong>rs<br />
in Deutschland, a ber auch überall sonst, von groG und klelll ge lesen<br />
wer<strong>de</strong>n, aUen Unsc huldigen zum Gcdächtnis, die als vermeintliche<br />
H exen hingerichtet wor<strong>de</strong>n se ien. Der Verfasser, Spee also, sei durch<br />
eigene Erfahrungen bei <strong>de</strong>n H exenprozessen zu <strong>de</strong>r ElIlslcht gelangt,<br />
daG die H exenverfolgung eines <strong>de</strong>r gröGten Schandmale seI, dIe <strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong>utschen Lan<strong>de</strong>n und <strong>de</strong>m Katholizismus anhafreten und von <strong>de</strong>nen<br />
man sich ni cht leicht wer<strong>de</strong> reinwaschen können:<br />
Zel<strong>de</strong>n zag ik eenig boek, het welk in ziin opschrift zoo mm<br />
loog, als dito want het is ten uiterste noodzakeliik, dat het 111<br />
Hoogduirschland, en alle an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n, gelezen .wer<strong>de</strong> . van<br />
grooren en kleinen, ter gedagtenisse van zoo vele dUlzen<strong>de</strong> )ammerwaardige<br />
menschen, die on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Christenen (en byzon<strong>de</strong>rlijk<br />
in 't gezei<strong>de</strong> Hoogduitschland) alomme, op betichting van<br />
zoo genaam<strong>de</strong> Toovery, onschuldig verbrand zijn.<br />
Ja het strekke ook ten nutte va n ontelbare onnoozele, zoo mannen<br />
als vrouwen, die op vele plaatsen ten prooy van <strong>de</strong> boosheld<br />
en onwerendheid staan, en tot welker helschverzonne moor<strong>de</strong>ry<br />
met <strong>de</strong>n vyere niets meer noodig is, dan <strong>de</strong> haat van een Regter,<br />
en Paap_ .<br />
Dat toont (waaragtig!) <strong>de</strong>ze Schrijve r, zelfs een Roomsgezmd<br />
Priester, die, in zijn gewisse overtuigd van <strong>de</strong> godvergetene gtUwelen<br />
aan <strong>de</strong> gezei<strong>de</strong> beklaageliike slagtoffers gepleegd, Go<strong>de</strong> en<br />
<strong>de</strong> regtvaardigheid ter eere dit werkje heeft opgesteld, en gevest<br />
op onwrikbare gron<strong>de</strong>n, na dat hy alvorens het heilloos woe<strong>de</strong>n<br />
van zijne domme me<strong>de</strong>papen, en blin<strong>de</strong> tooverregters door lange<br />
ervarendheid was vroed gewor<strong>de</strong>n, en <strong>de</strong>n godloozen han<strong>de</strong>l<br />
met eigen ooren en oogen had<strong>de</strong> doorstikt; daar on<strong>de</strong>rtussen<br />
omtrent zijne landstreek ge heeie dorpen, en gehuchten, wler<strong>de</strong>n<br />
ledig gebrand_<br />
" Ebd., September/Oktoher 1696, S. 273-286. Vgl. dazu auch: Guill au me van Gemerr:<br />
Spees Ca urio Criminalis in <strong>de</strong>n N ie<strong>de</strong>rhm<strong>de</strong>n. Pieter Rabus' Besprechung <strong>de</strong>r<br />
Sulzbacher Ausgabe von 1695. In: Morgen-Glanr z 3 ( 1993), S. 207- 222.<br />
Oe man heefr voorwaar geen ongelijk, dar hy, als een Roomsch<br />
Katholijk, het Hexen- en Tooveraarsbraen voor ee n van <strong>de</strong><br />
grootste schandvlekken ac ht, die zijn geloof, en 't Hoogduitsch<br />
volk nier ligrelijk zal afwissen.<br />
Gezegend moer dan <strong>de</strong>ze Schrijver zijn, zoo Paapsch als hy is, by<br />
aldien hem God nog 't leven geeft: a n<strong>de</strong>rs wensche ik, dar het<br />
zijn ziele wel ga. 4 !<br />
Rabus faßt daraufhin <strong>de</strong>n Inhalt <strong>de</strong>r Cautio zusammen, wie Bekker<br />
übrigens unter beson<strong>de</strong>rer Berücksichtigung <strong>de</strong>s 51. Dubiums, wobei<br />
auf Schritt und Tritt sein Engagement für das Thema und seine Sympathie<br />
für <strong>de</strong>n Verfasser durchsc heinen. Spees Integrität ist für Rabus<br />
über je<strong>de</strong>n Zweifel erhaben: er habe inmitten aller moralischen Verkommenheir<br />
die gesun<strong>de</strong> Vernunfr walten lassen:<br />
Kort om, Dit boekje is een onbedriege lijke spiegel, in welke niet<br />
a lleen l11er voorbeel<strong>de</strong>n, en gezon<strong>de</strong> re<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> godlooshe<strong>de</strong>n en<br />
vloekwaardige regtsplegingen regen een <strong>de</strong>el onnoozele en siegte<br />
menschen, in vele plaatsen van D uitsland aangeregt, wor<strong>de</strong>n<br />
vertoond; maar ook regtsgeleer<strong>de</strong>li jk a lles bygebragt wat tot<br />
zinnczuivering <strong>de</strong>r gener dient, die met tooverwaan bezeten<br />
zijn. H<br />
Aus <strong>de</strong>r Sicht <strong>de</strong>r nord nie<strong>de</strong>rländischen protestantischen Rezipienten<br />
<strong>de</strong>r Cautio stelIr Spee gegen En<strong>de</strong> <strong>de</strong>s 17_ Jahrhun<strong>de</strong>rts die rühmliche<br />
Ausnahme da r in einer Welr voll er Sirrenverrohung, Unmenschlichkeit<br />
und Aberglauben, als welche ihnen die <strong>de</strong>urschen Lan<strong>de</strong>, wo nicht einmal<br />
die Formalien <strong>de</strong>r ProzeGordnung eingehalren wur<strong>de</strong>n, erscheinen<br />
mu ßten. Bei ihrem Bedürfnis zur Sclbstprofilierung a us <strong>de</strong>r Abgrenzung<br />
heraus, muGte er all erdin gs die Ausnahme bleiben, di e die Regel<br />
bestiitigt. Spee be<strong>de</strong>utere ihnen aber mehr. Als Vertreter <strong>de</strong>r sich anbah<br />
nen<strong>de</strong>n Aufklärung in <strong>de</strong>n N ie<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n bzw. als Verfechter ca rtesianischer<br />
Positionen bewun<strong>de</strong>rten sie in ih m <strong>de</strong>n radikalen Rückgriff<br />
1': Rabu:-: BochJ.;3 I, Septemhcr/üktober 1696, 5.274- 275; van Gelnerr: Spees C3lUio.<br />
S.2 15.<br />
" ILlhu !>: Bocbaal, September/Oktober 1696, S. 282- 283; van Gemert: Spee!> Caurio,<br />
S.2 19.