Tourismusabgabe: Unterstützung, aber auch Skepsis - Engadiner Post

Weitere Magazine

Empfehlungen

Info

6 Sanda, 27 settember 2008 Annina Sedlacek survain il premi da promoziun dal Chantun «Ün stumpel chi fa fich bain» La Regenza grischuna surdà quist on dudesch premis d’undrentscha e nouv premis da promoziun. Ün dals premis da promoziun va ad Annina Sedlacek da Sent chi’d es teatrista da professiun. (anr/mfo) «Eu n’ha cridà dal plaschair», es la prüma reacziun cha la giuvna artista da Sent ha express cur ch’ella es gnüda a savair ch’ella survain il premi da promoziun da la Regenza grischuna. Ils premis da promoziun dessan tenor la Regenza «incuraschar a giuvens artists da cuntinuar la via culturala inchaminada e provochar il silup da l’artist». Per Annina Sedlacek accumplischa il premi precis ils böts descrits: «Il premi am demuossa ch’eu sun sülla dretta via», argumentesch’la ed agiundscha cha quel tilla detta curaschi e forza da cuntinuar cun schlantsch. Ultra da quai haj’la avant da scriver svess ün toc da teater e cha perquai tilla gnia il «stumpel finanzial güsta al dret mumaint». Ideas e giavüschs per l’avegnir ha l’artista da Sent üna pruna. Il plü important es per ella però il fat ch’ella voul «crescher» professiunalmaing ed emoziunalmaing. Esser idealist Annina Sedlacek ha fat il diplom da teatrista da professiun illa «Scuola Teatro Dimitri». Ella s’ha partecipada tanter oter als gös «Domstufenfestspiele» ad Erfurt (D), ha fat part Sco «strietta» ha Annina Sedlacek fascinà d’incuort a Sent. GIUBILEUM 30 ans Chesin Manella INVID Marculdi, ils 1. october 2008 da las 17.00 – 20.00 AINT IL CHESIN MANELLA A SCHLARIGNA Bivgnaint Il Chesin Manella avaunt 30 ans, algords da Gion Gaudenz «Ils Comics» infurmaziuns da Paulin Nuotclà Musica engiadinaisa culla «Chapella Serlas» NOUV: Mincha lündeschdi da las 17.00–18.00 conversaziun rumauntscha aint il Chesin Manella da l’opera «I Pagliacci», surtut la redschia pro G. Demière. Annina Sedlacek ha fat üna turnea culla cumpagnia «Sosta Palmizi» (I) cun G. Rossi ed ha protagonisà i’l film «Staila crudanta». Dal 2005 fin dal 2006 s’ha tratgnüda Annina Sedlacek a Barcelona. Da l’on 2005 e 2007 ha’la organisà il «Festival teater sün via Sent». Uossa sta’la a Sent e fa redschias, dà lecziuns, fa animaziuns ed es activa pro’ls «Payasos sin fronteras». Actualmaing lavur’la danövmaing culla gruppa da teater da Ftan chi’s preschantarà a la Biennale e gira per las scoulas cul toc da teater «Che maniera», i’l qual ch’ella giouva insembel cun Günther Baldauf. Ultra da quai es ella redschissura dal musical «Las trais fluors» chi gnarà preschantà in occasiun dal giubileum da la Scoula da musica Engiadin’Ota als 21 favrer 2009 i’l Rondo. Als 18 october fa Annina Sedlacek üna guida tras cumün burlesca sü Guarda e.u.i. Daspö cha Annina Sedlacek viva e lavura in Engiadina sun passats duos ons. Sco ch’ella disch, tilla haja la glieud al cumanzamaint da sia carriera «schon minchatant guardà curius». «Insè suna però gnüda tutta sü fich bain e n’ha intant surgni fingià bleras schanzas da’m preschantar al public», cuntinuesch’la. Cha sco dapertuot sül muond deti però eir in Engiadina persunas chi respettan ad ella ed a sia lavur – e da quellas chi nu fetschan quai. «Ma quai es normal», disch’la ed accentuescha cha da far dret a tuots saja qualchosa da l’impussibel. «Eu prouv però da far il meglder e sun cuntainta da pudair viver e lavurar in mia patria», conclüd’la. Onurà cul premi da promoziun Quist on surdà la Regenza Grischuna nouv premis da promoziun per artist giuvens. Ultra dad Annina Sedlacek (1980) til survegnan: Barbara-David Brüesch da Cuoira (1975), teatrista; Daniela Candrian da Sagnogn (1976) chantadura; Gian Häne da Tavo (1979) artist; Ervin Huonder da Samedan (1978) musicist; Andrea Paganini da Poschiavo (1974) scienziada da litteratura; Dario Sisera da Cuoira (1979) musicist; Roman Weishaupt da Degen (1979), teatrist e Dominik Zehnder da Chastè (1973) battacrappa. Dotà es il premi cun 7500 francs. La surdatta dals premis ha lö als 21 november a Cuoira. Daspö l’on 1969 ha surdat la Regenza grischuna in tuot 233 premis da promoziun. 176.101.721 POSTA LADINA Las definiziuns da las furmias da god pretendan lavur cumplexa Pitschna la bes-cha ma grond il misteri I’l rom dals referats publics cha’l Parc Naziunal Svizzer organisescha suot il titel «Naturama» ha preschantà Daniel Cherix la furmia da god. Ils scienziats han determinà las sorts chi vivan i’l PNS ed han fat interessantas scuvertas. (anr/map) Il directer dal Parc Naziunal Svizzer, Heinrich Haller, ha intunà in seis pled da salüd cha Daniel Cherix saja il specialist arcugnuschü da las furmias. Ch’el nu’s cuntainta be da far perscrutaziuns i’l labor ma ch’el cugnuoscha eir fich bain las furmias chi vivan i’l territori dal PNS. Cherix svess ha agiunt cha la lavur vegna fatta d’üna squadra e cha quista haja fat las scuvertas surprendentas. Surriond ha’l manià ch’el sapcha bod plü bain la lingua da las furmias co la lingua tudais-cha. Disferenzchar las sorts nun es simpel Daniel Cherix ha descrit il prüm la furmia da god: «Ella es 4 fin 9 millimeters lunga, es culurida cotschen e nair ed ha pailins sül corp. Ella viva aint il god e fa mantuns cun material süt.» Lura ha’l fat ün excurs in l’istorgia manzunond cha’l scienzà Zetterstedt haja descrit dal 1840 la furmia da god e tilla ha nomnada in latin formica lugubris. Ils scienziats plü tard nu s’han cuntantats cun la descripziun. A man d’üna vainchina da masüraziuns hana pudü determinar üna seguonda sort. «La plü simpla cumprouva es da congualar las raïnas. I dà nempe üna chi ha pailins cuorts ed üna cun pailins lungs», ha declerà Cherix. Ils scienziats han nomnà la nouva sort formica paralugubris. La metoda da determinar che furmia chi’d es la lugubris e chenüna la paralugubris consista da differents aspets. Dal 1973 vaivna constatà illa regiun dal Col du Marchairuz i’l Jura blers furmiers chi d’eiran be per part colliats ün cun tschel. Per determinar che sorts da furmias chi vivan là hana miss poppas. Las furmias lavuraintas tillas han ramassadas. «Las duos sorts da furmias han ramassà minchüna üna sort da poppas e cun quai tillas vaina pudü determinar. Ma no laivan savair amo daplü e vain fat ulteriurs experimaints», ha tradi Daniel Che- In ün tal furmier vivan da quai da 200 000 furmias. Il furmier vain adüna fabrichà in exposiziun vers süd. fotografia: Mario Pult Detagls interessants (anr) Sün tuot il muond daja 12 000 sorts da furmias, 300 da quellas vivan aint il god. In Svizra s’haja chattà fin uossa ses sorts. Ils furmiers sun orientats adüna vers süd. I’s po far quint ch’in ün solit furmier da la sort formica aquilonia vivan da quai da 200 000 lavuraintas e var 2500 raïnas. Üna raïna paralugubris viva fin 8 ons intant ch’üna lugubris po viver fin 20 ons dürant ils quals ella metta övs ch’ella po prodüer davo ün’unica copulaziun cun ün mas-chelin chi moura bain svelt. Scha la raïna moura mouran eir las furmias lavuraintas davo duos ons. In üna colonia gronda vivan 5 fin 10 furmiers insembel. Las furmias preferischan stads süttas e quellas chi vivan i’l PNS stan jent aint ils gods cun agnieus. Imprender meglder rumantsch der Körper il corp der Mittelfinger il daunt d’immez / daint d’immez der Ringfinger il daunt da l’anè / daint da l’anè der kleine Finger il piculin der Rücken las arains, ils döss / la rain, il döss die Rippe la costa der Brustkorb la chascha dal pet / chaista dal pet die Brust il pet, il bruost der Busen il bruost der B<strong>auch</strong> il vainter der B<strong>auch</strong>nabel l’ungli / l’umblin der Unterleib il bassvainter das Gesäss, der Po il chül, il davous / il chül, il davo der After la fourachül die Geschlechtsorgane ils organs sexuels / sexuals die Geschlechtsteile ils genitels / ils genitals rix. I s’ha constatà chi dà pro la formica lugubris duos tips chi’s disferenzcheschan ün da tschel a reguard il nomer da furmiers e’l nomer da raïnas. Il scienzià discuorra da monogyn e monodom pro ün o plüs furmiers be cun üna raïna e da poligyn e polidom pro plüs furmiers cun plüssas raïnas. Gronda surpraisa in Val Mingèr «I’l territori dal PNS vivan las duos sorts da furmias surnomnadas e la terza chi dà uschigliö be in Scandinavia. Quista vain nomnada formica aquilonia ed es zuond bain derasada. Nossa squadra ha segnà ingio cha las trais sorts fan lur furmiers», ha dit Daniel Cherix. Tuottas trais sorts han listessa ecologia e cun quai eir listess spazi da viver. Lur differents areals han cunfins clers. Illa Val Mingèr però stoja dar amo ün’ulteriura sort. Ella sumaglia fich a la formica lugubris ma la genetica es differenta. Cherix craja d’avair chattà ün deport da sclavs pro quista sort causa ch’ella accepta tuot las differentas poppas: «Forsa as tratta d’üna strategia per surviver, in mincha cas esa alch special, ün misteri cha no sperain da sclerir.» Plünavant ha spiegà il scienzià las differentas strategias da reproducziun chi sun gnüdas constatadas pro las duos sorts. Uschè svoula la raïna lugubris davent dal furmier per gnir copulada cul mas-chel intant cha tuot las raïnas paralugubris restan aint il gnieu. Quatras han quistas ultimas tuot las pussibiltats da’s derasar intant cha la raïna lugubris es exposta al privel e po gnir magliada d’ün utschè o d’ün arogn. Eir in quist connex sun las furmias in Val Mingèr specialas: ün pêr raïnas restan aint il furmier, otras svoulan davent, ingio chi van nu’s saja (amo). GRATULAZIUN Pel success da stüdi Arno Felix da Susch ha fini cun success seis stüdi da trais ons a la Scoula ota da Lucerna e s’aquista uschè il titel da «Bachelor of Science» in economia da gestiun. Cordialas gratulaziuns e bun retuorn illa vita professiunala. (protr.)
Sanda, 27 settember 2008 7 Radunanza cumünela da S-chanf S-chanf survain üna nouva resgia Cun 34 cunter set vuschs haun decis las votantas e’ls votants da S-chanf cleramaing da vulair realiser la nouva resgia e’l magazin forestel. In marculdi saira es uschè gnieu fat bun il credit bsögnaivel chi s’amunta a 3,8 milliuns francs. (anr/mfo) L’avegnir da la resgia da S-chanf es gnieu discus fingià püssas voutas – marculdi passo es uossa gnieu decis. In «Bos-chetta Plauna», chi’s rechatta güsta sper l’areal dal militer e la deponia da S-chanf, vain bainbod cumanzo cul fabricat per la nouva resgia chi cumpiglia eir l’uffizi forestel da la vschinauncha. Il suveraun da S-chanf ho decis cun 34 cunter 7 vuschs d’eriger il fabricat – il credit bsögnaivel da 3,8 milliuns francs es perfin gnieu concess cun 40 cunter 1 vusch. Intaunt ch’otras vschinaunchas liquideschan lur resgias – faun quels da S-chanf l’incuntrari. Las cifras da gestiun da la veglia resgia demuossan però, ch’els faun que cun buna ra- VALCHAVA Concert dal coro «La Cumbricula» (pl) Quist utuon festagescha il cor masdà engiadinais «La Cumbricula» seis 10avel giubileum. Per quist scopo es gnü realisà, in collavuraziun cul Radio Rumantsch, ün disc cumpact cun üna tscherna variada da l’inter repertori dal coro. Il nouv dc cul nom «Stizis» vain preschantà al public in occasiun dal concert da giubileum. Quist concert ha lö suot la direcziun da Jachen Janett e’l pianist indigen Risch Biert in dumengia, ils 5 october, a las 20.30 illa Chasa Jaura a Valchava. «La Cumbricula» es gnü fundà dal 1998 sün iniziativa da Sabina Wyss e da Silvia Schläpfer. Lur idea d’eira da dschun: L’an passo ho quella nempe chaschuno ün guadagn net da 250 000 francs. Il success per quel bun quint es tenor las explicaziuns dals experts in chosa, d’ingrazcher al fat cha la resgia da S-chanf as concentrescha sün prodots da nischa scu p.ex. laina da glüna, l’elavuraziun da larschs e dschembers. «Nus vulains mantgnair e svilupper la resgia e l’uffizi forestel ed ans concentrer eir in avegnir sün noss prodots chi pisseran ch’eir üna pitschna resgia po render», declera in quist cas il president cumünel da S-chanf, Romedi Arquint. Zieva la decisiun da marculdi saira fabricha la vschinauncha da S-chanf sia nouva resgia l’an chi vain. Che chi capita culla veglia resgia, la quela as rechatta a Chapella, nun es intaunt auncha cler. Ultra da la decisiun a reguard la realisaziun da la nouva resgia ho il suveraun da S-chanf eir fat bun ün crdit da 180 000 francs per renover il büro cumünel. Eir il credit da 120 000 francs per cumprer ün nouv chargeder pneumatic per l’uffizi forestel da la vschinauncha es gnieu fat bun cun granda magiurited da las vuschs. Che chi capita cun l’areal da la veglia resgia da S-chanf nun es uossa – zieva cha’l suveraun ho decis da fabricher üna nouva – auncha cler. fotografia: Martina Fontana BRAIL (anr/mfo) Ils scolars da la classa 4P dal «Gymnasium Plus» da la Kantonsschüle Schüpfheim, chantun Lucerna, sun fich talentats in musica o sport. Quist’eivna han els muossà a Brail, ch’els san però eir lavurar corporalmaing fich bain. In occasiun da l’eivna da proget, chi’d es statta suot l’insaina da l’ingaschamaint social in regiuns muntagnardas svizras, s’han ingaschats set scolars pro’l bain pauril a Prazet/Brail. Sustgnü ed organisà es quist proget gnü da la Caritas. Pels actuors principals, ils scolars, significhaiva l’ingaschamaint da müdar las sopchas da scoula cunter da tuottas sorts üsaglias ed urdegns chi nu toccan normalmaing pro lur minchadi. chantar, in üna pitschna gruppa, chanzuns da tuot ils stils da musica. Quai e’l plaschair da chantar d’eiran motivaziun avuonda da tscherchar ün dirigent e chantaduras e chantaduors. Sco dirigent han ellas pudü guadagnar a Jachen Janett. Cun bler plaschair ed ingaschamaint ha el surtut la direcziun musicala dal cor. Las 15 chantaduras e chantaduors da l’Engiadina s’inscuntran dürant il temp da scoula üna jada l’eivna illa scoula a San Murezzan per lur prouva da chant. Reservaziuns da plazzas pel concert illa Chasa Jaura pon gnir fattas suot: 081 858 53 17. Scolars da la Bassa han praistà lavur voluntaria Els ha surgni ün’invista ill’agricultua muntagnarda e sun gnüts a cugnuoscher las relaziuns ecologicas ed economicas chi regnan là. Sco cha la magistra da classa ha declerà, vegna dürant quist’eivna però eir sensibilisada la dependenza vicendaivla tanter pêr. Ultra da quai saja mincha ingaschamaint social eir ün segn per la solidarità vivüda tanter las regiuns svizras. Eir scha’ls mans e la rain han fat mal la saira, ils scolars han gnü plaschair: «Id es stat bel da gnir a cugnuoscher eir oters möds da viver, da pudair giodair la bella natüra e da savair chi’s po güdar a qualchün». POSTA LADINA Florio Tognoni da Zuoz passainta bger temp cun sieus culombs – ün hobi ch’el ho daspö 50 ans. fotografia: Erna Romeril In visita tar l’allevatur da culombs Florio Tognoni da Zuoz «Turnos sun mieus culombs adüna» Chi nu cugnuoscha a Florio Tognoni da Zuoz, vegl capostaziun ed observatur critic dal svilup sociel in Engiadina. Ma chi ho savieu cha sar Tognoni ho daspö 50 ans ün allevamaint da culombs viagiatuors in Engiadina? Erna Romeril Ils mumaints ils pü paschaivels dal di sun per Florio Tognoni, 85 ans, quels, cur ch’el as tschainta i’l üert davaunt sia chesetta da culombs ed observa il ir e’l gnir da sieus utschels chasauns. El cugnuoscha minchün d’els e registrescha bain precis lur dis da naschentscha, lur culur e lur constituziun in üna cartoteca i’l «büro e magazin» da la chesetta. «Datas prezisas sun fich importantas, scha’s voul as parteciper a concurrenzas culs culombs», declera Tognoni chi ho già guadagno divers premis cun sieus utschels. Tognoni ho ils pü bels culombs Culombs müdan duos voutas l’an lur pennam, la prüma vouta da prümavaira e lura darcho d’utuon. Ils pü bels sun ils culombs vers la fin da l’an, cur cha lur mantel da pennas d’inviern es in plaina pumpa. Perque haun eir lö las concurrenzas da bellezza dals culombs da las regiuns da la Svizra orientela adüna in november. Ils culombs dal capostaziun da Zuoz tuochan minch’an tals favorits ed haun eir guadagno na mel medaglias. Perche cha güsta sieus culombs sajan adüna tiers ils pü bels, nu po explicher Tognoni. Üna spiegaziun es forsa quella cha sieus culombs staun suvenz in bella parada davaunt la güria, cun pet scufflo e cho dret sü, intaunt cha oters as tschaintan e tiran aint il culöz. Es que forsa l’adüs da cumpagnia dal patrun davaunt la voliera? Important per üna premiaziun es però surtuot la fuorma dal chüerp dal culomb, declera Tognoni. Il classic culomb viagiatur es püchöntsch pitschen, meger e lung, ün tip chi deriva dals pajas dal ost scu la Croazia, Tschecoslovachia, ed oters, intaunt cha’ls culombs Tudas-chs, Belgics e Ollandais sun pü grands e pü arduonds. Quists ultims haun perque main musculatura da svoul e nu sun predestinos per fer lungs viedis. Ün GPS tuot speciel Quist aspet es fich important per quels allevatuors chi’s partecipeschan a cuorsas cun lur culombs – cuorsas cun distanzas traunter 100 e 1000 kilometers. In fat riva ün culomb da svuler püs tschients kilometers al di e posseda ün enorm sen d’orientaziun. El as drizza zieva la pusiziun dal sulagl e dals champs magnetics illa terra e chatta adüna la via a chesa. Quist talent unic d’eira eir il motiv cha culombs sun gnieus domestichos già dals vegls egipziauns, surtuot per transpurter messagis d’ün lö a l’oter – bgerun aunz il temp da telefon ed e-mail. Cun que cha l’instinct d’ün culomb il tira adüna in lingia la pü directa a chesa es il prüm da purter il culomb al lö da partenza per il lascher svuler inavous a sieu lö da domicil. Pü bod pigliaivan ils comandants da truppas da guerra adüna cun se avuonda culombs in volieras spezielas per pudair trametter las noviteds dal champ da guerra a lur rags in patria. Il messagi vain applicho vi da la chamma schnestra o eventuelmaing dafatta in üna buschina süllas arains. Culombs alvs per las nozzas Florio Tognoni invezza pigliaiva adüna cun se ün pêr da sieus culombs scha’l giaiva in gita per ils lascher svuler a chesa da qualche piz o val luntauna. Hoz drouva el sieus culombs surtuot per nozzas, düraunt las quelas il givuen pêr lascha svuler duos bels culombs alvs vers il tschêl seguieus da 5 o 6 culombs culurieus blov o brün scu simbol da pêsch ed armonia. Quistas nozzas haun lö in tuot l’Engiadina, Bregaglia o Puschlev e’ls svouls a chesa sun il trenamaint pels culombs. Na adüna nu rivan tuots a chesa insembel. A po capiter ch’ün u l’oter vain intimieu d’ün’aivla o oter prievel e lura as zoppa’l illa grippa e spelma fin chi pera sgür per svuler ina- vaunt. Pers nun ho Tognoni auncha mê ün utschè, anzi, guadagno ho el già divers. Adüna darcho spordscha sia culombera albierg ad ün culomb transitoric – in quists dis ad ün culomb Croat. Pel pü partan quels ün bel di darcho per cuntinuer lur missiun, singuls sun però eir restos a Zuoz ed haun chatto lo ün nouv dachesa. La derivanza dals culombs d’ün allevamaint as po eruir vi da l’anè chi’s rechatta vi da sia griffla dretta e dal quêl as po devier tenor culur l’an da naschentscha dal culomb e l’adressa da sieu possessur. Il tric culs övs da gess Cun que cha’ls culombs mettan mincha trais fin quatter eivnas ün öv ils ingianna Florio Tognoni ün poïn per tgnair sieu allevamaint sün ün numer constant. Cur cha’ls culombs sun oura a fer lur svoul da bunura, rimplazza el l’öv fructificho cun ün öv da gess. Il culomb nu bada la differenza e glivra da cuver zieva ün pêr dis badand cha l’öv resta fraid. «Eau lasch cuver mieus culombs be üna vouta l’an, e que adüna intuorn il temp dal Marathon, dunque principi marz. Fin d’utuon sun quists pitschens independents e rivan da surviver l’inviern», declera Tognoni ed agiundscha: «e cur ch’ün culomb cumainza a lascher pender sias elas, es que ün segn da vegldüm, in media zieva l’eted da 12 ans. Lura es rivo il temp dal indrumanzer. Culombs sün nempe eir possesivs e cumbattants e bes-chas deblas vegnan schicanedas e turmantedas tridamaing dals ferms». Florio Tognoni pudess auncha quinter uras sur da sieus culombs e sur da sieu interessant hobi chi ho regalo ad el innumbrablas aventüras e scuviertas düraunt quist mez tschientiner d’ingaschamaint per üna bes-china cha tuot craja da cugnuoscher, ma chi zoppa ün’intera fascinaziun in sieu esser e sieu agir chi’d es il prüm da scuvrir. Na per ünguotta vain il culomb eir numo «il chavagl da cuorsa da l’hom pover» e regala a sieu allevatur sgüramaing listess bger gust scu sieu colleg pü grand da quatter chammas.
Seite 1 und 2: AZ 7500 St. Moritz 115. Jahrgang Nr
Seite 3 und 4: Samstag, 27. September 2008 3 IN EI
Seite 5: Samstag, 27. September 2008 5 Kultu
Seite 9 und 10: Samstag, 27. September 2008 9 Unter
Seite 11 und 12: Wildzeit im Chasellas Herbstzeit -
Seite 13 und 14: Samstag, 27. September 2008 13 Sta.
Seite 15 und 16: Samstag, 27. September 2008 15 VERM

Tourismusabgabe: Unterstützung, aber auch Skepsis - Engadiner Post

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Template löschen?

Als Template speichern?