Sunamitimes nov 2014

ÀfØff AüSX Àf¸ffªf IYf Q´fÊ¯f 

Vff¹fQ, Af 

·ffSX°f IZY dÕXE 

³fWXea JZÕ... 

´fZªf 

47 

SXfáÑXe¹f dWX³Qe ¸ffdÀfIY ´fdÂfIYf 

´fZªf 

48 

RNI. No : BIHHIN/52341/2013 

½f¿fÊ : 2 Ü AaIY : 11 Ü ³f½faXfSX, 2014 

Àfa´ffQIY : Aþ¹f QcfZ, ¸fû 9431277374 

CX´f Àfa´ffQIY : d½f³fûQ d°f½ffSXe 

A³fb´f ³ffSXf¹f¯f dÀfaWX 

ÀfÔ¹fböY ÀfÔ´ffQIiY : ¸f³fûþ d¸fßf 

dVfÃff ÀfÔ´ffQIY : SX¸fZVf dÀfÔWX 

´fifÔ²f ÀfÔ´ffQIY : Àfa°fû¿f d°f½ffSXe, d³fd£f»f Vf¸ffÊ 

¹fcSXû B³f ¨feRY : ¸f²fbÀfcQ³f dõUZQe k¸fÈQb»fl OXe0IZ 0 

dÀfaWX, ¸fû0 : 9431495728 

dUd²f Àf»ffWXIYfSX : ³fQe¸f A£°fSX 

¹fcSXû ¨feRY ÀffSX¯f ´fi. : Àfd¨f³f IbY. ´fUÊ°f, ¸fû0 : 

9430069987 

¹fcSXû ¨feRY QSX·fa¦ff ´fi: d½fªf¹f Af³faQ SXf¹f 

IYf¹ffÊ»f¹f Àfa½ffQQf°ff : ª¹fûd°f IbY¸ffSXe 

LXf¹ffIYfS : EÀf SXfªf 

¦fifdRY¢Àf dOXªffBX³f : EÀf. AIYfSX A»fe, 8002066910 

´fcþf IbY¸ffSXe 

ÀUf¸fe ´fiIYfVfIY EUÔ ¸fbQiIY 

Àfe¸ff QZUe õfSXf k»fZþSX d´fiÔMXÀfÊl IYfþe´fbSX ³f¹ff MXû»ff ´fMX³ff : 

4 ÀfZ ¸fbÔQie°f EUÔ kAd·f¿fZIY d´fiadMXÔ¦f ´fiZÀfl ³f¹ff MXû»ff IYfþe´fbSX, 

´fMX³ff :- 4 ÀfZ ´fiIYfdVf°f, ÀfÔ´ffQIY : Aþ¹f QcfZ 

ÀfÔ´ffQIYe¹f IYf¹ffÊ»f¹f 

Ad·f¿fZIY d´fidMXÔ¦f ´fiZÀf, ³f¹ff MXû»ff IYfþe´fbSX ´fMX³ff (dfWXfSX) 

¸fûÙ. 9431277374, 9431268951, 06123207629 

Website : www.sunamitimes.com 

E-mail : sunamihindinews@gmail.com 

Àf·fe IYf³fc³fe dUUfQ ´fMX³ff ³¹ffd¹fIY ÃfZÂffd²fIYfSX IZY 

AÔ°f¦fÊ°f d³f´fMXf¹fZÔ þf¹fZÔ¦fZÜ »fZJIYûÔ õfSXf ½¹föY dU¨ffSX CX³fIZY 

A´f³fZ WX`, BÀfIYe dþ¸¸fZQfSXe CX³fIYe WX` EUÔ BÀfIZY d»fE 

ÀfÔ´ffQIY, ´fiIYfVfIY IYe ÀfWX¸fd°f Ad³fUf¹fÊ ³fWXeÔ WX`Ü ´fif~ 

Àff¸f¦fie IYe Uf´fÀfe IYe dþ¸¸fZQfSXe kÀfb³ff¸fe MXfBÊ¸Àfl IYe 

³fWXeÔ WXû¦feÜ BÀf AÔIY ¸fZÔ ´fiIYfdVf°f Àf·fe SX¨f³ffAûÔ IZY 

ÀfUfÊd²fIYfSX ÀfbSXdÃf°f WX`Ü IbYL Lf¹ff d¨fÂf AüSX »fZJ BÔMXSX³fZMX/ 

´fÂf-´fdÂfIYfAûÔ ÀfZ Àff·ffSXÜ CX´fSXûöY Àf·fe ´fQ AÀ±ff¹fe EUÔ 

AU`°fd³fIY WX`Ü dIYÀfe ·fe Af»fZJ ´fSX Af´fdØf WXû °fû EIY 

¸fWXe³fZ IZY AÔQSX JÔOX³f IYSXZÔÜ 

´fZªf 

08 

»fU dþWXfQ ´fSX 

¸fZSXNX þ»f³fZ ÀfZ f¨ff 

Qû ¸fWXe³fZ ´fWX»fZ ¸fZSXNX ¸fZÔ »fU 

dþWXfQ IZY ¿fOXÐ¹fÔÂf IYf 

AfdJSXIYfSX ´fQfRYfÊVf WXû WXe 

¦f¹ffÜ... 

´fZªf 

36 

ffÔIYf ¸fZÔ fPXÞf 

³f¢Àfd»f¹fûÔ IYf U¨fÊÀU, 

WXfÔRY SXWXe ´fbd»fÀf 

SXfª¹f ¹fcSXû 

IY¯fÊ IbY. ÀfÔ°fû¿f (ÓffSXJÔOX) 

¸fIYÀfbQ AWX¸fQ ·fû´f°f´fcSXe (¹fc´fe) 

Àf°¹fZ³Qi dÀfÔWX (CXØfSXf JÔOX) 

dUSXZ³Qi Vf¸ffÊ (¸f²¹f ´fiQZVf) 

SXfþeU dÀfÔWX (LØfeÀf¦fPÞX) 

ÀfÔQe´f IbYÙ ´ff³OXZ¹f (WXSXe¹ff¯ff) 

ffQ»f dÀfÔWX ¨f³QZ»f (dQ»»fe) 

´fZªf 

12 

k´fû»fl IZY fûÕX 

¢¹ff ³fSXZ³Qi ¸fûQe BÀf ÀfQe 

IZY BadQSXf ¦ffa²fe WXà, þWXfa 

SXfþ³fed°f IYf ¸f°fÕXf 

'¸fûQe Bþ BadOX¹ff' AüSX 

'BadOX¹ff Bþ ¸fûQe' WXû 

¦f¹ff WX`?... 

dªf»ff ¹fcSXû 

dQ³fZVf IbY¸ffSX -´fMX³ff 

SXdU ´fiIYfVf ·ffSX°fe (I`Y¸fcSX) 

´fiû0 V¹ff¸f dIYVfûSX (SXûWX°ffÀf) 

AdJ»fZVf Óff (¸fbþμRYSX´fbSX), 

ßfe ³ffSXf¹f¯f 

IbY¸ffSX ´fiQe´f (ffÔIYf) 

»f»f³f d°f½ffSXe (·ff¦f»f´fbSX) 

´fZªf 

47 

WXZ¹fSX RYfgÕX ¸fZa ¸fZ±fe 

WX` SXf¸fff¯f 

Aþe°f IbY¸ffSX (Àf¸fÀ°fe´fbSX) 

d¨f°fSaXªf³f IbY¸ffSX dÀfaWX (dÀf½ff³f) 

Vü»fZ³Qi ´fi°ff´f VffWXe (¦fû´ff»f¦faªf) 

ÀfÔUfQQf°ff 

·fû»ff ´ffNXIY, SXfªfe½f IbY¸ffSX , ùQ¹ff 

³fÔQ ´ff¯OXZ¹f, A¸fe°f IbY¸ffSX, ¨f³Qi 

¸fûWX³f ´fMXUf, dþ°fZ³Qi QcfZ, Vf`»fZVf 

IbY¸ffSX, ¸fûdWX°f Vfb¢»ff, B³Qi 

IbY¸ffSX ¦fb~f, AfVfb°fû¿f þe°fc, 

¸fb³³ff ´ff¯OXZ¹f 

³fZWXf ³fZ ÕXe df´ffVff 

IYe þ¦fWX 

³fZWXf ²fcd´f¹ff ³fZ WXfÕX WXe ¸fZa df´ffVff fÀfb 

IYe þ¦fWX ÕXZ ÕXeÜ QSXAÀfÕX, þû OXfaÀf 

´fSXRYfg¸fZÊaÀf df´ffVff IYû IYSX³ff ±ff, UWX 

³fZWXf ³fZ IYSX dQ¹ffÜ... 

ÀfaSXÃfIY 

þ¦f³ffSXf¹f¯f dÂfUZQe 

SXf¿MÑXe¹f A²¹fÃf 

fišfªf³f EIY°ff ´fdSXX¿fQÐ 

¸fû0:- 9835020386 

¸füd»fIY A´fiIYfdVf°f EUÔ A´fiÀffdSX°f 

IYWXf³fe, »fZJ Àf¸ff¨ffSX EUÔ °fÀUeSXZÔ 

Àfb³ff¸fe MXfBÊ¸Àf ¸fZÔ ´fiIYfVf³ff±fÊ 

Af¸fÔdÂf°f WX`Ü 

»fZJ IYf¦fþ IZY EIY AûSX ´f¹ffÊ~ 

WXfdVf¹ff LûOÞXIYSX ÀffRY-ÀffRY d»fdJ°f 

¹ff MXÔdIY°f WXû³fe ¨ffdWXEÜ 

»fZJ IZY Àff±f CX³fIYe ¸füd»fIY°ff °f±ff 

A´fiIYfdVf°f, A´fiÀffdSX°f WXû³fZ IYf 

´fi¸ff¯f ´fÂf WXû³ff ¨ffdWXEÜ 

AÀUeIÈY°f SX¨f³ffEh Uf´fÀf ³fWXe IYe 

þf¹fZ¦feÜ 

´fdÂfIYf ¸fQ ¸fZÔ IYûBÊX ·fe SXfdVf OXe0OXe0 

¹ff ¨fZIY ÀfZ WXe Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸Àf IZY 

³ff¸f QZ ¹ff ´fdÂfIYf IZY ÀfZ³MÑ»f f`ÔIY IZY 

EIYfCX³MX ³fa. ¸fZÔ ªf¸ff IYSmÔXÜ 

SUNAMI TIMES 

AC 3341843522 

³f½faXfSX 2014 Ü Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸ÀfÜ 

E-mail : sunamihindinews@gmail.com website : www.sunamitimes.com

d½f¨ffSX 

Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸Àf 

´ffNXIY³ff¸ff 

02 

AfÀ±ff IYf ¸fWXf´f½fÊ LXNX 

CX¦f°fZ Àfc¹fÊ IYfZ A²¹fÊ QZ°fe LXNX½fi°feÊ 

Af´f ·fe A´f³ff SXf¹f QeªfeE Af´fIYû Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸Àf ´fdÂfIYf I`YÀfe »f¦fe °f±ff BXÀf¸fZÔ IYü³f-IYü³f Àfe £ffd¸f¹ffa 

W`X WX¸f Af´fIZY ³ff¸f IZY Àff±f ´fdÂfIYf ¸fZÔ ´fiIYfdVf°f IYSmÔX¦fZÔ, Af´f WX¸fZÔ BÊX.¸fZ»f ·fe IYSX ÀfIY°fZ W`X ¹ff ¸f`ÀfZÔªf õXfSXf 

·fe A´f³fe SXf¹f QZ ÀfIY°fZ W`ÔX, A´f³fZ ÀfbÓff½f IZY Àff±f WX¸ffSXf ¸ff¦fÊQVfÊ³f IYSmÔX, Af´fIYf ´fÂf WXe WX¸ffSXe Àf©ffBÊX W`XÜ 

WX¸ffSXf ´f°ff W`X 

Àfa´ffQIY Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸Àf ´fdÂfIYf 

Ad·f¿fZIY d´fiaMXeÔ¦f ´fiZÀf 

³f¹ff MXû»ff IYfªfe´fbSX ´fMX³ff 

d´f³f IYûOX : 800004 

RYû³f ³fa. 06123207629 

¸fû. : 9431277374 


Àf¸´ffQIYe¹f IYf IYûBÊ þUff ³fWXeÔ 

ÀfÔ´ffQIY þe ³f¸fÀIYfSX ¸fbÓfZ A¢MXcfSX sqru IYf Àfb³ff¸fe MXfB¸Àf IYf 

AÔIY d¸f»ff ´fPÞX IYSX fWXb°f A¨Lf »f¦ff Af´fIZY Àf¸´ffQIYe¹f IYf °fû 

IYûBÊ þUff WXe ³fWXeÔ fZ§fSXû IZY QZVf ¸fZÔ ³fZ°ffAûÔ IYe ÀfSXIYfSXe IYûNXe 

´fPÞXIYSX ¸f` Af´fIZY Àf¸´ffQIYe¹f IYf IYf¹f»f WXû ¦f¹ff 

ÀfÔ°fû¿f IbY¸ffSX, ·ff¦f»f´fbSX dfWXfSX 

þf IYV¸feSX ÀfU¦fÊ ÀfZ ³fSXIY f³ff 

Àfb³ff¸fe MXfB¸Àf IYf A¢MXcfSX sqru AÔIY ¸fZÔ IYV¸feSX IYe ÂffÀfQe IYf 

³¹fcþ ´fPÞXIYSX WX¸fZ fWXb°f Qb:J WXbUf IYe WX¸ffSXZ IYV¸feSX IYû dIYÀfIYe 

³fþSX »f¦f ¦f¹fe ¹fWX ÀMXûSXe ´fPÞXIYSX SXûÔ¦fMXZ JOÞXZ WXû ¦fE UfIYBÊ ¸fZÔ 

Aþ¹f þe Af´f f²ffBÊ IZY IYfdf»f WX` Af´fIYû dWX³Qc ¹fbUf UfdWX³fe CXØfSX 

´fiQZVf IZY °fSXRY fWXb°f .fWXb°f f²ffBÊ 

SXf¸f IYff»f d¸fßf, ¦fû»f §fSX ¦fûSXJ´fbSX CXØfSX ´fiQZVf 

ÀfeUf³f WXbUf dRYSX Àf¸fÊVffSX 

Àfd¨f³f þe ÀfeUf³f IYe JfSXûÔ IYû B°f³ff A¨Lf ÀfZ IYUSXZþ IYSX³fZ IZY 

d»fE Af´fIYû fWXb°f-fWXb°f ²f³¹fUfQ ¦fbNX³fe IZY ¨ffSX Àff»f IZY ¸ffÀfçf 

f¨¨fe IZY Àff±f SXZ´f IYe §fMX³ff dþÀf ´fi¸fbJ°ff ÀfZ Àfb³ff¸fe MXfB¸Àf ¸fZÔ 

Lf´ff ¦f¹ff WX` BÀfIZY d»fE ÀfÔ´ffQIY Aþ¹f QbfZ þe IYû fWXb°f-fWXb°f 

²f³¹fUfQ 

ÀfÔ°fû¿f IbY¸ffSX, ¸f`SXUf ÀfeUf³f dfWXfSX 

ÓffSXJ¯OX IYe JfSXZ A¨LZ »f¦fZ 

ÀfÔ´ffQIY þe ³f¸fÀIYfSX Àfb³ff¸fe MXfB¸Àf IYf A¢MXcfSX sqru IYf AÔIY 

´ffIYSX ¸fbÓfZ fWXb°f JbVfe d¸f»fe IYe Af´fIZY ´fdÂfIYf ¸fZÔ ÓffSXJ¯OX IYe ·fe 

JfSXûÔ IYû þ¦fWX Qe þf SXWXe WX` ¸fbJ¹f¸fÔÂfe WXZ¸fÔ°f VfûSmX³f IZY ffSXZ ¸fZÔ 

þ³f°ff f³fIYSX CX³fIZY WXe ³fþSX¹fZ ÀfZ QZJ°ff WXb E´fPÞXIYSX fWXb°f A¨Lf 

»f¦ff Af´f ÓffSXJÔOX IYf JfSX ´fdÂfIYf IZY WXSX AÔIY ¸fZÔ QZ E WX¸ffSXf 

Af¦fiWX WX`Ô Af´fÀfZ 

SXfþIbY¸ffSX Óff, ¨ffBffÀff ÓffSXJ¯OX 

IYdU°ff A¨Lf »f¦ff 

QVfWXSXf IYf ´f`¦ff¸f IYdU°ff ¸fIYÀfcQ þe ¸fbÓfZ fWXb°f WXe A¨Lf »f¦ff 

¸fIYÀfcQ þe WXSX °¹füWXfSX ´fSX EIY IYdU°ff d»fJ°fZ SXWX°fZ WX` AüSX Àfb³ff¸fe 

MXfB¸Àf IZY UþWX ÀfZ WX¸f þ`ÀfZ ´ffNXIYû IYû IYdU°ff ´fPÞX³fZ IYû d¸f»f 

þf°ff WX` ¸f` Àfb³ff¸fe MXfB¸Àf IYf d³f¹fd¸f°f ´ffNXIY WXb ÀfÔ´ffQIY þe ¸ffRY 

IYedþ¹fZ¦ff dÀfRYÊ ¸fIYÀfcQ AWX¸fQ þe IZY IYdU°ff IZY UþWX ÀfZ ¸fIYÀfcQ 

·ffBÊ IYû ³f¸fÀIYfSX 

AþbÊ³f ¸f»fIYfSX, ¸fbþμRYSX´fbSX dfWXfSX 

Àfa´ffQIY ªfe ³f¸fÀIYfSX ¸fbÓfZ Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸Àf ´fdÂfIYf IYf A¢MbXfSX 

2014 AaIY d¸f»ff fWbX°f £fbVfe WbXBÊX IYe Af´fIYe ´fdÂfIYf WX¸ffSmX ·fûSmX 

ffªffSX ¸fZÔ ·fe Af d¸f»f³fZ ½f £ffSX ·fe A¨LXf »f¦f SXWXf W`XÜ ¸f`Ô Af´fIYf 

Àfb³ff¸fe E¢Àf´fiZÀf A£fffSX IYf ·fe d³f¹fd¸f°f ´ffNXIY WcaX Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸Àf 

´fdSX½ffSX IYf LXNX ´fbªff IYe WXfdQÊIY ff²ffBÊXÜ 

Ad·f¿fZIY IbY. ´fMZX»f (LXûMcX), ·fûSmX-¦fû´ff»f¦faªf (dfWXfSX) 

k¨ff³f¢¹f ¦fbRYfl A¨LXe ÀMXûSXe »f¦fe 

¸fbÓfZ Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸Àf ´fdÂfIYf AaIY 10 k¨ff³f¢¹f ¦fbRYfl IYWXf³fe fWbX°f 

WXe A¨LXe »f¦fe AüSX ¸fbÓfZ fWbX°f £fbVfe WbXBÊX dIY ´fMX³ff ÀfZ BX°f³fe A¨LXe 

´fdÂfIYf d³fIY»f SXWXe W`X Àfa´ffQIY ¸faOX»f IYû fWbX°f-fWbX°f ²f³¹fffQÜ 

´fcªff IbY¸ffSXe, ´fMX³ff dÀfMXe (dfWXfSX) 

³f½faXfSX 2014 Ü Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸ÀfÜ


Àfa´ffQIYe¹f 

Àfb³ff¸fe d½f¨ffSX 

Aªf¹f QcfZ 

Àfa´ffQIY 

CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ 

´fWX»fZ 11 

dU²ff³fÀf·ff ÀfeMXûÔ 

IZY CX´f¨fb³ffU AüSX 

A·fe I`YSXf³ff IZY 

CX´f¨fb³ffU ¸fZÔ 

QZJ³fZ IYû d¸f»ff 

IYe fÀf´ff IYe 

¦f`SX¸füþcQ¦fe IZY 

IYfSX¯f Qd»f°f 

UûMX Àf¸ffþUfQe 

´ffMXeÊ IYe AûSX 

ÀfSXIY ¦fE, 

dþÀfÀfZ ·ffþ´ff 

IYû fbSXe °fSXWX 

WXfSX IYf Àff¸f³ff 

IYSX³ff ´fOÞXfÜ BÀf 

ÀfÔ§fMX³ff ÀfZ ´fiV³f 

CXNX SXWXf WX` dIY 

¢¹ff ·fdU¿¹f ¸fZÔ 

BÀf °fSXWX IZY 

SX¯f³fed°fIY 

¸f°fQf³f IYe 

¦fbÔþfBVf W`Ü 

dIY°f³ff dMXIYfDY WX` d´fLOÞXZ AüSX 

Qd»f°fûÔ IYf ¦fNXþûOÞX 

SXf¸f ¸f³fûWXSX »fûdWX¹ff IZY Qû A³fb¹ff¹fe ³fe°feVf IbY¸ffSX EUÔ »ff»fc ´fiÀffQ ¹ffQU »fÔfZ 

ASXÀfZ Àff±f SXWX³fZ IZY ffQ A»f¦f WXû ¦fE ±fZÜ EIY ·ffþ´ff IZY Àff±f d¸f»fIYSX dfWXfSX 

IYe ÀfØff ´fSX IYfdfþ WXbAf, °fû QcÀfSXf IYfÔ¦fiZÀf IZY Àff±f d¸f»fIYSX IZYÔQi IYe ÀfØff 

¸fZÔ dWXÀÀfZQfSX ±ffÜ »fûdWX¹ff IZY dU¨ffSXûÔ ÀfZ df»IbY»f A»f¦f SXfÀ°ff Qû³fûÔ ³fZ A´f³ff¹ff 

±ff, EZÀfZ ¸fZÔ IYü³f dIY°f³ff »fûdWX¹ffUfQe WX`, ¹fWX IYWX³ff °fû ¸fbdVIY»f WX`, ´fSXÔ°fb Qû³fûÔ 

Af dRYSX Àff±f WXûIYSX ·ffþ´ff IYf ¸fbIYff»ff IYSX³fZ þf SXWXZ WX`ÔÜ A·fe WXf»f WXe ¸fZÔ 

WXbE dU²ff³fÀf·ff IZY CX´f¨fb³ffU ¸fZÔ Qû³fûÔ ³fZ A´f³fe ÀfÔ¹fböY VfdöY IZY Q¸f ´fSX ·ffþ´ff 

IYû ´fSXfÀ°f ·fe dIY¹ff WX`Ü 

UWXeÔ »fûdWX¹ff IYe þ³¸f·fcd¸f EUÔ IY¸fÊ ·fcd¸f SXWXZ CXØfSX ´fiQZVf IYe SXfþ³fed°f dfWXfSX 

ÀfZ þSXf A»f¦f WX`Ü UWXfÔ »fûdWX¹ff IYe ´fSXÔ´fSXf IZY QfUZQfSX ¸fb»ff¹f¸f dÀfÔWX ¹ffQU IYe 

Àf¸ffþUfQe ´ffMXeÊ EIY ¸fþfc°f Q»f WX` AüSX A·fe ÀfØff ¸fZÔ ·fe WX`Ü QcÀfSXe AûSX 

´fiQZVf ¸fZÔ d´fL»fZ »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU ÀfZ ´fWX»fZ °fIY QcÀfSXe fOÞXe SXfþ³fed°fIY VfdöY 

¸ff¹ffU°fe IYe fWXbþ³f Àf¸ffþ ´ffMXeÊ SXWXe WX`, þû AÔfZOXIYSX AüSX IYfÔVfeSXf¸f IZY 

dU¨ffSXûÔ ´fSX ¨f»f³fZ IYf QfUf IYSX°fe WX`Ü 

»fûdWX¹ff EUÔ AÔfZOXIYSX Qû³fûÔ WXe ¦fSXefe IZY dU÷Yð Àff¸ffdþIY ³¹ff¹f, ²f¸fÊ 

d³fSX´fZÃf°ff IYe SXfþ³fed°f IZY ´fÃf²fSX SXWXZÜ Afþ ÀfÔ§f IZY ÀU¹fÔ ÀfZUIY EUÔ ´fi¨ffSXIY 

´fi²ff³f¸fÔÂfe, ¸fb£¹f¸fÔÂfe EUÔ SXfª¹f´ff»f þ`ÀfZ ´fQûÔ ´fSX IYfdfþ WXû SXWXZ WX`ÔÜ ´fcSXZ QZVf 

¸fZÔ CX³fIYf dUþ¹fSX±f QüOÞX SXWXf WX`Ü EZÀfZ ¸fZÔ »fûdWX¹ff AüSX AÔfZOXIYSX IZY A³fb¹ff¹fe 

¢¹ff ·ffþ´ff IZY dU÷Yð ÀfÔ§f¿fÊ IZY d»fE Àff±f Af ÀfIY°fZ WX`ÔÜ CXØfSX ´fiQZVf IYe 

SXfþ³fed°f ¸fZÔ AWXÔ IZY MXIYSXfU EUÔ ÀfØff IYe AfIYfÔÃff IZY MXIYSXfU IZY IYfSX¯f ¹fWX 

ÀfÔ·fU WXû°ff ³fWXeÔ dQJ°ffÜ 

CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ ´fWX»fZ 11 dU²ff³fÀf·ff ÀfeMXûÔ IZY CX´f¨fb³ffU AüSX A·fe I`YSXf³ff IZY 

CX´f¨fb³ffU ¸fZÔ QZJ³fZ IYû d¸f»ff IYe fÀf´ff IYe ¦f`SX¸füþcQ¦fe IZY IYfSX¯f Qd»f°f UûMX 

Àf¸ffþUfQe ´ffMXeÊ IYe AûSX ÀfSXIY ¦fE, dþÀfÀfZ ·ffþ´ff IYû fbSXe °fSXWX WXfSX IYf 

Àff¸f³ff IYSX³ff ´fOÞXfÜ BÀf ÀfÔ§fMX³ff ÀfZ ´fiV³f CXNX SXWXf WX` dIY ¢¹ff ·fdU¿¹f ¸fZÔ BÀf 

°fSXWX IZY SX¯f³fed°fIY ¸f°fQf³f IYe ¦fbÔþfBVf WX`Ü ¢¹ff CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ 2017 ¸fZÔ WXû³fZ 

Uf»fZ dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZÔ d´fLOÞXZ AüSX Qd»f°f ¸f°fQf°ffAûÔ IZY À°fSX ´fSX f³f ¦fBÊ 

¹fWX ¹fbd°f þfSXe SXWX ´ffE¦feÜ 

¢¹ff CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ dþÀf Qd»f°f EUÔ Ad°f d´fLOÞXf ¸f°fQf°ff ³fZ »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU 

¸fZÔ ·ffþ´ff IYû ¸f°f dQ¹ff ±ff, ¢¹ff UWX °fe³f-¨ffSX ¸ffWX ¸fZÔ k¸fûQe ½¹ff¸fûWXl ÀfZ ¸fböY 

WXûIYSX B³f CX´f¨fb³ffUûÔ ¸fZÔ dRYSX A´f³fe Af²ffSX·fc°f SXfþ³fed°f IYe AûSX »füMX Af¹ff 

WX`, dþÀf¸fZÔ d´fLOÞXZ AüSX Qd»f°f ÀUf·ffdUIY ÀfWX¹fû¦fe ¸ff³fZ þf°fZ SXWXZ WX`ÔÜ CXØfSX ´fiQZVf 

IYf SXfþ³fed°fIY ´fdSXQÈV¹f ÀfÔIZY°f QZ°ff WX` dIY ·ffþ´ff IZY dJ»ffRY Qd»f°f EUÔ 

d´fLOXûÔ IYf ¹fWX ÀfÔ¹fböY ¸fû¨ffÊ Vff¹fQ WXe f³f ´ffEÜ 

»fZdIY³f BÀf fe¨f EIY ³fBÊ ´fidIiY¹ff §fdMX°f WXû SXWXe WX` UWX WX` Àf¸ffþUfQe ´ffMXeÊ IYf 

A´f³fZ IYû ÀfVföY f³ff³fZ IYf ´fi¹ffÀfÜ ¹fWX ´fi¹ffÀf Qû À°fSXûÔ ´fSX WXû SXWXf WX`. ´fWX»ff, 

Af²ffSX°f»f ´fSX A´f³fZ ÀfZ A»f¦f WXû SXWXZ Àff¸ffdþIY Àf¸fcWXûÔ IYû þûOÞX³fZ IYf ´fi¹ffÀfÜ 

QcÀfSXf, A´f³fe LdU fZWX°fSX f³ff³fZ IYe IYûdVfVfÜ QþfÊ ´fif~ ¸fÔdÂf¹fûÔ IYû WXMXf³ff BÀfe 

dQVff ¸fZÔ EIY IYQ¸f WX`Ü BÀfIZY A»ffUf ÀffÔ´fiQfd¹fIY °f³ffU ¸fZÔ ·fe IY¸fe AfBÊ WX`Ü 

¹fdQ UWX 2017 IZY ¨fb³ffU ÀfZ ´fWX»fZ Af²ffSX°f»f ÀfZ Àff¸fbQfd¹fIY ³fZ°ffAûÔ IYf EIY 

fOÞXf U¦fÊ dUIYdÀf°f IYSX »fZ°fe WX`, °fû ·ffSX°fe¹f SXfþ³fed°f ¸fZÔ ÃfZÂfe¹f Q»fûÔ IYe ¸fWXØff 

IYf¹f¸f SXWXZ¦fe EUÔ ¦f`SX ·ffþ´ff dU´fÃf ¸fþfc°f WXû¦ffÜ QZJ³ff WX` dIY BÀf ´fdSXQÈV¹f 

¸fZÔ IYfÔ¦fiZÀf dIY°f³ff A´f³fZ IYû ´fb³f: ÀfÔ¦fdNX°f IYSX ´ff°fe WX`Ü 


E-mail : sunamihindinews@gmail.com website : www.sunamitimes.com 

03

d½f¨ffSX 


Qe d¸fVf³f ÀfZ Q»ff»fe IZY ²fÔ²fZ ¸fZÔ 

fQ»ff AJffSXûÔ IYf ´fiIYfVf³f! 

A³fb´f ¦fb~f 

AJffSXûÔ IZY RYþeÊUfOÞXZ IZY d»fE ´fÂfIYfSX ÀfÔ¦fNX³f ·fe Qû¿fe 

WX`ÔÜ ³ff¸f AüSX Qf¸f IY¸ff³fZ IZY RZYSX QbIYf³fQfSXûÔ ÀfZ »fZIYSX 

NXZIZYQfSX °fIY B³WXeÔ ´fÂfIYfSX ÀfÔ¦fNX³fûÔ IZY ÀfWXfSXZ AJffSXûÔ 

IYf ÀfÔ¨ff»f³f IYSX SXWXZ WX`ÔÜ B³fIZY ´fiIYfVfIY Jb»fZAf¸f 

d³f¹f¸f-IYf³fc³fûÔ IYf CX»»fÔ§f³f IYSX dUÄff´f³f IZY ÀfWXfSXZ ·ffSXe 

¸fb³ffRYf IY¸ff SXWXZ WX`ÔÜ ¹fWXe ³fWXeÔ EZÀfe ÀfÔÀ±ffEÔ ³füdÀfdJ, 

IYd±f°f ´fÂfIYfSXûÔ AüSX ³fE ´fiIYfVfIYûÔ IZY d»fE ÀfÔþeU³fe ·fe 

f³fe WXbBÊ WX`ÔÜ ¹fZ ÀfÔÀ±ffEÔ AJffSX, ¸f`¦fþe³f IYf SXdþÀMXZÐVf³f 

ÀfZ »fZIYSX OXeEUe´fe AüSX ¹fc´feAfBÊOXe ·fe IYSXUf³fZ IYf NXZIYf 

»fZ°fe WX`ÔÜ Af›¹fÊ BÀf ff°f IYf WX` dIY ÀfWXe ÀfIbY»fÊZVf³f 

dQJf³fZ Uf»fûÔ IYû ¸fWXe³fûÔ Àfc¨f³ff dU·ff¦f IZY ¨f¢IYSX »f¦ff³fZ 

´fOÞX°fZ WX`Ô þfdIY B³f ÀfÔÀ±ffAûÔ IZY IYd±f°f Q»ff»f AfÀff³fe 

ÀfZ ÀffSXZ IYf¸f IYSXUf QZ°fZ WX`ÔÜ EIY UdSXâ ´fÂfIYfSX IYf QfUf 

WX` dIY ¹fdQ OXeEUe´fe AüSX SXfª¹f Àfc¨f³ff dU·ff¦f BÊ¸ff³fQfSXe 

ÀfZ B³f AJffSXûÔ IZY ÀfIbY»fÊZVf³f IYe þfÔ¨f IYSXUf »fZ °fû 

d³fd›°f °füSX ´fSX 80 ´fid°fVf°f ÀfZ ·fe ª¹ffQf AJffSXûÔ IYf 

AdÀ°f°U Àf¸ff~ WXû þf¹fZ¦ffÜ BÀfÀfZ ³f dÀfRYÊ ÀfSXIYfSX Jþf³fZ 

´fSX ´fOÞX³fZ Uf»ff fûÓf WX»IYf WXû¦ff fd»IY ´fÂfIYfdSX°ff ¸fZÔ 

UWXe »fû¦f ´fiUZVf IYSX ÀfIZYÔ¦fZ þû BÊ¸ff³fQfSXe ÀfZ ¸fedOX¹ff IZY 

d¸fVf³f IZY d»fE IYf¸f IYSXZÔ¦fZÜ E³fZ¢Àfe ¸fedOX¹ff ÀfZÔMXSX ÀfZ ·feOÞX 

·fe IY¸f WXû¦fe Àff±f WXe Ad²fIYfdSX¹fûÔ IZY IY¸fSXûÔ ¸fZÔ ¨f¢IYSX 

»f¦ff³fZ Uf»fZ ´fÂfIYfSXûÔ IYe ÀfÔ£¹ff ·fe §fMX þf¹fZ¦feÜ B³f 

´fdSXdÀ±fd°f¹fûÔ ¸fZÔ Ad²fIYfdSX¹fûÔ IZY IY¸fSXûÔ ¸fZÔ UWXe ´fÂfIYfSX 

³fþSX Af¹fZÔ¦fZ ªfû Àf¸ff¨ffSXûÔ ÀfZ Àf¸fd³²f°f þf³fIYfSXe ¨ffWX°fZ 

WXûÔ¦fZÜ 

dUÄff´f³fûÔ IYf SXfþ³fed°fIYSX¯f! 

¸füþcQf Àf¸f¹f ¸fZÔ AJffSXûÔ AüSX CX³fIZY ¸ffd»fIYf³fûÔ ³fZ dþÀf 

°fSXWX ÀfZ AJffSX IYû EIY ½¹ff´ffSX f³ff SXJf WX` CXÀfZ 

QZJIYSX °fû ¹fWXe IYWXf þf ÀfIY°ff WX` dIY ´fiQZVf IYe ÀfSXIYfSXûÔ 

³fZ AJffSXûÔ AüSX CXÀf¸fZÔ ´fiIYfdVf°f WXû³fZ Uf»fZ ÀfSXIYfSXe 

dUÄff´f³fûÔ IYf ·fe SXfþ³fed°fIYSX¯f IYSX dQ¹ffÜ dUÄff´f³f IYe 

»ff»fÀff ¸fZÔ EZÀfZ »fû¦fûÔ ³fZ ·fe AJffSXûÔ IYf ´fiIYfVf³f VfbøY 

IYSX dQ¹ff WX` dþ³fIYf ´fÂfIYfdSX°ff ÀfZ ³f °fû ´fcUÊ ¸fZÔ IYûBÊ 

Àf¸f³²f SXWXf WX` AüSX ³f WXe U°fÊ¸ff³f ¸fZÔÜ ÀfIbY»fÊZVf³f IZY JZ»f 

ÀfZ IY¸ffBÊ IYSX³fZ Uf»fûÔ IYe RZYWXdSXÀ°f ¸fZÔ Àfc¨f³ff EUÔ 

þ³fÀf¸´fIYÊ dU·ff¦f IZY IYBÊ IY¸fÊ¨ffSXe ·fe Vffd¸f»f WX`ÔÜ 

dþ³fIYf Àf¸ff¨ffSXûÔ ÀfZ QcSX-QcSX IYf dSXV°ff ³fWXeÔ SXWXf WX` UZ 

AJffSXûÔ IYe ¨fÔQ ´fid°f¹ffÔ L´fUfIYSX WXþfSXûÔ.»ffJûÔ IYf 

ÀfIbY»fÊZVf³f IYf¦fþûÔ ´fSX dQJf SXWXZ WX`ÔÜ ÀfIbY»fÊZVf³f IZY BÀfe 

JZ»f ÀfZ OXeEUe´fe AüSX ¹fc´feAfBÊOXe ¸fZÔ dUÄff´f³f QSXZÔ ·fe 

d³f²ffÊdSX°f IYSXUf¹fe þf SXWXe WX`ÔÜ RYþeÊ ÀfIbY»fÊZVf³f IZY 

BÀf JZ»f ¸fZÔ dÀfRYÊ À±ff³fe¹f LûMXZ AJffSX WXe Vffd¸f»f ³fWXeÔ 

WX`Ô fd»IY UZ AJffSX ·fe Vffd¸f»f WX`Ô þû fOXZÞ JffSXûÔ IYe 

ßfZ¯fe d¦f³fZ þf°fZ WX`ÔÜ ´fif~ þf³fIYfSXe IZY ¸fb°ffdfIY »f¦f·f¦f 

80 ´fid°fVf°f ÀfZ Ad²fIY RYþeÊ AJffSX ÀfSXIYfSXe Àfc¨fe ¸fZÔ 

Vffd¸f»f WX`ÔÜ ´fiQZVf IYe þ³f°ff ³fZ CX³fIZY ³ff¸f ·fe ³fWXeÔ Àfb³fZ 

WXûÔ¦fZ »fZdIY³f CX³fIYe ´fiÀffSX ÀfÔ£¹ff »fJ³fDY þ`ÀfZ fOXZÞ VfWXSX 

IYe þ³fÀfÔ£¹ff ÀfZ ·fe ª¹ffQf WX`Ü ¦füSX°f»ff WX` dIY ´fiÀffSX 

ÀfÔ£¹ff IZY Af²ffSX ´fSX WXe dUÄff´f³f QSXZÔ °f¹f IYe þf°fe WX`Ô 

d»fWXfþf CX³fIYû »ffJûÔ øY´fE IZY dUÄff´f³f WXSX Àff»f df³ff 

¸fZWX³f°f AüSX »ff¦f°f IZY WXe d¸f»f þf°fZ WX`ÔÜ ³f °fû ´fiQZVf 

ÀfSXIYfSXZÔ EZÀfZ °f±ffIYd±f°f Àf¸ff¨ffSX-´fÂfûÔ IZY 

dJ»ffRY IYfSXÊUfBÊ IYSX°fe WX`Ô AüSX ³f 

WXe IZY³Qi ÀfSXIYfSX IZY 

A²fe³f Àfc¨f³ff EUÔ 

´fiÀffSX¯f 

¸fÔÂff»f¹fÜ 

´fdSX¯ff¸fÀUøY´f 

AJffSX ¸ffd»fIY, 

Àfc¨f³ff AüSX þ³fÀf¸´fIYÊ 

d³fQZVff»f¹f ÀfdWX°f IZY³Qi 

ÀfSXIYfSX ¸fZÔ f`NXZ OXeEUe´fe 

IY¸fÊ¨ffSXe ·fe ¸fûMXe IY¸ffBÊ IYSX SXWXZ WX`ÔÜ 

B³fIZY ´fÂfIYfSXûÔ IYû A³¹f ÀfbdU²ffEÔ 

A»f¦f ÀfZ d¸f»f SXWXe WX`ÔÜ ª¹ffQf°fSX EZÀfZ 

AJffSXûÔ IZY ´fÂfIYfSX ÀfSXIYfSXe ¸fZWX¸ff³f EUÔ SXüf 

¸ffSX³fZ Uf»fZ þ³f´fid°fd³fd²f IYe °fSXWX ½¹fUWXfSX IYSX°fZ WX`ÔÜ 

IYf¦fþe Jf³ff´fcd°fÊ 

IYf¦fþe Jf³ff´fcd°fÊ IYSX³fZ Uf»fZ IZYU»f ´fiÀffSX ÀfÔ£¹ff ¸fZÔ 

fPÞXû°fSXe dQJ»ff³fZ IYe IYûdVfVf ¸fZÔ WXe Àff»f ·fSX »f¦fZ SXWX°fZ 

WX`ÔÜ RYþeÊ ÀfIbY»fÊZVf³f dQJf³fZ Uf»fZ IYd±f°f AJffSX 

¸ffdRY¹ffAûÔ IYû ÀfÔþeU³fe QZ³fZ Uf»fûÔ ¸fZÔ 

UZ d´fiÔdMXÔ¦f ´fiZÀf Uf»fZ ·fe 

Vffd¸f»f WX`Ô þû 

AJffSX 

IYd¸fÊ¹fûÔ 

IYû 

RYþeÊ 

ÀfIbY»fÊZVf³f IYf 

´fi¸ff¯f-´fÂf ·fe CX´f»f²f 

IYSXf°fZ 

04 


website : www.sunamitimes.com 



d½f¨ffSX 

WX`ÔÜ 

¹fWX Qe¦fSX ff°f WX` dIY dþÀf d´fiÔdMX¦f ´fiZÀf ¸fZÔ AJffSX L´f°ff 

WX` CXÀf¸fZÔ Lf´f³fZ IYe Ãf¸f°ff WXû A±fUf ³f WXû °ff ·fe d´fiÔdMXÔ¦f 

´fiZÀf IYf ¸ffd»fIY RYþeÊ øY´f ¸fZÔ WXþfSXûÔE, »ffJûÔ ´fid°f¹ffÔ 

Lf´f³fZ IYf df»f AfÀff³fe ÀfZ QZ QZ°ff WX`Ü ´fi¸ff¯f IZY °füSX ´fSX 

CXÀfIYf dfþ»fe IYf df»f ·fe ¦fUfWX WXû°ff WX` dIY CXÀf³fZ dQ³f 

·fSX ¸fZÔ dÀfRYÊ °fe³f ¨ffSX Àfü ´fid°f¹ffÔ Lf´fe WX`ÔÜ ¹fdQ Àf¸fd³²f°f 

dU·ff¦f CX³f d´fiÔdMXÔ¦f ´fiZÀf Uf»fûÔ IYe °fIY³feIYe þfÔ¨f IYSXZ 

dþÀf¸fZÔ RYþeÊ AJffSX L´f°fZ WX`Ô °fû AÀfd»f¹f°f JbQ-f- 

JbQ Àff¸f³fZ Af þf¹fZ¦feÜ 

dþ³f d´fiÔdMXÔ¦f ´fiZÀf IYe Ãf¸f°ff dQ³f ·fSX ¸fZÔ WXþfSX IYfd´f¹ffÔ 

Lf´f³fZ IYe ³fWXeÔ WXû°fe WX` UZ »ffJûÔ ´fid°f¹ffÔ 

Lf´f³fZ IYf df»f 

I`YÀfZ QZ 

QZ°fZ WX`ÔÜ ¹fWX 

SXWXÀ¹f °ff °fIY f³ff SXWXZ¦ff þf °fIY 

EZÀfZ ´fiZÀf Uf»fûÔ IZY dJ»ffRY SXfª¹f ÀfSXIYfSX AüSX 

Àf¸fd³²f°f dU·ff¦f Àf£°f IYfSXÊUfBÊ ³fWXeÔ IYSX°ffÜ ´fif~ 

þf³fIYfSXe IZY A³fbÀffSX ´fid°fdQ³f 

dfþ»fe ¹fcd³fMX IYe J´f°f IZY Af²ffSX ´fSX þfÔ¨f IYSXUfBÊ þfE 

°fû Àf¨¨ffBÊ Àff¸f³fZ Af ÀfIY°fe WX`Ü CXÀf ´fiZÀf ¸fZÔ dIY°f³fe 

dfþ»fe J´f°f WXbBÊ AüSX ´fid°fdQ³f °feÀf ¨ff»feÀf WXþfSX 

´fid°f¹ffÔ L´fZ °ff dIY°f³fe dfþ»fe J´f°f WXû°fe WX`Ü BÀfIYf 

AfÔIYOÞXf d³fIYf»ff þfE °fû EZÀfZ ´fiZÀf ¸ffd»fIYûÔ ´fSX ·fe »f¦ff¸f 

»f¦ff¹fe þf ÀfIY°fe WX`Ü ¦füSX°f»ff WX` dIY ´fcUÊU°feÊ ¸fb»ff¹f¸f 

ÀfSXIYfSX IZY IYf¹fÊIYf»f ¸fZÔ LûMXZ AJffSX Uf»fûÔ IYû d´fiÔdMXÔ¦f 

¸fVfe³fZ »f¦ff³fZ IZY d»fE »ffJûÔ øY´fE IYe ÀfWXf¹f°ff Qe ¦f¹fe 

±feÜ 

WXfÀ¹ffÀf´fQ ¹fWX WX` dIY Af ª¹ffQf°fSX ¹fWXe AJffSX 

¸ffd»fIY QcÀfSXZ AJffSXûÔ IZY d»fE d´fiÔdMXÔ¦f IYSXIZY RYþeÊ 

ÀfIbY»fÊZVf³f IYf df»f ·fe ±f¸ff IYSX dUÄff´f³f IZY øY´f ¸fZÔ 

ÀfSXIYfSXe Jþf³fZ IYû »fcMX³fZ ¸fZÔ ÀfWX·ffd¦f°ff dQJf SXWXZ WX`ÔÜ 

¦füSX°f»ff WX` dIY RYþeÊ ÀfIbY»fÊZVf³f IYf RYþeÊ df»f ±f¸ff³fZ 

Uf»fZ d´fiÔdMXÔ¦f ´fiZÀf ¸fZÔ dÀfRYÊ EIY WXe AJffSX ³fWXeÔ L´f°ff WX` 

fd»IY ÀfÌYOÞXûÔ A³¹f AJffSX ·fe L´f°fZ WX`ÔÜ B³f 

´fdSXdÀ±fd°f¹fûÔ ¸fZÔ Af²fbd³fIY ÀfeMX AfgRYÀfZMX ¸fVfe³fZ ·fe B°f³fe 

´fid°f¹ffÔ ´fid°fdQ³f ´fiIYfdVf°f ³fWXeÔ IYSX ÀfIY°feÔÜ þf CXÀf ´fiZÀf 

¸fZÔ EIY AJffSX NXeIY °fSXWX ÀfZ Lf´f³fZ IYe Ãf¸f°ff ³fWXeÔ WX` 

dRYSX UWX A³¹f AJffSX I`YÀfZ Lf´f »fZ°ff WX`Ü ¹fdQ BÀfIYe 

þfÔ¨f IYSXf¹fe þfE °fû ¹fWX A´f³fZ Af´f ¸fZÔ ÀffÀfZ fOÞXf 

Jb»ffÀff WXû ÀfIY°ff WX`Ü AJffSXûÔ IZY ÀfIbY»fÊZVf³f IYe þfÔ¨f 

IYf QcÀfSXf °fSXeIYf WX` CXÀfIYe PXb»ffBÊ ¸fZÔ Af³fZ Uf»fe »ff¦f°f 

AüSX UfWX³fÜ AJffSX IYe ´fid°f¹ffÔ IYe PÞXb»ffBÊ dIYÀf UfWX³f 

ÀfZ WXbBÊ AüSX CX³fIYf dU°fSX¯f IYWXfÔ-IYWXfÔ WXbAfÜ BÀfIYe þfÔ¨f 

AfÀff³fe ÀfZ IYe þf ÀfIY°fe WX`Ü 

ÀfeE IYe ÀfÔdQ¦²f ·fcd¸fIYf! 

RYþeÊ ÀfIbY»fÊZVf³f IZY JZ»f ¸fZÔ WXSX IYf¦fþ RYþeÊ AüSX 

¨ffMXZÊOX EIYfCX³MXZ³MX IYf ÀfdMXÊdRYIZYMX ·fe RYþeÊ 

SXWX°ff WX`Ü ¹fWX IYf¸f IZYU»f dUÄff´f³f IYe QSXZÔ 

Ad²fIY »fZ³fZ AüSX WXSX Àff»f CXÀf¸fZÔ 

fPÞXû°fSXe IYSXf³fZ IZY d»fE WXe dIY¹ff þf°ff 

WX`Ü ¦füSX°f»ff WX` dIY RYþeÊ WX»fRY³ff¸ff 

QZ³ff ·fe ²fûJf²fOÞXe IYe ßfZ¯fe ¸fZÔ 

Af°ff WX`Ü BÀf °fSXWX IYf IÈY°¹f 

IYSX³fZ Uf»fûÔ IZY dJ»ffRY AfBÊ´feÀfe 

IYe ²ffSXf 420 ¸fZÔ Àfþf IZY IYOÞXZ 

´fifdU²ff³f d³fdWX°f WX`ÔÜ Af›¹fÊ ¹fWX WX` 

dIY fbdðþeUe U¦fÊ ÀfZ þbOÞXZ BÀf 

´fZVfZ IZY ´fÂfIYfSX IYf³fc³f IYe 

ff²¹f°ff ÀfZ ·fe ·f»fe·ffÔd°f 

´fdSXd¨f°f WX`Ô BÀfIZY ffUþcQ 

IYf³fc³f ÀfZ fZJüRY 

RYþeUfÊOÞXZ IYû AÔþf¸f dQ¹ff þf SXWXf WX`Ü CX´fi 

Àfc¨f³ff EUÔ þ³fÀf¸´fIYÊ d³fQZVff»f¹f IZY Ad²fIYfSXe 

·fe ¹fWX ff°f A¨Le °fSXWX ÀfZ þf³f°fZ WX`Ô dIY ¨ffSX-LWX 

´f³³fZ IZY AJffSX Uf»fZ dÀfRYÊ RYfBÊ»fûÔ IZY d»fE WXe 15 ÀfZ 

20 IYfg´fe L´fUfIYSX IYf¹ffÊ»f¹f ¸fZÔ þ¸ff IYSX°fZ WX`Ô BÀfIZY 

ffUþcQ Àfc¨f³ff dU·ff¦f IZY dIYÀfe ·fe Ad²fIYfSXe ³fZ Afþ 

°fIY dIYÀfe EZÀfZ AJffSX IY¸feÊ IZY dJ»ffRY IYf³fc³fe 

IYfSXÊUfBÊ IYSX³fZ IYe dWX¸¸f°f ³fWXeÔ dQJf¹fe þû Jb»fZAf¸f 

VffÀf³f-´fiVffÀf³f IYe AfÔJûÔ ¸fZÔ ²fc»f ÓfûÔIYIYSX ÀfSXIYfSXe 

Jþf³fZ IYû »fcMX³fZ ¸fZÔ þbMXf WX`Ü 

dUÄff´f³f ³fed°f °fû f³fe »fZdIY³f 

ÀIiYed³fÔ¦f ³fWXeÔ WXû°fe 

dUÄff´f³f ³fed°f 2007 IZY A³fbÀffSX OXeEUe´fe Qû WXþfSX ÀfZ 

IY¸f ´fiÀffSX ÀfÔ£¹ff Uf»fZ AJffSXûÔ IYû dUÄff´f³f »ff¹fIY ³fWXeÔ 

Àf¸fÓf°ff, ¹fWXe UþWX WX` dIY ¦f»fe-¸fûWX»»fûÔ ¸fZÔ IbYIbYSX¸fbØfZ 

IYe °fSXWX CX¦f AfE AJffSX ¸ffd»fIY IYf¦fþûÔ ´fSX 

ÀfIbY»fÊZVf³f fPÞXf³fZ IZY d»fE RYþeÊ ´fi¸ff¯f-´fÂfûÔ ÀfZ »fZIYSX 

Àf¸fd³²f°f dU·ff¦f IZY Ad²fIYfdSX¹fûÔ AüSX IY¸fÊ¨ffdSX¹fûÔ IYû 

ÀfbdU²ff Vfb»IY QZ°fZ SXWX°fZ WX`ÔÜ A±fÊ¦fd¯f°f ´fSX ³fþSX QüOÞXf¹fZÔ 

°fû ´f°ff ¨f»f þf¹fZ¦ff dIY ´fiQZVf ·fSX ¸fZÔ Vff¹fQ ´ffÔ¨f Àfü 

AJffSX Lf´f³fZ IYe WX`dÀf¹f°f B³f LûMXZ AJffSXûÔ IYe ³fWXeÔ 

WX`Ü ´fÂfIYfSX ÀfÔ¦fNX³fûÔ IYû ¨f»ff SXWXZ ´fiIYfVfIY ·fe B°f³ff 

AJffSX ³fWXeÔ d³fIYf»f ´ff SXWXZ WX`ÔÜ dUÄff´f³f ³fed°f IZY °fWX°f 

Àf¸ff¨ffSX ´fÂf IYf ³¹fc³f°f¸f AfIYfSX ¨ffSX ´fÈâ RbY»f ÀffBþ 

WXû³fZ ¨ffdWXEÜ IY¸f ÀfÔ£¹ff ¸fZÔ AJffSX L´f³fZ ÀfZ CXÀfIYe 

»ff¦f°f ¸fZÔ fPÞXûØfSXe ·fe WXû þf°fe WX`Ü 

ª¹ffQf°fSX RYþeÊ ÀfIbY»fÊZVf³f QVff³fÊZ Uf»fZ AJffSX UZf 

AfgRYÀfZMX ´fSX ³fWXeÔ fd»IY ÀfeMX AfRYÀfZMX ´fSX A´f³ff 

AJffSX L´fUf°fZ WX`ÔÜ EIY A³fb¸ff³f IZY ¸fb°ffdfIY BÀfIYe 

IYe¸f°f 1 ÀfZ ´ffÔ¨f ÷Y´f¹fZ IZY fe¨f f`NX°fe WX`Ü ¹fdQ EIY 

´fiIYfVfIY OXe.E.Ue.´fe. IZY d³f¹f¸ff³fbÀffSX ¨ffSX ´fZþ IYf Q`d³fIY 

AJffSX 2000 ´fid°f¹fûÔ ¸fZÔ ´fiIYfdVf°f IYSX°ff WX` °fû 30 dQ³f 

¸fZÔ CXÀfIYf AüÀf°f J¨ffÊ 50 ÀfZ 60 WXþfSX ÷Y´f¹fZ IZY fe¨f 

Af¹fZ¦ffÜ BÀfIZY ffQ Af°ff WX` ´»fZMX f³fUfBÊ IYf J¨ffÊÜ ¹fdQ 

¨ffSX ´fZþ IYf RbY»f ÀffBÊþ AJffSX L´f°ff WX` °fû CXÀfIZY 

d»fE IY¸f ÀfZ IY¸f 2 ´»fZMX f³ff³fe ´fOÞX°fe WX`ÔÜ ffþfSX ¸fZÔ þû 

QSX ¨f»f SXWXf WX` CXÀfIZY A³fbÀffSX 100 ÀfZ 125 ´fid°f ´»fZMX 

¸fZdIÔY¦f EUÔ 100 ÀfZ 125 d´fiÔdMX¦f ´fSX ´»fZMX IYf J¨ffÊ 

Af°ff WX`Ü d´fiÔdMX¦f IYf J¨ffÊ ³¹fc³f°f¸f 6000 ÷Y´f¹fZ ¸fWXe³ff 

°fIY Af°ff WX`Ü ¹ff³fe 2000 ´fiÀffSX ÀfÔ£¹ff ff»fZ AJffSX 

IYf Àff»ff³ff J¨ffÊ 70 ÀfZ 80 WXþfSX IZY fe¨f f`NX°ff WX`Ü 

¨fcÔdIY EZÀfZ RYþeÊ AJffSX Uf»fZ ÀMXfRY ¸fZÔ dIYÀfe dSX´fûMXÊSX 

B°¹ffdQ IYû Vffd¸f»f ³fWXeÔ IYSX°fZ WX` d»fWXfþf ÀMXfRY IZY J¨fZÊ 

IYf ´fiV³f WXe ³fWXeÔ CXNX°ffÜ 

¦füSX°f»ff WX` dIY EZÀfZ AJffSX NXZIZY ´fSX L´f³fZ IZY d»fE dQE 

þf°fZ WX`ÔÜ NXZIZY ´fSX AJffSX Lf´f³fZ Uf»fZ UZfÀffBÊMX ÀfZ JfSX 

OXfCX³f»fûOX IYSX EIY RYfBÊ»f ¸fZÔ BIYf IYSX »fZ°fZ WX`ÔÜ dRYSX 

CX³WXeÔ JfSXûÔ ¸fZÔ WXZOX»ffBÊ³f IYf WXZSX-RZYSX IYSX Àf·fe AJffSXûÔ 

¸fZÔ »f¦ff dQ¹ff þf°ff WX`Ü ¹fWXfÔ °fIY dIY Àf¸´ffQIYe¹f °fIY 

IYfg´fe IYSXIZY »f¦ff¹fe þf°fe WX`Ü BÀf ÀffIZY ffUþcQ IbY»f 

d¸f»ffIYSX ¨ffSX ´fZþ IZY EIY Q`d³fIY AJffSX IYf Àff»f ·fSX 

IZY ´fiIYfVf³f IYf J¨fÊ °fIYfSXe³f EIY »ffJ ÷Y´f¹fZ IZY fe¨f 

Af°ff WX`Ü ÀfÔ°fbdá BÀf ff°f IYe WX` dIY RYþeÊ ÀfIbY»fÊZVf³f IZY 

Af²ffSX ´fSX BÀf »ff¦f°f IYf IYBÊ ¦fb³ff UZ dUÄff´f³f IZY þdSXE 

IY¸ff »fZ°fZ WX`ÔÜ ¹fWX IY¸ffBÊ ÀfbdU²ff Vfb»IY QZ³fZ IZY ffQ IYe 

WX`Ü ÀfSXIYfSXe ¸fVfe³fSXe ·fe ¹fWX ff°f A¨Le °fSXWX ÀfZ þf³f°fe 

WX` d»fWXfþf B³f ´fdSXdÀ±fd°f¹fûÔ ¸fZÔ ¹fdQ ÀfSXIYfSXe ¸fVfe³fSXe IYû 

·fe AJffSX IYd¸fÊ¹fûÔ IYe AU`²f IY¸ffBÊ ¸fZÔ fSXffSX IYf Qû¿fe 

¸ff³ff þfE °fû IYûBÊ Ad°fV¹fûdöY ³fWXeÔ WXû³fe ¨ffdWXEÜ 

¸fWX°U´fc¯fÊ ´fWX»fc ¹fWX WX` dIY OXeEUe´fe ¸fZÔ »f¦f·f¦f OXZPÞX U¿fÊ 

IZY AÔ°fSXf»f ¸fZÔ þû AJffSX ´fWXbÔ¨f°fZ ·fe WX`Ô CX³fIZY ´ffÀf 

´fifBUZMX dUÄff´f³f ³f IZY fSXffSX WXû°ff WX`Ü BÀf d»fWXfþ ÀfZ ·fe 

CX³fIZY RYþeÊ ÀfIbY»fÊZVf³f Uf»fZ WX»fRY³ff¸fZ IZY dJ»ffRY 

IYfSXÊUfBÊ IYe þf ÀfIY°fe WX`Ü ¹fWX AfMXÊdIY»f 



05

SXfáÑXe¹f 

Àfb. OZXÀIY 

dU¦f°f 2 A¢MXcfSX IYû ´fi²ff³f¸fÔÂfe ³fSXZÔQi ¸fûQe IYe AûSX ÀfZ 

VfbøY dIY¹ff ¦f¹ff ÀU¨L°ff Ad·f¹ff³f Af SXÔ¦f dQJf³fZ »f¦f 

¦f¹ff WX`Ü ´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸fûQe IYf ÀU¨L°ff Ad·f¹ff³f IZYU»f 

ÀfOÞXIY IYe ¦fÔQ¦fe WXMXf³fZ °fIY WXe Àfed¸f°f ³fWXeÔ SXWX ¦f¹ff WX` 

Ad´f°fb BÀf Ad·f¹ff³f IZY IYfRYe ¦fWXSXZ SXfþ³f`d°fIY, 

Àff¸ffdþIY AüSX Afd±fÊIY d³fdWX°ff±fÊ ·fe WX`Ü þû dIY Af 

²feSXZ-²feSXZ Àf¸fÓf ¸fZÔ Af SXWXZ WX`ÔÜ ¸fûQe þe A´f³fZ ÀU¨L°ff 

Ad·f¹ff³f IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ þWXfg þ³f°ff ¸fZÔ ÀU¨L°ff IZY ´fid°f 

þf¦føYIY°ff ´f`Qf IYSX³fZ IYf IYf¸f IYSX SXWXZ WX`Ô UWXeÔ BÀfIYe 

AfOÞX ¸fZÔ UZ IYfRYe ¦fWXSXZ ÀfÔQZVf ·fe QZ SXWXZ WX`ÔÜ ´fi²ff³f¸fÔÂfe 

³fSXZÔQi ¸fûQe ³fZ A´f³fZ ÀU¨L°ff Ad·f¹ff³f IZY ffSXZ ¸fZÔ 

A¸fZdSXIYf ¸fZÔ SXf¿MÑX´fd°f fSXfIY Aûff¸ff IYû ·fe 

ÀU¨L°ff 

Ad·f¹ff³f 

IYf 

Àff¸ffdþI 

Y AüSX 

Afd±fÊIY 

d³fdWX°ff±fÊ 

´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸fûQe ³fZ ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f IZY ÀfRY»f ÀfÔ¨ff»f³f U þf¦føYIY°ff 

´f`Qf IYSX³fZ IZY CXïXZV¹f ÀfZ ³fUSX}ûÔ IYe EIY MXe¸f f³ff¹fe WX` þûdIY Af ÓffOÞXc 

»f¦ffIYSX þ³f°ff IYû ÀU¨L°ff IZY ´fid°f þf¦føYIY IYSX³fZ IYf IYf¸f IYSX SXWXe WX`Ü 

f°ff¹ff AüSX UWXfÔ IZY CXôû¦f´fd°f¹fûÔ °f±ff A¸fZdSXIYf ¸fZÔ fÀfZ 

·ffSX°fe¹f ¸fc»f IZY ³ff¦fdSXIYûÔ IYû ·fe f°ff¹ffÜ ÀU¨L°ff 

Ad·f¹ff³f IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ ´fi²ff³f¸fÔÂfe ³fSXZÔQi ¸fûQe ¸fWXf°¸ff 

¦ffÔ²fe IYe 150 UeÔ U¿fÊ ¦ffÔNX ´fSX CX³WXZÔ EIY A³fb´f¸f Àfü¦ff°f 

QZ³ff ¨ffWX°fZ WX`Ü ´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸fûQe ³fZ ¦ffÔ²fe þe IZY ÀffÀfZ d´fi¹f 

IYf¸f ÀfRYfBÊ IYû þ³f AfÔQû»f³f ¸fZÔ fQ»f³fZ IYf R`YÀf»ff 

d»f¹ff WX`Ü 

¹fWX ff°f df»fIbY»f AÃfSXVf: Àf°¹f WX` dIY Afþ ´fcSXZ ·ffSX°f 

¸fZÔ ¦fÔQ¦fe IYf EIY fWXb°f fOÞXf Àff¸fifª¹f R`Y»f ¦f¹ff WX`Ü IYûBÊ 

VfWXSX, dþ»ff, ¦ffÔU ¹ff dRYSX VfWXSXûÔ IYe ¦fd»f¹fûÔ ¸fZÔ ¦fÔQ¦fe IYf 

PXZSX ´fOÞXf SXWX°ff WX`Ü ¦fÔQ¦fe AüSX CXÀfIZY IYfSX¯f R`Y»f³fZ Uf»ff 

´fiQc¿f¯f Afþ QZVf IYf EIY IYMXb Àf°¹f f³f ¨fbIYf WX`Ü 

R`Yd¢MÑ¹fûÔ IYf fWX°ff ¦fÔQf ´ff³fe AüSX A³¹f A´fdVfá ´fQf±fÊ 

³fdQ¹fûÔ IYû ´fiQcd¿f°f IYSX SXWXf WX`Ü WX¸ffSXZ õfSXf R`Y»ffBÊ þf SXWXe 


¦fÔQ¦fe IZY ¨f»f°fZ Afþ þ»f þÔ¦f»f þ¸fe³f AfIYfVf AüSX 

Uf¹fb Àff IbYL ´fiQcd¿f°f WXû ¨fbIYf WX`Ü »fJ³fDY ÀfZ IYf³f´fbSX 

þf°fZ WXe fÀfûÔ U SXZ»fûÔ ¸fZÔ f`NXZ ¹ffdÂf¹fûÔ IYf ÀfOÞXfÔ²f U fQfc 

IZY IYfSX¯f f`NX³ff ¸fbdVIY»f WXû þf°ff WX`Ü QZVf ¸fZÔ ¦fÔQ¦fe IZY 

IYfSX¯f ´fcSXf IYf ´fcSXf Uf°ffUSX¯f WXe þWXSXe»ff WXû°ff þf SXWXf 

WX`Ü QZVf ¸fZÔ ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f IYe Bd°fßfe IZYU»f ´fi²ff³f¸fÔÂfe 

¸fûQe AüSX CX³fIZY ¸fÔdÂf¹fûÔ õfSXf ÓffOXcÔ »f¦ff³fZ ÀfZ WXe ³fWXeÔ WXû 

þf¹fZ¦fe Ad´f°fb BÀfIZY d»fE QZVf IYe ³ffSXe VfdöY ¸fZÔ ¦fWX³f 

þf¦føYIY°ff ´f`Qf IYSX³fe WXû¦fe °f±ff Ad·f¹ff³f IYe ÀfRY»f°ff 

¸fZÔ CX³WXZÔ WXe ÀffÀfZ Af¦fZ ·fe IYSX³ff WXû¦ffÜ 

Afþ ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f IYe ÀfRY»f°ff IZY d»fE ÀffÀfZ fOÞXe 

AfUV¹fIY°ff BÀf ff°f IYe WX` QZVf ¸fZÔ LûMXe LûMXe ´ffg»fe±fe³f 

¸fZÔ dfIY³fZ Uf»fZ ´ff³f ¸fÀff»fZ U A³¹f Jfô CX°´ffQûÔ IYû ´fcSXe 

°fSXWX ÀfZ ´fffÔQ IYSX dQ¹ff þf¹fZ ¦fÔQ¦fe IYf Àff¸fifª¹f fPÞXf³fZ 

¸fZÔ ´ff»ffe±fe³f IYf EIY fWXb°f WXe fOÞXf ¹fû¦fQf³f WX`Ü ÀfRYfBÊ 

Ad·f¹ff³f IZY AÔ°f¦fÊ°f ´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸fûQe U SXfþ¦f ÀfSXIYfSX ³fZ 

³fdQ¹fûÔ IYû ·fe Vffd¸f»f IYSX d»f¹ff WX`Ü A·fe IZYU»f ÀfRYfBÊ 

IZY d»fE SXûOX¸f`´f WXe °f`¹ffSX WXû SXWXZ WX`Ô °f±ff ´fiþZÔMXZÔVf³f dQ¹fZ 

þf SXWXZ WX`ÔÜ ·ffSX°f IYe WXSX ³fQe fWXb°f WXe ¦fÔQe WXû ¦f¹fe WX`Ô 

°f±ff B°f³fe Ad²fIY ´fiQcd¿f°f WXû ¦f¹fe WX`Ô dIY CX³fIZY dIY³ffSXZ 

JOÞXf WXû³fZ ¸fZÔ ·fe ¸f³f IYû ÀfbJQ A³fb·fcd°f IYf EWXÀffÀf ³fWXeÔ 

WXû SXWXf WX`Ü WXf»ffÔdIY ¸fûQe ÀfSXIYfSX IYe AûSX ÀfZ ¨f»ff¹fZ þf³fZ 

Uf»fZ ÀU¨L°ff Ad·f¹ff³f ¸fZÔ dUQZVfe ÀfSXIYfSXûÔ U 

CXôû¦f´fd°f¹fûÔ ³fZ ·fe A´f³fe dQ»f¨fÀ´fe dQJfBÊ WX` U IYBÊ 

ÀfSXIYfSXûÔ ³fZ BÀf Ad·f¹ff³f ¸fZÔ Vffd¸f»f WXû³fZ IYe B¨Lf ·fe 

þfdWXSX IYe WX`Ü ¦fÔ¦ff ³fQe U A³¹f LûMXe ÀfWXf¹fIY ³fdQ¹fûÔ 

IYe ÀfRYfBÊ IZY d»fE IYfRYe ´f`¸ff³fZ ´fSX ²f³f IYe AfUV¹fIY°ff 

WXû¦feÜ ¦fÔ¦ff ³fQe IYe ÀfRYfBÊ ´fSX ÀfUûÊ¨¨f ³¹ff¹ff»f¹f ¸fZÔ ·fe 

Àfb³fUfBÊ ¨f»f SXWXe WX`Ü ¦fÔ¦ff ³fQe IZY d»fE °fû EIY A»f¦f ÀfZ 

dUV½fdUôf»f¹f °fIY f³ff³fZ IYe ¨f¨ffÊ ¨f»f SXWXe WX`Ü 

Af QZVf ¸fZÔ ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f IYû CXÀfe ´fiIYfSX ÀfZ ²fSXf°f»f 

´fSX CX°ffSX³fZ IYe AfUV¹fIY°ff Af ´fOÞXe WX` þ`Àff dIY IY·fe 

WXdSX°f IiYfÔd°f U ´f»Àf ´fûd»f¹fû Ad·f¹ff³f IYû ¨f»ff¹ff þf 

¨fbIYf WX` °f±ff ¨f»ff¹ff ·fe þf SXWXf WX`Ü ´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸fûQe ³fZ 

ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f IZY ÀfRY»f ÀfÔ¨ff»f³f U þf¦føYIY°ff ´f`Qf 

IYSX³fZ IZY CXïXZV¹f ÀfZ ³fUSX}ûÔ IYe EIY MXe¸f f³ff¹fe WX` þûdIY 

Af ÓffOÞXc »f¦ffIYSX þ³f°ff IYû ÀU¨L°ff IZY ´fid°f þf¦føYIY 

IYSX³fZ IYf IYf¸f IYSX SXWXe WX`Ü JfSX WX` dIY QZVf IZY SXf¿MÑX´fd°f 

´fi¯fU ¸fbJþeÊ ÀfdWX°f ·ffSX°f SX} Àfd¨f³f °fZÔQb»fIYSX, 

CXôû¦f´fd°f Ad³f»f AÔff³fe ÀfdWX°f IYBÊ þf³fe ¸ff³fe WXdÀ°f¹ffÔ 

ÀfOÞXIY ´fSX A´f³fe MXe¸fûÔ IZY Àff±f ÓffOXcÞ »f¦ffIYSX ÀfRYfBÊ IZY 

´fid°f EIY ÀfÔQZVf QZ ¨fbIZY WX`Ô °f±ff IYBÊ A³¹f WXdÀ°f¹ffÔ BÀf 

Ad·f¹ff³f ¸fZÔ CX°fSX³fZ ·fe þf SXWXe WX`ÔÜ ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f IYû 

ÀfRY»f f³ff³fZ IZY d»fE BÀf ff°f IYe ¸fWX°fe AfUV¹fIY°ff WX` 

dIY ¸fedOX¹ff ¸fZÔ ÀfRYfBÊ IZY ´fid°f þf¦føYIY°ff ´f`Qf IYSX³fZ IZY 

d»fE Àf§f³f dUÄff´f³f I`YÔ´fZ³f ¨f»ff¹fe þf¹fZ °f±ff ´fiZSXIY 

À»fû¦f³f AfdQ f³fUfIYSX CX³fIYf WXSX ´fiIYfSX ÀfZ ´fi¨ffSX-´fiÀffSX 

dIY¹ff þf¹fZÜ Afþ QZVf IYû ÀffRY SXJ³fZ IZY d»fE Àf·fe 

f¨¨fûÔ U ¹fbUfAûÔ IYû ·fe Vf´f±f »fZ³fe WXû¦feÜ ¦fÔQ¦fe U 

ÀfRYfBÊ IZY A·ffU IZY ¨f»f°fZ WXe OXf¹fdSX¹ff ÀfdWX°f ´f¨ffÀf 

´fid°fVf°f ÀfZ Ad²fIY fe¸ffdSX¹ffÔ R`Y»f°fe WX`Ô °f±ff ¦fÔQ¦fe IZY 

ÀfÔIiY¸f¯f ÀfZ ¸fü°fZÔ ·fe WXû°fe WX`ÔÜ ²fc»f U ¦fÔQ¦fe IZY ÀffÔÀf 

06 





SXfáÑXe¹f 

Àf¸fÔ²fe fe¸ffdSX¹ffÔ R`Y»f°fe WX`Ô °U¨ff IZY SXû¦f R`Y»f°fZ WX`ÔÜ 

¸fWXf°¸ff ¦ffÔ²fe fWXb°f WXe ÀfRYfBÊ ´fÀfÔQ ±fZ IYWXf þf°ff WX` dIY 

UZ A´f³ff Vfü¨ff»f¹f ·fe JbQ WXe ÀffRY IYSX°fZ ±fZÜ ¹fWXfÔ °fIY 

dIY BÀf ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ CX³fIYe EIY ffSX IYÀ°fcSXff ÀfZ ·fe 

³ffSXfþ¦fe WXû ¦f¹fe ±feÜ BÀfd»fE ´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸fûQe ³fZ Qû 

A¢MXcfSX IYf WXe dQ³f ¨fb³ffÜ Af CX³WXûÔ³fZ Qû IYQ¸f Af¦fZ 

þf°fZ WXb¹fZ Af¦ff¸fe 14 ³fU¸fSX ´fÔdOX°f þUfWXSX »ff»f ³fZWXøY 

IYe 125Uea þ¹f³°fe ÀfZ »fZIYSX ´fcUÊ ´fi²ff³f¸fÔÂfe ßfe¸f°fe 

BÔdQSXf ¦ffÔ²fe IYe 19 ³fU¸fSX IYe þ¹f³°fe °fIY dUVfZ¿f 

ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f ¨f»ff³fZ IYe ff°f IYWXe WX`Ü Àff±f WXe 

CX³WXûÔ³fZ ¹fWX ·fe IYWXf WX` dIY 19 ³fU¸fSX IYû QZVf 

IZY Àf·fe ÀIcY»fûÔ ¸fZÔ f¨¨fûÔ IYû ÀfRYfBÊ IZY d»fE ´fiZdSX°f 

·fe dIY¹ff þf¹fZÜ CX³fIYe BÀf §fû¿f¯ff ÀfZ °fû IYfÔ¦fiZÀfe 

³fZ°ffAûÔ IZY WXf±fûÔ ÀfZ °fû°fZ CXOÞX ¦f¹fZ WX`Ü ¢¹fûÔdIY BÀf §fû¿f¯ff 

IZY ffQ Af ³fZWXøY U BÔdQSXf þe ·fe ¸fûQe IYe 

RZYWXdSXÀ°f ¸fZÔ Vffd¸f»f WXû ¦f¹fZ WX`Ô °f±ff IYfÔ¦fiZdÀf¹fûÔ IZY 

´ffÀf IYûBÊ ¸fWXf´fbøY¿f ³fWXeÔ f¨ff SXWX ¦f¹ff WX`Ü dþÀfIZY 

Af²ffSX ´fSX UZ A´f³fe SXfþ³fed°f IYû ¨f¸fIYf ÀfIZYÔ °f±ff 

´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸fûQe U CX³fIYe ÀfSXIYfSX IYû §fZSX ÀfIZYÔÜ A·fe °fIY 

IYfÔ¦fiZÀfe ¸fûQe ÀfSXIYfSX ´fSX ¹fWX AfSXû´f »f¦ff SXWXZ ±fZ dIY ¹fWX 

ÀfSXIYfSX ³fZWXøY þe U BÔdQSXfþe þ¹fÔ°fe ¸f³ff³fZ IZY d»fE IYûBÊ 

CX°ÀffWX ³fWXeÔ ¸f³ff SXWXe WX`Ô »fZdIY³f EIY IZY ffQ EIY ¸fûQe 

þ`ÀfZ. þ`ÀfZ Af¦fZ fPÞXIYSX IYfÔ¦fiZÀf IZY ´fcUÊ fPÞXZ ³fZ°ffAûÔ IYe 

þ¹fÔ°fe IYf¹fÊIiY¸f f³ff³fZ þf SXWXe WX` CXÀfÀfZ IYfÔ¦fiZÀf IZY Af¦fZ 

ÀfÔIYMX JOÞXZ WXû ¦f¹fZ WX`ÔÜ ´fWX»fZ ÀfSXQfSX ´fMXZ»f IYû ¸fûQe þe 

³fZ A´f³ff¹ff dRYSX ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f IZY ³ff¸f ´fSX ¸fWXf°¸ff 

¦ffÔ²fe U Af CXÀfe IYOÞXe ¸fZÔ ³fZWXøY U BÔdQSXf þe IYû ·fe 

A´f³ff d»f¹ff WX`Ü 

ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f IZY QüSXf³f CX³WXû³fZÔ IYf³fc³fûÔ IYe ÀfRYfBÊ IYf 

Ad·f¹ff³f ¨f»ff³fZ IYe ff°f ·fe IYe WX`Ü U°fÊ¸ff³f ÀfSXIYfSX IYf 

¸ff³f³ff WX` QZVf ¸fZÔ IYf³fc³fûÔ IYf ·f¹fÔIYSX ¸fIYOÞXþf»f R`Y»ff WX` 

dþÀfIZY IYfSX¯f dUIYfÀf IZY IYf¸fûÔ ¸fZÔ fOÞXe ff²ff Af SXWXe 

WX`Ü EZÀfZ IYf³fc³ffÔZ IYe Àf¸ffd~ IZY d»fE EIY Àfd¸fd°f IYf ¦fNX³f 

·fe IYSX dQ¹ff ¦f¹ff WX`Ü 

UfIYBÊ Afþ QZVf ¸fZÔ 

¦fÔQ¦fe EIY ¸fWXfÀf¸fÀ¹ff f³f ¨fbIYe WX`Ü QZVf ¸fZÔ 

¦fÔQ¦fe IYû ¸ffÂf EIY Qû §fÔMXZ ¸fZÔ ÓffOÞXcÔ »f¦ffIYSX ³fWXeÔ QcSX dIY¹ff 

þf ÀfIY°ff WX`Ü BÀfIZY d»fE Àf°f°f ´fi¹ffÀf IYSX³fZ U IYf¸f 

IYSX³fZ IYe AfUV¹fIY°ff WX`Ü WX¸f À¸ffMXÊ dÀfMXe °f·fe f³ff 

ÀfIZY¦fZÔ þf WX¸ffSXZ VfWXSX ´fcSXe °fSXWX ÀfZ ¦fÔQ¦fe ¸fböY WXû þf¹fZÔÜ 

Afþ QZVf IZY WXSX VfWXSX IYe ¦fd»f¹ffÔ ¦fÔQe WX`Ü ³ffd»f¹ffÔ 

fþfþf SXWXe WX`ÔÜ ÀfeUSX Jb»fZAf¸f fWX°fZ SXWX°fZ WX`ÔÜ ¦fÔQ¦fe 

IZY WXe IYfSX¯f ¸f¨LSXûÔ IYe ³fBÊ J°fSX³ffIY ´fiþfd°f¹ffÔ ´f`Qf WXû 

SXWXe WX`Ô dþ³fIZY IYfSX¯f ¸f¨LSXþd³f°f SXû¦f ´f`Qf WXû SXWXZ WX`ÔÜ 

¸f¨LSXûÔ U ´fiQcd¿f°f þ»f IZY IYfSX¯f d³fUZ¿fIY QcSX ·ff¦f°fZ WX`ÔÜ 

ÀfRYfBÊ IYe ¸fWXØff °fû ²ffd¸fÊIY ¦fiÔ±fûÔ ¸fZÔ ·fe f°ff¹fe ¦f¹fe WX`Ü 

WXSX ²ffd¸fÊIY ½¹fdöY A´f³fZ IY¸fÊIYfÔOXûÔ IYe Bd°fßfe ÀfRYfBÊ IZY 

¸ff²¹f¸f ÀfZ WXe IYSX°ff WX`Ü AfþIY»f ´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸fûQe ³fZ 

A´f³fZ Ad·f¹ff³f IYû ÀfRY»f f³ff³fZ IZY d»fE EIY ³f¹ff 

´fi¹fû¦f VfbøY dIY¹ff WX` dþÀf¸fZÔ UWX WXdSX¹ff¯ff U ¸fWXfSXf¿MÑX ¸fZÔ 

SX`d»f¹fûÔ IZY AÔ°f ¸fZÔ IYf¹fÊIY°ffAûÊÔ ÀfZ A´fe»f IYSX SXWXZ WX`Ô dIY 

SX`»fe À±f»f IYe ÀfRYfBÊ IYSXIZY UZ JbQ WXe 

þf¹fZÔ¦fZ dþÀfIYf Àfe²ff 

AÀfSX ·fe 

dQJ»ffBÊ ´fOÞX 

SXWXf WX`Ü 

Afþ QZVf IYf 

ÀffÀfZ ¦fÔQf OXd´fÔ¦f 

¹ffOXÊ SXZ»fUZ f³f ¨fbIYf WX`Ü 

¹fdQ SXZ»fUZ ¸fZÔ Àfb²ffSX »ff³ff WX` °f±ff ÀfRYfBÊ 

IYSX³fe WX` °fû UWXfÔ ´fSX ´ff³f 

¸fÀff»ff °f±ff A³¹f 

EZÀfZ Àf·fe 

CX°´ffQûÔ IYe dfIiYe 

°f°IYf»f fÔQ IYSX³fe WXe ´fOÞXZ¦fe þû SXZ»fUZ IYû ¦fÔQf 

IYSX SXWXZ WX`ÔÜ QZVf IYf WXSX SXZ»fUZ ÀMXZVf³f ¦fÔQf WX` Ü WXSX 

SXZ»f IYf dOXff ¦fÔQf WX`Ü ¹fWXe WXf»f fÀf AOÐXOXûÔ IYf 

WX`Ü ¦fÔQ¦fe ¨ffSXûÔ AûSX ½¹ff~ WX`Ü ¹fWX ¦fÔQ¦fe A´f³fZ WXe »fû¦fûÔ 

õfSXf R`Y»ff¹fe þf SXWXe WX`Ü Af Àf¸f¹f Af ¦f¹ff WX` ´fcSXf QZVf 

ÀfRYfBÊ Ad·f¹ff³f ¸fZÔ »f¦f þf¹fZ UWX ·fe kÀff±fe WXf±f 

fPÞXf³ffl IYe °fþÊ ´fSXÜ ¹fWX IYf¸f AUIYfVf IZY dQ³fûÔ IYf 

³fWXeÔ WXSX Ãf¯f IYf WX`Ü Afþ QZVf IZY Ad²fIYfÔVf ³f¦fSX 

d³f¦f¸fûÔ U ´ffd»fIYfAûÔ ¸fZÔ ·ffþ´ff IYf IYþf WX` »fZdIY³f ¹fWX 

fZWXQ Qb·ffÊ¦¹f IYe ff°f WX` dIY Afþ ³f¦fSX d³f¦f¸f A´f³fZ 

Ad²fIYfSXûÔ IYf ´fcSXe Ãf¸f°ff IZY Àff±f CX´f¹fû¦f ³fWXeÔ IYSX ´ff 

SXWXZ WX`ÔÜ ÀfRYfBÊ IY¸fÊ¨ffdSX¹fûÔ IYe þ³fÀfÔ£¹ff IZY Af²ffSX ´fSX 

·ffSXe IY¸fe WX`Ü A¦fSX WX¸f A´f³fZ Ad°f Àff²ffSX¯f ¸fc»f·fc°f 

ÀfbdU²ffAûÔ U IYf³fc³fûÔ IYf ÀfWXe CX´f¹fû¦f IYSXZÔ °fû BÀfe ÀfZ WXe 

IYfRYe Ad²fIY ÀfRYfBÊ WXû ÀfIY°fe WX`Ü 



07

CX.´fi. 


»fU dþWXfQ ´fSX ¸fZSXNX þ»f³fZ ÀfZ f¨ff 

»fOÞXIYe ³fZ IYWXf ³f SXZ´f WXbAf ³f ²f¸fÊ ´fdSXU°fÊ³f 

Qû ¸fWXe³fZ ´fWX»fZ ¸fZSXNX ¸fZÔ »fU dþWXfQ IZY ¿fOXÐ¹fÔÂf IYf 

AfdJSXIYfSX ´fQfRYfÊVf WXû WXe ¦f¹ffÜ Af »fOÞXIYe ³fZ f¹ff³f 

dQ¹ff WX` dIY ³f °fû CXÀfIYf ¦f`¦fSXZ´f WXbAf AüSX ³f WXe ²f¸fÊ 

´fdSXU°fÊ³f IYSXf¹ff ¦f¹ffÜ 

»fOÞXIYe IZY BÀf f¹ff³f ÀfZ »fU dþWXfQ IYe §fÈd¯f°f ÀffdþVf 

IYSX³fZ Uf»fûÔ IZY ´ffÀf Af IYûBÊ °fIYÊ ³fWXeÔ f¨ff WX`Ü ¸ff»fçf 

WXû dIY ¸fZSXNX IYe BÀf §fMX³ff IZY ffSXZ ¸fZÔ IbYL ÀfÔ¦fNX³fûÔ AüSX 

¸fedOX¹ff IZY EIY dWXÀÀfZ ³fZ B°f³fe WXUf Qe dIY UWXfÔ 

Àff¸´fiQfd¹fIY °f³ffU IYe WXf»f°f ´f`Qf WXû ¦f¹fe ±feÜ ¹fWX Àff 

°ff WXbAf þf UWXfÔ CX´f ¨fb³ffU IYf ¸ffWXü»f ±ffÜ 

³fRYSX°f IZY ÀfüQf¦fSXûÔ IZY ¸fbÔWX ´fSX °f¸ff¨ff »fOÞXIYe ³fZ ´fbd»fÀf 

IZY Àff¸f³fZ f¹ff³f dQ¹ff WX` dIY CXÀfZ A´f³fZ WXe ´fdSXUfSX ÀfZ þf³f 

IYf J°fSXf WX`Ü »fOÞXIYe IYf IYWX³ff WX` dIY ³fZ°ffAûÔ ³fZ ´fdSXUfSX 

Uf»fûÔ IYû ´f`ÀfZ QZ³fZ fÔQ IYSX dQ¹fZ dþÀf UþWX ÀfZ UZ Af 

CXÀfIZY Àff±f ¸ffSX´feMX IYSX SXWXZ WX`ÔÜ »fOÞXIYe IZY BÀf f¹ff³f ÀfZ 

Af ¹fWX ·fe À´fá WXû ¦f¹ff WX` dIY IbYL ÀfÔ¦fNX³fûÔ ³fZ »fOÞXIYe 

IZY d´f°ff IYû ´f`ÀfZ QZIYSX ´fbd»fÀf ¸fZÔ ²f¸fÊ fQ»f³fZ AüSX fZMXe 

IYf f»ff°IYfSX IYSX³fZ IYf AfSXû´f »f¦ff¹ff ±ffÜ ¹ffQ SXWXZ dIY 

IbYL ¸fWXe³fZ ´fWX»fZ ·ffþ´ff IYe f`NXIY ¸fZÔ »fU dþWXfQ IZY 

¸fbïZ IYû ¦fÔ·feSX°ff ÀfZ CXNXf³fZ IYe SX¯f³fed°f f³fe ±feÜ 

AfSXEÀfEÀf ³fZ °fû fþf°ff BÀfIZY d»fE A´f³fe MXe¸fZÔ 

¦fdNX°f IYSX SXJe ±fe þû ´fd›¸fe CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ »fU-dþWXfQ 

IZY ¸fbïZ IYû °f»ffVf³fZ AüSX CXÀfIZY dJ»ffRY AfÔQû»f³f 

¨f»ff°fe SXWXeÜ BÀfIZY d»fE ÀfÔ§f IZY »fû¦fûÔ ³fZ ÀfûVf»f ¸fedOX¹ff 

ÀfZ »fZIYSX ÀfOÞXIYûÔ °fIY ´f¨fZÊ dU°fdSX°f dIY¹fZÜ 

»fOÞXIYe ´fbd»fÀf °fIY ´fWXbÔ¨fe I`YÀfZ 

A¦fÀ°f ¸fZÔ CXþf¦fSX WXbBÊ BÀf §fMX³ff IZY ffQ ´fbd»fÀf ³fZ 

»fOÞXIYe AüSX CXÀfIZY ´fdSXUfSX IYe ÀfbSXÃff IZY d»fE ´fbd»fÀff»f 

°f`³ff°f dIY¹ffÜ »fZdIY³f »fOÞXIYe IZY d´f°ff ³fZ Vfd³fUfSX IYû 

d»fdJ°f øY´f ÀfZ ´fbd»fÀf ÀfbSXÃff Uf´fÀf »fZ³fZ IYf Af¦fiWX 

dIY¹ffÜ þ`ÀfZ WXe ´fbd»fÀf CXÀfIZY §fSX ÀfZ ¦f¹fe, »fOÞXIYe ³fZ ¸füIYf 

d¸f»f°fZ WXe ´fbd»fÀfÀMXZVf³f ´fWXbÔ¨f IYSX A´f³ff °ffþf f¹ff³f 

dQ¹ffÜ ´fbd»fÀf IYû Qe d»fdJ°f dVfIYf¹f°f ¸fZÔ ¹fbU°fe ³fZ IYWXf 

dIY CXÀfIZY ´fdSXþ³f CXÀfZ »f¦ff°ffSX ´fSXZVff³f IYSX SXWXZ WX`ÔÜ ¹fdQ 

UWX ±ff³fZ ³fWXeÔ ´fWXbÔ¨f°fe °fû CXÀfZ ¸ffSX dQ¹ff þf°ffÜ ´fbd»fÀf ³fZ 

¹fbU°fe IYû ¸fdþÀMÑZMX IZY Àf¸fÃf ´fZVf dIY¹ff, þWXfÔ ÀfZ CXÀfZ 

³ffSXe d³fIZY°f³f ·fZþ dQ¹ff ¦f¹ff WX`Ü 

¹fWX WX` ´fcSXf ¸ff¸f»ff 

´ffNXIYûÔ IYû ¹ffQ WXû¦ff dIY ¸fedOX¹ff ¸fZÔ ¹fWX JfSX fOÞXZ 

þûSX-VfûSX ÀfZ CXNXf¹ff ¦f¹ff dIY ¸fZSXNX IZY ±ff³ff JSXJüQf 

ÃfZÂf IZY ¦ffÔU ÀfSXfUf IYe EIY dWXÔQc »fOÞXIYe ³fZ AfSXû´f 

»f¦ff¹ff ±ff dIY 30 þb»ffBÊ IYû ¦ffÔU IZY WXe ´fi²ff³f AüSX 

WXfdRYþ ³ff¸f IZY Vf£Àf ³fZ A´f³fZ Àffd±f¹fûÔ IZY Àff±f 

d¸f»fIYSX WXf´fbOÞX ÀfZ CXÀfIYf A´fWXSX¯f IYSX d»f¹ff ±ffÜ 

BÀfIZY ffQ AfSXûd´f¹fûÔ ³fZ CXÀfIZY Àff±f ¦f`Ô¦fSXZ´f dIY¹ff AüSX 

þfSX³f ²f¸fÊ ´fdSXU°fÊ³f IYSXf¹ffÜ ¹fbU°fe ³fZ °fe³f A¦fÀ°f 

IYû BÀf ÀfÔfÔ²f ¸fZÔ A´f³fZ ´fdSXþ³fûÔ IYû AfSXûd´f¹fûÔ IZY 

¨fbÔ¦f»f ÀfZ LcMXIYSX Af³fZ IYe ff°f IYWX°fZ WXbE ¹fWX 

þf³fIYfSXe Qe ±feÜ 

A´fWXSX¯f IYe þf³fIYfSXe d¸f»f³fZ IZY ffQ ´fedOÞX°ff IZY 

´fdSXþ³fûÔ ³fZ ±ff³ff JSXJüQf ¸fZÔ AfSXûd´f¹fûÔ IZY dJ»ffRY 

dSX´fûMXÊ QþÊ IYSXfBÊ ±feÜ ²f¸fÊ ´fdSXU°fÊ³f AüSX ¦f`Ô¦fSXZ´f IYf 

¸ff¸f»ff Àff¸f³fZ Af³fZ ´fSX ¸ff¸f»fZ ³fZ °fc»f ´fIYOÞX d»f¹ff ±ffÜ 

¹fbU°fe IZY f¹ff³f IZY Af²ffSX ´fSX ´fbd»fÀf ³fZ þfÔ¨f- 

´fOÞX°ff»f IYe ±feÜ BÀf ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ¦fif¸f ´fi²ff³f AüSX 

AfSXû´fe WXfdRYþ Àf³³ffCX»»ff ÀfdWX°f 10 »fû¦fûÔ IYû 

´fbd»fÀf ³fZ d¦fSXμ°ffSX IYSX þZ»f ·fZþ dQ¹ff ±ffÜ d¦fSXμ°ffSX 

AfSXûd´f¹fûÔ ¸fZÔ Qû ¸fdWX»ffEÔ ·fe Vffd¸f»f ±feÔ þû A·fe þZ»f 

¸fZÔ fÔQ WX`ÔÜ EZÀfZ ¸fZÔ, ¹fbU°fe õfSXf A´f³fZ ´fdSXþ³fûÔ ´fSX þf³f 

ÀfZ ¸ffSX³fZ IYf AfSXû´f »f¦ffE þf³fZ ÀfZ BÀf §fMX³ffIiY¸f ¸fZÔ 

³f¹ff ¸fûOÞX Af ¦f¹ff WX`Ü 

08 





SXfáÑXe¹f 

ªfa¦f»fSXfªf ÀfZ ¸fbdöY IZY d»fE dfWXfSX ¸fZÔ f³fZ¦fe feªfZ´fe 

IZY ³fZ°fÈ°½f ¸fZÔ E³fdOXE IYe ÀfSXIYfSX : IÈY¿¯ff VffWXe 

Àfd¨f³f IbY¸ffSX ´fUÊ°f (¦fû´ffÕX¦faþ ) 

dfWXfSX ¸fZa SXfþQ, þ³f°ffQÕX ¹fc AüSX IYfa¦fiZÀf ´ffMXeÊ IZY df¨f 

WXb¹fZ ¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY ffQ ´fbSXZ dfWXfSX ¸fZa CX´fþZ dÀf¹ffÀfe 

Ad³fd›°f°ff ÀfZ ¦fû´ffÕX¦faþ dþÕXf ·fe ALc°ff ³fWXea WX`Ü 

¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY ffQ ¦fû´ffÕX¦faþ ¸fZa dÀf¹ffÀfe ÀfSX¦f¸feÊ °fZþ 

WXû ¦f¹fe WX`Ü ¦fû´ffÕX¦faþ IbY¨ff¹fIYûMX ·fûSXZ fÌbYaNX´fbSX fSXüÕXe 

AüSX WX±fbAf dU²ff³fÀf·ff ÃfZ{ Àf·fe þ¦fWX Ad³fd›°f°ff IYe 

dÀ±fd°f CX°´f³³f WXû ¦f¹fe WX`Ü Af¦ff¸fe dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU IZY 

Àfa·ffdU°f ´fi°¹ffVfe IZY °füSX ´fSX ¨fb³ffU IYe °f`¹ffSXe ¸fZa þûSXVfûSX 

ÀfZ ÕX¦fZ dUd·f³³f QÕXûa IZY ³fZ°ffAûa ¸fZa ¸fWXf¦fNXfa²f³f AüSX 

CXÀfIZY Àfa·ffdU°f CX¸¸feQUfSXe IYû ÕXZ Àf·fe IZY ¸f³f ¸fZa EIY 

OXSX Àf¸ff ¦f¹ff WX` þ`ÀfZ þ`ÀfZ ¨fb³ffU ³fþQeIY Af SXWXf WX` U`ÀfZ 

U`ÀfZ ¨fb³ffU ÕXOÞX³fZ IYe °ffIY ¸fZa ³fþSXZ dMXIYf¹fZ WXbE ³fZ°ffAûa 

IZY df¨f ´ffMXeÊ LûOÞX³fZ AüSX ³fBÊ ´ffMXeÊ ¸fZa þf³fZ IYf dÀfÕXdÀfÕXf 

A·fe ÀfZ WXe °fZþ WXû ¦f¹ff WX` dþÀfIYf EIY °ffþf ³f¸fc³ff 

QZJ³fZ IYû d¸fÕXf þf ´fcUÊ dU²ff¹fIY ´fi·fbQ¹ffÕX dÀfaWX IZY 

·f°feþZ °f±ff WX±fbAf dU²ff³fÀf·ff ÃfZ{ ÀfZ IYBÊ ffSX 

dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU WXfSX ¨fbIZY SXfþQ ³fZ°ff SXfþZVf IbY¸ffSX dÀfaWX 

SXfþQ LûOÞX IYSX feþZ´fe ¸fZa Vffd¸fÕX WXû ¦f¹fZÜ CX³fIZY feþZ´fe 

¸fZa Vffd¸fÕX WXû°fZ WXe WX±fbAf dU²ff³fÀf·ff ÃfZ{ ¸fZ JÕXfÕXe 

¸f¨f ¦f¹fe WX` feþZ´fe IZY fOÞXZ ³fZ°ffAûa IZY Àff±f fc±f À°fSX °fIY 

IZY IYf¹fÊIY°fÊfAûa ¸fZa ·ffSXe AÀfa°fû¿f AüSX AfIiYûVf QZJ³fZ IYû 

d¸fÕX SXWXf WX`Ü dþÀf ´ffMXeÊ IZY þa¦fÕX SXfþ IZY dJÕXfRY WX¸ffSXZ 

IYf¹fÊIY°fÊfAûa ³fZ IbYfÊf³fe QZ IYSX SXfª¹f IYû ¸fbdöY dQÕXf¹ff 

dRYSX ÀfZ CXÀfe dÀfðfa°f IZY ÕXû¦fûa IYû ´ffMXeÊ ¸fZa ÕXZIYSX CX³f Àf·fe 

IYf¹fÊIY°fÊfAûa AüSX ³fZ°ffAû IYû A´f¸ffd³f°f IYSX³fZ IYf IYf¹fÊ 

feþZ´fe ³fZ dIY¹ff WX` dþÀfÀfZ IYf¹fÊIY°fÊfAûa ¸fZa Àfa¦fNX³f AüSX 

³fZ°fÈ°U IZY ´fid°f §fûSX CXQfÀfe³f°ff QZJe þf SXWXe WX` dþÀfIYf 

þe°ff þf¦f°ff ³f¸fc³ff WXfÕX WXe ¸fZa Àf¸´f³³f dU²ff³fÀf·ff IZY 

CX´f¨fb³ffU ¸fZa QZJ³fZ IYû d¸fÕXf WX` þf ´ffMXeÊ A´f³ff WXe ÀfeMX 

f¨ff³fZ ¸fZa dURYÕX SXWXe |U`ÀfZ ¸f°fQf°ff þû feþZ´fe IYû UûMX 

QZ°fZ WXà CX³fIYf ¸ff³f³ff WX` dIY A·fe ·fe Àf¸f¹f WX` þf feþZ´fe 

Af°¸f¸fa±f³f IYSX IZY þ¸fe³f ÀfZ þbOÞX IYSX ´ffMXeÊ IZY dÕXE 

Àf¸fd´fÊ°f WXû IYSX IYf¹fÊ IYSX³fZ UfÕXZ A´f³fZ IYf¹fÊIY°fÊfAûa AüSX 

³fZ°ffAûa IYf Àf¸¸ff³f IYSX°fZ WXbE SXfþQ AüSX þQ¹fc þ`ÀfZ QÕXûa 

IZY ³fZ°ffAûa IYû ´ffMXeÊ ¸fZa B¸´fûMXÊ IYSX³ff LûOÞX QZ ³fWXea °fû 

Af¦ff¸fe dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZa ´ffMXeÊ IYû BÀfIYf fOÞXf 

Jfd¸f¹ffþf ·fb¦f°f³ff ´fOÞX ÀfIY°ff WX`Ü EIY °fSXRY þWXf 

¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY ³fZ°ff WXfÕX WXe ¸fZa Àfa´f³³f WXbE CX´f¨fb³ffU IZY 

³f°feþûa ÀfZ CX°ÀffdWX°f WXà °fû QcÀfSXe WX±fbAf dU²ff³fÀf·ff ÃfZ{ 

ÀfZ A´f³fZ IYf¹fûÊa IZY IYfSX¯f ÀU¹fa IYû feþZ´fe IZY EIY¸ff{ 

¸fþfc°f AüSX ÕXûIYd´fi¹f CX¸¸feQUfSX IZY øY´f ¸fZa À±ffd´f°f 

IYSX³fZ UfÕXZ feþZ´fe ´fiQZVf IYf¹fÊÀfd¸fd°f IZY ÀfQÀ¹f ÀfWX ¹fbUf 

³fZ°ff IÈY¿¯ff VffWXe ³fZ CX¨fb³ffU IZY ³fd°fþûa ´fSX ´fid°fdIiY¹ff QZ°fZ 

WXbE IYWXf dIY CX´f¨fb³ffU IZY ´fdSX¯ff¸f ÀfZ ¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY 

§fMXIYûa IYû ª¹ffQf JbVf WXû³fZ IYe þ÷YSX°f ³fWXea WX` AüSX ³f WXe 

BÀf ¦fRYÕX°f ¸fZa SXWX³fZ IYe þ÷YSX°f WX` dIY EZÀff WXe ´fdSX¯ff¸f 

Af¸f¨fb³ffU ¸fZa CX³WXZa ´fif~ WXû¦ffÜ CX³WXûa³fZ IYWXf dIY BÀfIYf 

þe°ff þf¦f°ff CXQfWXSX¯f WX` ÀfeUf³f dU²ff³f ´fdSX¿fQ IYe 

À±ff³fe¹f d³fIYf¹f IYf CX´f¨fb³ffU IYf ´fdSX¯ff¸f dþÀf¸fZa dÀfUf³f 

IYe ÀfeMX ´fSX SXfþ¦f IYe þe°f WXb¹fe WX`| ¹fWXfa ÀfZ SXfþ¦f Àf¸fd±fÊ°f 

feþZ´fe ´fi°¹ffVfe MXb³³ff þe ´ffaOXZ¹f ³fZ ¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY 

´fi°¹ffVfe AüSX QSXüaQf dU²ff¹fIY IYdU°ff dÀfaWX IZY ´fd°f Aþ¹f 

dÀfaWX IYû 445 ¸f°fûa IZY Aa°fSX ÀfZ ´fSXfdþ°f dIY¹ff BÀf 

´fdSX¯ff¸f IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ þ³f´fid°fd³fd²f¹fûa ³fZ EIY Àf³QZVf dQ¹ff 

WX` dIY CX³fIYf ´fc¯fÊ ·fSXû¿ff feþZ´fe ³fZ°fÈ°U UfÕXe 



09

SXfáÑXe¹f 


E³fOXeE ¦fNXfa²f³f IZY ´fid°f WX` AüSX BÀf ¦fNXfa²f³f IZY ´fid°f 

´fc¯fSXÊc´f ÀfZ Àf¸fd´fÊ°f WX`Ü þ³f°ff ³fZ IZYaQi ¸fZa ³fSXZaQi ·ffBÊ ¸fûQe IYû 

´fi²ff³f¸fa{e f³ff³fZ IZY dÕXE feþZ´fe IZY ³fZ°fÈ°U UfÕXe E³fOXeE 

IZY dÀfðfa°f ÀffIYfSX Àff±f ÀffIYf dUIYfÀf AüSX ¦fbOX ¦fU³fZÊaÀf 

IZY ³ff¸f ´fSX E³fOXeE ¦fNXfa²f³f ´fSX dUäfÀf þ°ff°fZ WXbE ´fc¯fÊ 

fWXb¸f°f UfÕXe dÀ±fSX ÀfSXIYf IYû ¨fb³ff AüSX CXÀf ·fSXû¿fZ ´fSX 

IZYaQi ÀfSXIYfSX ·fe ´fcSXe °fSXWX JSXf CX°fSX°fZ WXbE ¸ff{ Àfü dQ³f ¸fZa 

Uû IYdSXV¸ff IYSX dQJf¹ff dþÀfZ IYfa¦fiZÀf IYe ¹fc´feE ÀfSXIYfSX 

d´fLÕXZ ÀffNX U¿fûÊa ¸fZa ·fe ³fWXea IYSX ÀfIYe ±feÜ 3 ¸fWXe³fû ¸fZa 

VfZ¹fSX ¸ffIYÊZMX dSXIYfgOXÊ À°fSX ´fSX þf ´fWXba¨ff WX` fbÕXZMX MÑZ³f ·ffSX°f 

¸fZa Àfa·fU ³fþSX Af³fZ ÕX¦fe WX` ´fZMÑûÕX IYe dIY¸f°fûa ¸fZa Àff°f 

÷Y´f¹fZ IYe d¦fSXfUMX AfBÊ WX`Ü OXfgÕXSX IZY ¸fbIYffÕXZ ÷Y´f¹ff 

¸fþfc°f WXbAf WX` ´fWXÕXZ EIY OXfÕXSX IZY ¸fbIYffÕXZ ÷Y´f¹fZ IYe 

dIY¸f°f 68 ÷Y´f¹fZ ±fe Af EIY OXfgÕXSX IYe dIY¸f°f 60 ÷Y´f¹fZ 

WX`| Àfdþ¹ffa ÀfÀ°fe WXb¹fe WX` ¦f`Àf IYe dIY¸f°fZa IY¸f WXb¹fe 

WXà,dUQZVfû ÀfZ dSXV°fZ Àfb²fSXZ WXà ´ffdIYÀ°ff³f IZY Àfa§f¿fÊ dUSXf¸f IZY 

CXna§f³f IYf ¸fbaWX°fûOÞX þUff dQ¹ff ¦f¹ff dþÀfÀfZ ´ffdIYÀ°ff³f 

±fSXÊf ¦f¹ff WX` | BÊSXfIY ÀfZ ·ffSX°fe¹f ¸fþQcSXûa AüSX ´fdIYÀ°ff³f ÀfZ 

I`YdQ¹fûa IYe ÀfIbYVfÕX dSXWXfBÊ IYSX³fZ ¸fZa ·ffSX°f ÀfSXIYfSX 

IYf¸f¹fff WXb¹fe WX` IYf¹fÊfÕX¹fûa ¸fZa IY¸f¨fÊfSXe Àf¸f¹f ÀfZ Af³fZ 

ÕX¦fZ WXà AüSX IYf¹fÊ IYSX SXWXZ WXàÜ ÀfSXIYfSX ³fZa þ³f²f³f ¹fûþ³ff 

IZY øY´f ¸fZa QZVf IZY CX³f Uad¨f°f ³ff¦fdSXIYûa IYû EIY fOÞXf 

CX´fWXfSX dQ¹ff WX` dþÀfIZY ÀfWXfSXZ UZ ÕXû¦f þû ²f³f IZY A·ffU 

¸fZa fàIY ¸fZa Jf°ff ³fWXea JbÕXUf ÀfIZY ±fZ AüSX ³f WXe A´f³ff 

fe¸ff IYSXUf ÀfIZY ±fZ CX³fIYf fàIY ¸fZa Jf°ff JûÕX³fZ AüSX 

OXZPÞX ÕXfJ ÷Y´f¹fZ IYf ¸fbμ°f fe¸ff IYSX CX³fIZY þeU³f IYû 

ÀfbSXdÃf°f dIY¹ff WX`Ü EZÀfZ IYBÊ IYf¸f ¸fWXþ B³f 100 dQ³fûa ¸fZa 

WXbE dþÀfIYû QZJ IYSX Af¸f þ³f°ff IZY ¸f³f ¸fZa EIY 

dUVfUfÀf þf¦ff WX` dIY WXfh Af IbYL WXû ÀfIY°ff WX` Ü 

100 dQ³f ¸fZa CXþÕXf ·ffSX°f IYf ·fdU¿¹f ¢¹ff 

¹fZ A¨LZ dQ³fûa IZY Af³fZ IYf ´fi¸ff¯f ³fWXea 

U`ÀfZ ·fe ¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY °fe³f QÕXûa ³fZ d¸fÕXIYSX L: ÀfeMXûa 

´fSX þe°f WXfdÀfÕX dIY¹ff þfdIY feþZ´fe ³fZ A´f³fZ Q¸f ´fSX 

¨ffSX ÀfeMXZa WXfdÀfÕX IYeÜ ¹fWX CX´f¨fb³ffU ³f °fû ÀfSXIYfSX f³ff³fZ 

AüSX ³f WXe ÀfSXIYfSX ¨fÕXf³fZ IZY dÕXE WXe WXbAf ±ff dþÀfIZY 

´fdSX¯ff¸f ÀfZ U°f¸fÊf³f ÀfSXIYfSX ´fSX IYûBÊ RYIYÊ ³fWXea ´fOÞX³fZ UfÕXf 

±ffÜ Àff±f WXe BÀf ¨fb³ffU ¸fZa À±ff³fe¹f ¸fbïZ ª¹ffQf WXfUe SXWXZ 

IbYL ÀfeMXûa ´fSX ´fi°¹ffVfe IYû ÕXZ IYSX Àf¸f³U¹f ³fWXea WXû ÀfIYf 

dþÀfIZY IYfSX¯f ´fdSX¯ff¸f WX¸ffSXZ ´fÃf ¸fZa CX¸¸feQ ÀfZ ±fûOÞXf IY¸f 

Af¹ffÜ þQ¹fc IZY ´ffÀf ³f °fû IYûBÊ ³fed°f WX` AüSX ³f WXe IYûBÊ 

dÀfðfa°f dþÀfIZY Àff±f Uû þ³f°ff ¸fZa dUäfÀf ´f`Qf IYSX ÀfIZY 

ÀfSXIYfSX IZY d¦fSXZ WXbE ¸f³fûfÕX IYf WXe ´fid°fRYÕX WX` dIY Afþ 

dfWXfSX ¸fZa ARYÀfSXVffWXe ÕXcMX OXI`Y°fe A´fWXSX¯f AüSX WX°¹ff 

þ`ÀfZ A´fSXf²f Af¸f ff°f WXû ¦f¹ff WX` AüSX þfÀfZ B³WXû³fZ 

SXfáie¹f þ³f°ffQÕX AüSX IYfa¦fiZÀf IZY Àff±f d¸fÕXIYSX 

¸fWXf¦fNXfa²f³f f³ff¹ff WX` °ffÀfZ þa¦fÕXSXfþ IYf¹f¸f WXû ¦f¹ff WX`Ü 

´fiQZVf ¸fZa ¨ffSXû °fSXRY Ad³fd›°f°ff AüSX Af}IY IZY Àff±f ·f¹f 

IYf ¸ffWXüÕX IYf¹f¸f WX` þ³f°ff ·fiáf¨ffSX §fcÀfJûSXe IbY½¹fUÀ±ff 

ASXfþIY°ff AüSX ¸fWXa¦ffBÊ ÀfZ {À°f WX` þû ½¹ff~ þa¦fÕXSXfþ 

ÀfZ ¸fbdöY ´ff³fZ IZY dÕXE {fdWX¸ff¸f IYSX SXWXe WX` þ³f°ff IYf BÀf 

þa¦fÕX SXfþ ´ffMXÊ MXc IZY IbYVffÀf³f ÀfZ ´fcSXe °fSXWX ÀfZ ¸fûWX 

·fa¦f WXû ¨fbIYf WX` dþÀfIZY IYfSX¯f Uû ´fdSXU°fÊ³f ¨ffWX°fe WX`Ü 

SXWXe ff°f feþZ´fe IYe °fû þ³f°ff IZY AMXcMX AüSX A´ffSX 

À³fZWX IZY Àff±f IYf¹fÊIY°fÊfAûa IZY þe °fûOÞX ´fdSXßf¸f IYf WXe 

´fdSX¯ff¸f WX` dIY feþZ´fe A´f³fZ AüSX A´f³fZ §fMXIY QÕXûa IZY 

Q¸f ´fSX IZYaQi ¸fZa fWXb¸f°f IYe À±ff¹fe ÀfSXIYfSX QZ³fZ ¸fZa IYf¸f¹fff 

SXWXe WX`Ü þ`ÀfZ WX¸ffSXZ Àf¸fd´fÊ°f IYf¹fÊIY°fÊfAûa AüSX ¸f°fQf°ffAûa 

³fZ feþZ´fe IYû ÀfØff ¸fZa ÕXf³fZ IZY dÕXE ÕXûIYÀf·ff ¨fb³ffU 

ÕXOÞXf CXÀfe °fSXWX ÀfZ IYf¹fÊIYØfÊf AüSX þ³f°ff Qû³fûa Àff±f 

d¸fÕXIYSX ·fiáf¨ffSX ÕXcMX OXI`Y°fe A´fWXSX¯f fÕXf°IYfSX 

AüSX ¸fWXa¦ffBÊ ÀfZ {À°f ´fiQZVf IYû þa¦fÕXSXfþ ÀfZ ¸fbdöY 

dQÕXf³fZ AüSX ¦fbOX ¦fU³fZÊaÀf IYe ÀfSXIYfSX ¨fb³f³fZ IZY dÕXE 

¨fb³ffU ÕXOÞXZ¦fe AüSX IZYaQi IYe °fþÊ ´fSX ´fiQZVf ¸fZa ·fe 

feþZ´fe IZY ³fZ°fÈ°U UfÕXe E³fOXeE IYe ´fc¯fÊ fWXb¸f°f IYe 

ÀfSXIYfSX f³fZ¦feÜ ¢¹fûdIY ¹fWX ¨fb³ffU ÀfSXIYfSX IYe ¦fÕX°f 

³fed°f¹fûa IZY IYfSX¯f SXûþ A´f¸ffd³f°f WXû SXWXZ IYSXûOXû 

dfWXfdSX¹fûa IYe Ad¿¸f°ff AüSX ¸ff³f Àf¸¸ff³f IYe ÕXOÞXfBÊ W`Ü 

SXWXe ff°f ¸fWXf¦fNXfa²f³f IYe °fû UZ dIY³f ¸fbïûa IZY Àff±f 

þ³f°ff IZY df¨f ¨fb³ffUe ¸f`Qf³f ¸fZa þf¹fZa¦fZ ? A´fWXSX¯f 

CXôû¦f,fÕXf°IYfSX ·fiáf¨ffSX fZSXûþ¦ffSXe BÀfIZY AÕXfUf 

CX³WXûa³fZ ´fiQZVf IYe þ³f°ff IYû dQ¹ff WXe ¢¹ff WX` ? 

Af¦ff¸fe dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU IYe °f`¹ffdSX¹fûa IZY ffSXZ ¸fZa 

CX³WXûa³fZ IYWXf dIY A¦fSX ´ffMXeÊ ÀffIYf Àff±f ÀffIYf 

dUIYfÀf AüSX ¦fbOX ¦fU³fZÊaÀf BÀfe ÕXÃ¹f IYû ÕXZ IYSX þ³f°ff 

IZY fe¨f þfE¦fe Àf¸ffþ IZY Àf·fe U¦fûÊa IYf Àf¸fbd¨f°f 

dUIYfÀf IYSX³ff þ`ÀfZ ÃfZ{ ¸fZa Vfbð ´fZ¹fþÕX CX´fÕX²f 

IYSXf³ff,ÀfWXSX ÀfZ ¦ffaUûa °fIY ´fæYe ÀfOÞXIYûa IYf þfÕX 

dfLf IYSX ¦ffaUû IYû ÀfWXSX ÀfZ þûOÞX³ff, JZÕX IYû fPÞXfUf 

QZ³fZ IZY dÕXE JZÕX IZY ¸f`Qf³f IYf d³f¸fÊf¯f IYSXf³ff,¸f°À¹f 

´ffÕX³f IYû fPÞXfUf QZ³ff d³f¹fd¸f°f AüSX ´f¹fÊf~ dfþÕXe 

CX´fÕX²f IYSXf³ff, ¸fdWXÕXfAûa IYe ÀfbSXÃff ¹fbUfAûa IYû 

SXûþ¦ffSX SXfª¹f ¸fZa CXôû¦f IYû fPÞXfUf QZ³ff faQ ´fOÞXZ 

IYÕX IYfSXJf³fûa IYû ¨ffÕXb IYSX³ff °f±ff ÕX§fb CXôû¦f EUa 

IbYMXeSX CXôû¦fûa IYû fPÞXfUf QZ IYSX SXfª¹f ¸fZa SXûþ¦ffSX 

CX°´f³³f IYSX ¹fbUfAûa IYû SXûþ¦ffSX IZY Àf¸fbd¨f°f AUÀfSX 

´fiQf³f IYSX fZSXûþ¦ffSXe Àf¸ff~ IYSX³fZ IZY Àff±f WXe SXfª¹f 

¸fZa ·f¹f¸fböY Àf¸ffþ IYf d³f¸fÊf¯f IYSX ×IYf³fc³f IYf SXfþ 

IYf¹f¸f IYSX³ff WX¸ffSXe ´fWXÕXe ´fif±fd¸fIY°ff WXû¦feÜ A¦fSX 

¸ffÕXZ IYe ff°f IYSXZa °fû BÀf ´ffMXeÊ IYe ·fcd¸fIYf BÀf dþÕXZ 

¸fZa fWXb°f AÀfSXQfSX ³fWXea WX` ÕXZdIY³f ¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY 

³fZ°ff A·fe ÀfZ WXe A´f³fZ ·fdU¿¹f IYû ÕXZIYSX d¨fad°f°f AüSX 

CXWXf´fûWX IYe dÀ±fd°f ¸fZa ´fOÞXZ WXbE WXà ¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY 

³fZ°ffAûa ¸fZa AÀfbSXÃff IYf ·ffU §fSX IYSX ¦f¹ff WX` dIY IYü³f 

þf³fZ BÀf fQÕXZ WXbE SXfþ³f`d°fIY ´fdSXúV¹f ¸fZa dIYÀfIYû 

dMXIYMX d¸fÕXZ¦ff AüSX dIYÀfIYf dMXIYMX IYMXZ¦ff ¹fWX Af³fZ 

UfÕXZ IbYL ¸fdWX³fûa ¸fZa À´fá WXû þf¹fZ¦ff ÕXZdIY³f B°f³ff °fû 

°f¹f WX` dIY SXfª¹f ¸fZa f³fZ BÀf ¸fWXf¦fNXfa²f³f ÀfZ 

¸f°fQf°ffAûa IYe Àfûa¨f ´fSX fWXb°f ª¹ffQf RYIYÊ ³fWXe ´fOÞX³fZ 

UfÕXf WX` ÕXZdIY³f ¸fWXf¦fNXfa²f³f IZY CX³f ÀfÌYOÞXû 

³fZ°ffAûa IYf ·fdU¿¹f A²fSX ¸fZa þ÷YSX ÕXMXIY ¦f¹ff WX` þû 

¸f³f WXe ¸f³f ¸fZa dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU ÕXOÞX³fZ IYf ´fæYf 

BSXfQf IYSX dÕX¹ff ±ff AüSX dMXIYMX d¸fÕX³fZ IZY ´fid°f ´fcSXe 

°fSXWX ÀfZ AfäÀ°f ±fZÜ 

·fûþ´fbSX ¦f`Ô¦f SXZ´f ¸fZÔ 

WXû¦ff À´feOXe MÑf¹f»f 

·fûþ´fbSX dþ»fZ IZY dÀfIYSXWX˜f ±ff³ff IZY IbYSX¸fbSXe ¦ffÔU ¸fZÔ 

´ffÔ¨f ¸fdWX»ffAûÔ IZY Àff±f Àff¸fcdWXIY Qb¿IY¸fÊ IYû ¸fb£¹f¸fÔÂfe 

þe°f³fSXf¸f ¸ffÔÓfe ³fZ ¦fÔ·feSX°ff ÀfZ d»f¹ff WX`Ü CX³WXûÔ³fZ 

Ad·f¹fbdöY¹fûÔ IYe d¦fSXμ°ffSXe IYû AfQZVf ´fbd»fÀf IYû dQ¹ff 

WX`Ü WXf»ffÔdIY Af °fIY ´fbd»fÀf ³fZ Qû AfSXûd´f¹fûÔ IYû 

d¦fSXμ°ffSX IYSX d»f¹ff WX`Ü ßfe ¸ffÔÓfe ³fZ Ad²fIYfdSX¹fûÔ IYû 

d³fQZÊVf dQ¹ff dIY WXSX WXf»f ¸fZÔ Ad·f¹fböYûÔ IYe d¦fSXμ°ffSXe 24 

§fÔMXZ IZY AÔQSX Àfbd³fd›°f IYe þf¹fZÜ Qûd¿f¹fûÔ IYe d¦fSXμ°ffSXe 

³fWXe WXû³fZ IYe dÀ±fd°f ¸fZÔ CXÀfIZY §fSX IYe IbYIYeÊ þ°fe IYe 

IYfSXÊUfBÊ IYe þf¹fZÜ CX³WXûÔ³fZ IYWXf dIY Àff±f WXe BÀf ¸ff¸f»fZ 

IYf °UdSX°f MÑf¹f»f IYSXf¹ff þf¹fZÜ 

¸fb£¹f¸fÔÂfe ³fZ ·fûþ´fbSX IZY dþ»ffd²fIYfSXe AüSX ´fbd»fÀf 

A²feÃfIY IYû BÀf ¸ff¸f»fZ IYe ÀfÔ¹fböY øY´f ÀfZ Àff°f dQ³fûÔ 

IZY AÔQSX þfÔ¨f IYSX dSX´fûMXÊ QZ³fZ IYû IYWXf WX`Ü CX³WXûÔ³fZ À´fá 

øY´f ÀfZ IYWXf dIY BÀf ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ dIYÀfe À°fSX ´fSX IYû°ffWXe 

WXû³fZ ´fSX ÀfÔfÔd²f°f Ad²fIYfdSX¹fûÔ IZY dJ»ffRY dUd²f Àf¸¸f°f 

IYfSXÊUfBÊ IYe þf¹fZ¦feÜ ßfe ¸ffÔÓfe ³fZ Ad²fIYfdSX¹fûÔ IYû BÀf 

§fMX³ff ¸fZÔ ´fedOÞX°f ¹fbUd°f¹fûÔ IYû A³fbÀfcd¨f°f þfd°f A°¹ff¨ffSX 

d³fUfSX¯f Ad²fd³f¹f¸f IZY °fWX°f d¸f»f³fZ Uf»fe SXfdVf IYf 

Vfe§fi ·fb¦f°ff³f IYSX³fZ IYf d³fQZÊVf dQ¹ff WX` Ü CX³WXûÔ³fZ ·fûþ´fbSX 

IZY dþ»ffd²fIYfSXe IYû ´fedOÞX°f ¹fbUd°f¹fûÔ IYû SXfª¹f ÀfSXIYfSX 

IYe dUd·f³³f IY»¹ff¯fIYfSXe ¹fûþ³ffAûÔ IZY °fWX°f WXSX ÀfÔ·fU 

ÀfWXf¹f°ff dQ¹fZ þf³fZ IZY Àff±f WXe UÌYd»´fIY SXûþ¦ffSX 

CX´f»f²f IYSXf³fZ IYf ·fe d³fQZÊVf dQ¹ff WX`Ü 

BÀf fe¨f BÀf Àff¸fcdWXIY Qb¿IY¸fÊ dIY¹fZ þf³fZ IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ 

Afþ Qû »fû¦fûÔ IYû d¦fSXRY°ffSX dIY¹ff ¦f¹ff WX`Ü ·fûþ´fbSX IZY 

´fbd»fÀf A²feÃfIY SXfþZVf IbY¸ffSX ³fZ f°ff¹ff dIY ¸fdWX»ffAûÔ 

IZY Àff±f Qb¿IYÊ¸f dIY¹fZ þf³fZ IZY AfSXû´f ¸fZÔ dþ»fZ IZY 

þ¹f´fiIYfVf dÀfÔWX AüSX þ¦¦fc ´fÔdOX°f IYû d¦fSXμ°ffSXe IYSX 

d»f¹ff ¦f¹ff WX`Ü BÀf ¸ff¸f»fZ IZY EIY A³¹f AfSXû´fe IYe 

d¦fSXμ°ffSXe IZY d»f¹fZ ½¹ff´fIY Lf´fZ¸ffSXe IYe þf SXWXe WX`Ü 

CX³WXûÔ³fZ IYWXf dIY Qûd¿f¹fûÔ IYû f£Vff ³fWXe þf¹fZ¦ffÜ 

10 





SXfáÑXe¹f 

k´fû»fl IZY fûÕX 

¢¹ff ³fSXZ³Qi ¸fûQe 

BÀf ÀfQe IZY 

BadQSXf ¦ffa²fe 

WXà, þWXfa 

SXfþ³fed°f 

I Y f 

¸f°fÕXf 

'¸fûQe Bþ 

BadOX¹ff' AüSX 

'BadOX¹ff Bþ 

¸fûQe' WXû ¦f¹ff 

WX`?¢¹ff ³fSXZ³Qi ¸fûQe 

BÀf ÀfQe IZY BadQSXf ¦ffa²fe WXà, 

þWXfa SXfþ³fed°f IYf ¸f°fÕXf '¸fûQe Bþ 

BadOX¹ff' AüSX 'BadOX¹ff Bþ ¸fûQe' WXû ¦f¹ff WX`? 

¸fWXfSXfái AüSX WXdSX¹ff¯ff dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU IYBÊ ¸ff¹f³fZ ¸fZa 

fZWXQ JfÀf SXWXZÜ Ãf{´fûa AüSX ÃfZd{¹f°ff IYe dUQfBÊ IZY Àff±f 

WXe þfd°f Àf¸feIYSX¯fûa ´fSX ¨fb³ffU þe°f³fZ UfÕXûa IYû ·fe BÀf 

¨fb³ffU ¸fZa d³fSXfVff WXf±f ÕX¦feÜ ¨fb³ffU ´fdSX¯ff¸f ³fZ þWXfa IYBÊ 

´ffdMX¹fûÊa IZY AdÀ°f°U ´fSX ÀfUfÕX JOÞXf IYSX dQ¹ff WX`, UWXea 

°f¸ff¸f ³fZ°ffAûa IYf Af²ffSX ·fe J°fSXZ ¸fZa WX`Ü AfdJSX ¢¹ff WXà 

B³f ¨fb³ffU ´fdSX¯ff¸fûa IZY d³fdWX°ff±fÊ, f°ff SXWXZ WXà ³fSXZ³Qi ³ff±f: 

¸fWXfSXfái AüSX WXdSX¹ff¯ff dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU IZY ³f°feþZ ¸fWXþ 

Qû SXfª¹fûa IZY ³f°feþZ ·fSX ³fWXea WXà, fd»IY Af¸f ¨fb³ffU ÀfZ 

·ffSX°fe¹f SXfþ³fed°f IYf MÑZaOX fQÕX³fZ IYe þû Vfb÷YAf°f WXbBÊ 

±fe, ¹fZ CXÀfIYû Af¦fZ ÕXZ þf³fZ UfÕXZ Àffdf°f WXbE WXàÜ Qû³fûa 

SXfª¹fûa ³fZ ³f dÀfRYÊ ÀfØff ´fdSXU°fÊ³f QZJf, fd»IY UûMXSXûa IZY 

UûMX QZ³fZ IZY ´f`MX³fÊ IYû ·fe fQÕX°fZ QZJfÜ A¸fçf³f Af °fIY 

QZVf ¸fZa WXû³fZ UfÕXZ ¨fb³ffUûa ¸fZa ÀfSXIYfSXZa fQ°fÕXe ±fea, UûdMXa¦f 

MÑZaOX IY¸fûfZVf EIY þ`Àff WXe SXWX°ff ±ff, ÕXZdIY³f B³f ¨fb³ffUûa 

¸fZa ¹fWX ³fWXea WXbAfÜ UûMXSX A´f³fZ þ³ffQZVf ÀfZ ¨füaIYf SXWXZ WXàÜ 

³fSXZ³Qi ¸fûQe IYe A¦fbUfBÊ ¸fZa dþÀf °fSXWX SXfª¹fûa IZY ¨fb³ffU ´fcSXe 

SXfáÑe¹f QÕX IZY dÕXE þøYSXe WXà 

IY¸f ÀfZ IY¸f 6 RYeÀfQe 

UûMX 

4 SXfª¹fûa ¸fZa ¹ff 

IY¸f ÀfZ IY¸f 2 RYeÀfQe 

ÕXûIYÀf·ff IYe ÀfeMXZa 

3 SXfª¹fûa ¸fZa 

°fSXWX SXfáie¹f ¸fbïZ AüSX SXfáie¹f ´fdSXúV¹f ¸fZa fQÕX ¦fE, CXÀfÀfZ 

¹fWX ·fe ÀfUfÕX ´f`Qf WXû°ff WX` dIY ¢¹ff ³fSXZ³Qi ¸fûQe BÀf ÀfQe 

IZY BadQSXf ¦ffa²fe WXà, þWXfa SXfþ³fed°f IYf ¸f°fÕXf '¸fûQe Bþ 

BadOX¹ff' AüSX 'BadOX¹ff Bþ ¸fûQe' WXû ¦f¹ff WX`? ÀfUfÕX CXNX³fZ 

ÕX¦fZ WXà dIY ¢¹ff ¸füþcQf WXfÕXf°f ¸fZa ³fSXZ³Qi ¸fûQe IZY þfQc IYû 

SXûIY³fZ ¸fZa QcÀfSXe ´ffdMX¹ffÊa fZfÀf ³fþSX Af SXWXe WXà? ´fcLf ¹fWX 

·fe þf SXWXf WX` dIY ´fcSXZ QZVf ¸fZa feþZ´fe dþÀf AaQfþ ¸fZa Af¦fZ 

fPÞX SXWXe WX`, ¢¹ff CXÀfÀfZ ffIYe QÕX A´f³ff AdÀ°f°U f¨ff 

´ffEa¦fZ? ¢¹ff ³fSXZ³Qi ¸fûQe IZY SX±f ´fSX ÀfUfSX feþZ´fe IYfa¦fiZÀf 

¸fböY ·ffSX°f IZY A´f³fZ d¸fVf³f IYû UfÀ°fU ¸fZa ¸fbIYf¸f ´fSX 

´fWXba¨ff QZ¦fe? ÀfUfÕX AüSX ·fe WXà, ¸fÀfÕX³f ¢¹ff IYfa¦fiZÀf 

dU´fÃfe ´ffdMX¹fûÊa IYû ÕXf¸ffaQ IYSX ¸fûQe IYû IYfCXaMXSX IYSX³fZ 

IYf Q¸f dQJf ´ffE¦fe? ¢¹ff þfMX, ¸fSXfNXf þ`ÀfZ L{´fûa IYf 

UöY fe°f ¨fbIYf WX` AüSX ¢¹ff BÀf ÀMXfBÕX IYe SXfþ³fed°f Af 

R`YVf³f ÀfZ ffWXSX WXû þfE¦fe? fZVfIY EZÀfZ IYBÊ ÀfUfÕX B³f 

³f°feþûa ÀfZ d³fIYÕXZ WXà, dþ³f¸fZa ÀfZ IbYL IZY þUff d¸fÕXZ ¦fE 

WXà °fû IbYL ÀfUfÕXûa IZY þUff Af³fZ UfÕXZ dQ³fûa ¸fZa d¸fÕXZa¦fZÜ 

Qû SXfª¹fûa IZY ´fdSX¯ff¸f, 5 AWX¸f ff°fZÔ 

1. ´fWXÕXe ffSX feþZ´fe ³fZ WXdSX¹ff¯ff ¸fZa QWXfBÊ AüSX 

¸fWXfSXfái ¸fZa ÀfÌYOÞXf IYf AfaIYOÞXf A´f³fZ Q¸f ´fSX 

WXfdÀfÕX dIY¹ffÜ Qû³fûa SXfª¹fûa ¸fZa ´ffMXÊe ÀffÀfZ fOÞXe 

´ffMXÊe IZY øY´f ¸fZa Àff¸f³fZ AfBÊ AüSX Af °fIY 

ÀffÀfZ fZ°fWXSX ´fiQVfÊ³f dIY¹ffÜ 

2. IYfa¦fiZÀf Qû³fûa SXfª¹fûa ¸fZa ÀfØff ¸fZa ±fe, ÕXZdIY³f 

fbSXe °fSXWX WXfSX IZY ffQ UWX Àfe²fZ ´fWXÕXZ ÀfZ °feÀfSXZ ³fafSX 

´fSX d¦fSXeÜ Qû³fûa SXfª¹fûa ¸fZa ´ffMXÊe IYû ¸fb£¹f dU´fÃfe QÕX IYf 

·fe QþÊf ³fWXea d¸fÕXZ¦ffÜ 

3. Qû³fûa SXfª¹fûa ¸fZa feþZ´fe-IYfa¦fiZÀf ÀfdWX°f °f¸ff¸f ´fi¸fbJ 

QÕXûa ³fZ df³ff ÀfeE¸f CX¸¸feQUfSX IYe §fû¿f¯ff IZY ¨fb³ffU 

ÕXOÞXfÜ ³fSXZ³Qi ¸fûQe f³ff¸f A³¹f IZY øY´f ¸fZa ¨fb³ffU Ad·f¹ff³f 

dÀf¸fMXf SXWXfÜ 

dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU ´fdSX¯ff¸f 

¸fWXfSXfáÑ 

WXdSX¹ff¯ff 

IbYÕX ÀfeMX-90 

´ffMXeÊ ÀfeMX UûMX 

feþZ´fe 47 33% 

IYfa¦fiZÀf 15 21% 

AfBÊE³fEÕXOXe 19 24% 

A³¹f 9 

´ffMXeÊ 

ÀfeMX UûMX 

feþZ´fe 122 28% 

IYfa¦fiZÀf 41 18% 

dVfUÀfZ³ff 63 19% 

E³fÀfe´fe 41 17% 

dIYÀf SXfª¹f ¸fZa dIYÀfIYe ÀfSXIYfSX 

feþZ´fe- 7 IYfa¦fiZÀf-9 

þû f³fZ SXWXZa¦fZ SXfáÑe¹f QÕX 

IYfa¦fiZÀf feþZ´fe Àfe´feE¸f 

ÃfZ{e¹f QÕXûa IYe ÀfSXIYfSX 

°fd¸fÕX³ffOXb : EAfBÊOXeE¸fIZY 

Afa²fi ´fiQZVf :MXeOXe´fe feþZ´fe 

Àf´fûMXÊ ¸fZa 

dfWXfSX: 

þZOXe¹fc 

IYfa¦fiZÀf 


CXØfSX ´fiQZVf : EÀf´fe 

AûdOXÀff : feþZOXe 

´fd›¸f fa¦ffÕX : MXeE¸fÀfe 

´faþff : AIYfÕXe QÕX feþZ´fe 


þ¸¸fc-IYV¸feSX : ³f`Vf³fÕX IYfaRiYZaÀf 

ÓffSXJaOX : þZE¸fE¸f-IYfa¦fiZÀf Àf´fûMXÊ ¸fZa 

³ff¦ffÕXàOX: ³ff¦ffÕXàOX ´fe´fb»Àf RiYaMX 

´ffadOX¨fZSXe : AfgÕX BadOX¹ff E³f AfSX 

IYfa¦fiZÀf 

dÀfdæY¸f : dÀfdæY¸f OXZ¸fûIiYZdMXIY RiYaMX 

°fZÕXa¦ff³ff : MXeAfSXEÀf 

d{´fbSXf : Àfe´feAfBÊ 



11

SXfáÑXe¹f 


4. ¸fWXfSXfái ¸fZa feþZ´fe ³fZ ÕXûIYÀf·ff ¨fb³ffU IZY ¸fbIYffÕXZ 

Ad²fIY UûMX ´ffE, ÕXZdIY³f ÀfeMXZa UWX IY¸f d³fIYfÕX ´ffBÊÜ 

QcÀfSXe AûSX, E³fÀfe´fe IYû IYfa¦fiZÀf ÀfZ IY¸f UûMX d¸fÕXZ, 

ÕXZdIY³f ÀfeMXûa IYe Àfa£¹ff fSXffSX SXWXeÜ 

5. ÀffÀfZ ¨füaIYf³fZ UfÕXf ´fdSX¯ff¸f ¸fWXfSXfái AûU`Àfe IYe 

E¸fAfBÊE¸f ´ffMXÊe IYf SXWXf, dþÀf³fZ ³f dÀfRYÊ Qû ÀfeMXZa þe°fea, 

fd»IY 8 ÀfeMXûa ´fSX ³fafSX Qû SXWXeÜ BÀf °fSXWX CXÀf³fZ SXfþ 

NXfIYSXZ IZY ¸fbIYffÕXZ fZWX°fSX ´fiQVfÊ³f dIY¹ffÜ 

6. Af¸f ¨fb³ffU IZY ffQ CXØfSX ´fiQZVf AüSX dfWXfSX ÀfdWX°f 

IYBÊ SXfª¹fûa ¸fZa dU²ff³fÀf·ff IZY CX´f¨fb³ffU WXbE, dþÀf¸fZa 

feþZ´fe IYe WXfSX WXbBÊ ±feÜ ÀfUfÕX CXNXZ ±fZ dIY ¢¹ff ¸fûQe 

ÕXWXSX J°¸f WXû³fZ ÕX¦fe WX`, ÕXZdIY³f BÀf ´fdSX¯ff¸f ³fZ feþZ´fe 

IYû SXfWX°f Qe dIY ¸fûQe IYf þfQc fSXIYSXfSX WX`Ü 

¹fWX ¨fb³ffU IbYL IYWX°ff WX`: 

1. þfMX SXfþ³fed°f IYf dUIY»´f: WXdSX¹ff¯ff ¸fZa SXfþ³fed°f 

þfMXûa IZY BQÊ-d¦fQÊ §fçff IYSX°fe ±feÜ þfMX SXfª¹f IZY 25 

RYeÀfQe UûMXSX WXàÜ feþZ´fe IYe B³fIZY fe¨f ´fIYOÞX IY¸f ±fe, 

´ffMXÊe IZY ´ffÀf IYïfUSX þfMX ³fZ°ff ·fe ³fWXea ±ffÜ EZÀfZ ¸fZa 

feþZ´fe ³fZ ¦f`SX þfMX UûMXûa IYû MXfSX¦fZMX dIY¹ff AüSX B³WXZa 

ÕXf¸ffaQ IYSX³fZ IYe IYûdVfVf IYeÜ ¦f`SX þfMX ÀfeE¸f f³ff³fZ IYf 

ÀfaIZY°f QZIYSX MÑa´f IYfOXÊ JZÕXfÜ ³f°feþf WXbAf dIY þWXfa þfMX 

UûMX faMX ¦fE, UWXea feþZ´fe ¦f`SX þfMX UûMXûa IYf fOÞXf dWXÀÀff 

ÕXZ³fZ ¸fZa ÀfRYÕX SXWXeÜ ¦f`SX þfMX UûMX ÀfØff IYe ÀfePÞXe Àffdf°f 

WXbEÜ 

2. ¸fSXfNXf SXfþ³fed°f IYf dUIY»´f: NXeIY WXdSX¹ff¯ff IYe 

°fSXWX ¸fWXfSXfái ¸fZa SXfþ³fed°f ¸fSXfNXe B¸fûVf³f IZY BQÊ-d¦fQÊ §fçff 

IYSX°fe ±fe, ÕXZdIY³f BÀf ¨fb³ffU ¸fZa ¹fWX ·fe J°¸f WXû ¦f¹ffÜ 

¸fWXfSXfái ¸fZa feþZ´fe IZY ´ffÀf VfSXQ ´fUfSX,CXðU NXfIYSXZ ¹ff 

´fÈ±UeSXfþ ¨f”f³f þ`Àff IYïfUSX ³fZ°ff ³fWXea ±ff, ffUþcQ 

BÀfIZY feþZ´fe ³fZ ¸fûQe IZY ¨fZWXSXZ IYû Àff¸f³fZ SXJIYSX ¸fSXfNXe 

·ffU³ff ÀfZ AÕX¦f þfIYSX IYSX´Vf³f AüSX ¦fU³fZÊaÀf IZY ¸fbïZ ´fSX 

¨fb³ffU ÕXOÞXf AüSX þe°f WXfdÀfÕX IYeÜ 

3. QdÕX°fûa IYf SXfþ³fed°fIY dVfμMX: ÕXûIYÀf·ff ¨fb³ffU 

¸fZa feþZ´fe IYe fOÞXe þe°f IZY ´feLZ QdÕX°fûa IYf ´ffMXÊe IYe 

AûSX fPÞXf ÓfbIYfU ·fe EIY IYfSX¯f ±ffÜ þf³fIYfSXûa IZY 

A³fbÀffSX, ÕXûIYÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZa ´fWXÕXe ffSX feþZ´fe IYû 

QdÕX°f UûMX IYf fOÞXf dWXÀÀff d¸fÕXf ±ffÜ ¹fWX dÀfÕXdÀfÕXf 

¸fWXfSXfái AüSX WXdSX¹ff¯ff IZY ¨fb³ffUûa ¸fZa ·fe þfSXe SXWXfÜ Qû³fûa 

SXfª¹fûa ¸fZa feþZ´fe IYû QdÕX°fûa ³fZ UûMX dQ¹ffÜ ¹fWXe IYfSX¯f WX` 

dIY feEÀf´fe þ`Àfe ´ffMXÊe IYf UûMX VfZ¹fSX fbSXe °fSXWX d¦fSXf, þû 

Af °fIY QdÕX°fûa IYe SXfþ³fed°f IYSX°fe SXWXe WX`Ü ¸ff³f³fZ UfÕXZ 

¸ff³f°fZ WXà dIY ´f¨ffÀf ÀffÕX °fIY IYfa¦fiZÀf IYf Àff±f QZ³fZ UfÕXZ 

QdÕX°f Af feþZ´fe IZY ¸fþfc°f UûMXSX IZY øY´f ¸fZa À±ffd´f°f 

WXû SXWXZ WXàÜ 

4. dUIY»´f IYe °fÕXfVf ¸fZa ¸fbdÀÕX¸f: BÀf ¨fb³ffU ¸fZa 

IYfa¦fiZÀf IYû ¸fbdÀÕX¸fûa ³fZ ·fe UûMX ³fWXea OXfÕXfÜ ¸fbdÀÕX¸f Af 

³fE dUIY»´f IYe °fÕXfVf ¸fZa WXàÜ BÀfIYf ÀffÀfZ fOÞXf ÀfaIZY°f 

WX` ¸fWXfSXfái ¸fZa E¸fAfBÊE¸f IYf °fZþe ÀfZ CX·fSX³ffÜ ¸fWXfSXfái ¸fZa 

Vfb÷YAf°f IZY ffQ Af E¸fAfBÊE¸f ³fZ IYWXf WX` dIY UWX CXØfSX 

´fiQZVf þ`ÀfZ SXfª¹fûa ¸fZa ·fe ¨fb³ffU ÕXOÞXZ¦feÜ 

5. ÃfZ{UfQ ÀfZ SXfáiUfQ: A¸fçf³f AÀfZafÕXe 

BÕXZ¢Vf³f À±ff³fe¹f ¸fbïûa ´fSX ÕXOÞXf þf°ff WX`Ü BÀf ¨fb³ffU ¸fZa 

feþZ´fe ³fZ À±ff³fe¹f ¸fbïûa AüSX ÃfZ{UfQ IYû LûOÞXIYSX fOÞXZ 

¸fbïZ ´fSX ¨fb³ffU ÕXOÞXf, dþÀf¸fZa IYSX´Vf³f IZY dJÕXfRY þa¦f 

AüSX fZWX°fSX ¦fU³fZÊaÀf IYf UfQf ±ffÜ 

Af¦fZ IYf SXfþ³fed°fIY ÀfRYSX 

Af¦fZ WXû³fZ UfÕXZ ´ffa¨f EZÀfZ ¨fb³ffU, dþ³fIZY ´fdSX¯ff¸f ÀfZ 

fQÕXZ¦fe ¨fb³ffUe °fÀUeSX 

þ¸¸fc-IYV¸feSX 

þ¸¸fc-IYV¸feSX IYf ¨fb³ffU A¦fÕXZ ¸fWXe³fZ WXû³fZ IYe CX¸¸feQ 

WX`Ü A¦fSX ³fSXZ³Qi ¸fûQe IYe A¦fbUfBÊ UfÕXe feþZ´fe BÀf SXfª¹f 

¸fZa ÀfSXIYfSX f³ff³fZ ¸fZa ÀfRYÕX WXû þf°fe WX`, °fû ¹fWX QZVf IYe 

SXfþ³fed°f ¸fZa EIY AüSX fOÞXf fQÕXfU WXû¦ffÜ feþZ´fe ³fZ SXfª¹f 

¸fZa ´fWXÕXe ffSX dWXaQc ÀfeE¸f f³ff³fZ IZY ÀfaIZY°f ·fe QZ dQE WXàÜ 

A¦fSX EZÀff WXbAf °fû ¹fWX EZd°fWXfdÀfIY WXû¦ffÜ Àff±f WXe, 

AÕX¦ffUUfdQ¹fûa IZY Àff±f IZYaQi ÀfSXIYfSX I`YÀfZ d³ffMX°fe WX`, 

CXÀfIYf ·fe þUff BÀf ¨fb³ffU ¸fZa d¸fÕX þfE¦ffÜ 

´fd›¸f fa¦ffÕX 

feþZ´fe IZY dUÀ°ffSXUfQe d¸fVf³f ¸fZa ¹fWX SXfª¹f CXÀfIZY SXOXfSX 

´fSX WX`Ü ´fWXÕXZ ÕXZμMX AüSX dRYSX ¸f¸f°ff f³fþÊe ³fZ BÀf SXfª¹f 

¸fZa A´f³fe þOÞXZa ¸fþfc°f IYea, þfdIY IYfa¦fiZÀf IY¸fûfZVf 

A´f³fe CX´fdÀ±fd°f ¸ff{ WXe QþÊ IYSXf°fe SXWXe WX` ¹fWXfaÜ ÕXZμMX 

AüSX IYfa¦fiZÀf IZY IY¸fþûSX WXû³fZ IZY ffQ feþZ´fe ³fZ UWXfa 

dU´fÃf IYf À´fZÀf A·fe ÀfZ WXd±f¹ff dÕX¹ff WX`Ü IYfa¦fiZÀf ¹ff 

feþZ´fe þ`ÀfZ SXfáie¹f QÕX UZÀMX fa¦ffÕX ¸fZa d´fLÕXZ ¨ffSX QVfIY 

¸fZa ÀfZa²f ³fWXea ÕX¦ff ´ffE WXà, EZÀfZ ¸fZa 2016 ¸fZa WXû³fZ UfÕXf 

dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU AWX¸f WXû¦ffÜ 

dQne 

d¸fÕX SXWXZ ÀfaIZY°fûa IZY A³fbÀffSX dQne ¸fZa ³fE dÀfSXZ ÀfZ 

dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU WXe WXûa¦fZÜ dQne IYf ¨fb³ffU IYWXea ³f IYWXea 

IZYaQi IYe SXfþ³fed°f AüSX BÀf ´fSX þ³f°ff IZY d¸fþfþ IYû 

dQJf°ff WX`Ü EZÀfZ ¸fZa ¹fWX ¨fb³ffU IYWXea ³f IYWXea ¸fûQe ÀfSXIYfSX 

´fSX þ³f°ff IYe SXf¹f WXû¦feÜ Àff±f WXe ASXdUaQ IZYþSXeUfÕX IYe 

Af´f AüSX IYfa¦fiZÀf BÀf ¨fb³ffU ÀfZ A´f³fe JûBÊ þ¸fe³f ´ff³fZ 

IYe ´fbSXþûSX IYûdVfVf IYSXZ¦feÜ 

dfWXfSX 

³fSXZ³Qi ¸fûQe IYe ÕXWXSX ´fSX ´fcSXZ QZVf ¸fZa dUþ¹f ´f°ffIYf RYWXSXf³fZ 

d³fIYÕXe feþZ´fe IYû SXûIY³fZ IZY dÕXE QcÀfSXe °f¸ff¸f ´ffdMX¹fûÊa 

³fZ dfWXfSX ¸fZa EIY RYfg¸¹fÊbÕXf d³fIYfÕXfÜ ¹fWX ±ff feþZ´fe 

dUSXû²fe UûMX IYû EIY IYSX³fZ IYe IYûdVfVfÜ BÀfIZY °fWX°f ²fbSX 

dUSXû²fe SXWXZ ³fe°feVf IbY¸ffSX AüSX ÕXfÕXc ´fiÀffQ ³fZ QbV¸f³fe 

·fbÕXfIYSX WXf±f d¸fÕXf¹ff AüSX IYfa¦fiZÀf ³fZ BÀf ¸fbdWX¸f IYû Àf´fûMXÊ 

dIY¹ffÜ UZ ±fûOÞXZ ÀfRYÕX ·fe SXWXZÜ ffUþcQ BÀfIZY, feþZ´fe 

UWXfa BÀf ¸fWXf¦fNXfa²f³f IYû ¨fb³fü°fe QZ°fZ ³fþSX Af SXWXe WX`Ü 

EZÀfZ ¸fZa ¸fûQe dUSXû²fe ¦fNXfa²f³f IYf ·fdU¿¹f ¢¹ff WXû¦ff AüSX 

UWX dIY°f³ff dMXIYfDY WXû¦ff, B³fIYf þUff dfWXfSX ¨fb³ffU ÀfZ 

Àff¸f³fZ AfE¦ffÜ 

IZYSXÕX 

feþZ´fe QdÃf¯f ¸fZa Af °fIY IY³fÊfMXIY ÀfZ Af¦fZ ³fWXea fPÞX 

´ffBÊÜ ÕXûIYÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZa ¸fûQe ¸f`dþIY IZY ffUþcQ QdÃf¯f 

¸fZa IY³fÊfMXIY IZY AÕXfUf ´ffMXÊe IYû IYWXea IYf¸f¹fffe ³fWXea 

d¸fÕXeÜ Af ³fSXZ³Qi ¸fûQe AüSX Ad¸f°f VffWX IZY Àff¸f³fZ QdÃf¯f 

WXdSX¹ff¯ff 

¸f²¹f ´fiQZVf 

LØfeÀf¦fPÞX 

SXfþÀ±ff³f 

¦fbþSXf°f 

¸fWXfSXfáÑ 

¦fûUf 

ÃfZ{e¹f QÕXX 

feþZ´fe 

IYfa¦fiZÀf 

IY³fÊfMXIY 

IZYSXÕX-¦fNXfa²f³f IZY Àff±f 

AÀf¸f 

¸fd¯f´fbSX 

¸fZ§ffÕX¹f 

d¸fþûSX¸f 

A÷Y¯ff¨fÕX ´fiQZVf 

dWX¸ff¨fÕX ´fiQZVf 

CXØfSXfJaOX 

¸fZa ´ffMXÊe IZY dUÀ°ffSX IYe ¨fb³fü°fe WX`, °fû ÕXZμMX AüSX IYfa¦fiZÀf 

IYû IZYSXÕX ¸fZa A´f³ff ¦fPÞX f¨ffE SXJ³fZ IYe ¨fb³fü°feÜ EZÀfZ ¸fZa 

IZYSXÕX IYf ¨fb³ffU ·fe ·ffSX°fe¹f SXfþ³fed°f IYe dQVff °f¹f IYSX³fZ 

UfÕXe WXû¦feÜ 

MXc ´ffMXeÊ dÀfÀMX¸f IYe AûSX fPÞX°ff QZVf? 

B³f ¨fb³ffUûa ÀfZ EIY AüSX dQÕX¨fÀ´f ff°f Àff¸f³fZ AfBÊ WX` 

AüSX UWX ¹fWX dIY ÃfZ{e¹f QÕXûa IYf Qf¹fSXf ÕX¦ff°ffSX IY¸f 

WXû°ff þf SXWXf WX`Ü WXdSX¹ff¯ff AüSX ¸fWXfSXfái Qû³fûa SXfª¹fûa ¸fZa 

d´fLÕXZ ¨fb³ffU IZY ¸fbIYffÕXZ ÃfZ{e¹f QÕXûa IYf ÷Y°fff IY¸f 

WXbAf WX`Ü B³f dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffUûa ÀfZ ´fWXÕXZ QZVf ¸fZa LWX 

SXfáie¹f QÕX ±fZ, ÕXZdIY³f Af ³f`Vf³fÕX ´ffMXÊe IYf QþÊf UfÕXZ 

¸ff{ °fe³f WXe f¨fZa¦fZÜ Àfe´feE¸f ³fZ °fû dþÀf °fZþe ÀfZ A´f³fe 

SXfþ³fed°fIY þ¸fe³f JûBÊ WX`, CXÀfIZY UþcQ ´fSX WXe ÀfUfÕX 

CXNX³fZ ÕX¦fZ WXàÜ ¸fWXfSXfái ¸fZa JSXff ´fiQVfÊ³f IZY ffQ SXfþ 

NXfIYSXZ IYe E¸fE³fEÀf IYf °fû ÃfZ{e¹f ´ffMXÊe IYf QþÊf ·fe 

J°fSXZ ¸fZa WX`Ü UWXea feEÀf´fe ³fZ Qû³fûa SXfª¹fûa ¸fZa 3 RYeÀfQe 

ÀfZ ·fe IY¸f UûMX ´ff¹ff WX`, þû BÀfIZY ÕX¦ff°ffSX dÀf¸fMX³fZ IYe 

ff³f¦fe WX`Ü 

12 





dfWXfSX 

°fû ¨f»f ´fOÞXf feþZ´fe IYf d´fLOÞXf IYfOXÊ 

9 RYSXUSXe, 2014 :Y IZYSX»f IYe ÀfÔÀ±ff IZYSX»f ´fb»f¹ffSX 

¸fWXfÀf·ff IYe AûSX ÀfZ Af¹fûdþ°f Àf¸ffSXûWX ¸fZÔ ³fSXZÔQi ¸fûQe ³fZ 

IYWXf, ¸f`Ô fOÞXZ Af°¸fdUV½ffÀf ÀfZ IYWX³ff ¨ffWX°ff WXcÔ dIY 

AfþfQe IZY 60 Àff»f ¸fZÔ þû ·fe CX°ffSX-¨fPÞXfU AfE WXûÔ, 

»fZdIY³f ¸fZSXZ VfQ IYû Af´f d»fJIYSX SXJ »fedþE, Af³fZ 

Uf»fZ 10 Àff»f Qd»f°f-d´fLOÞXûÔ IZY WXe WX`Ô AüSX Af B³WXeÔ IYe 

ff°f ¨f»f³fZ Uf»fe WX`Ü SXfþ³fed°f ¸fZÔ »fû¦f A´f³fZ ´fdSXUfSX IZY 

RYf¹fQZ IZY d»fE IYf¸f IYSX°fZ WX`ÔÜ ¸f`Ô ·fe ´fdSXUfSX IZY d»fE IbYL 

IYSX³ff ¨ffWX°ff WXcÔ, »fZdIY³f CXÀf ´fdSXUfSX IZY d»fE ³fWXeÔ dþÀf³fZ 

¸fbÓfZ þ³¸f dQ¹ff, fd»IY BÀf ´fdSXUfSX IZY d»fEÜ Qd»f°fd´fLOÞXZ-AfdQUfÀfe 

WXe ¸fZSXf UÈWX°f ´fdSXUfSX WX`ÔÜ 

3 ¸ff¨fÊ, 2014: SXf¸f dU»ffÀf ´ffÀfUf³f IYe »fûIYþ³fVfdöY 

´ffMXeÊ IZY E³fOXeE ¸fZÔ Vffd¸f»f WXû þf³fZ IZY ´ffÔ¨fUZÔ dQ³f dfWXfSX 

IZY ¸fbþμRYSX´fbSX IYe EIY ¨fb³ffUe Àf·ff ¸fZÔ ¸fûQe ³fZ fZ»füÀf 

IYWXf, fifšf¯f AüSX fd³f¹fûÔ IYe ´ffMXeÊ IYWXe þf³fZ Uf»fe 

feþZ´fe Af d´fLOÞXûÔ IYe ´ffMXeÊ f³f ¦fBÊ WX`Ü Af³fZ Uf»ff UöY 

Qd»f°f-d´fLOÞXûÔ IYf WXe WX`Ü 

16 A¦fÀ°f, 2014: »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZÔ EZd°fWXfdÀfIY 

þe°f IZY ffQ þf feþZ´fe IZY ³fE SXf¿MÑXe¹f A²¹fÃf Ad¸f°f 

VffWX IYe MXe¸f IYe Àfc¨fe þfSXe WXbBÊ °fû feþZ´fe IZY SXfþ³f`d°fIY 

ÀfRYSX IYf ¹fWX ´fWX»ff ¸füIYf ±ff þf ´fQfd²fIYfdSX¹fûÔ IZY ³ff¸f 

IZY Àff¸f³fZ CX³fIYe þfd°f/U¦fÊ IYf dþIiY ´fi¸fbJ°ff IZY Àff±f 

dIY¹ff ¦f¹ffÜ feþZ´fe ³fZ 11 CX´ff²¹fÃfûÔ ¸fZÔ IYSXef 50 RYeÀfQe 

þ¦fWX EIY ¸fbdÀ»f¸f Àf¸fZ°f d´fLOÞXZ U¦fÊ IZY ³fZ°ffAûÔ IYû QeÜ 

BÀf Àfc¨fe IYe JfÀf ff°f ¹fWX SXWXe dIY IYWXeÔ ·fe fifšf¯f ¹ff 

Àff¸ff³¹f ßfZ¯fe VfQ IYf BÀ°fZ¸ff»f ³fWXeÔ dIY¹ff ¦f¹ff, dÀfRYÊ 

d´fLOÞXZ-Qd»f°fûÔ IYe ßfZ¯fe f°ffBÊ ¦fBÊ WX` °fû IbYL ³ff¸fûÔ IZY 

Àff¸f³fZ ffIYf¹fQf þfd°f ·fe d»fJe ¦fBÊÜ QSXAÀf»f BÀf ffSX 

IYf »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU WXû ¹ff dRYSX WXfd»f¹ff ÀfÔ´f³³f ¸fWXfSXf¿MÑX- 

WXdSX¹ff¯ff IZY dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU, feþZ´fe ³fZ SXfþ³f`d°fIY 

dUÀ°ffSX IYf A²¹ff¹f d»fJ dQ¹ff WX`Ü ¹fWX feþZ´fe IYf ³fWXeÔ 

fd»IY Af feþZ´fe ¸fZÔ Vfe¿fÊÀ±f ³fZ°ff IZY øY´f ¸fZÔ À±ffd´f°f WXû 

¨fbIZY EIY EZÀfZ Vf£Àf IYe ¨fb³ffUe SX¯f³fed°f IYf IY¸ff»f ±ff 

dþÀf³fZ ¦fbþSXf°f IYf ¸fb£¹f¸fÔÂfe SXWX°fZ WXe °fe³f Àff»f ´fWX»fZ ÀfZ 

´fSXQZ IZY ´feLZ »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU IYe °f`¹ffSXe VfbøY IYSX Qe ±feÜ 

Àf¨f¸fb¨f ³fSXZÔQi ¸fûQe ³fZ ÀfûVf»f BÔþed³f¹fdSXÔ¦f IYf EZÀff 

°ff³ffff³ff fb³ff dIY QZVf ¸fZÔ CX³fIZY ³ff¸f IYe »fWXSX ´f`Qf WXû ¦fBÊ 

AüSX CX³WXûÔ³fZ °f¸ff¸f A³fb¸ff³fûÔ IYû ²UÀ°f IYSX°fZ WXbE »fûIYÀf·ff 

¨fb³ffU AüSX Qû SXfª¹fûÔ IZY dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZÔ feþZ´fe IZY 

dUÀ°ffSX IYf ³f¹ff A²¹ff¹f d»fJ dQ¹ffÜ feþZ´fe IZY BÀf 

dUÀ°ffSX IYe IYWXf³fe ¸fZÔ AWX¸f ¹fû¦fQf³f d´fLOÞXûÔ-Qd»f°fûÔ IYf 

WXe SXWXfÜ ¨fb³ffU dUãZ¿f¯f IYSX³fZ Uf»fe ´fi¸fbJ ÀfÔÀ±ff 

ÀfeEÀfOXeEÀf IZY ¸fb°ffdfIY, feþZ´fe IYû 2014 IZY Af¸f 

¨fb³ffU ¸fZÔ 2009 IZY ¸fbIYff»fZ SXf¿MÑXe¹f À°fSX ´fSX 12 RYeÀfQe 

°fû dWXÔQe ´f˜e ¸fZÔ 19 RYeÀfQe ª¹ffQf d´fLOÞXZ U¦fÊ AûfeÀfeð 

IZY UûMX d¸f»fZÜ BÀf U¦fÊ ¸fZÔ feþZ´fe IYf UûMX QZVf IZY WXSX ÃfZÂf 

¸fZÔ fPÞXfÜ BÀfe MÑZÔOX ´fSX feþZ´fe ³fZ ¸fWXfSXf¿MÑX dU²ff³fÀf·ff 

¨fb³ffU ¸fZÔ ¸fSXfdNX¹fûÔ IZY ffQ ÀffÀfZ ª¹ffQf 70 AûfeÀfe 

CX¸¸feQUfSX ¸f`Qf³f ¸fZÔ CX°ffSXZ °fû WXdSX¹ff¯ff ¸fZÔ þfMXûÔ IZY ffQ 

ÀffÀfZ ª¹ffQf 17 CX¸¸feQUfSX AüSX Qû³fûÔ SXfª¹fûÔ ¸fZÔ BÀf U¦fÊ 

IYf ÀfUfÊd²fIY UûMX ·fe ´ffMXeÊ IYû d¸f»ffÜ 

feþZ´fe IZY UdSXâ ¸fWXfÀfd¨fU AüSX ÀfÔÀfQe¹f fûOXÊ IZY ÀfQÀ¹f 

þZ.´feÜ ³fçf IYWX°fZ WX`Ô, ÀfUÊÀ´fVfeÊ AüSX ÀfUÊ½¹ff´fe f³f³ff 

feþZ´fe IYe ´fid°ffð°ff WX` þû Àf·fe U¦fûÊÔ IYû þûOÞXZ df³ff 

ÀfÔ·fU ³fWXeÔ WX`Ü »fZdIY³f ¢¹ff ´ffMXeÊ IZY ´fid°f AûfeÀfe IZY BÀf 

÷YÓff³f IYû feþZ´fe IYf¹f¸f SXJ ´ffE¦feÜ IY·fe feþZ´fe IZY 

d±fÔIY MX`ÔIY SXWXZ AüSX ´ffMXeÊ ¸fZÔ ÀfûVf»f BÔþed³f¹fdSXÔ¦f IYe ³feÔU 

SXJ³fZ Uf»fZ IZY.E³fÜ ¦fûdUÔQf¨ff¹fÊ IYWX°fZ WX`Ô, feþZ´fe IYû dÀfRYÊ 

¨fb³ffUe SXfþ³fed°f IZY d»fE AûfeÀfe IYe ff°f ³fWXeÔ IYSX³fe 

¨ffdWXE fd»IY CXÀfZ À±ffd¹f°U QZ³fZ IZY ³fþdSXE ÀfZ IYf¸f IYSX³ff 

WXû¦ffÜ dRY»fWXf»f °fû ¹fWX ¨fb³ffUe SX¯f³fed°f IZY d»fWXfþ ÀfZ WXe 

´fi¹ffÀf dQJ°ff WX`, BÀfd»fE B°f³fe þ»Qe d³f¿IY¿fÊ ³fWXeÔ 

d³fIYf»ff þf ÀfIY°ff dIY AûfeÀfe feþZ´fe IZY Àff±f Af ¦fE 

WX`ÔÜ WXf»ffÔdIY dWX¸ff¨f»f ´fiQZVf IZY ´fi·ffSXe f³ffE ¦fE SXf¿MÑXe¹f 

Àfd¨fU ßfeIYfÔ°f Vf¸ffÊ IYWX°fZ WX`Ô, feþZ´fe ÀfUÊþ³f dWX°ff¹f 

ÀfUÊþ³f ÀfbJf¹f IYf ´ff»f³f IYSX SXWXe WX`Ü AÔ°¹fûQ¹f WXe 

WX¸ffSXf »fÃ¹f WX`Ü CXÀfZ ÀfûVf»f BÔþed³f¹fdSXÔ¦f IYWXZÔ ¹ff IbYL 

AüSX feþZ´fe °fû d´fLOÞXZ-Vfûd¿f°fûÔ IYû Af¦fZ »ff³fZ IYf IYf¸f 

IYSX SXWXe WX`Ü fWXSXWXf»f, feþZ´fe IZY ´fid°f dþÀf °fSXWX ÷YÓff³f 

fPÞXf WX`, AfSXEÀfEÀf CXÀfZ A´f³fe CX´f»fd²f ¸ff³f°ff WX`Ü ÀfÔ§f 

IZY dU¨ffSXIY SXfIZYVf dÀf³WXf IYWX°fZ WX`Ô, AfSXEÀfEÀf IYf 

IYf¸f BÀf dQVff ¸fZÔ þ¸fe³f ´fSX fWXb°f °fZþe ÀfZ ¨f»f SXWXf ±ff, 

dþÀfIYf SXfþ³f`d°fIY »ff·f ÀUf·ffdUIY °füSX ÀfZ feþZ´fe IYû 

d¸f»f SXWXf WX`Ü »fZdIY³f AûfeÀfe IYf ÷YÓf³f ¸fûQe-feþZ´fe IZY 

´fid°f ´fiZ¸f WX` ¹ff d´fLOÞXûÔ IYe SXfþ³fed°f IZY ÓfÔOXffSXQfSXûÔ ÀfZ 

¸fûWX·fÔ¦f WXû³fZ IYf ÀfÔIZY°fÜ ÀfeEÀfOXeEÀf IZY d³fQZVfIY ÀfÔþ¹f 

IbY¸ffSX IYf ¸ff³f³ff WX`, d´fL»fZ 20 Àff»f ¹ff ¸fÔOX»f IZY ffQ 

IZY QüSX ¸fZÔ Àf´ff, þZOXe ¹fcð, þZOXe EÀf, AfSXþZOXe þ`Àfe 

´ffdMXÊ¹ffÔ CX·fSXIYSX AfBÊÔ, dþ³fIYf Af²ffSX AûfeÀfe ±ffÜ ¹fZ 

´ffdMXÊ¹ffÔ A´f³fZ-A´f³fZ SXfª¹fûÔ ¸fZÔ ÀfSXIYfSX ¸fZÔ ·fe SXWX ¨fbIYe 

WX`ÔÜ »fZdIY³f BÀf U¦fÊ IZY ¸f°fQf°ffAûÔ IYf A³fb·fU A¨Lf 

³fWXeÔ SXWXf WX`Ü BÀf Àfû¨f IZY ffQ »fû¦fûÔ IYf ¸fûWX·fÔ¦f WXû³ff 

VfbøY WXbAf AüSX ¹fZ »fû¦f ³fE dUIY»´f °f»ffVf³fZ »f¦fZÜ EIY 

ÀfÔ¹fû¦f ±ff dIY QZVf ¸fZÔ IYfÔ¦fiZÀf dUSXû²fe ¸ffWXü»f f³ff AüSX 

»fû¦f ÀUf·ffdUIY °füSX ÀfZ feþZ´fe IYe AûSX AfIYd¿fÊ°f WXbEÜ 

feþZ´fe ¸fZÔ JbQ AûfeÀfe IYf ³fZ°fÈ°U Af ¦f¹ffÜ »fZdIY³f 

SXfþ³f`d°fIY dUãZ¿fIY ÀfÔþ¹f ¹fWX ·fe ¸ff³f°fZ WX`Ô dIY dfWXfSX 

¸fZÔ ³fe°feVf-»ff»fc IZY ¦fNXfÔ²f³f IZY ffQ AûfeÀfe IYf EIY 

fOÞXf °ffIYf »füMX Af¹ffE dþÀfÀfZ feþZ´fe IYû ³fb¢Àff³f 

WXbAfÜ EZÀfZ ¸fZÔ AûfeÀfe ´ffdMXÊ¹ffÔ EIY ¸fÔ¨f ´fSX Af þf°fe WX`Ô 

°fû ¹fWX U¦fÊ feþZ´fe ÀfZ dLMXIY ·fe ÀfIY°ff WX`Ü EIY UöY 

±ff þf IYfÔ¦fiZÀf IYf U¨fÊÀU J°¸f IYSX³fZ IZY d»fE ÃfZÂfe¹f 

´ffdMXÊ¹fûÔ ³fZ d´fLOÞXZ UûMX IYf ²fibUeIYSX¯f dIY¹ff ±ff, þû Af 

dRYSX ÀfZ SXf¿MÑXe¹f ´ffMXeÊ IYe AûSX dSXUÀfÊ d¦f¹fSX ¸fZÔ »füMX³fZ »f¦fZ 

WX`ÔÜ A´f³ff Af²ffSX fPÞXf³fZ IZY d»fE WXSX ´ffMXeÊ A´f³fZ IYûSX 

UûMX f`ÔIY ÀfZ B°fSX QcÀfSXe ´ffdMXÊ¹fûÔ IZY UûMX f`ÔIY ¸fZÔ ÀfZÔ²f 

»f¦ffIYSX dUÀ°ffSX IYe SX¯f³fed°f f³ff°fe WX`Ü »fûIYÀf·ff AüSX 

Af Qû SXfª¹fûÔ IYe ÀfRY»f°ff IZY ffQ feþZ´fe IZY d»fE 

Àff¸ffdþIY Àf¸feIYSX¯f IYf fOÞXf Bd¸°fWXf³f dfWXfSX AüSX ¹fc´fe 

WX`Ü dfWXfSX ¸fZÔ ´ffMXeÊ °f¸ff¸f dUSXû²fûÔ IZY ffUþcQ ÀfbVfe»f 

¸fûQe AüSX ³fÔQ dIYVfûSX ¹ffQU þ`ÀfZ AûfeÀfe ³fZ°ffAûÔ IYû 

°fSXþeWX QZ SXWXe WX`Ü ¹fc´fe ¸fZÔ VffWX JbQ d´fLOÞXf ³fZ°fÈ°U 

dUIYdÀf°f IYSX³fZ IYe dQVff ¸fZÔ °fZþe ÀfZ fPÞX SXWXZ WX`ÔÜ »fZdIY³f 

þZOXe ¹fcð IZY ¸fWXfÀfd¨fU IZY.ÀfeÜ °¹ff¦fe AûfeÀfe IZY 

feþZ´fe IZY ´fid°f ÷YÓff³f IYû AÀ±ff¹fe MÑZÔOX ¸ff³f°fZ WX`ÔÜ UZ 

IYWX°fZ WX`Ô, þf dIYÀfe IYe »fWXSX ¨f»f°fe WX` °fû IYûBÊ EIY 

NXûÀf UûMX f`ÔIY ³fWXeÔ WXû°ffÜ UZ ¹fWX ·fe f°ff°fZ WX`Ô dIY ¹fc´fe 

IZY CX´f¨fb³ffU ¸fZÔ Àf´ff ³fü ÀfeMXZÔ þe°f ¨fbIYe WX` dþÀf ´fSX 

feþZ´fe IZY dU²ff¹fIY ±fZ AüSX °ffþf°fSXe³f þe°f I`YSXf³ff ¸fZÔ 

WXbBÊ þû 30 Àff»f ÀfZ feþZ´fe IZY ´ffÀf ±feÜ d³fd›°f °füSX ´fSX 

d´fLOÞXûÔ ¸fZÔ ¹ffQU AüSX A³¹f Àf¸ffþ IYf EIY fOÞXf UûMX 

f`ÔIY IY·fe feþZ´fe ÀfZ ³fWXeÔ þbOÞXfÜ »fZdIY³f ´ffMXeÊ IYe NXûÀf 

SX¯f³fed°f IYe UþWX ÀfZ WXf»f IZY ¨fb³ffUûÔ ¸fZÔ feþZ´fe IYû 

CX¸¸feQ ÀfZ ª¹ffQf UûMX d¸f»fZ WX`ÔÜ À´fá WX` dIY ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ 

¸fZÔ ´f`NX f³ff³ff feþZ´fe IZY d»fE ¸fbdVIY»f WX` AüSX CXÀfIZY 

´ffÀf AûfeÀfe-Qd»f°f Àf¸ffþ IZY A»ffUf IYûBÊ dUIY»´f 

³fWXeÔ WX`Ü BÀfd»fE ¸fûQe A¢ÀfSX ·ff¿f¯fûÔ ¸fZÔ A¦f»ff QVfIY 

Qd»f°fûÔ-d´fLOÞXûÔ IYf f°ff°fZ WX`ÔÜ 



13

Af½fSX¯f 


¦ffa²fe 

¸f`Qf³f 

WXfQÀff 

Aªf¹f QcfZ 

´fMX³ff ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f WXfQÀfZ ¸fZÔ A´f³fZ ´fdSXþ³fûÔ 

IYû ¦fÔUf³fZ Uf»fZ »fû¦f SXÔ¦f-¦f¸f ¸fZÔ OXcf ¦fE, 

´fMX³ff IZY Àf»fe¸f´fbSX AWXSXf IZY SXWX³fZ Uf»fZ 38 

U¿feÊ¹f dU³fûQ ¦fb~f IYf ´f`SX NXeIY ³fWXeÔ WX`Ü UZ ³f 

NXeIY ÀfZ f`NX ´ff°fZ WX`Ô AüSX ³f WXe ¨f»f ´ff°fZ WX`ÔÜ Vfü¨f 

þf³fZ IZY d»fE ·fe CX³WXZÔ A´f³fe ´f}e IYe ¸fQQ »fZ³fe 

´fOÞX°fe ±feÜ »fZdIY³f d´fL»fZ 3 AöYcfSX IYû dUþ¹fQVf¸fe 

IYe Vff¸f ´fMX³ff IZY ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f ¸fZÔ SXfU¯f QWX³f IZY °fbSXÔ°f 

ffQ ¸f¨fe ·f¦fQOÞX ³fZ CX³fIYf UWX ÀfWXfSXf ·fe Le³f d»f¹ffÜ BÀf 

WXfQÀfZ ¸fZÔ CX³fIYe 36 U¿feÊ ´f}e SXÔþ³ff QZUe AüSX 60 U¿feÊÊ ¸ffÔ 

¦ff¹fÂfe QZUe IYe ¸fü°f WXû ¦fBÊÜ fQWXUfÀf dU³fûQ RYMX ´fOÞX°fZ WX`Ô, 

CX³fIYe ¸fü°f IZY d»fE ÀfSXIYfSX AüSX ´fiVffÀf³f dþ¸¸fZQfSX WX`Ü CXÀfIZY 

´ffÀf ·feOÞX ÀfÔ·ff»f³fZ IYe Ãf¸f°ff ³fWXeÔ WX` °fû dRYSX EZÀfZ Af¹fûþ³f IYe 

Bþfþ°f ¢¹fûÔ QZ°fe WX`Ü BÀf WXfQÀfZ ¸fZÔ ff»f-ff»f f¨fe CX³fIYe 13 

U¿feÊ fZMXe ¸ff³fÀfe f°ff°fe WX`Ô, AÔ²fZSXZ IYe UþWX ÀfZ IbYL dQJfBÊ 

³fWXeÔ QZ SXWXf ±ffÜ IYSXef 20-25 d¸f³fMX ffQ ´fbd»fÀf ´fWXbÔ¨fe AüSX 

ÀffIYû d°f°fSX-df°fSX dIY¹ff, °ff °fIY CX³fIYe QfQe IYe ¸fü°f WXû 

¨fbIYe ±feÜ ´fSX ¸ffÔ IYe ÀffÔÀfZÔ ¨f»f SXWXe ±feÔÜ dU³fûQ IZY ·ffBÊ AfSXû´f 

»f¦ff°fZ WX`Ô, Àf¸f¹f ´fSX B»ffþ WXû°ff °fû ·ff·fe f¨f ÀfIY°fe ±feÔÜ 

´fbd»fÀf Qû³fûÔ IYû CXNXfIYSX »fZ ·fe ¦fBÊ, »fZdIY³f f°ff ³fWXeÔ SXWXe ±feÜ 

´fcL³fZ ´fSX ¸fbÓfZ WXe OXZPÞX §fÔMXZ °fIY WXUf»ff°f ¸fZÔ fÔQ SXJfÜ BÀf WXfQÀfZ 

¸fZÔ A´f³fZ ´fdSXþ³fûÔ IYû ¦fÔUf³fZ Uf»ff ¹fWX AIZY»ff ´fdSXUfSX ³fWXeÔ WX`Ü 

BÀf WXfQÀfZ ¸fZÔ 33 »fû¦f ¸ffSXZ þf ¨fbIZY WX`ÔÜ E°fUfSX´fbSX IZY Aþ¹f 

14 





Af½fSX¯f 

d¸fÀÂfe ³fZ ·fe A´f³fZ 11 U¿feÊ BIY»fü°fZ fZMXZ IYû ¦fÔUf dQ¹ffÜ 

dQ»f IYû ÓfIYÓfûSX QZ³fZ Uf»fe ¹fZ §fMX³ff CXÀf ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f IYe 

WX`Ô, þWXfÔ JbQ dfWXfSX IZY ¸fb£¹f¸fÔÂfe þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe SXfU¯f 

QWX³f IYf¹fÊIiY¸f IYe A²¹fÃf°ff IYSX SXWXZ ±fZÜ ¸ffÔÓfe Vff¸f 6 fþZ 

UWXfÔ ÀfZ ¦f¹ff dþ»fZ IZY A´f³fZ ¦ffÔU ¸fWXIYfSX IZY d»fE SXUf³ff 

WXbE °fû ´fMX³ff IZY UdSXâ ´fbd»fÀf A²feÃfIY EÀfEÀf´fe ¸f³fb 

¸fWXfSXfþ »fû¦fûÔ IYe dRYIiY LûOÞX ¸fb£¹f¸fÔÂfe IYû dUQf IYSX³fZ 

VfWXSX IZY AfdJSXe LûSX °fIY ¦fEÜ B²fSX dþ»ff IY»fZ¢MXSX 

¸f³fe¿f IbY¸ffSX U¸ffÊ ·fe ¨fb´f¨ff´f UWXfÔ ÀfZ dJÀfIY IYSX VfWXSX 

IZY EIY ´fi¸fbJ WXûMX»f ¸fZÔ Af¹fûdþ°f A´f³fZ f¨¨fZ IYe 

þ³¸fdQ³f ´ffMXeÊ ¸fZÔ Vffd¸f»f WXû³fZ IZY d»fE d³fIY»f ¦fEÜ WXfQÀfZ 

ÀfZ ´fWX»fZ ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f ¸fZÔ SXfU¯f QWX³f IZY ¸füIZY ´fSX þbMXe 

A´ffSX ·feOÞX AüSX dRYSX WXû ¦f¹ff WXfQÀff A´f³fZ AfIYfAûÔ IZY 

þf°fZ WXe ¸ff°fWX°f ARYÀfSXûÔ AüSX IYfdSXÔQûÔ ³fZ ·fe BÀfZ A´f³fZ 

IY°fÊ½¹f IYe Bd°fßfe Àf¸fÓf d»f¹ff AüSX A´f³fZ °f¹f IYf¸f ÀfZ 

Lb˜e ´ff »feÜ BÀf Àff»ff³ff þ»fÀfZ ¸fZÔ VfSXeIY WXû³fZ IZY d»fE 

þbMXe IYSXef ¨ffSX »ffJ »fû¦fûÔ IYe dUVff»f ·feOÞX IZY 

d³fIY»f³fZ IZY d»fE dÀfRYÊ Qû ¦fZMX Jb»fZ LûOÞXZ ¦fE ±fZÜ ·f¦fQOÞX 

IYe ÀffÀfZ þfdWXSX UþWX ±feÜ IYf¹fÊIiY¸f IZY J°¸f WXû³fZ IZY 

ffQ ·fe ¦fZMXûÔ IYû fÔQ SXJf þf³ffÜ ¨fV¸fQeQûÔ IYf QfUf WX` 

dIY þ³f°ff IZY d»fE IZYU»f QdÃf¯fe ¦fZMX Jb»ff ±ff, 

þfdIY ´fd›¸f °fSXRY IZY Qû ¦fZMX UeAfB´fe IZY 

d»fE AfSXdÃf°f ±fZÜ ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f IZY ffWXSX 

f³fZ IYfCXI`Y¨fSX ¸fUZdVf¹fûÔ IZY d´fÔþOÞXZ IYû 

·f¦fQOÞX IYe UþWX ¸ff³ff þf SXWXf WX`Ü »fû¦f 

ffWXSX d³fIY»f³fZ IZY d»fE A·fe ²f¢IYf-¸fb¢IYe IYSX WXe SXWXZ ±fZ 

dIY ¸fUZVfe IZY d´fÔþOÞXZ, Jb»fe ³ffd»f¹fûÔ AüSX JSXff »ffBMX 

½¹fUÀ±ff ³fZ CX³fIZY d»fE AüSX ¸fbdVIY»fZÔ ´f`Qf IYSX QeÔÜ QZJ°fZ 

WXe QZJ°fZ Af²fZ §fÔMXZ IZY ·fe°fSX EZÀfe ·f¦fQOÞX ¸f¨fe dIY 32 

»fû¦f °fû ¸füIZY ´fSX WXe IbY¨f»fIYSX ¸ffSXZ ¦fE AüSX fbSXe °fSXWX 

§ff¹f»f EIY ½¹fdöY ³fZ ffQ ¸fZÔ ´fMX³ff ¸fZdOXIY»f IYfg»fZþ AüSX 

AÀ´f°ff»f ´feE¸fÀfeE¨f ¸fZÔ 

Q¸f °fûOÞX dQ¹ffÜ 

SXfþ²ff³fe ´fMX³ff 

¸fZÔ Àfc¨f³ff 

´fWXbÔ¨ff³fZ IYe 

½¹fUÀ±ff 

B°f³fe ÀfbÀ°f 

±fe dIY WXfQÀfZ 

IYe þf³fIYfSXe 

¸ffÔÓfe °fIY 

´fWXbÔ¨ff³fZ ¸fZÔ 

EIY §fÔMXZ ÀfZ 

·fe ª¹ffQf 

UöY »f¦ffÜ fe¨f SXfÀ°fZ ¸fZÔ Vff¸f 7:30 fþZ ¸ffÔÓfe IYû ¹fWX 

JfSX d¸f»fe, »fZdIY³f A´f³fZ ·ff¿f¯fûÔ ¸fZÔ ¦fSXef ´fdSXUfSX ÀfZ 

WXû³fZ IYe QbWXfBÊ QZ³fZ Uf»fZ ¸fb£¹f¸fÔÂfe ³fZ Uf´fÀf »füMX³ff 

¸fb³ffdÀff ³fWXeÔ Àf¸fÓffÜ ¦ffÔU ´fWXbÔ¨fIYSX ¸ffÔÓfe ³fZ A´f³fZ ´fdSXUfSX 

IZY Àff±f SXfdÂf·fûþ ¸fZÔ ´ff»fIY IZY Àff¦f IYf ÀUfQ d»f¹ffÜ 

QVfWXSXZ IZY dQ³f IYe ¹fWX SXÀ¸f UZ fSXÀfûÔ ÀfZ d³f·ff°fZ Af SXWXZ WX`ÔÜ 

WXf»ffÔdIY SXf°f 10:30 fþZ UZ ´fMX³ff »füMX AfE, »fZdIY³f 

´feE¸fÀfeE¨f ¸fZÔ ´fedOÞX°fûÔ ÀfZ d¸f»f³fZ Af²fe SXf°f IZY ffQ WXe 

´fWXbÔ¨f ÀfIZYÜ SXöY ´fSX ·ffSXe ¸ffÔÓfe IYe SXÀ¸f ¸ffÔÓfe IYe 

´fif±fd¸fIY°ffAûÔ IYû QZJIYSX IYBÊ »fû¦fûÔ IYe ·füÔWXZÔ °f³f ¦fBÊÔ. 

AfdJSX þf CX³fÀfZ WXfQÀfZ ÀfZ dU»ff´f IYSX°fe 

SXfþ²ff³fe ¸fZÔ RYüSX³f »füMX³fZ IYe CX¸¸feQ 

±fe, CX³WXûÔ³fZ EIY ´ffdSXUfdSXIY SXÀ¸f 

´fcSXe IYSX³ff þøYSXe Àf¸fÓfÜ 

U`ÀfZ ´fMX³ff »füMXIYSX 70 U¿feÊ 

¸ffÔÓfe ³fZ °fffOÞX°fûOÞX IYQ¸f 

CXNXfE AüSX IYd¸fV³fSX EUÔ 

OXeAfBþe IZY A»ffUf ´fMX³ff 

IZY OXeE¸f AüSX EÀfEÀf´fe IYû 

WXMXf dQ¹ffÜ WXf»ffÔdIY BÀfZ Af 

·fe B°f³fe dUSXfMX ÂffÀfQe IYe 

EUþ ¸fZÔ fWXb°f 



15

Af½fSX¯f 


IY¸f Àfþf ¸ff³ff þf SXWXf WX`Ü »fZdIY³f UdSXâ ³füIYSXVffWXûÔ IZY 

dJ»ffRY BÀf IYNXûSX IYfSXÊUfBÊ ÀfZ ¸ffÔÓfe IYf A´f³ff IYQ IbYL 

BÔ¨f °fû fPÞXf WXe WX`Ü ¸ffÔÓfe IYe °f°IYf»f R`YÀf»fZ »fZ³fZ IYe ¹fWX 

IYf¹fÊVf`»fe CX³fIZY ´fcUÊU°feÊ ³fe°feVf IbY¸ffSX ÀfZ df»IbY»f þbQf 

WX`Ü dIYÀfe ·fe §fMX³ff ¹ff dUUfQ ´fSX ³fe°feVf IYe ´fÀfÔQeQf 

IYfSXÊUfBÊ WXû°fe ±fe, þfÔ¨f Àfd¸fd°f IYf EZ»ff³fÜ ³fUÔfSX 

2012 ¸fZÔ þf ´fMX³ff ¸fZÔ LNX IYf °¹fûWXfSX ¸f³ff³fZ IZY QüSXf³f 

EZÀfe WXe ·f¦fQOÞX ¸fZÔ 19 »fû¦f ¸ffSXZ ¦fE ±fZ, °fû ³fe°feVf ³fZ 

EIY þfÔ¨f Àfd¸fd°f IYf ¦fNX³f dIY¹ff ±ffÜ Àfd¸fd°f ³fZ ffQ ¸fZÔ 

Àf·fe ÀfSXIYfSXe Ad²fIYfdSX¹fûÔ IYû fSXe IYSX dQ¹ff ±ffÜ þb»ffBÊ 

2013 ¸fZÔ d¸fOX-OXZ ¸fe»f ÀfZ WXbBÊ ¸fü°f AüSX AöYcfSX 2013 

¸fZÔ ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f ¸fZÔ WXbE f¸f ²f¸ffIYûÔ IZY ffQ ·fe CX³WXûÔ³fZ EZÀfe 

WXe þfÔ¨f Àfd¸fd°f¹ffÔ f³ffBÊ ±feÔÜ »fZdIY³f dIYÀfe ·fe UdSXâ 

Ad²fIYfSXe IYû IY·fe IYûBÊ Àfþf ³fWXeÔ d¸f»feÜ þZOXe ¹fcð IZY 

UdSXâ ¸fÔÂfe dUþ¹f ¨fü²fSXe IYWX°fZ WX`Ô, ¸ffÔÓfe ÀfSXIYfSX ³fZ ÀfWXe 

Àf¸f¹f ´fSX IYfSXÊUfBÊ IYeÜ ¸fb£¹f¸fÔÂfe ³fZ ³f dÀfRYÊ þfÔ¨f dfNXfBÊ 

fd»IY UdSXâ ARYÀfSXûÔ IYû WXMXf ·fe dQ¹ffÜ Af UZ ARYÀfSX 

þfÔ¨f IYû ´fi·ffdU°f IYSX³fZ IYe WXf»f°f ¸fZÔ ³fWXeÔ WX`ÔÜ WX¸f BÀfZ 

°ffdIYÊIY ´fdSX¯fd°f °fIY »fZ þfEÔ¦fZÜ ¸ffÔÓfe ³fZ ´fMX³ff IZY dþ»ff 

¸fdþÀMÑZMX ¸f³fe¿f IbY¸ffSX U¸ffÊ, EÀfEÀf´fe ¸f³fb ¸fWXfSXfþ, 

´fMX³ff dOXUeþ³f»f IYd¸fV³fSX E³fÜ dUþ¹f»fÃ¸fe AüSX 

OXeAfBþe Adþ°ff·f IbY¸ffSX IZY °fffQ»fZ IZY AfQZVf °fû 

þfSXe IYSX dQEÜ ´fSX ³fBÊ °f`³ff°fe IZY d»fE ¨ffSXûÔ Ad²fIYfdSX¹fûÔ 

IYû ´fi°feÃff Àfc¨fe ¸fZÔ SXJ dQ¹ff ¦f¹ff WX`Ü 7 AöYcfSX IYû 

¸ffÔÓfe ³fZ ´feE¸fÀfeE¨f IZY A²feÃfIY OXfg. »fJeÔQi ´fiÀffQ IYû 

·fe IY°fÊ½¹f ¸fZÔ IYû°ffWXe fSX°f³fZ IZY AfSXû´f ¸fZÔ d³f»fÔdf°f IYSX 

dQ¹ffÜ 5 AöYcfSX IYe Vff¸f ¸ffÔÓfe þf WXfQÀfZ IZY ffQ 

QcÀfSXe ffSX ´fedOÞX°fûÔ ÀfZ d¸f»f³fZ ´feE¸fÀfeE¨f ¦fE, °ff ´fiÀffQ 

UWXfÔ ¸füþcQ ³fWXeÔ ±fZÜ ¸ffÔÓfe ³fZ CXÀfe Àf¸f¹f CX³fIYe ¦f`SX- 

¸füþcQ¦fe ´fSX IYOÞXe Af´fdØf QþÊ IYe AüSX CX³WXZÔ d³f»fÔdf°f 

IYSX dQ¹ffÜ WXfQÀfZ IZY dQ³f ·fe AÀ´f°ff»f ¸fZÔ QZSXe ÀfZ ´fWXbÔ¨f³fZ 

IZY d»fE ´fiÀffQ IYe IYOÞXe Af»fû¨f³ff IYe ¦fBÊ ±feÜ CXÀf 

fQdIYÀ¸f°f Vff¸f §ff¹f»f »fû¦f 7 fþZ ÀfZ WXe ´feE¸fÀfeE¨f 

´fWXbÔ¨f³fZ »f¦fZ ±fZÜ »fZdIY³f OXfg. ´fiÀffQ ÀffPÞXZ °fe³f §fÔMXZ ffQ SXf°f 

10:30 fþZ ´fWXbÔ¨fZÜ WXfQÀfZ IZY Qû dQ³f ffQ ´feE¸fÀfeE¨f 

IYf QüSXf IYSX³fZ ´fSX ¸ffÔÓfe IYû AüSX ·fe IYBÊ ¦fÔ·feSX ¦fOÞXfdOXÞ 

³fþSX AfBÊÔÜ ¸fb£¹f¸fÔÂfe ³fZ ´ff¹ff dIY IbYL AüSX OXfg¢MXSX ·fe 

OXÐ¹fcMXe ´fSX ¸füþcQ ³fWXeÔ ±fZÜ dUd·f³³f UfOXûÊÔ IZY ¹fcd³fMX BÔ¨ffþÊ 

EZÀfZ ¨ffSX OXfg¢MXSXûÔ IYf °fffQ»ff IYSX dQ¹ff ¦f¹ff WX`, þfdIY 

°fe³f OXfg¢MXSXûÔ IYû CX³fIYe ¦f»fd°f¹fûÔ IZY IYfSX¯f f°ff³fZ IYû 

IYWXf ¦f¹ff WX`Ü ÀU°fÔÂf d¨fÔ°fIY Vf`ff»f ¦fb~f ·fe ARYÀfSXûÔ IYû 

WXMXf³fZ IZY ÀfSXIYfSX IZY R`YÀf»fZ IYû dþ»ff ´fiVffÀf³f IYe 

þfSXQÀ°f ³ffIYf¸fe IZY ffQ fWXb°f WXe °f°´fSX IYfSXÊUfBÊ ¸ff³f°fZ 

WX`ÔÜ CX³WXûÔ³fZ IYWXf, B°f³fe dUVff»f ·feOÞX IYû EIYÂf WXû³fZ IYe 

Bþfþ°f QZ³fZ ÀfZ ´fWX»fZ d³f²ffÊdSX°f CX´ff¹fûÔ IYf ´fidVfÃf¯f dQ¹ff 

þf°ff WX` dIY ¢¹ff IYSX³ff WX` AüSX ¢¹ff ³fWXeÔ IYSX³ff WX`Ü þfdWXSX 

WX`, þøYSXe IYQ¸f ³fWXeÔ CXNXfE ¦fE ±fZÜ SXfª¹f ÀfSXIYfSX ³fZ 

WXfQÀfZ IYe þfÔ¨f IZY d»fE EIY MXe¸f IYf ¦fNX³f dIY¹ff WX` 

¹fWX Àfbd³fd›°f IYSX³ff CX³fIYe dªf¸¸fZQfSXe ±fe dIY ¦ffa²fe ¸f`Qf³f AüSX 

CXÀfIZY AfÀf-´ffÀf SXüVf³fe IYe ´fi¹ffÊ~ ½¹f½fÀ±ff WXûÜ 

¦f»f°fe : Af¹fûªf³f À±f»f ¹ff³fe ¸f`Qf³f IZY ¨ffSXû AûSX DaY¨ffBÊX ´fSX »f¦ffBÊX 

¦fBÊX »ffBXMZX IYf¸f ³fWXeÔ IYSX SXWXe ±feÜ dªfÀfÀfZ ´fcSXf BX»ffIYf 

Aa²ûSmX ¸fZ OcXff ±ff, BXÀf ½fªfWX ÀfZ ½fWXfg ·f¦fQOÞX WXû³fZ ÀfZ 

ARYSXf-°fRYSXe °f¨f ¦fBÊX ±fe AüSX ·f¦fQOÞX IZY QüSXf³f ª¹ffQf 

»fû¦f ¸ffSmX ¦fEÜ 

IYfSÊX½ffBÊX : ¹fWX dSX´fûÊMX d»f£û ªff³fZ °fIY CX³f ´fSX 

IYûBÊX IYfSÊX½ffBÊX ³fWXeÔ WbXBÊX W`XÜ 

IbY»fQe´f ³ffSXf¹f¯f, ´fMX³ff³f¦fSX d³f¦f¸f 

CX³f ´fSX ÀfbSXÃff BaX°ffªff¸f AüSX Ad²fIYfdSX¹fûÔ °f±ff dÀf´ffdWX¹fûÔ IYe °f`³ff°fe 

IYe dªf¸¸fZÔQfSXe ±feÜ »fZdIY³f ½fZ ¸fb£¹f¸faÂfe IZY IYfdRY»fZ IZY Àff±f Af¹fûªf³f 

À±f»f LXûOÞX ¨f»fZ ¦fEÜ ÀfÃf¸f Ad²fIYfSXe ¸ff³fZ ªff³fZ ½ff»fZ ¸f³fb ¸fWXfSXfªf ³fZ 

¸fb£¹f¸faÂfe IZY d½fQfBÊX IZY d³f¹ff¸fûÔ IYf ´ff»f³f dIY¹ff ¸fb£¹f¸faÂf ÀfOÞXIY ¸ff¦fÊ 

ÀfZ ¦f¹ff ªff SXWZX ±û AüSX ½fZ VfWXSX IYe Àfe¸ff LXûOÞX³fZ ¦fE ±ûÜ 

¦f»f°fe : ½fZ ·feOÞX ¸fZ ÀfbSXÃff Àfbd³fd›°f IYSXf³fZ ¸fZÔ d½fRY»f 

SXWZX ½fZ dªf»ff ´fiVffÀf³f ÀfZ ¦ffa²fe ¸f`Qf³f IZY ª¹ffQf ¦fZMX 

£fû»f³fZ IZY d»fE IYWX ÀfIY°fZ ±ûÜ 

IYfSXÊ½ffBÊX : °fffQ»ff 

¸f³fb ¸fWXfSXfªf, EÀfEÀf´fe, ´fMX³ff 

16 





Af½fSX¯f 

dþÀf¸fZÔ ¦fÈWX dU·ff¦f IZY ´fi¸fbJ Àfd¨fU A¸feSX Àfb·ff³fe AüSX 

A´fSX ´fbd»fÀf ¸fWXfd³fQZVfIY ¸fb£¹ff»f¹f ¦fb~ZV½fSX ´ffÔOXZ¹f IYû 

SXJf ¦f¹ff WX`Ü 

¸ffÔÓfe IZY BSXfQûÔ IYû »fZIYSX IYûBÊ ÀfÔQZWX ³fWXeÔ WX`Ü EIY UdSXâ 

AfBEEÀf IYWX°fZ WX`Ô, ³füIYSXVffWX Af ·fe ´fcUÊ ¸fb£¹f¸fÔÂfe 

³fe°feVf IbY¸ffSX IYe d³fdUÊUfQ ÀfØff AüSX ´fi·fb°U IZY A·¹fÀ°f 

WX`Ô, ³f dIY ¸ffÔÓfe IZYÜ ¸ffÔÓfe IYû Af ·fe EIY IYf¸f¨f»ffDY 

¸fb£¹f¸fÔÂfe WXe ¸ff³ff þf°ff WX`Ü UWXeÔ feþZ´fe ³fZ°ff ÀfbVfe»f 

IbY¸ffSX ¸fûQe IYWX°fZ WX`Ô, þc³f, 2013 ¸fZÔ ³fe°feVf IbY¸ffSX IZY 

feþZ´fe ÀfZ ³ff°ff °fûOÞX°fZ WXe dfWXfSX IYf ´f°f³f VfbøY WXû ¦f¹ff 

±ffÜ fWXb¸f°f IYe ÀfbSXÃff IZY WXMX°fZ WXe ³fe°feVf d³fQÊ»fe¹f 

ÀfQÀ¹fûÔ IZY ¸fbWX°ffþ WXû ¦fE AüSX CX³fIYf ÀffSXf ²¹ff³f A¨LZ 

SXfþIYfþ ÀfZ WXMXIYSX dIYÀfe ³f dIYÀfe °fSXWX A´f³fe ÀfSXIYfSX 

IYû ÀfØff ¸fZÔ f³ffE SXJ³fZ °fIY dÀf¸fMX ¦f¹ffÜ 

»fûIYÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZÔ ³fe°feVf IYe ´fSXfþ¹f IZY ffQ WXf»ff°f 

AüSX df¦fOÞX ¦fEÜ JbQ ¸fb£¹f¸fÔÂfe IZY ´fQ ÀfZ BÀ°feRYf QZ³fZ 

AüSX ¸ffÔÓfe IYû A´f³ff CXØfSXfd²fIYfSXe f³ff³fZ IZY ffQ Àf¸fÓff 

þf°ff WX` dIY ³fe°feVf IYe CX¸¸feQ ³fZ´f±¹f ÀfZ þZOXe ¹fcð IYû 

¨f»ff³fZ IYe SXWXe WXû¦feÜ »fZdIY³f ´ffMXeÊ ¸fZÔ AfÔ°fdSXIY dUQiûWX IZY 

¨f»f°fZ UZ ¸fÓf²ffSX ¸fZÔ RÔYÀf ¦fEÜ ÀfZIbY»fSX °ffIY°fûÔ IYe EIY°ff 

IYe Jfd°fSX þZOXe ¹fcð ³fZ°ff VfSXQ ¹ffQU IZY »f¦ff°ffSX þûSX 

OXf»f³fZ IZY ffUþcQ ³fe°feVf ³fZ AfSXþZOXe ´fi¸fbJ »ff»fc ¹ffQU 

ÀfZ QcSXe f³ff SXJe ±feÜ »fZdIY³f ¸ffÔÓfe ÀfSXIYfSX IYf AdÀ°f°U 

ÀfbSXdÃf°f IYSX³fZ IZY d»fE UZ AfdJSXIYfSX »ff»fc ÀfZ WXf±f 

d¸f»ff³fZ IYû °f`¹ffSX WXû ¦fEÜ WXf»ffÔdIY AfSXþZOXe ³fZ fWXb¸f°f IZY 

ÀfÔIYMX ÀfZ CXfSX³fZ ¸fZÔ CX³fIYe ¸fQQ IYe, »fZdIY³f dRYSX ·fe 

³fe°feVf IYe WX`dÀf¹f°f Afþ IY¸fþûSX WXû ¨fbIYe WX`Ü EZÀfZ ¸fZÔ 

°ffþbf ¢¹ff dIY ³fe°feVf ÀfZ A´f³fe °ffIY°f WXfdÀf»f IYSX³fZ 

Uf»fZ ¸ffÔÓfe ·fe EIYQ¸f ·fbSX·fbSXe þ¸fe³f ´fSX JOÞXZ WX`ÔÜ EIY 

AfBEEÀf ARYÀfSX IYWX°fZ WX`Ô, IYûBÊ Afd²fIYfdSXIY dSX¸fûMX 

IÔYMÑû»f °fû WX` ³fWXeÔÜ »ff»fc AüSX ³fe°feVf Qû³fûÔ EIY QcÀfSXZ IZY 

ÀfÔ´fIYÊ ¸fZÔ WX`ÔÜ Àf¸fÓff þf°ff WX` dIY ³füIYSXVffWX AüSX ¸fÔÂfe, 

Qû³fûÔ »ff»fc AüSX ³fe°feVf ÀfZ ÀfÔ´fIYÊ ¸fZÔ SXWX°fZ WX`Ô °f±ff CX³f Qû³fûÔ 

ÀfZ ¸ff¦fÊQVfÊ³f »fZ°fZ SXWX°fZ WX`ÔÜ ¢¹fûÔ ³f WXû AfdJSX Qû³fûÔ IYû 

Àfb´fSX ¨feRY d¸fd³fÀMXSX IZY °füSX ´fSX ´fiûþZ¢MX dIY¹ff þf°ff WX`Ü 

EZÀfZ ¸fZÔ ¸fÔdÂf¹fûÔ AüSX ARYÀfSXûÔ ³fZ ·fe ¸ffÔÓfe IYû ¦fÔ·feSX°ff ÀfZ 

»fZ³ff fÔQ IYSX dQ¹ff WX`Ü U¸ffÊ AüSX A³¹f UdSXâ Ad²fIYfdSX¹fûÔ 

IYû fûdSX¹ff-dfÀ°fSX Àf¸fZMX³fZ IYf WXb¢¸f Àfb³ffIYSX ¸ffÔÓfe ³fZ 

A´f³fe ÀfØff IYf Qb»fÊ·f EWXÀffÀf IYSXUf¹ff WX`Ü »fZdIY³f 

³füIYSXVffWXûÔ IZY ffSXZ ¸fZÔ R`YÀf»ff »fZ³fZ IYe ±fûOÞXe-fWXb°f 

¦fbÔþfBVf ·f»fZ WXe ¸ffÔÓfe IZY ´ffÀf WXû, ´fSX ¸fÔdÂf¹fûÔ IZY ¸ff¸f»fZ 

¸fZÔ »f¦f°ff ³fWXeÔ dIY CX³fIYe ff°f IYf IYûBÊ Uþ³f WX`Ü þc³f ¸fZÔ 

CX³WXZÔ ¸fWXf¨fÔQi ´fiÀffQ dÀfÔWX IYû A´f³fZ ¸fÔdÂf¸fÔOX»f ¸fZÔ Vffd¸f»f 

IYSX³ff ´fOÞXf ±ffÜ WX°¹ff IZY EIY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ¸fWXf¨fÔQi IZY 

dJ»ffRY AfSXû´f-´fÂf QfdJ»f WXû ¨fbIYf WX` AüSX ÀffSX¯f IYûMXÊ 

dªf»ff ¸fdªfÀMXÑZMX IZY °füSX ´fSX ½f¸ffÊ ´fSX ¦ffa²fe ¸f`Qf³f ¸fZÔ SXf½f¯f QWX³f QZ£f³fZ IZY d»fE ªfbMZX IYSXef ¨ffSX 

»ff£f »fû¦fûÔ IYe ÀfbSXÃff IYe dªf¸¸fZQfSXe ±feÜ ¦ffa²fe ¸f`Qf³f AüSX CXÀfIZY AfÀf-´ffÀf ³ff¦fdSXIY AüSX ´fbd»fÀf 

Ad²fIYfdSX¹fûÔ IYe Àf¸fbd¨f°f ½¹f½fÀ±ff IYSX³fZ IYe ÀffSXe dªf¸¸fZQfSXe CX³fIYe ±feÜ Ad²fIYfdSX¹fûÔ ´fSX ³fªfSX 

SX£f³fZ, Af¹fûªf³f IZY ffQ ·feOÞX IYe ÀfWXªf d³fIYfÀfe IYf dªf¸¸ff ·fe CX³WXe ´fSX ±ffÜ 

¦f»f°fe: ½f¸ffÊ Af¹fûªf³f À±f»f ´fSX ¸füªfcQ ³fWXeÔ ±fZÜ WXf»ffadIY IbYLX »fû¦fûÔ IYf 

IYWX³ff W`X dIY ¸fb£¹f¸faÂfe IZY ªff³fZ IZY ffQ ½fZ ½fWXfa ÀfZ d£fÀfIY d»fE ±ûÜ 

½f¸ffÊ ³fZ IYd±f°f °füSX ´fSX ´fMX³ff IZY EIY fOÞZX WXûMX»f ¸fZÔ A´f³fZ f©fZ IYf 

ªf³¸fdQ³f ¸f³ff³fZ IZY d»fE ´fdSX½ffSX AüSX QûÀ°fûÔ IZY Àff±f SXWX³ff ª¹ffQf ´fÀfaQ 

dIY¹ff WXfQÀfZ IZY ffQ ªff ½fZ §fMX³ff À±f»f ´fSX ´fWabX¨fZ, °ff-°fIY §ff¹f»fûÔ 

AüSX ¸fÈ°fIYûÔ IYû ´feE¸fÀfeE¨f ¸fZÔ ´fWbaX¨ff¹ff ªff ¨fbIYf ±ffÜ 

IYfSÊX½ffBÊX : ½f¸ffÊ IYf °fffQ»ff IYSX dQ¹ff ¦f¹ffÜ 

¸f³fe¿f ½f¸ffÊ, dªf»ffd²fIYfSXe, ´fMX³ff 



17

Af½fSX¯f 


¸fZÔ UZ ¸fbIYQ¸fZ IYf Àff¸f³ff IYSX SXWXZ WX`ÔÜ 

BÀfe °fSXWX A¦fÀ°f ¸fZÔ þf Àf¸fÀ°fe´fbSX ´fbd»fÀf ³fZ ´fVfb AüSX 

¸fL»fe ´ff»f³f ¸fÔÂfe f`ô³ff±f ÀfWX³fe IZY dJ»ffRY 

ERYAfBAfSX QþÊ IYe °fû ¸ffÔÓfe ³fZ CX³fIZY dJ»ffRY IYOÞXe 

IYfSXÊUfBÊ IYf UfQf dIY¹ff ±ffÜ ÀfWX³fe A´f³fZ Àf¸f±fÊIYûÔ IZY 

Àff±f IYd±f°f øY´f ÀfZ EIY dUUfdQ°f þ¸fe³f ´fSX IYþZ IYe 

IYûdVfVf IYSX SXWXZ ±fZ BÀfe QüSXf³f ¦fif¸fe¯fûÔ ÀfZ CX³fIYf MXIYSXfU 

WXû ¦f¹ff ±fÜ UZ ³fe°feVf IbY¸ffSX IZY AfVfeUfÊQ ÀfZ ¸ffÔÓfe IZY 

¸fÔdÂf¸fÔOX»f IYe Vfû·ff fPÞXf SXWXZ WX`ÔÜ 

d³f»fÊªþ ARYÀfSXVffWXe 

WXfQÀfZ IZY ffQ 5 AöYcfSX IYf ³fþfSXf ·fe Aòb°f ±ffÜ QZJZ 

f¦f`SX BÀf ´fSX dUV½ffÀf IYSX ´ff³ff ¸fbdVIY»f ±ffÜ OXeE¸f ¸f³fe¿f 

IbY¸ffSX U¸ffÊ IYf ¨fZWXSXf Vff³fQfSX ¸fbÀIYf³f ÀfZ ¨f¸fIY SXWXf ±ffÜ 

dþÀf ·f¦fQOÞX ¸fZÔ 33 »fû¦f A´f³fe þf³f ÀfZ WXf±f ²fû f`NXZ, 

CXÀf¸fZÔ JbQ IYû ÀfÔ·ff»fIYSX EIY ³f³WXZ f¨¨fZ IYe þf³f f¨ff³fZ 

Uf»fe ¸fdWX»ff dIYSX¯f QZUe IYû 25,000 ÷Y IYf ¨fZIY 

ÀfüÔ´f°fZ WXbE U¸ffÊ IYf ¨fZWXSXf BÀfe °fSXWX WXÔÀfe dfJZSX SXWXf ±ffÜ 

CX³fIZY WXfU-·ffU ¸fZÔ IYf¸f¹fff Vf£Àf IYf CX»»ffÀf ±ffÜ 

þfdIY ¨fZIY ¦fiWX¯f IYSX³fZ Uf»fe ¸fdWX»ff WX°f´f·f, Qe³f-WXe³f 

AüSX Vfd¸fÊQf dQJfBÊ QZ SXWXe ±feÜ þfdIY Qû dQ³f ´fWX»fZ WXe 

WXfQÀfZ IZY dQ³f U¸ffÊ ´fSX A´f³fe ´fif±fd¸fIY dþ¸¸fZQfSXe IYû 

°ffIY ´fSX ²fSX A´f³fZ f¨¨fZ IYe þ³¸fdQ³f ´ffMXeÊ ¸fZÔ Vffd¸f»f 

WXû³fZ IYf AfSXû´f »f¦ff ±ffÜ AüSX WXfQÀfZ IZY ffQ þf UZ 

±fûOÞXe QZSX IZY d»fE ¸fedOX¹ff IZY Àff¸f³fZ AfE °fû CX³WXûÔ³fZ JfÀfZ 

þbÓfføY AÔQfþ ¸fZÔ QfUf dIY¹ff ±ff dIY dþ»ff ¸fdþÀMÑZMX WXû³fZ 

IZY ³ff°fZ CX³fÀfZ þû A´fZÃff IYe þf°fe WX`, CX³WXûÔ³fZ UWX Àff 

dIY¹ffÜ 

WXf»ffÔdIY CX³WXûÔ³fZ ³f °fû BÀf ff°f ÀfZ B³fIYfSX dIY¹ff AüSX ³f 

WXe BÀfIYe °fÀQeIY IYe dIY WXfQÀfZ IYe Vff¸f 6:30 fþZ 

þf ·f¦fQOÞX ¸f¨fe °fû UZ EIY WXûMX»f ¸fZÔ ¸füþcQ ±fZ ¹ff ³fWXeÔÜ 

U¸ffÊ ³fZ ffSX-ffSX Q¸f §fbMX³fZ IYû WXfQÀfZ IYe UþWX f°ff°fZ 

WXbE CXÀfIZY ¸fWX°U IYû IY¸f IYSXIZY f°ff³fZ IYe ·fe 

IYûdVfVf IYeÜ CX³fIZY ¸fb°ffdfIY, WXfQÀff BÀfd»fE WXbAf 

¢¹fûÔdIY SXfU¯f U²f QZJ³fZ IZY d»fE dUVff»f ·feOÞX þ¸ff WXû 

¦fBÊ þû d´fL»fZ Àff»f IZY ¸fbIYff»fZ IYfRYe ª¹ffQf ±feÜ 

2000 f`¨f IZY AûdOXÀff IYfOXSX IZY AfBEEÀf Ad²fIYfSXe 

U¸ffÊ U°fÊ¸ff³f ¸fZÔ AÔ°fSXSXfáÑe¹f ´fid°fd³f¹fbdöY ´fSX ´ffÔ¨f Àff»f IZY 

d»fE dfWXfSX ¸fZÔ °f`³ff°f WX`ÔÜ CX³WXZÔ ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f ¸fZÔ A³ffOÞXe PXÔ¦f 

ÀfZ dÀ±fd°f ÀfZ d³ffMX³fZ IZY d»fE ¨ffSXû°fSXRYf IYOÞXe Af»fû¨f³ff 

IYf Àff¸f³ff IYSX³ff ´fOÞX SXWXf WX`Ü WXMXfE þf ¨fbIZY EÀfEÀf´fe 

°fû Af ·fe ÀfbSXÃff ½¹fUÀ±ff ¸fZÔ ¨fcIY ¸ff³f³fZ ÀfZ B³fIYfSX IYSX 

SXWXZ WX`ÔÜ 

U¸ffÊ ¸ff¨fÊ, 2012 ¸fZÔ dfWXfSX AfE ±fZ AüSX CX³WXZÔ Àf¸ffþ 

IY»¹ff¯f dU·ff¦f ¸fZÔ d³fQZVfIY IZY °füSX ´fSX d³f¹fböY dIY¹ff ¦f¹ff 

±ffÜ ffQ ¸fZÔ CX³WXZÔ ´fcd¯fÊ¹ff IYf dþ»ff ¸fdþÀMÑZMX f³ff¹ff ¦f¹ffÜ 

UWXfÔ ·fe »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU IZY QüSXf³f A´f³fe IYd±f°f 

´fÃf´ff°f´fc¯fÊ ·fcd¸fIYf IYe UþWX ÀfZ UZ dUUfQûÔ ¸fZÔ d§fSX ¦fE 

±fZÜ ÀfÔ¹fû¦f ÀfZ U¸ffÊ ³fe°feVf IbY¸ffSX IZY ¦fÈWX dþ»fZ ³ff»fÔQf IZY 

SXWX³fZ Uf»fZ WX`ÔÜ »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU IZY QüSXf³f ´fcd¯fÊ¹ff IZY 

dþ»ff ¸fdþÀMÑZMX IZY ´fQ ÀfZ ¨fb³ffU Af¹fû¦f IYe AûSX ÀfZ WXMXf 

dQE þf³fZ IZY ffQ CX³WXZÔ BÀf Àff»f þb»ffBÊ ¸fZÔ ´fMX³ff IZY 

dþ»ff ¸fdþÀMÑZMX þ`ÀfZ Vff³fQfSX ´fQ ´fSX °f`³ff°fe QZ Qe ¦fBÊ ±feÜ 

kWXfgÀ´feMX»f ³fWXeÔ ´fûÀMX¸ffMXÊ¸f ÀfZÔMXSX IYdWXEl, ´fMX³ff ¸fZdOXIY»f 

IYfg»fZþ WXfgdÀ´fMX»f ´feE¸fÀfeE¨f dfWXfSX IYf ÀffÀfZ fOÞXf 

AÀ´f°ff»f WX`Ü ¹fWXfÔ 1,675 fZOX WX`Ô, dþÀf¸fZÔ B¸fSXþZÔÀfe IZY 

d»fE 250 fZOX WX`ÔÜ ´fSX A´f³fe A½¹fUÀ±ff IZY d»fE 

fQ³ff¸f ¹fWX WXfgdÀ´fMX»f WXfQÀfZ IZY dQ³f ·fe ³ffIYf¸f Àffdf°f 

WXbAfÜ WXfQÀfZ ¸fZÔ fbSXe °fSXWX §ff¹f»f ´fMX³ff IZY ³f¹ff MXû»ff IZY 

35 U¿feÊ¹f SXfþeU ´fMXZ»f IYf AfSXû´f WX` dIY WXfgdÀ´fMX»f 

´fiVffÀf³f ³fZ fOÞXe d¸f³³f°f IZY ffQ CX³WXZÔ B¸fSXþZÔÀfe UfOXÊ ¸fZÔ 

·f°feÊ dIY¹ff AüSX Af CX³f ´fSX ffWXSX þf³fZ IYf QffU f³ff 

SXWXf WX`Ü 

IbY¸WXfSX IZY 30 U¿feÊ¹f SXfþZVf ´ffÀfUf³f IYWX°fZ WX`Ô, 

´feE¸fÀfeE¨f IYf ³ff¸f WXe fQ»f QZ³ff ¨ffdWXEÜ BÀfZ 

´fûÀMX¸ffMXÊ¸f ÀfZÔMXSX IYWX³ff fdPX¹ff WX`Ü OXfg¢MXSXûÔ IYû B»ffþ ÀfZ 

ª¹ffQf ´fûÀMX¸ffMXÊ¸f IYSX³fZ IYe þ»Qe SXWX°fe WX`Ü CX³WXûÔ³fZ 

f°ff¹ff dIY CX³fIZY Àff±f CX³fIYe QÀf U¿feÊ fZMXe dÀ¸f°ff AüSX 

·ff³fþe °f³fc þ£¸fe WXû ¦fBÊ ±feÜ f¨¨fûÔ IYû ·f°feÊ IYSX d»f¹ff 

¦f¹ff, þfdIY WXfgdÀ´fMX»f Uf»fZ CX³WXZÔ ·f°feÊ ³fWXeÔ IYSX SXWXZ ±fZÜ 

dÀf´ffSXf IYe 19 U¿feÊ Àfû³fe AfSXû´f »f¦ff°fe WX`Ô, þfÔ¨f dSX´fûMXÊ 

·fe ¦ff¹ff WXû þf°fe WX`Ü QûffSXf þfÔ¨f IYSXf³fe ´fOÞX°fe WX`Ü ´fcUeÊ 

»fûWXf³fe´fbSX IZY dSX¢Vff ¨ff»fIY f`þc IYf´fSX IYWX°fZ WX`Ô dIY 

CX³fIZY ´ffÀf ´feE¸fÀfeE¨f Af³fZ IZY dÀfUf AüSX IYûBÊ ¨ffSXf 

³fWXeÔ WX`Ü 

´fi°¹fÃfQdVfÊ¹fûÔ IZY ¸fb°ffdfIY WXfQÀfZ IZY UöY ´feE¸fÀfeE¨f ¸fZÔ 

IYSXef ¨ffSX OXfg¢MXSX WXe ¸füþcQ ±fZÜ A³¹f IY¸fÊ¨ffSXe ·fe IY¸f 

±fZÜ d³f»fÔdf°f A²feÃfIY »fJeÔQi ´fiÀffQ IYf QfUf WX` dIY 

B»ffþ ¸fZÔ IYûBÊ IYû°ffWXe ³fWXeÔ fSX°fe ¦fBÊÜ ¸fb£¹f¸fÔÂfe IYe 

¨fZ°ffU³fe IZY ffQ EÀf.E³f. Af¹ffÊ IYe A²¹fÃf°ff ¸fZÔ EIY 

IY¸fZMXe f³fe WX`, þû ´feE¸fÀfeE¨f IYe ½¹fUÀ±ff, IY¸fe AüSX 

d³fQf³f ´fSX dSX´fûMXÊ QZ¦feÜ ´fSX EZÀfe ¨fZ°ffUd³f¹ffÔ ´fWX»fZ ·fe 

fZAÀfSX Àffdf°f WXû°fe SXWXe WX`ÔÜ Qû ¸ffWX ´fWX»fZ WXe ³fUe³f¦fSX 

IZY dU²ff¹fIY dUSXZÔQi IbY¸ffSX dÀfÔWX IYe dVfIYf¹f°f ´fSX ÀUfÀ±¹f 

dU·ff¦f IZY Àfd¨fU ³fZ þfÔ¨f IYe ±fe AüSX ´feE¸fÀfeE¨f IYû 

Àfb²ffSX IZY d»fE 15 dQ³f IYf A»MXe¸fZMX¸f dQ¹ff ±ffÜ 

WXfBIYûMXÊ ·fe ´feE¸fÀfeE¨f IYû RYMXIYfSX »f¦ff ¨fbIYf WX`Ü 

AfÔJûÔ ¸fZÔ ¨fb·f°fe ¦f»fd°f¹ffÔ 

d´fL»fZ Àff»f 27 A¢MXcfSX IYû feþZ´fe IYe WXbÔIYfSX SX`»fe IZY 

QüSXf³f WXbE dÀf»fdÀf»fZUfSX f¸f ²f¸ffIYûÔ IZY ffQ SXfª¹f 

ÀfSXIYfSX ³fZ ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f IZY ÀfbSXdÃf°f BÀ°fZ¸ff»f AüSX SXJ- 

SXJfU IZY d»fE ¦ffBOX»ffBÔÀf þfSXe IYe ±feÔÜ »fZdIY³f B³f¸fZÔ ÀfZ 

EIY ·fe ¦ffBOX»ffB³f ´fSX A¸f»f ³fWXeÔ WXbAfÜ BÀf IYf¸f IZY 

d»fE ÀfSXIYfSX ³fZ ´fMX³ff IZY dOXdUþ³f»f IYd¸fV³fSX IYe 

A²¹fÃf°ff ¸fZÔ EIY ´f`³f»f f³ff¹ff ±ffÜ BÀf ´fQ ´fSX E³fÜ 

dUþ¹f»fÃ¸fe ±feÔ dþ³WXZÔ Af WXMXf dQ¹ff ¦f¹ff WX`Ü ·fU³f 

d³f¸ffÊ¯f dU·ff¦f IYû BÀf ´f`³f»f IYf ´f`°fÈIY d³fIYf¹f f³ff¹ff 

¦f¹ff ±ffÜ OXeE¸f, EÀfEÀf´fe, ´fMX³ff ¸¹fbd³fdÀf´f»f IYfg´fûSXÊZVf³f 

IYd¸fV³fSX AüSX VfWXSXe dUIYfÀf °f±ff AfUfÀf ÀfSXeJZ dU·ff¦fûÔ 

IZY Àfd¨fU ´f`³f»f IZY ÀfQÀ¹f f³ffE ¦fE ±fZÜ »fZdIY³f þWXfÔ 

°fIY d³f¹f¸fûÔ IYû »ff¦fc IYSX³fZ IYe ff°f WX`, ´f`³f»f ³fZ IYûBÊ IYf¸f 

³fWXeÔ dIY¹ffÜ ÀfSXIYfSX ¦ffÔ²fe ¸f`Qf³f IZY ÀfüÔQ¹feÊIYSX¯f ´fSX 8.5 

IYSXûOÞX ÷Y. J¨fÊ IYSX ¨fbIYe WX` AüSX ¹fWX IYf¸f ³ffÔUSX, 

2012 ¸fZÔ ´fcSXf ·fe WXû ¨fbIYf WX`Ü Afþ ·fe ¹fWXfÔ SXûþf³ff 

1,000 ÀfZ 2,000 »fû¦f Af°fZ WX`ÔÜ UWXeÔ ¸f`Qf³f ¸fZÔ LWX 

þ¦fWXûÔ ´fSX WXfB¸ffÀMX »ffBMX AüSX 90 ÀMÑeMX »ffBMX »f¦fe WX`ÔÜ 

WXfQÀfZ IZY dQ³f Qû WXfB¸ffÀMX »ffBMX JSXff ±feÜ »ffBMX 

½¹fUÀ±ff IZY d»fE Af¹fûþ³f Àfd¸fd°f, dfþ»fe dU·ff¦f ¹ff 

³f¦fSX d³f¦f¸f IYû ·fe IYûBÊ d³fQZÊVf ³fWXeÔ dQ¹ff ¦f¹ff ±ffÜ WXfQÀfZ 

IZY ffQ dU´fÃf ³fZ ÀfSXIYfSX IZY dJ»ffRY ¸fû¨ffÊ Jû»f dQ¹ff 

AüSX ÀfbVfe»f IbY¸ffSX ¸fûQe ³fZ ÀfSXIYfSXe þfÔ¨f ´fSX AdUV½ffÀf 

þ°ff¹ff WX`Ü U`ÀfZ dQ»f¨fÀ´f ff°f WX` dIY 2012 ¸fZÔ LNX 

WXfQÀfZ IZY UöY feþZ´fe ÀfSXIYfSX ¸fZÔ Vffd¸f»f ±fe, dþÀfIYe 

þfÔ¨f ¸fZÔ Àf·fe ARYÀfSXûÔ IYû d³fQûÊ¿f f°ff dQ¹ff ¦f¹ff ±ffÜ 

dRY»fWXf»f dÀf¹ffÀf°f ¦f¸fÊ WX`Ü ´fSX ¢¹ff B°f³fZ fOÞXZ WXfQÀfZ ÀfZ 

ÀfSXIYfSX IYûBÊ ÀffIY »fZ¦fe ¹ff dRYSX A¦f»fZ WXfQÀfZ IYf 

BÔ°fþfSX IYSXZ¦fe 

18 





dfWXfSX 

Àfb. OZXÀIY 

dfWXfSX ¸fZÔ EIY »fûIYIY±ff A¢ÀfSX Àfb³f³fZ IYû d¸f»f°fe WX`Ü 

A¸ffUÀf IYe SXf°f EIY ´fÔdOX°f IZY ¹fWXfÔ ¨fûSXûÔ ³fZ ÀfZÔ²f ¸ffSXeÜ 

´fÔdOX°f-´fÔdOX°ffB³f Qû³fûÔ þf³f ¦fE dIY ¨fûSX AfE WX`ÔÜ 

´fÔdOX°ffB³f ´fÔdOX°f ÀfZ fû»fe, QZJûþe, ¨fûSX AfE WX`ÔÜ VfûSX 

¸f¨ffAûÜ ´fÔdOX°f ³fZ ´fÔdOX°ffB³f IYû BVffSXZ ÀfZ Àf¸fÓff¹ff, 

·ff¦¹fUf³f, A·fe IbYL ³fWXeÔ fû»fûÜ A·fe VfûSX ¸f¨ff³fZ IYf 

ÀffB°f ³fWXeÔÜ ¨fûSX ¨fûSXe IYSXIZY ¨f»f°fZ f³fZÜ »f¦f·f¦f EIY 

¸fWXe³fZ ffQ ´fcd¯fÊ¸ff IYe SXf°f ´fÔdOX°f ³fZ þûSX-þûSX ÀfZ ¨fûSX- 

¨fûSX IYf VfûSX ¸f¨ff³ff VfbøY dIY¹ffÜ ¦ffÔU Uf»fZ ´fÔdOX°f IZY §fSX 

IYe AûSX »ffNXe-OXÔOXf »fZIYSX QüOÞXZÜ ´fcLf dIY dIY²fSX WX` ¨fûSXÜ 

´fÔdOX°f ³fZ IYWXf, Afþ AüSX A·fe ±fûOÞXe ³f AfE WX`Ô ¨fûSX, 

UZ °fû A¸ffUÀ¹ff IYe SXf°f AfE ±fZ, Afþ °fû VfûSX ¸f¨ff³fZ 

IYf ÀffB°f-ÀfÔþû¦f NXeIY f³f SXWXf WX`, BÀfd»fE VfûSX ¸f¨ff¹ffÜ 

¦ffÔUUf»fZ ´fÔdOX°f IYû IYûÀf°fZ WXbE Af²fe SXf°f IYû Uf´fÀf »füMX 

Af¹fZ AüSX ¹fWXe fd°f¹ff°fZ SXWXZ dIY ´fÔdOX°fþe IYe ff°f ·fSXûÀfZ 

»ff¹fIY ³fWXeÔÜ 

B³f dQ³fûÔ þf dfWXfSX ¸fZÔ ¸fb£¹f¸fÔÂfe þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe IZY 

EIY ¸fÔdQSX ¸fZÔ þf³fZ IZY ffQ CXÀf ¸fÔdQSX IYe ÀfRYfBÊ IZY ´fiÀfÔ¦f 

´fSX þ¸fIYSX SXfþ³fed°fIY fUf»f WXû SXWXf WX` °fû fWXb°f ÀfZ »fû¦f 

BÀf dIYÀÀfZ IYû ·fe ¹ffQ IYSX SXWXZ WX`ÔÜ ¹fWX dUUfQ 28 

dÀf°fÔfSX IYû °ff VfbøY WXbAf þf dfWXfSX IZY dQ¦¦fþ Qd»f°f 

³fZ°ff SXWXZ AüSX ´fcUÊ ¸fb£¹f¸fÔÂfe ·fû»ff ´ffÀfUf³f VffÀÂfe IZY 

þ¹fÔ°fe Àf¸ffSXûWX ¸fZÔ ¸ffÔÓfe ³fZ ¹fWX f°ff¹ff dIY SXfª¹f ¸fZÔ WXfd»f¹ff 

CX´f¨fb³ffU IZY QüSXf³f þf UZ ¸f²fbf³fe dþ»fZ IZY EIY ¸fÔdQSX 

¸fZÔ ¦fE °fû CX³fIZY þf³fZ IZY ffQ ¸fÔdQSX IYf VfbdðIYSX¯f IYSX³fZ 

IZY d»fE CXÀfZ ²fû¹ff ¦f¹ffÜ ¸fcd°fÊ¹fûÔ IYû ·fe ²fû¹ff ¦f¹ffÜ ¸ffÔÓfe 

³fZ IYWXf dIY ¹fWX Àfc¨f³ff CX³WXZÔ SXfª¹f IZY Jf³f EUÔ ·fc°f°U 

¸fÔÂfe SXf¸f»fJ³f SXf¸f SX¸f¯f ³fZ QeÜ ¸ffÔÓfe ³fZ IYWXf dIY CX³WXZÔ 

fWXb°f QbJ WXbAfÜ CX³fIYf IYWX³ff ±ff, ¸fZSXZ ´ffÀf IYf¸f IZY 

d»fE »fû¦f Af°fZ WX`Ô °fû ´f`SX Lc°fZ WX`ÔÜ ¸f`Ô þf³f ³fWXeÔ ´ff°ff dIY 

CX³fIZY ¸f³f ¸fZÔ ¢¹ff WX`Ü ffQ ¸fZÔ EZÀff ½¹fUWXfSX IYSX°fZ WX`ÔÜ ¸f`Ô 

ALc°f WXccÔ, BÀfd»fE ¸fZSXf A³fbÀfcd¨f°f þfd°f IZY §fSX ¸fZÔ þ³¸f 

»fZ³ff WXe IYÀfcSX WX` ³f! ¸ffÔÓfe ³fZ EZÀfe IYBÊ ·ffUbIY ff°fZÔ 

IYWXeÔÜ BÀfIYe ´fid°fdIiY¹ff WXû³ff ÀUf·ffdUIY WXe ±ffÜ QZJ°fZ 

WXe QZJ°fZ ¸ffÔÓfe IZY ´fÃf ¸fZÔ ÀfWXf³fb·fcd°f IYe »fWXSX ¨f»f³fZ 

»f¦feÜ »fZdIY³f Af ¸ffÔÓfe A´f³fZ WXe f¹ff³f ¸fZÔ RÔYÀf°fZ dQJ 

SXWXZ WX`ÔÜ ÀffÀfZ ´fWX»fZ °fû CX³WXZÔ CX³fIZY WXe ¸fÔÂfe SXf¸f»fJ³f SXf¸f 

SX¸f¯f ³fZ ÓfMXIYf dQ¹ffÜ SX¸f¯f IZY WXUf»fZ ÀfZ WXe ¸fÔdQSX IZY 

VfbdðIYSX¯f IYe Àfc¨f³ff d¸f»f³fZ IYe ff°f ¸ffÔÓfe ³fZ 

ÀffUÊþd³fIY ¸fÔ¨f ´fSX ÀffÓff IYe ±feÜ SX¸f¯f ³fZ IYWXf dIY ´f°ff 

³fWXeÔ ¢¹fûÔ AüSX I`YÀfZ ¸fb£¹f¸fÔÂfe ³fZ CX³fIYf ³ff¸f d»f¹ff ¢¹fûÔdIY 

UZ CXÀf Af¹fûþ³f ¸fZÔ ¸ffÔÓfe IZY Àff±f ³fWXeÔ ±fZÜ SX¸f¯f ¹fWXfÔ °fIY 

fû»fZ dIY UZ ¨fb³ffU ´fi¨ffSX ¸fZÔ ·fe ¸ffÔÓfe IZY Àff±f ³fWXeÔ ±fZÜ 

¸ffÔÓfe 

IZY ¸f³f ¸fZÔ 

¢¹ff? 

þQ¹fc IZY ´fi¸fbJ ³fZ°ff, 

SXfª¹f ÀfSXIYfSX ¸fZÔ 

¸fÔÂfe U ´fcUÊ 

¸fb£¹f¸fÔÂfe 

þ¦f³³ff±f d¸fßf 

IZY fZMXZ ³fe°feVf 

d¸fßf ³fZ ·fe 

df³ff QZSX dIYE 

IYWXf dIY 

¸fb£¹f¸fÔÂfe IYû 

Qe ¦fBÊ Àfc¨f³ff 

¦f»f°f AüSX ·fif¸fIY 

WX`Ü UZ IYWX°fZ WX`Ô, 

CX´f¨fb³ffU IZY QüSXf³f 

¸fb£¹f¸fÔÂfe IYf IYf¹fÊIiY¸f 

AÔ²fSXfNXfPÞXe ¸fZÔ ±ff, SXfÀ°fZ ¸fZÔ ¸ffÔ 

´fSX¸fZV½fSXe IYf ¸fÔdQSX ´fOÞX°ff WX`, ¸fb£¹f¸fÔÂfe ³fZ UWXfÔ ÷YIYIYSX 

´fcþf-A¨fÊ³ff IYe ±feÜ ff°f fÀf B°f³fe-Àfe WXe WX`Ü d¸fßf 

Af¦fZ þûOÞX°fZ WX`Ô, dþÀf ¸fcd°fÊ IYû ²fû³fZ IYe ff°f ¸fb£¹f¸fÔÂfe 

f°ff SXWXZ WX`Ô UWX d¸f˜e IYf d´fÔOX WX`, dþÀfZ IY·fe ²fû¹ff WXe 

³fWXeÔ þf°ffÜ 

¸fÔdQSX ´fiIYSX¯f IYû LûOÞX ·fe QZÔ °fû ¸ffÔÓfe VfbøYAf°f ÀfZ WXe 

¸fWXfQd»f°fûÔ U Qd»f°fûÔ IZY ¸fÀf»fZ ´fSX A´f³ff A»f¦f ÷YJ 

dQJfIYSX EIY d³fd›°f dQVff ¸fZÔ þf°fZ WXbE dQJ°fZ WX`Ô 

¸ffÔÓfe ¹fWX ff°f IYWXIYSX A´f³fûÔ ÀfZ °fIY d§fSX°fZ ¦fEÜ CX³fIZY 

Qû ¸fÔdÂf¹fûÔ IZY A»ffUf þQ¹fc IZY WXe dU²ff³f ´ff¿fÊQ dU³fûQ 

dÀfÔWX ³fZ ·fe IYWXf dIY CXÀf dQ³f UZ ¸fb£¹f¸fÔÂfe IZY Àff±f ±fZ 

AüSX EZÀfe IYûBÊ §fMX³ff ³fWXeÔ WXbBÊÜ CX²fSX, ¸fÔdQSX IZY ´fbþfSXe 

AVfûIY IbY¸ffSX Óff ·fe BÀfIYe ´fbdá IYSX°fZ WX`ÔÜ UZ IYWX°fZ WX`Ô, 

¸fÔdQSX ¸fZÔ ·f¦fU°fe IYe IYûBÊ ´fid°f¸ff ³fWXeÔ WX`Ü U`ÀfZ °fû SXûþf³ff 

WXe ÀfbfWX-Vff¸f ¸fÔdQSX IYe ÀffRY-ÀfRYfBÊ WXû°fe WX`, »fZdIY³f 

18 A¦fÀ°f IYû ÀfeE¸f IZY Af³fZ IYe UþWX ÀfZ ª¹ffQf »fû¦f 

AfE ±fZ °fû CXÀf Vff¸f ÀfRYfBÊ °fIY ·fe ³fWXeÔ WXû ÀfIYe ±feÜ 

19 IYe ÀfbfWX WXe ÀfRYfBÊ WXbBÊ ±feÜ 

¸ffÔÓfe ³fZ ·fû»ff ´ffÀfUf³f IYû ¹ffQ IYSX°fZ WXbE þû IYWXf, UWX 

¢¹fûÔ IYWXf, dIYÀf ¸fIYÀfQ ÀfZ IYWXf, ¹fWX °fû UWXe f°ff ÀfIY°fZ 

WX`ÔÜ »fZdIY³f UZ dRY»fWXf»f ¹fWX f°ff³fZ IYe fþf¹f A´f³fZ 

f¹ff³f ÀfZ f³fZ þf»f ÀfZ d³fIY»f³fZ IYe IYûdVfVf ¸fZÔ »f¦fZ WXbE 

WX`ÔÜ ¸ffÔÓfe ³fZ þf ¹fWX ff°f IYWXe °fû °fbSXÔ°f þfÔ¨f IYe ff°f 

CXNXe AüSX df³ff IYûBÊ UöY d»fE þfÔ¨f IYd¸fMXe ·fe ¦fdNX°f 

WXû ¦fBÊÜ þfÔ¨f IYf dþ¸¸ff QSX·fÔ¦ff ´fi¸fÔOX»f IZY Af¹fböY 

fÔQ³ff dIY³³fe AüSX AfBÊþe EIZY AfÔfZOXIYSX IYû dQ¹ff ¦f¹ff 

WX`Ü þû ´fdSX¯ff¸f Àff¸f³fZ AfEÔ¦fZ, WXû ÀfIY°ff WX` CX³f¸fZÔ UöY 

»f¦fZ, »fZdIY³f A·fe ÀfZ þû ÀfÔIZY°f d¸f»f SXWXZ WX`Ô, CXÀfÀfZ ¸ffÔÓfe 

BÀf ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ RÔYÀf°fZ WXe ³fþSX Af SXWXZ WX`ÔÜ ¸fÔdQSX IZY ´fbþfSXe 

AVfûIY Óff ³fZ þfÔ¨f Q»f IYû f°ff¹ff dIY ¸fÔdQSX IZY d´fÔOX 

IYû IY·fe ²fû¹ff ³fWXeÔ þf°ff, ÀfbfWX-Vff¸f §fe »f¦ff¹ff þf°ff 

WX`Ü CX³fIZY ¸fb°ffdfIY dþÀf dQ³f ¸fb£¹f¸fÔÂfe AfE ±fZ CXÀf dQ³f 

¸fÔdQSX IZY ffWXSX ¸fMXIYf RYûOÞX IYf Af¹fûþ³f ·fe ±ff BÀfd»fE 

·feOÞX-·ffOÞX IYe UþWX ÀfZ Vff¸f IYû ÀffRY-ÀfRYfBÊ ·fe ³fWXeÔ 

WXbBÊ ±feÜ ´fbþfSXe AVfûIY Óff °ff»f NXûIY°fZ WXbE IYWX SXWXZ WX`Ô 

dIY WXSX °fSXWX IYe þfÔ¨f WXû þfEÜ ¹fWX ·fe dIY A¦fSX 



19

dfWXfSX Àfb³ff¸fe MXfBÊX¸Àf 

UZ ¦f»f°f WX`Ô °fû CX³WXZÔ RYfÔÀfe ´fSX ¨fPÞXf¹ff þf¹fZ AüSX A¦fSX 

ff°f ¸fZÔ Àf¨¨ffBÊ ³fWXeÔ WX` °fû ¦f»f°f ff°f IYWX³fZ Uf»fZ IYû 

Àfþf d¸f»fZÜ À±ff³fe¹f ¦fif¸fe¯fûÔ IYf ·fe IYWX³ff WX` dIY dþÀf 

¸fÔdQSX IYe ff°f ¸fb£¹f¸fÔÂfe CXNXf SXWXZ WX`Ô CXÀf¸fZÔ BÀf SXfÀ°fZ ÀfZ 

¦fbþSX³fZUf»fZ Qd»f°f-¸fWXfQd»f°f Ad²fIYfSXe d³f¹fd¸f°f Af°fZ WX`Ô 

AüSX IY·fe dIYÀfe IYû SXûIYf ³fWXeÔ ¦f¹ffÜ ¦ffÔU IZY »fû¦f ¹fWX 

·fe f°ff°fZ WX`Ô dIY CXÀf ¸fÔdQSX ¸fZÔ WXû³fZ Uf»fZ ·fþ³f ¸fZÔ þû 

d³f¹fd¸f°f PXû»f fþf³fZUf»ff WX`, UWX Qd»f°f ¨füNXe SXf¸f WXe 

WX`Ü 

EZÀf IYWX³fZUf»fZ Af dÀfRYÊ ´fbþfSXe ¹ff ¦fif¸fe¯f ³fWXeÔ WX`ÔÜ 

¸ffÔÓfe BÀf ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ Af ¨ffSXûÔ °fSXRY ÀfZ d§fSX°fZ ³fþSX Af 

SXWXZ WX`ÔÜ EIY °fSXRY CX³WXZÔ BÀf ¸fbïZ ´fSX A´f³fZ Q»f IYe AûSX 

ÀfZ IYûBÊ ÀfWX¹fû¦f ³fWXeÔ d¸f»f SXWXf °fû QcÀfSXe AûSX ·ffþ´ff IYû 

þ`ÀfZ f`NXZ-dfNXfE EIY ¸füIYf d¸f»f ¦f¹ff WX`Ü ´ffMXeÊ ³fZ°ff 

ÀfbVfe»f ¸fûQe IYWX°fZ WX`Ô dIY A¦fSX ¹fWX §fMX³ff ÀfWXe WX` AüSX 

ÀfeE¸f IZY þf³fZ IYe UþWX ÀfZ ¸fÔdQSX IYf VfbdðIYSX¯f WXbAf 

WX` °fû UZ BÀfIYe d³fÔQf IYSX°fZ WX`Ô »fZdIY³f A¦fSX ¹fWX ÀfWXe ³fWXeÔ 

WX` °fû dRYSX dþÀf ¸fÔÂfe ³fZ ¸fb£¹f¸fÔÂfe IYû ¹fWX Àfc¨f³ff Qe ,CXÀfZ 

fJfÊÀ°f IYSX³ff ¨ffdWXEÜ CX³fIYf IYWX³ff ±ff, A¦fSX ÀfeE¸f 

ÓfcNX fû»f SXWXZ WX`Ô °fû CX³f ´fSX AfBÊ´feÀfe IYe ²ffSXf 152 EIY 

IZY °fWX°f ¸ff¸f»ff QþÊ WXû³ff ¨ffdWXE dþÀfIZY °fWX°f ¦f`SX 

þ¸ff³f°fe UfSXÔMX AüSX °fe³f Àff»f IYe Àfþf IYf ´fifU²ff³f WX`Ü 

¸fûQe BÀf ¸fÀf»fZ ´fSX ÀfU¯fûÊÔ IZY fe¨f ´ffMXeÊ IYû AüSX ¸fþfc°f 

IYSX³fZ ¸fZÔ »f¦fZ WX`ÔÜ Àff±f WXe UZ BÀfZ d¸fd±f»ff B»ffIZY IYf 

A´f¸ff³f f°ffIYSX ÃfZÂf IYe SXfþ³fed°f IYû ·fe Àff²f »fZ³fZ IYe 

þb¦f°f »f¦ff¹fZ WXbE WX`ÔÜ 

ÀfbVfe»f ¸fûQe SXfþ³fed°f IYSX°fZ WX`Ô, BÀfd»fE ÀUf·ffdUIY WX` 

dIY UZ WXSX ¸fb¸fdIY³f ¸füIZY ÀfZ SXfþ³fed°fIY RYf¹fQf CXNXf³ff 

¨ffWXZÔ¦fZ AüSX UZ U`Àff WXe IYSX SXWXZ WX`ÔÜ »fZdIY³f BÀf ´fcSXZ ´fiIYSX¯f 

¸fZÔ ¹fWX ÀfUf»f ffSX-ffSX CXNX SXWXf WX` dIY AfdJSX ¸ffÔÓfe ³fZ 

EIY §fMX³ff IZY B°f³fZ dQ³fûÔ ffQ, UWX ·fe EIY ´fi¸fbJ Qd»f°f 

³fZ°ff IZY þ¹fÔ°fe Àf¸ffSXûWX ¸fZÔ A¨ff³fIY WXe ¹fWX ff°f WXUf ¸fZÔ 

¢¹fûÔ CXLf»f QeÜ þQ¹fc IZY ´fcUÊ ´ff¿fÊQ SXWXZ AüSX Af SXfþQ 

ÀfZ °ff»»fbIY SXJ³fZUf»fZ ³fZ°ff U »fZJIY ´fiZ¸f IbY¸ffSX ¸f¯fe 

IYWX°fZ WX`Ô, ¸ffÔÓfe EZÀfe ff°f IYSX SXWXZ WX`Ô dIY Àf¸fÓf ¸fZÔ WXe ³fWXeÔ 

Af SXWXfÜ ¸ff³f d»f¹ff dIY §fMX³ff ÀfWXe ·fe WXûÜ »fZdIY³f ¢¹ff 

IYûBÊ EÀf´fe, OXeEÀf´fe AfIYSX IYWXZ dIY CXÀfZ °fû EIY 

CX¨f¢IYZ ³fZ Afþ SXfÀ°fZ ¸fZÔ ´feMX dQ¹ff °fû ¢¹ff IYSXZÔÜ UZ Af¦fZ 

IYWX°fZ WX`Ô, ¸ffÔÓfe ¸fb£¹f¸fÔÂfe WX`ÔÜ A¦fSX BÀf ff°f IYe Àfc¨f³ff 

CX³WXZÔ EIY ¸ffWX ÀfZ ·fe Ad²fIY Àf¸f¹f ´fWX»fZ d¸f»fe ±fe °fû 

CX³WXûÔ³fZ °fbSXÔ°f WXe ¢¹fûÔ ³fWXeÔ BÀfIYe ´fbdá AüSX þfÔ¨f IYSXUfIYSX 

AÀ´fÈV¹f°ff d³fUfSX¯f IYf³fc³f IZY °fWX°f IZYÀf ³fWXeÔ dIY¹ffÜ EIY 

¸fb£¹f¸fÔÂfe B°f³fe CX¸¸feQ °fû IYe WXe þf°fe WX`Ü 

EZÀfZ ÀfUf»fûÔ IZY þUff ¸fZÔ ¸ffÔÓfe IYWX°fZ WX`Ô dIY UWX 

CX´f¨fb³ffU IYf Àf¸f¹f ±ff AüSX UZ EZÀff IYWX°fZ °fû Àff¸ffdþIY 

°f³ffU IYf J°fSXf WXû°ffÜ CX²fSX, ¸f¯fe IYWX°fZ WX`Ô, CXÀf dQ³f ·fe 

þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe ÀffUÊþd³fIY °füSX ´fSX ¹fWX ff°f EIY 

¸fWXfQd»f°f IYe °fSXWX f°ff SXWXZ ±fZ, þfdIY CX³WXZÔ WX¸fZVff ¹fWX 

¹ffQ SXJ³ff ¨ffdWXE dIY UZ dÀfRYÊ ¸fWXfQd»f°f ³fWXeÔ ´fiQZVf IZY 

¸fb£¹f¸fÔÂfe ·fe WX`Ô AüSX BÀf °fSXWX IYe ff°fZÔ, B°f³fZ dQ³fûÔ ffQ 

IYWXIYSX ·fe UZ Àff¸ffdþIY °f³ffU fPÞXf³fZ IYf WXe IYf¸f IYSXZÔ¦fZÜ 

CX³fIZY ¸fb°ffdfIY ÀfUf»f ¹fWX ·fe WX` dIY A¦fSX 

¸fWXfQd»f°fûÔ IZY Àff±f Afþ ·fe dfWXfSX ¸fZÔ EZÀff WXe Àfb»fcIY 

WXû°ff WX` °fû ¹fWX °fû ³fe°feVf IbY¸ffSX IZY VffÀf³fIYf»f ´fSX ·fe 

EIY ÀfUf»f WX`Ü UZ IYWX°fZ WX`Ô, BÀfd»fE dIY CX³fIZY 

VffÀf³fIYf»f ¸fZÔ ÀffÀfZ ª¹ffQf ¸fWXfQd»f°fûÔ IYe dÀ±fd°f WXe 

Àfb²ffSX³fZ AüSX CX³fIZY dUIYfÀf IYe ff°f IYWXe þf°fe WX` »fZdIY³f 

B°f³fZ Àff»fûÔ ¢¹ff dÀ±fd°f¹fûÔ ¸fZÔ IYûBÊ fQ»ffU ³fWXeÔ WXbAfÜ 

BÀf ffSXZ ¸fZÔ ff°f IYSX³fZ ´fSX WXf»f °fIY þQ¹fc IZY ´fi¸fbJ ³fZ°ff 

SXWXZ dVfUf³fÔQ d°fUfSXe IYWX°fZ WX`Ô, ¸ff¸f»ff Àf¸fÓf ¸fZÔ ³fWXeÔ Af 

SXWXfÜ ¢¹fûÔ ¸ffÔÓfe B°f³fZ dQ³fûÔ °fIY ¨fb´f SXWX³fZ IZY ffQ fû»fZ 

dþÀfIZY WXUf»fZ ÀfZ fû»fZ UWXe BÔIYfSX IYSX SXWXf WX`, CX³fIYe 

´ffMXeÊ IZY ³fZ°ff BÔIYfSX IYSX SXWXZ WX`ÔÜ d°fUfSXe IYWX°fZ WX`Ô dIY BÀf 

ff°f IYû ÀffUÊþd³fIY ¸fÔ¨f ÀfZ IYWXIYSX ¸ffÔÓfe A´f³fe ´ffMXeÊ 

IYe RYþeWX°f WXe IYSXUf SXWXZ WX`ÔÜ UZ þf³f°fZ WX`Ô dIY A¦fSX 

¸fWXfQd»f°fûÔ AüSX Qd»f°fûÔ IYf ³fZ°ff f³ff þfE °fû þQ¹fc- 

SXfþQ ¦fNXfÔ²f³f IZY d»fE CX³WXZÔ ³fþSXAÔQfþ IYSX³ff AfÀff³f 

³fWXeÔ WXû¦ffÜ ¸fÔdQSX ²fb»ffBÊ ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ¸ffÔÓfe Àf¨f fû»f SXWXZ WX`Ô 

dUUfQ IZY CXÀ°ffQ 

¸fb£¹f¸fÔÂfe f³f³fZ IZY ffQ ÀfZ WXe þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe IZY f¹ff³f d³fSXÔ°fSX°ff IZY Àff±f dUUfQ IYf dU¿f¹f f³f SXWXZ WXỒÜ IbYL 

»fû¦f IYWX°fZ WXỒ dIY CX³fIYe þff³f dRYÀf»f þf°fe WXǛ IbYL IYWX°fZ WXỒ dIY UZ ÀfSX»f ÀU·ffU Uf»fZ WXỒ BÀfd»fE df³ff ª¹ffQf 

Àfû¨fZ ¸f³f IYe ff°f IYWX OXf»f°fZ WXỒÜ IYBÊ ¹fWX ·fe ¸ff³f°fZ WXỒ dIY ¸ffÔÓfe, »ff»fc ´fiÀffQ IZY Àff±f ·fe fWXb°f dQ³fûÔ °fIY SXfþ³fed°f 

IYSX ¨fbIZY WXỒ BÀfd»fE þf³ffcÓfIYSX EZÀff IbYL IYWX°fZ SXWX°fZ WXỒ dþÀfÀfZ ÀfbdJÊ¹fûÔ ¸fZÔ f³fZ SXWXZÔÜ CX²fSX, IbYL SXfþ³fed°fIY 

dUãZ¿fIY ¸ffÔÓfe IZY f¹ff³fûÔ IYû Àf²fe WXbBÊ SXfþ³fed°fIY ¨ff»f IYe °fSXWX ·fe QZJ°fZ AüSX AfÔIY°fZ WXỒÜ 

¸ffÔÓfe BÀf ffSX ¸fÔdQSX ´fiIYSX¯f IYû »fZIYSX dUUfQ ¸fÔZ WXỒÜ ¸f²fbf³fe dþ»fZ IZY EIY ¸fÔdQSX ¸fÔZ CX³fIZY þf³fZ IZY ffQ ¸fÔdQSX IZY 

VfbdðIYSX¯f IYe ff°f §fMX³ff IZY OXZPÞX ¸ffWX ffQ f°ffIYSXÜ BÀfÀfZ IbYL dQ³f ´fWX»fZ UZ Qf³ff´fbSX ¸fÔZ EIY f¹ff³f QZIYSX ¨f¨ffÊ 

¸fZÔ AfE ±fZÜ ¸ffÔÓfe UWXfÔ ·fcd¸fWXe³fûÔ IZY fe¨f ±fZÜ Qd»f°fûÔ IZY ·fdU¿¹f IYe d¨fÔ°ff þ°ff°fZ WXbE UZ fû»f ´fOÞXZ, Af´f f¨¨fûÔ 

´fSX ²¹ff³f ³fWXeÔ QZ°fZ ¢¹fûÔdIY Af´f ³fVff IYSX°fZ WXỒÜ QføY ´fedþE, »fZdIY³f SXf°f ¸fZÔÜ ±fûOÞXf-±fûOÞXf, QUfBÊ þ`ÀffÜ Ad·f·ffUIY 

¹ff dWX°f`¿fe Uf»fZ AÔQfþ ¸fZÔ IYWXe ¦fBÊ CX³fIYe BÀf ff°f IYf Jcf ¸fþfIY CXOÞXfÜ BÀfÀfZ ´fWX»fZ UZ dfWXfSX SXfª¹f Jfôf³³f 

½¹fUÀff¹fe ÀfÔ§f IZY SXfª¹fÀ°fSXe¹f Àf¸¸fZ»f³f ¸fZÔ Ad°fd±f IZY °füSX ´fSX ´fWXbÔ¨fZ ±fZÜ UWXfÔ LûMXZ ½¹fUÀffd¹f¹fûÔ IYf ¸f³f fPÞXf³fZ IZY 

CX°ÀffWX ¸fZÔ IYWX fǸXZ dIY LûMXZ IYfSXûffSXe A¦fSX þ¸ffJûSXe IYSXIZY ¸ff»f fMXûSX°fZ WXỒ AüSX A´f³fZ f¨¨fûÔ IYû A¨LZ ÀIcY»f 

¸fZÔ ´fPÞXf°fZ WXỒ °fû ¹fWX ¨f»fZ¦ff AüSX EZÀff IYSX³fZUf»fZ ²f³¹fUfQ IZY ´ffÂf WXỒÜ Af¦fZ fû»fZ dIY QZVf IYû fOÞXZ IYfSXûffSXe A´f³fZ 

IYf»ffffþfSXe ÀfZ JûJ»ff IYSX SXWXZ WXỒÜ LûMXZ IYf»ffffþfSXe ´fûdNX¹ff ¸fL»fe IYe °fSXWX WXỒ þfdIY fOÞXZ Uf»fZ ¸f¦fSX¸f¨L 

WXỒÜ ¸ffÔÓfe IZY BÀf f¹ff³f ´fSX ·fe fUf»f IYMXfÜ BÀfÀfZ ´fWX»fZ ·fe UZ ¦fif¸fe¯f dUIYfÀf dU·ff¦f IZY EIY Af¹fûþ³f ¸fZÔ ¦fE 

±fZÜ UWXfÔ ·fiáf¨ffSX IYû dVfáf¨ffSX f°ff³fZ IZY RZYSX ¸fZÔ A´f³ff EIY ´fiÀfÔ¦f ·fe Àfb³ff ¦fEÜ CX³WXûÔ³fZ IYWXf dIY CX³fIZY ¸fÔÂfe SXWX°fZ 

WXbE CX³fIZY §fSX IYf dfþ»fe IYf df»f 25 WXþfSX IYf Af ¦f¹ff °fû fZMXZ ³fZ dfþ»fe dU·ff¦f ÀfZ ÀfZdMXÔ¦f IYSX CXÀfZ ´ffÔ¨f 

WXþfSX IYSXUfIYSX ¸ff¸f»ff d³ffMXf dQ¹ffÜ AüSX dRYSX »f¦fZ WXf±f ·fiáf¨ffSX ´fSX ¹fWX ·fe fû»f ¦fE dIY ³fe°feVf IbY¸ffSX IZY ³fZ°fÈ°U 

¸fZÔ fZVfIY dfWXfSX IYf dUIYfÀf WXbAf, »fZdIY³f ·fiáf¨ffSX ·fe fPÞXfÜ ¸ffÔÓfe ¹fWX Àff ÀfWXþ°ff ¸fZÔ IYWX°fZ þf°fZ WXỒ ¹ff IbYL 

Àfû¨fIYSX, ¹fWX CX³fIZY IYSXefe ·fe ³fWXeÔ f°ff ´ff°fZÜ EIY ffSX Qd»f°f ÀMXcOXZÔMX UZ»fRZY¹fSX IZY EIY Af¹fûþ³f ¸fZÔ ¦fE °fû UWXfÔ 

CX³WXûÔ³fZ þfd°f fÔ²f³f IYû °fûOÞXIYSX AÔ°fSXþf°fe¹f dUUfWX IYe A¨Le ff°fZÔ VfbøY IYeÔ AüSX dRYSX »f¦fZ WXf±f ¹fWX Àf»ffWX ·fe 

QZ Qe dIY Ad²fIY ÀfZ Ad²fIY þ³fÀfÔ£¹ff fPÞXfB, °f·fe ·f»ff WXû¦ffÜ BÀf ÀffIZY fe¨f þWXf³ffffQ IZY EIY Af¹fûþ³f ¸fZÔ 

dfþ»fe IYe ¸ffÔ¦f IYSX³fZUf»fûÔ IYû WXOÞXIYf°fZ WXbE CX³fIYf f¹ff³f °fû Jcf ¨f¨ffÊ ¸fZÔ SXWXf WXe ±ff dþÀf¸fZÔ CX³WXûÔ³fZ ¸ffÔ¦f 

IYSX³fZUf»fûÔ ÀfZ IYWXf ±ff dIY Af´f»fû¦f UûMX ³fWXeÔ QZ°fZ WXỒ, Af´fIZY UûMX ÀfZ ÀfeE¸f ³fWXeÔ f³fZ WXỒ, WX¸f A´f³fZ UûMX ÀfZ ¹fWXfÔ 

°fIY ´fWXbÔ¨fZ WXỒÜ þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe fû»f°fZ Àf¸f¹f Vff¹fQ ¹fWX ·fc»f þf°fZ WXỒ dIY UZ ´fiQZVf IZY ¸fb£¹f¸fÔÂfe WXû³fZ IZY Àff±f-Àff±f 

þQ¹fc IZY EIY AWX¸f ³fZ°ff ·fe WXỒ dþ³fIZY IYWXZ IYf AÀfSX ´ffMXeÊ AüSX ÀfSXIYfSX Qû³fûÔ ´fSX ´fOÞX°ff WXǛ UZ Àf¸f¹f-Àf¸f¹f ´fSX 

A´f³fe ´ffMXeÊ IYe SXfþ³fed°f IYû ´fi·ffdU°f IYSX³fZUf»fZ f¹ff³f ·fe QZIYSX ÀfbdJÊ¹fûÔ ¸fÔZ f³fZ SXWX°fZ WXỒÜ þf »ff»fc ´fiÀffQ IZY 

Àff±f ¸fWXf¦fNXfÔ²f³f f³f³fZ IYe ff°f ¨f»f WXe SXWXe ±fe dIY ¸ffÔÓfe ³fZ A´f³fe AûSX ÀfZ IYWX dQ¹ff ±ff dIY ¸fWXf¦fNXfÔ²f³f IZY 

³fZ°ff ³fe°feVf WXe WXûÔ¦fZÜ CX³fIZY BÀf f¹ff³f IZY ffQ IbYL dQ³f °fIY SXfþQ AüSX þQ¹fc ¸fZÔ UfIY¹fbð ·fe ¨f»ffÜ ³fe°feVf 

IbY¸ffSX þf ¸fWXf¦fNXfÔ²f³f f³ff³fZ ¸fZÔ DYþfÊ »f¦ffE WXbE ±fZ °fû CXÀf Àf¸f¹f ¸ffÔÓfe ³fZ ¹fWX ·fe IYWXf ±ff dIY »ff»fc ´fiÀffQ IZY 

dQ»f ¸fZÔ d´fLOÞXûÔ IZY d»fE WXe ÀffIbYL WX`, UZ Qd»f°fûÔ-¸fWXfQd»f°fûÔ IYû °fSXþeWX ³fWXeÔ QZ°fZÜ 

¹ff ÓfcNX A·fe °fû ÀffRY-ÀffRY ³fWXeÔ IYWXf þf ÀfIY°ffÜ BÀf 

ff°f ÀfZ ·fe BÔIYfSX ³fWXeÔ dIY¹ff þf ÀfIY°ff dIY dfWXfSX IZY IYBÊ 

dWXÀÀfûÔ ¸fZÔ Afþ ·fe Qd»f°fûÔ ÀfZ ALc°fûÔ IYe °fSXWX ½¹fUWXfSX 

dIY¹ff þf°ff WX` AüSX SXûþ¸fSXfÊ IZY þeU³f ¸fZÔ CX³WXZÔ ¸ff³fdÀfIY 

´fi°ffOÞX³ff IYf Àff¸f³ff ·fe IYSX³ff ´fOÞX°ff WX`Ü »fZdIY³f ¸ffÔÓfe 

A¦fSX QcÀfSXZ ÀfÔQ·fÊ ¸fZÔ, QcÀfSXZ ´fiÀfÔ¦f IZY Àff±f ¹fWX ff°f SXJ°fZ 

°fû ff°f B°f³fe Af¦fZ ³fWXeÔ fPÞX°feÜ ¹fWX ·fe Àf¨f WX` dIY Af 

Af¦fZ þfÔ¨f IZY ´fdSX¯ff¸f ¨ffWXZ þû AfEÔ, §fMX³ff IZY »f¦f·f¦f 

OXZPÞX ¸ffWX ffQ Àf³fÀf³fe IZY Àff±f, UWX ·fe dIYÀfe IZY þdSX¹fZ 

´fif~ þf³fIYfSXe IYf WXUf»ff QZIYSX ÀffUÊþd³fIY ¸fÔ¨f ´fSX EZÀfe 

ff°f IYWXIYSX CX³WXûÔ³fZ A´f³fe ´ffMXeÊ IYû ³f CX¦f»f³fZ-³fd³f¦f»f³fZUf»fe 

dÀ±fd°f ¸fZÔ »ff dQ¹ff WX`Ü Af ÀfUf»f Qû WX`ÔÜ 

´fWX»ff ¹fWX dIY ¢¹ff ¸ffÔÓfe B°f³fZ ³ffÀf¸fÓf ³fZ°ff WX`Ô dIY EZÀff 

IYWX³fZ IZY ´fWX»fZ CX³WXûÔ³fZ þSXf ·fe Àfû¨ff ³fWXeÔ WXû¦ff dIY BÀfIZY 

Af¦fZ-´feLZ PXZSXûÔ ÀfUf»f JOÞXZ WXûÔ¦fZÜ BÀfÀfZ ´ffMXeÊ IYe LdU 

IYû ·fe ³fbIYÀff³f WXû¦ff AüSX BÀfÀfZ EIY ³f¹fe fWXÀf IYf QüSX 

20 





dfWXfSX 

·fe VfbøY WXû¦ffÜ ¹ff dRYSX ¸ffÔÓfe ³fZ ÀffIbYL Àfû¨f-Àf¸fÓfIYSX 

¹fWX ff°f IYWXe WXû¦feÜ ¸ffÔÓfe IYû ³ffÀf¸fÓf ³fZ°ff ¸ff³f³fZ IYû 

Vff¹fQ WXe IYûBÊ °f`¹ffSX WXûÜ BÀfIYe UþWXZÔ ·fe WX`ÔÜ ¸ffÔÓfe 

d´fL»fZ °fe³f QVfIY ÀfZ Ad²fIY Àf¸f¹f ÀfZ dfWXfSX IYe SXfþ³fed°f 

¸fZÔ ÀfdIiY¹f WX`Ô AüSX A¨LZ AûWXQZ IZY Àff±f ·fe SXfþ³fed°f 

IYSX°fZ CX³WXZÔ EIY »fÔff Àf¸f¹f WXû ¦f¹ff WX`Ü ¹fcÔ ·fe SXfþ³fed°f ¸fZÔ 

UZ dfWXfSX IZY ´fcUÊ ¸fb£¹f¸fÔÂfe AüSX ²ffIYOÞX IcYMX³fed°fIY ³fZ°ff 

Àf°¹fZÔQi ³ffSXf¹f¯f dÀf³WXf IZY ¨fZ»fZ ¸ff³fZ þf°fZ WX`ÔÜ þ¦f³³ff±f 

d¸fßf IYû ·fe CX³fIYf ¦fbøY IYWXf þf°ff WX`Ü Àf°¹fZÔQi ³ffSXf¹f¯f 

dÀf³WXf AüSX þ¦f³³ff±f d¸fßf IYe SXfþ³fed°f IYû þf³f³fZUf»fZ 

þf³f°fZ WX`Ô dIY Qû³fûÔ Àf²fe WXbBÊ ¨ff»f ¨f»f³fZ ¸fZÔ CXÀ°ffQ ³fZ°ff 

SXWXZ WX`ÔÜ IYBÊ SXfþ³fed°fIY dUãZ¿fIYûÔ IZY ¸fb°ffdfIY BÀf d»fWXfþ 

ÀfZ QZJZÔ °fû ¸ffÔÓfe IYû IY·fe ·fe B°f³ff ³ffÀf¸fÓf ³fZ°ff ³fWXeÔ 

¸ff³ff þf ÀfIY°ff dIY UZ df³ff Àfû¨fZ IbYL ·fe fû»f QZÔÜ 

¸fÔdQSX VfbdðIYSX¯f ¸ff¸f»fZ IYe þfÔ¨f IZY ¨ffWXZ þû ³f°feþZ 

d³fIY»fÔZÜ ÀfÔ·fU WX` ¸ffÔÓfe ³fZ dIYÀfe IZY IYWXZ ´fSX WXe þû ff°f 

WXUf ¸fZÔ CXLf»fe WX`, UWX ÀfWXe ·fe Àffdf°f WXû þfEÜ °ff ·fe 

BÀf ¸ff¸f»fZ IYû »fZIYSX ¸ffÔÓfe ´fSX CXNXZ ÀfUf»f A´f³fe þ¦fWX 

SXWXZÔ¦fZÜ ÀffÀfZ ´fWX»ff ÀfUf»f dIY UZ B°f³fZ dQ³fûÔ °fIY UWX 

¨fb´´fe ¢¹fûÔ Àff²fZ SXWXZÜ A¦fSX CX³WXZÔ ÀffUÊþd³fIY °füSX ´fSX ¹fWX 

IYWX³ff WXe ±ff °fû ´fWX»fZ þfÔ¨f WXe ¢¹fûÔ ³fWXeÔ IYSXUf »feÜ 

CXÀfIZY ffQ BÀf ff°f IYû ÀffUÊþd³fIY °füSX ´fSX IYWX°fZÜ ¸ffÔÓfe 

IYû IYSXef ÀfZ þf³f³fZUf»fZ ¦f¹ff IZY EIY ´fÂfIYfSX f°ff°fZ WX`Ô, 

¸fÔdQSX ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ¢¹ff Àf¨¨ffBÊ WX`, ¸f`Ô ¹fWX °fû ³fWXeÔ IYWX 

ÀfIY°ff, »fZdIY³f ¹fWX °f¹f WX` dIY ¸ffÔÓfe þû fû»f°fZ WX`Ô fWXb°f 

I`Y»fIbY»fZMX IYSX fû»f°fZ WX`ÔÜ UZ Af¦fZ þûOÞX°fZ WX`Ô, ¸ffÔÓfe EIY 

Àff±f IYBÊ °fSXWX IYe SXfþ³fed°f Àff²f »fZ³fZ IYe þb¦f°f ¸fZÔ WX`ÔÜ 

dþÀf dQ³f UZ ¸fÔdQSX ´fiIYSX¯f ´fSX fû»fZ ±fZ, CXÀfe dQ³f CX³WXûÔ³fZ 

¹fWX ·fe IYWXf ±ff dIY UZ dÀfRYÊ 15 ´fid°fVf°f AfffQe IYf 

´fid°fd³fd²f°U IYSX³fZUf»fZ ³fZ°ff ³fWXeÔ WX`, fd»IY ¸fWXfQd»f°f IZY 

Àff±f Qd»f°fûÔ IYû d¸f»ffIYSX 23 ´fid°fVf°f IYe AfffQe WXû°fe 

WX` dfWXfSX ¸fZÔ AüSX A¦fSX ¹fWX EIYþbMX WXû þfE °fû dRYSX 

A¦f»ff ¸fb£¹f¸fÔÂfe BÀfe Àf¸fbQf¹f ÀfZ WXû¦ffÜ ¸ffÔÓfe IYû IYSXef 

ÀfZ þf³f³fZUf»fZ ¦f¹ff IZY BÀf ´fÂfIYfSX þ`Àfe ff°fZÔ WXe IbYL 

QcÀfSXZ þf³fIYfSX ·fe IYWX°fZ WX`ÔÜ ·ffþ´ff ³fZ°ff ÀfbVfe»f ¸fûQe 

¨fbMXIYe »fZ³fZ IZY AÔQfþ ¸fÔZ IYWX°fZ WX`Ô dIY ¸ffÔÓfe IYû ³fe°feVf 

IbY¸ffSX ³fZ SXûfûMX ÀfeE¸f f³ff¹ff ±ff, »fZdIY³f ¸ffÔÓfe JbQ WXe 

SXûfûMX IZY ¸ffCXÀf IYû Afg´fSXZMX IYSX³fZ »f¦fZ WX`ÔÜ ¸fûQe dU´fÃfe 

³fZ°ff WX`Ô, BÀfd»fE IYWXf þf ÀfIY°ff WX` dIY UZ ¨fbMXIYe »fZ SXWXZ 

WX`Ô ¹ff ¸fÔdQSX ¸ff¸f»fZ ÀfZ SXfþ³fed°fIY RYÀf»f IYfMX³fZ IYe 

IYûdVfVf IYSX SXWXZ WX`ÔÜ »fZdIY³f AüSX ·fe IYBÊ WX`Ô þû ¸ff³f°fZ WX`Ô 

dIY ¸fb£¹f¸fÔÂfe f³f³fZ IZY ffQ ÀfZ WXe ¸ffÔÓfe A´f³fe A»f¦f SXfWX 

f³ff SXWXZ WX`Ô AüSX ¸fÔdQSX ¸ff¸f»fZ IYû CXNXfIYSX CX³WXûÔ³fZ df³ff 

dIYÀfe IYe ´fSXUfWX IYSX°fZ WXbE Àfû¨f-Àf¸fÓfIYSX EIY ¨ff»f 

¨f»fe WX`Ü Àff±f-Àff±f! dUSXûd²f¹fûÔ IYf AfSXû´f WX` dIY ¸ffÔÓfe, 

³fe°feVf IbY¸ffSX IYe Lf¹ff ÀfZ ffWXSX d³fIY»f³fZ IYe IYûdVfVf ¸fZÔ 

WX`ÔÜ QSXAÀf»f ¸fÔdQSX ¸ff¸f»fZ IYû ·fû»ff ´ffÀfUf³f VffÀÂfe IZY 

³ff¸f ´fSX WXû³fZUf»fZ Af¹fûþ³f IZY dQ³f CXNXfIYSX AüSX CXÀfe 

dQ³f Qd»f°f-¸fWXfQd»f°fûÔ IYe ÀfÔ£¹ff IZY A³fbÀffSX SXfþ³fed°fIY 

°ffIY°f f°ffIYSX ¸ffÔÓfe A´f³fe ´ffMXeÊ IZY AÔQSX ·fe fWXb°f ÀfÔQZVf 

QZ³ff ¨ffWX°fZ ±fZÜ UZ A´f³fe AfIYfÔÃff ·fe f¹ffÔ IYSX SXWXZ ±fZÜ 

AÀf»f ¸fZÔ ¸ffÔÓfe dfWXfSX ¸fZÔ Qd»f°fûÔ-¸fWXfQd»f°fûÔ IZY ÀfUÊ¸ff³¹f 

³fZ°ff f³f³fZ AüSX CX³fIYe ÀfWXf³fb·fcd°f-Àf¸f±fÊ³f fMXûSXIYSX 

A´f³fe dÀ±fd°f IYû AüSX ¸fþfc°f IYSX³ff ¨ffWX°fZ WX`ÔÜ WXf»ffÔdIY 

dUãZ¿fIYûÔ IZY EIY U¦fÊ QcÀfSXe ff°f ·fe IYWX°ff WX`Ü CXÀfIZY 

¸fb°ffdfIY þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe ¹fWX þf³f°fZ WX`Ô dIY dU´fÃfe ´ffMXeÊ 

·ffþ´ff ³fZ WXfd»f¹ff U¿fûÊÔ ¸fZÔ ¸fWXfQd»f°fûÔ AüSX Qd»f°fûÔ IZY ¸f°fûÔ 

¸fZÔ ·fe ÀfÔZ²f¸ffSXe IYe WX` AüSX Af¦ff¸fe dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZÔ 

·fe UWX EZÀfe ÀfZÔ²f¸ffSXe IYSX³fZ IYe IYûdVfVf ¸fZÔ WX`Ü BÀfd»fE 

·ffþ´ff IYe IYûdVfVfûÔ IYû ³ffIYf¸f IYSX³fZ IZY d»fE CX³WXûÔ³fZ 

·ffU³ff°¸fIY SXfþ³fed°f IYe ¨ff»f ¨f»fe WX`Ü WXf»ffÔdIY EZÀff 

¸ff³f³fZUf»fZ dUãZ¿fIYûÔ IYf Àf¸fcWX ±fûOÞXf LûMXf WX`Ü CX°f³ff WXe 

LûMXf Àf¸fcWX, dþ°f³ff LûMXf Àf¸fcWX ¹fWX ¸ff³f°ff WX` dIY 

Af³fZUf»fZ dQ³fûÔ ¸fZÔ A¦fSX þQ¹fc-SXfþQ IYe AûSX ÀfZ ¸ffÔÓfe 

IYû ÀfeE¸f IYe °fSXWX ´fZVf ³fWXeÔ dIY¹ff ¦f¹ff °fû UZ Qd»f°fûÔ- 

¸fWXfQd»f°fûÔ IZY fOÞXZ ³fZ°ff IZY °füSX ´fSX JbQ IYû À±ffd´f°f IYSX 

IY·fe ·fe ´ff»ff fQ»f³fZ IYf JZ»f IYSX ÀfIY°fZ WX`Ô AüSX QbV¸f³f 

IZY Àff±f QûÀ°fe IYf WXf±f fPÞXf ÀfIY°fZ WX`ÔÜ 

¸fÔdQSX ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ¸ffÔÓfe ³fZ B°f³fZ dQ³fûÔ ffQ ¢¹ff Àfû¨fIYSX 

f¹ff³f dQ¹ff AüSX BÀfÀfZ UZ ¢¹ff ¸fIYÀfQ Àff²f³ff ¨ffWX°fZ WX`Ô, 

¹fWX UWXe f°ff ÀfIY°fZ WX`Ü WXfÔ, ¹fWX ÀffRY WX` dIY CX³WXûÔ³fZ 

AfWX°f-¸f¸ffÊWX°f WXûIYSX f¹ff³f ³fWXeÔ dQ¹ff WX`Ü A¦fSX AfWX¸f- 

¸f¸ffÊWX°f WXû³fZ Uf»fe ff°f WXû°fe °fû UZ B°f³fZ dQ³fûÔ °fIY ¨fb´f 

³fWXeÔ SXWX°fZÜ ¸fÔdQSX ´fiIYSX¯f IYû LûOÞX ·fe QZÔ °fû ¸ffÔÓfe 

VfbøYAf°f ÀfZ WXe ¸fWXfQd»f°fûÔ U Qd»f°fûÔ IZY ¸fÀf»fZ ´fSX A´f³ff 

A»f¦f ÀMX`ÔOX SXJIYSX JbQ IYû ¸fWXfQd»f°fûÔ IZY ÀfUÊ¸ff³¹f AüSX 

fOÞXZ ³fZ°ff IZY °füSX ´fSX À±ffd´f°f IYSX³fZ IYe ´fidIiY¹ff ¸fZÔ »f¦fZ WXbE 

³fZ°ff IYe °fSXWX dQJ°fZ SXWXZ WX`ÔÜ þf UZ ¸fb£¹f¸fÔÂfe f³fZ ±fZ °fû 

IYBÊ Àf¸ffSXûWXûÔ-Àf·ffAûÔ ¸fZÔ ¹fWX IYWXf IYSX°fZ ±fZ dIY dfWXfSX ¸fZÔ 

ÀfUfÊÔ¦fe¯f dUIYfÀf WXbAf WX`, fWXb°f IbYL WXbAf WX` »fZdIY³f 

¸fWXfQd»f°f Àf¸fbQf¹f IYf CXÀf °fSXWX ÀfZ dUIYfÀf ³fWXeÔ WXbAf WX`, 

UWX IYSXZÔ¦fZÜ EZÀff IYWXIYIYSX ¸ffÔÓfe ³fe°feVf IbY¸ffSX IZY ÀffÀfZ 

fOÞXZ EþZÔOXZ AüSX CX´f»fd²f¦ff³f ´fSX WXe ´fiWXfSX IYSX°fZ SXWXZ WX`ÔÜ 

IbYL Àf¸f¹f ´fWX»fZ ÀfZ ff°f¨fe°f ¸fZÔ WXe þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe ³fZ 

IYBÊ EZÀfe ff°fZÔ IYWXe ±fe dþ³fÀfZ ÀffRY ÀfÔIZY°f d¸f»fZ ±fZ dIY 

UZ Qd»f°fûÔ U ¸fWXfQd»f°fûÔ IZY fOÞXZ ³fZ°ff IZY °füSX ´fSX À±ffd´f°f 

WXûIYSX Af¦fZ ÀfØff AüSX VffÀf³f IYe SXfþ³fed°f IYû Àff²f³fZ IYe 

³f¹fe þb¦f°f ¸fZÔ WX`ÔÜ EIY ff°f¨fe°f ¸fZÔ ¸ffÔÓfe ³fZ IYWXf ±ff dIY 

EÀfÀfe/EÀfMXe LfÂfûÔ IZY d»fE þû AfUfÀfe¹f dUôf»f¹f WX`Ô, 

CXÀfIYe dÀ±fd°f fWXb°f Q¹f³fe¹f WX`, fWXb°f WXe JSXff WXf»f WX` 

AüSX ÀfÔ£¹ff ·fe fWXb°f IY¸f WX`Ü ¹fWX IYf¸f WXû WXe ³fWXeÔ ÀfIYf 

WX`, UZ ´fWX»fZ IYSXZÔ¦fZÜ CX³WXûÔ³fZ ¹fWX ·fe IYWXf ±ff dIY ¹fWX ´fcSXf 

dfWXfSX AüSX ´fcSXf QZVf þf³f°ff WX` dIY þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe dþÀf 

Q»f ¸fZÔ SXWX°ff WX`, ¸fWXfQd»f°f CX²fSX WXe UûMX IYSX°fZ WX`ÔÜ þf 

þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe IYfÔ¦fiZÀf ¸fZÔ ±ff °fû ¸fWXfQd»f°f IYfÔ¦fiZÀf IYû 

UûMX IYSX°fZ ±fZ, þf ¸ffÔÓfe SXfþQ ¸fZÔ Af¹ff °fû ¸fWXfQd»f°f 

SXfþQ IZY Àff±f WXbE AüSX Af þQ¹fc IZY ´ffÀf ¸ffÔÓfe WX` °ff 

¸fWXfQd»f°f df³ff B²fSX-CX²fSX ¦f¹fZ þQ¹fc IZY Àff±f BaXMX`¢MX WX`ÔÜ 

¸fZÔ ¸ffÔÓfe ³fZ ¹fWX ·fe IYWXf ±ff dIY þû þfd°f þQ¹fc IZY Àff±f 

BaXMX`¢MX WX`, CXÀf Q»f IYf ³fZ°ff Af ´fiQZVf IYf ¸fbdJ¹ff WX` AüSX 

IYf¸f WXû SXWXf WX` °fû dfWXfSX ¸fZÔ Af¦fZ dIYÀfIZY ³fZ°fÈ°U ¸fZÔ ¨fb³ffU 

WXû¦ff, BÀf ´fSX ·fe UöY Af³fZ ´fSX Àfû¨f³ff ´fOÞXZ¦ff AüSX °f·fe 

QZJf þfE¦ffÜ ff°f¨fe°f ¸fZÔ IYBÊ EZÀfe ff°fZÔ IYWXIYSX ¸ffÔÓfe 

IbYL AüSX ÀfÔIZY°f QZ SXWXZ ±fZ dþÀfIYe EIY ´fSXfIYfâf A·fe 

¸fÔdQSX Uf»fZ ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ dQJ SXWXe WX`, þf UZ EIY ´fbSXf³fe 

§fMX³ff IYû fOÞXZ Àf¸ffSXûWX ¸fZÔ CXd¨f°f AUÀfSX QZJIYSX WXUf ¸fÔZ 

CXLf»f QZ°fZ WX`ÔÜ BÀfIZY ´fWX»fZ d´fL»fZ ¸ffWX þWXf³ffffQ ¸fZÔ ·fe 

CX³WXûÔ³fZ EZÀff WXe IbYL dIY¹ff ±ffÜ UZ EIY fOÞXZ d´fLOÞXZ ³fZ°ff 

IZY þ¹fÔ°fe Àf¸ffSXûWX ¸fZÔ ¦fE ±fZÜ UWXfÔ »fû¦fûÔ ³fZ °fd£°f¹fûÔ IZY 

Àff±f dfþ»fe IYe ¸ffÔ¦f IYe AüSX ³ffSXf »f¦ff¹ff dIY dfþ»fe 

³fWXeÔ °fû UûMX ³fWXe °fû ¸ffÔÓfe ¸fÔ¨f ÀfZ WXe ·fOÞXIY°fZ WXE fû»f 

´fOÞXZ ±fZ dIY °f£°fe ³fWXeÔ dQJfBE, Af´f»fû¦fûÔ IZY UûMX ÀfZ WX¸f 

¸fb£¹f¸fÔÂfe IZY ´fQ °fIY ³fWXeÔ ´fWXbÔ¨fZ WX`ÔÜ °ff ·fe fUf»f ¸f¨ff 

±ff »fZdIY³f ¸ffÔÓfe ³fZ ¨fb´´fe Àff²f »fe ±feÜ 

¸ffÔÓfe IYû IYSXef ÀfZ þf³f³fZUf»fZ EIY Ad²fIYfSXe IYWX°fZ WX`Ô, 

UZ IbYL ·fe A³ff¹ffÀf ¹ff Aü¨fIY ³fWXeÔ fû»f SXWXZÜ Àff Af¦fZ 

IYe SXfþ³fed°f IYû ²¹ff³f ¸fZÔ SXJIYSX IYWX SXWXZ WX`ÔÜ UZ þf³f°fZ 

WX`Ô dIY A¦fSX ¸fWXfQd»f°fûÔ AüSX Qd»f°fûÔ IYf ³fZ°ff f³ff þfE 

°fû þQ¹fc-SXfþQ ¦fNXfÔ²f³f IZY d»fE AfÀff³f ³fWXeÔ WXû¦ff dIY 

CX³WXZÔ ³fþSXAÔQfþ IYSX dRYSX ³fe°feVf IbY¸ffSX ¹ff dIYÀfe AüSX 

IZY ³ff¸f ´fSX ¨fb³ffU »fOÞX³fZ IYe ff°f dQ»fZZSXe IZY Àff±f IYWX 

ÀfIZYÜ AüSX A¦fSX EZÀff WXû°ff ·fe WX` °fû ¸ffÔÓfe BÀf IYûdVfVf 

¸fZÔ ·fe WX`Ô dIY UZ JbQ IYû 23 ´fid°fVf°f ¸f°fQf°ff Àf¸fcWX IZY 

EIY EZÀfZ ³fZ°ff IZY °füSX ´fSX À±ffd´f°f IYSX QZÔ dþÀfIYe CXÀf 

Àf¸fbQf¹f ´fSX ÀffÀfZ ª¹ffQf ´fIYOÞX WXû °ffdIY dIYÀfe QcÀfSXZ Q»f 

IZY Àff±f þf³fZ ´fSX ·fe Ad²fIY ÀfZ Ad²fIY °fUªþû d¸f»fZÜ 

ÀfÔ·fU WX`, ¸ffÔÓfe ¹fWX Àff ff°fZÔ Àfû¨fIYSX WXe EZÀff IYSX SXWXZ 

WXûÔÜ ¹fWX ·fe ÀfÔ·fU WX` dIY EZÀff ³f WXû AüSX UZ þeU³f IZY 

A³fb·fU ÀfZ CX´fþe IYOÞXUe Àf¨¨ffB¹fûÔ IYû Àff¸f³fZ f¹ffÔ 

IYSX³fZUf»fZ ÀfWXþ ½¹fdöY IZY °füSX ´fSX ÀffSXe ff°fZÔ IYSX SXWXZ WXûÔÜ 

Qû³fûÔ ¸fZÔ ÀfZ þû ·fe ÀfWXe WXû »fZdIY³f BÀfÀfZ CX³fIYe ´ffMXeÊ þQ¹fc 

IYe ffSX-ffSX RYþeWX°f WXû SXWXe WX`Ü WXf»ffÔdIY dRY»fWXf»f 

þQ¹fc AüSX ³fe°feVf IbY¸ffSX IZY ´ffÀf EZÀff IYûBÊ SXfÀ°ff ·fe ³fWXeÔ 

dIY UZ ¸ffÔÓfe IYû ·fe ÀffUÊþd³fIY ¸fÔ¨f ÀfZ Àf»ffWX QZIYSX 

Àf¸fÓff ÀfIZYÔÜ BÀfIZY A»f¦f J°fSXZ WX`ÔÜ ¸fÔdQSX ¸ff¸f»fZ IYû 

CXNXfIYSX A´f³fZ WXe Q»f ¸fZÔ »f¦f·f¦f AIZY»fZ ´fOÞX ¨fbIZY ¸ffÔÓfe 

IYû Àf¸f±fÊ³f QZ³fZ IZY d»fE ·fe IbYL »fû¦f Àff¸f³fZ Af SXWXZ WX`ÔÜ 

SXfþQ IZY EIY ³fZ°ff, QSX·fÔ¦ff IZY dþ»ff²¹fÃf RbY»fWXÀf³f 

AÔÀffSXe ³fZ A´f³fe AûSX ÀfZ IYûdVfVf IYe dIY UZ ¸fÔdQSX ¸fZÔ 

þfÔ¨f IYSX³fZ ¦fBÊ MXe¸f IZY Àff¸f³fZ A´f³fe ff°f SXJÔZÜ UZ þfÔ¨f 

MXe¸f IZY ´ffÀf ´fWXbÔ¨fIYSX ¹fWX IYWX³fZ »f¦fZ dIY ´ffÀf IZY 

¸fWXfQd»f°f ¦ffÔU IZY »fû¦fûÔ IZY f¹ff³f ·fe d»f¹fZ þfEÔÜ »fZdIY³f 

¦ffÔUUf»fûÔ ³fZ AÔÀffSXe IYf dUSXû²f dIY¹ff °fû UZ Uf´fÀf ¨f»fZ 

¦fEÜ dfWXfSX ÀfSXIYfSX IZY EIY ¸fÔÂfe ·fe¸f dÀfÔWX ³fZ ·fe ¹fWX 

IYWXIYSX ·fe ¸fb£¹f¸fÔÂfe IYû Àf¸f±fÊ³f QZ³fZ IYe IYûdVfVf IYe WX` 

dIY EZÀff IYBÊ þ¦fWXûÔ ´fSX WXû°ff WX`Ü ¹fWX ff°f Àf¨f WX`Ü 

dfWXfSX ¸fZÔ fWXb°f þ¦fWX A·fe EZÀff WXû°ff WX`Ü ¸fWXfQd»f°f- 

Qd»f°f ¢¹ff QcÀfSXZ IYBÊ Àf¸fbQf¹fûÔ IZY Àff±f Àff¸ffdþIY À°fSX 

´fSX ALc°f þ`Àff ½¹fUWXfSX WXû°ff WX`Ü Qd»f°fûÔ ´fSX A°¹ff¨ffSX 

IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ dfWXfSX QZVf IZY A¦fi¯fe SXfª¹fûÔ ¸fZÔ ·fe Vffd¸f»f 

WX`Ü »fZdIY³f ¹fWXfÔ ÀfUf»f QcÀfSXf WX`Ü ¹fWXfÔ ÀfUf»f EIY 

¸fWXfQd»f°f IZY Àff±f-Àff±f EIY ¸fb£¹f¸fÔÂfe IZY f¹ff³f IYf WX`, 

þû EIY §fMX³ff WXû³fZ ´fSX OXZPÞX ¸ffWX ffQ fOÞXZ Àf¸ffSXûWX ¸fZÔ 

A´f³fe ff°f SXJ°ff WX`Ü UWX ·fe IYWXfÀfb³fe IYf WXUf»ff QZIYSX 

AüSX CXÀfIZY ffQ CXÀf ff°f IZY Àf¸f±fÊ³f ¸fZÔ NXûÀf °f±¹f ³fWXeÔ 

þbMX ´ff°ffÜ 



21

SXfáÑXe¹f 

dUdWX´f IZY 50 U¿fÊ 


CX¦fi dWXÔQb°U IYf ²f¸fÊ ÀfÔIYMX 

ÀU¯fÊ þ¹fÔ°fe U¿fÊ IZY CXîfMX³f Àf¸ffSXûWX ¸fZÔ ¸fûWX³f ·ff¦fU°f 

AüSX dUdWX´f ³fZ°ff AüSX ÀfÔ°f ¹fWX UfIY¹ff 8 dÀf°fÔfSX, 2012 

IYf WX`Ü ²f¸ffÊÔ°fSX¯f IZY dJ»ffRY A´f³fe þûSXQfSX ¸fbdWX¸f IZY 

d»fE ´fWX¨ff³f f³ff³fZ Uf»fZ CXØfSX ´fiQZVf IZY ¦fûSXJ´fbSX ¸fZÔ 

¦fûSXÃf ´feNX IZY ¸fWXÔ°f AU`ô³ff±f ´fSX ´feNX IYe AûSX ÀfZ 

´fiIYfdVf°f ´fbÀ°fIY IYf dU¸fû¨f³f Àf¸ffSXûWXÜ BÀfe ¸fÔ¨f ÀfZ 

dUV½f dWXÔQc ´fdSX¿fQ dUdWX´f IZY Vfe¿fÊ ³fZ°ff AVfûIY dÀfÔWX»f ³fZ 

dMX´´f¯fe IYe, dþÀf¸fZÔ A°fe°f IYf QQÊ ±ff °fû ·fdU¿¹f IYe 

CX¸¸feQ ·feÜ CX³WXûÔ³fZ IYWXf ±ff, feþZ´fe ³fZ 1990-91 

Uf»fe U`¨ffdSXIY SXfWX LûOÞX Qe ±fe, A¦fSX ´ffMXeÊ Uf´fÀf CXÀfe 

SXfWX ´fSX QÈPÞX°ff IZY Àff±f JOÞXe WXûIYSX ¨f»fZ °fû UWX »fûIYÀf·ff 

¸fZÔ 300 ÀfeMXZÔ þe°f ÀfIY°fe WX`, feþZ´fe AüSX ÀfÔ§f ´fdSXUfSX 

³fZ ¦fNXfÔ²f³f ÀfWX¹fûd¦f¹fûÔ IYe ´fSXUfWX dIYE f¦f`SX ³fSXZÔQi ¸fûQe 

´fSX QfÔU »f¦ff¹ff AüSX Bd°fWXfÀf ·fe SX¨ffÜ ´fSX ÀfÔ¹fû¦f WXe WX` 

dIY dUdWX´f A´f³fZ AdÀ°f°U IZY 50UZÔ U¿fÊ ¸fZÔ QbdU²ff ¸fZÔ WX`Ü 

UWX °f¹f ³fWXeÔ IYSX ´ff SXWXe WX` dIY CXÀfIZY Àf´f³fûÔ IYe ÀfSXIYfSX 

CXÀfIZY EþZÔOXZ IYû »ff¦fc IYSXZ¦fe ¹ff ³fWXeÔÜ ¹fWX QbdU²ff fZþf 

³fWXeÔ WX`Ü d´fL»fZ Àff»f IbYÔ·f ¸fZÔ dUdWX´f IYe ²f¸fÊ ÀfÔÀfQ ¸fZÔ WXe 

ÀffÀfZ ´fWX»fZ ³fSXZÔQi ¸fûQe IYû feþZ´fe IYf ´fi²ff³f¸fÔÂfe ´fi°¹ffVfe 

f³ff³fZ IYe ¸fbdWX¸f ¨f»ffBÊ ¦fBÊ ±fe, WXf»ffÔdIY ¸fûQe CXÀf¸fZÔ 

¸füþcQ ³fWXeÔ ±fZÜ »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU ¸fZÔ ·f»fZ WXe A´fi°¹ffdVf°f 

ÀffÔ´fiQfd¹fIY ²fibUeIYSX¯f QZJf ¦f¹ff, »fZdIY³f BÀfZ ¸fûQe AüSX 

d½fIYfÀf IYf Àf¸f±fÊ³f ¸ff³ff ¦f¹ffÜ WXf»f WXe ¸fZÔ WXbE CX´f¨fb³ffU 

IZY ³f°feþûÔ ³fZ ¸ff³fû BÀfIYe QûffSXf ´fbdá IYSX Qe AüSX Af 

50UeÔ U¿fÊ¦ffÔNX IZY AUÀfSX ´fSX dWXÔQc ùQ¹f Àf¸fifMX ¸fûQe IYe 

AûSX ÀfZ dIYÀfe °fSXWX IYf Vfb·fIYf¸f³ff ÀfÔQZVf ³f d¸f»f³ff, ³f 

WXe CXÀfIZY ³fZ°ffAûÔ IZY Àff±f ¸fb»ffIYf°f BÀf ff°f IYe AûSX 

BVffSXf IYSX SXWXe WX` dIY ¸fûQe IZY ³fZ°fÈ°UUf»fe E³fOXeE 

ÀfSXIYfSX dUdWX´f IZY d»fE fWXb°f Àffþ¦ffSX ³fWXeÔ WXû³fZ Uf»feÜ 

U`ÀfZ ·fe, dUdWX´f IZY AfÔQû»f³fûÔ IYû ¦f`SX-feþZ´fe VffÀf³fIYf»f 

¸fZÔ WXe ²ffSX d¸f»fe WX`Ü »fZdIY³f CXÀf³fZ ³fBÊ ÀfSXIYfSX ÀfZ CX¸¸feQ 

³fWXeÔ LûOÞXe WX`Ü þ`Àff dIY CXÀfIZY AÔ°fSXSXf¿MÑXe¹f 

¸fWXfÀfd¨fU ¨fÔ´f°f SXf¹f ÀfZ IYWX°fZ WX`Ô, »fafZ Àf¸f¹f ffQ QZVf ¸fZÔ 

³fE PXÔ¦f IYe ÀfSXIYfSX f³fe WX`, dþÀfIYf ´fi²ff³f¸fÔÂfe AfþfQe 

IZY ffQ ´f`Qf WXbAf Vf£Àf WX` AüSX CXÀfIYe Àfû¨f UWXe WX`, þû 

WX¸f ¨ffWX°fZ WX`ÔÜ 

¸fûQe IYf Àff±f: ¸fþfcSXe ¹ff SX¯f³fed°f 

dUdWX´f ³fZ°ffAûÔ IYe QbdU²ff ¹fWX WX` dIY UZ ¸fûQe ÀfSXIYfSX ÀfZ 

A´f³fZ ¸fbïûÔ ´fSX dRY»fWXf»f ff°f IYSX³fZ ÀfZ ´fSXWXZþ IYSX SXWXZ WX`ÔÜ 

CX³fIYf IYWX³ff WX` dIY BÀf UöY ÀfÔ¦fNX³f IYf RYûIYÀf dÀfRYÊ 

Àf¸ffþ IYû þf¦føYIY f³ff³ff WX` BÀfd»fE UZ A´f³fe DYþfÊ 

IYû ffÔMX³ff ³fWXeÔ ¨ffWX°fZÜ ÀfcÂfûÔ IZY ¸fb°ffdfIY, ÀfÔ§f ´fdSXUfSX 

Qû Àff»f °fIY dIYÀfe ·fe dUUfQfÀ´fQ ¸fbïZ ´fSX ¸fûQe ÀfSXIYfSX 

IYû CX»fÓf³fZ IZY ¸fcOX ¸fZÔ ³fWXeÔ WX`Ü QcÀfSXe °fSXRY ¸fûQe ·fe 

dUdWX´f IYû ª¹ffQf °fUªþû QZ³fZ IZY ¸fcOX ¸fZÔ ³fWXeÔ dQJ°fZÜ 

ÀfSXIYfSX f³f³fZ IZY ¨ffSX ¸ffWX ffQ ·fe CX³WXûÔ³fZ dIYÀfe dUdWX´f 

WX¸f SXfþ³f`d°fIY ¹ff ½¹fdöY dUVfZ¿f 

ÀfZ þbOÞXZ ÀfUf»fûÔ IYf þUff ³fWXeÔ 

QZ°fZÜ B³f ÀfUf»fûÔ IYf dUdWX´f ÀfZ 

IYûBÊ ¸f°f»ff ³fWXeÔ WX`Ü dUdWX´f 

WX¸fZVff ÀfZ ¸fÔdQSX, ¦fûSXÃff, 

²f¸ffÊÔ°fSX¯f þ`ÀfZ ¸fbïûÔ ´fSX AfIiYf¸fIY 

SX¯f³fed°f A´f³ff°fe SXWXe WX`, þfdIY 

ÀfÔ§f ÀffÔÀIÈYd°fIY SXf¿MÑXUfQ IYf 

»fffQf AûPÞX dWXÔQb°U IYe ´fdSX·ff¿ff 

¦fPÞX°ff SXWXf WX` 

³fZ°ff ÀfZ ¸fb»ffIYf°f ³fWXeÔ IYe WX`Ü dUdWX´f IZY EIY UdSXâ ³fZ°ff 

IYf IYWX³ff WX` dIY A¦fSX ¸fûQe ³fZ ÀfÔ§f IZY ³fZ°ffAûÔ ÀfZ 

¸fb»ffIYf°f IYe AüSX dUdWX´f ÀfZ ³fWXeÔ °fû ¹fWX ²¹ff³f QZ³ff WXû¦ff 

dIY ÀfÔ§f d´f°fÈ ÀfÔ¦fNX³f WX` þfdIY dUdWX´f AüSX feþZ´fe IYf 

dSXV°ff ·ffBÊ-·ffBÊ IYf WX`Ü UZ ÀfÔ§f IYe SX¯f³fed°f IYf Jb»ffÀff 

IYSX°fZ WX`Ô, ÀfÔ§f ³fZ Àf·fe Ad¦fi¸f ÀfÔ¦fNX³fûÔ IYû ÀffRY IYWX dQ¹ff 

WX` dIY ¨füJMX IZY ·fe°fSX ¸füþcQf ÀfÔU`²ffd³fIY Qf¹fSXZ ¸fZÔ WXe 

Àf¸ff²ff³f WXû¦ff, BÀfd»fE SXf¸f ¸fÔdQSX ¸fbïZ ´fSX AfIiYf¸fIY°ff 

dQJf³fZ IYe þøYSX°f ³fWXeÔ WX`Ü 

dUdWX´f IZY EIY UdSXâ ¸fûQe Àf¸f±fÊIY ³fZ°ff IZY ¸fb°ffdfIY, 

dUdWX´f IYû EWXÀffÀf WX` dIY ÀfÔÀfQ IZY CX¨¨f ÀfQ³f SXfª¹fÀf·ff 

IYf AÔIY¦fd¯f°f ¸fûQe ÀfSXIYfSX IZY ´fÃf ¸fZÔ ³fWXeÔ WX`Ü BÀfd»fE 

A¦f»fZ Qû Àff»f °fIY dU²ff³fÀf·ff IZY ¨fb³ffUûÔ ¸fZÔ feþZ´fe IYû 

¸fþfc°f f³ff³fZ IYe IYûdVfVf WXû¦feÜ »fZdIY³f »fûIYÀf·ff 

¨fb³ffU ´fi¨ffSX IZY Àf¸f¹f þf ¸fûQe ³fZ QZUf»f¹f ÀfZ ´fWX»fZ 

22 





SXfáÑXe¹f 

Vfü¨ff»f¹f IYe ff°f IYWXe ±fe, °ff °fû¦fdOX¹f×f ³fZ dUSXû²f IYSX°fZ 

WXbE CX³fÀfZ ¸ffRYe IYe ¸ffÔ¦f IYe ±feÜ 

CX¦fi ¹ff ³fSX¸f dWXÔQb°U 

feþZ´fe AüSX AfSXEÀfEÀf ¸fZÔ ´fePÞXe¦f°f fQ»ffU IYe °fÀUeSX 

´fcSXe °fSXWX ÀfZ ÀffRY WXû ¨fbIYe WX`, »fZdIY³f dUdWX´f ¸fZÔ U¨fÊÀU 

IYe þÔ¦f BÀf IYQSX WXfUe WX` dIY EIY JZ¸ff WX¸fZVff ¸fûQe IZY 

Àff±f JOÞXf dQJ°ff WX` °fû °fû¦fdOX¹f×f JZ¸ff ¸fûQe IYf IY˜SX 

dUSXû²fe ¸ff³ff þf°ff WX`Ü WXf»ffÔdIY BÀf JZ¸ffffþe IYe UþWX 

ÀfZ WXe dÀfÔWX»f UdSXâ ¸ff¦fÊQVfÊIY IYe ·fcd¸fIYf ¸fZÔ d³f¹fÔÂf¯f 

f³ffE WXbE WX`ÔÜ ¸fûQe Àf¸f±fÊIY ¸ff³fZ þf³fZ Uf»fZ AüSX WXf»f 

°fIY dUdWX´f IZY SXf¿MÑXe¹f ´fiUöYf EUÔ fþSXÔ¦f Q»f IZY ´fcUÊ 

ÀfÔ¹fûþIY ´fiIYfVf Vf¸ffÊ IYWX°fZ WX`Ô, ½fÐ¹fdöY¹fûÔ-½¹fdöY¹fûÔ IZY 

fe¨f ¸f°f·fZQ WXû ÀfIY°fZ WX`Ô, »fZdIY³f ÀfÔ¦fNX³f IZY øY´f ¸fZÔ 

dUdWX´f ÀfZ IYûBÊ QcSXe ³fWXeÔ WX`Ü °fû¦fdOX¹f×f AüSX ¸fûQe IZY IYMXb 

dSXV°fZ ÀffUÊþd³fIY WX`Ô, EZÀfZ ¸fZÔ ¸fûQe Àf¸f±fÊIY ¦fbMX A´f³ff 

fZWX°fSX ·fdU¿¹f QZJ SXWXf WX`Ü ¨fÔ´f°f SXf¹f AüSX °fû¦fdOX¹f×f IZY 

Àff±f ÀfÔ¦fNX³f ¸fWXf¸fÔÂfe dQ³fZVf ¨fÔQi IYf ³ff¸f ·fe ¦fbMXûÔ IZY 

øY´f ¸fZÔ d»f¹ff þf°ff WX`Ü EIY UdSXâ ³fZ°ff IYe dMX´´f¯fe WX`, 

AVfûIY dÀfÔWX»f IZY ffQ dUdWX´f ¸fZÔ þfSXQÀ°f U¨fÊÀU IYe 

»fOÞXfBÊ Àf°fWX ´fSX dQJZ¦feÜ WXf»ffÔdIY EIY ÀfUf»f ´fSX 

°fû¦fdOX¹f×f IYWX°fZ WX`Ô, WX¸f SXfþ³f`d°fIY ¹ff ½¹fdöY dUVfZ¿f ÀfZ 

þbOÞXZ ÀfUf»fûÔ IYf þUff ³fWXeÔ QZ°fZÜ B³f ÀfUf»fûÔ IYf dUdWX´f 

ÀfZ IYûBÊ ¸f°f»ff ³fWXeÔ WX`Ü dUdWX´f WX¸fZVff ÀfZ ¸fÔdQSX, ¦fûSXÃff, 

²f¸ffÊÔ°fSX¯f þ`ÀfZ ¸fbïûÔ ´fSX AfIiYf¸fIY SX¯f³fed°f A´f³ff°fe SXWXe 

WX`, þfdIY ÀfÔ§f ÀffÔÀIÈYd°fIY SXf¿MÑXUfQ IYf »fffQf AûPÞX 

dWXÔQb°U IYe ´fdSX·ff¿ff ¦fPÞX°ff SXWXf WX`Ü EZÀfZ ¸fZÔ dUdWX´f A¦fSX 

³fSX¸f dWXÔQb°U IYe SXfWX A´f³ff°fe WX` °fû CXÀfIZY AdÀ°f°U ´fSX 

ÀfUfd»f¹ff d³fVff³f »f¦f þfE¦ffÜ 

¹fWXe UþWX WX` dIY dUdWX´f ³fZ A´f³ff ¸fWX°U þ°ff³fZ IZY d»fE 

50UZÔ Àff»f ¸fZÔ QZVf ¸fZÔ 700 þ¦fWXûÔ ´fSX dWXÔQc Àf¸¸fZ»f³f IYe 

SX¯f³fed°f A´f³ffBÊ WX`Ü BÀf Af¹fûþ³f IYû dÀfRYÊ Lb˜e IZY dQ³f 

Vfd³fUfSX-SXdUUfSX IYû IYSX³fZ IYe ¹fûþ³ff WX`, dþÀf¸fZÔ WXSX 

Àf~fWX 40-50 þ¦fWXûÔ ´fSX Àf¸¸fZ»f³f WXûÔ¦fZ AüSX CXÀfIZY 

IZYÔQie¹f ´fQfd²fIYfdSX¹fûÔ IYe ´fcSXe MXe¸f B³f Àf·fe Àf¸¸fZ»f³fûÔ ¸fZÔ 

dVfSXIY°f IYSXZ¦feÜ ³fUÔfSX ¸fZÔ SXf¸f ffSXf°f ¹ffÂff d³fIYf»f SXWXe 

WX` þû ¹fc´fe IZY Afþ¸f¦fPÞX-¦ffþe´fbSX ÀfZ WXûIYSX ³fZ´ff»f IZY 

þ³fIY´fbSX °fIY þfE¦feÜ BÀf ¹ffÂff IYû »fZIYSX d´fL»fZ Àff»f 

84 IYûÀfe ´fdSXIiY¸ff IYe °fSXWX WXe °f³ffU IYe AfVfÔIYfEÔ 

þ°ffBÊ þf SXWXe WX`ÔÜ 

A´f³fe ÀfSXIYfSXûÔ IYf A³fb·fU 

WXf»ffÔdIY 1993 ¸fZÔ AfÔQû»f³f ´fcSXe °fSXWX ´fMXSXe ÀfZ CX°fSX ¦f¹ffÜ 

BÀfIYe UþWX ¹fWX ±fe dIY feþZ´fe IZY IbYL ³fZ°ff fffSXe 

PXfÔ¨ff d¦fSXf, þf³fZ ÀfZ ´fWX»fZ 1991 ¸fZÔ SXfþÀ±ff³f, ¸f²¹f 

´fiQZVf AüSX CXØfSX ´fiQZVf ¸fZÔ A´f³fe ÀfSXIYfSX f³f³fZ ÀfZ Ad°f 

Af°¸fdUV½ffÀf ¸fZÔ Af ¦fE ±fZÜ ¹fWXfÔ feþZ´fe ³fZ A³fQZJe IYe 

±fe ¢¹fûÔdIY 1993 IZY ¨fb³ffU ¸fZÔ ÀfÔ°fûÔ ³fZ ´fi¨ffSX ³fWXeÔ dIY¹ff 

AüSX IYfSX ÀfZUf IZY ffQ fffSXe ¸fdÀþQ IYf ¦fbÔfQ d¦fSXf³fZ 

Uf»fe »fWXSX ¸fZÔ ·fe UWX WXfSX ¦fBÊÜ CXÀfIZY ffQ IZYÔQi ¸fZÔ 

E³fOXeE IYe ÀfSXIYfSX f³fe °fû dUdWX´f IYû ¦f`SX feþZ´fe 

ÀfSXIYfSXûÔ IZY ¸fbIYff»fZ ª¹ffQf A´f¸ff³f ÀfWX³ff ´fOÞXfÜ CXÀfIYe 

ÀffJ IYû ÀffÀfZ Ad²fIY ¨fûMX dMXWXSXe ffÔ²f IZY dJ»ffRY 

AfÔQû»f³f ³fZ ´fWXbÔ¨ffBÊÜ CXÀf Àf¸f¹f dÀfÔWX»f AüSX d¦fdSXSXfþ 

dIYVfûSX ÀfSXeJZ ³fZ°ffAûÔ ³fZ þ»f Àf¸ffd²f °fIY IYe ²f¸fIYe QZ 

Qe ±fe, »fZdIY³f CX³WXZÔ ffQ ¸fZÔ ´feLZ WXMX³ff ´fOÞXfÜ dÀfÔWX»f IZY 

QffU ¸fZÔ Ufþ´fZ¹fe ÀfSXIYfSX ³fZ ¸fbSX»fe ¸f³fûWXSX þûVfe IYe 

A²¹fÃf°ff ¸fZÔ EIY IY¸fZMXe f³ff Qe dþ³WXûÔ³fZ dMXWXSXe ffÔ²f IYû 

WXSXe ÓfÔOXe dQJfBÊ AüSX ´ffB´f IZY þdSXE LûOÞXZ ¦fE ´ff³fe IYû 

WXe dUdWX´f ³fZ AdUSX»f ¦fÔ¦ff ¸ff³f d»f¹ffÜ 

³fBÊ DYþfÊ WXfdÀf»f IYSX³fZ IYe 

þïûþWXQ 

¸fûQe ÀfSXIYfSX IZY Qû ¸fWXe³fZ ´fcSXZ WXû³fZ IZY ffQ dÀfÔWX»f ³fZ þf 

2014 IZY Af¸f ¨fb³ffU IYf BÀf °fSXWX dUãZ¿f¯f dIY¹ff, 

·ffSX°f ¸fZÔ dþ³fIYû ÀfZ¢¹fb»fSXUfQe fû»f°fZ WX`Ô, UZ ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ 

IYû dWXÔQc Àf¸ffþ IZY dU÷Yð JOÞXf IYSX SXfþ³fed°f ¨f»ff³ff 

¨ffWX°fZ ±fZÜ »fZdIY³f ¸fbÀf»f¸ff³fûÔ IYû ´fWX»fe ffSX Àf¸fÓf Af 

¦f¹ff WX` dIY CX³fIYe VfdöY IZY df³ff ·fe QZVf ¸fZÔ ÀfSXIYfSX f³f 

ÀfIY°fe WX`Ü ¹fWX f¹ff³f dUdWX´f IYe ¹fWX Àfû¨f þfdWXSX IYSX°ff 

WX` dIY AfIiYf¸fIY°ff IZY df³ff CXÀfIZY ÀfÔ¦fNX³f IYû ²ffSX ³fWXeÔ 

d¸f»f ÀfIY°feÜ d»fWXfþf UWX A´f³fZ dU¨ffSX²ffSXf Uf»fe 

ÀfSXIYfSX WXû³fZ IYf RYf¹fQf CXNXf³ff ¨ffWX°fe WX`Ü »fZdIY³f UWX 

dþÀf °fSXWX ¸fûQe ÀfSXIYfSX IYf RYf¹fQf CXNXf SXWXe WX` CXÀfÀfZ 

ÀffÔ´fiQfd¹fIY °f³ffU IYf ¸ffWXü»f ´f`Qf WXû þf°ff WX`Ü 

fWXSXWXf»fE ¸fûQe IYSXûOÞXûÔ fZSXûþ¦ffSXûÔ IYû SXûþ¦ffSX IZY 

AUÀfSX ¸fbWX`¹ff IYSXfIYSX fZWX°fSX dþÔQ¦fe QZ³fZ IZY d»fE 

´fid°ffð WX`ÔÜ ¹ff³fe dUdWX´f AüSX ¸fûQe IYf EþZÔOXf ¸fZ»f ³fWXeÔ 

Jf°ffÜ EZÀfZ ¸fZÔ UWX þWXfÔ A´f³fe ÀfSXIYfSX IYe UþWX ÀfZ 

QbdU²ff ¸fZÔ WX`, UWXeÔ ¸fûQe ÀfSXIYfSX IYû SXf¿MÑX ²f¸fÊ d³f·ff³ff WX`Ü 

»fZdIY³f þf ·fe EZÀff »f¦fZ dIY ¸fûQe dUdWX´f IZY EþZÔOXZ IYû 

»ff¦fc IYSX³fZ »f¦fZ WX`Ô °fû ¸ff³f »fedþE dIY WXf»ff°f CX³fIZY IYffc 

ÀfZ ffWXSX WXû SXWXZ WX`ÔÜ 



23

ffaIYf/dfWXfSX 


ffaIYf dþ»fZ IYe ¸fbd£f¹ff AfVff QZ½fe 

³fZ d½fIYfÀf IYf ´fSẌ f¸f »fWXSXf¹ff 

AU²f dfWXfSXe ffÔIYf 

¸fÔdþ»f IYe °f»ff WX` °fû ±fIYf³f I`YÀfe ¹ffSXû, ¨f»f°fZ WXe SXWXû 

¨f»f°fZ WXe SXWXû ÀffEZ QeUfSX ³f ¸ffÔ¦fû CXöY ff°fûÔ IYû ¨fdSX°ff±fÊ 

IYSX SXWXe WX` ffÔIYf dþ»fZ IZY A¸fSX´fbSX ´fiJÔOX IZY f»»fedIYØff 

´fÔ¨ff¹f°f IYe ¸fbdJ¹ff AfVff QZUe ³fZ IYSX dQJf¹ffÜ U°fÊ¸ff³f 

¸fbdJ¹ff AfVff QZUe ³fZ A´f³fZ CX¸fi IZY 52 UZÔ ´ff¹fQf³f IZY 

QüSXf³f IYBÊ ÃfZÂfûÔ ¸fZÔ IYf¸f IYSX dþ»ff À°fSX ÀfZ »fZIYSX QZVf 

À°fSX ´fSX BÀf ´fÔ¨ff¹f°f IYf ³ff¸f SXûVf³f IYSX dÀfRYÊ ´fÔ¨ff¹f°f IYf 

WXe ³fWXeÔ fd»IY dþ»fZ EUÔ SXfª¹f UfdÀf¹fûÔ IYf ³ff¸f SXûVf³f 

IYSX ´fSX¨f¸f »fWXSXf³fZ IYf IYf¸f dIY¹ff WX`Ü f°ff°fZ ¨f»fZÔ dIY 

ÀU°fÔÂf°ff ÀfZ³ff³fe ´fSXVfbSXf¸f Q»f IZY ÀfZ³ff³fe ÀfQÀ¹f ÀU. 

CXQ¹f ³ffSXf¹f¯f ¨fü²fSXe IZY ´fbÂf ÀU. ¸fÔQfSXZV½fSX ¨fü²fSXe IYe 

´fbÂfe AfVff QZUe ffÔIYf dþ»fZ IZY IYMXûdSX¹ff ´fiJÔOX IZY ¸fZPXf 

¦ffÔU ¸fZÔ þ³¸f d»f¹ffÜ AfVff QZUe ³fZ A´f³fe ´fPXfBÊ d»fJfBÊ 

¦ffÔU IZY WXe A·¹fbQ¹f ³f¦fSX ¸fZPXf WXfBÊ ÀIcY»f ÀfZ ¸f`dMXÑIY ´ffÀf 

IYe WX`Ü ¸fbdJ¹ff AfVff QZUe IYe VffQe 1975 BÊ. ¸fZÔ 

A¸fSX´fbSX ´fiJÔOX IZY f»»fedIYØff ´fÔ¨ff¹f°f IZY SXfþf þe 

´fdSXUfSX IZY ÀU. ´fÔ¨ff³fÔQ IYf´fSXe IZY ´fbÂf ¸fÈ°¹fbÔþ¹f IYf´fSXe 

CXRYÊ VfÔIYSX IYf´fSXe ÀfZ VffQe WXbAfÜ U°fÊ¸ff³f ¸fZÔ ¸fbdJ¹ff ³fZ 

VffQe IZY ´fÔQiWX Àff»f IZY ffQ ÀffÀfZ ´fWX»fZ 1990 ¸fZÔ 

ÀffÃfSX°ff d¸fVf³f ÀfZ þbOX IYSX f`°fûSX dþ»ff Àfd¨fU ´fQ ´fSX 

¨f¹f³f dIY¹ff ¦f¹ffÜ BÀf IYf¹fÊIiY¸f ¸fZÔ þbMX IYSX AfVff QZUe ³fZ 

QÀf U¿fûÊÔ °fIY ¸fdWX»ff ÀfVföYe IYSX¯f IZY CX°±ff³f IZY d»fE 

A´f³ff IYf¹fÊ IYSX ¸fdWX»ffAûÔ IYû ÀffÃfSX f³ff³fZ IYf dfOÞXf 

CXNXf IYSX A´f³ff Lf´f LûOXfÜ U¿fÊ 2001 ¸fZÔ A´f³fZ WXe ÃfZÂf 

ÀfZ QdÃf¯fe dþ»ff ´fdSX¿fQ IZY d»fE d³fUfÊd¨f°f §fûd¿f°f dIY¹fZ 

¦f¹fZÜ AfVff QZUe ³fZ dþ»ff ´fdSX¿fQ IZY ´fQ ´fSX SXWX IYSX U¿fÊ 

2006 °fIY ÃfZÂf IYe þ³f°ff IZY Àff±f d¸f»fIYSX dUIYfÀf IYf 

IYf¹fÊ IYSX A´f³ff ³ff¸f dþ»fZ IZY IYBÊ SXfªf³fed°fIY IZY WXÀ°fe¹fûÔ 

IZY Àff±f þûOXÞ IYSX EIY ÀfRY»f ¸fdWX»ff SXfþ³fZ°ff IZY ³ff¸f 

¸fZÔ A´f³ff ³ff¸f QþÊ IYSXf¹feÜ 25 dÀfÔ°ffSX 2007 IYû 

°f°IYf»fe³f »fûIYÀf·ff A²¹fÃf ¸feSXf IbY¸ffSX IZY ³fZ°fÈ°U ¸fZÔ 

Àf¸fÀ°f ¸fþQcSX dIYÀff³f IYd¸fdMX IZY dþ»ff A²¹fÃf ´fQ ´fSX 

dfSXfþ¸ff³f WXbBÊÜ dþÀf¸fZÔ °f°IYf»fe³f »fûIYÀf·ff A²¹fÃf ¸feSXf 

IbY¸ffSX ³fZ AfVff QZUe IZY IYf¹fûÊÔ ÀfZ JbVf WXûIYSX Àf¸¸ffd³f°f 

·fe dIY¹ff ±ffÜ U¿fÊ 2011 ¸fZÔ A´f³fZ ´fÔ¨ff¹f°f IYe ¸fbdJ¹ff 

´fQ ´fSX d³fUfÊ¨fe°f WXûIYSX IÈYd¿f dUÄff³f IZYÔQi ffÔIYf ÀfZ þbOÞX 

IYSX ¸fÀføY¸f CX°´ffQ³f IZY ÃfZÂf ¸fZÔ ¸fdWX»ffAûÔ IYf Àf¸fcWX 

f³ffIYSX ¸fdWX»ffAûÔ IYû ¸fÀføY¸f CX°´ffQ³f IZY d»fE ´fiZdSX°f 

dIY¹ffÜ ´fÔ¨ff¹f°f IZY A³°fÊ¦f°f ¸fdWX»ff Àf¸fcWX IYû °f`¹ffSX IYSX 

¸fÀføY¸f CX°´ffQ³f IZY d»fE ´fiZdSX°f dIY¹ffÜ 2011 EUÔ 

2012 ¸fZÔ ¸f³fSXZ¦ff ¹fûþ³ff IZY °fWX°f UÈÃffSXû´f³f ¹fûþ³ff IZY 

°fWX°f dfWXfSX À°fSX ´fSX A´f³ff ³ff¸f SXûVf³f IYSX ffÔIYf 

dþ»fZ IYf ³ff¸f 

dIY¹ffÜ 8 

A¢MXcfS 

X 2014 IYû 

dþ»fZ IZY 

CX´fdUIYfÀf 

Af¹fböY ´fiQe´f 

IbY¸ffSX ³fZ 

¸fbdJ¹ff AfVff 

QZUe IYû ¸f³fSXZ¦ff 

¹fûþ³ff IZY õfSXf 

dIY¹fZ ¦f¹fZ UÈÃff SXû´f³f 

¹fûþ³ff IZY IYf¹fûÊÔ ÀfZ JbVf 

WXûIYSX Àf¸¸ffd³f°f dIY¹ff ±ffÜ 

Àff±f WXe 9 A¢MXcfSX IYû dQ»»fe IZY 

dUÄff³f ·fU³f ¸fZÔ ´fi²ff³f¸fÔÂfe IZY õfSXf ÀffÔÀfQ 

AfQVfÊ ¦fif¸f ¹fûþ³ff IYf Vfb·ffSXÔ·f ¸fZÔ ·ff¦f »fZ³fZ IZY d»fE 

f²ffBÊ QeÜ ÀffÔÀfQ AfQVfÊ ¦fif¸f ¹fûþ³ff IZY Vfb·ffSXÔ·f ¸fZÔ 

dfWXfSX IZY QÀf ¸fbdJ¹ff IYf ¨f¹f³f dIY¹ff ¦f¹ff ±ffÜ dþÀf¸fZÔ 

dfWXfSX ÀfZ ¸ffÂf Qû ¸fdWX»ff ¸fbdJ¹ff IYf ¨f¹f³f dIY¹ff ¦f¹ff 

±ffÜ ´fWX»ff ffÔIYf dþ»fZ IZY A¸fSX´fbSX ´fiJÔOX IZY f»»fedIYØff 

´fÔ¨ff¹f°f IYe ¸fbdJ¹ff AfVff QZUe EUÔ AüSXÔ¦ffffQ dþ»fZ IZY 

QZU ´fiJÔOX IZY QZU ´fÔ¨ff¹f°f IYe ¸fbdJ¹ff CX¸ff QZUe IYf 

¨f¹f³f dIY¹ff ¦f¹ff ±ffÜ 

dþÀf¸fZÔ 11 A¢MXcfSX 

IYû dQ»»fe IZY dUÄff³f 

·fU³f ¸fZÔ ÀffÔÀfQ 

AfQVfÊ ¦fif¸f ¹fûþ³ff 

IZY Vfb·ffSXÔ·f IZY ¸füIZY 

´fSX dÀfSXIY°f IYSX³fZ 

¦f¹feÜ ´fi²ff³f¸fÔÂfe 

³fSXZÔQi ¸fûQe ³fZ ÀffÔÀfQ 

¦fif¸f ¹fûþ³ff IYf 

Vfb·ffSXÔ·f IYSX°fZ WXbE ffÔIYf 

dþ»fZ IZY A¸fSX´fbSX ´fiJÔOX 

IYe EIY ¸ffÂf ¸fdWX»ff IYû 

SXf¿MÑXe¹f U SXfª¹f À°fSX ´fSX ´fbSXÀIÈY°f 

dIY¹ffÜ Àff±f WXe QZVf À°fSX ´fSX ´fid°fd³fd²f°U 

IYSX³fZ IYf ¸füIYf d¸f»ffÜ BÀfIZY A»ffUZ ¸fbdJ¹ff 

AfVff QZUe ³fZ dþ»fZ IZY 185 ´fÔ¨ff¹f°fûÔ ¸fZÔ ´fWX»fe ¸fbdJ¹ff 

WX` dþÀf³fZ A´f³fZ ´fÔ¨ff¹f°f ¸fZÔ ¸f³fSXZ¦ff ·fU³f IYf d³f¸ffÊ¯f IYf¹fÊ 

IYSXf IYSX CXïÐ¹ffMX³f IYf BÔ°fþfSX IYSX SXWXe WX`Ü A´f³fZ A³fb·fU 

IYf»f ¸fZÔ ¸fbdJ¹ff AfVff QZUe ³fZ SXfþd³fd°fIY ÃfZÂf ÀfZ þbOXÞIYSX 

Àf¸ffdþIY ÃfZÂfûÔ ¸fZÔ ·fe A´f³fe ¹fû¦fQf³f dQ¹ff WX`Ü ¹fWXe IYfSX¯f 

·fe WX` dIY Afþ AfVff QZUe ffÔIYf dþ»ff WXe ³fWXeÔ fd»IY 

SXfª¹f À°fSX ´fSX A´f³ff ³ff¸f SXûVf³f IYSX SXWXe WX`Ü 

24 






AfdJSX A¸fSX´fbSX IYû dIYÀfIYe ³fþSX »f¦f ¦f¹fe! 

Àff°f 

WX°¹ff 

Uf»fûÔ ´fSX þWXSX 

dJ»ffIYSX WX°¹ff IYSX³fZ 

IYf AfSXû´f »f¦ff¹ff. 

WXf»ffÔdIY IbYL dQ³fûÔ ffQ 

´fbd»fÀf ³fZ d¨fÔ°ff¸f³fe SXf¸f 

IYû d¦fSXμ°ffSX IYSX A´f³ff Jf³ff 

´fc°feÊ IYSX ´f»»ff ÓffOXÞ d»f¹ff . 9 A¢MXcfSX IYû ffþfSX ¸fZÔ 

Àfû¹fZ AUÀ±ff ¸fZÔ ÀfÔdQ¦²f °fSXeIZY ÀfZ ¸f³fûþ ·f¦f°f IYe ¸fü°f 

WXû ¦f¹fe. QÀf A¢MXcfSX IYû QWXZþ Qf³fUûÔ ³fZ ³fUdUUfdWX°ff 

´f}e IYû ²ffSX QfSX WXd±f¹ffSX ÀfZ WX°¹ff IYSX »ffVf IYû fdWX¹ffSX 

A¸fSX´fbSX fføYQ IZY 

PXZSX ´fSX °fû ³fWXeÔ, 

þû Af¹fZ dQ³f WXû 

SXWXe WX` EIY IZY ffQ 

EIY WX°¹ff 

´fSX f°ff¹ff dIY A´f³fe LûMXe 

fZMXe Àfb¸f³f QZUe IYû Qb¦ffÊ ´fcþf ¸fZÔ WXe dUQf dIY¹ff ±ff. 

»fZdIY³f Qf¸ffQ SXÔþe°f QfÀf ³fZ fSXffSX fZMXe ´fSX QffU 

f³ffIYSX AfgMXû d³fIYf»f³fZ IZY d»fE ´f¨feÀf WXþfSX øY´f¹fZ IYe 

¸ffÔ¦f IYSX SXWXZ ±fZ. WfX»ffÔdIY BÀf §fMX³ff ¸fZÔ ´fbd»fÀf ³fZ EIY ·fe 

»fû¦fûÔ IYû Af °fIY d¦fSXμ°ffSXX ³fWXeÔ IYSX ÀfIYe WX`. §fSX IYe 

°fÔ¦fe WXf»f°f IZY ¨f»f°fZ A´f³fZ Qf¸ffQ IYû ´f`Àff ³fWXeÔ QZ ÀfIZY. 

BÀfe IYf»fZ dQ³f ±ff³ff ÃfZÂf IZY IYüVf»f´fbSX ¦ffÔU IZY SXÔþe°f 

¨fü²fSXe IYû¦ffÔU IZY »fû¦fûÔ IZY õfSXf ¦f»ff SXZ°fIYSX U °fZþfU 

OXf»fIYSX WX°¹ff IYSX IYû»f dÀ±f°f þûIYe ´fûJSX ¸fZÔ »ffVf IYû 

RZYÔIY dQ¹ff ±ff. BÀf WX°¹ff IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ¸fÈ°fIY IZY ·ffBÊ SX§fb 

AU²f dfWXfSXe 

ÀfcfZ IZY ¸fbdJ¹ff þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe ³fZ d´fL»fZ ¸ffWX ·ff¦f»f´fbSX 

¸fZÔ ·ff¦f»f´fbSX ´fiÃfZÂf IZY Àf·fe dþ»fZ IYe ´fQfd²fIYfdSX¹fûÔ IYe 

f`NXIY IYSX Àf£°f d³fQZÊVf dQ¹fZ ±fZ. ¸fb£¹f¸fÔÂfe ³fZ A´f³fZ f`NXIY 

IZY QüSXf³f IYWXZ ±fZ dIY dþÀf dþ»fZ ¸fZÔ A´fSXf²f IYf ¦fifRY ´fSX 

»f¦ff¸f ³fWXeÔ »f¦f¦fZ U`ÀfZ dþ»fZ IZY dþ»ff´fQfd²fIYfSXe U EÀf´fe 

³f´fZÔ¦fZ. »fZdIY³f CXÀfIZY ffUþcQ ·fe A¸fSX´fbSX ±ff³ff ÃfZÂf ¸fZÔ 

AfNX A¢MXcfSX ÀfZ 14 A¢MXcfSX °fIY Àff°f WX°¹ff dUd·f³³f 

¸ff¸f»fûÔ ¸fZÔ §fMX ¨fbIYe WX`. CXÀfIZY ffUþcQ ·fe ÀfSXIYfSX ¹ff 

dþ»ff ´fiVffÀf³f IZY õfSXf IYûBÊ Àf£°fe ³fWXeÔ fSX°f ´ff³ff 

ÀfSXIYfSX IZY AfQZVfûÔ IYû ·fe NXZÔ¦ff dQJf³fZ IYf IYf¸f dIY¹ff 

WX`. A¸fSX´fbSX ±ff³ff ÃfZÂf ¸fZÔ dþÀf °fSXWX ÀfZ A´fSXf²f IZY ¦fifRY 

¸fZÔ UÈdð QZJe þf SXWXe WX`. CXÀfÀfZ ÀffRY ´fi°fe°f WXû SXWXf WX` dIY 

A´fSXfd²f¹fûÔ IZY Àff¸f³fZ ´fbd»fÀf ³fZ §fbMX³fZ MXZIY dQ¹fZ WX` ¹ff dRYSX 

´fbd»fÀf B³f A´fSXfd²f¹fûÔ IZY d¦fSXZUf³f ´fSX WXf±f OXf»f³fZ ÀfZ 

´fSXWXZþ IYSX SXWXe WX`. f°ff°fZ ¨f»fZÔ dIY AfNX A¢MXcfSX IYû 

±ff³ff ÃfZÂf IZY dUV½f¸·fSX¨fIY ¦ffÔU ¸fZÔ EIY ³fUdUUfdWX°ff IYû 

´fdSXUfSX Uf»fûÔ ³fZ þWXSX dJ»ff IYSX WX°¹ff IYSX dQ¹ff. WX°¹ff 

IYe JfSX ·ff¦f»f´fbSX dþ»fZ IZY ÀfþüSX d³fUfÀfe ¸fÈd°fIYf IYe 

¸ffÔ dU¸f»ff QZUe IYû d¸f»f³fZ IZY ffQ CXÀfIYe ¸ffÔ ³fZ ¸fÈ°fIY 

´fbÂfe ¸fb³³fe QZUe IYe WX°¹ff IYf ¸ff¸f»ff ±ff³ff ¸fZÔ QþÊ IYSXf 

IYSX Qf¸ffQ d¨fÔ°ff¸f³fe SXf¸f, Àf¸f²fe ´f´´fb SXf¸f ÀfdWX°f ´fdSXUfSX 

¸fZÔ RZYÔIY dQ¹ff. ¹fWX §fMX³ff ±ff³ff ÃfZÂf IZY RY°fZWX´fbSX ´fÔ¨ff¹f°f 

IZY dÀf¸fSX´fbSX ¦ffÔU ¸fZÔ Ad³f»f QfÀf IZY ´fbÂf SXÔþe°f QfÀf ³fZ 

A´f³fe ³f¹fe ³fUZ»fe Qb»fWX³f Àfb¸f³f QZUe IYû QWXZþ IZY Jfd°fSX 

WX°¹ff IYSX »ffVf IYû Lb´ff³fZ IYe d³f¹f°f ÀfZ §fSX IZY f¦f»f 

dÀ±f°f fdWX¹ffSX ¸fZÔ RZYÔIY dQ¹ff. BÀf ¸ff¸f»fZ IYf Jb»ffÀff °ff 

WXbAf þf ¦ffÔU IZY »fû¦f ÀfbfWX Vfü¨f IZY d»fE fdWX¹ffSX ¦f¹fZ 

AüSX QZJf dIY SXÔþe°f QfÀf IYe ´f}e IYe WX°¹ff ²ffSX QfSX 

WXd±f¹ffSX ÀfZ dIY¹ff ¦f¹ff WX`. WX°¹ff IYe JfSX R`Y»f°fZ WXe UWXfÔ 

»fû¦fûÔ IYe ·feOX CX¸fOÞX ´fOXÞeÜ WX°¹ff IYe JfSX VffWXIbYÔOX ±ff³ff 

ÃfZÂf IZY A¸ff d³fUfÀfe Af³fÔQe QfÀf IYû d¸f»fe °fû §fMX³ff 

´fbþfSXe ¸ffÔ-fZMXZ IZY VfU IYû ´fûÀMX¸ffgOX¸f IZY d»fE ·fZþ°fZ EÀf´fe 

¨fü²fSXe, d´fÔMXb ¨fü²fSXe ÀfdWX°f Àff°f »fû¦fûÔ IYû ³ff¸fþQ 

Ad·f¹fböY f³ff¹ff WX`. ¸fÈ°fIY IZY ´fdSXþ³fûÔ ³fZ f°ff¹ff dIY Qû 

´fdSXUfSXûÔ IZY fe¨f SXfÀ°ff d½fUfQ IYû »fZIYSX °feÀf U¿fûÊÔ ÀfZ 

d½fUfQ ¨f»ff Af SXWXf WX`. ¸fÈ°fIY SXÔþe°f ¨fü²fSXe IZY QfQf ÀU. 

¨fÔQi QZU ¨fü²fSXe IYe WX°¹ff d´fL»fZ °feÀf U¿fÊ ´fcUÊ AfSXû´fe IZY 

´fdSXUfSX Uf»fûÔ IZY õfSXf dIY¹ff ¦f¹ff ±ff. dþÀfÀfZ ¸ff¸f»fZ IZY 

Àf·fe AfSXû´fe þZ»f ¸fZÔ fÔQ ±fZ. d´fL»fZ Qû ¸ffWX ´fcUÊ Af´fÀfe 

Àf¸fÓfü°ff IZY ffQ IZYÀf ¸fZÔ ´fWX»f IYSX fZ»f IYSXUf¹ff ¦f¹ff ±ff. 

Qb¦ffÊ ´fcþf ¸fZÔ SXÔþe°f ¨fü²fSXe dQ»»fe ÀfZ IYf¸f IYSX §fSX Af¹ff 

±ff. LNX ´fcþf IZY ffQ ´fb³f: þf³fZ IYe °f`¹ffSXe ±fe. 



25



»fZdIY³f ¦ffÔU IZY WXe AfSXû´fe SX§fb ¨fü²fSXe ³fZ §fSX ÀfZ fb»ffIYSX 

»fZ ¦f¹ff. SXÔþe°f þf §fSX Uf´fÀf ³fWXeÔ Af¹ff °fû QcÀfSXZ dQ³f 

´fdSXUfSXUf»fûÔ ³fZ SX§fb ¨fü²fSXe IZY §fSX ´fSX þfIYSX ´fbL°ffL 

IYSX³fZ IZY d»fE ¦f¹ff °fû §fSX ´fSX SX§fb ¨fü²fSXe ³fWXeÔ ±ff. CXÀfe 

Àf¸f¹f ´fdSXUfSX Uf»fûÔ IYû WX°¹ff WXû³fZ IYe VfÔIYf WXû³fZ »f¦fe. 

IbYL QZSX ffQ WXe ´fdSXUfSX Uf»fûÔ IYû Àfc¨f³ff d¸f»fe dIY 

þûIYe ´fûJSX ¸fZÔ EIY »ffVf ´fOÞXf WX`. ´fdSXUfSXUf»fZ þf 

þûIYe ´fûJSX ´fSX þf IYSX QZJf °fû SXÔþe°f IYf »ffVf IZY øY´f 

¸fZÔ ´fWX¨ff³f dIY¹ff. WXf»ffÔdIY BÀf WX°¹ff IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ ´fbd»fÀf 

³fZ ¸fb£¹f AfSXû´fe SX§fb ¨fü²fSXe IYû d¦fSXμ°ffSX IYSX þZ»f ·fZþ 

dQ¹ff WX`. A³¹f AfSXû´fe Af ·fe RYSXfSX ¨f»f SXWXZ WX`. 12 

A¢MXcfSX IYû ±ff³ff ÃfZÂf IZY »fÃ¸fe´fbSX ¦ffÔU ¸fZÔ EIY ´fbþZSXe 

´fdSXUfSX IZY ¸ffÔ U fZMXZ IYe WX°¹ff SXf°f ¸fZÔ Àfû¹fZ WXbE AUÀ±ff 

¸fZÔ IYSX dQ¹ff. ¦fif¸fe¯fûÔ ³fZ f°ff¹ff dIY ´fbþZSXe ´fdSXUfSX IZY ¸fû. 

IY»¹ff¯fe ¨fMXþeÊ EUÔ ´fbÂf ¨fÔOXe¨fSX¯f ¨fMXþeÊ IZY ´fdSXUfSX ¸fZÔ 

BÀfIYZ A»ffUZ IYûBÊ UfdSXVf ³fWXeÔ ±ff. ¦ffÔU IZY »fû¦f B³fIZY 

´fdSXUfSX IYû ´fbþZSXe ¸ffÔ IZY ³ff¸f ÀfZ ´fbIYfSX°fZ ±fZ. ¦ffÔU IZY Àf·fe 

»fû¦fûÔ IZY §fSXûÔ ¸fZÔ WXSX °¹fûWXfSX ¸fZÔ ³fZ¸f-d³fâf ÀfZ ´fcþf IYf 

Af¹fûþ³f B³WXeÔ ´fbþZSXe ¸ffÔ IZY õfSXf dIY¹ff þf°ff ±ff. Àff±f 

WXe ¦ffÔU IZY dVfUf»f¹f ¸fZÔ ´fid°fdQ³f ´fbþZSXe ¸ffÔ IZY õfSXf WXe ´fbþf 

A¨fÊ³ff dIY¹ff þf°ff ±ff. ¦ffÔU IZY »fû¦f ¹fWX ·fe IYWX°fZ WX` dIY 

B³fIZY ´fdSXUfSX ÀfZ dIYÀfe IYû IYûBÊ »fOÞXfBÊ ³fWXeÔ ±ff. ´fbþZSXe ¸ffÔ 

IYû ¦ffÔU IZY WXe ÀfOXÞIY dIY³ffSXZ ¨ffSX df§ff dIY¸f°fe þ¸fe³f 

W`X. ´fbþZSXe ¸ffÔ IZY þ¸fe³f IYf þû°f AffQ ¦ffÔU IZY WXe VfÔIYSX 

°ffÔ°fe U CX¸fZVf °ffÔ°fe IZY õfSXf dIY¹ff þf°ff ±ff. ´fbþZSXe ¸ffÔ 

dþÀf ¸fIYf³f ¸fZÔ SXWX SXWXe ±fe UWX ¸fIYf³f ¦ffÔU IZY WXe SX¸f³fe 

SX¸f¯f dÀf³WXf ³fZ dVfUf»f¹f ¸fZÔ ´fcþf ´ffNX IYSX³fZ IZY EZUþ ¸fZÔ 

SXWX³fZ IYû dQ¹ff ±ff. ´fbþZSXe ¸ffÔ U fZMXZ IYe WX°¹ff À±ff³fe¹f ·fc- 

¸ffdRY¹ff IYe AüSX BVffSXf IYSX SXWXe WX`. »fû¦f f°ff°fZ WX` dIY 

´fbþZSXe ¸ffÔ IYe þû þ¸fe³f ÀfOXÞIY dIY³ffSXZ WX` CXÀf þ¸fe³f IYe 

dIY¸¸f°f IYSXûOÞXûÔ ¸fZÔ AfÔIYe þf SXWXe WX`. BÀfed»fE »fû¦fûÔ IYû 

AfVfÔIYf WXû SXWXe WX` ´fbþZSXe ¸ffÔ IYû IYûBÊ UfdSXVf ³fWXeÔ SXWX³fZ 

IZY ¨f»f°fZ WXe CXÀfIYe WX°¹ff IYSX CXÀfIZY þ¸fe³f IYû WXOÞX´f³fZ 

IZY d»fE °fû ³fWXeÔ dIY¹ff ¦f¹ff. ¸ffÔ U fZMXZ IYe d³f¸fÊ¸f 

d½f½ffdQ°f ªf¸fe³f 

WX°¹ff IYe JfSX ´fbd»fÀf ´fiVffÀf³f IYû d¸f»f°fZ WXe §fMX³ff À±f»f 

´fSX dþ»fZ IZY ´fbd»fÀf IY~f³f OXf. Àf°¹f ´fiIYfVf ³fZ ·fe ´fWXbÔ¨f 

IYSX ¸ff¸f»fZ IYf þfÔ¨f dIY¹ff. »fZdIY³f §fMX³ff IZY Qû Àf~fWX 

fe°f þf³fZ IZY ffQ ·fe ´fbd»fÀf BÀf WX°¹ff IZY NXûÀf ³f°feþZ 

´fSX ³fWXeÔ ´fWXbÔ¨f ÀfIYe WX`. 14 A¢MXcfSX IYû ±ff³ff ÃfZÂf IZY 

¸fIYQb¸¸ff ffþfSX ¸fZÔ EIY IYd»f¹fb¦fe fZMXZ ³fZ A´f³fZ d´f°ff IYû 

¦fû»fe ¸ffSX IYSX WX°¹ff IYSX Qe. f°ff°fZ ¨f»fZ dIY Ad¸f°f IbY¸ffSX 

¸fÔOX»f ³fZ d´f°ff ÀfZ ´f`ÀfZ IYe ¸ffÔ¦f dIY¹ff. ´f`Àff QZ³fZ ÀfZ BÔIYfSX 

IYSX³fZ IZY ffQ Ad¸f°f ³fZ QZVfe IY˜f d³fIYf»f IYSX d´f°ff 

³ffSXf¹f¯f ¸fÔOX»f IYû OXSXf IYSX ´f`Àff »fZ³fZ IYf ´fi¹ffÀf dIY¹ff. 

»fZdIY³f d´f°ff ³fZ A´f³fZ fZMXZ ÀfZ f¨f³fZ IZY d»fE §fSX IZY EIY 

øY¸f ¸fZÔ Lb´f³fZ IYf ´fi¹ffÀf dIY¹ff. »fZdIY³f fZMXZ ³fZ §fSX IYf 

QSXUfþf Jû»f IYSX A´f³fZ d´f°ff ³ffSXf¹f¯f ¸fÔOX»f IYû ¦fû»fe 

¸ffSXIYSX WX°¹ff IYSX dQ¹ff. fZMXZ IYe BXÀf §fMX³ff ÀfZ ¦ffÔU IZY 

»fû¦fûÔ IYû ÓfIYÓfûSX IYSX SXJ dQ¹ff. ¦ffÔU IZY »fû¦f IYWX°fZ ±fZ 

dIY EIY þ¸ff³ff ±ff dIY ßfU¯f IbY¸ffSX þ`ÀfZ ´fbÂf A´f³fZ ¸ffÔ 

ff´f IYû fÔ§fe ´fSX f`NXfIYSX °fe±fÊ ¹ffÂff ´fSX »fZ þf°fZ ±fZ. 

»fZdIY³f Afþ IZY BÀf IYd»f¹fb¦fe ´fbÂf ³fZ A´f³fZ d´f°ff IYe 

WX°¹ff IYSX ¸ff³fU°ff IYû Vf¸fÊÀffSX IYSX dQ¹ff. WXQ °fû °ff WXû 

¦f¹fe þf WX°¹ff IZY ANXfSXWX §fÔMXZ IZY ffQ ´fbd»fÀf §fMX³ff 

À±f»f ´fSX ´fWXbÔ¨f IYSX VfU IYû ´fûÀMX¸ffOXaX¸f IZY d»fE ·fZþf. 

SXÔþe°f ¨f`²fSXe IZY WX°¹ff IZY ¸fb£¹f AfSXû´fe SX§fb ¨f`²fSXe ´fbd»fÀf dWXSXfÀf°f ¸fZÔ 

BÀf WX°¹ff IYe JfSX ´fbd»fÀf IYû §fMX³ff WXû³fZ IZY Àff±f WXe 

d¸f»f ¨fbIYe ±fe. »fZdIY³f ÃfZÂf ¸fZÔ EIY IZY ffQ EIY WX°¹ff 

WXû³fZ IYe JfSX ÀfZ À±ff³fe¹f ´fbd»fÀf IYfRYe ´fSXZVff³f ±fe. 

dþÀfIYû »fZIYSX À±ff³fe¹f ´fbd»fÀf BÀf §fMX³ff IYû ÀfOXÞIY 

Qb§fÊM³ff ¸fZÔ °ffQe»f IYSX³fZ IYe ¹fûþ³ff f³ff SXWXe ±fe. dþÀfIZY 

IYfSX¯f ´fbd»fÀf §fMX³ff À±f»f IYe AûSX øYJ ³fWXeÔ IYSX SXWXf 

±ff. þf ¸fÈ°fIY IZY LûMXf ´fbÂf IZY õfSXf A´f³fZ ·ffBÊ IZY õfSXf 

dIY¹fZ ¦f¹fZ d§f³fü³fZ WXSXIY°f ´fSX »f¦ff¸f »f¦ff³fZ IZY d»fE 

´fif±fd¸fIYe QþÊ IYSXf³fZ IYe ff°f ´fSX AOÞX ¦f¹fZ. A°fÔ°f: ´fbd»fÀf 

IYû BÀf WX°¹ff IYû WX°¹ff IZY øY´f ¸fZÔ fZMXZ IZY ff¹f³f ´fSX 

¸ff¸f»ff QþÊ dIY¹ff. B°f³fe §fMX³ff WXû³fZ IZY ffQ ·fe Af °fIY 

ÀfSXIYfSX ¹ff USXe¹f ´fQfd²fIYfSXe IYf BÀf AûSX ²¹ff³f ³fWXeÔ ¦f¹ff 

WX`. A¸fSX´fbSX ±ff³ff ÃfZÂf ¸fZÔ ¸fWXþ Àff°f dQ³fûÔ ¸fZÔ Àff°f WX°¹ffEZÔ 

WXû³ff IYWXeÔ ³f IYWXeÔ dþ»fZ IZY ´fbd»fÀf ´fQfd²fIYfdSX¹fûÔ IYe 

PXû»f IYe ´fû»f Jû»f SXWXe WX`. B²fSX B°f³fe §fMX³ff »f¦ff°ffSX 

WXû³fZ ÀfZ ¹fWXfÔ »fû¦f °fSXWX-°fSXWX IYe ff°fZÔ IYSX SXWXZ WX`. ¢¹ff 

A¸fSX´fbSX IYû ³fþSX »f¦f ¦f¹fe WX` þû EIY IZY ffQ EIY WX°¹ff 

WXû SXWXe WX`. IYWXeÔ A¸fSX´fbSX fføYQ IZY PXZSX ´fSX °fû ³fWXeÔ WX`. 

B°f³ff IbYL WXû³fZ IZY ffUþcQ ·fe ÀfSXIYfSXe °fÔÂf BÀf dQVff ¸fZÔ 

IYûBÊ IYQ¸f ³fWXeÔ CXNXf SXWXe WX`. 

26 





·ff¦f»f´fbSX 

ªf³f°ff IYf ²f³f 

fÌY IYf ¸f³f 

¸f³fûªf d¸fßf 

A´f³fZ QZVf ¸fZÔ IYûBÊX ÀffÀfZ ª¹ffQf 

´fSmXVff³f W`X °fû ½fWX W`X ªf³f°ffÜ BXÀf¸fZÔ IYf¸f¦ffSX, fZSXûªf¦ffSX, 

dIYÀff³f Àf·fe Vffd¸f»f W`ÔXÜ SXfªf³fed°f À°fSX ´fSX dIY°f³fZ ·fe 

d½fIYfÀf ¹ff fQ»ff½f dQ£ffE ªffaE, ´fSX BXÀfÀfZ ªf³f°ff IYû 

IYûBÊX »ff·f ³fWXeÔ d¸f»f°ff W`XÜ IZY³Qi ÀfSXIYfSX IYe ªf³f-²f³f 

¹ffZªf³ff Af¹fe W`X, Àff±f ¸fZ £ff°ff ²ffSXIY IZY d»fE EIY »ff£f 

IYe Qb§fÊMX³ff fe¸ff IYf ´fif½f²ff³f W`XÜ BXÀf £ff°fZ IZY Àff±f 

²ffSXIY IYû EIY OZXdfMX IYfOÊX ·fe d¸f»fZ¦ffÜl 

ªf³f IYf ²f³f, ¹ff³fe ªf³f°ff IYe ´fcaªfe IYû f`ÔdIY¦f ÀfZ½ff IYf 

»ff·f d¸f»fZ¦ff, °ff Qû A¨LXe ¨feªfaZ WXû¦feÜ ´fWX»fe QZVf dWX°f 

¸fZÔ ªf³f°ff IYe ´fcaªfe d½fIYfÀf IZY IYf¸f ¸fZÔ AfE¦feÜ ½fWX ´facªfe 

ªfû Af»f¸ffdSX¹fûÔ AüSX ÀfaQbXIYû ¸fZÔ ´fOÞXe WXû°fe W`X, ½fWX A¨f»f 

WXû¦fe AüSX BXÀf¸fZÔ ¸fbQif IYf ´fi½ffWX WXû¦ff, ªfû A±fÊ½¹f½fÀ±ff IZY 

d»fE Vfb·f W`XÜ QcÀfSXe ¨feªf ¹fWX WXû¦fe dIY ªf³f°ff IYû A´f³fZ 

f¨f°f IYf fOÞXf »ff·f d¸f»fZ¦ffÜ CXÀfIZY £ff°fZ IZY fQ»fZ CXÀfZ 

°fSXWX-°fSXWX IYe Àfbd½f²ffEa ´fiQf³f IYe ªffE¦feÜ BXÀf¸fZ ¦fSXefûÔ 

IYû IZÔYQie¹f ¹fûªf³ffAûÔ IYf Àfe²ff »ff·f d¸f»fZ¦ffÜ IZY³Qi 

ÀfSXIYfSX IYe ¸faVff ÀfZ ÀffRY WXû°ff W`X dIY ½fWX ªf³f°ff AüSX 

ÀfSXIYfSX IZY fe¨f IZY Q»ff»fûÔ IYû ´fcSXe °fSXWX ÀfZ £f°¸f IYSX 

QZ³ff ¨ffWX°fe W`XÜ ¢¹ff ¹fWX EIY Àf¸ff²ff³f W`X, ¦fSXefe QcSX IYSX³fZ 

IYf ¹ff ÀfSXIYfSXe £f¨fÊ ´fSX ÀfÀ°fe »fûIYd´fi¹f°ff WXfdÀf»f IYSX³fZ 

IYe ½f¹f½fÀ±ff W`X? A¦fSX BXÀf ¹fûªf³ff IYû A±fÊ½¹f½fÀ±ff ´fSX 

Ad°fdSXöY ·ffSX IYWXf ªff¹fZ °fû Ad°fV¹ffZdöY ³fWXeÔ WXû¦feÜ £ff°ff 

£fb»f°fZ WXe £ff°ff²ffSXe IYû ´ffg¨f WXªffSX øY´f¹fZ IYf Aû½fSX 

OfμMX »fZ³fZ ½ff»ff IYªfÊQfSX WXû ªff¹fZ¦ffÜ ¹fWX ff°f Àfû¨f³fe¹f 

W`X dIY ÀfSXIYfSXe £f¨fÊ ´fSX EZÀfe ¹fûªf³ffEa ´fWX»fZ ·fe f³f°fe 

SXWXe W`XÜ ´fWX»fZ IYe ÀfSXIYfSXûÔ ³fZ ·fe dIYÀff³fûÔIYû ÀfÀ°ff FY¯f 

CX´f»f²f IYSXf¹ff, FY¯f ³f ¨fbIY°ff IYSX ÀfIY³fZ ½ff»fZ dIYÀff³fûÔ 

¸fZÔ IYBÊX ³fZ Af°¸fWX°¹ff IYSX »fe AüSX dRYSX FY¯f ¸ffRYe IYf 

·fe £û»f WXbAf AüSX CXÀf £û»f IYû ·fe ¨fb³ff½fe ¸fbïXf f³ff 

IYSX A´f³fZ ·ff¿f¯fûÔ ¸fZÔ ÀfSXIYfSXe ´fÃf IZY ³fZ°ffAûÔ õXfSXf 

BXÀ°fZ¸ff»f dIY¹ff ¦f¹ff- kWX¸f³fZÔ dIYÀff³fû IYf FY¯f ¸ffRY 

dIY¹fflÜ 

ªf³f°ff IYf ²f³f ªf³f°ff ´fSX »fbMXf IYSX ªf³f°ff ÀfZ ½ffWX-½ffWXe 

´ff³fZ IYf ¹fWX dÀf»fdÀf»ff IYf £f°¸f Wû¦ff? 

EZÀff ´fi°fe°f WXû°ff W`X dIY ªff IYûBÊX ÀfSXIYfSX d½fIYfÀf IZY NXûÀf 

IYf¹fÊ IYSX³fZ IYe dÀ±fd°f ¸fZÔ ³fWXeÔ WXû°fe W`X °ff ½fWX ªf³f°ff IZY 

IYfZ¿f IZY Àff±f BXÀfe ´fiIYfSX IZY £û»f £û»f°fe W`X, AüSX BXÀf 

£û»f ¸fZÔ ªfWXfh QZVf IYe A±fÊ½¹f½fÀ±ff £ffZ£f»fe WXû°fe W`X, 

IY¸fªfûSX WXû°fe W`X, ½fWXe EIY ¦fSXef AfQ¸fe-IYªfÊ ¸fZÔ OcXf IYSX 

fZWXf»f WXû ªff°ff W`X, IYf QZVf ¸fZÔ EZÀfe ÀfSXIYfSX Af¹fZ¦fe ªfû 

QZVf IZY d½fIYfÀf IYe Àf©fe °fÀ½feSX f³ff¹fZ¦fe AüSX ÀfÀfeOXe 

°f±ff ªf³f°ff IZY IYû¿f ´fSX WXû³fZ ½ff»fZ £û»f faQ WXûa¦fZÜ IYf 

ªf³f°ff À½f¹fa A´f³fZ d»fE IY¸ffBÊX IYSX ´ff³fZ ¸fZÔ ÀfÃf¸f WXû 

´ff¹fZ¦fe? IYf ªf³f°ff IYû FY¯f AüSX ÀfÀfeOXe ÀfZ ¸fbdöY 

d¸f»fZ¦fe? IYf °fIY ªf³f°ff IYe ¦ffPÞXe IY¸ffBÊX ÀfZ f³ff 

ÀfSXIYfSXe-IYû¿f, SXfªf³fed°f IYf d£f»fü³ff f³f°ff SWZX¦ff? 

½f`ÀfZ WXf»f IZY dQ³fûÔ ¸fZÔ ¦fif¸fe¯f ÃûÂf IZY fÌYûÔ IYf AÀf¸f¹f 

£fb»f³ff °f±ff ¨ff»fc £ff°ff £fû»f³fZ WZX°fb »fÌY ¸fZÔ RYf¸fÊ d½fIY³fZ 

ªf`Àfe, ff°fZ ·fe Àff¸f³fZ Af SXWXe W`ÔXÜ BXÀf fff°f ¦fif¸fe¯f IYWX°fZ 

W`X dIY Ad²fIYfSXe¦f¯f VfWXSXûÔ ¸fZÔ SXW°fZ W`X dªfÀf IYfSX¯f üÔIYûÔ 

IYf AÀf¸f¹f £fb»f³ff d³f¹fd°f WXû ¦f¹fe W`ÔX, AüSX RYf¸fÊ IYe 

dIYX»»fX°f IZY IYfSX¯f IY·fe-IY·fe f`ÔIY IYZ AfÀf-´ffÀf 

50/100 øY´f¹fZ ¸fZÔ û¨ff ªff°ff W`XÜ BXÀfIZY ·fböY·fû¦fe 

A³f´fPÞ dIYÀff³f ½f ¸fªfQcSX WXû°fZ W`XÜ 

f`ÔIYû IYf ÀfSXIYfSXeIYSX¯f BXÀf CXïZXV¹f ÀfZ dIY¹ff ¦f¹ff dIY ´fcSmX 

QZVf ¸fZÔ f`dIaY¦f Àfbd½f²ffAûÔ IYf »ff·f df³ff ·fZQ·ff½f IZY Àf·fe 

IYû EIY Àff d¸f»fZÜ üÔIYûÔ IYe dIY°fffûÔ ¸fZÔ ¹fWX ¸fûMZX-¸fûMZX 

AÃfSXûÔ ¸fZÔ d»f£fe dQ£f ªff°fe W`X, »fZdIY³f ¨f»f³f ¸fZÔ BXÀf °fSXWX 

IYe dÀ±fd°f dQ£ffBÊX ³fWXeÔ QZ°feÜ IY¸f AüÀf°f IYe ½fªfWX ÀfZ WXe 

Àff¸ffdªfIY Afd±fÊIY AüSX ¦fSXefe CX³¸fc»f³f IYe IYBÊX ¹fûªf³ffEa 

dfWXfSX ¸fZÔ »ff¦fc WXû³fZ IZY ff½fªfcQ ³f°feªfZ QZ³fZ ¸fZÔ AÀfRY»f 

Àffdf°f WXû SXWXe W`XÜ SXfªf³fed°fIYûÔ ÀfdWX°f QZVf IZY Afd±fÊIY 

d½fãZ¿fIYûÔ ³fZ ·fe f`ÔIYû IZY BXÀf SX½f`¹fZ ´fSX ¦fWXSXe d¨fa°ff ªf°ffBÊX 

W`XÜ d½fãZ¿fIY IYWX°fZ W`X, f`ÔIYû IZY ´ffÀf Af °fIY »ff»fc 

SXffOÞXe IYf VffÀf³f EIY fWXf³ff ±ffÜ ªff £fSXff IYf³fc³f- 

½¹f½fÀ±ff IYe ½fªfWX ÀfZ CX³WZÔX Afd±fÊIY ¦fd°fd½fd²f¹fûÔ IZY d»fE 

FY¯f QZ³fZ ¸fZÔ £f°fSXf ¸fWXÀfcÀf WXû°ff W`ÔXÜ Af °fû WXf»ff°f ¸fZÔ 

Àfb²ffSX Af¹ff W`XÜ »fZdIY³f dRYSX ·fe dfWXfSX ¸fZÔ CX³fIYf ´fÃf´ff°fe 

³fªfdSX¹ff fQ»ff ³fWXeÔ W`ÔX, ªff³f IYSX W`XSX°f WXû ÀfIY°fe W`X dIY 

FY¯f QZ³fZ ¸fZÔ üÔIYûÔ ³fZ °ff ·fe IYûBÊX dQ»f¨fÀ´fe ³fWXeÔ dQ£ffBÊX 

ªff 2008-09 ¸fZÔ ¹fWXfa IZY f`ÔIY ¸fZÔ dIYE ªff³fZ ½ff»fZ f¨f°f 

¸fZÔ 22 RYeÀfQe IYe fPÞXûØfSXe QªfÊ IYe ¦fBÊX ±feÜ ¹fWX fPÞXûØfSXe 

QZVf ¸fZÔ ÀffÀfZ ª¹ffQf ±feÜ 

dIYÀff³f IYWX°fZ W`X-k¸fbÓfZ ´f¨ffÀf WXªffSX øY´f¹fZ IYªfÊ IYe 

ªføYSX°f ±fe IYf¦fªff°f ·fe °f`¹ffSX ±û »fZdIY³f Vff£ff ´fifa²fIY 

³fZ WXμ°fûÔ °ff MXf»f-¸fMXû»f dIY¹ff, »ff¨ffSX WXûIYSX ´f`ÀfZ IZY 

d»fE QbÀfSXf CX´ff¹f IYSX³ff ´fOÞXfl QSXAÀf»f AªffQe IZY ´fWX»fZ 

f`ÔIYûÔ IYe Vff£ffEa IY¸f AüSX fOÞZX VfWXSXûÔ °fIY Àfed¸f°f ±feÜ 

¦fif¸fe¯f IYªfÊ IZY d»fE À±ff³fe¹f ¸fWXfªf³fûÔ ´fSX d³f·fÊSX SXWX°fZ ±ûÜ 

AfªffQe IZY ffQ ¹fWX ¸ff³ff ªff³fZ »f¦ff dIY ´fifBÊXfZMX f`ÔIY 

dÀfRÊY ¸fb³ffRZY IZY d»fE IYf¸f IYSX SXWZX W`X AüSX A´f³fZ Vff£ffAûÔ 

IYf d½fÀ°ffSX ¦fif¸fe¯f AüSX A²fÊVfWXSXe ÃûÂfûÔ ¸fZÔ ³fWXeÔ IYSX³ff 

¨ffWX°fZ W`X, BXÀfd»fE f`ÔIYû IYf SXfáÑXe¹fIYSX¯f dIY¹ff ¦f¹ffÜ BX³f 

Àf·fe Àfb²ffSXûÔ IZY ffQ ·fe dfWXfSX ¸fZÔ FY¯f ´fi½ffWX dIY QSX 

IYfRYe ²fe¸fe SXWXeÔ W`XÜ dRYSX ¹fWX Q»fe»f Qe ªff³fZ »f¦fe dIY 

½¹f½fÀffd¹fIY f`ÔIY dIYÀff³f AüSX ½fad¨f°f ½f¦fÊ IYû IYªfÊ AüSX 

f`ÔdIaY¦f Àfbd½f²ffEa QZ³fZ ÀfZ IY°fSXf°fZ W`X ¢¹fûdIY Vff£ff ´fifa²fIY 

QcÀfSmX SXfª¹f ÀfZ Af°fZ W`XÜ AüSX CX³fIYe ´fif±fd¸fIY°ff dÀfRÊY 

A´f³ff IYf¹fÊIYf»f ´fcSXf ½ff´fÀf »füMX ªff³fZ IYe WXû°fe W`ÔX, 

¦fif¸fe¯f fÌY IYe À±ff´f³ff BXÀf ¸fIYÀfQ ÀfZ IYe ¦fBÊX ±fe IYe 

BXÀfIZY IY¸fÊ¨ffSXe À±ff³fe¹f WXûa¦fZa AüSX ½fZ A´f³fZ SXfª¹f IYe 

ªføYSX°fûÔ IYû fZWX°fSX Àf¸fÓf ÀfIZÔY¦fZÔÜ BXÀfe ¸fIYÀfQ ÀfZ 

ÀfWXIYfSXe f`ÔIYû IYû ·fe Af¦fZ »ff³fZ IYe IYûdVfVf IYe ¦fBÊXÜ 

Afªf dfWXfSX IYe ½¹f½fÀffd¹fIY f`ÔIYûÔ IZY 90 ´fid°fVf°f 

Vff£ffAûÔ IZY ´fifa²fIY dfWXfSXe W`XÜ ¦fif¸fe¯f AüSX ÀfWXIYfSXe 

f`ÔIYû IYe »f¦f·f¦f EIY WXªffSX Vff£ffE £fb»f ¨fbIYe W`XÜ dIY³°fb 

dfWXfSX IYf Qb·ffÊ¦¹f W`X dIY A³¹f SXfª¹fûÔ IYe Àff£f-ªf¸ff 

A³fb´ff°f IYe °fb»f³ff ¸fZÔ Afªf ·fe ¹fWX 24½faZ À±ff³f ´fSX W`XÜ 

½fWXe dfWXfSX ¸fZÔ 20,500 IYe AüÀf°f AfffQe ´fSX EIY 

Vff£ff W`XÜ ªffdIY SXfáXÑe¹f À°fSX ´fSX 15 WXªffSX IYe AfffQe 

´fSX EIY Vff£ff W`XÜ ½f`ÀfZ f°ff°fZ ¨f»fZÔ dIY ½f¿fÊ 2013 IZY 

SXÃfffa²f³f IZY dQ³f ¸fb£¹f¸faÂfe d³f°feVf IbY¸ffSX ³fZ SXfª¹fÀÂfe¹f 

fÌYÀfÊ IY¸fZMXe IYe 45½fe f`NXIY ¸fZÔ ´fi°¹fZIY ´fa¨ff¹f°f À°fSX ´fSX 

Vff£ff £fû»f³fZ IYe ff°f IYWXeÔ ±ffÜ 

f`ÔIY ¦fifWXIYûÔ IYf ½f¦feÊIYSX¯f : Afªf f`ÔIYû ¸fZÔ A¸feSX ¦fiWXIYûÔ 

IZY d»fE IYf¹fÊ´fðXd°f IZY Àff±f-Àff±f ¹fûªf³ffEa ·fe W`X ªffdIY 

¦fSXef ¦fifWXIYûÔ IYû A»f¦f IYSX³fZ IZY d»fE f`ÔIY ³fZ k³fû RiYe»f 

AIYfaCXMXl ³ff¸f ÀfZ f¨f°f £ff°ff £fû»ff ªff SXWXf W`XÜ BXÀf 

¹fûªf³ff IZY °fWX°f ¦fSXef ¦fifWXIY IY¸f ÀfZ IY¸f ´f`ÀfZ ¸fZÔ £ff°ff 

£fb»f½ff ÀfIY°ff W`XÜ ªffdWXSX W`X ³fû RiYe»f AIaYfCXMX ½fWXeÔ »fû¦f 

£fb»f½ffEa¦fZ ªfû ¦fSXef W`X ¹ff dRYSX CX³fIZY ´ffÀf £ff°ff £fû»f³fZ 

IZY d»fE Àff¸ff³¹f QÀ°ff½fZªf IYf A·ff½f W`ÔXÜ f`ÔIY BXÀf ³fE 

CX°´ffQ IYe ½fªfWX IYe IYfRYe £fbVfRYWX¸fe ´ff»fZ WbXE W`X dIY 

CX³WXûÔZ³fZ ¦fSXefûÔ IZY d»fE IYûBÊX fWbX°f fOÞXe Àfbd½f²ff QZ Qe W`XÜ 

QSXAÀf»f, BXÀf ³fE £ff°fZ IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ ¦fSXef ¦fifWXIYûÔ IYû 

A¸feSX ¦fifWXIYû ÀfZ df»IbY»f A»f¦f IYSX dQ¹ff ¦f¹ff W`XÜ BXÀfÀfZ 

´fWX»fZ f`ÔIYû ¸fZÔ EIY WXe ´fiIYfSX IYf f¨f°f £ff°ff £fb»f°ff ±ff, 

CXÀf Àf¸f¹f f`ÔIYû IZY ³fªfSX ¸fZa Àf·fe ¦fifWXIY EIY Àf¸ff³f ±û 

»fZdIY³f dªfÀf fbdðX¸ff³fe IZY Àff±f IZY Àff±f ¹fWX ¹fûªf³ff VfbøY 

IYe ¦f¹fe BXÀfIZY °fWX°f Af £ff°fû IYe Àfa£¹ff WXe ¹fWX ÀffRY 

IYSX QZ¦fe dIY ¹fWX ¦fSXef ¦fifWXIY IYf f¨f°f £ff°ff W`ÔXÜ BXÀf 

ff°f IYf ²¹ff³f f`ÔIYû IYû SX£f³ff ¨ffdWXE dIY Afªf ÀffÀfZ 

Ad²fIY f`ÔIYû IYû BXÀf QfZ IbY¨f»fZ Afd±fÊIY øY´f ÀfZ 

IY¸fªfûSX »fû¦fûÔ IYe WXe ªføYSX°f W`ÔXÜ CX³WZÔX A´f³fZ ´f`SXûÔ ´fSX £fOÞZÔX 

WXfZ³fZ IZY d»fE f`ÔIYû ÀfZZ AfÍ±fIY ¸fQQ IYe ·fe 



27

·ff¦f»f´fbSX 


CX¸¸feQ W`ÔXÜ f`ÔIYû IYe ³fªfSX ¸fZÔ A¸feSX ¦fifWXIY ½fZ W`X ªfû dÀfRÊY 

f`ÔIY IZY ªf¸ff Àfafa²fe ¸ff³fQaOXûÔ IYû ¸fbdVIY»f ÀfZ ´fcSXf IYSX 

´ff°fZ W`XÜ AüSX BXÀfZ ´fcSXf ³f IYSX ´ff³fZ IYe dÀ±fd°f ¸fZÔ CX³fÀfZ QaOX 

IZY øY´f ¸fZÔ IbYLX SXIY¸f IYfMX »fe ªff°fe W`ÔX, ªffdIY ¦fifWXIYû 

IZY £ff°fûÔ ¸fZÔ BXÀf °fSXWX IYe dÀ±fd°f IYf Àf½ff»f WXe ³fWXeÔ 

CXNX°ffÜ 

¦fif¸fe¯f ÃûÂf IZY f`ÔIYûÔ ¸fZÔ df¨füd»f¹fûÔ IYe ¨ffaQe : fZSXûªf¦ffSXûÔ 

IYû À½fSXûªf¦ffSX ÀfZ ªfûOÞXIYSX »fû¦fûÔ IYû Af°¸fd³f·fÊSX f³ff³fZ 

IYe ÀfSXIYfSXe IY½ff¹fQ »f¦ff°ffSX ªffSXe W`X BXÀfIZY d»fE ÀfSXIYfSX 

IYe AûSX ÀfZ ¨f»ffBÊX ªff SXWXe ¹fûªf³ffAûÔ IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ 

fZSXûªf¦ffSX ¹fb½fIYûÔ IYû ªfûOÞX³fZ IYe ´fWX»f °fû ªføYSX WXû SXWXe 

W`X »fZdIY³f ÀfSXIYfSX IYf ¹fWX ´fi¹ffÀf ²fSXf°f»f ´fSX CX°fSX°ff WbXAf 

dQ£ffBÊX ³fWXeÔ QZ SXWXf W`XÜ BXÀfIZY d»fE f`ÔIYûÔ IYf SX½f`¹ff 

Àfa°fû¿fªf³fIY dQ£ffBÊX ³fWXeÔ ´fOÞX SXWXf W`XÜ WXf»ffadIY fàIY »fû¦fûÔ 

IYû FY¯f CX´f»f²f IYSXf³fZ IYe ff°f »f¦ff°ffSX IYWX SXWXeÔ W`XÜ 

»fZdIY³f f`ÔIYû ÀfZ FY¯f »fZ³fZ ¸fZÔ »fû¦fûÔ IYû ªfû ´fSmXVff³fe WXû 

SXWXe W`ÔX BXÀfÀfZ fZSXûªf¦ffSX ¹fb½fIY SXûªf¦ffSX VfbøY IYSX³fZ ÀfZ °füff 

XIYSX³fZ »f¦fZ W`ÔXÜ dIYÀff³f IiZYdOXMX IYfOÊX AüSX BXd³Qif Af½ffÀf 

¹fûªf³ff ¸fZÔ ¦fOÞXfPÞXe AüSX »fZ³fQZ³f IYe dVfIYf¹f°f 

fSXffSX d¸f»f°fe W`ÔXÜ f`ÔIY IYû BXÀû ´fcSXe °fSXWX ÀfZ £f°¸f 

IYSX³fZ IYf ´fi¹ffÀf IYSX³ff ¨ffdWXEÜ IZYÀfeÀfe ¸fZÔ dIYÀff³f 

IYû Àf¸fÓff¹ff ªff°ff W`X dIY ÀfSXIYfSXe IYªfÊ W`X, ¹fZ °fû 

¸ffRY WXû ªffE¦ff BXÀfd»fE df¨füd»f¹fûÔ IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ 

´f`Àfû IYf faQSXffMX WXû ªff°ff W`XÜ ªffdIY ¦fSXef 

CX´f·fûöYf »fZ³f-QZ³f IYû QÀ°fbSX ¸ff³fIYSX IbYLX ´f`Àff QZ°fZ 

W`X EZÀfZ ¸faZ f`ÔIYû ¸fZÔ Ad²fIYfdSX¹fûÔ E½fa df¨füd»f¹fûÔ IZY 

fe¨f ´f³f´f SXWZÔX ÀfaÀIÈYd°f ÀfZ df¨füd»f¹fZ ¸ff»ff¸ff»f 

WXû SWZX W`XÜ ªffdIY FY¯f »fZ³fZ ½ff»fZ »fû¦fûÔ IYû 

IYfRYe ´fSmXVff³fe¹fûÔ IYf Àff¸f³ff IYSX³ff ´fOÞX 

SXWXf W`XÜ £ffÀf IYSX ¦fif¸fe¯f 

BX»ffIYûÔ IZY f`ÔIYû ¸fZÔ ´fcSXe 

°fSXWX ÀfZ df¨füd»f¹ff 

ÀfaÀIYÈd°f WXfdf WXû ¨fbadIY 

W`ÔXÜ f`ÔIY IZY Ad²fIYfSXe ·fe 

BXÀf ff°f IYû Qfe ªf½ff³f ÀfZ 

À½feIYfSX °fû IYSX°fZ W`ÔX BXÀf 

fff°f f`ÔIY Ad²fIYfdSX¹fûÔ IYf 

IYWX³ff W`X dIY ªff°fIY IYûBÊX 

Ad²fIYfdSXIY øY´f ÀfZ dVfIYf¹f°f ³fWXeÔ 

IYSX°ff °ff°fIY df¨füd»f¹fûÔ IYû ´fIYOÞX 

´ff³ff ¸fbdVIY»f W`ÔXÜ 

FY¯f dQ»ff³fZ IZY ³ff¸f ´fSX f`ÔIY Ad²fIYfdSX¹fûÔ IZY 

ÀfWX¹fû¦f ÀfZ df¨füd»f¹fZÔ NX¦f°fZ W`X ¦fifWXIYû 

IYû : ¦fif¸fe¯f ÃûÂf IZY f`ÔIYû ¸fZa 

FY¯f dQ»ff³fZ IZY 

³ff¸f ´fSX fOÞZX 

´f`¸ff³fZ ´fSX 

IYf¸f IYSX SXWXf W`XÜ FY¯f »fZ³fZ ½ff»fZ »fû¦fûÔ IYû d½f¨füd»f¹fûÔ IZY 

õXfSXf A´f³fZ ÓffaÀfZ ¸fZÔ d»f¹ff ªff°ff W`X, AüSX FY¯f dQ»ff³fZ IZY 

³ff¸f ´fSX fa²fef²ffBÊX SXIY¸f df¨füd»f¹fûÔ E½fa f`ÔIY IZY 

Ad²fIYfdSX¹fûÔ IZY õXfSXf d»f¹fZ ªff³fZ IYe ff°f A¢ÀfSX Àff¸f³fZ 

Af°fe SXWX W`X ½fWXe df¨füd»f¹ffÔZ E½fa Ad²fIYfdSX¹fûÔ IZY fe¨f f³fZ 

BXÀf ¦fNXªfûOÞ ÀfZ ½ffdªff Qf½fZQfSX IYû °fû FY¯f CX´f»f²f ³fWXeÔ 

ªfû ´ff°ff W`ÔX ªffdIY df¨füd»f¹fûÔ IZY ÀfIiYe¹f WXû³fZ IZY IYfSX¯f 

A³¹f f`ÔIYû IZY fIYf¹fZQfSX SXWX³fZ IZY ff½fªfcQ AfÀff³fe ÀfZ BX³f 

»fû¦fûÔ IYû FY¯f CX´f»f²f WXû ªff°ff W`XÜ 

A³fbQf³f SXfdVf ´fSX ·fe IY¸ffBÊX IYSX SXWXf f`ÔIY : ÀfSXIYfSX IYe 

AûSX ÀfZ À½f¹fa ÀfWXf¹f°ff Àf¸fcWXûÔ IYû SXûªf¦ffSX IZY d»fE E½fa 

dIYÀff³fûÔ IYû dÀf¨ffBÊX WZX°fb df¦fd½fVf ¹fûªf³ff IZY °fWX°f Qe ªff³fZ 

½ff»fe A³fbQf³f SXfdVf(ÀfdÀfOXe) IYû ·fe f`ÔIY A´f³fZ SXfdVf 

¸ff³f SXWXf W`X AüSX CXÀf SXfdVf ´fSX ·fe Àfafad²f°f Àf¸fcWX ¹ff 

dIYÀff³f ÀfZ ¹ffªf »fZ SXWXf W`XÜ ¹fWX A³fbQf³f SXfdVf Àf¸fcWXû ¹ff 

dIYÀff³fûÔ IYû f`ÔIY IZY ªfdSX¹fZ Qe ªff°fe W`ÔXÜ AüSX IYSXef BXÀfIZY 

fSXffSX IYe SXfdVf Àf¸fcWX ¹ff dIYÀff³f IYû 

f`ÔIY ·fe FY¯f QZ°ff W`X f`ÔIY IZY½f»f 

A´f³fe AûSX ÀfZ dQ¹fZ FY¯f ´fSX WXe 

¹ffªf »fZ ÀfIY°ff W`X ¢¹fûÔdIY 

A³fbQf³f SXfdVf Àfafad²f°f 

d½f·ff¦f Àf¸fcWXû ¹ff dIYÀff³fûÔ 

IYû QZ³fZ IZY d»fE f`ÔIY IYf 

CX´f»f²f IYSXf°ff W`ÔXÜ 

¨fcadIY f`ÔIY WXe A´f³fe 

AûSX ÀfZ ½f ÀfSXIYfSX 

IYe A³fbQf³f 

SXfdVf Àf¸fcWX ½f 

dIYÀff³f IZY 

£ff°fZ ¸faZ 

ªf¸ff IYSXf°fe W`X BXÀfd»fE ½fWX Qû³fûÔ ½fWX Qû³ffaZ IYû d¸f»ffIYSX 

Àf¸fcWXû ¹ff dIYÀff³fûÔ ÀfZ CXÀf´fSX ¹ffªf ½fÀfc»f³fZ »f¦f°fe W`ÔXÜ 

·fcªf»f dÀfa¨ffBÊX IYf WXf»f fZWXf»f : dIYÀff³f dÀfa¨ffBÊX IYe 

Àf¸fÀ¹ff ÀfZ ªfcÓf SXWZÔX dfWXfSX ·fcªf»f dÀfa¨ffBÊX ¹fûªf³ff 

(df¦fd½fVf) IYf WXf»f fbSXf W`ÔXÜ f`ÔIYû IZY ³fIYfSXf°¸fIY SX½f`¹fZ 

IYe ½fªfWX ÀfZ ¹fWX ¹fûªf³ff ¹fWXfa ´fSX½ff³f ³fWXeÔ ¨fOÞX ´ff SXWXe W`X 

dIYÀff³fûÔ IZY d»fE df¦fd½fVf ¹fûªf³ff IYfRYe »ff·fQf¹fe W`X 

BXÀf¸fZÔ fûdSaX¦f AüSX ´fa´f IZY d»fE dIYÀff³fûÔ IYf FY¯f d¸f»f°ff 

W`X dªfÀf¸fZÔ 45 ´fid°fVf°f A³fbQf³f W`XÜ Af½fZQIY IZY ´ffÀf dÀfRÊY 

EIY EIYOÞX ªf¸fe³f ¨ffdWXEÜ A¦fSX ªføYSX°f WXû °fû dIYÀff³f 

EIY ÀfZ Ad²fIY ¹fûªf³ff IYf ·fe »ff·f CXNXf ÀfIY°fZ W`ÔXÜ ´fWX»fZ 

fûdSaX¦f IYSX³fZ IZY d»fE SXfdVf d¸f»f°fe W`X ffQ ¸fZÔ ´fa´f £fSXeQ³fZ 

IZY d»fE SXfdVf Qe ªff°fe W`XÜ BXÀf fff°f dIYÀff³fûÔ IYf IYWX³ff 

W`X dIY f`ÔIYû IYf SX½f`¹ff BXÀf ¹fûªf³ff IZY ´fid°f IYfRYe 

³fIYfSXf°¸fIY W`Ü Af½fZQ³f dQE ¸fWXe³fûÔ WXû ªff°ff W`X »fZdIY³f 

CXÀfZ À½feIÈY°f ³fWXeÔ dIY¹ff ªff°ff W`ÔXÜ BXÀf ¹fûªf³ff IYe £fSXff 

´fi¦fd°f IYf EIY IYfSX¯f ¹fWX ·fe W`X dIY »fû¦f ´fWX»fZ IZY fûdSaX¦f 

IYû WXe ¹fûªf³ff ¸fZÔ Vff¸fe»f IYSX SXfdVf QZ QZ³fZ IYe ff°f IYWX°fZ 

W`X dªfÀfZ f`ÔIYÀfÊ ³fIYfSX SXWZÔX W`XÜ 

½f`ÀfZ Afd±fÊIY d½fãZ¿fIY ¹fZ ·fe ¸ff³f°fZ W`X dIY SXfª¹f ÀfSXIYfSX 

¦fif¸fe¯f BX»ffIYû ¸fZÔ f¨f°f IYe AfQ°f d½fIYdÀf°f IYSX³fZ IYe 

IYûBÊX NXûÀf ¹fûªf³ffa ³fWXeÔ °f`¹ffSX IYe W`ÔXÜ dªf¸¸fZ½ffSe 

AfSXfeAfBÊX IYe ·fe f³f°fe W`XÜ dIY ½fû BX³f f`ÔIYûÔ IZY 

d£f»ffRY IZY½f»f d³fQZÊVf 

ªffSXe IYSX IZY 

¨fb´f ³ff 

f`NZÔX 

fd»IY 

IYfSÊX½ffBÊX 

IYSmÔXÜ 

df¨füd»f¹fûÔ 

IYf S`XIZYMX 

28 





d½f¨ffSX 

IYWX°fZ W`X WX¸f BÊX¸ff³fQfSX ! 

IYf¹fQf IZY Àff±f RYf¹fQf 


´fÂfIYfSX ½fÀ°fb°f: Àf¸ffªf IYf ÀffÀfZ ªff¦føYIY Aa¦f W`X ½fWX 

Àff¸ffdªfIY fbSXfBÊX¹ffaZ, SXed°f¹fûÔ, ·fifad°f¹fûÔ, Aa²fd½fäfÀf 

øYdPÞX¹ffZÔ, AfÀf-´ffÀf §fdMX°f §fMX³ff, IYe Àf¸feÃff IYSX°ff W`Xa, 

·fMXIZÔY Ea½f fbSmX IZY fe¨f Àf¸ffªf IYû ¨f¹f³f²f¸feÊ f³ff°ff W`ÔX, 

füd²fIY À°fSXûÔ IYf Àfa½f²fÊ³f IYSX°ff W`X IY±ffIYfSX ´fiZ¸f¨f³Qi 

ªfe IYf IYWX³ff- SXf³ffIYfSX IYf Qfd¹f°½f Àf¸ffªf IYZ Àff±f- 

Àff±f ¨f»f³fZ ¸ffÂf IYf ³fWXe, Ad´f°fb ½fWX °fû Àf¸ffªf IZY 

Af¦fZ-Af¦fZ ¸fÀff»f »fZIYSX Àf¸ffªf IYf ´f±f´fiQVfÊ³f IYSX°ff 

W`XÜ 

IY·fe WX¸f³fZ ·fe Àfû¨ff ±ff IY»f¸f IYe °ffIY°f ÀfZ Qbd³f¹ffh 

fQ»f Qch¦ff »fZdIY³f Afªf Àfû¨f°ff WgcX ¢¹ff ½ffIYBÊX WX¸f 

A´f³fe »fZ£f³fe ÀfZ dIYÀfe IZY d½f¨ffSX IYû ³f¹ff ¸fûOÞX QZ 

´ff¹fZÔ¦fZ? ªffdIY ½¹f½fWXfdSXIY°ff IYe WXQ °fûOÞX°fe BXÀf Qbd³f¹ffa 

¸fZÔ ·ff½fbIY°ff Vff¹fQ Af IYûSmX ´fÖfZ ´fSX À¹ffWXe £f°¸f IYSX³fZ 

IZY IYf¸f Af°ff W`XÜ kkªffdIY A°faSX¸f³f ¸faZ ·ff½f³ff CX·fSXX°fe 

W`X...ll 

kkVffad°f, ´fiZ¸f, IYøY¯ff, Q¹ff! ´fSXû´fIYfSX AüSX Àf©ffBÊX! 

fbSXfBÊX IYf W`X fû»fff»ff! dÀf¸fMX SXWXe A¨LXfBÊX! ´f»f°ff W`X 

·fiáXf¨ffSX ¹fWXfg, °fû IYWXfg ªff¹fZ¦fe ¸faWX¦ffBÊX! ll 

Af¸f AfQ¸fe IYe dªfaQ¦fe IYf °ff³ff-ff³ff ¹ff³fe Àff¸ffdªfIY 

ÀfüÔWXfQÊ, ÀfQÐ·ff½f, ´fiZ¸f ½f Àf¸f³½f¹f ³¹ff¹fÀfa¦f°f Af¨fSX¯f 

°f±ff ¸ff³f½fe¹f ¸fc»¹fûÔ ´fSX Af²ffdSX°f WXû°ff W`X AüSX dªf³fIZY 

A·ff½f ¸fZÔ WX¸f dIYÀfe AfQVfÊ Àf¸ffªf ¹ff Àff¸ffdªfIY 

dªfaQ¦fe IYf IY»¹ff¯f ·fe ³fWXeÔ IYSX ÀfIY°fZÜ ·ffSX°f IYe 

´fif¨fe³f Àf·¹f°ff Ea½f ÀfaÀIÈYd°f ªfû WX¸ffSmX SXfáÑXe¹f ªfe½f³f IYf 

²fSXûWXSX W`X, IYe SXÃff IYSX³ff ½fØfÊ¸ff³f ´fdSXdÀ±fd°f ¸fZÔ WX¸ffSXf 

´fi±f¸f IYØfÊ½¹f WXû³ff ¨ffdWXEÜ dIYÀfe CXÖf°f Ea½f Àf·¹f SXfáXÑ 

IZY d³f¸ffÊ¯f IZY d»fE ¨fbÀ°f-QbøYÀ°f, BÊX¸ff³fQfSX, ´ffSXQVfeÊ 

°f±ff ³¹ff¹fd´fi¹f ´fiVffÀfd³fIY ½¹f½fÀ±ff IYf WXû³ff Ad³f½ff¹fÊ 

W`X °ffdIY QZVf½ffdVf¹fûÔ IYû Àfb£f-Vffad°f ÀfbSXÃff Ea½f Àf¸fÈdðX 

IZY Àff±f WXe ´fid°fd¿NX°f ³ff¦fdSXIY IYf QªffÊ ´fif~ WXû ÀfIZYÜ 

Àfa·f½f°f: IbYLX EZÀfZ WXe ´fiVffÀfd³fIY ½¹f½fÀ±ff IYû k¦fbOX 

¦f½fÊ³f¸fZÔMXl IYe ÀfaÄff Qe ªff°fe W`XÜ WX¸ffSmX QZVf ¹ff SXfª¹f IYe 

ÀfSXIYfSX EIY IY»¹ff¯fIYfSXe ÀfSXIYfSX IYWX»ff°fe W`X AüSX 

¹fWXe IYfSX¯f W`X dIY ¹fWXfg ªf³fdWX°f IYe EZÀfe-EZÀfe ¹fûªf³ffEh 

f³ffBÊX AüSX ¨f»ffBÊX ªff SXWXe W`X dªf³fIYe d¸fVff»f d½fä IZY 

dIYÀfe A³¹f QZVfûÔ ¸fZÔ ³fWXeÔ d¸f»f°feÜ ·ffSX°fe¹f Àfad½f²ff³f IZY 

´fif½f²ff³fûÔ IZY A³fbøY´f WX¸ffSXe ´fiVffÀfd³fIY ½¹f½fÀ±ffd½f²ffd¹fIYf, 

IYf¹fÊ´ffd»fIYf, ³¹ff¹f´ffd»fIYf AüSX ´fÂfIYfdSX°ff 

ªf`ÀfZ ¨ffSX À°fa·fû ´fSX dMXIYe W`X AüSX ¹fZ ¨ffSXû À°f¸·f A´f³fe 

Af½fV¹fIY°ffAûÔ °f±ff ¸fWXØff IYe QÈdáX ÀfZ EIY QcÀfSmX IZY 

´fcSXIY W`ÔXÜ ·ffSX°fe¹f »fûIY°faÂf IYe À±ff´f³ff Ea½f QZVf IYe 

Àff¸ffdªfIY, Afd±fÊIY, SXfªf³f`d°fIY Ea½f ´fiVffÀfd³fIY 

½¹f½fÀ±ff IYû f³ffE SX£f³fZ ¸fZÔ BX³fIYf ¦füSX½fVff»fe BXd°fWXfVf 

SXWXf W`XÜ dIY³°fb Àf¸f¹f-Àf¸f¹f ´fSX BX³fIYe Af´fÀfe IYOÞ½ffWXMX 

AüSX ¸f°f·ûQ IYf À½ffQ ·fe Af¸f-Af½ff¸f IYû ¨f£f³ff 

´fOÞX°ff W`X ªfû dIYÀfe ·fe QÈdáXIYû¯f ÀfZ Àfb£fQ ³fWXeÔ IYWXf ªff 

ÀfIY°ffÜ 

ªf³f°ff Àff ªff³f°fe, ´fWX¨ff³f°fe AüSX Àf¸fÓf°fe W`X, BXÀfd»fE 

WXû³ff °fû ¹fWX ¨ffdWXE dIY dIYÀfe Af´fÀfe-IYOÞX½ffWXMX ¹ff 

¸f°f·ûQ ´fSX Àf¹fa¸f Ea½f °¹ff¦f IYe ·ff½f³ff IYû Àf½fûÊ´fdSX 

SX£f°fZ WbXE SXfáXÑdWX°f ¸fZÔ EZÀfZ ¸f°f·ûQûÔ IYf Àf¸ff²ff³f d³fIYf»ff 

ªff³ff ¨ffdWXE °ffdIY d½fV½f ¸fZÔ WX¸ffSmX QZVf IYe ´fid°fâXf Ea½f 

LXd½f f³fe SXWZXÜ ½fØfÊ¸ff³f SXfáXÑe¹f Ea½f SXfªfIYe¹f, Àff¸ffdªfIY, 

Afd±fÊIY ´fdSX½fZVf IYû QÈdáX¦f°f SX£f°fZ WbXE Àf¸f¹f IYe ¸ffa¦f 

W`X dIY WX¸f ¨ffWZX dªfÀf À°fSX ´fSX ·fe IYf¹fÊ IYSX SXWZX WXûÔ A´f³fZ 

A³QSX dLX´fZ WbXE ¦fb¯fûÔ IYû CXªff¦fSX IYSX°fZ WbXE ¸ff³f½fe¹f 

¸fc»¹fûÔ Ea½f ÀfQAf¨fSX¯f °f±ff ½¹f½fWXfSX IZY Àff±f A´f³fe 

LXd½f Ea½f Àff£f IYû ´fb³f:À±ffÊd´f°f IYSX³fZ IYf ´fi¹ffÀf IYSmÔX 

°ffdIY WX¸ffSXe kkÀfû³fZ IYe d¨fdOÞX¹ffll IYWX»ff³fZ ½ff»ff ²fSX°fe 

·ffSX°f ½ffÀ°f½f ¸fZÔ À½f¦fÊ IYf ³fªffSXf ´fiÀ°fb°f IYSX ÀfIZY AüSX 

dIYÀfe IYû dIYÀfe ·fe À°fSX ´fSX IYûBÊX d¦f»ff AüSX dVfIY½ff 

IYf A½fÀfSX ³f d¸f»fZÔÜ 

Aa¦fiZªfe f³ff¸f dWX³Qe IZY ´fi¹fû¦fIYØffÊAûÔ IYf 

´fid°fVf°f Afªf ·fe BXÀf QZVf IYû d¨fPÞXf SXWXf W`X, ½f`ÀfZ WXe 

SXfáÑX½ffQ f³ff¸f RcYMX½ffQ ¸fZÔ RcYMX½ffQ SXfáÑX½ffQ IYû d¨fPÞXf¹fZÔ 

ªff SXWXf W`X BXÀf QZVf ¸fZÔ IbYLX »fû¦f ³ffg³f ªffd°f IYe CX´ffd²f 

»f¦ff°fZ ³fWXeÔ ±fIY°fZ, °fû IbYLX »fû¦f EZÀfZ ·fe W`X ªfû d°f»fIY, 

°fSXfªfc AüSX °f»f½ffSX..., IbYLX IY»f¸f IZY A½f°ffSX, IbYLX IZY 

´fc½fÊªf RY»ff³fZ W`ÔX, °fû IbYLX IZY IbYLX, °fû IbYLX »fû¦f ¸f³fb 

AüSX ¸fWXfSXf¯ff ´fi°ff´f IZY ¹fb¦f IYû A·fe ·fe ªfe³fZ IYe 

IYûdVfVf ¸fZÔ W`XÜ °fû IbYLX »fû¦f Àf¸fc¨fZ ·ffSX°f ´fSX ¸fb¦fd»f¹ffa 

VffÀf³f IYe d½fSXfÀf°f ¸ff³f SXWZX W`X, IbYLX fWbXSXfáXÑe¹f IaY´fd³f¹fûÔ 

IZY ¦fb¯f¦ff³f IYSX°fZ ³fWXeÔ ±fIY°fZ, °fû IbYLX E³fªfe.Aû, MÑÀMX, 

³fZ°ff¦feSXe IZY ¸ff¹ffªff»f ¸fZÔ ½¹fÀ°f W`ÔX, IbYLX Àfb·ff¿f ¨f³Qi 

fûÀf, °fû IbYLX Afªf ·fe ¸fQÊ½ffQ IYû PXXû³fZ ¸fZÔ »f¦fZ W`XÜ 

IbYLX fbðX, IbYLX ¸fWXf½feSX, ¦ffa²fe, IbYLX Af²fbd³fIY°ff, 

IbYLX Àf³ff°f³f, IbYLX ¦fif¸fe¯f, IbYLX ´fWXfOÞXe, IbYLX dIYÀff³f 

AüSX BXÀfIZY BX°fSX »ff£fûa IZY IbYLX-IbYLX A»f¦f-A»f¦f W`X, 

IYWXe dÀf¹ff-ÀfbÖfe °fû IYWXe dWX³Qb-¸fbÀd»f¸fÜ BX³f Àf½fû IZY 

fe¨f dIYÀfe ³f dIYÀfe d½faQbAûÔ ´fSX ¸f°f·ûQ IZY ffQ»f W`X, 

dªfÀfZ ²f¸fÊd³fSX´fZÃf IZY ¨ffQSX ÀfZ PÞXIY dQ¹ff ¦f¹ff W`XÜ 

¸ff³f½f°ff BX³fIZY fe¨f ¦fb¸f Àfe WXû ¦fBÊX W`XÜ QZVf IYSXfWX SXWXf 

W`XÜ QZVf IYf Àf½fÊWXfSXf Àf¸fbQf¹f IYSXfWX SXWXf W`X ÀfØff IZY ³fVû 

¸fZÔ ¨fcSX »fû¦f ¸fªfZ »fcMX SXWZX W`XÜ E¸f.E, feE dIYE ¹fb½ff 

fZSXûªf¦ffSXe IZY ¸ffSX ÀfZ ¸ffSmX-¸ffSmX dRYSX SXWZX W`X AüSX BXÀf 

´fdSXdÀ±fd°f IYf IYf¹fQf IZY Àff±f RYf¹fQf ·fe CXNXf SXWZX W`XÜ 

»f¦f·f¦f ½¹f½fÀ±ff IYSX´MX WXû ¨fbIYe W`ÔXÜ BXÀfZ BXÀf °fSXWX ÀfZ 

Àf¸fÓff ªff ÀfIY°ff W`XÜ EIY ¦ffa½f ¸fZÔ EIY d½fôf»f¹f ±ff ªfû 

BX°f³ff ªfªfÊSX WXû ¨fbIYf ±ff dIY IYf d¦fSX ªffEÜ Afh²fe 

¨f»f°fe, dfªf»fe IYOÞXIY°fe, ¸fcÀf»ff²ffSX ½f¿ffÊ WXû°ff °fû ¦ffa½f 

½ff»fZ §fSX ÀfZ ffWXSX AfIYSX d½fôf»f¹f IYû QZ£f°fZ dIY d¦fSXf 

dIY ³fWXeÔÜ d½fôf»f¹f IZY dVfÃfIY ½f ´fi²ff³ff²¹ff´fIY §fSX-§fSX 

ªffIYSX d½fôf»f¹f 

IZY f¨¨fûÔ 

IYû ´fNX³f- 


´ffNX³f WZX°fc ·ûªf³fZ 

IZY d»fE IYWX°fZ 

»fZdIY³f ½fZ À½f¹fa d½fôf»f¹f IZY A³QSX ³fWXeÔ ªff°fZ ±ûÜ 

d¸fdMa¦f, dÀfdMaX¦f ¹ff dMXd¨fa¦f ·fe IYSXX°fZ °fû d½fôf»f¹f IZY 

ffWXSXÜ EIY dQ³f ¦fif¸fe¯f-ªf³f IZY Àff±f ¸fedMaX¦f ¸fZÔ ³f¹ff 

d½fôf»f¹f f³ff³fZ IYû »fZIYSX ´fiÀ°ff½f ´ffdSX°f WbXAfÜ ¨ffSX 

´fiÀ°ff½f ´ffdSX°f dIYE ¦fE dªfÀf¸fZÔ ´fWX»ff ±ff dIY ªfû ³f¹ff 

d½fôf»f¹f f³fZ¦ff ½fWX ´fbSXf³fZ d½fôf»f¹f IZY À±ff³f ´fSX WXe 

f³fZ¦ff, QcÀfSXf dIY ³f¹fZ d½fôf»f¹f ¸fZÔ ´fcSXf³fZ d½fôf»f¹f IYe 

»fIYdOÞ¹ffg AüSX BÊXMZX ´fi¹fû¦f ¸fZÔ »ff¹fe ªffEa¦fe AüSX °feÀfSXf 

¹fWX dIY ªf`Àff ´fbSXf³ff d½fôf»f¹f ±ff, NXeIY ½f`Àff WXe ³f¹ff 

d½fôf»f¹f ·fe f³fZ¦ff AüSX ¨fü±ff ¹fWX dIY ªff °fIY ³f¹ff 

d½fôf»f¹f f³f ³fWXeÔ ªff°ff, ´fbSXf³ff d½fôf»f¹f ³fWXeÔ °fûOÞX³ffÜ 

Af ¹fZ ff°f d½f¨ffSX¯fe¹f W`ÔX dIY ªff °fIY ´fbSXf³ff d½fôf»f¹f 

°fûOÞXf ³fWXeÔ ªff°ff BX³f ´fiÀ°ff½fûÔ IZY SXWX°fZ CXÀf ´fSX ³f¹ff 

d½fôf»f¹fZÔ IYWXfa ÀfZ f³f ªffE¦ff, NXeIY ¹fWXe dÀ±fd°f WX¸ffSmX 

QZVf ·ffSX°f f³ff¸f BaXdOX¹ff AüSX SXfáÑXe¹f½ffQ f³ff¸f 

²f¸fÊd³fSX´fZÃf IYe ·fe W`XÜ BÊX¸ff³fQfSXe IYe ¸fªffc°f ¨ffQSX IYe 

IÈY´ff IYdWX¹fZ dIY Aa²ûSmX ¸fZÔ CXªff»fZ IYe Óf»fIY SmX°f ¸fZÔ ´ff³fe 

IYe fcaQ IYe °fSXWX ³fÀfef WXû SXWXe W`XÜ ¹fWXe °fû ¦fb¯f W`X BXÀf 

·ffSX°f IYf d½fd½f²f°ff ¸fZÔ ·fe EIY°ff, IbYLX »fû¦f BX³f ÀffIYf 

d½fSXû²f IYS³fZ ¸faZ ªfbMZX WbXE W`X AüSX £fa¦ff»f-£fa¦ff»f IYSX 

RbYMX³fûMX £fûªf SXWZX W`X °ffdIY VffÀÂfûÔ, ffBÊXdf»fûÔ, IbYSXf³fûÔ 

AûSX ¦fi³±fûÔ IYf WX½ff»ff QZIYSX EIY QcÀfSmX ´fSX IYe¨fOÞX 

CXLXf»ff ªffEÜ Aa¦fiZªf °fû BX³WXeÔ d½fd½f²f°ffAûÔZ IZ ¸fªfZ »fcMZX 

±ûÜ ³fZ°ff A´f³fZ IYSXûOÞXû IYe Àfa´fd°f¹fûÔ IYe IYe¸f°f WXªffSXûÔ 

¸fZÔ dQ£ff SXWZX W`XÜ IbYLX ½¹fcSXûIiZYMXfZÔ ³fZ°ffAûÔ AüSX 

·fiáXf¨ffdSX¹fûÔ IYe A±ffWX Àfa´fd°f ·fiáXf¨ffSX IZY Q»fQ»f ¸fZÔ 

LXb´f ¦fBÊX W`XÜ ÀfSXIYfSXe °faÂf ÀfSXIYfSXe £fªff³fZ IYf ´fi¹fû¦f IYSX 

SXWXf W`XÜ ¸faÂfe, ¸fb£¹f¸fadÂf¹fûÔ IZY ¨ff¹f-´ff³fe IZY £f¨fZÊ Af 

»ff£fû IYSXûOÞXûÔ ¸fZÔ ´fWchX¨f ¨fbIZY W`XÜ ³füIYSXe ¸fZÔ §fbÀf£fûSXe IZY 

QZ½f°ff fÀf ¦fE W`ÔXÜ ±ff³fûÔ IZY ±ff³fZQfSX Af¸f-AfQ¸fe IYf 

ERYAfBÊXAfSX d»f£f³fZ IYe ªf¦fWX CXÀfIYf ½f`¨ffdSXIY 

´fûÀMÊX¸ffMÊX¸f IYSX SXWZX W`ÔXÜ ¦fif¸fe¯f ÃûÂf IZY f`ÔIYû ¸fZÔ Q»ff»f 

´fcªff WXû SXWXe W`XÜ f¦f`SX ¨fPÞXf½ff IZY dIYÀff³fûÔ IYf IYf¸f ³fWXe 

WXû SXWXf W`XÜ dWX³Qc-¸fbdÀ»f¸f Qa¦fZ WXû SWZX W`XÜ IbYLX ²ffd¸fÊIY 

MÑXÀMXûÔ ¸fZÔ °fû ªffd°f½ffQ IYe d½f¿f½fZ»f ´f³f´f ¨fbIYe WX`Ü NXZIYf, 

IYûMXf, ¹fûªf³ff ÀfZ »fZIYSX WXSX ÀfSXIYfSXe IYf¹fÊ ¸fZÔ ·fiáXf¨ffSX 

²fSX IYSX ¦f¹ff W`XÜ Ófû´fOÞX´f˜Xe IYe Àfa£¹ff AfE dQ³f fPÞX°fe 

ªff SXWXe W`X, ¨füSXfWXû ´fSX WX¸ffSmX ¹fb½ff Àfü-´ffg¨f Àfü IYf ³fûMX 

´fbd»fÀf ½ff»fûÔ IYû ´fIYOÞf SXWZX W`XÜ d¸fVf³f f³ff¸f IY¸feVf³f 

IYf £fb»ff £û»f ¨f»f SXWXf W`X AüSX WX¸f³fZ Afg£fûÔ ´fSX ´f˜Xe 

¨fPÞXf »fe W`X AüSX IYWX°fZ W`X dIY WX¸f BÊX¸ff³fQfSX WàXÜ 



29

fafIYf 


þe°f³fSXf¸f ¸ffÔÓfe ³fZ dIYÀff³f þf¦føYIY°ff 

¸fWXfAd·f¹ff³f-ÀfWX-SXfeAd·f¹ff³f 2014-15 IYf 

Vfb·ffSX¸·f Vfd³fUfSX IYû dIY¹ffÜ BÀf AUÀfSX ´fS 

XdfWXfSX IÈYd¿f dUV½fdUôf»f¹f, ÀffüSX, 

·ff¦f»f´fbSX IZY IÈYd¿f Äff³f SX±f IYf WXSXe 

ÓfÔOXe dQJfIYSX CXîfMX³f dIY¹ffÜ 

»f»f³f d°f½ffSXe 

¸fb£¹f ¸fÔÂfe AfUfÀf IZY Àff¸f³fZ 

kÀfÔUfQl ÀfZ ¸fb£¹f ¸fÔÂfe þe°f³fSXf¸f 

¸ffÔÓfe ³fZ dIYÀff³f þf¦føYIY°ff 

¸fWXfAd·f¹ff³f-ÀfWX-SXfeAd·f¹ff³f 

2014-15 IYf Vfb·ffSX¸·f Vfd³fUfSX 

IYû dIY¹ffÜ BÀf AUÀfSX ´fS XdfWXfSX 

IÈYd¿f dUV½f dUôf»f¹f, ÀffüSX, 

·ff¦f»f´fbSX IZY IÈYd¿f Äff³f SX±f IYf WXSXe 

ÓfÔOXe dQJfIYSX CXîfMX³f dIY¹ffÜ BÀfIZY 

ffQ IÈYd¿f dU·ff¦f õfSXf Af¹fûdþ°f SXfª¹f 

À°fSXe¹f SXfeIY¸fÊVff»ff ¸fZÔ dUV½fdUôf»f¹f IZY 4 

Àfe.OXe.-Àf¸fZdIY°f IÈYd¿f ´fi¯ff»fe, fIYSXe´ff»f³f, 

¸fb¦fe´ffÊ»f³f EUÔ Aþû»ff Qû ´fiIYfVf³f dIYÀff³f Àf¸ff¨ffS 

XAüSX IÈY¿fIY ÀfÔQZVf IYf »fûIYf´fÊ³f IYSX°fZ WXbE dIYÀff³fûÔ IYe 

ÀfZUf ¸fZÔ Àf¸fd´fÊ°f dIY¹ffÜ IYf¹fÊIiY¸f IYe A²¹fÃf°ff IÈYd¿f¸fÔÂfe ßfe 

³fSXZ³Qi dÀfÔWX ³fZ dIY¹ffÜ þfdIY ¸fb£¹f Ad°fd±f ¸fb£¹f ¸fÔÂfe ¸ffÔÓfe ±fZÜ 

þf IÈYd¿f¸fÔÂfe ³fZ Äff³f SX±f IZY AÔQSX ´fiUZVf dIY¹ff 

ÀfcfZ ¸fZÔ ´fWX»fe ffSX feE¹fc õfSXf ÀfÔ¨ffd»f°f WXfBÊ MXZIY IÈYd¿f Äff³f SX±f IZY CXîfMX³f IZY ffQ SX±f 

IYû QZJ³fZ þf IÈYd¿f¸fÔÂfe Äff³f SX±f IZY AÔQSX ´fiUZVf dIY¹fZ °fû »fû¦fûÔ IYe WXbþçf CX¸fOÞX ´fOÞXeÜ 

¸fÔÂfe ßfe³fSXZ³Qi dÀfÔWX ³fZ ·ff³f IZY AÔQSX þfIYSX CXÀfIZY ÀfÔ¨ff»f³f IZY EIY-EIY ffSXeIY 

°fIY³fedIY¹fûÔ IYû Àf¸fÓff AüSX dIYÀf ´fiIYfSX dIYÀff³fû ÔIYû BÀfÀfZ »ff·ffd³U°f IYSXf¹ff þfE¦ff 

BÀfIZY ffSXZ ¸fZÔ þf³fIYfSXe »fe AüSX dUV½f dUôf»f¹f õfSXf Bþf°f BÀf ·ff³f IZY d»fE IbY»f´fd°f 

OXfg. ¸fZUf»ff»f ¨fü²fSXe IYe ´fiVfÔÀff IYeÜ CX³WXûÔ³fZ IYWXf dIY ¹fWX ·ff³f ÀfbQcSX ÃfZÂf ¸fZÔ SXWX³fZ Uf»fZ 

dIYÀff³fûÔ IZY d»fE USXQf³f WXû¦ffÜ þf³fIYfSXe WXû dIY dfWXfSX IZY dIYÀff³fûÔ IYû IÈYd¿f IYe ³f¹fe 

°fIY³feIY ÀfeJ³fZ IZY d»fE dfWXfSX IÈYd¿f dUV½fdUôf»f¹f Af CX³fIZY õfSX ´fSX WXe °fIY³feIY 

SX±f »fZIYSX Af SXWXf WX`Ü dfWXfSX ¸fZÔ ´fWX»fe ffS X´fifSX¸·f WXû³fZ Uf»fZ BÀf IYf¹fÊIiY¸f IYf Vfb·ffSX¸·f 

11 A¢MXcUSX IYû dfWXfSX IZY ¸fb£¹f ¸fÔÂfe ßfe þe°f³f SXf¸f ¸ffÔÓfe ³fZ dIY¹ffÜ 

dIYÀff³f Äff³f SX±f ÀfZ dIYÀff³f f³fZÔ¦fZ IÈYd¿f U`Äffd³fIY 

feE¹fc IYf dIYÀff³f Äff³f SX±f EIY ·ff³f WX` dþÀf¸fZÔ ³f¹fe °fIY³feIYûÔ IYf BÀ°fZ¸ff»f IYSX dIYÀff³fe 

¸fZÔ fWXb¹ff¸fe AUÀfSXûÔ IYe þf³fIYfSXe CX´f»f²f IYSXf³fZ IYf þdSX¹ff WX`Ü BÀf¸fZÔ d¸f˜e 

feE¹fc 

IZY IÈYd¿f Äff³f 

SX±f IYf ¸fb£¹f 

¸fÔÂfe ³fZ dIY¹ff 

CXîfMX³f 

´fi¹fû¦fVff»ff ÀfZ »fZIYSX ¨fd»f°f dIYÀff³f 

´fiQVfÊ³fe EUÔ °fIY³feIYe dRY»¸fûÔ IYû 

dQJf³fZ IYe ½¹fUÀ±ff WX`Ü dIYÀff³fûÔ IZY 

d»fE U`Äffd³fIYûÔ IYe MXe¸f ·fe Àff±f 

¨f»fZ¦feÜ ¹fZ ·ff³f ¦ffhU-¦ffhU þfE¦feÜ 

¸fWXøY¸f ¦ffhUûÔ °fIY 

´fWXca¨fZ¦fe °fIY³feIYIYe 

dIYSX¯f 

feE¹fc IYf dIYÀff³f Äff³f SX±f EZÀfZ þ¦fWXûÔ 

´fSX ·fe QÀ°fIY QZ¦ff þWXfh Af °fIY 

dIYÀff³fe IZY ³fE °fIY³feIY IYf Af¦ffþ ³fWXeÔ 

WXû ÀfIYf WXǛ ÀfcfZ IZY ÀfcQcSX EZÀfZ QþÊ³fûÔ ¦ffhU 

WXỒ þWXfh Af °fIY dIYÀff³fe IYe U`Äffd³fIY 

°fIY³feIY ÀfZ dIYÀff³f øYføY ³fWXeÔ WXû ÀfIZY WXỒÜ CX³f 

þ¦fWXûÔ IYû d¨fd³WX°f IYSX ´fif±fd¸fIY°ff IZY Af²ffSX ´fSX UWXfh 

Äff³f SX±f þfE¦ff AüSX dIYÀff³fe IZY WXS X¦fbS XÀfZ dIYÀff³fûÔ IYû 

UfdIYRY IYSXfE¦ffÜ 

IÈYd¿f dU·ff¦f IYe þf³fIYfSXe ·fe QZ¦ff SX±f 

SX±f IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ dIYÀff³fûÔ IYû dfWXfSX ÀfSXIYfSX õfSXf ÀfÔ¨ffd»f°f IÈYd¿f ¹fûþ³ffAûÔ IYe 

þf³fIYfSXe ·fe Qe þfE¦feÜ ¨fd»f°f IÈYd¿f ´fiQVfÊ³fe ÀfZ ·fe dIYÀff³f »ff·fÔfd³U°f WXûÔ¦fZÜ d¸f˜e þfh¨f 

´fi¹fû¦fVff»ff ÀfZ d¸f˜e IZY ³f¸fc³fûÔ IYû BIYf IYSX BÀfIZY IY¸fe IYû dIYÀff³fûÔ IYû f°ff¹ff þfE¦ffÜ 

°fIY³feIYe dRY»¸f IZY ¸ff²¹f¸f ÀfZ ¸füÀf¸f ÃfZÂf AüSX þøYSX°f IZY dWXÀfff Àû dIYÀff³f QZJ IYSX 

ÀfeJZÔ¦fZÜ ÀUSXûþ¦ffSX IYû fPÞXfUf QZ³fZ IZY d»fE RYÀf»f, ff¦fUf³fe, ´fVfb´ff»f³f, ´f¹ffÊUSX¯f, 

DYþf ÀfÊÔSXÃf¯f AfdQ dU¿f¹fûÔ ´fSX IY¸f J¨fÊ, IY¸f Àf¸f¹f AüSX IY¸f þ¦fW X¸fZÔ WXfBÊMXZIY dIYÀff³fe 

IZY ¦fbÀXÀfZ dIYÀff³f »ff·ffÔd³U°f WXûIYSX Afd±fÊIY CX³³fd°f IYf ¸ff¦fÊ ´fiÀfÀ°f IYSX ÀfIZYÔ¦fZÜ 

WXfBÊMXZIY °fI ³feIY ÀfZ»f`Vf WX` ·ff³f 

dUV½fÀ°fSXe¹f dIYÀff³fe IYe Aô°f³f °fIY³feIY ÀfZ þûOÞX³fZ IZY d»fE ·ff³f IYû B³MXSX³fZMX IY³fZ¢Àf³f 

ÀfZ »f`Vf dIY¹ff ¦f¹ff WXǛ dIYÀff³fûÔ IZY A»ffUf IÈYd¿f ´fiÀffSXIY¸feÊ, IÈYd¿fU`Äffd³fIY, IÈYd¿f ÃfZÂf IZY 

A³fbÀfÔ²ff³f IY°ffÊ ·fe BÀf ÀfZ»ff·ffÔd³U°f WXûÔ¦fZÜ ¹fZ ±fZ CX´fdÀ±f°f: IÈYd¿f CX°´ffQ Af¹fböY ßfe A¸fÈ°f 

»ff»f¸fe¯ff, dfWXfSX IÈYd¿f dUV½fdUôf»f¹f IZY IbY»f´fd°fOXfg. ¸fZUf »ff»f ¨fü²fSXe, feE¹fc IZY ´fiÀffSX 

dVfÃff d³fQZVfIY OXfg. AfSX. IZY. ÀfûWXf³fZ, SXf¿MÑXe¹f ff¦fUf³fe d¸fVf³f IZY d³fQZVfIY ßfe ASXdUÔQ 

dÀfÔWX, Àf·feÀfÔ¹fböY IÈYd¿f d³fQZVfIY, CX´f IÈYd¿f d³fQZVfIY, Àf·fe dþ»ff IÈYd¿f ´fQfd²fIYfSXeÜ 

30 





¸fbïXf 

IYf»fZ ²f³f IYe kIYûWXSXZl ¸fZÔ ÀfSXIYfS 

XdUIYfÀf IbY¸ffSX 

IYf»fZ ²f³f IZY IYûWXSXZ dRYSX ÀfZ »fûIY°ffÔdÂfIY Uf°ffUSX¯f IYû 

A´f³fZ Af¦fûVf ¸fZÔ »fZ³fZ »f¦fe WX`ÔÜ ·ffSX°f þ`ÀfZ QZVf ¸fZÔ þWXfÔ 

AQ³fZ ÀfZ ¸ff¸f»fZÔ ¸fZÔ ³¹ff¹ff»f¹fûÔ ¸fZÔ QVfIYûÔ CXNXIY ´fMXIY 

»f¦f°fe WXû UWXfÔ »ffJûÔ IYSXûOÞX IZY IYf»fZ²f³f Lb´ff³fZ Uf»fZ QZVf 

IZY °ffIY°fUSX AüSX ÀfØff IZY fZ»f ÀfZ d»f´fMXZ »fû¦fûÔ ´fSX °UdSX°f 

IYfSXÊUfBÊ WXû³ff B°f³ff AfÀff³f ´fi°fe°f ³fWXeÔ WXû SXWXfÜ EIY 

IYWXfU°f WX` AÔ²ff ffMXZ SXZUOÞXe §fçf dRYSXIYSX A´f³fZ IYû QZÜ 

NXeIY ¹fWXe dÀ±fd°f IYf»fZ ²f³f ¸ff¸f»fZ IYû »fZIYSX Àf·fe 

ÀfSXIYfSXûÔ IYe SXWXe WX`Ü Àf¸fc¨ff QZVf þf³f°ff WX` dIY QZVf IYf 

IYf»ff ²f³f dUQZVfûÔ ¸fZÔ þ¸ff WX`Ü BÀfIYû »fZIYSX 2012 ¸fZÔ 

ffff SXf¸fQZU Af³Qû»f³f ·fe IYSX ¨fbIZY WX` °feÀf´fSX IYf»fZ ²f³f 

´fSX PXb»f¸fb»f SXU`¹fZ IYû »fZIYSX QZVf·fSX IZY °f¸ff¸f ³fZ°ff, 

Àf¸ffþÀfZUe Àf¸fZ°f A³¹f ·fe Àf¸f¹f-Àf¸f¹f ´fSX A´f³ff dUSXû²f 

þ°ff°fZ SXWXZ WX`Ü B²fSX A³³ff ·fe IYf»fZ ²f³f IYû »fZIYSX 

Af³Qû»f³f IYe ff°f IYSX SXWXZ WX`ÔÜ Àf¸fZdIY°f øY´f ¸fZÔ IYf»ff 

²f³f IYf IbYWXSXf LMX°ff QZJ³fZ IZY d»fE Àf¸fc¨ff QZVf MXIYMXIYe 

»f¦ff¹fZ WX`Ü 

A·fe ¨fb³ffU IZY NXeIY ffQ fWXb¸f°f ¸fZÔ Af¹fe E³fOXeE ³fZ 

dþÀf °fZþe ÀfZ IYf»fZ ²f³f ´fSX EÀfAfBMXe IYf ¦fNX³f dIY¹ff 

CXÀfÀfZ þ³f°ff IZY fe¨f IYf»fZ ²f³f Af³fZ IYû »fZIYSX AfVff¹fZÔ 

þ¦f³fZ »f¦fe ±feÜ B³f AfVffAûÔ IZY ¸f²¹f ¹fWX ·fe CX°ÀfbIY°ff 

f³f°fe SXWXe dIY AfdJSX Uû IYü³f »fû¦f WX` dþ³fIZY ³ff¸f ÀfZ 

IYf»fZ ²f³f IYû dUQZVfûÔ ¸fZÔ þ¸ff IYSXf¹ff ¦f¹ff WX`? þ³f°ff IZY 

¸f²¹f ³ff¸f AüSX SXIY¸f IYû »fZIYSX Af°fIY °fû IbYWXSXZ Uf»fe 

WXe dÀ±fd°f WX`Ü IbYL Àf¸f¹f ´fWX»fZ ÀfSXIYfSX ³fZ IYWXf ±ff dIY 

UWX 136 »fû¦fûÔ IZY ³ff¸f f°ff¹fZ¦fe »fZdIY³f Àf¸fc¨fZ 

QZVfUfdÀf¹fûÔ IYû CXÀf Àf¸f¹f ¦fWXSXe d³fSXfVff WXbBÊ þf E³fOXeE 

³fZ ¸ffÂf °fe³f ³ff¸fûÔ IYû CXþf¦fSX dIY¹ff dþ³f¸fZÔ ´fiQe´f f¸fÊ³f, 

SXf²ff dMX¸f»fc AüSX ´fÔIYþ ¨f¸f³f»ff»f »fûdPÞX¹ff IZY ³ff¸f 

Vffd¸f»f WX`ÔÜ dIYÀ°fûÔ ¸fZÔ ³ff¸fûÔ IYû CXþf¦fSX IYSX³fZ IZY ´feLZ 

ÀfSXIYfSX IZY ¨ffWXZ þû °fIYÊ WXû »fZdIY³f ³ff¸f ³f CXþf¦fSX IYSX³ff 

IY·fe ÀfZ ·fe QZVfdWX°f ¸fZÔ ³fWXeÔÜ WXf»ffÔIYe Àfb´fie¸f IYûMXÊ IYe 

IYOÞXe RYMXIYfSX IZY ffQ IZYÔQi ÀfSXIYfSX ³fZ IYWXf WX` dIY UWX 

fb²fUfSX IYû IYûMXÊ IYû »fÌY ¸f³fe Jf°ff²ffSXIYûÔ IYe ´fcSXe 

d»fÀMX ÀfüÔ´f QZ¦feÜ Àff±f WXe IYûMXÊ IYf ¹fWX IYWX³ff dIY ”WX¸f 

IYf»fZ ²f³f IYû Uf´fÀf »ff³fZ IYf ¸fbïf ÀfSXIYfSX IZY ·fSXûÀfZ ³fWXeÔ 

LûOÞX ÀfIY°fZÜ“ EIY °fSXWX ÀfZ ÀfSXIYfSX IZY IY¸fþûSXe ´fSX IYûMXÊ 

IYe ³fIZY»f WXe WX`Ü 

IbYL Àff»fûÔ ´fWX»fZ IYf»fZ ²f³f ¸ff¸f»fZ IYû »fZIYSX SXf¸f 

þZNX¸f»ff³fe ³fZ þ³fWXe°f ¹ffd¨fIYf Àfb´fie¸f IYûMXÊ ¸fZÔ Qf¹fSX IYe 

±fe CXÀf¸fZÔ dÀfRYÊ EIY ³ff¸f ´fc¯fZ IZY WXÀf³f A»fe IYf ±ffÜ dRYSX 

CXÀfIZY ffSXZ ¸fZÔ Àfb´fie¸f IYûMXÊ IYû d»f¨fZÀMXfB³f IYe EIY f`ÔIY 

IZY Àfû»fWX ³ff¸f ·fe dQ¹fZ ¦f¹fZ ±fZ BÀf´fSX Àfb´fie¸f IYûMXÊ ³fZ BÀfIYû 

”SXf¿MÑXe¹f ÀfÔ´fdØf IYe ¨fûSXe“ IYWXf ±ffÜ AüSX BÀfIZY ³ff¸fûÔ IYû 

þ»Q ÀfZ þ»Q CXþf¦fSX IYSX³fZ IYe ff°f IYWXe ±feÜ BÀf¸fZÔ 

dIYÀfIZY ³ff¸f WX` BÀf´fSX A·fe ·fe ÀfÔVf¹f f³ff WXbAf WX` »fZdIY³f 

7600 

QZVf ¸fZÔ IZYÀf IYf»fZ 

²f³f IZY dU¿f¹f ¸fZÔ 

¨f»f SXWXZ WX`Ô 

A¦fSX »ff»fc ¹ffQU IZY »fûIYÀf·ff ¸fZÔ dQ¹fZ ¦f¹fZ UöY½¹f ´fSX 

¦füSX IYSXZÔ °fû ¹fc´feE IYf»f ¸fZÔ Vffd¸f»f CXÀf Àf¸f¹f IZY 

dþ°f³fZ ·fe E¸f´fe ±fZ CX³fIZY ³ff¸f BÀf ´fcSXZ d»fÀMX ¸fZÔ ³fWXeZ 

WX`Ü »ff»fc ³fZ IYWXf ±ff ”¸fÒX¸f, ´fi¯ff fffc IYû ¸f`Ô 

²f³¹fUfQ QZ°ff WXcÔ dIY þû »fû¦f ÀfOÞXIYûÔ ´fSX RYf»f°fc ff°fZÔ 

IYSX°fZ ±fZ, AfQSX¯fe¹f ¸f`¸fSXûÔ IZY dJ»ffRY IYf»fZ ²f³f IZY 

¸ff¸f»fûÔ IYe ¸ffÔ¦f IYSX°fZ ±fZ, Af´f³fZ ÀfÔÀfQ ¸fZÔ ¢»fe¹fSX IYSX 

dQ¹ff dIY dIYÀfe ·fe E¸f´fe IYf UWXfÔ ´f`Àff ³fWXeÔ WX`Ü ¸f`Ô 

´fi¯ff fffc IYû ²f³¹fUfQ QZ°ff WXcÔÜ“ 

AfþfQe ´f›f°f IYf»fZ ²f³f IYû WX¸ffSXZ ´fcÔþe´fd°f¹fûÔ õfSXf 

ffWXSX ·fZþ³fZ IYf þû dÀf»fdÀf»ff »f¦ff°ffSX ¨f»f°ff SXWXf 

CXÀfIZY ´feLZ ÀffÀfZ ´fWX»ff IYfSX¯f WX¸ffSXZ QZVf ¸fÔZ 97.5 

RYeÀfQe BÔIY¸f MX`¢Àf WXû³ff ±ffÜ Qbd³f¹ff IZY fWXb°f IY¸f 

QZVfûÔ ¸fZÔ B°f³ff Ad²fIY MX`¢Àf ±ffÜ MX`¢Àf f¨ff³fZ IYe 

Jfd°fSX dUQZVfûÔ ¸fZÔ A³fd²fIÈY°f Jf°fZ Jû»fZÔ ¦f¹fZÜ BÀfIZY 

B°fSX dSXV½f°f ÀfdWX°f A³fZIYûÔ ´fiIYfSX IZY ¦f`SXIYf³fc³fe °fSXeIYûÔ 

ÀfZ þ¸ff dIY¹fZ ¦f¹fZ ²f³f IYû dUV½f IZY A³fZIY QZVfûÔ 

dUVfZ¿fIYSX ÀUeMXþSX»f`¯OX ¸fÔZ dL´ff¹ff ¦f¹ffÜ dUQZVfûÔ ¸fZÔ 

dIY°f³ff IYf»ff ²f³f þ¸ff WX` BÀfIZY ffSXZ ¸fZÔ A·fe ÀfMXeIY 

þf³fIYfSXe ³fWXeÔ WX`Ü IYûBÊ IYWX SXWXf WX` 20 »ffJ IYSXûOÞX, 

IYûBÊ IYWX SXWXf WX` 11 »ffJ IYSXûOÞXÜ »fZdIY³f ¦»fûf»f 

RYfB³fZÔdVf¹f»f BÔMXZd¦fiMXe ÀfÔÀ±ff IZY A³fbÀffSX ¹fWX SXIY¸f 

°fIYSXef³f 25 »ffJ IYSXûOÞX WX`Ü AüSX BÀfe ÀfÀ±ff IYf ¹fWX 

·fe IYWX³ff WX` dIY ÀffÀfZ ª¹ffQf ´f`Àff ·ffSX°f IYf WX`Ü IYf»fZ 

²f³f IYe þf³fIYfSXe IYû »fZIYSX 2003 ¸fZÔ IYfÔ¦fiZÀf ³fZ EIY 

U`dV½fIY Àf¸¸fZ»f³f ¸fZÔ 140 QZVfûÔ õfSXf BÀf Àf¸f³²f ¸fZÔ 

EIY Àf¸fÓfü°ff ÀffB³f dIY¹ff dþÀfIYe ´fbdá IYfÔ¦fiZÀf IZY 

»fZMX»f°feRYe IZY ¨f»f°fZ 2011 °fIY WXû ´ff¹feÜ 2011 ¸fZÔ 

´fi²ff³f¸fÔÂfe ¸f³f¸fûWX³f dÀfÔWX ³fZ »ff»fIÈY¿¯f IYû f°ff¹ff ±ff 

dIY þf³fIYfSXe IYe ´fbdá WXû ¦fBÊ WX`Ü CXÀf Àf¸f¹f IYf»fZ ²f³f 

IZY ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ °fZþe »ff³fZ IZY d»fE EIY ¸fÔÂfe¸fÔOX»fe¹f 

IY¸fZMXe f³ffBÊ þf³fe ±fe »fZdIY³f CXÀfZ ·fe f³ff³fZ ¸fZÔ QZSXe 

IYe ¦fBÊÜ Àfb´fie¸f IYûMXÊ ³fZ BÀf ¸ff¸f»fZ IYû »fZIYSX CXÀf 

Àf¸f¹f IYWXf ±ff ÀfSXIYfSX BÀf ¸ff¸f»fZ ¸fZÔ dþ°f³fe ´fiû- 

Ed¢MXU WXû³fe ¨ffdWXE, UWX ³fWXeÔ WX`Ü 

»fûIYÀf·ff ¸fZÔ ÀU¹fÔ ¹fc´feE IZY dUØf ¸fÔÂfe ´fi¯fU ¸fbJþeÊ 

³fZ IYWXf ±ff dIY ·ffSX°f IZY »fû¦fûÔ IYf dUQZVfûÔ ¸fZÔ þû IYf»ff 

²f³f WX`, CXÀfIYe þû d»fÀMX AfBÊ, þ¸fÊ³fe ÀfZ, RiYfÔÀf ÀfZ, 

dÀUMXÐþSX»f`³OX ÀfZ AüSX ffWXSX IZY QZVfûÔ ÀfZ þû AfBÊ, 

CXÀf¸fZÔ 700 »fû¦fûÔ IZY ³ff¸f WX`ÔÜ A»f¦f A»f¦f Af¹fû¦fûÔ 

IYf ¦fNX³f dIY¹ff ¦f¹ff IYf»fZ ²f³f IZY dU¿f¹f ¸fZÔ, dUQZVfûÔ 

IZY Àff±f ·fe ff°f dIY¹ff ¦f¹ff, ÀffCX±f EdVf¹f³f AüSX BÊÀMX 

EdVf¹f³f IÔYMÑeþ fÔ¦»ffQZVf, ±ffB»f`³OX, ßfe»fÔIYf, 

BÔOXû³fZdVf¹ff ¸fZÔ IYf»ff ²f³f ´fIYOÞX³fZ IZY ffSXZ ¸fZÔ Àf¸fÓfü°ff 

·fe WXbAf dIY WX¸ffSXZ þfÔ¨f Q»f þ¸fÊ³fe, dÀUMXÐþSX»f`³OX, 

ASXf, A¸fZdSXIYf ¸fZÔ þfEÔ¦fZ, EZÀff »fûIYÀf·ff ¸fZÔ f°ff¹ff 

¦f¹ff ±ffÜ ÀfefeAfBÊ Uf»fZ, Àfe¸ffVfb»IY Uf»fZ þû 

Ad²fIYfSXe WX`Ô, CX³fIZY õfSXf IY·fe IY·fe AJffSXûÔ ¸fZÔ 

Af¹ff ±ff dIY WX¸ffSXZ QZVf ¸fZÔ 7600 IZYÀf IYf»fZ ²f³f IZY 

dU¿f¹f ¸fZÔ ¨f»f SXWXZ WX`Ô, »fZdIY³f A·fe °fIY BÀfIYf R`YÀf»ff 

³fWXeÔ WXbAfÜ 2011 IZY IYf¦fþ ¸fZÔ Af¹ff dIY dIYÀff³fûÔ IZY 

feþ ¸fZÔ IYf»ff ²f³f §fbÀf SXWXf WX`Ü 23 þ³fUSXe, 2012 

IZY SXf¿MÑXe¹f ÀfWXfSXf ´fZ´fSX ¸fZÔ d»fJf ±ff dIY- 7600 IZYÀf 

¸f³fe »ffgd³OÑÔ¦f IZY WX¸ffSXZ QZVf ¸fZÔ ¨f»f SXWXZ WX`ÔÜ A·fe °fIY 

B³f¸fZÔ ÀfZ dIY°f³fZ IZYÀfZþ ¸fZÔ R`YÀf»ff WXbAf BÀf´fSX ·fe 

ÀfSXIYfSXe IbYWXSXZ Lf¹fZ WXb¹fZ WX`Ô? 

IYf»ff ²f³f dUQZVfe f`ÔIYûÔ IZY B°fSX ·ffSX°f ¸fZÔ ·fe WX`Ü 

AfþfQe ´f›f° QZVf ¸fZÔ CX´f»f²f IYf»fZ ²f³f IZY ffSXZ ¸fZÔ 

UfÔ¦¨fc IY¸feVf³f ³fZ f°ff¹ff ±ff dIY WX¸ffSXZ QZVf ¸fZÔ ´ffÔ¨f 

WXþfSX IYSXûOÞX ÷Y´fE IYf IYf»ff ²f³f WX`Ü ¹fWX »f¦f·f¦f ¨ffSX 

QVfIY ´fWX»fZ IYWXf ±ffÜ °ff Afþ IYe dÀ±fd°f IYf ÀU°f: 

AfÔIY»f³f dIY¹ff þf ÀfIY°ff WX`Ü 



31

QZ½fSXe¹ff/CX.´fi. 


IYü¸fe EIY°ff IYf d¸fÀff»f W`X ³f½ffQf ¦ffa½f 

¦ffa½f ¸fZÔ ³fWXe W`X EIY ·fe ¸fbdÀ»f¸f ´fdSX½ffSX Ü ´ffä f ´fePÞXe¹fûÔ ÀfZ °ffdªf¹ff f³ff SXWXf ³f±fb³fe IYf ´fdSX½ffSX 

³f½ffQf ¦ffa½f IZY »fû¦f 

¸fIYÀfcQ AWX¸fQ k·fû´f°f´fbSXel 

Vff¹fSX IYe BX³f ´fdöY¹fûÔ IYû ¨fdSX°ff±fÊ dIY¹ff W`X CX.´fi. IZY 

QZ½fdSX¹ff ªf³f´fQ IZY ·ffMX´ffSX SXf³fe °fWXÀfe»f ÃûÂf A³°f¦fÊ°f 

f³fIYMXf d½fIYfÀf £f¯OX IZY ³f½ffQf ¦ffa½f d³f½ffÀfe ³f±fb³fe 

´fiÀffQ ´fbÂf À½f. ¸fa¦føY ´fiÀffQ IZY ´fdSX½ffSX ³fZ, ªfû »f¦ff°ffSX 

´ffa¨f ´fePÞXe¹fûÔ ÀfZ ¦fif¸fe¯fûÔ IYe ¸fQQ ÀfZ ¦ffa½f ¸fZÔ WXSX Àff»f 

°ffdªf¹ff f³ffIYSX IYü¸fe EIY°ff ½f Àff¸´fifQfd¹fIY ÀfüWXfQiÊ IYf 

d¸fÀff»f ´fZVf IYSX SXWXf W`XÜ ³f±fb³fe IZY ´fdSX½ffSX ½f CX³fIZY 

ÀfWX¹fû¦fe ¦fif¸fe¯fûÔ IZY BXÀf IYf¹fÊ ÀfZ Àf¸fc¨ff ¦ffa½f ¦fa¦ff-ªf¸fb³fe 

°fWXªfef IYe £fbVffc df£ûSX SXWXf W`XÜ ½f°fÊ¸ff³f QüSX ¸fZÔ ·fe ªfWXfa 

ªffd°f ½f ¸fªfWXf IZY ³ff¸f ´fSX ªf¦fWX-ªf¦fWX dWaXÀff IYe £ffSmXa 

Àfb³f³fZ ½f QZ£f³fZ IYû d¸f»f°fe W`ÔX, ½fWXeÔ ³f½ffQf ¦ffa½f ªffd°f ½f 

²f¸fÊ IZY f³²f³fûÔ ÀfZ DY´fSX CXNXIYSX dWX³Qb-¸fbdÀ»f¸f EIY°ff IYf 

Vf¸ffa ªf»ff SXWXf W`X, ªfû A³¹f ¦ffa½fûÔ IZY d»fE EIY fZWX°fSX 

³fªfeSX W`XÜ ¹fWXfa IZY ¦fif¸fe¯f dªf°f³ff CX°ÀffWX ½f CX¸fa¦f IZY 

Àff±f WXû»fe, Qe´ff½f»fe, LXNX, QVfWXSXf, SXf¸f½f³f¸fe ½f ßfe 

IÈY¿¯f ªf³¸ffáX¸fe IYf ´f½fÊ ¸f³ff°fZ W`ÔX, CX°f³ff WXe ªfûVf ½f 

£fSXûVf IZY Àff±f ¸fbWXSÊX¸f IYf ´f½fÊ ·fe ¸f³ff°fZ W`ÔXÜ BXÀfZ QZ£f³fZ 

½ff»ff ½¹fdöY ¹fWX IYWX³fZ IZY d»fE ¸fªffcSX WXû ªff°ff W`X dIY 

A¦fSX ·ffSX°f IYe ¦fa¦ff-ªf¸fb³fe °fWXªfef IYe Óf»fIY QZ£f³fe 

WXû °fû ³f½ffQf ¦ffa½f AfBXEÜ f°ff QZ dIY ³f½ffQf ¦ffa½f ¸fZÔ ªfWXfa 

¹ffQ½f, IbY¸feÊ, IYûBXSXe, fd³f¹ff, ¦fûÔOÞX, WXdSXªf³f AfdQ dWX³Qb 

dfSXfQSXe IYf °fIYSXef³f 150 §fSX °f±ff IbY»f AfffQe 

»f¦f·f¦f 1500 W`X, ½fWXeÔ BXÀf ¦ffa½f ¸fZÔ ¸fbdÀ»f¸f dfSXfQSXe IYf 

EIY ·fe §fSX ¹ff ½¹fdöY ³fWXeÔ W`XÜ ff½fªfcQ BXÀfIZY ¦ffa½f IZY 

dWX³Qb dfSXfQSXe IZY »ffZ¦f ³f±fb³fe ´fiÀffQ IZY ³fZ°fÈ°½f ¸fZÔ WXSX Àff»f 

°ffdªf¹ff f³ffIYSX ¸fbWXSÊX¸f ²fçf-²ff¸f ÀfZ ¸f³ff°fZ W`ÔXÜ BXÀf ¸füIZY 

´fSX dWX³Qb dfSXfQSXe IZY »fû¦fûÔ õXfSXf PÞXfIY PXÞû»fIY, 

°ffVff £fcf fªff¹ff ªff°ff W`X ½f ÓffSXe ¦fe°f ·fe ¦ff¹ff ªff°ff 

W`XÜ ½fWXeÔ ³f±fb³fe IZY ´fdSX½ffSX ÀfdWX°f ¦ffa½f IYe Ad²fIYfaVf 

¸fdWX»ffEa ½fi°f SX£fIYSX °ffdªf¹fZ ´fSX d£f¨fOÞXe IYf ¨fPÞXf½ff 

IYSX°fe W`XÜ BXÀf Àfafa²f ¸fZÔ 70 ½f¿feÊ¹f ³f±fb³fe ´fiÀffQ IYWX°fZ W`X 

dIY ªff CX³fIZY ´fSXQfQf ¸ffÂf Qû ½f¿fÊ IZY ¸ffÀfçf f©fZ ±û, 

CXÀfe Àf¸f¹f ³fü½fe ¸fbWXSÊX¸f IZY Sûªf CX³fIYe °fdf¹f°f ¦fa·feSX øY´f 

ÀfZ £fSXff WXû ¦f¹feÜ ¹fWXfa °fIY dIY CX³fIYe fû»f-¨ff»f f³Q 

WXû ¦f¹feÜ ªff ´fdSX½ffSX IZY »fû¦fûÔ ³fZ CX³WZÔX ¦ffa½f ÀfZ 4 dIY¸fe 

QbSX dÀ±f°f ªffÀf´ffSX ¦ffa½f ªfb¸f³f d¸f¹ffa IZY §fSX f³f SXWZX °ffdªf¹fZÔ 

IZY ´ffÀf »fZ ªffIYSX SX£ff °fû ½fWX °f°IYf»f NXeIY WXû ¦f¹fZÜ dRYSX 

kk¸fªfWXf ³fWXeÔ Af¸ff»f ´fPÞZX ªff°fZ W`ÔXÜ 

AfQ¸fe ³fWXeÔ BÊX¸ff³f ´fPÞZX ªff°fZ W`ÔXÜÜ 

·ffS°f WXe EZÀff QZVf W`X ªfWXfa EIY Àff±f, ¦fe°ff ½f 

IbYSXf³f ´fPÞZX ªff°fZ W`XÜÜll 

´fdSX½ffSX IZY »fû¦fûÔ ³fZ °f·fe ÀfZ WXSX Àff»f °ffdªf¹ff f³ff³fZ IYe 

¸fÖf°fZÔ ¸ffa¦fe °f±ff ¹fWX ½ffQf dIY¹ff dIY Af³fZ ½ff»fe WX¸ffSXe 

´fePÞXe¹ffa ·fe BXÀf SXÀ¸f IYû d³f·ff¹fZÔ¦feÜ °f·fe ÀfZ ³f±fb³fe ´fdSX½ffSX 

IZY »fû¦f °ffdªf¹ff f³ff°fZ ¨f»fZ Af SXWZX W`ÔXÜ ¹fZ »fû¦f fIYf¹fQZ 

¸fbdÀ»f¸f dSXd°f-dSX½ffªf IZY ¸fb°ffdfIY 7½feÔ ¸fbWXSÊX¸f IYû ¦ffa½f ¸fZÔ 

d¸f˜Xe £ffZQ 8½feÔ ¸fbWXSÊX¸f IYû ¨füIY IYÀf°fZ W`ÔXÜ ½fWXeÔ ³fü½feÔ 

¸fbWXSÊX¸f IYe SXf°f °ffdªf¹ff IYÀfIYSX ¨füIY ´fSX SX£ff ªff°ff W`XÜ 

dRYSX QÀf½feÔ ¸fbWXSÊX¸f IYe ÀfbfWX ¦fif¸fe¯f IaY²û ´fSX °ffdªf¹ff 

»fZIYSX ´fif±fd¸fIY d½fôf»f¹f fa¦fSXf ffªffSX dÀ±f°f IYfÊ»ff ´fSX 

ªff°fZ W`ÔXÜ ¹fWXfa ³fû³ffS XIY´fSXQfSX fOÞXfWXdSX¹ff, fa¦fE, »fûWXfSXe 

ffSXe AfdQ ¦ffa½fûÔ IZY °ffdªf¹fûÔ ÀfZ d¸f»ff³f IYSX°fZ W`ÔXÜ BXÀf 

QüSXf³f ¦fif¸fe¯f °ffdªf¹fZ IYû ¦ffa½f ¸fZÔ §fSX-§fSX §fb¸ff°fZ WbXE ¹ff 

½f°fÊ¸ff³f QüSX ¸fZÔ ·fe ªfWXfa ªffd°f ½f ¸fªfWXf IZY 

³ff¸f ´fSX ªf¦fWX-ªf¦fWX dWaXÀff IYe £ffSmXa Àfb³f³fZ ½f 

QZ£f³fZ IYû d¸f»f°fe W`ÔX, ½fWXeÔ ³f½ffQf ¦ffa½f ªffd°f ½f 

²f¸fÊ IZY f³²f³fûÔ ÀfZ DY´fSX CXNXIYSX dWX³Qb-¸fbdÀ»f¸f 

EIY°ff IYf Vf¸¸ffa ªf»ff SXWXf W`X, ¹fWXfa IZY ¦fif¸fe¯f 

dªf°f³ff CX°ÀffWX ½f CX¸fa¦f IZY Àff±f WXû»fe, Qe´ff½f»fe, 

LXNX, QVfWXSXf, SXf¸f½f³f¸fe ½f ßfe IÈY¿¯f ªf³¸ffáX¸fe 

IYf ´f½fÊ ¸f³ff°fZ W`ÔX, CX°f³ff WXe ªfûVf ½f £fSXûVf IZY 

Àff±f ¸fbWXSÊX¸f IYf ´f½fÊ ·fe ¸f³ff°fZ W`ÔXÜ 

WbXÀü³f-WbXÀü³f IYf ³ffSXf ·fe »f¦ff°fZ W`ÔXÜ ³f±fb³fe IZY ´fdSX½ffSX IZY 

ffWXSX IY¸ff³fZ ½ff»fZ ¹fb½fIY ·fe ¸fbWXSÊX¸f ¸f³ff³fZ §fSX Af ªff°fZ 

W`ÔXÜ 26 A¢MbXIYSX 2014 IYû 10 fªfZ ÀfbfWX Àfb³ff¸fe 

MXfBÊX¸Àf IYe MXe¸f ³fZ ªff ³f½ffQf ¦ffa½f IYf QüSXf dIY¹ff °fû 

³f±fb³fe IZY ´fdSX½ffSX IZY ¹fb½fIY Àf°¹fZ³Qi ´fiÀffQ, ¸fûWX³f»ff»f 

´fiÀffQ ASXdf³Q ´fiÀffQ ÀfdWX°f ¦ffa³f IZY A³¹f ¹fb½fIY ½f fbªfb¦fÊ 

°ffdªf¹ff d³f¸ffÊ¯f ¸fZÔ »f¦fZ ±ûÜ CX³f »fû¦fûÔ ³fZ f°ff¹ff dIY BXÀf 

½f¿fÊ 75 RYeMX DaY¨fe °ffdªf¹fZÔ IYf d³f¸ffÊ¯f dIY¹ff ªff SXWXf W`XÜ 

BX³fIYf SXWX°ff W`X d½fVû¿f ÀfWX¹fû¦f 

°ffdªf¹ff d³f¸ffÊ¯f ¸fZÔ ´fi²ff³f ´fid°fd³fd²f ªf¹f´fiIYfVf ¹ffQ½f, SXfªff 

¹ffQ½f,¸fWZXVf ´fiÀffQ, WXeSXf, ¸fabVfe ´fiÀffQ, OXf. ¸f`³fZªfSX ¦fb~f, 

fffc»ff»f IbYVf½ffWXf, WXSXe»ff»f IbYVf½ffWXf, Q¹ffVfaIYSX 

IbYVf½ffWXf, »fÃ¸f¯f IbYVf½ffWXf, WXSXWaX¦fe IbYVf½ffWXf ³f³Q ªfe 

IbYVf½ffWXf, d½fVfb³f ·f¦f°f, dÀfaWXfÀf³f ´fiÀffQ ³ff¦fZ³Qi IbYVf½ffWXf, 

½feSXf ´fiÀffQ, ¸fWZXVf ´fiÀffQ, ·ff¦f½f°f ¦fb~f, IY³W`X¹ff»ff»f 

IbYVf½ffWXf, Aa¦fQ ·ffSX°fe, Vf¸·fc ¦fb~f, ùQ¹ff³f³Q IbYVf½ffWXf, 

LXûMZX »ff»f IbYVf½ffWXf, ªf½ffWXSX IbYVf½ffWXf, Q¹ffVfaIYSX Ib 

Vf½ffWXf, fffc»ff»f IbYVf½ffWXf, SXf¸f³fSmXVf IbYVf½ffWXf, »ff»fªfe 

IbYVf½ffWXf, SXf¸f½feSX ¸fü¹fÊ, ½fdVfâX dÀfaWX AVfûIY ¹ffQ½f, 

¸fb£°ffSX dÀfaWX, Àf½fÊªfeÂf dÀfaWX, Àfa°f·f¦f½ff³f dÀfaWX, Àfbff¿f 

¹ffQ½f, SXf¸f³fSmXVf ¹ffQ½f, BX³QifVf³f ¹ffQ½f, ³ff¦fZ³Qi ´ffÀf½ff³f, 

SXf²ûV¹ff¸f IbYVf½ffWXf, SXfªfZ³Qi ¨füWXf³f, AªfbÊ³f ¦fb~f AfdQÜ 

BX³f ¦fif¸fe¯fûÔ IYf IYWX³ff W`X dIY °ffdªf¹ff IYf ¹fWX ´f½fÊ ¸fbWXSÊX¸f 

WX¸ffSmX ¦ffa½f IZY d»fE A°¹f³°f dQ»f¨fÀ´f ½f ¸fWX½°f´fc¯fÊ W`XÜ 

32 





d½f¨ffSX 

·ffSX°f IYe ¦fa¦ff-ªf¸fb³ff °fWXªfef 

IYe CX°´fdØf W`ÔX WXfQSXf-WbXQSXe 


·ffSX°f IZY ´fc½feÊ ·ff¦fûÔ d½fVû¿f øY´f ÀfZ ´fc½ffË¨f»f (CX.´fi.½f dfWXfSX IZY d½fVû¿f ·ff¦fûÔ) ¸fZÔ ¸fbWXSÊX¸f IZY A½fÀfSX ´fSX »fOÞXIZY-»fOÞXdIY¹fûÔ 

õXfSXf WXfQSXf-WbXQSXe f³f³fZ IYf d½fVû¿f ´fï f»f³f W`XÜ WXfQSXf-WbXQSXe f³f³fZ IYf dªfIiY ¹fca °fû dIYÀfe BXÀ»ff¸fe dIY°fffûÔ ¸fZÔ ³fWXe d¸f»f°ff, 

´fSX³°fb ¹fWX ·ffSX°f IYe ¦fa¦ff-ªff¸fb³ff °fWXªfef IYe CX°´fdØf W`XÜ ¸ff³¹f°ff³fbÀffSX »fû¦f ªffd°f ½f ¸fªfWXf ÀfZ DY´fSX 

CXNXIYSX A´f³fe ¸fbSXfQZÔ ´fbSXe WXû³fZ IZY d»fE ¸fÖf°fZÔ ¸faf¦f°fZ WỒXÜ ¸fÀf»f³f A½f»ffQ ³f WXû³fZ ÀfZ d³fSXfVf »fû¦f 

Aü»ffQ IZY d»fE, ¹ff dIYÀfe-¦fa·feSX fe¸ffSXe NXeIY WXû³fZ ¹ff ªfe½f³f ¸fZÔ IYûBÊX ÀfRY»f°ff ´fif~ IYSX³fZ 

IZY d»fE ¸fÖf°fZÔ ¸ffa¦f°fZ WỒXÜ ¹fWX ¸f³fûIYf¸f³ffEa ´fc¯fÊ WXû³fZ ´fSX f©fZ, ³füªf½ff³f °f±ff IYBÊX fbªfb¦fÊ 

CX¸fi IZY »fû¦fûÔ IYû ·fe WXfQSXf f³ff³fZ IYf ´fï f»f³f W`XÜ BXÀf ´fi±ff IYf ´ff»f³f ¸fbdÀ»f¸fûÔ IZY Àff±f- 

Àff±f ·ffSXe Àfa£¹ff ¸fZÔ dWX³Qb dfSXfQSXe IZY »fû¦f ·fe IYSX°fZ WỒXÜ ´fSX¸´fSXf³fbÀffSX ¸fbWXSÊ¸f IYe ³fü½fe 

°ffSXe£f IYe SXf°f ªff °ffdªf¹ff IYÀfIYSX ¨füIY ´fSX SX£ff ªff°ff W`Xa °fû CXÀfe Àf¸f¹f WXfQSXf f³f³fZ 

½ff»fZ »fû¦fûÔ IYû ³f¹fe-³f¹fe d»fffÀfZÔ ´fWX³ffIYSX CX³fIZY dÀfSX ´fSX VfRYf ffa²ff ªff°ff W`XÜ ½fWXeÔ 

IY³²û ´fSX »fMXIY°fe WbXBÊX ¨fûdMX¹fûÔ IYe °fSXWX ²fû°fe ¹fWX ÀffOÞXe »f´fZMX IYSX Qû³fûÔ IY³²û ´fSX 

»fMXIYf¹ff ªff°ff W`XÜ ½fWXeÔ IY¸fSX ¹ff ¦f»fZ ¸fZÔ §fba§føY ·fe ffa²ff ªff°ff WỒXÜ ffaÀf IZY f³fZ °feSX- 

IY¸ff³fûÔ ÀfZ »f`Vf ¹fZ WXfQSmX ³füÔ½fe ¸fbWXSÊ¸f IYe SXfdÂf ÀfZ »fZIYSX QÀf½fe ¸fbWXSÊX¸f IYe Vff¸f °fIY Ófc¯OX 

f³ffIYSX ¹ff WbXÀf`³f ¹ff WbXÀf`³f IYf ³ffSXf »f¦ff°fZ WbXE ÃûÂf ¸fZÔ QüOÞX°fZ SXWX°fZ WỒXÜ BX³f WXfQSXûÔ õXfSXf ¨füIY 

½f °ffdªf¹fZ IYf ¨f¢IYSX »f¦ff¹ff ªff°ff W`XÜ BXÀf QVff ¸fZÔ WXfQSmX »fû¦f 

AÖf IZY fªff¹f dÀfRÊY Qb²f, RY»f, ªf»f ¹ff VffÊ°f IYf 

ÀfZ½f³f IYSX°fZ WỒXÜ ¹fWXfa BX³fIYe ½fi°f SXWX³fZ IYe ¹fWX 

´fidIiY¹ff dWX³Qb ²f¸fÊ IZY ½fi°f ÀfZ d¸f»f°fZ-ªfb»f°fZ 

WàÜ ½fWXeÔ BX³fIYe ¸ff°ffEa ³fü½fe ½f QÀf½fe 

¸fbWXSÊX¸f IYû ½fi½f SX£f °ffdªf¹fZ ´fSX d£f¨fOÞXe 

IYf ¨fPÞXf½ff ½f RYfd°fWXf ·fe IYSX°fe WỒXÜ 

WXfQSXûÔ IYû VffÊ°f d´f»ff³ff Vf½fff 

(´fb¯¹f) IYf IYf¸f ¸ff³ff ªff°ff W`XÜ 

WXfQSXf f³f³fZ IYf dÀf»fdÀf»ff IYf AüSX 

IYWXfa ÀfZ VfbøY WbXAf, BXÀfIYf IYûBÊ À´fáX ´fi¸ff¯f 

³fWXeÔ W`XÜ BXÀf ff½f°f ´fcLZX ªff³fZ ´fSX C.´fi. IZY QZ½fdSX¹ff dªf»fZ IZY 

·fû´f°f´fbSXf ¦ffa½f d³f½ffÀfe ¸fü»ff³ff ¸fWX¸fcQ Af»f¸f IYfQSXe ³fZ f°ff¹ff dIY 

BXÀfIZY ffSmX ¸fZÔ ¸fªfWXfe dIY°fffûÔ ¸fZÔ IYûBÊX dªfIiY ³fWXeÔ d¸f»f°ffÜ CX³fIYf 

IYWX³ff W`X dIY ·ffSX°f EIY EZÀff QZVf W`X, ªfWXfa d½fd·fÖf ¸fªfWXf ½f dfSXfQSXe 

IZY »fû¦f SXWX°fZ W`X °f±ff ´f½fûÊ IYû d¸f»fªfb»fIYSX ¸f³ff°fZ W`X, dªfÀfÀfZ ½fZ EIY 

QbÀfSmX IYe Àf·¹f°ff ½f ÀfaÀIÈYd°f ÀfZ ´fi·ffd½f°f WỒXÜ f°ff°fZ W`X dIY ¸fbWXSÊX¸f IYf 

¹fWX ´f½fÊ ¸fbdÀ»f¸fûÔ IZY Àff±f-Àff±f A³¹f ²f¸fÊ IZY »fû¦fûÔ IYe AfÀ±ff ÀfZ ªfbOÞXf 

WbXAf W`XÜ BXÀfd»fE d¸f»f-ªfb»fIYSX ¸f³ff¹fZ ªff³fZ IZY IYfSX¯f WXfQSXf f³f³fZ IYf 

¹fWX ´fï f»f³f ·ffSX°f IYe d¸f»fe-ªfb»fe °fWXªfef IYf ´fid°fRY»f W`X, ªfû À±ff¹fe 

²ffd¸fÊIY ¸ff³¹f°ffAûÔ ÀfZ IYWXeÔ ª¹ffQf ¸fWX°½f´fc¯fÊ W`XÜ EZÀff d½fäfÀf W`X dIY WXfQSmX 

BX¸ff¸f WbXÀf`³f IZY Àf`d³fIY IZY Àf¸ff³f WXû°fZ W`Xa, ªfû ¹ff WbXÀf`³f ¹ff WbXÀf`³f IYf ³ffSXf 

fb»f³Q IYSX°fZ WbXE CX³fIZY ´f`¦ff¸f IYû EIY ªf¦fWXX ÀfZ QbÀfSmX ªf¦fWX °fIY ´fWbaX¨ff°fZ 

WỒXÜ ½fZ ¹fWX ÀfaQZVf QZ°fZ WỒX dIY A³¹ff¹f, A°¹ff¨ffSX ½f Af°faIY IZY d£f»ffRY 

ªfa¦f ¸fZÔ WX¸f WbXÀf`³fe RYüªf IYe °fSXWX IbYffÊ³f WXû³fZ IYû °f`¹ffSX WỒXÜ 



33

d½f¨ffSX 


BaXÀffd³f¹f°f IYe dWXRYfªf°f IZY ½ffÀ°fZ IYfÊ»ff 

IZY VfWXeQûÔ IYe ¹ffQ dQ»ff°ff ¸ffWZX ¸fbWXSÊX¸f 


BXÀ»ff¸fe Àff»f IYf ´fWX»ff ¸fWXe³ff ¸fbWXSÊX¸f BaXÀffd³f¹f°f ½f WXIY 

´fSXÀ°fe dIY dWXRYfªf°f IZY d»fE ´f`¦f¸fSmX BXÀ»ff¸f WXªfSX°f 

¸fbWX¸¸fQ Àfn.IZY ³f½ffÀfZ WXªfSX°f BX¸ff¸f WbXÀf`³f AüSX CX³fIYe 

Af»fû Aü»ffQ õXfSXf Qe ¦f¹fe VfWXfQ°f IYe ¹ffQZÔ °ffªff IYSX°ff 

W`XÜ ¹fWX ½fWXe ¸fWXe³ff W`X dªfÀfIYe QÀf½feÔ °ffSXe£f IYû 61½feÔ 

dWXªfSXe ¹ff³fe 670 BÊ. ¸fZÔ BÊXSXfIY IZY VfWXSX IYfÊ»ff IZY ªfb³f 

¸fWXe³fZ IZY °f´f°fZ WbXE ¸f`Qf³f ¸fZÔ ´f`¦f¸fSmX BXÀ»ff¸f WXªfSX°f 

¸fbWX¸¸fQ IZY ³f½ffÀfZ WXªfSX°f BX¸ff¸f WbXÀf`³f ³fZ ffBXÀf WXªffSX 

¹fªfeQe RYüªf IZY d£f»ffRY ªfa¦f IYSX°fZ WbXE A´f³fZ IbY»f 72 

Àffd±f¹fûÔ IZY Àff±f ªff¸fZ VfWXfQ°f ´fe d»f¹ff ±ffÜ BXÀ»ff¸fe 

°ffSXe£f f°ff°fe W`X dIY CXÀf ½föY ½fWXfa A¸feSX ¸fAfd½f¹ff IZY 

ffQ CXÀfIYf fZMXf ¹fªfeQ EIY ªffd»f¸f ffQVffWX WbXAf ±ff, 

dªfÀf³fZ ½fWXfa IYe ªf³f°ff ´fSX ªfb»¸fûÔ dÀf°f¸f PÞXf³ff VfbøY IYSX 

dQ¹ff ±ffÜ ½fWX ¸f³f¸ff³fZ °füSX ´fSX A´f³fe IbYVffÀf³f IZY fc°fZ 

A´f³fe ff°f »fû¦f ÀfZ ªffSX³f ¸f³f½ff³ff VfbøY IYSX dQ¹ffÜ 

§f¸f¯OX ¸fZÔ ¨fcSX ffQVffWX ¹fªfeQ ³fZ °f£°f ´fSX f`NX°fZ WXe ¸fQe³ff 

IZY ¦f½f³fÊSX ½f»feQ df³f CX°ff IZY ´ffÀf ¹fWX ´f`¦ff¸f ·ûªfIYSX 

IYWXf dIY °fb¸f BX¸ff¸f WbXÀf`³f ÀfZ IYWXû dIY ½fWX WX¸ffSXe 

WbXBÊX BaXÀffd³f¹f°f ´fZ Àfd£°f¹ffa ¢¹ff-¢¹ff ¹fªfeQûÔ IYeÜ 

BXÀfZ SXû-SXû IZY Àfb³f »fû ¹fZ IYWXf³fe W`X VfWXeQûÔ IYeÜÜ 

ÀffIY Àffiû SXªff IYf QZ ¦f¹fZ WỒX IYfÊ»ff ½ff»fZÜ 

¸fbÀfef°f ¸fZÔ WX¸fZVff ¸fbÀIbYSXf°fZ WỒX £fbQf ½ff»fZÜÜ 

fÀ°f (A²fe³f°ff) IbYfc»f IYSX WX¸fZÔ A´f³ff ¦fbøY ¸ff³f »fZÔÜ 

BXÀf ´fSX WXªfSX°f BX¸ff¸f WbXÀf`³f ³fZ CXÀfZ A´f³ff ffQVffWX IbYfb»f 

IYSX³fZ ½f A´f³ff ¦fbøY ¸ff³f³fZ ÀfZ ÀffRY BaXIYfSX IYSX dQ¹ff, 

¢¹fûÔdIY ¹fªfeQ EIY VfSXff £fûSX, f»ff°IYfSXe, RYfdÀfIY, 

A³¹ff¹fe AüSX A°¹ff¨ffSXe SXfªff ±ffÜ dRYSX ¹fªfeQ ³fZ IcYRYf 

´fifa°f IZY ¦f½f³fÊSX Aûf`Qbnf BXfjZ ªf¹¹ffQ IZY ´ffÀf ´f`¦ff¸f ·ûªf 

34 





d½f¨ffSX 

IYWXf dIY °fb¸f fOÞZX-fOÞZX ³ff¸f½fSX »fû¦fûa IZY ªfdSX¹fZ BX¸ff¸f 

WbXÀf`³f IYû ¸fbÓfZ A´f³ff ¦fbøY ¸ff³f³fZ IZY d»fE CX³f ´fSX Qff½f 

f³ffAûÜ BX¸ff¸f WbXÀf`³f ³fZ IYWXf dIY ¸f`Ô ´fbSXe Qbd³f¹ff IYû A¸f³f 

Vffad°f, BaXÀffRY, ´¹ffSX ½f ·ffBÊX¨ffSXZ IYf ´f`¦ff¸f QZ³fZ ½ff»fZ 

BXÀ»ff¸f IZY Afd£fSXe ´f`¦f¸fSX WXªfSX°f ¸fbWX¸¸fQ IYf ³f½ffÀff 

(³ff°fe) WchXÜ BXÀfd»fE ¸f`Ô ¹fªfeQ ªf`ÀfZ A°¹ff¨ffSXe °f±ff 

A³f`d°fIY VffÀfIY IYû A´f³fe ¸ff³¹f°ff ³fWXeÔ QZ ÀfIY°ffÜ ½fWXeÔ 

QbÀfSXe AûSX ªff ½fWXfa IYe ªf³f°ff ffQVffWX IZY A°¹ff¨ffSX, 

A³f`d°fIY IYf¹fûÊ ½f IbYVffÀf³f ÀfZ °fa¦f Af ¦f¹fe °fû »fû¦fûÔ ³fZ 

BX¸ff¸f WbXÀf`³f IYû £f°f d»f£fIYSX A´f³fe SXWX³fb¸ffBÊX IZY d»fE 

IYfÊ»ff Af³fZ IYe ffSX-ffSX A´fe»f IYeÜ WbXÀf`³f ³fZ IcYRYf 

½ff»fûÔ IZY ffSX-ffSX Af¦fiWX dIY¹fZ ªff³fZ ´fSX Àf½fÊ-´fi±f¸f A´f³fZ 

¨ff¨ffªff ³f ·ffBÊX WXªfSX°f ¸fbdÀ»f¸f IYû IcYRYf IZY d»fE £ff³ff 

dIY¹ffÜ WXªfSX°f BX¸ff¸f ¸fbdÀ»f¸f ªff IcYRYf ´fifa°f ¸fZÔ ´fWabX¨fZ °fû 

½fWXfa IZY »fû¦fûÔ ³fZ CX³fIYe £fcf £ffd°fSX QfSXe IYSX°fZ WbXE ¸fQQ 

IYe A´fe»f IYeÜ WXªfSX°f BX¸ff¸f ¸fbdÀ»f¸f IcYRYf ½ff»fûÔ IYû 

A´f³fZ ´fÃf ¸fZÔ ´ffIYSX WXªfSX°f BX¸ff¸f WbXÀf`³f IYû IcYRYf Af³fZ 

IZY d»fE £f°f d»f£ffÜ Af WXªfSX°f BX¸ff¸f WbXÀf`³f A´f³fZ IbY»f 

72 WX¸fSXfdWX¹fûÔ IZY Àff±f 61 dWXªfSXe A±ffÊ°f 670 BÊX. ¸fZÔ 

¸fbWXSÊ¸f IYe QbÀfSXe °ffSXe£f IYû ¸f`Qf³fZ IYfÊ»ff ´fWbaX¨fZÜ ªff 

½fWXfa ´fWabX¨f³fZ IZY ffQ ·fe WbXÀf`³f ³fZ ¹fªfeQ IYe A²fe³f°ff 

À½feIYfSX dIY¹ff °fû CXÀf³fZ Aûf`Qbnf BXfjZ ªf¹¹ffQ IYû A´f³ff 

dÀf´fWXÀff»ffSX f³ffIYSX WbXÀf`³f ÀfZ ¸fbIYff»fZ IZY d»fE ·ûªffÜ 

BÊX²fSX ¹fªfeQ IZY Àf£°fe IYf Af»f¸f ¹fWX ±ff dIY dªf³f »fû¦fûÔ 

³fZ BX¸fff WbXÀf`³f ÀfZ A´f³fe ¸fQQ ½f SXWX³fb¸ffBXÊ IYe ¦fbWXfSX »f¦ff¹fe 

±fe, Af ½fWXe »fû¦f ffQVffWX IYe ²f¸fIYe IZY IYfSX¯f Àff±f 

LXûOÞX dQ¹fZÜ BXÀf ´fiIYfSX ªfa¦f ¸fZÔ WXªfSX°f ¸fbdÀ»f¸f VfWXeQ WXû 

¦f¹fZÜ CX³fIYZ Qû ¸ffÀfçf f©fZ ¹f°fe¸fe IYe WXf»f°f ¸fZÔ ¸ffSmX-¸ffSmX 

dRYSX SXWZX ±ûÜ ffQVffWX ³fZ CX³f f©fûÔ IYû ½f CX³WZÔX ´f³ffWX QZ³fZ 

½ff»fûa IYû IYû»WbX ¸fZÔ ´fZSXfBÊX IYSX ¸ffSX OXf»f³fZ IYf AfQZVf QZ 

dQ¹ffÜ ffQVffWX ¹fªfeQ ³fZ ¹fWX RYSX¸ff³f ªffSXe IYSX dQ¹ff dIY 

ªfû ½¹fdöY CX³f f©fûÔ IYf ÀfSX IY»f¸f IYSXIZY »ff¹fZ¦ff, CXÀfZ 

¸fbaWX¸fa¦ff BX³ff¸f dQ¹ff ªff¹fZ¦ffÜ EIY dQ³f IYe ff°f W`X dIY ªff 

½fZ ¸ffÀfçf f©fZ EIY ÓffOÞXe ¸fZÔ dLX´f SXWZX ±û dIY EIY d³f:Àfa°ff³f 

AüSX°f IYe d³f¦ffWX CX³f Qû³fûÔ f©fûÔ ´fSX ´fOÞX ¦f¹feÜ ½fWX 

£fbdVf¹fûÔ ÀfZ RcY»fZ ³fWXeÔ Àf¸ff¹feÜ ½fWX AüSX°f CX³f f©fûÔ IYû 

A´f³ff fZMXf f³ffIYSX A´f³ff³ff ¨ffWX°fe ±fe, ´fSX³°fb CXÀfIZY IicYSX 

VfüWXSX ³fZ BX³ff¸f IYe »ff»f¨f ¸fZÔ AfIYSX f©fûÔ IYf ÀfSX IY»f¸f 

IYSX ffQVffWX IYû ÀfüÔ´f dQ¹ffÜ WXªfSX°f BX¸ff¸f WbXÀf`³f IYf 

ANXfSXWX ½f¿feÊ¹f ³füªf½ff³f fZMXf A»fe AIYfSX ·fe ff´f IZY 

Àff¸f³fZ QbV¸f³f IZY WXf±fûÔ VfWXeQ WXû ¦f¹ffÜ ¹fªfeQe RYüªf ³fZ 

dªfÀfIYe Àfa£¹ff 22 WXªffSX ±fe, WbXÀf`d³f¹fûÔ ´fSX Qªf»ff-RYSXf°f 

³fQe IYf ´ff³fe ·fe faQ IYSX dQ¹ffÜ °fe³f dQ³fûÔ °fIY WbXÀf`³fe 

£ff³fQf³f IZY »fû¦f ´¹ffÀf IYe dÀfïX°f ÀfZ °fOÞX´f°fZ SXWZXÜ ´¹ffÀf 

ÀfZ »fOÞX£fOÞXf SXWXf LX: ¸ffWX IYf WbXÀf`³f IYf ¸ffÀfçf fZMXf A»fe 

AÀf¦fSX ´fSX ·fe QbV¸f³fûÔ ³fZ ±fûOÞXf ·fe SXWX¸f ³fWXeÔ dQ£ff¹ffÜ 

ªffd»f¸f RYüªf ³fZ CXÀf ¸ffÀfçf IYû ·fe A´f³fZ °feSX ÀfZ ¸ffSXIYSX 

VfWXeQ IYSX dQ¹ffÜ BX¸ff¸f WbXÀf`³f IYe ³f³WXeÔ fZMXe ÀfIYe³ff ·fe 

´¹ffÀf IYe dÀfQÐQ°f ÀfZ Q¸f °fûOÞX dQ¹ffÜ ªfWXfa 22 WXªffSX 

¹fªfeQe RYüªf WXf±fe, §fûOÞf ½f WXd±f¹ffSX ÀfZ »f`Vf ±fe, ½fWXeÔ 

¸fWXªf 72 IYe Àfa£¹ff ¸fZÔ WbXÀf`³fe £ff³fQf³f IZY »fû¦f d³fWX°±û 

±ûÜ BXÀf ´fiIYfSX EIY-EIY IYSXIZY WbXÀf`³fe £û¸fZ IYe Àf·fe ¸fQÊ- 

AüSX°f ½f f©fZ ÀfQfIY°f IZY d»fE WXIY ¸fZÔ VfWXeQ WXû ¦f¹fZÜ 

IYfÊ»ff IYf ¸f`Qf³f £fc³f ÀfZ Àf³f ¦f¹ffÜ Af dÀfRÊY BX¸ff¸f 

WbXÀf`³f WXe A´f³fZ £û¸fZ ¸fZÔ AIZY»fZ f¨f ¦f¹fZÜ ªffd»f¸f ffQVffWX 

³fZ A·fe ·fe CX³WZÔX A´f³fe ff°f ¸ff³f »fZ³fZ IYf Qff½f f³ff¹ffÜ 

´fSX³°fb CXÀfZ NbXIYSXf°fZ WbXE WbÀf`³f ³fZ ÀfSX ÓfcIYf³fZ IZY fªff¹f ÀfSX 

IYMXf QZ³ff WXe ¸fb³ffdÀff Àf¸fÓffÜ 61½feÔ dWXªfSXe ¸fZÔ 10½feÔ 

¸fbWXSÊX¸f IYf dQ³f ±ff, Af WbXÀf`³f QbV¸f³f IZY RYüªf IYf 

AIZY»fZ ¸fbIYff»ff IYSX SXWZX ±ûÜ ¦füSX°f»ff W`X dIY ªfa¦f IZY 

QüSXf³f ·fe WbXÀf`³f ³fZ ³f¸ffªf ´fPÞX³ff IY·fe ³fWXeÔ LXûOÞXfÜ CX³WXûÔ³fZ 

QbV¸f³fûÔ IYû ³f¸ffªf AQf IYSX³fZ °fIY ¹fbðX f³Q IYSX³fZ IYû 

IYWXfÜ ´fSX³°fb ¹fªfeQe-RYüªf ³fZ ³f¸ffªf AQf IYSX³fZ IZY QüSXf³f 

WXe ¸füIYf ´ffIYSX WbXÀf`³f IYû VfWXeQ IYSX OXf»ffÜ BXÀf ´fiIYfSX 

BX¸ff¸f WbXÀf`³f °fe³f dQ³fûÔ °fIY »f¦ff°ffSX ·fc£û, ´¹ffÀfZ SXWXIYSX 

ªfb»¸fû-dÀf°f¸f, A³¹ff¹f ½f A²f¸fÊ IZY d£f»ffRY »fOÞX°fZ WbXE 

BaXÀffd³f¹f°f IYe dWXRYfªf°f IZY d»fE VfWXeQ WXû ¦f¹fZÜ Afªf ·fe 

WbXÀf`³f ½f CX³fIZY AWX»fZ £ff³fQf³f IYe VfWXfQ°f dÀfRÊY 

ÀfSXªf¸fe³fZ IYfÊ»ff WXe ³fWXeÔ, fd»IY ÀffSXe Qbd³f¹ff IZY d»fE 

BaXÀffd³f¹f°f IZY ½ffÀ°fZ Qe ¦f¹fe, EIY fZd¸fÀff»f IbYffÊ³fe IYe 

³f¸fc³ff W`XÜ WXSX Àff»f ¸fbWXSÊX¸f IYf ¨ffaQ dQ£ffBÊX QZ°fZ WXe 

VfWXeQf³fZ IYfÊ»ff IYe ¹ffQZÔ °ffªff WXû ªff°fe W`ÔXÜ ·ffSX°f ½f¿fÊ ¸fZÔ 

¸fbWXSÊX¸f IZY ¸füIZY ´fSX °ffdªf¹ff f³ff³fZ IYf ·fe d½fVû¿f dSX½ff¹f°f 

W`XÜ ¨ffaQ ³fªfSX Af°fZ WXe ¸fbWXSÊX¸f IYe ²fçf VfbøY WXû ªff°fe W`XÜ 

¸fbWXSÊX¸f IYe Àff°f½feÔ °ffSXe£f ÀfZ ªfb»fbÀf d³fIYf»f³fZ IYf 

dÀf»fdÀf»ff VfbøY WXûIYSX ³fü½fe ¸fbWXSÊX¸f °fIY ¨f»f°ff W`X °f±ff 

QÀf½feÔ ¸fbWXSÊX¸f IYû ¹fü¸fZ ¹ffVfbSXf ¸f³ff¹ff ªff°ff W`X BXÀf A½fÀfSX 

´fSX »fû¦f IYfÊ»ff IZY VfWXeQûÔ IYû ¹ffQ IYSX CX³fIZY ³ff¸f ´fSX 

·fc£û ´¹ffÀfZ SXWXIYSX SXûªfZ SX£f°fZ W`ÔXÜ d»fWXfªff SXWX°fe Qbd³f¹ff 

°fIY BX¸ff¸f WbXÀf`³f ½f VfWXeQf³fZ IYfÊ»ff IYf ³ff¸f °ffSXe£f IZY 

´fÖfûÔ ¸fZÔ dªf³Qf SXWZX¦ffÜ NXeIY WXe IYWXf ¦f¹ff W`X dIY-kIY°»fZ 

WbXÀf`³f AÀf»f ¸fZÔ ¸fSX¦fZÔ ¹fªfeQ W`X, BXÀ»ff¸f dªf³Qf WXû°ff W`X WXSX 

IYfÊ»ff IZY ffQÜÜl 



35

ffaIYf 


ffÔIYf ¸fZÔ fPXÞf ³f¢Àfd»f¹fûÔ 

IYf U¨fÊÀU, WXfÔRY SXWXe ´fbd»fÀf 

IbY¸ffSX ´fiQe´f/Qe´fIY ¨f`²fSXe ffaIYf 

ffÔIYf dþ»ff IZY JfÀf IYSX IYMXûdSX¹ff, ¨ffÔQ³f U fZ»fWXSX 

´fiJÔOX ÃfZÂf IZY ´fWXfOXÞe U þÔ¦f»fe B»ffIYûÔ IZY ffQ Af 

³f¢Àfd»f¹fûÔ IYf U¨fÊÀU VfWXSXûÔ IYe AûSX fPX³fZ »f¦ff WX`Ü CXöY 

°fe³f ´fiJÔOXûÔ IYf Vff¹fQ WXe IYûBÊ ¦ffÔU f¨ff WXû, dþÀf¸fZÔ 

³f¢Àf»fe ÀfÔ¦fNX³f ÀfZ þbOXZ °fe³f-¨ffSX ¹fbUIY ¹ff ¹fbU°fe ³fWXeÔ 

WXûÜ dRY»fWXf»f ³f¢Àfd»f¹fûÔ IYf ³fZMXUdIÔYÊ¦f ´fbd»fÀf °fÔÂf ÀfZ 

ª¹ffQf ¸fþfc°f dÀ±fd°f ¸fZÔ WX`Ü ´fdSX¯ff¸f ÀUøY´f dQ³f IYf 

CXþf»ff WXû ¹ff dRYSX IYf»fe-AÔ²fZSXe SXf°f ³f¢Àf»fe A´f³fe 

°ffIY°f U WXbIbY¸f°f IYf EWXÀffÀf dQ»ff³fZ ¸fZÔ ÀfRY»f Àffdf°f 

WXû SXWXZ WX`ÔÜ B²fSX JfIYe UQeÊ²ffSXe ´fbd»fÀf IYfÔdfÔ¦f Afg´fSXZVf³f 

U EdSX¹ff OXûd¸f³fZVf³f Ad·f¹ff³f °fû »f¦ff°ffSX ¨f»ff SXWXe WX`Ü 

»fZdIY³f IYûBÊ NXûÀf ÀfRY»f°ff WXf±f ³fWXeÔ »f¦f ´ff SXWXeÜ 

IYMXûdSX¹ff ±ff³ff ÃfZÂf IZY þ¹f´fbSX Aû´fe AÔ°f¦fÊ°f ¸ffÔÓfeOXeWX 

¦ffÔU ¸fZÔ ¦f°f 26 RYSXUSXe 2011 IYû ´fbd»fÀf U ³f¢Àfd»f¹fûÔ 

IZY fe¨f ·fe¿f¯f ¸fbNX·fZOX WXbBÊ ±feÜ dþÀf¸fZÔ ´fbd»fÀf ³fZ LWX 

WXfOXÊIYûSX ³f¢Àfd»f¹fûÔ IYû ¸ffSX d¦fSXf¹ff ±ff AüSX EIY IYû 

dþÔQf ´fIYOXÞ³fZ ¸fZÔ ÀfRY»f°ff WXfdÀf»f IYe ±feÜ BÀf §fMX³ff IZY 

ffQ ÀfZ ³f¢Àf»fe dWXÀfff ¨fböYf IYSX³fZ IYe dRYSXfIY ¸fZÔ Af 

°fIY »f¦ff°ffSX IYûdVfVf IYSX°fZ SXWXZ WX`ÔÜ ¸ffÔÓfeOXeWX ¸fbNX·fZOX IYe 

§fMX³ff IZY ffQ ÀfZ Af °fIY ³f¢Àf»fe feÀf U ´fbd»fÀf 

CX³³feÀf Àffdf°f WXû°fe SXWXe WX`Ü ¦f°f 31 dQÀfÔfSX 2011 IYû 

Af³fÔQ´fbSX Aû´fe ÃfZÂf IZY fZWXSXfSX ¦ffÔU ¸fZÔ ³f¢Àfd»f¹fûÔ ³fZ þ³f 

AQf»f°f »f¦ff IYSX dÀf¸fb»f°f»ff ±ff³ff ÃfZÂf IZY IY³füQe ¦ffÔU 

ÀfZ A¦fUf dIY¹fZ ¦f¹fZ ¨ffSX »fû¦fûÔ IYe ¦f»ff SXZ°f IYSX WX°¹ff IYSX 

Qe ±feÜ CXöY ¨ffSXûÔ »fû¦fûÔ IYû ³f¢Àfd»f¹fûÔ ³fZ IbY£¹ff°f ¨fûSX 

U »fcMXZSXf d¦fSXûWX IYf ÀfQÀ¹f f°ff¹ff ±ffÜ ¦f°f 21 ¸ff¨fÊ 

2012 IYû ³f¢Àfd»f¹fûÔ ³fZ ³f¢Àf»fe fÔQe IYû ÀfRY»f 

f³ff³fZ WXZ°fb dQ³f QWXfOXZÞ ÀfcBÊ¹ff ffþfSX ¸fZÔ ²ffUf fû»f IYSX 

°fffOÞX-°fûOÞX RYf¹fdSXÔ¦f IYSX°fZ WXbE Àf·fe QbIYf³fûÔ IYû fÔQ IYSXf 

dQ¹ff ±ff, Àff±f WXe ¨ffSX UfWX³fûÔ ¸fZÔ Af¦f ·fe »f¦ff Qe ±feÜ 

¦f°f ´fÔQiWX A¦fÀ°f IYe ´fcUÊ ÀfÔ²¹ff ´fSX ³f¢Àfd»f¹fûÔ ³fZ °fZ°fdSX¹ff, 

»fZMXUf, fbPXÞUff±ff³f AfdQ ÀIcY»fûÔ ¸fZÔ IYf»ff ÓfÔOXf RYWXSXf 

IYSX ÀU°fÔÂf°ff dQUÀf Àf¸ffSXûWX IYf dUSXû²f dIY¹ff ±ffÜ ¦f°f 

dÀf°fÔfSX ¸ffWX ¸fZÔ ³f¢Àf»fe fÔQe IYû ÀfRY»f f³ff³fZ WXZ°fb ffBIY 

ÀfUfSX ³f¢Àfd»f¹fûÔ ³fZ WXd±f¹ffSX »fWXSXf°fZ WXbE dQ³f QWXfOÞXZ 

°fZ°fdSX¹ff ffþfSX IYû fÔQ IYSXf dQ¹ff ±ffÜ BÀfIZY A¦f»fZ WXe 

SXfdÂf ¦fûÔOXf U d·fd°f¹ff ¸fZÔ °fe³f ¸fûffB»f MXfUSX IYû 

þ»ff dQ¹ff ±ffÜ ¦f°f 16 A¢MXcfSX 

IYû ·fe ³f¢Àfd»f¹fûÔ ³fZ Af³fÔQ´fbSX 

Aû´fe IYe §fZSXffÔQe IYSX°fZ WXbE 

WX¸f»ff U WXd±f¹ffSX »fcMX³fZ IYf 

´fi¹ffÀf dIY¹ff ¦f¹ffÜ ¸ff»fçf 

WXû dIY ¦f°f 3 ³fUÔfSX 

2005 IYû ³f¢Àfd»f¹fûÔ ³fZ 

Af³fÔQ´fbSX Aû´fe IZY ¦füSXf 

¦ffÔU ¸fZÔ IYf»fe ´fcþf 

¸fZ»ff ¸fZÔ WX¸f»ff 

IYSX QfSXû¦ff 

·f¦fUf³f dÀfÔWX U 

Qû AfSXdÃf¹fûÔ IYe 

WX°¹ff IYSX CX³fIZY WXd±f¹ffSX 

»fcMX d»f¹fZ ±fZÜ 

-IYWX°fZ WX`Ô OXeAfBþe 

·ff¦f»f´fbSX ´fiÃfZÂf IZY OXeAfBþe 

ÀfÔþ¹f IbY¸ffSX ³fZ IYWXf dIY 

³f¢Àfd»f¹fûÔ IZY dJ»ffRY 

Afg´fSXZVf³f ¨f»ff³fZ WXZ°fb IYMXûdSX¹ff ¸fZÔ EIY IÔY´f³fe EÀfEÀffe 

þUf³fûÔ IYe ´fid°fd³f¹fbdöY IYe þf SXWXe WX`Ü ´fbd»fÀf 

´fQfd²fIYfdSX¹fûÔ IYû ³f¢Àfd»f¹fûÔ IYû ´fIYOX³fZ WXZ°fb Àf§f³f 

IYfÔdfÔ¦f Afg´fSXZVf³f ¨f»ff³fZ IYf 

d³fQZÊVf dQ¹ff ¦f¹ff WX`Ü 

36 





d½f¨ffSX 

d¨fSX dUþ¹f IYe IYf¸f³ff 

WXe SXf¿MÑX IYf Af²ffS 

þeU³f IYf WXSX IYf¸f UÀ°fb°f: EIY ¹fbðÃfZÂf WXe WX`Ü ´fPÞX³ff WXû ¹ff 

´fPÞXf³ff¹f ½¹ff´ffSX WXû ¹ff ³füIYSXe¹f JZ°fe WXû ¹ff CXôû¦f IYf 

ÀfÔ¨ff»f³fÜ ÀfRY»f WXû³fZ IZY d»fE ¸f³f ¸fZÔ dUþ¹f ´fifd~ IYe ´fif»f 

IYf¸f³ff WXû³ff AfUV¹fIY WX`Ü A³¹f±ff ´f¹ffÊ~ Àff²f³f AüSX A³fbIcY»f 

Uf°ffUSX¯f WXû³fZ ´fSX ·fe ÀfRY»f°ff ´ffÀf Af°fZ.Af°fZ QcSX ¨f»fe þf°fe 

WX`Ü BÀf ffSXZ ¸fZÔ IbYL IYWXfd³f¹fûÔ AüSX IbYL UfÀ°fdUIY §fMX³ffAûÔ IYe 

¨f¨ffÊ IYSX³ff CXd¨f°f SXWXZ¦ffÜ 

Aªf¹f QcfZ 

IYWX°fZ WX`Ô dIY EIY SXfþf IYf ´fOÞXûÀfe SXfþf ÀfZ dIYÀfe ff°f 

´fSX ·ffSXe dUUfQ WXû ¦f¹ffÜ CX³f dQ³fûÔ ÀfÔ¹fböY SXf¿MÑX ÀfÔ§f þ`Àfe 

AÔ°fSXSXf¿MÑXe¹f ÀfÔÀ±ffEÔ °fû ±fe ³fWXeÔÜ A°f: Qû³fûÔ ³fZ ¹fbð IZY 

¸f`Qf³f ¸fZÔ dUUfQ d³ffMXf³fZ IYf d³f¯fÊ¹f dIY¹ffÜ ´fWX»fZ SXfþf 

IYe VfdöY IY¸f ±fe AüSX QcÀfSXZ IYe Ad²fIYÜ A°f: ´fWX»fZ 

SXfþf IZY Àf`d³fIYûÔ IZY ¸f³f ¸fZÔ ÀfRY»f°ff IZY d»fE ÀfÔVf¹f ±ffÜ 

SXfþf ³fZ ¹fWX ·ffÔ´fIYSX EIY ¹fbdöY A´f³ff¹feÜ þf CXÀf³fZ ¹fbð 

IZY d»fE ´fiÀ±ff³f dIY¹ff, °fû ÀffÀfZ ´fWX»fZ UWX ÀfZ³ff ÀfdWX°f 

A´f³fe IbY»fQZUe IZY ¸fÔdQSX ¸fZÔ ¦f¹ffÜ UWXfÔ CXÀf³fZ A´f³fe þZf 

ÀfZ ²ff°fb IYf EIY dÀf¢IYf d³fIYf»fIYSX Àf`d³fIYûÔ IYû dQJf¹ffÜ 

CXÀf¸fZÔ EIY AûSX SXfþ¸fbQif f³fe ±fe °f±ff QcÀfSXe AûSX IbYL 

³fWXeÔÜ CXÀf³fZ Àf`d³fIYûÔ IYû Àf¸fûd²f°f IYSX°fZ WXbE IYWXf dIY ¸f`Ô 

IbY»fQZUe IYe ´fcþf IYSX³fZ IZY ffQ ¹fWX dÀf¢IYf CXLf»fcÔ¦ffÜ 

¹fdQ SXfþ¸fbQif IYf d³fVff³f DY´fSX WXbAf, °fû WX¸ffSXe dUþ¹f 

Àfbd³fd›°f WX`Ü ¹fdQ EZÀff ³f WXbAf, °fû WX¸f ¹fbð ¸fZÔ ³fWXeÔ 

þfEÔ¦fZÜ Àff Àf`d³fIY ¨fb´f SXWXZÜ SXfþf ³fZ ¸fÔdQSX ¸fZÔ þfIYSX ´fcþf 

IYeÜ dRYSX ffWXSX AfIYSX ÀffIZY Àff¸f³fZ CXÀf³fZ dÀf¢IYf 

CXLf»ffÜ Àff Àf`d³fIYûÔ ³fZ CX°ÀfbIY°ff ÀfZ QZJf, SXfþ¸fbQif DY´fSX 

IYe AûSX ±feÜ fÀf, dRYSX ¢¹ff ±ffÜ Àff CX°ÀffWX ÀfZ »fff»ff 

WXû CXNXZÜ CX³WXûÔ³fZ CX¨¨f ¸f³fûf»f IZY Àff±f ¹fbð dIY¹ff AüSX 

ÀfÔ£¹ff ¸fZÔ IY¸f WXû³fZ IZY ffUþcQ VfÂfb IYû ´fSXfdþ°f IYSX 

dQ¹ffÜ 

IYWXf³fe Àff¸ff³¹f Àfe WX`Ü ´fSX BÀfIYf QcÀfSXf ´fÃf ¹fWX WX` dIY 

SXfþf IYe þZf ¸fZÔ UÀ°fb°f: Qû dÀf¢IYZ ±fZÜ ´fWX»ff dÀf¢IYf °fû 

UWXe ±ff, þû CXÀf³fZ Àf`d³fIYûÔ IYû dQJf¹ff ±ffÜ ´fSX QcÀfSXZ 

dÀf¢IYZ IZY Qû³fûÔ AûSX SXfþ¸fbQif f³fe ±fe, AüSX CXÀf³fZ ¸fÔdQSX 

ÀfZ ffWXSX AfIYSX Àf`d³fIYûÔ IZY Àf¸¸fbJ CXÀf QcÀfSXZ dÀf¢IYZ IYû 

WXe CXLf»ff ±ffÜ ¹fWX SXWXÀ¹f IZYU»f SXfþf IYû WXe ´f°ff ±ffÜ 

´fSX BÀf LûMXe Àfe ¨ff»f ÀfZ Àf`d³fIYûÔ IYf ¸f³fûf»f fPÞX ¦f¹ff 

AüSX UZ ¹fbð ¸fZÔ þe°f ¦f¹fZÜ 

QcÀfSXe IYWXf³fe ·fe IbYL-IbYL EZÀfe WXe WX`Ü CXÀf¸fZÔ EIY SXfþf 

³fZ A´f³fe Àfe¸ffAûÔ IZY dUÀ°ffSX IZY d»fE ´fOÞXûÀfe SXfþf ´fSX 

AfIiY¸f¯f IYSX³fZ IYe NXf³feÜ CXÀfIZY ´fi²ff³f¸fÔÂfe AüSX ÀfZ³ff´fd°f 

BÀf ´fÃf ¸fZÔ ³fWXeÔ ±fe, ¢¹fûÔdIY ´fOÞXûÀfe IYe VfdöY Ad²fIY ±feÜ 

´fSX A´f³fZ SXfþf IYe dþQ IZY Af¦fZ UZ ¸fþfcSX ±fZÜ þf ¹fWX 

SXfþf ´fOÞXûÀfe IYe Àfe¸ff ¸fZÔ §fbÀf IYSX §fûOÞXZ ÀfZ CX°fSXf, °fû UWXfÔ 

IYe IYe¨fOÞX¹fböY d¨fIY³fe ²fSX°fe ´fSX ´f`SX SXJ°fZ WXe UWX 

»fOÞXJOÞXf ¦f¹ffÜ CXÀf³fZ A´f³fZ QfdWX³fZ WXf±f IYû ²fSX°fe ´fSX 

dMXIYf¹ff AüSX CXÀfIYf ÀfWXfSXf »fZIYSX JOÞXf WXû ¦f¹ffÜ 

Àf·fe Àf`d³fIYûÔ ³fZ SXfþf IZY d¦fSX³fZ IYû A´fVfIbY³f ¸ff³ffÜ CX³fIZY 

¨fZWXSXZ IYe §ffSXfWXMX QZJIYSX SXfþf CXNXf AüSX fû»ff, ¹fWXfÔ 

´f`SX SXJ°fZ WXe ¸fZSXZ WXf±f IYe SXfþ¸fbQif IYe Lf´f BÀf ²fSX°fe ´fSX 

»f¦f ¦f¹fe WX`Ü A±ffÊ°f ¹fWX ÃfZÂf °fû WX¸ffSXf WXû WXe ¦f¹ffÜ Af 

¹fbð °fû EIY Aü´f¨ffdSXIY°ff ¸ffÂf WX`Ü BÀfd»fE dWX¸¸f°f ÀfZ 

Af¦fZ fPÞXûÜ dUþ¹f Àfbd³fd›°f WX`Ü 

Àf`d³fIYûÔ ³fZ ²¹ff³f ÀfZ QZJf °fû ´ff¹ff dIY Àf¨f¸fb¨f ²fSX°fe ´fSX 

SXfþ¸fbQif IYe Lf´f »f¦fe WX`Ü UÀ°fb°f: SXfþf þf WXf±f IYf 

ÀfWXfSXf »fZIYSX JOÞXf WXbAf, °ff ¹fWX Lf´f CXÀf IYe¨fOÞX¹fböY 

²fSX°fe ´fSX »f¦f ¦f¹fe ±feÜ SXfþf ³fZ BÀf §fMX³ff IYe þû ½¹ff£¹ff 

IYe, CXÀfÀfZ Àf`d³fIYûÔ IYf ¸f³fûf»f fPÞX ¦f¹ff AüSX IY¸f ÀfÔ£¹ff 

WXû³fZ ´fSX ·fe UZ ¹fbð þe°f ¦f¹fZÜ 

´fSX EZÀfe §fMX³ffEÔ IZYU»f IYWXfd³f¹ffÔ WXe ³fWXeÔ WX`ÔÜ dVfUfþe IZY 

UeSX ÀfZ³ff³fe °ff³ffþe ¸ff»fÀfbSXZ IYû ¹ffQ IYSXZÔÜ þf UZ 

IYûÔOXf¯ff Qb¦fÊ IYû þe°f³fZ IZY d»fE ¦f¹fZ, °fû A´f³fZ UeSX 

Àf`d³fIYûÔ IZY Àff±f ¸fûMXZ SXÀÀfûÔ IYe ÀfWXf¹f°ff ÀfZ ´feZLZ IYe AûSX 

ÀfZ Qb¦fÊ ´fSX ¨fPÞXZÜ ¹fWX ¸ff¦fÊ fWXb°f Qb¦fÊ¸f ±ffÜ BÀfÀfZ IYûBÊ Af 

ÀfIY°ff WX`, BÀfIYe IY»´f³ff °fIY ¸fb¦f»fûÔ IYû ³fWXeÔ ±feÜ A°f: 

¹fWXfÔ ´fSX ÀfbSXÃff IYf ·fe IbYL JfÀf ´fifÔ²f ³fWXeÔ ±ffÜ BÀfed»fE 

°ff³ffþe ³fZ ¹fWX ¸ff¦fÊ ¨fb³ffÜ 

þf ¹fbð WXû³fZ »f¦ffE °fû CXÀfIYe ·fe¿f¯f°ff QZJIYSX IbYL 

Àf`d³fIY §ffSXf ¦f¹fZÜ UZ CX³f SXÀÀfûÔ ÀfZ WXe Uf´fÀf »füMX³fZ ´fSX 

dU¨ffSX IYSX³fZ »f¦fZÜ ¹fWX QZJIYSX °ff³ffþe IZY Àff±fe Àfc¹ffÊþe 

³fZ UZ Àff SXÀÀfZ IYfMX dQ¹fZÜ dRYSX UZ ¦fSXþ IYSX fû»fZ dIY 

¹fdQ Qb¦fÊ ÀfZ IcYQZ, °fû ¸fÈ°¹fb d³fd›°f WX`Ü BÀfd»fE Af »fOÞX°fZ 

WXbE þe°fIYSX A´f³fZ §fSX ´fWXbÔ¨f³ff ¹ff UeSX¦fd°f ´ff³ff WXe 

EIY¸ffÂf dUIY»´f WX`Ü 

CX³fIYe ¹fWX ¦fþÊ³ff Àfb³fIYSX Àf`d³fIYûÔ ¸fZÔ UeSX°ff IYf ÀfÔ¨ffSX 

WXbAf AüSX UZ þeU³f IYf ¸fûWX LûOÞXIYSX »fOÞX³fZ »f¦fZÜ ¹fôd´f 

BÀf ¹fbð ¸fZÔ ÀfZ³ff´fd°f °ff³ffþe ¸ff»fÀfbSXZ IYf fd»fQf³f WXbAf, 



´fSX IYûÔOXf¯ff Qb¦fÊ dVfUfþe IYû d¸f»f ¦f¹ffÜ dVfUfþe ³fZ IYWXf 

¦fPÞX Af¹ff, ´fSX dÀfÔWX ¦f¹ffÜ °ff ÀfZ UWX Qb¦fÊ dÀfÔWX¦fPÞX IZY ³ff¸f 

ÀfZ ´fidÀfð WXû ¦f¹ffÜ 

EZÀfe IYBÊ IY±ffEÔ WX¸f³fZ ´fPÞXe AüSX Àfb³fe WX`Ô, þû f°ff°fe WX`Ô 

dIY dIYÀfe ·fe ¹fbð ¸fZÔ ÀfZ³ff´fd°f AüSX Àf`d³fIYûÔ IZY ¸f³fûf»f 

A±ffÊ°f dUþ¹f UÈdØf IYf fOÞXf ·ffSXe ¸fWX°U WX`Ü BÀf UÈdØf IZY 

IYfSX¯f WXe ¸fb¦f»fûÔ IZY A²fe³f EIY LûMXZ þf¦feSXQfSX IZY ´fbÂf 

WXû°fZ WXbE ·fe LÂf´fd°f dVfUfþe ³fZ dWX³Qc ´fQ ´ffQVffWXe IYe 

À±ff´f³ff IYe AüSX ffþeSXfU ´fZVfUf ³fZ A´f³fZ þeU³f ¸fZÔ WXSX 

¹fbð IYû þe°ffÜ 

UeSX ÀffUSXIYSX IYû þf Qû AfþeU³f IYfSXfUfÀf 50 Àff»f 

IYe þZ»f IYf QÔOX dQ¹ff ¦f¹ff, °fû AÔ¦fiZþ Ad²fIYfSXe ³fZ 

WXÔÀfIYSX IYWXf dIY Af °fb¸WXfSXf ´fcSXf þeU³f AÔQ¸ff³f ¸fZÔ WXe 

fe°fZ¦ffÜ BÀf ´fSX ÀffUSXIYSX ³fZ dUV½ffÀf´fcUÊIY IYWXf dIY °fb¸f 

¸fZSXe ³fWXeÔ, A´f³fZ Àff¸fifª¹f IYe d¨fÔ°ff IYSXû, ¨fcÔdIY ¹fWX A¦f»fZ 

50 Àff»f °fIY ·ffSX°f ¸fZÔ dMXIY³fZ Uf»ff ³fWXeÔ WX`Ü 

BÀf dUþ¹f UÈdØf IZY ¨f»f°fZ d´fL»fZ »fûIYÀf·ff AüSX A·fe 

Àf¸´f³³f WXbE ¸fWXfSXf¿MÑX °f±ff WXdSX¹ff¯ff IZY dU²ff³fÀf·ff 

¨fb³ffUð ¸fZÔ ³fSXZ³Qi ¸fûQe IZY ³fZ°fÈ°U ¸fZÔ ·ff.þ.´ff. IYû ·ffSXe 

ÀfRY»f°ff d¸f»fe AüSX Àf·fe dUSXû²fe ¨ffSXûÔ Jf³fZ d¨f°f WXû ¦f¹fZÜ 

³fSXZ³Qi ¸fûQe ³fZ A´f³fe AûSX RZYÔIZY ¦f¹fZ WXSX ´f°±fSX IYû 

IbYVf»f°ff´fcUÊIY »f´fIY IYSX CXÀfÀfZ dUSXûd²f¹fûÔ IYf WXe dÀfSX 

RYûOÞX dQ¹ffÜ 

1947 ¸fZÔ þf ´ffdIYÀ°ff³f ³fZ IYV¸feSX ´fSX WX¸f»ff fû»ff, °fû 

WX¸ffSXZ UeSX Àf`d³fIY ¸fbÔWX°fûOÞX þUff QZ SXWXZ ±fZÜ ´fSX IYf¹fSX 

³fZ°fÈ°U IZY IYfSX¯f WX¸f þe°fe WXbBÊ ffþe WXfSX ¦f¹fZÜ EZÀff WXe 

1962 ¸fZÔ WXbAfÜ Àff²f³fûÔ IYf A·ffU WXû°fZ WXbE ·fe WX¸ffSXZ 

Àf`d³fIYûÔ IYf ¸f³fûf»f DYÔ¨ff ±ffÜ ´fSX ´fi²ff³f¸fÔÂfe ³fZWXøY ¸fZÔ 

dUþ¹f UÈdØf ³f WXû³fZ IZY IYfSX¯f WX¸fZÔ ¨fe³f IZY dU÷Yð ´fSXfþ¹f 

IYf ¸fbJ QZJ³ff ´fOÞXfÜ 

»fZdIY³f 1965, 1971 AüSX 1999 ¸fZÔ EZÀff ³fWXeÔ WXbAfÜ 

BÀf QüSXf³f ßfe »ff»f fWXfQbSX VffÀÂfe, BÔdQSXf ¦ffÔ²fe AüSX 

AMX»f dfWXfSXe Ufþ´fZ¹fe IYf ¸f³fûf»f DYÔ¨ff ±ffÜ BÀfd»fE 

´ffdIYÀ°ff³f IYû ²fc»f ¨ffMX³fe ´fOÞXeÜ BÀf ´fSXfþ¹f IZY ffQ 

´ffdIYÀ°ff³f Àf¸fÓf ¦f¹ff dIY UWX ·ffSX°f IYû Àfe²fZ ¹fbð ¸fZÔ ³fWXeÔ 

þe°f ÀfIY°ffÜ A°f: CXÀf³fZ Ló ¹fbð IYf SXfÀ°ff ´fIYOÞX d»f¹ff 

WX`Ü ffÔ¦f»ffQZVf ·fe »f¦ff°ffSX §fbÀf´f`dNX¹fZ ·fZþIYSX BÀf¸fZÔ 

ÀfWX¹fû¦f IYSX SXWXf WX`Ü BÀf ¹fbð ÀfZ AüSX QZVf ·fSX ¸fZÔ ½¹ff~ 

¸fþWXfe Af°fÔIYUfQ ÀfZ BÀfe dUþ¹f UÈdØf IZY Àff±f »fOÞX³ff 

WXû¦ffÜ 

³fSXZ³Qi ¸fûQe IYf Af °fIY IYf WXSX IYf¸f CX³fIZY CX¨¨f 

¸f³fûf»f IYf dQ¦QVfÊIY WX`Ü ÀfÔ¹fböY SXf¿MÑX ÀfÔ§f ¸fZÔ ´fiUfÀf IZY 

Àf¸f¹f A¸fSXeIYe SXf¿MÑX´fd°f IYe AfÔJ ¸fZÔ AfÔJ OXf»fIYSX 

CX³WXûÔ³fZ þ`ÀfZ ff°f IYe WX`, CXÀfZ ´fcSXf dUV½f Af›¹fÊ ÀfZ QZJ 

SXWXf WX`Ü ·ffSX°fUfÀfe AüSX Qbd³f¹ff ·fSX ¸fZÔ fÀfZ ·ffSX°fUÔVfe °fû 

BÀfÀfZ ¦fíQ WX`Ô WXeÜ 

·ffSX°fe¹f SXfþf ´fid°fU¿fÊ dUþ¹ffQVf¸fe IZY ´fUÊ ´fSX 

Àfe¸fû»»fÔ§f³f IYSX°fZ ±fZÜ ·f»fZ WXe UWX EIY Aü´f¨ffdSXIY°ff 

¸ffÂf WXû°fe ±feÜ ´fSX Af WX¸fZÔ BÀfIYe UfÀ°fdUIY 

AfUV¹fIY°ff WX`Ü AfVff WX` ´ffdIYÀ°ff³f õfSXf ¨f»ff¹fZ þf SXWXZ 

BÀf Ló ¹fbð IZY ¸fû¨fZÊ ´fSX ·fe ³fSXZ³Qi ¸fûQe QZVf IYû d³fSXfVf 

³fWXeÔ IYSXZÔ¦fZÜ 

37

AaQSX IYe ff°f 

·ffþ´ff-dVfUÀfZ³ff IZY ÀfÔfÔ²fûÔ IYf Àf¨f 

¸fWXfSXf¿MÑX IZY dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffUûÔ IZY ´fdSX¯ff¸fûÔ Af³fZ IZY ffQ 

dQ³f ´fSX dQ³f ¦fbþSX°fZ þf SXWXZ WX`Ô, »fZdIY³f À´fá þ³ffQZVf ³fWXeÔ 

d¸f»f³fZ ÀfZ ÀfSXIYfSX I`YÀfZ AüSX dIYÀfIYe f³fZ, BÀfZ »fZIYSX 

»f¦ff°ffSX SXfþ³f`d°fIY ´ffdMXÊ¹fûÔ ¸fZÔ ¸ff±ff´f¨¨fe ¨f»f SXWXe WX`Ü 

¹fWXfÔ CX¸¸feQ ÀfZ B°fSX SXf¿MÑXUfQe IYfÔ¦fiZÀf ´ffMXeÊ ³fZ dþÀf °fSXWX 

ÀffÀfZ ´fWX»fZ ´fiQZVf IYe ÀffÀfZ ª¹ffQf ÀfeMXZÔ ´ff³fZ Uf»fe 

·ffSX°fe¹f þ³f°ff ´ffMXeÊ IZY Àff±f ¦fNXfÔ²f³f ´fWX»f IYe ´fZVfIYVf 

IYe AüSX CXÀfIZY ffQ þû SXfþ³f`d°fIY ´fdSXQÈ¿¹f fQ»ff, CXÀfZ 

QZJIYSX Af »f¦f³fZ »f¦ff WX` dIY SXfþ³fed°f ¸fZÔ IbYL ·fe 

ÀfÔ·fU WX`Ü 

·ffþ´ff IYû Afþ ¹fWX Àf¸fÓf³ff WXû¦ff dIY ¸fWXfSXf¿MÑX ¸fZÔ df³ff 

Vf°fÊ A´f³ff Àf¸f±fÊ³f QZ³fZ IZY d»fE dþÀf °fSXWX E³fÀfe´fe 

Àff¸f³fZ AfBÊ WX`, CXÀfIZY Af¦fZ IZY AfVf¹f ¢¹ff WXû ÀfIY°fZ WX`ÔÜ 

feþZ´fe ³fZ°ffAûÔ ³fZ E³fÀfe´fe IZY IYSX´MX ³fZ°ffAûÔ IYû þZ»f 

·fZþ³fZ IYf UfQf ¸fWXfSXf¿MÑX IZY ¸f°fQf°ffAûÔ ÀfZ dIY¹ff WX`Ü Af 

A¦fSX CXÀfe ´ffMXeÊ IZY ³fZ°ffAûÔ IZY Àf¸f±fÊ³f ÀfZ feþZ´fe ÀfSXIYfSX 

f³ffE¦fe °fû þZ»f dIYÀfZ ·fZþZ¦feÜ SXf¿MÑXUfQe IYfÔ¦fiZÀf ´ffMXeÊ IYf 

A·fe °fIY IYf Bd°fWXfÀf °fû ¹fWXe f°ff°ff WX` dIY CXÀf³fZ 

Afþ°fIY A´f³fZ d³f¸ffÊ¯f IZY ffQ ÀfZ dIYÀfe IYû ·fe df³ff 

Vf°fÊ Àf¸f±fÊ³f ³fWXeÔ dQ¹ff WX`Ü fd»IY, UWX dþÀf ´ffMXeÊ IZY Àff±f 

¦fBÊ WX` CXÀfÀfZ ´fcSXe IYe¸f°f UÀfc»fe WX`Ü dRYSX A¨ff³fIY ·ffþ´ff 

´fSX ¸fZWXSXff³f ¢¹fûÔ WXû SXWXe WX`Ü Àf¨¨ffBÊ ¹fWXe WX` dIY E³fÀfe´fe 

¸fWXSXf¿MÑX ¸fZÔ feþZ´fe IYû Àf¸f±fÊ³f QZIYSX A´f³fZ dQ¦¦fþ 

³fZ°ffAûÔ Aþe°f ´fUfSX, ´fiRbY»»f ´fMXZ»f AüSX L¦f³f ·fbþf»f 

IYû f¨ff³ff ¨ffWX°fe WX`Ü 

´fcUÊ CX´f.¸fb£¹f¸fÔÂfe Aþe°f ´fUfSX AüSX ´ffMXeÊ IZY ´fiQZVf 

A²¹fÃf U ´fcUÊ dÀfÔ¨ffBÊ ¸fÔÂfe Àfb³fe»f °fMXIYSXZ 70 WXþfSX 

IYSXûOÞX ÷Y´f¹fZ IZY dÀfÔ¨ffBÊ §fûMXf»fZ ¸fZÔ RYÀfZÔ WX`Ô, ´fcUÊ ´feOX»¹fcOXe 

¸fÔÂfe L¦f³f ·fbþf»f ´fSX ³fBÊ dQ»»fe ¸fZÔ ¸fWXSXf¿MÑX ÀfQ³f IZY 

þe¯fûÊðfSX IYe »ff¦f°f ¸fZÔ BþfRYf IYSX ·fiáf¨ffSX IYSX³fZ IYf 

AfSXû´f WX`Ü QSXAÀf»f, EZÔdMX IYSX´Vf³f ¹fcSXû EÀfefeð ³fZ 

SXfª¹f ÀfSXIYfSX ÀfZ B³f Qû³fûÔ ´fcUÊ ¸fÔdÂf¹fûÔ IZY dJ»ffRY þfÔ¨f 

IYf AfQZVf ¸ffÔ¦ff WX`Ü ¹fcSXû IYe RYfB»f ¸fÔÂff»f¹f ¸fZÔ WX`Ü ´ffMXeÊ 

IYû OXSX WX` dIY ´fiRbY»»f ´fMXZ»f IZY CXç¹f³f ¸fÔÂfe SXWX°fZ E¹fSX 

BÔdOX¹ff IYe QbQÊVff IZY d»fE CX³fIYe ¦fQÊ³f Qfû¨fe þf ÀfIY°fe 

WX`Ü ´fcUÊ ¸fWXf»fZJfIYfSX ÀfeEþeð dU³fûQ SXf¹f ³fZ A´f³fe 

dIY°fff ³ffgMX þÀMX E³f AIYfCXÔMXZÔMX: Q OXf¹fSXe AfgRY ³fZVfÔÀf 

IYfg³Vf³Àf IYe´fSX ¸fZÔ ·fe E¹fSX BÔdOX¹ff IZY d»fE JSXeQZ 

þf³fZUf»fZ ³fE WXUfBÊ þWXfþûÔ IYe ÀfÔ£¹ff 28 ÀfZ fPÞXfIYSX 

68 dIYE þf³fZ IZY ´fMXZ»f IZY R`YÀf»fZ ´fSX ÀfUf»f CXNXf¹ff WX`Ü 

þf³fIYfSXe °fû ¹fWXfÔ °fIY Af SXWXe WX` dIY E³fÀfe´fe ³fZ ³f IZYU»f 

ffWXSX ÀfZ Àf¸f±fÊ³f QZ³fZ IYe ff°f IYWXe WX` fd»IY A´f³fZ 

´fiÀ°ffU ¸fZÔ ¹fWX °fIY IYWX dQ¹ff WX` dIY ·ffþ´ff þf ÀfQ³f ¸fZÔ 

A´f³ff fWXb¸f°f dÀfð IYSXZ¦fe UWX ÀfQ³f ¸fZÔ CX´fdÀ±f°f WXe ³fWXeÔ 

WXû¦fe °ffdIY ·ffþ´ff A´f³ff fWXb¸f°f ÀfSX»f°ff ÀfZ dÀfð IYSX 

ÀfIZYÜ dVfUÀfZ³ff IYf Àf¸f±fÊ³f d»fE f¦f`SX I`YÀfZ A»´f¸f°f ¸fZÔ 

·ffSX°fe¹f þ³f°ff ´ffMXeÊ A´f³fe ÀfSXIYfSX ¸fWXfSXf¿MÑX ¸fZÔ ¨f»ff 

ÀfIY°fe WX` BÀfIYf RYf¸fb»ffÊ ·fe SXf¿MÑXUfQe IYfÔ¦fiZÀf ´ffMXeÊ IYe 

AüSX ÀfZ ·ffþ´ff IZY ³fZ°ffAûÔ IYû ÀfbÓff¹ff ¦f¹ff WX`Ü »fZdIY³f 

¹fWXfÔ ´fiV³f ¹fWXe WX` dIY ¢¹ff ¹fWX ´fiQZVf IZY dWX°f ¸fZÔ WXû¦ffÜ 

¸fWXfSXf¿MÑX IYe þ³f°ff ³fZ þû ·fe þ`Àff ·fe þ³ffQZVf dQ¹ff WX`, 

¢¹ff ¹fWX CXÀfIYf Àf¸¸ff³f WX`Ü 

UÀ°fb°f :Y·ffþ´ff ¹fWXfÔ ·f»fZ WXe Afþ A´f³fZ d»fE ÀU°fÔÂf 

¸ffWXü»f IYf dUIY»´f °f»ffVf SXWXe WXû »fZdIY³f Àf¨f ¹fWXe WX` 

dIY dVfUÀfZ³ff AüSX ·ffþ´ff ¦fNXfÔ²f³f WXe ¸fWXfSXf¿MÑX IZY d»fE 

ÀU·ffdUIY ÀfØff EUÔ SXfþ³fed°fIY dUIY»´f WX`ÔÜ EZÀff ¸ff³f³fZ 

AüSX IYWX³fZ IZY ´feLZ IYBÊ Àff±fÊIY °fIYÊ Afþ dQE þf ÀfIY°fZ 

WX`Ô A½U»f °fû QZVf °f±ff SXfª¹f Qû³fûÔ À°fSXûÔ ´fSX ¹fZ Qû³fûÔ 

´ffdMXÊ¹ffÔ EZÀfe WX`Ô þû Afd±fÊIY, Àf¨¨fSX IY¸fZMXe IYe dSX´fûMXÊ, 

QZVf ¸fZÔ Àf¸ff³f Af¨ffSX ÀfdWXÔ°ff þ`ÀfZ °f¸ff¸f dU¿f¹fûÔ ¸fZÔ EIY 

þ`Àfe ÀfWX¸fd°f SXJ°fe WX`Ô UWXeÔ Qû³fûÔ WXe ´ffdMXÊ¹fûÔ IYe LdU 

dWX³QcUfQe WX`Ü 

¸fWXfSXf¿MÑX ¸fZÔ B³f Qû³fûÔ SXfþ³f`d°fIY Q»fûÔ ¸fZÔ ¹fdQ EIY IYû fOÞXf 

·ffBÊ AüSX QcÀfSXf LûMXf ·ffBÊ WX` IYWXf þfE °fû ¦f»f°f ³ff 

WXû¦ffÜ 25 U¿fûÊÔ ÀfZ SXfª¹f IYe SXfþ³fed°f ¸fZÔ EIY-QcÀfSXZ IYf 

Àff±f d³f·ff°fZ Af SXWXZ B³f Qû³fûÔ Q»fûÔ ¸fZÔ ¸f³f¸fbMXfU IYe dÀ±fd°f 

´fWX»fe ffSX f³fe WXû EZÀff ·fe ³fWXeÔ WX`Ü1989 ¸fZÔ ·ffþ´ff 

³fZ°ff ´fi¸fûQ ¸fWXfþ³f AüSX dVfUÀfZ³ff IZY ÀfÔÀ±ff´fIY ff»f 

NXfIYSXZ IZY ´fi¹ffÀfûÔ ÀfZ ¹fZ ¦fNXfÔ²f³f þf WXbAf ±ff °ff 1991 

ÀfZ EZÀfe ´fdSXdÀ±fd°f¹ffÔ f³f³ff VfbøY WXû ¦fBÊ ±feÔ dIY Qû³fûÔ Q»f 

IYBÊ dU¿f¹fûÔ IYû »fZIYSX dUSXû²fe f¹ff³f QZ°fZ ±fZÜ Qû³fûÔ IZY fe¨f 

dUSXû²f IZY ÀUSX °ff VfbøY WXbE ±fZ þf CXÀf Àf¸f¹f L¦f³f 

·fbþf»f ³fZ dVfUÀfZ³ff LûOÞXIYSX IYfÔ¦fiZÀf IYf Qf¸f³f ±ff¸f 

d»f¹ff ±ff AüSX dU²ff³fÀf·ff ¸fZÔ dVfUÀfZ³ff IZY ÀfQÀ¹fûÔ IYe 

ÀfÔ£¹ff ·ffþ´ff ÀfZ IY¸f WXû ¦fBÊ ±fe EZÀfZ ¸fZÔ ·ffþ´ff ³fZ ·fe 

A´f³fZ Àff¸f±¹fÊ IYf ´fiQVfÊ³f IYSX°fZ WXbE °ff ¦fû´fe³ff±f ¸fbÔOXZ ³fZ 

dU²ff³fÀf·ff ¸fZÔ dU´fÃf IZY ³fZ°ff ´fQ IYf QfUf NXûÔIY dQ¹ff 

dþÀfZ »fZIYSX dVfUÀfZ³ff AÀfWXþ WXû CXNXe ±feÜ BÀfIZY ffQ 

EZÀfZ WXe WXf»ff°f Àff»f 2005 ¸fZÔ CX´fþZ, þf ³ffSXf¹f¯f SXf¯fZ 

³fZ dVfUÀfZ³ff IYf Qf¸f³f LûOÞX dQ¹ff ±ffÜ dþÀf ´fSX dVfUÀfZ³ff 

³fZ dU´fÃf IZY ³fZ°ff IZY øY´f ¸fZÔ SXf¸fQfÀf IYQ¸f IYû Af¦fZ dIY¹ff 

»fZdIY³f ·ffþ´ff IYû ¹fWX SXfÀf ³fWXeÔ Af¹ff, ¢¹fûÔ dIY CXÀfIYf 

IYWX³ff ±ff dIY dU²ff³fÀf·ff ¸fZÔ CXÀfIZY ÀfQÀ¹fûÔ IYe ÀfÔ£¹ff 

Ad²fIY WXû³fZ IZY IYfSX¯f ¹fWX ´fQ CXÀfZ d¸f»f³ff ¨ffdWXEÜ 

¸fWXfSXf¿MÑX IZY dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffUûÔ IZY A»ffUf »fûIYÀf·ff 

¨fb³ffU IZY UöY ·fe B³f Qû³fûÔ ´ffdMXÊ¹fûÔ IZY fe¨f IYe SXfSX ffWXSX 

d³fIY»fIYSX AfBÊ ±feÜ 2009 IZY »fûIYÀf·ff ¨fb³ffUûÔ IZY 

QüSXf³f dVfUÀfZ³ff IYû SXfþ NXfIYSXZ IZY ³fZ°fÈ°U Uf»fZ E¸fE³fEÀf 

³fZ §fZSX³ff VfbøY IYSX dQ¹ff AüSX ·ffþ´ff CXÀfÀfZ A´f³fZ ÀfÔfÔ²f 

¸fþfc°f IYSX³fZ ¸fZ »f¦fe WXbBÊ ±feÜ ¹fWX ff°f dVfUÀfZ³ff ³fWXeÔ 

´f¨ff ´ff SXWXe ±feÜ BÀf IYfSX¯f Qû³fûÔ Q»fûÔ IZY fe¨f ¸f³f¸fbMXfU 

fPÞXfÜ 

þf BÀf ffSX IZY »fûIYÀf·ff ¨fb³ffU ÀfZ NXeIY ´fWX»fZ d³fd°f³f 

¦fOXIYSXe ³fZ SXfþ NXfIYSXZ IZY §fSX þfIYSX CX³fÀfZ ff°f IYe °ff 

°fû Àf·fe IYû »f¦f³fZ »f¦ff ±ff dIY Af BÀf ¦fNXfÔ²f³f IYû 

IYûBÊ ³fWXeÔ f¨ff ÀfIY°ffÜ ·ffþ´ff IZY BÀf IYQ¸f IZY ffQ 

dVfUÀfZ³ff ³fZ EZ»ff³f IYSX dQ¹ff ±ff dIY UWX E³fOXeE ÀfZ ffWXSX 

þfE¦feÜ »fZdIY³f ¢¹ff WXbAf, Àf·fe ³fZ QZJf, IZYÔQi ¸fZÔ Qû³fûÔ 

IYf ¦fNXfÔ²f³f »ffJ dUSXû²ff·ffÀfûÔ IZY ffQ ·fe f³ff WXbAf WX`Ü 

¸fûQe ¸fÔdÂf¸fÔOX»f ¸fZÔ A³fÔ°f ¦fe°fZ Àfû»fWXUeÔ »fûIY Àf·ff IZY 

ÀffÔÀfQ °f±ff IZY³Qie¹f ¸fÔÂfe¸f¯OX»f ¸fZÔ ·ffSXe CXôû¦f °f±ff 

ÀffUÊþd³fIY CXôd¸f°ff ¸fÔÂfe WX`ÔÜ þf CXðU NXfIYSXZ ³fZ IYWXf 

±ff dIY ´feE¸f ¸fûQe IZY A¸fZdSXIYf ÀfZ »füMX³fZ IZY ffQ ¸fÔdÂf´fQ 

ÀfZ A³fÔ°f ¦fe°fZ CX³WXZÔ A´f³ff BÀ°feRYf ÀfüÔ´fZÔ¦fZ, UWX ff°f ·fe 

ÀffUÊþd³fIY f¹ff³f QZIYSX Af¦fZ ÀU¹fÔ A³fÔ°f ¦fe°fZ ³fZ À´fá 

IYSX Qe ±fe dIY UZ ¸fûQe ¸fÔÂfe¸f¯OX»f ¸fZÔ f³fZ SXWXZÔ¦fZ, ¢¹fûÔ dIY 

38 





AaQSX IYe ff°f/dfWXfSX 

IZYÔQi ¸fZÔ dVfUÀfZ³ff AüSX ·ffSX°fe¹f þ³f°ff ´ffMXeÊ IYf ¦fNXfÔ²f³f 

AMXcMX WX`Ü VfbøY ÀfZ A·fe °fIY IZY Qû³fûÔ ´ffdMXÊ¹fûÔ IZY Af´fÀfe 

ÀfÔUfQ IYû QZJIYSX ·f»fZ WXe QZVf AüSX dUVfZ¿fIYSX IbYL Àf¸f¹f 

°fIY IZY d»fE ¸fWXfSXf¿MÑX IYe þ³f°ff ¸fZÔ ¹fWX ·fi¸f WXû þfE dIY 

¹fZ ¦fNXfÔ²f³f ª¹ffQf dQ³f Àff±f ³fWXeÔ ¨f»f³fZUf»ff »fZdIY³f Àf¨f 

°fû ¹fWXe WX` dIY QZJ°fZ-QZJ°fZ Qû³fûÔ IZY ´f¨¨feÀf U¿fÊ Àff±f 

d³f·ff³fZ IZY ¦fbþSX ¨fbIZY WX`ÔÜ 

WXfÔ SXfª¹f ¸fZÔ þøYSX B³f ffSX IZY dU²ff³fÀf·ff ¨fb³ffUûÔ IZY ´fWX»fZ 

Qû³fûÔ ÀfZ dU»f¦f WXû³fZ IZY IYfSX¯f þ¦f þfdWXSX WX`Ô »fZdIY³f BÀfZ 

·fe IYûBÊ ³fIYfSX ³fWXeÔ ÀfIY°ff dIY ¹fdQ ¹fWX Qû³fûÔ Q»f 

¸fWXfSXf¿MÑX ¸fZÔ Àff±f SXWXIYSX ¨fb³ffU »fOÞX°fZ °fû Afþ ³fþfSXf 

IbYL AüSX WXû°ffÜ dVfUÀfZ³ff IYf IYWX³ff IbYL ¦f»f°f ³fWXeÔ WX` 

dIY IYfÔ¦fiZÀf-E³fÀfe´fe IYû 25 ÀfeMXZÔ ·fe »ff³ff ·ffSXe ´fOÞX 

þf°ffÜ ¢¹fûÔ dIY dþÀf °fSXWX UûMXûÔ IYf dUIZYÔQieIYSX¯f WXbAf WX` 

CXÀfÀfZ ÀffÀfZ ª¹ffQf ³fbIYÀff³f ·fe ¹fdQ Afþ dIYÀfe IYû 

WXbAf WX` °fû ¸fWXfSXf¿MÑX IYe ¹fZ Qû³fûÔ SXfþ³f`d°fIY ´ffdMXÊ¹ffÔ ·ffþ´ff 

AüSX dVfUÀfZ³ff WXe WX`ÔÜ ·f»fZ WXe dRYSX ¸fûQe-VffWX IYe þûOÞXe 

°f±ff ·ffþ´ff IYf SXf¿MÑXe¹f ³fZ°fÈ°U ¹fWX ÀUeIYfSX ³f IYSXZÔ »fZdIY³f 

Àf¨f °fû Àf¨f WXe SXWXZ¦ffÜ 

UfÀ°fU ¸fZÔ QZJf þfE °fû ¸fWXfSXf¿MÑX IYe SXfþ³fed°f ¸fZÔ ¹fWX 

Qû³fûÔ Q»f EIY-QcÀfSXZ IZY ´fcSXIY WXe WX`Ô, ¹fWX ff°f ÀffUÊþd³fIY 

°füSX ´fSX Afþ Qû³fûÔ ¸fZÔ ÀfZ IYûBÊ ³f ¸ff³fZ »fZdIY³f WXIYeIY°f 

¹fWXe WX`Ü dIYÀfe IYû VfIY WX` °fû d´fL»ff dSXIYfOXÊ CXNXfIYSX 

QZJf þf ÀfIY°ff WX` dþÀf¸fZÔ ¸fSXfNXe ¸ff³fbÀf IYe ff°f LûOÞX Qe 

þfE °fû ¢¹ff ·ffþ´ff AüSX ¢¹ff dVfUÀfZ³ff Qû³fûÔ IZY SXf¿MÑXe¹f 

AüSX SXfª¹feIY ¸fbïZ Àf¸ff³f°ff IZY Àff±f CXNXf°fZ WXbE dQJfBÊ QZ°fZ 

WX`ÔÜ Qû³fûÔ WXe ´ffdMXÊ¹ffÔ SXf¿MÑXe¹f ÀU¹fÔÀfZUIY ÀfÔ§f ¸fZÔ A´f³ff 

feþ °f»ffVf°fe WX`ÔÜ AfSX.EÀf.EÀf. IYe ÀfòfU³ff AüSX IÈY´ff 

Qû³fûÔ IZY Àff±f Àf¸ff³f WX`ÔÜ °f·fe °fû ÀffÀfZ ´fWX»fZ B³fIYû »fZIYSX 

ÀfÔ§f IYe ´fid°fdIiY¹ff Àff¸f³fZ AfBÊE dþÀf¸fZÔ ÀffÔIZYd°fIY øY´f ÀfZ 

IYWXf ¦f¹ff WX` dIY ¹fWX ¦fNXfÔ²f³f IY·fe MXcMX³ff ³fWXeÔ ¨ffdWXEÜ 

·ffSX°fe¹f þ³f°ff ´ffMXeÊ IZY UdSXâ ³fZ°ff »ff»fIÈY¿¯f AfOXUf¯fe 

·fe ÀffRY°füSX ´fSX IYWX ¨fbIZY WX`Ô dIY ·ffþ´ff AüSX dVfUÀfZ³ff 

IYf ´fbSXf³ff dSXV°ff dRYSX ÀfZ fWXf»f WXû þfE °fû A¨Lf SXWXZ¦ffÜ 

BÀf dSXV°fZ IYû ³fWXeÔ MXcMX³ff ¨ffdWXE Ü 

¨fb³ffU ´fcUÊ dVfUÀfZ³ff IZY ¸fb£¹f ´fÂf Àff¸f³ff ³fZ d»fJf ±ff dIY 

d´fL»fZ 25 Àff»f ÀfZ IbYÀfeÊ IZY d»fE ³fWXeÔ fd»IY dWXÔQb°U IZY 

d»fE WX¸ffSXe ¹fbd°f ¦fNXfÔ²f³f WX`Ü BÀf ¹fbd°f ²f¸fÊ IYû ¹ffQ IYSXû 

AüSX þf ´fi¨ffSX VfbøY WXû³ff ¨ffdWXE °ff WX¸f ÀfeMXûÔ IYû 

»fZIYSX JeÔ¨f°ff³f IYSX SXWXZ WX`Ô, EZÀfe IY¸fÊQdSXQi°ff ¸f°f IYSXûÜ 

Afþ EZÀff À´fá d»fJ³fZ IZY ´feLZ IZY ·ffU IYû B³f Qû³fûÔ 

SXfþ³f`d°fIY ´ffdMXÊ¹fûÔ IZY ³fZ°ffAûÔ IYû Àf¸fÓf³ff WXe WXû¦ffÜ ¹fWX 

´fÔdöY¹ffÔ Àf·fe ·fi¸fûÔ IYû °fûOÞX°fZ WXbE ÀffRY IYSX QZ°fe WX`Ô dIY 

BÀf ¦fNXfÔ²f³f IYe °ffIY°f IYf Af²ffSX AfdJSX dIYÀf ff°f ¸fZÔ 

d³fdWX°f WX`Ü 

UÀ°fb°f Qû³fûÔ Q»f dWXÔQb°U IYû »fZIYSX Àf¸ff³føY´f ÀfZ Àfû¨f°fZ 

WX`Ô ¹fWXe CX³fIYe °ffIY°f ·fe WX`Ü Af A¨Le ff°f ¹fWX WX` dIY 

·ffþ´ff AüSX dVfUÀfZ³ff ³fZ ÀfÔ§f IZY BVffSXûÔ IYû Àf¸fÓf d»f¹ff 

WX` AüSX Àf¸fÓfZ ·fe ¢¹fûÔ ³ffÜ UfÀ°fU ¸fZÔ SXfþ³fed°f ¸fZÔ SXWXIYSX 

fWXb°f IbYL dU¿f¹f EZÀfZ WX`Ô þû Àfe²fZ-Àfe²fZ Àf¸fÓf ¸fZÔ ³fWXeÔ 

Af°fZ dþ°f³fZ dIY ffWXSX ÀfZ QZJ³fZ ´fSX CX³fIYe WXIYeIY°f IYf 

´f°ff ¨f»f°ff WX`Ü Afþ BÀfZ IYûBÊ ³fWXeÔ ³fIYfSX ÀfIY°ff dIY 

ÀffUÊþd³fIY þeU³f ¸fZÔ SXf¯ÀU¯ÀfÔ§f IYe ÀUeIYf¹fÊ°ff dIYÀfe 

·fe SXfþ³f`d°fIY ¸fÔ¨f ÀfZ ª¹ffQf WX`Ü EZÀfZ ¸fZÔ ÀfÔ§f þ`Àff §fSX- 

§fSX ´f`NX SXJ³fZ Uf»ff ÀfÔ¦fNX³f Àfû¨f°ff WX` dIY ¸fWXfSXf¿MÑX IZY 

dUIYfÀf IZY dWX°f ¸fZÔ ·ffþ´ff-dVfUÀfZ³ff ¦fNXfÔ²f³f IYf Àff±f 

f³ff SXWX³ff þøYSXe WX` °fû UWX UfÀ°fU ¸fZÔ þøYSXe WX`Ü 

UÀ°fb°føY BÀfed»fE B³f Qû³fûÔ ´ffdMXÊ¹fûÔ IYû A´f³fZ d¦f»fZ dVfIYUZ 

QcSX IYSX EIY QcÀfSXZ IYf Àff±f d³f·ff³fZ IZY ¸fbïZ ´fSX ¸ff³f þf³ff 

¨ffdWXEÜ UfÀ°fU ¸fZÔ ¹fWXe B³f Qû³fûÔ SXfª¹f IYe ¸fb£¹f Qû ÀffÀfZ 

fOÞXe SXfþ³fed°fIY ´ffdMXÊ¹fûÔ AüSX ¸fWXfSXf¿MÑX IYe þ³f°ff IZY dWX°f 

¸fZÔ WXû¦ff 

´fSXZVff³f Lf{ûa IZY dÕXE ÀfZÕXZ¢MXZOX 

MXfgd´f¢Àf ´fSX IYûd¨fa¦f IYe ÀfbdU²ff 

Badþd³f¹fdSXa¦f AüSX ¸fZdOXIYÕX IYe °f`¹ffSXe IYSX³fZ UfÕXûa 

Lf{ûa IZY dÕXE ´fMX³ff IYe EdÕXMX BadÀMX¨¹fcMX ³fZ 

ÀfZÕXZ¢MXZOX MXfgd´f¢Àf ´fSX Af²ffdSX°f IYûd¨fa¦f IYe JfÀf 

½¹fUÀ±ff IYe WX`. 

¹fWX ½¹fUÀ±ff CX³f Lf{ûa IZY dÕXE WX` þû d³fþe °füSX ´fSX 

°f`¹ffSXe IYSX SXWXZ WXûa ¹ff dIYÀfe EZÀfZ ÀfaÀ±ff³f ¸fZa ´fPÞXfBÊ 

IYSX SXWXZ WXûa þWXfa CX³WXZa dIYÀfe dU¿f¹f IZY dIYÀfe JfÀf 

¨f`´MXSX IYû Àf¸fÓf³fZ ¸fZa IYdNX³ffBÊ WXû SXWXe WX`. 

EdÕXMX BadÀMX¨¹fcMX IZY d³fQZVfIY AüSX dRYdþ¢Àf IZY 

þf³fZ-¸ff³fZ dVfÃfIY A¸fSXQe´f Óff ¦fü°f¸f ³fZ IYWXf dIY 

¹fWX ÀfbdU²ff dRYdþ¢Àf, IZY¸fZÀMÑe, ff¹fÕXfgþe AüSX 

¸f`±f °fe³fûa dU¿f¹fûa IZY dÕX¹fZ WXû¦fe. CX³WXûa³fZ IYWXf dIY 

ÀfZÕXZ¢MXZOX MXfgd´f¢Àf IYûd¨fa¦f IYe Vfb÷YAf°f 14 

³fU¸fSX ¹ff³fe d¨f»OÑZ³Àf OXZ ´fSX IYe þf¹fZ¦fe þfdIY 

³ff¸ffaIY³f IYe ´fidIiY¹ff EIY ³fU¸fSX ÀfZ VfbøY WXû¦fe. 

ßfe ¦fü°f¸f ³fZ IYWXf dIY EZÀfZ Lf{ûa IZY dÕXE ¹fWX ¦fa·feSX 

Àf¸fÀ¹ff WX` dIY UWX A¨Le °fSXWX ÀfZ °f`¹ffSXe IYSX ¨fbIZY 

WXû°fZ WXà ÕXZdIY³f dUd·f³³f dU¿f¹fûa IZY IbYL ¨fZ´MXÀfÊ 

A¸fSXQe´f Óff ¦fü°f¸f: d³fQZVfIY EdÕXMX BadÀMX¨¹fcMX 



CX³fIZY dÕXE ÀfSXQQÊ f³f þf°fZ WXà. ¨fcadIY Af¸f °füSX ´fSX 

IYûd¨fa¦f ÀfaÀ±ff³f ´fcSXZ ÀfZÕXZfÀf IYe °f`¹ffSXe IYSXf³fZ IYe 

ff°f IYSX°fZ WXà EZÀfZ ¸fZa EdÕXMX BadÀMX¨¹fcMX ³fZ Lf{ûa IYe 

¨fZ´MXSXUfBþ ´fSXZVffd³f¹fûa IYû QcSX IYSX³fZ IZY dÕXE ¹fWX 

´fWXÕX IYe WX`. 

ßfe ¦fü°f¸f ³fZ IYWXf dIY EZÀfe WXfÕX°f ¸fZa EdÕXMX IYe ¹fWX 

´fWXÕX Lf{ûa IZY dÕXE IYfRYe RYf¹fQZ¸faQ Àffdf°f WXû 

ÀfIY°fe WX`. 

ÀfZÕXZ¢MXZOX MXfgd´fIY ´fSX IYûd¨fa¦f IYe ÀfbdU²ff IYf ÕXf·f 

U`ÀfZ Lf{ûa IYû ·fe WXû¦ff þû A·fe °fIY EZÀfe IYûd¨fa¦f 

ÀfaÀ±f³f ¸fZa ´fPÞX SXWXZ ±fZ þû dIYÀfe IYfSX¯f A¨ff³fIY 

faQ faQ WXû ¦f¹fZ AüSX Lf{ûa IYe ´fPÞXfBÊ ´fcSXe ³fWXea WXû 

ÀfIYe. 

ª¹ffQf þf³fIYfSXe IZY dÕXE Lf{ EdÕXMX 

BadÀMX¨¹fcMX IZY fûdSXa¦f SXûOX IYf¹fÊfÕX¹f ÀfZ, B³f 

³f¸fSXûa ´fSX Àf¸´fIYÊ IYSX ÀfIY°fZ WXà. 

¸fûffBÕX- 7488096140, 0612-3054153 

39

CX.´fi. 


dIYÀff³fûÔ IZY d»fE IYþÊ IYf Àfff 

f³f ¦fBÊ ¦f³³fZ IYe RYÀf»f 

¸fZSXNX ¸fZÔ ¨fe³fe d¸f»fûÔ IZY dUSXû²f ¸fZÔ ¦f³³ff þ»ff°fZ WXbE ¦f³³ff 

dIYÀff³f ¹fWX IYWXf³fe WX` CXØfSX ´fiQZVf IZY ¸fZSXNX IZY ³fÔ¦f»fe¦ffÔU 

d³fUfÀfe 65 U¿feÊ¹f dIYÀff³f Aþ¹f ´ff»f IYeÜ A´f³fe fZMXe 

IYe VffQe IYSX³fZ IZY d»fE CX³WXûÔ³fZ BÀf ffSX A´f³fZ ´fcSXZ 15 

fe§ff JZ°f ´fSX ¦f³³fZ IYe JZ°fe IYe, »fZdIY³f ¨fe³fe d¸f»fûÔ IYe 

¸f³f¸fþeÊ ³fZ CX³fIZY Àf´f³fZ °fûOÞX dQEÜ VffQe IYe °ffSXeJ 

³fþQeIY Af SXWXe ±fe AüSX RYÀf»f IYf IYûBÊ JSXeQfSX ³fWXeÔ 

±ffÜ ´ffÀf IYe ¸fUf³ff ¨fe³fe d¸f»f dOXRYfg»MXSX §fûd¿f°f IYe þf 

¨fbIYe ±feÜ WXfSXIYSX CX³WXûÔ³fZ ¦ffÔU IZY ´ffÀf ¨f»f SXWXZ IYû»WXc 

´fSX »ff¦f°f ÀfZ IYfRYe IY¸f 150 ÷Y. d¢½fÔMX»f IYe QSX ÀfZ 

¦f³³ff fZ¨f dQ¹ffÜ ´ff»f IYe fZMXe IYe VffQe °fû dIYÀfe °fSXWX 

WXû ¦fBÊ, »fZdIY³f »fJe¸f´fbSX IZY ffþ´fZ¹fe ¦ffÔU ¸fZÔ SXWX³fZ Uf»fZ 

¸fbSX»fe»ff»f U¸ffÊ IYe fZMXe IYe VffQe °fû ¦f³³ff IZY fIYfE 

·fb¦f°ff³f IYe ffMX þûWX°fZ MXcMX WXe ¦fBÊÜ Àfe°ff´fbSX IYe WXSX¦ffÔU 

¨fe³fe d¸f»f ´fSX ¸fbSX»fe»ff»f IZY ¦f³³ff ·fb¦f°ff³f IZY °fe³f »ffJ 

÷Y¯ fIYf¹ff WX`ÔÜ CX³WXeÔ IYe °fSXWX ÀfÌYOÞXûÔ dIYÀff³f 20 

AöYcfSX IYû A´f³ff fIYf¹ff ·fb¦f°ff³f »fZ³fZ d¸f»f ´fWXbÔ¨fZ ±fZÜ 

IYûBÊ þf³fIYfSXe ³f d¸f»f³fZ ´fSX dIYÀff³fûÔ ³fZ d¸f»f IZY ffWXSX 

´fiQVfÊ³f dIY¹ffÜ BÀfIZY ffUþcQ CX³fIZY QQÊ ´fSX ÀfSXIYfSX AüSX 

d¸f»f ¸ffd»fIYûÔ IZY IYf³fûÔ ¸fZÔ þcÔ °fIY ³fWXeÔ SXZÔ¦feÜ ¹fWXe IYWXf³fe 

¹fc´fe IZY CX³f feÀf »ffJ ÀfZ ª¹ffQf dIYÀff³fûÔ IYe WX`, þû 

d³fþe ¨fe³fe d¸f»fûÔ IYû fZ¨fe ¦fBÊ ¦f³³fZ IYe RYÀf»f IZY 

·fb¦f°ff³f IZY d»fE NXûIYSXZÔ Jf SXWXZ WX`ÔÜ 25 »ffJ WXZ¢MXZ¹fSX 

·fcd¸f ´fSX fû¹ff þf³fZ Uf»ff ¦f³³ff ¹fc´fe IYe ÀffÀfZ fOÞXe 

³fIYQe RYÀf»f WX`Ü 50 »ffJ ÀfZ ª¹ffQf dIYÀff³f ¹fc´fe ¸fZÔ ¦f³³fZ 

IYe JZ°fe IYSX°fZ WX`ÔÜ d´fL»fZ Àff»f AöYcfSX ¸fZÔ Àf´ff ÀfSXIYfSX 

³fZ ¨fe³fe d¸f»fûÔ IYû 280 ÷Y. ´fid°f d¢½fÔMX»f IYe QSX ÀfZ 

dIYÀff³fûÔ IYû ·fb¦f°ff³f IYSX³fZ IYf AfQZVf dQ¹ff ±ffÜ d¸f»fûÔ IYû 

SXfWX°f QZ³fZ IZY d»fE ÀfSXIYfSX ³fZ ¦f³³ff JSXeQ°fZ UöY 260 ÷Y. 

AüSX ´fZSXfBÊ ÀfÂf Àf¸ff~ WXû³fZ °fIY VfZ¿f 20 ÷Y. IYf ·fb¦f°ff³f 

IYSX³fZ IYf ´fifU²ff³f dIY¹ffÜ ¹fc´fe ¸fZÔ IbY»f 124 ¨fe³fe d¸f»fZÔ 

WX`Ô, dþ³f¸fZÔ 101 d³fþe ÃfZÂf IYe WX`ÔÜ SXfª¹f ÀfSXIYfSX IZY 

AfQZVf IZY ffQ Àf·fe ¨fe³fe d¸f»fûÔ ³fZ ¦f³³ff Àfd¸fd°f¹fûÔ ÀfZ °f¹f 

´fifU²ff³f IZY A³fbÀffSX dIYÀff³fûÔ ÀfZ ¦f³³ff JSXeQ³fZ IYf 

A³fbfÔ²f IYSX d»f¹ffÜ Àff»f ·fSX ffQ d³fþe d¸f»fûÔ IYe 

¸f³f¸fþeÊ IZY ¨f»f°fZ dIYÀff³fûÔ IYf 2,800 IYSXûOÞX ÷Y. B³fIZY 

DY´fSX fIYf¹ff WX`, dþÀf¸fZÔ ÀfZ 70 RYeÀfQe ´fd›¸fe dþ»fûÔ IZY 

dIYÀff³fûÔ IYf WX`Ü 10 AöYcfSX IYû ¦f³³ff Af¹fböY IYf¹ffÊ»f¹f 

IYe dSX´fûMXÊ IZY ¸fb°ffdfIY ¨fe³fe d¸f»fûÔ IZY fOÞXZ fIYfEQfSXûÔ ¸fZÔ 

fþfþ ¦fbi´f 793 IYSXûOÞX, ¸fUf³ff ¦fib´f 446 IYSXûOÞX, ¸fûQe 

¦fib´f 396 IYSXûOÞX AüSX dÀfÔ·ffU»fe ¦fib´f 215 IYSXûOÞX WX`ÔÜ B³WXZÔ 

d¸f»ffIYSX IbY»f 53 ¨fe³fe d¸f»fûÔ IYû ´fiQZVf ÀfSXIYfSX ³fZ 

kdOXRYfg»MXSXl §fûd¿f°f IYSX°fZ WXbE ¸fbIYQ¸ff QþÊ IYSX 

dQ¹ff WX`Ü 

dIYÀff³f ÀfÀ°fZ Qf¸fûÔ ¸fZÔ ¦f³³fZ IYe RYÀf»f 

IiYVfSX IYû fZ¨f³fZ IZY d»fE ¸fþfcSX 

Àfe°ff´fbSX IZY WXSX¦ffÔU ¸fZÔ ¨fe³fe d¸f»fûÔ IZY dJ»ffRY dUSXû²f 

´fiQVfÊ³f IYSX°fZ dIYÀff³f A·fe SXfWX°f IYe CX¸¸feQ ³fWXeÔ ¸fBÊ ¸fZÔ 

þf d³fþe ¨fe³fe d¸f»fûÔ IZY ´ffÀf dIYÀff³fûÔ IYf IbY»f fIYf¹ff 

10,000 IYSXûOÞX IYf AfÔIYOÞXf ´ffSX IYSX ¦f¹ff °fû dIYÀff³fûÔ 

³fZ AQf»f°f IYf QSXUfþf JMXJMXf¹ffÜ 5 dÀf°fÔfSX IYû 

WXfBIYûMXÊ ³fZ ´fiQZVf ÀfSXIYfSX ÀfZ d¸f»fûÔ IZY ÀMXfgIY ¸fZÔ ¸füþcQ 

1,10,000 MX³f ¨fe³fe IYû fZ¨fIYSX 31 AöYcfSX °fIY 

dIYÀff³fûÔ IYû ¸f¹f ¹ffþ ·fb¦f°ff³f IYSX³fZ IYf AfQZVf dQ¹ffÜ 

CX²fSX QcÀfSXe AûSX f`ÔIY A´f³fZ IYþÊ IYe UÀfc»fe IZY d»fE BÀf 

¨fe³fe ´fSX WXIY ¨ffWX°fZ ±fZÜ BÀfe IZY °fWX°f ´fÔþff ³fZVf³f»f 

f`ÔIY AüSX ÀMXZMX f`ÔIY IYe AûSX ÀfZ WXfBIYûMXÊ IZY AfQZVf IYû 

Àfb´fie¸f IYûMXÊ ¸fZÔ ¨fb³fü°fe Qe ¦fBÊÜ 13 AöYcfSX IYû Àfb´fie¸f 

IYûMXÊ ³fZ WXfBIYûMXÊ IZY AfQZVf IYû fSXIYSXfSX SXJ°fZ WXbE f`ÔIY 

IYe AûSX ÀfZ ´fZVf AMXfg³feÊ þ³fSX»f ¸fbIbY»f SXûWX°f¦fe IYe BÀf 

Q»fe»f IYû JfdSXþ IYSX dQ¹ff dIY ¨fe³fe d¸f»fûÔ ´fSX f`ÔIYûÔ IYf 

´fWX»ff WXIY WX`Ü ¦f³³ff dU·ff¦f IZY EIY Ad²fIYfSXe f°ff°fZ WX`Ô 

dIY IYûMXÊ ³fZ 3,100 ÷Y´fE ´fid°f d¢½fÔMX»f IYe QSX ÀfZ ¨fe³fe 

fZ¨f³fZ IYf d³fQZÊVf dQ¹ff WX`Ü ¸fWXfSXf¿MÑX AüSX ¹fc´fe IYe ¨fe³fe 

d¸f»fûÔ IYf ÀMXfgIY A¨ff³fIY ffþfSX ¸fZÔ Af þf³fZ ÀfZ ¨fe³fe 

IZY Qf¸f IY¸f WXû ¦fE WX`ÔÜ dIYÀff³fûÔ IYe »fOÞXfBÊ »fOÞX SXWXZ 

VCXØfSX ´fiQZVf ¦f³³ff Àfd¸fd°f A²¹fÃf ÀfÔ¦fNX³f IZY ´fiQZVf 

¸fWXf¸fÔÂfe OXfg. ASXdUÔQ ‚Ð¿fÀfWX IYWX°fZ WX`Ô, IYûMXÊ ¸fZÔ f`ÔIYûÔ IYe 

´f`SXUe IYSX IZYÔQi ÀfSXIYfSX ³fZ dIYÀff³f dUSXû²fe SXU`¹ff dQJf¹ff 

WX`Ü ´fiQZVf AüSX IZYÔQi ÀfSXIYfSXûÔ IYe CX´fZÃff ³fZ dIYÀff³fûÔ IYf 

¸f³fûf»f °fûOÞX dQ¹ff WX`Ü 

dSX¹ff¹f°fûÔ IYf d³fIY»ff Q¸f 

2013-14 IYf ´fZSXfBÊ ÀfÂf VfbøY WXû³fZ ´fSX d³fþe d¸f»f SXfª¹f 

Àf¸fd±fÊ°f ¦f³³ff ¸fc»¹f 280 ÷Y. ´fid°f d¢½fÔMX»f IYe QSX ÀfZ 

·fb¦f°ff³f IYSX³fZ ¸fZÔ Àf¸f±fÊ ³fWXeÔ ±feÔ¯ CX³fIYe Ãf¸f°ff 260 ÷Y. 

d¢½fÔMX»f IYe QSX ÀfZ ·fb¦f°ff³f IYSX³fZ IYe ±feÜ CXÀf UöY SXfª¹f 

ÀfSXIYfSX ³fZ ´fSX¨fZþ MX`¢Àf, EÔMÑe MX`¢Àf AüSX ¦f³³ff Àfd¸fd°f¹fûÔ 

IZY IY¸feVf³f ¸fZÔ LcMX QZIYSX 11 ÷Y. °fe³f ´f`ÀfZ ´fid°f d¢½fÔMX»f 

IYe SXfWX°f Qe ±feÜ ffQ ¸fZÔ ÀfSXIYfSX ³fZ AüSX Af¦fZ fPÞX°fZ WXbE 

¨fe³fe d¸f»fûÔ IYû 6 ÷Y. ´fid°f d¢½fÔMX»f IYe QSX ÀfZ ´fid°f´fcd°fÊ QZ³fZ 

IYf d³f¯fÊ¹f d»f¹ffÜ ¹fWX LcMX CX³f ¨fe³fe d¸f»fûÔ IYû d¸f»f³fe 

±feE þû 30 dÀf°fÔfSX °fIY ¦f³³ff ¸fc»¹f IYf ·fb¦f°ff³f IYSX°feÔÜ 

SXf¿MÑXe¹f »fûIYQ»f IZY ´fiQZVf A²¹fÃf ¸fb³³ff ‚Ð¿fÀfWX ¨füWXf³f 

40 





CX.´fi./fªfMX 

RbYÀÀf ³fWXea WXû³fZ 

UfÕXf ¸fWXa¦ffBÊ f¸f 

IYWX°fZ WX`ÔE ¨fe³fe d¸f»fZÔ ÀfSXIYfSX ÀfZ 6 IYe fþfE 9 ÷Y. 

´fid°f´fcd°fÊ IYe AfÀf »f¦ffE WX`ÔÜ BÀfd»fE ·fb¦f°ff³f ³fWXeÔ IYSX 

SXWXe WX`ÔÜ AQf»f°f IZY AfQZVf IZY ffUþcQ SXfª¹f ÀfSXIYfSX 

d¸f»fûÔ ´fSX »f¦f³fZ Uf»fZ ¹ffþ IYe ¸ffRYe ´fSX dU¨ffSX IYSX 

SXWXe WX`Ü ¸fb£¹f Àfd¨fU Af»fûIY SXÔþ³f IYWX°fZ WX`Ô, ÀfSXIYfSX 

¦f³³ff dIYÀff³fûÔ IYû CX³fIYf ·fb¦f°ff³f d³f²ffÊdSX°f Àf¸f¹f ¸fZÔ 

IYSXUf³fZ IZY d»fE WXSX ÀfÔ·fU ´fi¹ffÀf IYSXZ¦feÜ 

A´f³fZ-A´f³fZ °fIYÊ 

BÀf ´fbSXf³fZ ¸fÀf»fZ IYû »fZIYSX ¦f³³ff dIYÀff³f AüSX d¸f»f 

¸ffd»fIYûÔ IZY A´f³fZ-A´f³fZ °fIYÊ WX`ÔÜ ¹fc´fe ¨fe³fe d¸f»f 

EÀfûdÀfEVf³f IZY Àfd¨fU Qe´fIY ¦fb~f IYWX°fZ WX`Ô, d³fþe ¨fe³fe 

d¸f»f A´f³ff AdÀ°f°U f¨ff³fZ IZY d»fE Af AüSX §ffMXf 

³fWXeÔ ÀfWX ÀfIY°feÔÜ UWXeÔ ·ffSX°fe¹f dIYÀff³f ¹fcd³f¹f³f IZY 

A²¹fÃf SXfIZYVf dMXI`Y°f IYWX°fZ WX`Ô, ÀfSXIYfSX AüSX ¨fe³fe 

¸ffd»fIYûÔ IYe d¸f»fe·f¦f°f ÀfZ dIYÀff³f »ff¦f°f ÀfZ IYfRYe IY¸f 

´fSX A´f³ff ¦f³³ff IYû»WXc ´fSX fZ¨f³fZ IYû dUUVf WX`Ü 

´ffSXÔ´fdSXIY øY´f ÀfZ ¦f³³fZ IYe JZ°fe IYSX°fZ Af SXWXZ dIYÀff³f 

Af BÀf JZ°fe ÀfZ °füff IYSX SXWXZ WX`ÔÜ feþZ´fe dIYÀff³f ¸fû¨ffÊ 

IZY ´fiQZVf A²¹fÃf dUþ¹f´ff»f ‚Ð¿fÀfWX °fû¸fSX IYWX°fZ WX`Ô, 

¨fe³fe d¸f»f ¸ffd»fIYûÔ ³fZ fOÞXe ¨f°fbSXfBÊ ÀfZ dIYÀff³fûÔ IYû ¦f³³fZ 

IYe fþfE QcÀfSXe RYÀf»fûÔ IYe °fSXRY ¸fûOÞX dQ¹ff WX`Ü ¦f³³fZ 

IYf SXIYff IY¸f WXû³fZ ÀfZ CX°´ffQ³f §fMXZ¦ff AüSX ¨fe³fe IZY 

Qf¸f fPXZÔ¦fZÜ BÀfÀfZ d¸f»f ¸ffd»fIYûÔ IYf RYf¹fQf WX`Ü 

fWXSXWXf»f ÀfSXIYfSX AüSX ¨fe³fe d¸f»f ¸ffd»fIYûÔ IZY ¦fNXþûOÞX 

¸fZÔ fbSXe °fSXWX d´fÀf SXWXZ dIYÀff³fûÔ IZY ´fÃf ¸fZÔ AQf»f°fZÔ JOÞXe 

WX`ÔÜ WXfBIYûMXÊ IYe Àf£°fe IZY ffQ WXSXIY°f ¸fZÔ AfBÊ 

AdJ»fZVf ¹ffQU ÀfSXIYfSX ¦f³³fZ IZY ¸fc»¹f d³f²ffÊSX¯f AüSX 

Àf¸f¹f ´fSX d¸f»fZÔ ¨f»fUf³fZ IYe IYUf¹fQ ¸fZÔ þbMXe WX`Ü 

ffUþcQ BÀfIZY CX³f dIYÀff³fûÔ IZY §fSX QeUf»fe RYeIYe WXe 

SXWXe dþ³fIZY ¦f³³fZ IYe ¨fe³fe Af °fIY WXSX °¹fûWXfSX IZY ¸füIZY 

´fSX »fû¦fûÔ IYf ¸fbÔWX ¸feNXf IYSX°fe SXWXe WX`Ü 

Àfb³ff¸fe OZXÀIY 

IYe¸f°fZa §fMXf³fZ IYf QffU ¢¹fûa ³fWXea f³ff¹ff þf°ffÜ 

¸fûQe ÀfSXIYfSX IZY Af³fZ IZY ffQ »f¦ff°ffSX WXû SXWZX OXeþÕX IYe OXeþÕX IZY Qf¸f d´fLÕXZ Àf¸f¹f ÀfZ ÕX¦ff°ffSX fPÞX SXWXZ ±fZÜ Af 

IYe¸f°fûa ¸fZa IYMXü°fe IZY ffQ ÕXû¦f Af ¸fWXa¦ffBÊ f¸f IZY RbYÀÀf þfIYSX IYe¸f°fûa ¸fZa IY¸fe AfBÊ WXǛ MÑfaÀf´fûMXÊÀfÊ ³fZ ·fe ÕXafZ Àf¸f¹f 

WXû³fZ IYe SXfWX °fIY SXWZX WXàÜ Af¸f ªf³f°ff Af SXûþ¸fSXfÊ IYe ÀfZ dIYSXf¹fZ ¸fZa IYûBÊ fPÞXû°fSXe ³fWXea IYe WXǛ BÀfdÕXE dRYÕXWXfÕX 

þøYSX°f IYe Àff¸ff³fûÔ IYe IYe¸f°fûa ¸fZa d¦fSXfUMX IYe AfÀf ÕX¦ffIYSX ¸ffÕX PXbÕXfBÊ ·ffOÞXZ ¸fZa IY¸fe IYe CX¸¸feQ IY¸f WXe WXǛ 

fǸXZ WXàÜ »fZdIY³f EZÀff IbYLX WXû°ff ³fWXea dQJ SXWXf WXǛ MÑfaÀf´fûMXSXûÊa 

IYf IYWX³ff WX` dIY OXeþÕX IYe IYe¸f°fûa ¸fZa IY¸fe EIY ¸fWXe³fZ °fIY 

¢¹ff IYWX°fZ WXà A±fVfÊfÀ{e 

fSXIYSXfSX SXWX°fe WX`, °fû WXe ¸ffÕX PXbÕXfBÊ ·ffOÞXZ ¸fZa IY¸fe ´fSX dU¨ffSX OXeþÕX IYe¸f°fûa ¸fZa AfBÊ IY¸fe ÀfZ Af³fZ UfÕXZ dQ³fûa ¸fZa ¸fWXa¦ffBÊ 

dIY¹ff þfE¦ffÜ BÀfe °fSXWX VfWXSX IZY MX`¢Àfe Àfä ffÕXIY ·fe ¸fZa IY¸fe Af³fZ IYe CX¸¸feQ WXǛ ÕXZdIY³f BÀfIYf RYf¹fQf Af¸f 

dRYÕXWXfÕX dIYSXf¹fûa ¸fZa dIYÀfe ·fe °fSXWX IYe IY¸fe ÀfZ B³fIYfSX IYSX þ³f°ff IYû °f·fe d¸fÕXZ¦ff þf PXbÕXfBÊ ·ffOÞXZ AüSX SXZÕXUZ IZY 

SXWXZ WXàÜ MÑfaÀf´fûMXÊ AüSX MX`¢Àfe Àfä ffÕXIYûa IYf IYWX³ff WX` dIY dIYSXf¹fûa ¸fZa IY¸fe WXûÜ BÀfIZY AÕXfUf OXeþÕX IYe¸f°f IY¸f WXû³fZ 

OXeþÕX IYe IYe¸f°fûa ¸fZa d´fLÕXZ IYBÊ ¸fWXe³fûa ÀfZ ÕX¦ff°ffSX 50- ÀfZ IaY´fd³f¹fûa IYe IYfgÀMX ·fe IY¸f WXû¦feÜ ÀfSXIYfSX IYû ·fe 

50 ´f`ÀfZ ´fid°f ÕXeMXSX IYe fPÞXû°fSXe WXû SXWXe ±fe, ÕXZdIY³f WXSX dIYSXf¹ff §fMXf³fZ IZY dÕXE QffU f³ff³ff ¨ffdWXEÜ 

fPÞXû°fSXe IZY ffUþcQ IYe¸f°fûa ¸fZa IYûBÊ BþfRYf ³fWXea WXû SXWXf ±ffÜ 

BÀfdÕXE dRYÕXWXfÕX IYe¸f°fûa ¸fZa IYûBÊ IY¸fe ³fWXea WXû¦feÜ CX³WXûa³fZ 

¹fWX WXû¦ff RYf¹fQf 

IYWXf dIY OXeþÕX IYe IYe¸f°fZa ÀfSXIYfSX ³fZ ffþfSX IZY WXUfÕXZ IYSX - RYÕX AüSX Àfdþ¹fûa IZY Qf¸f IY¸f WXûa¦fZ 

Qe WXàÜ EZÀfZ ¸fZa BaMXSX³f`Vf³fÕX ¸ffIYÊZMX ¸fZa fPÞXû°fSXe WXû³fZ ´fSX IYe¸f°fZa - A³ffþ AüSX QcÀfSXe IY¸fûdOXMXeþ IZY Qf¸fûa ¸fZa ·fe IY¸fe 

fPÞX ÀfIY°fe WXàÜ MÑfaÀf´fûMXÊÀfÊ IYf IYWX³ff WX` dIY ffSX-ffSX IYe¸f°fZa AfE¦fe 

§fMXf³fZ-fPÞXf³fZ ÀfZ ¸ffIYÊZMX JSXff WXû¦ffÜ BÀfdÕXE df³ff IYe¸f°fûa - PXbÕXfBÊ ·ffOÞXf IY¸f WXû³fZ ÀfZ Àfe¸fZaMX, ÀfdSX¹ff, ¸füSXa¦f, ffÕXc IYe 

¸fZa À±ffd¹f°U IZY dIYSXf¹fûa ¸fZa IYMXü°fe ¸fb¸fdIY³f ³fWXea WXǛ IYe¸f°fûa ´fSX ·fe IY¸fe AfE¦fe 

CXNX SXWXZ ÀfUfÕX IY¸f WXû ÀfIY°fe WX` Af´fIYe BÊE¸fAfBÊ 

- SXZMX ¸fZa IY¸fe IYf ¸ffdþÊ³f ¢¹ff Àfä ffÕXIY IZYUÕX A´f³fZ A¦fSX OXeþÕX IYe¸f°fûa ¸fZa IY¸fe IZY ffQ ÀfSXIYfSX ¸fWXa¦ffBÊ ´fSX 

¸fb³ffRZY IYû fPÞXf³fZ ¸fZa IYSXZa¦fZÜ 

ÕX¦ff¸f ÕX¦ff³fZ ¸fZa ÀfRYÕX WXû°fe WX` °fû BÀfIYf RYf¹fQf Af³fZ UfÕXZ 

- OXeþÕX IYe¸f°fûa ¸fZa fPÞXû°fSXe IZY Àff±f WXe ¢¹fûa OXfÕX dQ¹ff ¸fWXe³fûa ¸fZa Af´fIYe BÊE¸fAfBÊ ´fSX ·fe QZJ³fZ IYû d¸fÕX ÀfIY°ff WXǛ 

þf°ff WX` ´fdÕXIY ´fSX fûÓfÜ 

QSXAÀfÕX A·fe °fIY AfSXfeAfBÊ ¸fWXa¦ffBÊ QSX IZY IYfSX¯f ¹ffþ 

- OXeþÕX IYe¸f°fûa ¸fZa IY¸fe IZY ffUþcQ ÀfSXIYfSX PXbÕXfBÊ ·ffOÞXf QSXûa ¸fZa IY¸fe ³fWXea IYSX SXWXf WXǛ ¨fcadIY ´fZMÑûÕX, OXeþÕX IYe IYe¸f°fZa 

AüSX MX`¢Àfe dIYSXf¹ff IY¸f IYSX³fZ ´fSX QffU ¢¹fûa ³fWXea OXfÕX°feÜ ¸fWXa¦ffBÊ ´fSX Àfe²fZ AÀfSX OXfÕX°fe WXàÜ BÀfdÕXE ¸fWXa¦ffBÊ IY¸f WXû°fe 

- OXeþÕX-´fZMÑûÕX IYe¸f°fûa ¸fZa IY¸fe ÀfZ IaY´fd³f¹fûa IYe B³f´fbMX WX`, °fû AfSXfeAfBÊ ¹ffþ QSXûa ¸fZa IY¸fe IYSX ÀfIY°ff WXǛ dþÀfIZY 

IYfgÀMX §fMX°fe WX`, BÀfIZY ffUþcQ IaY´fd³f¹fûa ´fSX ´fiûOX¢MXÐÀf IYe ffQ Af´fIYe fàIY BÊE¸fAfBÊ ·fe IY¸f WXû ÀfIY°fe WXǛ 

dIY°f³ff IY¸f WXû ÀfIY°ff WX` dIYSXf¹ff ¸ffÕX PXbÕXfBÊ dIYSXf¹ff 

¸füþcQf 

Àfa·ffdU°f 

dQne ÀfZ ÕXJ³fDY 140-145 ÷Y´f¹fZ ´fid°f déaMXÕX 138-142 ÷Y´f¹fZ ´fid°f déaMXÕX 

A¸fÈ°fÀfSX-ÕXJ³fDY 180-185 ÷Y´f¹fZ ´fid°f déaMXÕX 178-183 ÷Y´f¹fZ ´fid°f déaMXÕX 

WXSXQûBÊ- ÕXJ³fDY 35-40 ÷Y´f¹fZ ´fid°f déaMXÕX IYûBÊ IY¸fe IZY AfÀffSX ³fWXea 

MX`¢Àfe dIYSXf¹fZ ¸fZa IY¸fe 

¦ffOÞXe ¸füþcQf Àfa·ffdU°f 

B³fûUf 13-14 ÷Y´f¹fZ ´fid°f dIY¸fe 12 ÷Y´f¹fZ ´fid°f dIYÕXû¸feMXSX 

BadOXIYf 7-8 ÷Y´f¹fZ ´fid°f dIY¸fe 6.50-7 ÷Y´f¹fZ ´fid°f dIY¸fe 

IYSXûÕXf 22-23 ÷Y´f¹fZ ´fid°f dIY¸fe 20-21 ÷Y´f¹fZ ´fid°f dIY¸fe 

WXûaOXf dÀfMXe 18-19 ÷Y´f¹fZ ´fid°f dIY¸fe 17 ÷Y´f¹fZ ´fid°f dIY¸fe 



41

AfÀ±ff 


dfWXfSX-¹fc´fe ÀfZ d³fIY»f 

IYSX A¸fZdSXIYf ¸fZÔ IbYL 

¹fcÔ Lf ¦f¹ff ¸fWXf´fUÊ LNX 

EIY 

Àf¸f¹f þWXfÔ 

ffg»feUbOX dRY»¸fZÔ A¸fZdSXIYe 

d±fEMXSXûÔ ¸fZÔ A´f³fe þ¦fWX f³ff SXWXe WX`Ô UWXeÔ QcÀfSXe AûSX 

AÔ°fSXSXf¿MÑXe¹f À°fSX ´fSX EIY ³fBÊ ÀffÔÀIÈYd°fIY A³fb·fU 

´fdSX·ffd¿f°f WXû SXWXf WX`. IbYÀfZ (Cusay) ´ffSXÔ´fdSXIY WXf±f 

ÀfZ fb³fZ WXbE QdÃf¯f EdVf¹ff IZY A»fÔIÈY°f þc°fZ, Af ·ffSX°fe¹f 

AüSX QdÃf¯f EdVf¹ffBÊ QcIYf³fûÔ ¸fZÔ dUVfZ¿f øY´f ÀfZ Af 

Macy AüSX Nordstrom þ`ÀfZ þc°fûÔ IYe QcIYf³fûÔ 

¸fZÔ ·fe CX´f»f²f WX`Ô. EIY ³fE øY´f ¸fZÔ ÀffRY °füSX ´fSX QdÃf¯f 

EdVf¹ffBÊ 

´fiUÈdØf¹ff 

Àff¸ff³¹f A¸fZdSXIYe 

ÀfÔÀIÈYd°f ¸fZÔ A´f³fe þ¦fWX AfÀff³fe 

ÀfZ f³ff°fe þf SXWXe WX` AüSX QdÃf¯f EdVf¹ffBÊ ¸fc»f 

IZY A¸fZdSXdIY¹fûÔ ¸fZÔ A´f³fZ °¹füWXfSXûÔ IYû ¸f³ff³fZ IYf ÷YÓff³f 

fPX°ff þf SXWXf WX`. 

1960 AüSX 1970 IZY QVfIY ¸fZÔ UWXfh ÀfZ QdÃf¯f EdVf¹ffBÊ 

¸fc»f IZY »fû¦f, dUVfZ¿f øY´f ÀfZ, ·ffSX°fe¹f ¸fc»f ´fiUfÀfe 

A¸fZdSXIYf ¸fZÔ AfIYSX fÀf ¦fE °f±ff A´f³fe ¸fZWX³f°f AüSX 

»f¦f³f ÀfZ A¸fSXeIYe Àf¸ffþ IYf EIY dWXÀÀff f³f ¦fE. A´f³fe 

cÀfÔÀIÈYd°f¹fûÔ ÀfZ þbOÞXZ SXWX³fZ IZY d»fE B³fIZY f¨¨fZ ¨ffWXZ IYWXeÔ 

IYf¸f IYSX SXWXZ WXûÔ, IYf»fZþ ¸fZÔ ´fPÞX SXWXZ 

WXûÔ, ¹ff IYf»fZþ þf³fZ IYe °f`¹ffSXe IYSX 

SXWXZ WXûÔ, UZ A¸fSXeIYe ÀfÔÀIÈYd°f IZY 

Àff±f-Àff±f A´f³fZ ³f`d°fIY ¸fc»¹fûÔ AüSX 

A´f³fZ AfQVfûÊÔ IYû f³ffE SXJ³fZ IZY 

d»fE IYf¸f¹fffe IZY Àff±f Af¦fZ fPÞX°fZ 

³fþSX Af SXWXZ WX`Ô. 

QcÀfSXe ´fePÞXe IZY dfWXfSXe ¸fc»f IZY 

UfdVfÔ¦fMX³f dUV½fdUôf»f¹f A¸fZdSXIYf IZY 

LfÂf ´fi¯fU d¸fßff fOÞXZ CX°ÀffWX IZY Àff±f 

f°ff°fZ WX`Ô dIY EIY AûSX þWXfÔ ´fdUÂf ¦fÔ¦ff ³fQe 

dVfIYf¦fû IZY CX´f³f¦fSXe¹f B»ffIZY ÀfZ fWXb°f QcSX WX` 

BÀfIZY ffUþcQ WX¸ffSXf ÀffSXf ´fdSXUfSX A·fe ·fe 

LNX IYe ´fSXÔ´fSXf IYû þedU°f SXJZ WXbE WX`. þfdIY 

Af¸f°füSX ´fSX LNX ´fcþf ¸fZÔ ¸fdWX»ff¹fZÔ fPÞX-¨fPÞX IYSX 

dWXÀÀff »fZ°fe WX`Ô. »fZdIY³f ¸fZSXZ d´f°ff þe ·fe BÀf ´fUÊ IYû 

¸f³ff³fZ ¸fZÔ dIYÀfe ÀfZ ´feLZ ³fWXeÔ SXWX°fZ. 

fPÞX°fe þf SXWXe WX` LNXUid°f¹fûÔ IYe 

ÀfÔ£¹ff 

A¸fSXeIYf ¸fZÔ WXSX Àff»f dUd·f³³f Àf¸fbQf¹fûÔ IZY õfSXf 

ÀffÔÀIÈYd°fIY IYf¹fÊIY¸fÊ AüSX CX°ÀfU fOÞXZ ´f`¸ff³fZ ´fSX ¸f³ff¹ff 

þf°ff WX`. Afþ A¸fSXeIYf ¸fZÔ ·ffSX°fe¹f °¹füWXfSX fWXb°f 

»fûIYd´fi¹f WX` AüSX dQ³fûÔ-dQ³f BÀfIYe »fûIYd´fi¹f°ff fPÞX°fe þf 

SXWXe WX`. Afþ WXû»fe AüSX QeUf»fe IZY Àff±f-Àff±f LNX ·fe 

ÀfÔ¹fböY SXfª¹f A¸fZdSXIYf IZY Af´fiUfÀfe dfWXfdSX¹fûÔ ¸fZÔ fWXb°f 

WX¿fûÊ-CX»»ffÀf IZY Àff±f ¸f³ff¹ff þf°ff WX`. ÀfÔ¹fböY SXfª¹f 

A¸fZdSXIYf ¸fZÔ AfÀ±ff IZY ¸fWXf ´fUÊ LNX ¸f³ff³fZ AüSX BÀfIYe 

42 





AfÀ±ff 

»fûIYd´fi¹f°ff ¸fZÔ d´fL»fZ IbYL U¿fûÊÔ ¸fZÔ IYfRYe UÈdð WXbBÊ WX` 

AüSX ´fi°¹fZIY U¿fÊ LNX ¸f³ff³fZ Uf»fûÔ IYe ÀfÔ£¹ff °fZþe ÀfZ 

fPÞX°fe þf SXWXe WX`. LNX VfQ IYf A±fÊ ³fÔfSX LWX WX` AüSX 

BÀf °fSXWX °¹fûWXfSX IYfd°fÊIY (A¢MXcfSX-³fUÔfSX) ¸fWXe³fZ ¸fZÔ 

¸f³ff¹ff þf°ff WX`. ¹fWX EIY 4 dQ³f »f¸ff °¹fûWXfSX WX` AüSX 

Af ¹fWX Qbd³f¹ff ·fSX ¸fZÔ ´fiUfÀfe dfWXfdSX¹fûÔ IZY ¸fb£¹f Àf¸ffSXûWXûÔ 

¸fZÔ ÀfZ EIY f³f ¦f¹ff WX`. 

fZd°f¹ff IZY ´fiQe´f SXf¹f 

dfWXfSX ¸fZÔ fZd°f¹ff IZY ´fiQe´f SXf¹f þû AfþIY»f MXZ¢ÀffÀf 

IZY ‘cÀMX³f VfWXSX ¸fZÔ SXWX°fZ WX`Ô, CX³fWXûÔ³fZ f°ff¹ff dIY “WX¸f »fû¦f 

A´f³fe ÀfÔÀIÈYd°f IZY ffSXZ ¸fZÔ fWXb°f WXe ·ffUbIY WXû°fZ WX`Ô AüSX 

WX¸f IYWXeÔ ·fe ¨f»fZ þfEh A´f³fe þOÞXûÔ AüSX SXe°fe-dSXUfþûÔ 

IYû IY·fe ³fWXeÔ ·fc»f°fZ. BÀfÀfZ IYûBÊ RYIYÊ ³fWXeÔ ´fOÞX°ff dIY WX¸f 

WX`QSXfffQ ¸fZÔ WXûÔ ¹ff Àff°f Àf¸fb³QSX ´ffSX ‘cÀMX³f IYe AûSX 

´f»ff¹f³f IYSX ¦fE WXûÔ WX¸f WX¸fZVff A´f³fZ °¹füWXfSXûÔ AüSX 

ÀffÔÀIÈYd°fIY IYf¹fÊIY¸fûÊÔ IYf þV³f ¸f³ff³fZ ´fSX fWXb°f WXe ¦fUÊ 

¸fWXÀfcÀf IYSX°fZ WX`Ô. LNX ¨fcÔdIY dfWXfSX AüSX ´fcUeÊ CXØfSX ´fiQZVf 

IZY ÀffÀfZ ¸fWX°U´fc¯fÊ °¹füWXfSXûÔ ¸fZÔ ÀfZ EIY WX` BÀfd»fE WX¸f 

þWXfÔ ·fe SXWX°fZ WX`Ô fWXb°f WXe CX°ÀffWX IZY Àff±f ¹fWX °¹füWXfSX 

¸f³ff°fZ WX`Ô. 

EZÀfZ WXfdÀf»f IYSX°fZ WX`Ô LNX IYe Àff¸f¦fie 

´fiQe´f f°ff°fZ WX`Ô, ¸fZSXZ ¸ff°ff d´f°ff ‘cÀMX³f Af¹fZ ±fZ, 

WX¸f»fû¦fûÔ ³fZ ´fcSXe ßfðf IZY Àff±f LNX ´fUÊ ¸f³ff¹ff . ¸fZSXe 

¸ffh ³fZ ¨ffSX dQ³fûÔ °fIY CX´fUfÀf dIY¹ff. LNX ¸f³ff³fZ IZY d»fE 

°fû AfUV¹fIY UÀ°fbEÔ þ`ÀfZ OXf»ff AüSX Àfc´f °fû WX¸f ·ffSX°f 

ÀfZ WXe »fZ Af¹fZ ±fZ. QcÀfSXe ¨feþZÔ þ`ÀfZ RcY»f, RY»f, A³ffþ, 

ÀfcJf ³ffdSX¹f»f, ¦f³³ff, ÀfRZYQ ¸fc»fe, d¸fNXfBÊ, IZY»fZ IZY 

´fØfZ, A¦fSXfØfe, ´ff³f IZY ´fØfZ, Àfb´ffSXe, f°ffVff, Qe¹fZ AfdQ 

¹fWXeÔ ‘cÀMX³f ¸fZÔ WXe ·ffSX°fe¹f AüSX ¸f`d¢ÀfIY³f QbIYf³fûÔ ¸fZÔ 

WXe d¸f»f ¦fE ±fZ. ´fIYUf³f þ`ÀfZ NXIbYAf, JþcSX, ´fZOXbdIY¹ff 

¹fZ Àff §fSX ´fSX WXe f³ff¹ff ¦f¹ff ±ff. ¸fZSXe ¸ffh ³fZ Qû³fûÔ ÀfÔ²¹ff 

§ffMX AüSX ÀfbfWX §ffMX ´fSX QþÊ³fûÔ LNX IZY ¦fe°f ¦ff¹fZ ±fZ. 

A¸fSXeIYf ¸fZÔ ¦fÔ¦ff ³fQe IZY A·ffU ¸fZÔ WX¸f»fû¦fûÔ dÀUd¸fÔ¦f 

´fc»f IYf CX´f¹fû¦f Qû³fûÔ ASXf¦f¹f IZY d»fE dIY¹ff. ¸fZSXe ¸ffh 

³fZ LNX ´fUÊ ¸f³ff³fZ EUÔ ´fcþf-A¨fÊ³ff IZY A³fbâf³ffg IYf ´fc¯fÊ 

´ff»f³f dIY¹ff. “dfWXfSXUfdÀf¹fûÔ IZY d»fE LNX ´fcþf IYf 

fOÞXf ¸fWX°U WX` WX¸f BÀf °¹füWXfSX IYû ¸f³ff°fZ WXbE fOÞXZ WXbE 

WX`Ô BÀfd»fE WX¸f Qbd³f¹ff IZY dIYÀfe ·fe IYû³fZ ¸fZÔ ¨f»fZ þfEh 

¹fWX AÀfÔ·fU WX` dIY AfÀ±ff IZY BÀf ¸fWXf ´fUÊ IZY ¸f³ff³fZ 

¸fZÔ BÀf °¹fûWXfSX ÀfZ þbOÞXe ·ffU³ffAûÔ ¸fZÔ IYûBÊ IY¸fe Af¹fZ. 

Af °fû ¹fZ °¹füWXfSXZÔ WX¸ffSXe ´fWX¨ff³f IYf EIY dWXÀÀff f³f 

¦f¹fe WX`Ô. WX¸f ¹fZ ·fe ¸ff³f°fZ WX`Ô dIY ¹fWX Àff IZYU»f ·f¦fUf³f 

IYe IÈY´ff WX` dIY WX¸f A´f³fZ QZVf ÀfZ QcSX SXWXIYSX ·fe A´f³fe 

´fWX¨ff³f IZY Àff±f EIY ÀfRY»f dþÔQ¦fe ¦fbþfSX SXWXZ WX`Ô ¹fZ 

AüSX ff°f WX` dIY IY·fe-IY·fe A´f³fe d¸f˜e IYe ¹ffQ Af°fe 

WX` þû ÀUf·ffdUIY WX` AüSX ¹fZ ·fe Àf°¹f WX` dIY BÀfIYf IYûBÊ 

fQ»f ³fWXe WX`. 

WX¸f ´fi¹ffÀf IYSX°fZ WX`Ô LNX ´fcþf IZY Àf¸f¹f CX´f»f²f ÀffSXe 

ÀfWXc»f°fûÔ IYf RYf¹fQf CXNXf¹ff þf¹f »fZdIY³f IY·fe-IY·fe 

IbYL ¨feþûÔ IYe IY¸fe IYe UþWX ÀfZ WX¸f EZÀff ³fWXeÔ IYSX 

´ff°fZ WX`Ô þ`ÀfZ ¦fÔ¦ff ³fQe IZY dIY³ffSXZ ´fcþf IYSX³fZ ¸fZÔ þû 

Af³fÔQ AüSX Vffd³°f dQ»f IYû d¸f»f°fe WX` UWX ¹fWXfh dÀUd¸fÔ¦f 

´fc»f ´fSX ³fWXe d¸f»f ´ff°fe. Àff±f WXe LNX ´fcþf IZY ¦fe°fûÔ IYû 

Àfb³fIYSX þû ·ffU³ffEÔ WX¸ffSXZ dQ»f ¸fZÔ ¸fZÔ CX°´f³³f WXû°fe WX`Ô 

CXÀfIYf dUUSX¯f ¸fZSXZ d»fE fWXb°f ¸fbdVIY»f WX`. ¸fbÓfZ Afþ 

·fe ¹ffQ WX` dIY LNX ´fcþf IZY dQ³f LNX IZY ¦fe°fûÔ IYû Àfb³f°fZ 

WXbE ¸fZSXe ´f}e IYe AfhJûÔ ¸fZÔ AfÔÀfc ·fSX Af¹fZ ±fZ AüSX CX³f 

ÀffÔÀIÈYd°fIY ·ffU³ffAûÔ ÀfZ ffWXSX d³fIYf»f³ff ¸fbdVIY»f WXû 

¦f¹ff ±ff.” CXöY ff°fZÔ SXdU VfZJSX, A³fbÀfÔ²ff³f dUVfZ¿fÄf, 

³fZ f°ff¹ff þû dfWXfSX ÀfZ WX`Ô AüSX IYBÊ Àff»fûÔ ÀfZ A¸fSXeIYf 

IZY E¢Àff³f ¸fûfe»f A´fÀMÑe¸f dSXÀf¨fÊ IY¸´f³fe ¸fZÔ IYf¸f IYSX 

SXWX SXWXZ WX`Ô. 

QcÀfSXe ´fePÞXe IZY ´fi¯fU d¸fßff 

QcÀfSXe ´fePÞXe IZY dfWXfSXe ¸fc»f IZY UfdVfÔ¦fMX³f dUV½fdUôf»f¹f 

A¸fZdSXIYf IZY LfÂf ´fi¯fU d¸fßff fOÞXZ CX°ÀffWX IZY Àff±f f°ff°fZ 

WX`Ô dIY EIY AûSX þWXfÔ ´fdUÂf ¦fÔ¦ff ³fQe dVfIYf¦fû IZY 

CX´f³f¦fSXe¹f B»ffIZY ÀfZ fWXb°f QcSX WX` BÀfIZY ffUþcQ WX¸ffSXf 

ÀffSXf ´fdSXUfSX A·fe ·fe LNX IYe ´fSXÔ´fSXf IYû þedU°f SXJZ WXbE 

WX`. þfdIY Af¸f°füSX ´fSX LNX ´fcþf ¸fZÔ ¸fdWX»ff¹fZÔ fPÞX-¨fPÞX 

IYSX dWXÀÀff »fZ°fe WX`Ô. »fZdIY³f ¸fZSXZ d´f°ff þe ·fe BÀf ´fUÊ IYû 

¸f³ff³fZ ¸fZÔ dIYÀfe ÀfZ ´feLZ ³fWXeÔ SXWX°fZ. ´fi¯fU ³fZ f°ff¹ff dIY 

LNX WX¸ffSXZ §fSX ¸fZÔ ¨ffSX dQ³fûÔ °fIY ¸f³ff¹ff þf°ff WX`. ´fWX»fZ 

dQ³f WX¸f ´fcSXZ §fSXûÔ IYe ÀfRYfBÊ IYSX°fZ WX`Ô, WX¸f A´f³fZ IY¸fSXûÔ ÀfZ 

»fZIYSX ff°f-øY¸f AüSX ÀffSXZ »ff³f IYe ÀfRYfBÊ IYSX°fZ WX`Ô. 

WXfgMX MXf ¸fZÔ À³ff³f 

´fi¯fU IYWX°fZ WX`Ô dIY CX³fIZY ¸ff°ff- d´f°ff Qû³fûÔ ³fQe IZY 

A·ffU ¸fZÔ ffWXSX WXfgMX MXf ¸fZÔ À³ff³f WX`Ô. QcÀfSXZ dQ³f ¸fZSXe ¸ffh 

Ui°f SXJ°fe WX`Ô. SXf°f IZY Àf¸f¹f UWX Af¸f °füSX ´fSX WX¸f Àff 

IYû ·fûþ³f JeSX AüSX ´fbSXe ´fSXûÀf°fe WX`Ô. °feÀfSXZ dQ³f ·fe ¸fZSXe 

¸ffh ´fcSXZ dQ³f Ui°f SXJ°fe WX`. WXf»ffÔdIY ´fSXÔ´fSXf IZY A³fbÀffSX 

·fûþ³f AüSX ´ff³fe Qû³fûÔ IYe CX´fUfÀf IYe þf°fe WX` ´fSX³°fb 

¹fWX WX¸fZVff ÀfÔ·fU ³fWXeÔ WXû ´ff°ff WX` ¢¹fûÔdIY Qû³fûÔ AfdRYÀf 

¸fZÔ IYf¸f IYSX°fZ WX`Ô AüSX IYf¸f IYSX³fZ IZY d»fE CX³WXZÔ DYþfÊ IYe 

AfUV¹fIY°ff WXû°fe WX`. dRYSX ·fe UZ A¢ÀfSX Ui°f SXJ³fZ IYf 

´fi¹ffÀf IYSX°fZ WX`Ô °ffdIY ´fUÊ IYû ´fcSXZ AfÀ±ff IZY Àff±f ¸f³ff¹ff 

þf ÀfIZY. A¦f»fZ dQ³f IYBÊ U¿fûÊÔ ÀfZ WX¸f»fû¦f »fZIY d¸fdVf¦f³f 

þf°fZ WX`Ô þû WX¸ffSXZ §fSX ÀfZ EIY §fÔMXZ IYe QcSXe ´fSX WX` AüSX Ófe»f 

IZY °fMX ´fSX ´fcþf IYSX°fZ WX`Ô. AÔd°f¸f dQ³f ¸fZSXe ¸ffh WX¸f Àff IYû 

´fiÀffQ QZ°fe WX`Ô. BÀf ´fiIYfSX WX¸ffSXf ´fdSXUfSX A´f³fe ²fSX°fe ÀfZ 

WXþfSXûÔ ¸fe»f QcSX SXWXIYSX ·fe LNX ´fUÊ fOÞXZ AfÀ±ff IZY Àff±f 

¸ff³f°fZ WX`Ô. 

A¸fZdSXdIY¹fûÔ ¸fZÔ ·fe WXû SXWXf »fûIYd´fi¹f 

·ffSX°fe¹f °¹füWXfSX, ¦f`SX ·ffSX°fe¹f JfÀfIYSX A¸fZdSXIYe »fû¦fûÔ IZY 

fe¨f fWXb°f »fûIYd´fi¹f WXû SXWXe WX`. A¢ÀfSX »fû¦f ·ffSX°fe¹f 

ÀffÔÀIÈYd°f IZY ffSXZ ¸fZÔ CX°ÀfbIY°ff ÀfZ ´fcL°fZ WX`Ô. þf ·fe IY·fe 

ÀffUÊþd³fIY À±f»f ´fSX IYûBÊ IYf¹fÊIY¸fÊ Af¹fûdþ°f dIY¹ff 

þf°ff WX` °fû ·ffSXe ÀfÔ£¹ff ¸fZÔ ¦f`SX ·ffSX°fe¹f JfÀfIYSX A¸fZdSXIYe 

»fû¦f ¸füþcQ WXû°fZ WX`Ô. CX³WXZÔ ¹fWX þf³fIYfSX fWXb°f Af›¹fÊ WXû°ff 

WX` dIY dIYÀf ´fiIYfSX dUd·f³³f þf°fe, ²f¸fÊ AüSX Àf¸fbQf¹f IZY 

»fû¦f EIY Àff±f d¸f»fIYSX SXWX°fZ WX`Ô °f±ff EIY QcÀfSXZ IZY ²ffd¸fÊIY 

EUÔ ÀffÔÀIÈYd°fIY IYf¹fÊIY¸fûÊÔ ¸fZÔ fPÞX-¨fPÞX IYSX dWXÀÀff »fZ°fZ WX`Ô. 

BÀf °fSXWX A¸fSXeIYf ¸fZÔ ·ffSX°fe¹f ÀffÔÀIÈYd°fIY IYf¹fÊIY¸fûÊÔ IYe 

»fûIYd´fi¹f°ff dQ³fûÔ-dQ³f fPÞX°fe þf SXWXe WX` AüSX A´f³fZ QZVf 

ÀfZ QcSX SXWXIYSX ·fe A´f³fe ÀfÔIÈYd°f IYû A´f³fZ dQ»fûÔ ¸fZÔ 

fÀffIYSX Af³ffQÐ´fcUfÊIY A´f³ff þeU³f ½¹f°fe°f IYSX³fZ IZY 

Àff±f-Àff±f A´f³fZ QZVf AüSX SXfª¹f IYf ³ff¸f SXüVf³f IYSX SXWXZ 

WX`Ô 



43

BXd°fWXfÀf 


WXZ¹fSX RYfgÕX ¸fZa ¸fZ±fe WX` SXf¸fff¯f 

¸fZ±fe IYf BÀ°fZ¸ffÕX Af´f³fZ A´f³fZ dIY¨f³f ¸fZa °fû Jcf dIY¹ff WXû¦ffÜ ¸ffIYÊZMX ¸fZa AfÀff³fe ÀfZ 

CX´fÕX²f WXû þf³fZ ÀfZ ÕXû¦f BÀfIZY RYf¹fQûa ÀfZ A³fþf³f WXà, ÕXZdIY³f ¢¹ff Af´fIYû ´f°ff WX` ¸fZ±fe 

IZY ¹fZ Qf³fZ dIY°f³fZ RYf¹fQZ¸faQ WXàÜ ¹fZ ffÕXûa IYe OXàOÑRY IYû °fû QcSX IYSX°ff WXe WX` Àff±f WXe ¹fZ 

¨fZWXSXZ IZY dÕXE, ´fZMX IZY dÕXE AüSX ¹fWXfa °fIY dIY ´f±fSXe IYe fe¸ffSXe ¸fZa ·fe IYfRYe RYf¹fQZ¸faQ 

WX`Ü AfBE Afþ WX¸f Af´fIYû ¸fZ±fe IZY RYf¹fQûa IZY ffSXZ ¸fZa f°ff°fZ WXàÜ 

OXàOÑRY ·fe WXû þfE¦fe QcSX 

OXàOÑRY WXû³ff ffÕXûa IYe EIY Af¸f Àf¸fÀ¹ff WX`Ü ¹fWX dÀfSX IYe °U¨ff øYJe-ÀfcJe WXû³fZ AüSX 

OXZOX dÀIY³f ÀfZ»Àf IYe UþWX ÀfZ WXû°fe WXàÜ BÀfÀfZ LbMXIYfSXf ´ff³fZ IZY dÕXE Af´f³fZ Af °fIY 

IYBÊ EaMXe-OXàOÑRY Vfà´fc IYf BÀ°fZ¸ffÕX IYSX dÕX¹ff WX` ÕXZdIY³f dRYSX ·fe ¹fWX Àf¸fÀ¹ff ³fWXea þf 

SXWXe WX` °fû WX¸f Af´fIYû BÀfIYf §fSXZÕXc CX´ff¹f f°ff SXWXZ WXàÜ ffÕXûa ÀfZ OXàOÑRY QcSX IYSX³fZ IZY dÕXE 

¸fZ±fe Qf³fZ fWXb°f AÀfSXQfSX WXû°fZ WXàÜ BÀfIZY dÕXE ¸fZ±fe IZY Qf³fûa 

IYû ¸fbÕXf¹f¸f WXû³fZ IZY dÕXE SXf°f ·fSX ´ff³fe ¸fZa d·f¦fû QZaÜ 

ÀfbfWX BÀfIYû ´feÀfIYSX ´fZÀMX f³ff ÕXZaÜ Af´f ¨ffWXZa 

°fû BÀf¸fZa QWXe d¸fÕXfIYSX ´fZÀMX IYû ÀI`Y»´f 

AüSX ffÕXûa IYe þOÞXûa ´fSX A¨LZ ÀfZ 

ÕX¦ffEa, Àff±f WXe ¸fÀffþ ·fe IYSXZaÜ 

Af BÀfZ 30 d¸f³fMX ffQ ²fû ÕXZaÜ 

ffÕX WXû°fZ WXà ¸fþfc°f 

¸fZ±fe IZY Qf³fZ ffÕXûa IYe þOÞXûa 

IYû ¸fþfc°f IYSX°fZ WXà AüSX 

OX`¸fZªOX WXZ¹fSX IYû ´fb³fþÊedU°f 

IYSX°fZ WXàÜ BÀf¸fZa ´fiûMXe³f WXû°ff WX`, 

BÀfdÕXE ¸fZ±fe Qf³fûa IYû A´f³fe 

OXfBMX ¸fZa Vffd¸fÕX IYSX³fZ ÀfZ ffÕX 

WXZ»Qe AüSX JcfÀfcSX°f f³fZa¦fZÜ BÀfIZY 

dÕXE ·fe¦fe WXbBÊ ¸fZ±fe IZY ´fZÀMX ¸fZa EIY 

¹ff Qû fOÞXf ¨f¸¸f¨f ³ffdSX¹fÕX °fZÕX ¹ff 

þ`°fc³f IZY °fZÕX IYû d¸fÕXfIYSX ffÕXûa ¸fZa 

ÕX¦ffEaÜ ÀfcJ³fZ IZY ffQ BÀfZ ´ff³fe ÀfZ ²fû ÕXZaÜ 

´ff¨f³f ¸fZa RYf¹fQZ¸faQ 

¸fZ±fe IZY Qf³fûa IZY ÀfZU³f ÀfZ ´fZMX QQÊ AüSX þÕX³f QcSX WXû°fe WX`Ü Àff±f WXe ´ff¨f³f 

dIiY¹ff ·fe Qb÷YÀ°f WXû°fe WX`Ü ´ff¨f³f Àfafa²fe Àf¸fÀ¹ff IYû QcSX IYSX³fZ IZY dÕXE 

¸fZ±fe Qf³fûa IZY ´fZÀMX ¸fZa IYÀfe WXbBÊ AQSXIY d¸fÕXfEa AüSX Jf³fZ ÀfZ ´fWXÕXZ EIY 

fOÞXf ¨f¸¸f¨f BÀf ´fZÀMX IYû JfEaÜ BÀfÀfZ ´fZMX ÀfZ Àfafad²f°f SXû¦f QcSX WXûa¦fZÜ 

OXf¹ffeMXeþ ·fe IYSX°fe WX` IaYMÑûÕX 

¸fZ±fe IZY Qf³fûa ÀfZ ÕXOX Vfb¦fSX IaYMÑûÕX WXû°ff WX`Ü BÀf¸fZa ¸füþcQ E¸fe³fû 

EdÀfOX °f°U ´f`³fdIiY¹ffþ ¸fZa BaÀfbdÕX³f IZY pfU IYû fPÞXf°ff WX` þû 

VfSXeSX ÀfZ ÕXOX Vfb¦fSX ÕXZUÕX IY¸f IYSX°ff WX`Ü ÀMXOXe IZY A³fbÀffSX 

OXf¹ffeMXeþ IZY SXûd¦f¹fûa õfSXf ¸fZ±fe Qf³fûa IZY ÀfZU³f ÀfZ RYf¹fQf 

WXû°ff WX`Ü BÀfIZY dÕXE ¸fZ±fe IZY Qf³fûa IYû SXf°f ·fSX ´ff³fe ¸fZa 

d·f¦fûIYSX SXJ QZa AüSX ÀfbfWX BÀfZ Lf³fIYSX BÀfIYf ´ff³fe d´fEaÜ 

EZÀff IYSXef Qû ¸fWXe³fZ °fIY ÕX¦ffIYSX IYSX³fZ ÀfZ OXf¹ffeMXeþ ¸fZa 

IYfRYe WXQ °fIY AfSXf¸f d¸fÕXZ¦ffÜ 

dIYOX³fe IZY dÕXE RYf¹fQZ¸faQ 

¸fZ±fe IZY ÀfZU³f ÀfZ dIYOX³fe ·fe ÀUÀ±f WXû°fe WX`Ü ´f±fSXe IZY BÕXfþ ¸fZa ¸fZ±fe RYf¹fQf IYSX°fe WX`Ü 

BÀf þfQbBÊ Aü¿fd²f ÀfZ ´f±fSXe ´fZVfff IZY Àff±f VfSXeSX ÀfZ ffWXSX d³fIYÕX þf°fe WX`Ü ¸fZ±fe IZY 

Qf³fûa IYû EIY LûMXZ ¨f¸¸f¨f ³feafc IZY SXÀf AüSX VfWXQ IZY Àff±f Jf³fZ ÀfZ fbJfSX ¸fZa IYfRYe 

WXQ °fIY AfSXf¸f d¸fÕX°ff WX`Ü 

d´fa´f»Àf ·fe WXû þfEa¦fZ QcSX 

¸fZ±fe Qf³fZ d´fa´f»Àf AüSX ÕXÌYWXZOX MÑeMX¸fZaMX IZY dÕXE RYf¹fQZ¸faQ WX`Ü BÀfIZY dÕXE ¸fZ±fe IZY Qf³fûa 

IYû ´feÀf IYSX ´fZÀMX f³ff ÕXZa AüSX BÀf¸fZa ±fûOÞXf VfWXQ d¸fÕXfEaÜ Af BÀfZ d¸f¢Àf¨fSX IYû SXf°f 

¸fZa Àfû³fZ ÀfZ 

´fWXÕXZ d´fa´f»Àf ´fSX ÕX¦ffEa AüSX ÀfbfWX ¦fb³f¦fb³fZ ´ff³fe 

ÀfZ ¨fZWXSXf ²fû ÕXZaÜ BÀf CX´ff¹f IYû ÕX¦ff°ffSX 

IYSX³fZ ÀfZ IbYL WXe dQ³fûa ¸fZa Af´fIYû RYIYÊ 

³fþSX AfE¦ffÜ 

Uþ³f IY¸f IYSX³fZ ¸fZa 

CX´f¹fû¦fe 

: ¸fZ±fe IZY Qf³fûa ¸fZa RYfBfSX IYe 

¸ff{f ª¹ffQf WXû°fe WX`Ü JfÕXe 

´fZMX ¸fZ±fe Qf³fûa IYû ¨fff³fZ ÀfZ 

E¢ÀfMÑf I`YÕXSXe f³fÊ WXû°fe WX`Ü 

BÀfIYf QcÀfSXf CX´ff¹f WX` dIY ÀfbfWX 

Qû d¦fÕXfÀf ¸fZ±fe IYf ´ff³fe d´fEaÜ 

¸fZ±fe IYf ´ff³fe f³ff³fZ IY dÕXE EIY 

fOÞXf ¨f¸¸f¨f ¸fZ±fe IZY Qf³fûa IYû Qû 

d¦fÕXfÀf ´ff³fe ¸fZa SXf°f·fSX d·f¦fû QZa 

AüSX ÀfbfWX BÀfZ Lf³fIYSX ´fe 

ÕXZaÜ 

44 





IYd½f°ff 

Àf¨¨fZ ½f°f³f ´fSXÀ°fe 


¸fû. 09453329930 

EZ ½f°f³f °fc °fû WX¸ffSXe AfføY ½f Vff³f W`X 

ªff³fû dQ»f ½f °f³f ÀfQf, °fbÓf ´fSX ¸fZSXf IbYffÊ³f W`X 

dWX³Qb, ¸fbdÀ»f¸f, dÀf¢£f, BXÀffBÊX ÀffIZY »ff ´fSX W`X ¹fWXe, 

ÀffSmX ªfWXfa ¸fZÔ ÀffÀfZ A¨LXf, ¸fZSXf dWX³QbÀ°ff³f W`X 

·ffBÊX¨ffSXf, ´fiZ¸f AüSX DaY¨fZ d½f¨ffSXûÔ IYf ¦f¦f³f 

¦f`SXûÔ ½f°f³f ´fSX ·fe ¹fWXfa, fSXÀf°ff ffSX¸ffSX W`X 

·û¿f, ¸fªfWXf ªfbQf-ªfbQf, ´fSX QZVf ¸fZSXf EIY W`X 

ªff³f »fû EZ Qbd³f¹ff ½ff»fûÔ, ¸fZSXf ¹fZ ´fWXX¨ff³f W`X 

¸f°f QZ£fû LXûMXe d³f¦ffWXûÔ ÀfZ ¸fbÓfZ EZ ´ffIY °fc 

¢¹fcadIY ¹fWXfa ´fZ EIY°ff IYf, ¨f»f°ff ÀfQf °f»f½ffSX W`X 

WXfSX ¨fcIYf W`X IYBÊX QRYf, ¸ffªfe ¸fZÔ °fc BXÀf dWX³Q ÀfZ 

Af IYQ¸f BXÀf ÀfSXªf¸feÔ ´fZ, fPÞXf³ff °fZSXf fZIYfSX W`X 

³fWXeÔ QZ¦fZÔ IYV¸feSX IYû WX¸f, ªff³f »fû BXÀf ff°f IYû 

IYV¸feSX W`X dWX³QbÀ°ffa IYf, dWX³Q IYf ¹fZ Vff³f W`X 

WXMX ªffAû ÀfSXWXQ ÀfZ °fca AüSX ªffAû A´f³fe SXfWX ´fZ 

½fSX³fÐ °fZSXe BXÀf IYQ¸f IYû, fWbX°f fbSXf A³ªff¸f W`X 

LXûOÞX Qû QWXVf°f fPÞf³ff, A¸f³f IYf ´f›¸f ±ff¸f »fû 

dWX³Q °fZSXf QûÀ°f W`X ½f BXÀfIYf ¹fWXe ´f`¦ff¸f W`X 

³fWXeÔ ¨f»fZÔ¦feÔ Af °fb¸WXfSXe ªfb»¸f IYe IYûBÊX ÀffdªfVûÔ 

f©ff-f¨¨ff dWX³Q IYf, WXû ¦f¹ff Àf¸fÓfQfSX W`X 

AfSXªfc k¸fIYÀfcQl IYe W`X, IbYffÊ WXû A´f³fZ ¸fb»IY ´fSX 

¢¹fûÔdIY Àf©fZ ½f°f³f´fSXÀ°fe IYf ¹fWXe ´fWX¨ff³f W`X 



45

SXfdVfRY»f 

³fU¸fSX 2014 


¸fZ¿f : ¦fiWXe¹f dÀ±fd°f¹ffa QZJ³fZ IZY ffQ ¦f¯fZVf þe IYWX SXWXZ 

WXà dIY ¹fWX ¸ffWX Af´fIZY dÕXE IYfRYe A¨Lf Àffdf°f WXû³fZ 

UfÕXf WX`Ü WXfÕXfadIY, LûMXe-¸fûMXe Àf¸fÀ¹ff ´fSXZVff³f IYSX 

ÀfIY°fe WXàÜ ¸fWXe³fZ IYe Vfb÷YAf°f ¸fZa ÕX¸fe AUd²f IZY d³fUZVf 

WXZ°fb Àf¸f¹f A³fbIcYÕX WX`Ü BÀf Àf¸f¹f Af´fIZY Àf·fe IYf¹fÊ 

ÀfRYÕX°ff´fcUÊIY Àfa´f³³f WXûa¦fZÜ UÙfdWXIY EUa ´fiZ¸f-Àfafa²fûa IZY 

dÕXE Àf¸f¹f A³fbIcYÕX WX`Ü BÀfIZY AÕXfUf AdUUfdWX°f 

þf°fIYûa IYû A¨Le JfSX d¸fÕX ÀfIY°fe WX`Ü BÀf Àf¸f¹f Af´f 

²ffd¸fÊIY ¹ff{f ´fSX þf ÀfIY°fZ WXà, EZÀfe Àfa·ffU³ff WX`Ü Àfa°ff³f 

Àfafa²fe d¨fa°ffEa IY¸f WXûa¦feÜ QcÀfSXZ ´fJUfOÞXZ ¸fZa AfIYdÀ¸fIY 

J¨fÊ Af´fIYû ´fSXZVff³f IYSX ÀfIY°fZ WXàÜ IYûBÊ Af´fIYe ¸fWXZ³f°f 

IYe IYQSX ³fWXea IYSX°ff, EZÀff Af´fIYû ÕX¦f ÀfIY°ff WX`Ü 

UÈ¿f : ¦f¯fZVf þe QZJ SXWXZ WXà dIY BÀf ¸fWXe³fZ IYe Vfb÷YAf°f 

fWXb°f A¨Le WX`Ü ¸fWXe³fZ IYe Vfb÷YAf°f ¸fZa Af´fIYû fbþb¦fûÊa 

IYf AfVfeUÊfQ EUa Af³fadQ°f ¸ffWXüÕX ´fif~ WXû¦ffÜ WXfÕXfadIY, 

IbYL Àf¸fÀ¹ffAûa IYf Àff¸f³ff IYSX³ff ´fOÞX ÀfIY°ff WX`Ü U`ÀfZ 

d¨fad°f°f WXû³fZ IYe þøYSX°f ³fWXea, ¢¹fûadIY Af´f¸fZa CX³fIYf 

Àf¸ff²ff³f ÕXf³fZ IYe Ãf¸f°ff WXû¦feÜ ¹fdQ BÀf Àf¸f¹f Af´f dIYÀfe 

´fifgþZ¢MX IYû VfbøY IYSX³fZ IYf ¸f³f f³ff SXWXZ WXà °fû Af´fIYû 

WXSX ´fWXÕXc ´fSX ²¹ff³f QZ³fZ IYe þøYSX°f SXWXZ¦feÜ VffSXedSXIY 

±fIYf³f AüSX ¸ff³fdÀfIY fZ¨f`³fe SXWX³fZ IYe Àfa·ffU³ff WX`Ü 

²ffd¸fÊIY À±fÕX ¹ff ÕXafe ¹ff{f IYf Af¹fûþ³f IYSXZa¦fZ, EZÀfe 

Àfa·ffU³ff WX`Ü 

d¸f±fb³f : ¦f¯fZVf þe IYWX SXWXZ WXà dIY BÀf ¸fWXe³fZ Af´fIYû 

J˜Z-¸feNXZ A³fb·fU WXûa¦fZÜ U`ÀfZ °fû Af´f WXSX IYf¹fÊ IYû 

Vffad°f´fc¯fÊ Àf¸ff~ IYSX ´ffEa¦fZ, ´fSXa°fb Af´fIYû ´fc¯fÊ Àfa°fbdá ³fWXea 

d¸fÕXZ¦feÜ Af´fIZY IZY³Qi À±ff³f IYf SXfWXb AüSX ¸fa¦fÕX AÀfa·fU 

IYû Àfa·fU IYSX³fZ IZY dÕXE ¸fZWX³f°f IYSXUfE¦ffÜ Af´fIZY ´fi¹ffÀf 

¸fZa AaVf°f: ÀfRYÕX°ff d¸fÕX³fZ IYe Àfa·ffU³ff WX`Ü BÀf ¸ffWX 

¦fiWXe¹f dÀ±fd°f IZY IYfSX¯f Af´fIZY ÀfbÓffU IYe IYQSX ³fWXea 

WXû¦fe, BÀfdÕXE d³fSXfVf WXû³fZ IYe þøYSX°f ³fWXea WX`Ü Af´fIYû 

IZYUÕX A´f³fZ ½¹fUWXfSX ´fSX ²¹ff³f SXJ³ff WXû¦ffÜ BÀf Àf¸f¹f 

¸fWX°U´fc¯fÊ IYf¹fûÊa ¸fZa Af´fIYû ²f`¹fÊ AüSX ÀffWXÀf IYe þøYSX°f 

´fOÞXZ¦feÜ ³füIYSXe ¸fZa Af´fIYf À±ff³f ´fdSXU°fÊ³f WXû¦ff ¹ff 

°fIYÕXeRYûa IYf Àff¸f³ff IYSX³ff ´fOÞX ÀfIY°ff WX`Ü ¸ffWX IYf ¸f²¹f 

QüSX Af´fIZY dÕXE ´fid°fIcYÕX SXWX ÀfIY°ff WX`Ü BÀf Àf¸f¹f df³ff 

UþWX Óf¦fOÞXf ¹ff dUUfQ WXû ÀfIY°ff WX`Ü 

IYIYÊ : BÀf ¸fWXe³fZ Af´fIYû ´fiZ¸f þeU³f, VfZ¹fSX ffþfSX, 

dVfÃff EUa Àfa°ff³f Àfafad²f°f ¸ff¸fÕXûa ¸fZa ÀffU²ff³fe´fcUÊIY Af¦fZ 

fPÞX³fZ IYe þøYSX°f SXWXZ¦feÜ ¦fiWXe¹f dÀ±fd°f¹ffa QZJ³fZ IZY ffQ 

¦f¯fZVf þe f°ff SXWXZ WXà dIY IYIYÊ þf°fIYûa IZY dÕXE ¹fWX ¸ffWX 

´fid°fIcYÕX ×JfSX ÕXZIYSX AfE¦ffÜ BÀf ¸ffWX A³ffUV¹fIY 

Àf¸fÀ¹ffAûa IZY IYfSX¯f Af´fIYf ¸f³f ´fSXZVff³f SXWXZ¦ffÜ BÀf ¸ffWX 

Af´fIYf UfWX³f JSXff WXû ÀfIY°ff WX` ¹ff ´f`ÀfZ ¨fûSXe WXû ÀfIY°fZ 

WXàÜ ´fiZ¸f-´fiÀfa¦f ¸fZa ·fe d³f¿RYÕX°ff d¸fÕX³fZ IYe Àfa·ffU³ff WX`Ü 

½¹ffUÀffd¹fIY ÃfZ{ ¸fZa Af´fIYû ·ff¦f-QüOÞX AüSX IYf¸f IYf 

fûÓf SXWXZ¦ffÜ Af´fIYe CX²ffSX ²f³f UÀfcÕXe ¹fûþ³ff AMXIY 

ÀfIY°fe WX`Ü Àf¸f¹f ½¹f°fe°f WXû³fZ IZY Àff±f-Àff±f Af¹f fPÞXZ¦feÜ 

§fSX ¸fZa ÀfþfUMX EUa IbYL SXZ³fûUZVf³f IYe Àfa·ffU³ff ·fe WX`Ü 

¸ffWX IYf A¦fÕXf QüSX A¨Lf WX`Ü §fçf³fZ-dRYSX³fZ, ¸ffa¦fdÕXIY 

´fiÀfa¦fûa, d¸f{ûa-dSXV°fZQfSXûa ÀfZ ¸fbÕXfIYf°f IYSX³fZ ¸fZa Af´fIYf 

Àf¸f¹f ½¹f°fe°f WXû¦ffÜ A´f³fe ¨fa¨fÕX°ff ´fSX ÕX¦ff¸f 

ÕX¦ff³fZ IYe þøYSX°f SXWXZ¦feÜ 

dÀfaWX : ¦f¯fZVf þe QZJ SXWXZ WXà dIY BÀf ¸ffWX IZY QüSXf³f 

Af´fIYû ´fdSXUfSX AüSX ÀffÓfZQfSXe Àfafad²f°f ¸ff¸fÕXZ ´fSXZVff³f 

IYSX ÀfIY°fZ WXàÜ BÀf Àf¸f¹f Af´f dQ¦ff¸fe °füSX ´fSX °f³ffU 

¸fWXÀfcÀf IYSXZa¦fZÜ ³fIYfSXf°¸fIY dU¨ffSX IZY ´fi·ffU ÀfZ f¨f³fZ IYe 

IYûdVfVf IYSXZaÜ Bá QZU IYf À¸fSX¯f AüSX Af²¹ffd°¸fIY dU¨ffSX 

Af´fIYû ÀfWXe ¸ff¦fÊQVfÊ³f QZa¦fZ EUa Af´f Afa°fdSXIY Vffad°f IYf 

A³fb·fU IYSXZa¦fZÜ QcÀfSXûa IYe ¸fQQ IYSX³ff Àfa°fbdá ´fiQf³f 

IYSXZ¦ffÜ Af´f IbYL ³f¹ff IYSX³fZ IZY dÕXE ´fiZdSX°f WXûa¦fZÜ A´f³fZ 

AfIiY¸fIY ÀU·ffU IYû d³f¹f{a¯f ¸fZa SXJZaÜ BÀfIZY AÕXfUf 

Af¸fQ³fe ¸fZa UÈdî IYe Àfa·ffU³ff WX`Ü 18 EUa 19 °ffSXeJ 

IYû fûÕXe, ½¹fUWXfSX, Afd±fÊIY, ´ffdSXUfdSXIY ¸ff¸fÕXûa ¸fZa 

ÀffU²ff³fe fSX°f³fZ IYe þøYSX°f SXWXZ¦feÜ dUØfe¹f ÃfZ{ ¸fZa ½¹f¹f 

Ad²fIY WXû¦ffÜ ¸ff³fdÀfIY ´fiÀf³³f°ff IZY dÕXE Af´f dIYÀfe 

JcfÀfcSX°f À±fÕX IYe Àf`SX IYSXZa¦fZÜ 

IY³¹ff : BÀf ¸fWXe³fZ IY³¹ff þf°fIY SXfWX°f ¸fWXÀfcÀf IYSXZa¦fZ, 

¢¹fûadIY CX³f ´fSX ¨fÕX SXWXe Vfd³f IYe ´f³fü°fe IYf Àf¸f¹f ´fc¯fÊ 

WXû³fZ UfÕXf WX`Ü ¦f¯fZVf þe f°ff SXWXZ WXà dIY ±fûOÞXe AdÀ±fSX°ff, 

¸ff³fdÀfIY fZ¨f`³fe EUa ·ff¦f-QüOÞX IYf A³fb·fU IYSX³fZ IZY ffQ 

BÀf ¸ffWX Af´f ±fûOÞXe Àfe SXfWX°f IYf EWXÀffÀf IYSXZa¦fZÜ ´fdSXUfSX 

IYe údá ÀfZ Af´fIZY dÕXE Àf¸f¹f A³fbIcYÕX WX`, ´fSXa°fb 

½¹ffUÀffd¹fIY ÃfZ{ ¸fZa ´fid°fÀ´f²fÊe Af´fIZY dU´fSXe°f JOÞXZ WXûa¦fZÜ 

½¹ffUÀffd¹fIY dUÀ°ffSX IZY dÕXE A³fbIcYÕX°ff SXWXZ¦feÜ ½¹ff´ffSXe 

U¦fÊ UÀfcÕXe IZY ´f`ÀfZ ´fif~ IYSX ´ffEa¦fZÜ ³füIYSXe IYSX³fZ UfÕXZ 

þf°fIYûa IYû ´fQû³³fd°f IYe Àfa·ffU³ff WX`Ü d´f°ff IYe AûSX ÀfZ 

ÕXf·f ´fif~ WXû¦ffÜ dUUfWX IZY dÕXE CX°ÀfbIY þf°fIYûa IYû 

A¨LZ dSXV°fZ Af ÀfIY°fZ WXàÜ 

°fbÕXf : BÀf ¸ffWX ¸fZa Af´fIYû ¸ff³fdÀfIY °f³ffU IYf Àff¸f³ff 

IYSX³ff ´fOÞX ÀfIY°ff WX`, ÕXZdIY³f A¦fSX Af´f Àf¸fÓfQfSXe ÀfZ 

Af¦fZ fPÞXZa °fû IYûBÊ fOÞXe ¸fbdVIYÕX ³fWXea WXû³fZ þf SXWXe WX`Ü 

IbYL ¸ff¸fÕXûa ¸fZa °fû Af´fIYû SXfWX°f SXWXZ¦feÜ Af´fIYû WXSX 

¸ff¸fÕXZ ¸fZa Àfa°fbÕX³f f³ff°fZ WXbE Af¦fZ fPÞX³ff ¨ffdWXEÜ BÀf 

¸fWXe³fZ ÀfZ Af´fIZY dÕXE Vfd³f IYe ´f³fü°fe IYf Aad°f¸f QüSX 

VfbøY WXû SXWXf WX`, þû A¦fÕXZ PXfBÊ ÀffÕX °fIY þfSXe SXWXZ¦ffÜ 

Af´f Vfd³f IZY dU´fSXe°f ´fdSX¯ff¸f ÀfZ f¨f³fZ IZY dÕXE d³f¹fd¸f°f 

Vfd³f AfSXf²f³ff IYSXZaÜ BÀf ¸ffWX Af´fIZY ÕXadf°f ´fOÞXZ IYf¹fÊ ´fc¯fÊ 

WXû³fZ IYe Àfa·ffU³ff WX`Ü Af´f d³fUZVf IYSX³fZ IZY ffSXZ ¸fZa dU¨ffSX 

IYSXZa¦fZÜ Lf{ U¦fÊ IZY dÕXE Àf¸f¹f Àff¸ff³¹f SXWX³fZ IYe Àfa·ffU³ff 

WX`Ü AdUUfdWX°f þf°fIYûa IYû ¹fû¦¹f ´ff{ d¸fÕX³fZ IZY ¹fû¦f WXàÜ 

UÈd›IY : BÀf ¸ffWX ¸fZa Afd±fÊIY CX³³fd°f IZY ´fifÕX ¹fû¦f WXàÜ 

BÀf ¸ffWX ÀfZ Af´fIZY dÕXE Vfd³f IYe ÀffPÞXZÀff°fe IYf QcÀfSXf QüSX 

VfbøY WXû SXWXf WX`Ü ¦f¯fZVf þe IYe ÀfÕXfWX WX` dIY BÀf ¸ffWX 

Af´fIYû Vfd³f °f±ff WX³fb¸ff³fþe IYe ´fcþf IYSX³fe ¨ffdWXE, 

°ffdIY Vfd³f IYf fbSXf ´fi·ffU IY¸f WXû ÀfIZYÜ BÀfIZY AÕXfUf 

¹fdQ Af´f ¨ffWXZa °fû Vfd³f Àfafad²f°f ¨feþûa IYf Qf³f ·fe IYSX 

ÀfIY°fZ WXàÜ BÀf ¸ffWX Af´f IYf ½¹fUWXfSX ffSX-ffSX fQÕX°ff 

SXWXZ¦ffÜ ±fûOÞXe QZSX IZY dÕXE Af´f JbVf SXWXZa¦fZ dRYSX A¨ff³fIY 

Af´f d³fSXfVf WXû þfEa¦fZÜ BÀf ¸ffWX IZY QüSXf³f ½¹ff´ffSX ¸fZa 

dUÀ°ffSX, ³füIYSXe ¸fZa ³fE ¸füIZY ¹ff UZ°f³fUÈdð WXû³fZ IYe 

Àfa·ffU³ff WX`Ü 

²f³fb : BÀf ¸ffWX Af´fIZY ½¹fUWXfSX ¸fZa CX¦fi°ff AüSX þ»Qffþe 

QZJ³fZ IYû d¸fÕXZ¦feÜ BÀf ¸ffWX ÀfZ Af´fIZY dÕXE Vfd³f IYe 

ÀffPÞXZÀff°fe IYf ´fWXÕXf QüSX VfbøY WXû SXWXf WX`, þû Af¦ff¸fe PÞXfBÊ 

U¿fÊ °fIY þfSXe SXWXZ¦ffÜ Vfd³f IZY dU´fSXe°f AÀfSX ÀfZ f¨f³fZ IZY 

dÕXE ¦f¯fZVf þe Af´fIYû Vfd³f EUa WX³fb¸ff³f þe IYe ´fcþf 

IYSX³fZ IYe ÀfÕXfWX QZ°fZ WXàÜ Af´f IYfÕXZ IY´fOÞXZ °f±ff ÕXûWXf 

U¦f`SXWX Qf³f IYSX ÀfIY°fZ WXàÜ Af´f A´f³fZ IYf¹fÊ ´fcSXZ IYSX³fZ IZY 

dÕXE Af°¸fdUäfÀf AüSX ¸fþfc°fe ´fcUÊIY Af¦fZ fPÞXZa¦fZ EUa 

CXÀf¸fZa Af´fIYû ÀfRYÕX°ff ·fe ´fif~ WXû¦feÜ Af´fIYf ¸f³f IYf¹fûÊa 

¸fZa ÕX¦fZ¦ff, dþÀfIZY IYfSX¯f Af´fIYf ´fiQVfÊ³f Àfb²fSX ÀfIY°ff WXǛ 

Àff±f WXe, ÀffUÊþd³fIY þeU³f ¸fZa ¸ff³f-Àf¸¸ff³f fPÞXZ¦ffÜ 

´fdSXUfSX ¸fZa ÀfWXûQSXûa ÀfZ Af´fIZY Àfafa²f ÀfüWXfQ´fÊc¯fÊ SXWXZa¦fZÜ BÀf 

¸fWXe³fZ UfWX³f ¨fÕXf°fZ Àf¸f¹f ÀffU²ff³fe fSX°f³fZ IYe þøYSX°f WXǛ 

¸fIYSX : ¦f¯fZVf þe IZY A³fbÀffSX, BÀf ¸ffWX ¸fIYSX þf°fIYûa 

IYû IYfRYe CX°ffSX-¨fPÞXfU QZJ³fZ IYû d¸fÕX ÀfIY°fZ WXàÜ BÀf 

¸fWXe³fZ ½¹fUÀff¹f ÀfZ þbOÞXZ þf°fIYûa IYû dQæY°fûa IYf Ad²fIY 

Àff¸f³ff IYSX³ff ´fOÞXZ¦ffÜ ³füIYSXe IYSX³fZ UfÕXZ þf°fIYûa IYû 

ÀfWXIYd¸f¹fûÊa IYf ÀfWXIYfSX ´fif~ ³fWXea WXû¦ffÜ Af´fIYe ÀfWXþ 

¦fÕX°fRYWX¸fe ÀfZ fOÞXf dUØfe¹f ³fbIYÀff³f WXû ÀfIY°ff WX`, 

BÀfdÕXE Àf°fIYÊ SXWX³fZ IYe fWXb°f þøYSX°f WX`Ü IiYZdOXMX IYfOXÊ 

IYf AdU¨ffSXe CX´f¹fû¦f Af´fIYû BÊE¸fAfBÊ IZY ¨fæYSX ¸fZa RaYÀff 

ÀfIY°ff WX`Ü A¨fÕX Àf´fadØf °f±ff þ¸fe³f Àfafad²f°f dIYÀfe ·fe 

IYf¹fÊ ¸fZa dU§³f Af³fZ IYe Àfa·ffU³ff WX`Ü U`¨ffdSXIY AdÀ±fSX°ff 

AüSX ¸ff³fdÀfIY dÀ±fd°f OX¦f¸f¦ff³fZ ÀfZ ¸füÀf¸f IYe °fSXWX ¸fcOX 

´fÕX-´fÕX fQÕX°ff SXWXZ¦ff, dþÀfIZY IYfSX¯f Af´fIZY ´fdSXUfdSXIY 

Àfafa²f ´fi·ffdU°f WXû ÀfIY°fZ WXàÜ BÀf ¸ffWX AdUUfdWX°f þf°fIYûa 

IZY dÕXE ·fe A¨Le JfSX ³fWXea WX`Ü 

IbYa·f : ¦f¯fZVf þe IZY A³fbÀffSX ¹fWX ¸fWXe³ff Af´fIZY dÕXE 

IYfRYe CX°ÀffWXþ³fIY SXWXZ¦ffÜ ¦f¯fZVf þe ¸fWXÀfcÀf IYSX SXWXZ WXà 

dIY BÀf ¸ffWX Af´f A´f³ff ´fcSXf ²¹ff³f JSXeQQfSXe ´fSX IZYadQi°f 

IYSXZa¦fZÜ BÀf ¸ffWX Af´f IY´fOÞXZ, ¦fWX³fZ, dfþÕXe Àfa¨ffdÕX°f 

CX´fIYSX¯f, ÀfbJ-ÀfbdU²ff IYe UÀ°fbEa EUa UfWX³f AfdQ 

JSXeQ ÀfIY°fZ WXàÜ UÙfdWXIY þeU³f ¸fZa ÀfòfU °f±ff Vffad°f 

f³fe SXWXZ¦feÜ þeU³fÀff±fe EUa ½¹ffUÀffd¹fIY ÃfZ{ ¸fZa 

ÀffÓfZQfSXûa IZY Àff±f Àfafa²fûa ¸fZa ³fBÊ DYþÊf IYf Àfa¹f¸f WXû¦ffÜ 

Af´f¸fZa Af°¸fdUäfÀf AüSX d³f¯fÊ¹fVfdöY IYf ´fi¸ff¯f Ad²fIY 

SXWXZ¦ffÜ Af´f IYf¹fÊÃfZ{ ¸fZa A´f³ff U¨fÊÀU fPÞXf ÀfIZYa¦fZÜ 

WXfÕXfadIY, Af´fIYû BÀf ff°f IYf ²¹ff³f SXJ³ff WXû¦ff dIY 

dIYÀfe IZY Àff±f IY¸¹fcd³fIZYVf³f ¦f`´f ³f SXWXZÜ BÀf Àf¸f¹f Af´f 

A´f³fZ ÀUfÀ±¹f ´fSX ´fcSXf ²¹ff³f QZa, ¢¹fûadIY A¨Lf ÀUfÀ±¹f 

Af´fIYe ´fi¦fd°f ¸fZa dWXÀÀfZQfSX f³fZ¦ffÜ 

¸fe³f : BÀf ¸fWXe³fZ IYe Vfb÷YAf°f Ad²fIY A¨Le ³fWXea SXWXZ¦fe, 

WXfÕXfadIY, ¸fWXe³fZ IYe ´fi¦fd°f IZY Àff±f ´fdSXdÀ±fd°f¹fûa ¸fZa Àfb²ffSX 

IYe ¦fbþfBaVf WX`Ü Af´fIYû UfWX³f ÀfbJ d¸fÕX ÀfIY°ff WX`Ü 

Af´f¸fZa ´fSXû´fIYfSX AüSX Q¹ff Ad²fIY SXWXZ¦feÜ BÀfe IYfSX¯f 

Af´f þøYSX°f¸faQûa AüSX ´fVfbAûa IYe ¸fQQ IYSX³fZ IZY dÕXE 

´fiZdSX°f WXûa¦fZÜ Af´fIZY þeU³f IYe ¦fb¯fUØff ·fe DYa¨ffBÊ¹fûa ´fSX 

´faWXb¨f³fZ IYe IYûdVfVf IYSXZ¦feÜ Af´fIZY ¦fÈWXÀ±f þeU³f ¸fZa ·fe 

Af´fIYû ²¹ff³f SXJ³ff ´fOÞXZ¦ffÜ dUQZVf ÀfZ Vfb·f Àf¸ff¨ffSX d¸fÕX 

ÀfIY°fZ WXà EUa dUQZVf¦f¸f³f ¸fZa Af³fZ UfÕXe ÷YIYfUMXZa QcSX 

WXûa¦feÜ BÀfIZY AÕXfUf Af´fIYe ÀfÈþ³ff°¸fIY AüSX IYÕXf°¸fIY 

VfdöY ¸fZa UÈdð WXû¦feÜ IY¸f QcSXe IYe ¹ff{f IYf Af¹fûþ³f 

WXû¦ffÜ Àf¸ffþ ¸fZa ¸ff³f-Àf¸¸ff³f fPÞXZ¦ffÜ 

46 





À´fûMÐÀfÊ 

Vff¹fQ, Af ·ffSX°f IZY 

dÕXE ³fWXea JZÕX ÀfIcYa¦ff 

feÀfeÀfeAfBÊ ³fZ ¸ffa¦ff UZÀMXBaOXeþ ÀfZ 258 IYSXûOÞX WXþfÊ³ff 

UZÀMXBaOXeþ dIiYIZYMX MXe¸f IZY QüSXf fe¨f ¸fZa LûOÞXIYSX þf³fZ IZY ¸ff¸fÕXZ ¸fZa feÀfeÀfeAfBÊ ³fZ 

UZÀMXBaOXeþ dIiYIZYMX fûOXÊ IZY dJÕXfRY IYOÞXf IYQ¸f CXNXf¹ff WX`Ü QüSXf fe¨f ¸fZa SXï WXû³fZ IZY 

IYfSX¯f WXbE ³fbIYÀff³f IYe ·fSX´ffBÊ IZY dÕXE ·ffSX°fe¹f dIiYIZYMX IaYMÑûÕX fûOXÊ ³fZ 

UZÀMXBaOXeþ dIiYIZYMX fûOXÊ (UeAfBÊÀfefe) ÀfZ 41.9 d¸fdÕX¹f³f ¹fcEÀf OXfgÕXSX 

¹ff³fe IYSXef 258 IYSXûOÞX ÷Y´fE IZY WXþÊf³fZ IYe ¸ffa¦f IYe WX`Ü feÀfeÀfeAfBÊ ³fZ 

UeAfBÊÀfefe IYû WXþÊf³fZ IYe SXIY¸f QZ³fZ IZY dÕXE 15 dQ³f IYf Àf¸f¹f dQ¹ff WX` 

AüSX EZÀff ³fWXea WXû³fZ ´fSX IYf³fc³fe IYfSXUÊfBÊ IYe ²f¸fIYe Qe WX`Ü Àff±f WXe feÀfeÀfeAfBÊ 

³fZ R`YÀfÕXf dIY¹ff WX` dIY þf °fIY dUUfQ IYf WXÕX ³fWXea d³fIYÕX þf°ff °ff °fIY 

UZÀMXBaOXeþ dIiYIZYMX fûOXÊ IZY IYûBÊ dSXV°ff ³fWXea SXJf þfE¦ffÜ ¦füSX°fÕXf WX` dIY UZÀMXBaOXeþ 

IYe MXe¸f ¨ffSX U³fOXZ ¸f`¨f JZÕXIYSX QüSXf fe¨f ¸fZa WXe LûOÞXIYSX 17 A¢MXcfSX IYû ÀUQZVf 

ÕXüMX ¦fBÊ ±feÜ °f¹f IYf¹fÊIiY¸f IZY dWXÀfff ÀfZ UZÀMXBaOXeþ IYû MXe¸f BadOX¹ff IZY Àff±f ´ffa¨f 

MXe¸f BadOX¹ff IZY ¸fVfWXcSX dIiYIZYMX dJÕXfOÞXe ¹fbUSXfþ dÀfaWX ³fZ ¹fWX IYWXIYSX ÀffIYû ¨füaIYf dQ¹ff dIY 

Vff¹fQ UWX ³f`Vf³fÕX MXe¸f IZY dÕXE dRYSX IY·fe ³fWXea JZÕX ´ffEa¦fZÜ ¹fbUe ³fZ BÀfIZY Àff±f WXe þûOÞXf 

dIY A¦fSX UWX ·ffSX°fe¹f dIiYIZYMX MXe¸f ¸fZa Uf´fÀfe IYSX³fZ ¸fZa ³ffIYf¸f SXWX°fZ WXà °fû BÀfÀfZ CX³WXZa IYfRYe 

QbJ ´fWXba¨fZ¦ffÜ I`YaÀfSX þ`Àfe §ff°fIY fe¸ffSXe ÀfZ CXfSX³fZ IZY ffQ ¹fbUSXfþ ³fZ ·ffSX°fe¹f MXe¸f ¸fZa IbYL 

UöY IZY dÕXE Uf´fÀfe IYe ±feÜ CX³WXûa³fZ ·ffSX°f IYe °fSXRY ÀfZ AfdJSXe U³fOXZ ¸f`¨f dQÀfafSX 

2013 ¸fZa JZÕXf ±ffÜ ffEa WXf±f IZY BÀf fnZffþ ³fZ IYWXf, 'd³fd›°f °füSX ´fSX ·ffSX°fe¹f MXe¸f 

¸fZa Uf´fÀfe IYSX³ff ¸fZSXf ÕXÃ¹f WX`Ü þf Af´f MXe¸f ¸fZa þ¦fWX ³fWXea f³ff ´ff°fZ °fû IYfRYe d³fSXfVff 

WXû°fe WX` ÕXZdIY³f d´fLÕXZ Qû ÀffÕX CX°ffSX ¨fPÞXfU UfÕXZ SXWXZÜ BÀfdÕXE ¹fWX ¸fZSXf R`YÀfÕXf ³fWXea 

WX` dIY ¸fbÓfZ ¨fb³ff þfE¦ff ¹ff ³fWXeaÜ CX¸¸feQ WX` dIY ¨feþZa fQÕXZa¦fe AüSX ¸fbÓfZ dRYSX ÀfZ ¨fb³ff 

þfE¦ffÜ EZÀff ³fWXea WXû³fZ ´fSX dþaQ¦fe IYfRYe d³fSXfVffþ³fIY WXû¦feÜ ¸fà IZYUÕX ´fi¹ffÀf IYSX 

ÀfIY°ff WXca AüSX A´f³ff ÀfUÊßfZâ IYSX ÀfIY°ff WXcaÜ' ¹fbUSXfþ ÀfZ ´fcLf ¦f¹ff dIY ¢¹ff IY·fe 

CX³fIZY dQ¸ff¦f ¸fZa ¹fWX ff°f AfBÊ dIY CX³WXZa dRYSX ÀfZ IY·fe ·ffSX°f IYe °fSXRY ÀfZ JZÕX³fZ IYf 

¸füIYf ³fWXea d¸fÕXZ¦ff, CX³WXûa³fZ ÀfIYfSXf°¸fIY þUff dQ¹ffÜ CX³WXûa³fZ IYWXf, 'd³fd›°f °füSX ´fSX 

EZÀfe Àfa·ffU³ff WX` dIY ¸fà dRYSX ÀfZ ·ffSX°f IYe °fSXRY ÀfZ ³fWXea JZÕX ´ffDYaÜ ¸fà³fZ BÀf ´fSX dU¨ffSX 

dIY¹ffÜ ÕXZdIY³f EZÀfe ·fe Àfa·ffU³ff WX` dIY ¸fà dRYSX ÀfZ ·ffSX°f IZY dÕXE JZÕXcaÜ þf °fIY ¸fà 

¹fWX Àfû¨f°ff SXWXca¦ff dIY ¸fà Uf´fÀfe IYSX ÀfIY°ff °ff °fIY ¸fà A´f³fe °fSXRY ÀfZ WXSX Àfa·fU ´fi¹ffÀf 

IYøYa¦ffÜ' ·ffSX°f IYe IYBÊ þe°f ¸fZa ³ff¹fIY SXWXZ ¹fbUSXfþ ³fZ IYWXf dIY MXe¸f ÀfZ ffWXSX ¨fÕX SXWXZ A³¹f 

dJÕXfdOÞX¹fûa, þ`ÀfZ dIY WXSX·fþ³f dÀfaWX, UeSXZaQi ÀfWXUf¦f AüSX ¦fü°f¸f ¦fa·feSX IZY Àff±f UWX A¨LZ dQ³fûa 

IYû ÕXZIYSX ff°f IYSX°fZ WXàÜ CX³WXûa³fZ IYWXf, 'WX¸f WX¸fZVff CX³f dQ³fûa IZY ffSXZ ¸fZa ff°f IYSX°fZ WXà þû WX¸f³fZ ·ffSX°f 

IYe °fSXRY ÀfZ JZÕX°fZ WXbE Àff±f ¸fZa df°ffE ±fZÜ WX¸f Àf·fe þf³f°fZ WXà dIY UZ WX¸ffSXe dþaQ¦fe IZY Vff³fQfSX ÀffÕX 

±fZÜ ÕXZdIY³f þf Af´f MXe¸f ¸fZa ³fWXea WXû°fZ WXû °ff ·fe dþaQ¦fe Af¦fZ fPÞX°fe WX`Ü Af´fIYû IZYUÕX ÀfIYfSXf°¸fIY SXWXIYSX, 

IYOÞXe ¸fZWX³f°f þfSXe SXJ³fe WXû°fe WX`Ü' ¹fbUSXfþ ·fÕXZ WXe SXfáie¹f MXe¸f ¸fZa Uf´fÀfe IZY ¸fþfc°f QfUZQfSX ³fWXea WXà ÕXZdIY³f 

CX³WXûa³fZ Af ·fe CX¸¸feQ ³fWXea LûOÞXe WX`Ü CX³WXûa³fZ IYWXf, '¸fà UfÀ°fU ¸fZa ¨f¹f³f IYû ÕXZIYSX ff°f ³fWXea IYSX ÀfIY°ffÜ ¸fZSXZ ´ffÀf 

ÀfUÊßfZâ ¸füIYf ¢¹ff WXàÜ QÕXe´f MÑûRYe, SX¯fþe U³fOXZ AüSX A³¹f ¸f`¨f þû ·fe ¸fbÓfZ JZÕX³fZ IYû d¸fÕXZa¦fZÜ þ`ÀfZ ¸fà³fZ IYWXf dIY 

A¦fSX ¸fà MXe¸f ¸fZa þ¦fWX f³ff°ff WXca °fû ¹fWX fWXb°f fOÞXe ff°f WXû¦feÜ Uf´fÀfe IYSXIZY ·ffSX°f IYe °fSXRY ÀfZ dRYSX ÀfZ dUä IY´f 

¸fZa JZÕX³ff Vff³fQfSX WXû¦ffÜ ¹fdQ EZÀff ³fWXea WXû°ff WX` °fû ·fe dþaQ¦fe ¨fÕX°fe SXWXZ¦feÜ BÀfZ ÀUeIYfSX IYSX³ff ¸fbdVIYÕX WXû¦ff ÕXZdIY³f 

¸fbÓfZ BÀfZ ÀUeIYfSX IYSX³ff ´fOÞXZ¦ffÜ' 

U³fOXZ, °fe³f MXZÀMX ¸f`¨f AüSX EIY MXÐUZaMXe-MXÐUZaMXe ¸f`¨f JZÕX³ff ±ffÜ A´f³fZ dIiYIZYMX fûOXÊ 

IZY Àff±f ¸f`¨f RYeÀf IYû ÕXZIYSX WXbE dUUfQ IZY ¨fÕX°fZ UZÀMXBaOXeþ MXe¸f ³fZ QüSXf SXï IYSX³fZ 

IYf R`YÀfÕXf dIY¹ff ±ffÜ feÀfeÀfeAfBÊ ÀfZIiYZMXSXe Àfaþ¹f ´fMXZÕX ³fZ UeAfBÊÀfefe IZY ·fcd¸fIYf 

´fSX ÀfUfÕX ·fe JOÞXZ dIYE WXàÜ UeAfBÊÀfefe ´fiZdþOXZaMX OXZU I`Y¸fSXfg³f IZY ·fZþZ ¨ffSX ´fZþ 

IZY ÕXZMXSX ¸fZa ´fMXZÕX ³fZ IYWXf dIY WX¸ffSXZ ´fi¹ffÀf IZY ¨fÕX°fZ WXe fiÙû AüSX CX³fIYe MXe¸f 

IZY ÀfQÀ¹f ¨ffSX U³fOXZ JZÕXZÜ feÀfeÀfeAfBÊ IYf IYWX³ff WX` dIY QüSXf fe¨f ¸fZa WXe 

I`YaÀfÕX WXû þf³fZ IZY ¨fÕX°fZ ¸fedOX¹ff SXfBMXÐÀf IYû ÕXZIYSX CXÀfZ IYSXef 35 d¸fdÕX¹f³f 

¹fcEÀf OXfgÕXSX, dMXIYMX ÀfZ»Àf IZY ¸ff¸fÕXZ ¸fZa IYSXef 2 d¸fdÕX¹f³f ¹fcEÀf OXfgÕXSX AüSX 

MXfBMXÕX À´ffg³ÀfSXdVf´f IZY ¸ff¸fÕXZ ¸fZa 1.6 d¸fdÕX¹f³f ¹fcEÀf OXfgÕXSX IYf ³fbIYÀff³f WXbAf WX`Ü 

BÀfIZY AÕXfUf feÀfeÀfeAfBÊ ³fZ dIYMX À´ffg³ÀfSXdVf´f, MXe¸f À´ffg³ÀfSXdVf´f AüSX B³f ÀMXZdOX¹f¸f 

À´ffg³ÀfSXdVf´f IZY ¸ff¸fÕXZ ¸fZa ·fe ·ffSXe ³fbIYÀff³f WXû³fZ IYe ff°f IYWXe WX`Ü 



47

dÀf³fZ¸ff 


AfdÕX¹ff ¹ff ßfðf 

IYü³f IYSXZ¦ff SXfgIY? 

AfdÕX¹ff ·f˜ ¹ff ßfðf IY´fcSX, ³¹fc þZ³fSXZVf³f IYe B³f Qû dÀfad¦fa¦f 

EZ¢MÑZÀfZÀf ¸fZa ÀfZ IYûBÊ dRYSX ÀfZ AfgdOX¹faÀf ÀfZ IYWXZ¦fe- SXfgIY Afg³fÜ 

U`ÀfZ Àfc{ûa IYe ¸ff³fZa °fû AfdÕX¹ff ·f˜ BÀf SXZÀf ¸fZa ßfðf ÀfZ Af¦fZ 

¨fÕX SXWXe WXàÜ f°ff QZa dIY RYSXWXf³f A£°fSX AüSX AþÊb³f 

SXf¸f´ffÕX ÀMXfSXSX dWXMX dRY»¸f SXfgIY Afg³f IYf ÀfeéÕX f³f³ff 

RYfB³fÕX WXû ¨fbIYf WXǛ dRY»¸f IZY OXf¹fSXZ¢MXSX Ad·f¿fZIY IY´fcSX 

SXfgIY Afg³f 2 ¸fZa EIY EZÀfe ¹fa¦f EZ¢MÑZÀf IYû ÕXZ³ff ¨ffWX°fZ WXà, þû A ¨ L e 

dÀfa¦fSX ·fe WXû, °ffdIY dRY»¸f ¸fZa A´f³fZ ¦ff³fZ UWX JbQ ¦ff ÀfIZYÜ Àfc{ûa IYe ¸ff³fZa °fû 

'WXfBUZ' ¸fZa 'ÀfcWXf ÀffWXf' AüSX 'WX¸´MXe Vf¸fÊf IYe Qb»WXd³f¹ff' ¸fZa '¸fà °f`³fca Àf¸fÓffUfa 

IYe' þ`ÀfZ ¦ff³fûa IYû AfUfþ QZ ¨fbIYea AfdÕX¹ff IYû BÀf SXûÕX IZY dÕXE ´fRYÊZ¢MX 

¸ff³ff þf SXWXf WXǛ WXfÕXfadIY Àfc{ ¹fWX ·fe f°ff°fZ WXà dIY A·fe IYfg³MÑ`¢MX 

RYfB³fÕX ³fWXea WXbAf WXǛ Àff±f WXe dRY»¸f IZY ¸fZIYÀfÊ ßfðf IY´fcSX IZY Àff±f 

·fe MX¨f ¸fZa WXà, þû 'EIY dUÕXZ³f' ¸fZa '¦fdÕX¹ffa' AüSX dUVffÕX ·ffSXõfþ 

IYe 'WX`QSX' ¸fZa IYV¸feSXe ÕXûIY¦fe°f 'Qû þWXfa' ¦ff ¨fbIYe WXàÜ EZÀfZ ¸fZa QZJ³ff 

dQÕX¨fÀ´f WXû¦ff dIY B³f Qû³fûa IaYMXZ¸´fiSXe dÀfad¦fa¦f EZ¢MXÀfÊ ¸fZa ÀfZ ffþe 

dIYÀfIZY WXf±f ÕX¦f°fe WX` AüSX B³f¸fZa ÀfZ IYü³f IYWX°ff WX`- SXfgIY Afg³fÜ 

³fZWXf ³fZ ÕXe 

df´ffVff IYe 

þ¦fWX 

³fZWXf ²fcd´f¹ff ³fZ WXfÕX WXe ¸fZa 

df´ffVff fÀfb IYe þ¦fWX 

ÕXZ ÕXeÜ QSXAÀfÕX, þû 

OXfaÀf ´fSXRYfg¸fZÊaÀf 

df´ffVff IYû IYSX³ff ±ff, 

UWX ³fZWXf ³fZ IYSX dQ¹ffÜ WXfÕX 

WXe ¸fZa ßfeÕXaIYf ¸fZa df´ffVff fÀfb 

IYû OXfaÀf ´fSXRYfg¸fZÊaÀf IYSX³ff ±ffÜ ÕXZdIY³f 

A¨ff³fIY df´ffVff IZY ´f`SX ¸fZa ¨fûMX ÕX¦f þf³fZ 

´fSX UWX ¹fWX ´fSXRYfg¸fZÊaÀf ³fWXea IYSX ´ffBÊaÜ CX³WXûa³fZ 

fWXb°f IYûdVfVf ·fe IYe, ÕXZdIY³f EZÀff ³fWXea WXû 

´ff¹ffÜ ÕXfÀMX d¸f³fMX IZY I`YaÀfÕXZVf³f ÀfZ 

Af¹fûþIYûa IYû ·fe IYfRYe ´fSXZVff³fe IYf Àff¸f³ff 

IYSX³ff ´fOÞXfÜ EZÀfZ ¸fZa ³fZWXf ²fcd´f¹ff IYû BÀfIZY 

dÕXE IYfgÕX IYSX³ff ´fOÞXfÜ ÕXZdIY³f ³fZWXf IYe 

A¨Le ff°f ¹fWX SXWXe dIY CX³WXûa³fZ B¦fû 

dQJfE df³ff 

WXe BÀfIZY 

dÕXE WXfa IYSX 

dQ¹ffÜ CX³fIYe 

WXfa ÀfZ Af¹fûþIYûa 

IYû ·fe JbVfe WXbBÊÜ Àfc{ f°ff°fZ WXà dIY 

³fZWXf df³ff QZSXe dIYE Àfe²ff 

IYûÕXafû ´fWXba¨feÜ CX³WXûa³fZ Qû´fWXSX 

¸fZa ´fi`d¢MXÀf IYe AüSX SXf°f ¸fZa 

df´ffVff IZY ¦ff³fûa ´fSX A´f³ff 

þûSXQfSX ´fSXRYfg¸fZÊaÀf QZIYSX Àf·fe 

IYû WX`SXf³f IYSX dQ¹ffÜ ³fZWXf 

IYû ÀfZIaYOX Afg´Vf³f IZY °füSX 

´fSX ÕXZ³fZ IZY ffSXZ ¸fZa CX³fIYe 

EIY ¢ÕXûþ RiYZaOX ³fZ IYWXf 

dIY fbSXf °fû ÕX¦f°ff WX` 

þf Af´fIYû dIYÀfe ¨feþ 

IZY dÕXE ÀfZIaYOX Afg´Vf³f IZY °füSX 

´fSX MÑeMX dIY¹ff þf°ff WX` ÕXZdIY³f NXeIY 

WX` dIY EZÀff IY·fe-IY·fe WXû°ff WX`Ü 

48

Sunamitimes nov 2014

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?