Y Naturiaethwr

goed ffawydd ar stadau John Maurice
Jones yn Ninbych a Meirionnydd rhwng
1804 a 1810 – er mai chwarae bach oedd
hyn o’i gymharu ag ymdrech Thomas
Johnnes o’r Hafod, Ceredigion a blannodd
5 miliwn o goed rhwng 1782 a 1816.
Byddai ffawydd hefyd yn cael en blannu fel
gwigfa gysgod (‘shelter planting’) ger y môr
yn y 18fed G i alluogi coed eraill i dyfu.
Yn y gogledd, un o’r lleoedd brafiaf i
fynd i weld coed ffawydd yn eu gogoniant
yw’r Lôn Goed, ym mro Eifionydd.
Gallwch gerdded ar hyd y cyfan bron o’r
rhodfa goediog hon sy’n arwain o Bont
Ffriddlwyd wrth geg yr Afon Wen at odre
Mynydd Cennin, yn ardal Bryncir a
Chlynnog. Crëwyd y lôn, ‘Ffordd
Maughan’ rhwng 1817 a 1833 gan John
Maughan, dyn o Northumbria a oedd yn
rheolwr stad i Syr Thomas Mostyn.
Gosododd sylfaen gadarn a phlannu
cannoedd o goed ar hyd y lôn hon, er
mwyn creu llwybr hwylus ar gyfer cario
calch a glo o’r arfordir a symud cynnyrch
fferm allan o berfeddion y tir. Er mai
ffawydd a blannwyd yn bennaf ar hyd y
Lôn Goed, fe welwch hefyd goed deri,
celyn ac ynn ac oddi tanynt mae tyfiant o
rug ac eithin mewn ambell fan yn creu
ymyl braf i’r lôn laswelltog lydan.
Erbyn heddiw, fedrwch chi ddim peidio
sylwi, wrth gerdded ar hyd y Lôn Goed,
bod angen ychydig o waith cynnal yma ac
acw. Er enghraifft, mae bylchau mawr yn y
llinell o goed aeddfed mewn mannau – a
hawdd fyddai eu cau gyda rhai o’r
cannoedd o goed ifanc sydd wedi sefydlu
yng nghanol y glaswellt a’r grug ar hyd
ymylon y lôn. Fe sylwch wedyn ar ambell
lwyn estron fel rhododendron, a phentwr
neu ddau o sbwriel y dylid eu clirio. Ac
mae’n bosib bod yma gyfle hefyd i greu
nodweddion sy’n amlygu’r dreftadaeth
lenyddol a diwydiannol/amaethyddol sy’n
gysylltiedig a’r Lôn Goed – giatiau a
chamfeydd hynod efallai neu ddarn o
gelfyddyd awyr agored. Dyna brosiect
gwych fyddai hwn i Gymdeithas Edward
Llwyd ei fabwysiadu – prosiect lleol a
fyddai’n cyfuno agweddau ar hanes,
diwylliant a bywyd gwyllt yn un o gorneli
hyfrytaf Cymru! Beth amdani?!
Dylid plannu coed newydd yn y bwlch
17