Y Naturiaethwr

’roedd y tir islaw 2,000 o droedfeddi o
uchder yn fforestydd i gyd. Caed coed
derw yn bennaf, gyda pheth ynn, bedw,
gwern, criafol a choed llydanddail eraill.
Dyma gynefin yr arth a’r blaidd lle’r oedd
yr arloeswyr cynnar yn dibynnu ar y
coedwigoedd am danwydd, am ddeunydd
adeiladu tai a llongau, ac am fwyd, boed
yn ffrwyth neu yn gig (adar, carw, neu
fochyn gwyllt). Os oedd conwydd yma o
gwbl, pinwydden yr Alban, yr ywen a’r
ferywen oedd y rhai mwyaf tebygol. Fel y
cynyddai’r boblogaeth cliriwyd llawer o’r
coedwigoedd a dechreuwyd trin y tir, ac fel
y deuai pori anifeiliaid a defnydd o’r coed
yn fwy cyffredin, erbyn Oes yr Haearn, tua
500 C.C. ychydig o’r fforest oedd yn
weddill uwchlaw 600 o droedfeddi. Erys
coedydd y Sgethin i roi blas i ni ar yr
etifeddiaeth hon, o leiaf yn llysieuol.
Y Coedydd
Mae’r safle’n nodedig am ei choedydd
collddail lled-naturiol. Bu’r safle yn darparu
amrywiol goedydd yn ystod y Rhyfel Byd
Cyntaf ac wedi hynny. Ail dyfiant yw llawer
o’r hyn a welir. Mae yma gyfoeth o
blanhigion fasciwlar, o redynnau, o fwsoglau
o lysiau’r afu a chen. Ym 1996, gwnaed
arolwg gan Alan Orange o Adran Llysieueg,
Amgueddfa Genedlaethol Cymru ar gyfer
Cyngor Cefn Gwlad Cymru, o’r llystyfiant
ar hyd glannau’r afon,. Cofnodwyd ganddo
76 math o’r bryoffytau (lysiau’r afu a
mwsoglau) a 97 math o gen.
Y Coed
Dyma restr o’r coed sy’n tyfu ac sy’n
cael eu gwarchod ar y safle:-
Derw (Sessile Oak. Quercus petraea). –
rhan ganolog y coedydd – tyfiant newydd
a choed ifanc.
Bedw (Birch. Betula pubescens) – eto yn
rhan ganolog y coedydd – tyfiant newydd
a choed ifanc.
Ynn. (Ash. Fraxinus excelsior).
Helyg. (Sallow. Salix cinerea).
Mae’r ddwy goeden olaf i’w canfod eto
yn rhannau canolog y coedydd ond nid
ydynt mor niferus â’r dderwen a’r fedwen.
Ychwanegir at amrywiaeth ffurf y
coedydd gyda llawer o goed Cyll (Hazel
Corylus avellana) aeddfed, yn tyfu mewn
rhannau i’r de a’r gogledd o’r rhan ganolog.
Mae hefyd lawer o goed Ffawydd
(Beech Fagus sylvatica) hŷn – gwelir y cnau
ar lawr o dan y goeden yn yr Hydref,
ynghyd â choed Masarn (Sycamore Acer
pseudoplatanus) a Chriafol
(Rowan/Mountain ash Sorbus aucuparia).
Gwelir hefyd, yma ac acw, dyfiant
newydd a choed ifanc y Gelynen (Holly
Ilex aquifolium).
Mwsoglau yn gorchuddio’r cerrig yng nghoedydd
y Sgethin
Llysiau’r Afu (Liverworts, Hepaticae)
a Mwsoglau (Mosses, Musci)
Mae llysiau’r afu a’r mwsoglau, (y
bryoffytau), ynghyd â’r gwymon, ffwng,
cen, rhedyn a phlanhigion meicrosgopig
eraill, yn perthyn i’r rhaniad hwnnw o
blanhigion a elwir yn cryptogamau.
Dyma’r planhigion sydd ddim yn blodeuo.
Planhigion bychain, syml, yw llysiau’r
afu a’r mwsoglau. Yn wahanol i’r
planhigion eraill megis y rhedynnau a’r
rhai sy’n blodeuo (planhigion fasciwlar),
nid oes ganddynt y meinweoedd mwy
cymhleth hynny sy’n angenrheidiol er
symud hylifau i fyny coesau planhigion.
Mae tua 280 math o lysiau’r afu, a
thros 600 math o fwsogl i’w canfod ym
Mhrydain. Fel ag y nodwyd uchod,
cofnodwyd 76 math o’r bryoffytau
(lysiau’r afu a mwsoglau) ar hyd glannau’r
19