Y Naturiaethwr

Llyfr Adar Iolo Williams- Cymru ac Ewrop
Gwasg Carreg Gwalch. 0-86381-907-9 £9.99
Clawr caled a siaced lwch
Adolygiadau
Llyfr poced bychan ydi hwn (tua 8” x 4”) gyda 272 o
dudalennau. Mae pob tudalen yn cynnwys disgrifiad o un neu
ddwy rywogaeth. Mae’n addasiad Cymraeg o lyfr Hayman a
Hume. Mae dros dri chwarter o bob tudalen yn lluniau lliw o’r
aderyn mewn gwahanol sefyllfaoedd a thymhorau. Mae nodyn
byr ger y rhan fwyaf o’r lluniau ac ar weddill y dudalen, o dan
y lluniau, mae paragraff o ddisgrifiad manwl mewn print mân.
Mae’r lluniau, er yn fychan, yn fanwl iawn. Ar ben pob
tudalen mae enw’r aderyn yn Gymraeg a Saesneg, a
symbolau bychain sy’n nodi cynefin yr aderyn.
Cyn mynd ymhellach, rhaid imi bwysleisio na fu gennyf
erioed ddiddordeb mewn mynd allan yn unswydd i wylio
adar. Felly, dadansoddiad person hollol ddibrofiad yn y
maes yw’r hyn sydd yn dilyn. Ond mae gen i lyfr adnabod
adar mewn Saesneg yn fy mag cefn bob amser a balch iawn oeddwn
o weld un o safon yn y Gymraeg ar gael o’r diwedd a fydd efallai yn cymryd ei le.
Er bod y lluniau’n fychan yn llyfr Iolo Williams maent yn dangos sawl gwedd i’r aderyn sydd
o gymorth mawr i’w adnabod. Mae’r llyfr yn cwmpasu adar Ewrop gyfan er na roddir
unrhyw syniad o’u dosbarthiad yn Ewrop, sydd yn lleihau ei ddefnyddioldeb. Ond y gwendid
mwyaf sy’n deillio o gynnwys holl adar Ewrop yw ei wneud yn llai hylaw i’w ddefnyddio yng
Nghymru. Piti na fyddid wedi amlygu’r disgrifiadau o adar nad ydynt i’w gweld yng
Nghymru (er enghraifft, enw’r aderyn mewn lliw arall) er mwyn medru eu hanwybyddu.
Gyda’r lluniau mor fanwl a chynhwysfawr, pam tybed y penderfynwyd rhoi disgrifiad
manwl o’r aderyn a’i blu o dan y lluniau? Mae’r lluniau eu hunain yn ddisgrifiad digonol
ac nid oes angen y geiriau ac yn sicr nid lle i baragraffau hirion yw llyfr poced. Gellid fod
wedi defnyddio’r lle oddi tan y lluniau i roi gwybodaeth amgenach – nodiadau byr am
nodweddion perthnasol eraill sy’n gymorth i adnabod yr aderyn yn y maes megis
ymddygiad a maint. Mae’n anhygoel nad oes unrhyw gyfeiriad at fesuriadau aderyn yn y
llyfr o gwbl. Ond doeth oedd hepgor disgrifiadau o gân yr aderyn.
Ar y cyfan mae’r iaith yn ystwyth a hawdd ei dilyn ond mae’r defnydd o briflythrennau
mewn enwau adar yn hen ffasiwn ac yn ramadegol ddiangen. Mae ambell i beth amwys
megis dweud bod ‘adenydd crwn’ gan y gornchwiglen, ‘adain allanol’ gan y dylluan fawr ac
‘adenydd hytrach yn grwn’ gan y gwalch glas! Mi fuaswn i’n dweud ‘blaen yr adain’ yn
hytrach na ‘pen yr adain’ hefyd. Cam gwag iawn oedd creu mynegai Saesneg – Cymraeg
yn unig. Mae hyn yn dipyn o sarhad i’r rhai sy’n trin a thrafod adar yn y Gymraeg eisoes.
Ac os na wyddoch beth yw’r enw Saesneg, mae’n dipyn o dasg cael hyd i’r aderyn yn y
llyfr. Bwlch mawr arall yn fy nhyb i yw nad oes enw Lladin yn y llyfr o gwbl. Mae cryn
amrywiaeth o enwau Cymraeg a Saesneg i bob aderyn a mantais y Lladin yw ei fod yn enw
unigryw sydd yn ddefnyddiol os bydd unrhyw amheuaeth at ba aderyn y cyfeirir.
43