Y Naturiaethwr

Cacwn yn y Ffa
Wil Jones Golygyddion: Duncan Brown a Siân
Shakespeare
Gwasg Carreg Gwalch; (Llyfrau Llafar Gwlad, 58)
2004
96 tud. Clawr meddal
£5.00
Roedd llawer o aelodau Cymdeithas Edward Llwyd yn nabod ‘Wil Croesor’ - yn hoff
ohono ac yn ei edmygu fel naturiaethwr. Colled fawr fu ei farw sydyn ddwy flynedd yn ôl.
Ar ôl bod yn athro ysgol am beth amser, bu Wil Jones yn gweithio am y rhan fwyaf o’i oes
fel warden i’r Cyngor Cefn Gwlad (y Cyngor Gwarchod Natur cyn hynny). Yr oedd yn
naturiaethwr wrth reddf ac wrth ei fodd yn rhannu ei ddiddordeb ag eraill, ac fel y dywed
Jonathan Neal ac Alun Price yn eu cyflwyniad:
Da o beth fyddai i genhedlaeth newydd glywed ei neges, yn enwedig o gofio’r duedd
heddiw i drafodaeth droi’n ddadl ac i garfanau neu unigolion lynu wrth eu
safbwyntiau er mwyn sgorio pwyntiau hunanbwysig. Ni welwyd Wil erioed yn ceisio
cystadlu â byd y ‘Fi Fawr’.
Cyfres o ysgrifau a geir yn y gyfrol wedi’u casglu ynghyd o dan benawdau’r pedwar tymor
- rhyw hanner cant i gyd a phob un yn llenwi rhyw dudalen fwy neu lai. Yn adran y gaeaf,
cawn ychydig o hanes yr uchelwydd a’r gelynnen, y dryw eurben, alarch y Gogledd a’r
cyffylog ynghyd â thalp difyr o ‘ddyddiadur naturiaethwr dros gyfnod o fisoedd y gaeaf.’
Yn ei gofnod am 21 Tachwedd, darllenwn: “Yng ngolau’r car roedd llawer o’r gwyfyn
Erannis defoliaria, y blingwr, i’w gweld ar yr adain……. hwn oedd yn bennaf gyfrifol am
flingo’r derw oll ym Mehefin a Gorffennaf pan oedd yn lindys. Rhyfeddach fyth …..yw
bod yr iâr wrthi’n dringo’r coed i ddodwy’r wyau ar hyn o bryd; nid oes ganddi adenydd i
hedfan.”
Roedd diddordebau Wil Jones yn eang - y coed a’r blodau, yr adar a’r mamaliaid, y
mwsoglau a’r pryfed. Ond, yn fwy na dim, roedd yn ecolegwr - gwelai’r berthynas rhwng
yr holl greaduriaid â’i gilydd ac â’u cynefin a chawn ninnau’r fraint o gael cipolwg ar fyd
natur drwy lygaid y gwladwr a’r gwyddonydd o Groesor.
G.W.
44