Y Naturiaethwr

Barc Cenedlaethol Eryri ac yn y llyfr
soniodd am Ffenigl Elen Luyddog (Meum
athamanticum) (Spignel), planhigyn y ddôl
tebyg i’r Ffenigl (Foeniculum vulgare)
(Fennel) a ddefnyddir ar adegau i wella
cleifion. Mae’n gyffredin ar rai o
ucheldiroedd Ewrop gan gynnwys Yr
Alban, ond yn anghyffredin iawn yng
Nghymru. Aeth ymlaen i ddweud:
“Nodwyd dair canrif yn ôl gan Edward
Llwyd a ddywedodd iddo ddod o hyd i’r
planhigyn ger Llanuwchllyn, i’r de
orllewin o’r Bala a bod y lle wedi’i enwi
yn Bryn y Ffenigl, enw sy’n golygu, yn
ôl y geiriaduron, naill ai ‘Bryn y Ffenigl’
(Spignel) neu ‘Bryn Ffenigl Elen
Luyddog’ (Fennel).
Cyfaddefais yn fy llyfr i mi fethu â
darganfod y safle ond gallai rhyw
ymchwilydd brwd ddod o hyd iddo
efallai. Ni fu’r llyfr allan ond ychydig
fisoedd pan dderbyniais lythyr oddi wrth
ddarllenydd ar ei wyliau yn
Llanuwchllyn, yn sôn ei fod nid yn unig
wedi lleoli Bryn y Ffenigl ond iddo ddod
ar draws Ffenigl Elen Luyddog yn
doreithiog yno. Os mai hwn oedd y
cofnod cyntaf o Ffenigl Elen Luyddog
yn y safle hwn ers dyddiau Llwyd (a
chredaf efallai mai dyna oedd), mae hyn
yn record i blanhigyn a gollwyd a’i ail
ddarganfod”.
Gofynnwyd i Bill ysgrifennu dwy gyfrol
yn y gyfres enwog The New Naturalist sy’n
ymwneud â byd natur. Y gyntaf oedd The
Snowdonia National Park (Collins 1966) a’r
ail gyfrol oedd The Natural History of Wales
(Collins 1981). Bu’r ddau lyfr yn rhai
llwyddiannus a chymaint oedd edmygedd
Bill o Edward Llwyd fel iddo gyflwyno’r
llyfr ar fyd natur yng Nghymru iddo. Mae
ei gyflwyniad fel a ganlyn:
CYFLWYNIAD
Er cof am
EDWARD LLWYD (c.1660-1709)
a fyddai, petai wedi cael byw am ychydig o
flynyddoedd yn rhagor,
wedi rhoi i’r byd lyfr rhagorol ar
Fyd Natur yng Nghymru
Wildlife, my Life (tud. 187)
Ar y dudalen hon, sonia Bill am gael ei
gyflwyno, yng Ngorffennaf 1975, i
fryniau’r Breidden yn Sir Drefaldwyn.
Cafodd wybod am
“ecoleg arbennig y Breidden, ei
chreigiau dolerit unigryw sy’n gyfoethog
yn eu calch a’u planhigion prin y
gwyddys amdanynt ers dyddiau Edward
Llwyd yn yr 1680au: Rhwyddlwyn
Pigfain (Veronica spicata), Lluglys
Gludiog (Lychnis viscaria) a Phumnalen
y Graig (Potentilla rupestris).”
The Natural History of Wales (Collins
1981)
10