Y Naturiaethwr

Adolygiadau
Adroddiad gwyfynod gogledd orllewin Cymru 2002
John Harold ac Andrew Graham
Cyhoeddir yn breifat gan yr awduron
142 tud. £5.00
Dyma naturiaetha gonest, syml a thrwyadl. Mae angen mwy ohono yng Nghymru ac
mae’r adroddiad hwn yn cynnig dogn gwerth chweil i ni, er nad cyfrol i’w chadw ar
erchwyn y gwely mohoni efallai. Rhestr sydd yma o’r holl wyfynod gafodd eu cofnodi yng
Ngwynedd a Môn yn y flwyddyn 2002, rhestr a fydd o’i hail adrodd yn flynyddol (dyma’r
ail) yn gaffaeliad aruthrol i’r sawl sy’n rhwydo pryfed, casglu dail wedi’u mwyngloddio
gan gynrhon, neu’n gosod trapiau golau i hudo pryfed o’r gwyll a’r nos.
Cefais y pleser o gyfrannu gwybodaeth i’r ddwy gyfrol hon a minnau’n drapiwr golau
selog yn yr ardd acw a hefyd yn fy ngwaith bob dydd mewn coed gwern yng ngwarchodfa
natur Coedydd Aber. Da yw i ddyn weld ffrwyth ei waith mewn cyd-destun ehangach ond
eto yn lleol. A oedd fy nghofnod o ddagr tywyll Acronicta tridens yn fy ngardd yn gywir?
Sawl ehediad o’r cydyn gwelw Pterostoma palpina a geir yng Ngwynedd a Môn bob
blwyddyn (gan fod y gwerslyfrau’n honni mai dwy sy’n ‘ne Prydain’ ac un yn y
‘gogledd’)? Yn lle y cafwyd nid un ond tri unigolyn o Diasemiopsys ramburialis yn 2002
(rhywogaeth na chafwyd yng Nghymru erioed o’r blaen – ac sydd angen enw Cymraeg
gyda llaw)? Mae’r adroddiad yn codi, neu’n ateb, pob math o gwestiynau.
Ond pa werth i ganmoliaeth heb awgrymu gwelliannau? Mae’r mynor cilgant Drymonia
ruficornis yn amlwg yn ei absenoldeb o Adroddiad 2002 er i nifer ymddangos yn yr ardal
yn ystod y flwyddyn flaenorol yn ôl Adroddiad 2001. Oni fyddai’n ychwanegiad buddiol i
werth y cyfrolau i dynnu sylw at wahaniaethau rhwng blynyddoedd (fel y gwnaethpwyd
mae’n rhaid dweud gyda’r mewnfudwyr)? Gyda llaw, rhoddwyd mwy nag un cynnig ar
enwi’r gwyfyn hwn dros y blynyddoedd diwethaf. Y ‘brown cleisiog lloerol’ yw un arall;
cyfieithiad llythrennol ond derbyniol o’i enw Saesneg lunar marbled brown. Mae’n bryd
bwrw ati i greu enwau safonol ar fyrder i’r gwyfynod, fel y gwnaeth arloeswyr Oes Fictoria
a fathodd yr enwau Saesneg bron ddwy ganrif yn ôl, enwau sydd wedi aros yn
ddigyfnewid yn y cyfamser er i’r enwau gwyddonol newid gyda’r gwynt.
Gwnaethpwyd ymdrech lew i roi teilyngdod i’r Gymraeg yn y gyfrol ddiweddaraf trwy
gyfieithu’r rhagymadroddion, a defnyddiwyd enwau Cymraeg y rhywogaethau drwyddi
draw lle roeddent ar gael. Mae’n anodd gweld sut y gellid gwella ar hynny mewn cyfrol
sy’n amlwg yn ceisio ennyn, bodloni a chynnal diddordeb yn y maes hwn yn y ddau
draddodiad ieithyddol. Prysured y dydd pan fydd mudiad fel Cymdeithas Edward Llwyd
yn cynnal gweithgareddau naturiaethol tebyg yn y Gymraeg, ac yn denu eraill atynt, yn
hytrach na bod y Gymraeg, fel mewn cynifer o feysydd eraill, yn gynffon barhaol i’r ci
Saesneg.
Ni chynhwyswyd enwau Cymraeg ar nifer o’r rhywogaethau yr ymdriniwyd â hwy gan
nad oedd unrhyw un wedi mynd i’r drafferth i’w bathu. Ein Llywydd, Dafydd Dafis,
wnaeth y gwaith helaethaf hyd yma a’i waith ef sy’n ymddangos yn yr adroddiadau hyn.
Gwaith Cymdeithas Edward Llwyd yw parhau i fathu a safoni’r enwau, fel y
gwnaethpwyd eisoes gyda chreaduriaid asgwrn cefn a phlanhigion blodeuol, rhedyn a
choed conwydd.
33