Y Naturiaethwr

Norman Heatley y Biocemegydd
Elfed H Evans
Agorlys, Licswm, Sir y Fflint
Ymddengys bod ffawd yn ffafrio’r blêr
a’r diffygiol weithiau. Onibai i Alexander
Fleming fynd am wythnos o wyliau yn
1928 a gadael llanast ar ei ôl yn ei labordy,
digon o waith y byddai fawr neb wedi
clywed amdano erbyn heddiw. Bu Ernst
Chain yn ffodus dros ben pan ddaeth,
ddeng mlynedd yn ddiweddarach, ar draws
erthygl Fleming ar penisilin yn hel llwch yn
llyfrgell Ysgol Patholeg William Dunn yn
Rhydychen. Ffoadur o’r Almaen oedd
Chain a oedd yn gweithio ar y pryd o dan
yr Athro Howard Florey yn Rhydychen.
Gwelodd yn syth fod yna bosibilrwydd y
gallai penisilin ladd rhai o’r bacteria mwyaf
mileinig a oedd wedi poeni meddygon ers
canrifoedd.
Cytunodd Florey â Chain yngl ^yn â
photensial penisilin ac aethant ati yn syth i
geisio profi ei werth meddygol. Ond nid
gwaith hawdd oedd hynny, oherwydd
roedd yn rhaid cael digon o benisilin pur ar
gyfer yr arbrofion. Gwyddent, fodd
bynnag, fod yna fiocemegydd disglair yng
Nghaergrawnt a allai eu helpu i baratoi
cyflenwad ohono. Ei enw oedd Norman
Heatley a gwahoddwyd ef yn y flwyddyn
1939 i ymuno â hwy yn y fenter fawr yn
Rhydychen.
Ganwyd Heatley yn Woodbridge,
Suffolk, yn fab i filfeddyg. Aeth i ysgol
Tonbridge ac yna ymlaen i Goleg Ioan yng
Nghaergrawnt lle enillodd radd PhD.
Arhosodd yn yr adran ymchwil yno i
astudio sut i ddefnyddio dulliau
meicrocemegol i ddatrys problemau
biolegol.
Y broblem gyntaf a wynebodd y tîm yn
Rhydychen oedd ail ddarganfod y llwydni
prin a ddarganfu Fleming. Ar ben hynny,
roedd wedyn yn anodd iawn gwahanu’r
penisilin o’r hylif a gynhyrchwyd gan y
ffwng. Dim ond 1ppm o’r hylif oedd yn
benisilin! Ond ar ôl llwyddo i wahanu
ychydig o’r penisilin, magwyd digon ohono
i wneud arbrofion ym mis Mai 1940 ar
wyth llygoden fach. Heintiwyd yr wyth â’r
bacteria Streptococcus a chafodd pedair
ohonynt bigiad o benisilin hefyd. Bu’r
pedair a gafodd y penisilin fyw ond bu
farw’r lleill ymhen ychydig ddyddiau.
Un peth yw gwella llygoden, peth arall
yw gwella dyn oherwydd ei fod dair mil
gwaith trymach. Arwyddocâd hynny yw
bod yn rhaid gweithio ar raddfa llawer
ehangach i baratoi’r penisilin. Yr unig
gyfarpar y gallai Heatley gael gafael ynddo
at y gwaith oedd pymtheg padell-wely a
gafodd gan ysbyty lleol. Ymddengys eu
bod yn reit addas hefyd, oherwydd cafodd
gant a hanner o rai tebyg eu gwneud gan
grochendy yn Stoke. Erbyn y diwedd,
roedd wedi troi ei labordy’n ffatri fechan.
Er hynny, cymerodd flwyddyn gron i
baratoi digon o benisilin i drin y claf
cyntaf.
Plismon 43 oed oedd hwnnw a oedd ar
fin marw o septisemia pan ddechreuwyd ei
drin gyda phenisilin. Dechreuodd wella’n
syth ac roedd y rhagolygon yn addawol
dros ben. Yn drist iawn, fodd bynnag, cyn
y gellid ei wella’n llwyr, darfu’r penisilin a
chollodd y claf y dydd yn y diwedd. Er
hynny, roeddent wedi llwyddo i ddangos,
heb unrhyw amheuaeth, bod penisilin yn
hynod o effeithiol yn erbyn y bacteria
Streptococcus pan fydd wedi heintio
person.
Sylweddolodd Florey a’i dîm y gallai
penisilin fod o anrhaethol werth wrth drin
clwyfau ar faes y gâd ac felly, rhaid oedd
edrych yn ddiymdroi am ffordd o
gynhyrchu penisilin ar raddfa eang. Mae’n
anodd credu, ond methodd ag ennyn
17