Y Naturiaethwr

mamolion, adar ac ymlusgiaid yr ynys
ynghyd â 12 o blatiau lliw trawiadol. 6
Un rhan yn unig o’r gwaith arfaethedig a
gyhoeddwyd. Ym 1855 bu farw Lewis
Weston Dillwyn, ac yn yr un flwyddyn
etholwyd Lewis Llewelyn, ei fab, yn aelod
Seneddol dros Abertawe. Efallai bod a
wnelo’r newid byd hwn â methiant Lewis
Llewelyn i ‘brosesu’ rhagor o’r deunydd o
Labuan. Bid a fo am hynny, y rhan gyntaf
yn unig a gyhoeddwyd ac y mae copïau o’r
rhan honno bellach yn brin iawn. 7 Ac yn
1859/60 lladdwyd Motley yn y terfysgoedd
ym Malay.
Trosglwyddodd Dillwyn rai o nodiadau
Motley ynghyd â rhai o’r crwyn adar yr
oedd wedi eu derbyn oddi wrtho, i
P.L.Sclater yr adarydd. Disgrifiodd Sclater
hwy mewn papur yn y Proceedings of the
Zoological Society ym 1863 – ac yn
ddiddorol iawn, cyflawnodd waith cyffelyb
yn yr un cylchgrawn dair blynedd yn
ddiweddarach ar gyfer adar a gasglwyd gan
Wallace yn ne America. Dyma Sclater felly
yn gweithredu fel dolen-gyswllt rhwng dau
naturiaethwr a oedd, ill dau, wedi dechrau
ar eu gwaith naturiaethegol sawl blwyddyn
ynghynt ac ar yr un adeg yn yr un ardal ym
Morgannwg.
Yn y cyfamser, edwinodd diddordeb
Dillwyn yn naturiaetheg ei fro er iddo
gyflwyno copi (wedi’i arwyddo ganddo) o
Contributions to the Natural History of
Labuan i lyfrgell y Royal Institution of
South Wales (Abertawe) – yr unig gopi y
gwn i amdano mewn llyfrgell academaidd
yng Nghymru. Ond nid dyna’r unig
gofadail i enw James Motley. Er ei
anwybyddu’n ddybryd gan haneswyr
gwyddoniaeth yng Nghymru, fe gofir
amdano o hyd ym myd cyfundrefneg
botaneg lle mae aelod o’r Nymphaeaceae
yn dwyn ei enw – Barclaya motleyi,
planhigyn digotylenaidd tanddwr o Ddeddwyrain
Asia.
Cyfeiriadaeth
1. 1809-1859 sydd yn y Cydymaith i
Lenyddiaeth Cymru ond 1814 – 1859 a
geir ar y wefan gan Richard Morris (sy’n
dal perthynas deuluol â Motley.) Mae
datganiad Motley ei fod yn 1834 ‘still
quite a boy,’ hefyd yn awgrymu dyddiad
geni rywbryd rhwng 1814 a 1818.
2. H.C.Watson Topographical Botany … the
distribution of British Plants traced through
the 112 counties and vice-counties of
England, Wales and Scotland (Llundain,
1883 [arg. 1af, 1851]). Ceir gan
Watson nodyn am gyfraniad Motley ‘Mr
James Motley [produced] a manuscript
Flora of some portion of the county of
Carmarthen, chiefly, (I believe) the
neighbourhood of Llanelly. This Flora
was lent to me, and shortly claimed
back, before Mr Motley’s departure
from Britain for Borneo. Notes had
been hurriedly taken from it, which are
now quoted as ‘Motley cat[alogue].’
without the chance of again referring to
the Flora itself.’ (t. 551)
3. E.Vachell ‘Glamorgan botanists’ yn
Glamorgan County History (gol. W.M.
Tattersall) cyf. 1. (Caerdydd, 1936) t.
253.
4. Sylw gan Tom Sharpe, Amgueddfa
Genedlaethol Cymru – dyfynnwyd gan
Ted Nield ar wefan y Gymdeithas
Ddaeareg.
5. Annual Report of the Swansea Literary and
Scientific Society 1852; mae copi
llawysgrif Dillwyn o’i ddarlith ym
meddiant Amgueddfa Abertawe.
6. ‘Lewis Llewelyn Dillwyn’ yw’r sillafiad
yn y prosbectws ond ‘Lewis Llewellyn
Dillwyn’ sydd ar ddalen deitl y llyfr.
7. Nid oes copi yn y Llyfrgell Genedlaethol,
nac yn llyfrgelloedd y Brifysgol.
Hoffwn ddiolch i Mike Gibbs,
Amgueddfa Abertawe, am ei gymorth
parod; hefyd, i Lyfrgell y Gwyddorau
Biolegol, Prifysgol Bryste, am roi cyfle imi
fodio drwy rifynnau cynnar o The
Phytologist.
16