Van de redactie

Twintig jaar Haags Milieucentrum
Het Haags Milieucentrum viert dit
jaar zijn twintigjarig bestaan. We nemen
een duik in de archieven om te zien hoe
het allemaal begon, wat er veranderde
en hoeveel er hetzelfde bleef…
“De belangstelling voor het milieu is
het laatste jaar enorm toegenomen. Dat
is laat, gezien de ernst van de aantasting
van natuur en milieu. Er voltrekt zich
immers een wereldwijde milieucrisis, die
met geen enkele crisis uit de de menselijke
geschiedenis te vergelijken is. De reguleringsmechanismen,
die de bestaanscondities
van de mens waarborgen, zijn aangetast.
Daarnaast zijn en worden ecosystemen
vernietigd en raken grondstoffen
uitgeput: grondstoffen, waar de natuur
honderden miljoenen jaren over heeft
gedaan om ze te vormen. Wetenschappelijk
onderzoek heeft uitgewezen, dat uitstel
van de noodzakelijke maatregelen de
problemen veel groter en oplossingen in
een later stadium onbetaalbaar of zelfs
onmogelijk maakt. (…)
Als gezamenlijke natuur- en milieuorganisaties
pleiten wij voor een duurzame
ontwikkeling op elk bestuursniveau, zeker
ook op het gemeentelijk niveau. (…)
Duurzame ontwikkeling gaat uit van
een ander economisch nutsprincipe. Een
nutsprincipe, dat vooruitloopt op een toekomstige
economie, waarin milieukosten
zeer zwaar zullen meetellen bij de kostenbaten
analyses. (...)”
als het Derde Wereld Centrum op haar
gebied heeft. Zo’n centrum zou de aangesloten
groepen, die rond het milieu aan
de weg timmeren, ondersteunen
en daarbij allerlei organisaties
stimuleren om meer aandacht
te besteden aan het milieuvraagstuk.”
Dit pleidooi was niet aan dovemansoren
gericht. In augustus 1991 opende het
Haags Milieucentrum de deuren. En de
rest... dat is geschiedenis.
De Eeuw van de Duurzaamheid
Op zijn jubileumbijeenkomst van 27
september jl. publiceerde het Haags
Milieucentrum zijn nieuwe manifest, ‘De
Eeuw van de Duurzaamheid’. Het geeft de
visie van het HMC weer “op hoe we met
elkaar aan een houdbare toekomst kunnen
werken.”
Cruciaal voor de bestaanszekerheid
van toekomstige generaties zal zijn een
economie die binnen de grenzen blijft die
het milieu stelt, aldus het Manifest. We
moeten af van het afwentelen van lasten
op de samenleving, van onze verslaving
aan groei en aan fossiele brandstoffen,
van het uitputten van belangrijke, schaarse
grondstoffen, van het niet verder kijken
door politici dan vier jaar. De wereldwijde
economische crisis is ernstig, maar
ernstiger is de milieu- en klimaatcrisis die
hiervan het gevolg is. Op het moment dat
de gevolgen van vaak sluipende milieuvernietiging
zich voordoen, is het meestal
te laat om het tijd te keren. Zo kan bij
overschrijding van bepaalde ecologische
grenzen op klimaatgebied het ene
proces het andere oproepen of versterken
en is er geen houden meer
aan. We zullen alles uit de kast moeten
halen om die gevolgen zoveel mogelijk
te voorkomen. En veel tijd hebben we
daar niet meer voor.
Maar zo bedreigend als de gevolgen
van de crises zijn, zo hoopvol en aantrekkelijk
zijn volgens het HMC de oplossingen.
De leefkwaliteit kan er op veel terreinen
direct op vooruitgaan. Mensen
nemen hun lot voor een belangrijk deel
weer in eigen handen, door de overheid
volop ondersteund, bedrijven produceren
binnen een eerlijk speelveld en binnen
ecologische grenzen alleen nog maar
producten en diensten waar echt behoefte
aan is. Voldoende en gezond voedsel,
bijvoorbeeld. Belangrijk is het daarbij om
organisaties en structuren klein te houden
en kringlopen te sluiten. Het gaat om
de optimale schaal. Maar echt essentieel
voor ecologische duurzaamheid is sociale
duurzaamheid; te grote inkomensverschillen
zijn uitdrukkelijk een belangrijk
agendapunt.
...lees verder op pagina 10
Teksten die geschreven zijn in de ‘slipstream’
van de ongemakkelijke waarheid
die Al Gore ontvouwde? Nee, citaten van
de eerste pagina van het Haags Milieu
Manifest uit augustus 1989. Gedrukt in
een oplage van tweeduizend exemplaren
en destijds gratis aan te vragen bij
de lokale contactpersonen van Milieudefensie
en de ENFB, zoals de Fietsersbond
toen nog heette.
De voor- en achterpagina van het Haags Milieu Manifest. Compleet met schroeivlek, want strijders
voor een beter milieu rookten toen nog. Sommige dingen veranderen wél.
Maar interessanter in het kader van
een ar tikel over t wintig jaar Haags
Milieucentrum is de laatste pagina. Daarin
pleiten de auteurs voor meer gemeentelijke
ondersteuning van het partikulier
(ja, met een ‘k’) initiatief. Enerzijds door
het verstrekken van subsidies, anderzijds
door “een initiatief voor een milieuinformatiecentrum
te steunen, dat dezelfde
functie zou hebben op milieugebied
oktober - december branding 3

In de verbindingszones gonst
Ans Hendrikse van de gemeentelijke
Dienst Stadsbeheer kijkt er al niet meer
van op als mensen haar melden dat ze tussen
het Zuiderpark en de Voordes een vos
hebben zien lopen. Ook worden er regelmatig
ijsvogels bij haar gemeld. De ecologische
verbindingszones in Den Haag
worden volop gebruikt, zoals ook blijkt
uit flora- en fauna-inventarisaties die de
afgelopen drie jaar zijn uitgevoerd.
Een belangrijk deel van de natuur in
Den Haag zit in de verbindingszones van
de zogenoemde ecologische hoofdstructuur.
Die zones hebben bomen en struiken,
een watergang met begeleidende
water- en oevervegetatie en bloemrijke
hooilanden waarin tal van diersoorten
leven. De inventarisaties geven een beeld
van een heel diverse stadsnatuur.
Er zijn ongeveer tweehonderd verschillende
plantensoorten aangetroffen, waaronder
beschermde soorten als Gewone
dotterbloem, Grote kaardebol, Bijenorchis
en Rietorchis, Kleine maagdenpalm
en Gewone vogelmelk. Daarnaast zijn
bedreigde soorten gevonden, zoals Kleverige
reigersbek, Kamgras, Korenbloem
en Bolderik. Het resultaat van ecologisch
beheer is goed terug te vinden in de soortensamenstelling
van de zones.
Vissen en vlinders
In de waterlopen zijn de meest voorkomende
soorten vissen Tiendoornige
stekelbaars, Driedoornige stekelbaars,
Snoek en Kroeskarper. In Ypenburg en
Leidschenveen zitten de beschermde Bittervoorn
en Kleine modderkruiper. Amfibieën
als Gewone pad, Bruine kikker, Bastaardkikker
en Kleine watersalamander
worden vrijwel overal aangetroffen.
Algemene dagvlinders zijn volop te
vinden. Zij profiteren van de vele nectarplanten
die in de zones aanwezig zijn. Het
huidige maaibeheer, waarbij delen van de
ecologische zone niet worden gemaaid,
blijkt gunstig voor de overleving van vlinders.
Talrijk zijn o.a. Klein geaderd witje,
Distelvlinder en Bont zandoogje. De Distelvlinder
is een uitgesproken trekvlinder
die vanuit Afrika naar Noord-Europa
vliegt. De soort werd op veel plaatsen
in grote aantallen waargenomen. Ten
opzichte van het omliggende stedelijke
Een egelpassage, zoals op diverse plekken in de stad te vinden is.
gebied zijn de zones voor deze soorten
van bijzondere waarde. Ze vinden er de
mogelijkheid om hun volledige gedaanteverwisseling
(eitje, rups, pop, vlinder)
te doorlopen. Ze zijn afhankelijk van grassen,
vlinderbloemigen, kruisbloemigen
en brandnetel als zogenaamde waardplant
voor het leggen van eieren en als
voedsel voor de rupsen.
De belangrijkste waardplant van de
Kleine vuurvlinder is Schapenzuring.
Deze waardplanten zijn bijvoorbeeld in
de Laakzone talrijk. De waarneming van
Bruin blauwtje en Argusvlinder is opmerkelijk.
De Argusvlinder, die leeft in gebieden
met gevarieerde graslanden, is recent
sterk achteruit gegaan. Het Oranjetipje,
Landkaartje, Kleine Vos en Dagpauwoog
zijn algemeen voorkomende soorten,
maar deze werden niet overal waargeno-
Een Lantaarntje, vele malen levensgroot
4 branding oktober - december

Paardenbijters en Tuinfluiters
De Echte libellen die zijn waargenomen
zijn typisch zwervende soorten,
zoals Paardenbijter, Gewone oeverlibel,
Grote keizerlibel en de Bloedrode heidelibel.
Van de waargenomen juffers zijn het
Lantaarntje, de Grote roodoogjuffer en
de Kleine roodoogjuffer typische soorten
met een wijde verspreiding. Deze soorten
zijn te vinden langs allerlei typen voedselrijke
wateren, waaronder ook stedelijk
water, mits er een rijke waterplantenvegetatie
aanwezig is. Vermeldenswaard is de
Kleine roodoogjuffer. Tot de jaren tachtig
van de vorige eeuw was dit een zeer zeldzame
soort. Sindsdien is het aantal waarnemingen
dusdanig gestegen dat het
momenteel één van de meest algemene
libellen van Nederland is.
Het voorkomen van de Variabele
waterjuffer, Houtpantserjuffer en Vuurjuffer
is verrassend. Deze soorten zijn relahet
van het leven
Er broeden veel vogelsoor ten in
de zones, vooral Merel, Winterkoning,
Waterhoen en Koolmees. Fitis, Zwartkop,
Braamsluiper, Tuinfluiter en Zanglijster
profiteren van dicht struweel. Ook
worden broedgevallen van de IJsvogel
gemeld. Soorten met een jaarlang
beschermde nestplaats, zoals uilen, roofvogels
en koloniebroeders komen vrijwel
niet in de zones voor. Eén soort, de Spotmen.
Mogelijk is er onvoldoende aansluiting
met omliggende groenzones.
tief kritisch ten opzichte van hun leefgebied.
Het zijn belangrijke indicatoren voor
matig voedselrijk water met een gezond
waterleven. Houtpantserjuffer en Vuurjuffer
zijn beide soorten die enige beschutting
of beschaduwing van het water prefereren.
De Houtpantserjuffer is afhankelijk
van houtachtige gewassen, omdat de
soort haar eitjes in of onder de schors van
takken legt. En was de Vuurjuffer tot halverwege
de jaren negentig van de vorige
eeuw uiterst schaars in de kuststrook,
in de tien jaar daarna heeft ze dit deel van
Nederland gekoloniseerd.
Een dagpauwoog
Een vliervlek
vogel, staat op de Rode lijst van bedreigde
vogelsoorten.
Richels en duikers
De zoogdieren die in de zones leven
zijn vooral Bosspitsmuis, Huisspitsmuis,
Bosmuis, Huismuis, Rosse woelmuis, Mol
en Bruine rat. Minder vaak worden sporen
aangetroffen van Egel, Wezel, Bunzing
en Vos. Zoogdieren gebruiken de
zones nog niet optimaal, vooral daar waar
groenstroken doorkruist worden door
drukke wegen. Maar dat zal snel verbeteren
nu we volop bezig zijn met de aanleg
van looprichels onder bruggen en duikers
onder wegen.
De waarnemingen maken ook melding
van uitheemse soorten zoals de Gevlekte
Amerikaanse rivierkreeft en de Rode
Amerikaanse rivierkreeft. De kreeften zijn
drager van een schimmel die de kreeftenpest
veroorzaakt. Zelf zijn deze Amerikaanse
soorten resistent, maar de Europese
rivierkreeft is dat niet. Deze inheemse
soort is daardoor vrijwel verdwenen uit
Nederland.
Ans Hendrikse,
Senior beleidsmedewerker Openbare
ruimte en groen, Dienst Stadsbeheer
Houd uw oren en ogen open voor de natuur
Het Haags Milieucentrum
vraagt dit jaar aan bewoners
van de Vogelwijk en Mariahoeve
om de aanwezigheid
van acht diersoorten te melden:
roodborst, gier z wa -
luw, egel, vleermuis, citroenvlinder,
atalanta, gewone pad en kleine
watersalamander.
Projectleider Geert van Poelgeest: “Dit
zijn soorten die typerend zijn voor de
Haagse natuur en die de meeste
mensen wel kennen. We vragen
om de meldingen te plaatsen
op http://hmc.waarneming.
nl, die we speciaal hiervoor in
het leven hebben geroepen. De
resultaten kunnen door o.a. de
gemeente en natuurverenigingen worden
gebruikt. Daarnaast hopen we dat
we mensen hiermee enthousiast voor de
natuur kunnen maken.
We willen dit project uitbouwen tot
een Haags meetnet voor natuurwaarnemingen,
als onderdeel van het landelijke
net waarneming.nl. Overigens reageren
ook nu al mensen van buiten de Vogelwijk
en Mariahoeve, waar we natuurlijk heel
blij mee zijn.
Naar schatting zijn er nu ongeveer
1200 waarnemingen binnen, ook van
andere dan de gevraagde soorten.”
oktober - december branding 5

Zonnegaarde in het zonnetje
Sinds 27 augustus mag volkstuinvereniging
Zonnegaarde aan de Erasmusweg zich
de trotse houder van het Nationaal Keurmerk
Natuurlijk Tuinieren noemen.
Met dit Keurmerk beloont het AVVN
- de landelijke organisatie voor hobbytuinders
– Zonnegaarde voor de bijzon-
Gezonde Gronden verbouwt
Stichting Gezonde Gronden maakt
zich op voor een nieuw seizoen. Binnenkort
wordt de verbouwing van de
ruimte aan de Weimarstraat 23 afgerond,
zodat deze nieuwe cursisten kan
ontvangen. Die kunnen daar bijvoorbeeld
deelnemen aan de gecertificeerde
jaaropleiding Permacultuur, die op
24 oktober 2011 van start gaat onder
leiding van Taco Blom van de Permacultuurschool
Nederland.
dere resultaten op het gebied van natuurbehoud
en -ontwikkeling in haar algemeen
groen. Zonnegaarde heeft de één
na hoogste kwalificatie ontvangen: 3 stippen.
Evenveel als Zonneweelde en eentje
minder dan Eigen Arbeid, waarover vorig
jaar in Branding te lezen viel.
D e a a n l o o p n a a r h e t Ke u r m e r k
Het Gezonde Gronden-kantoor
gaat zijn naam ook in de meest letterlijke
zin eer aandoen: u kunt er straks
terecht voor de aanschaf van gezonde
grond waarmee u op uw balkon en in
uw tuin eetbare gewassen kunt verbouwen.
De deuren zullen voorlopig van
woensdag tot vrijdag voor u openstaan.
Maandag en dinsdag zijn gereserveerd
voor besloten cursussen
en opleidingen en, niet verwonderlijk,
spelen diverse activiteiten van
Gezonde Gronden zich buiten af. Zo
is op YouTube te zien hoe leerlingen
van de Leidse basisschool De Schakel
onder supervisie van Bessie Schadee
werken aan een groen, eetbaar
schoolplein.
Ook organiseert Gezonde Gronden
in samenwerking met het Haags
Milieucentrum de prijsvraag De
Groen(st)e tuin, en samen met het
Netwerk Vitale Landbouw & Voeding
een lezing over glysofaat van professor
Don Huber op woensdagavond
26 oktober a.s.
D e n i e u w e w e b s i t e w w w .
gezondegronden.nl gaat binnenkort
online, maar u kunt daar al wel
terecht om u aan te melden voor de
nieuwsbrief en de lezing.
gaat terug tot november 2008, als de
gemeenteraad het Masterplan Erasmusveld-Leywegzone
aanneemt. Hierin is
de ambitie verwoord om van het Erasmusveld,
het gebied waar Zonnegaarde
ligt, de duurzaamste wijk van Nederland
te maken. De vereniging zegt enthousiast
toe het groen van het tuinpark om te
zullen vormen tot een ecologisch waardevol
gebied en gaat begin 2009 hard
aan de slag.
Voorzitter Peter Pieters: “Veel vrijwilligers
hebben de afgelopen twee jaar
gewerkt om de inrichting en beplanting
van het tuinpark geschikt te maken
voor vogels, vlinders, bijen, hommels en
andere nuttige insecten, maar ook voor
kleine zoogdieren en amfibieën. Zonnegaarde
is daarmee een veilige plaats
geworden voor niet zelden bedreigde
en beschermde inheemse flora en fauna.
Dankzij het natuurlijk tuinieren en de
milieubewuste voorzieningen van Zonnegaarde
is daarmee het areaal waardevol
stedelijk groen binnen de gemeentegrenzen
met enkele hectares uitgebreid.”
Wie dat wel eens met eigen ogen wil
zien krijgt daartoe ruimschoots gelegenheid.
Wijkbewoners en andere belangstellenden
zijn dagelijks tussen zonsopgang
en -ondergang welkom op het
tuinpark aan de Erasmusweg 872.
Prijsvraag De Groen(s)te tuin
Wie houdt in zijn of haar tuin het meest
rekening met de natuur en het milieu? En
dat in Den Haag, Rijswijk, Voorburg of Leidschendam?
Dáár gaat het om in de prijsvraag
De Groen(s)te tuin, die het Haags
Milieucentrum (HMC) en de stichting
Gezonde Gronden organiseren. Te winnen
zijn diverse artikelen die bij het natuurlijk
tuinieren van pas kunnen komen.
Er zijn vier categoriëen: voortuinen,
achtertuinen, gemeenschappelijke tuinen
en balkons. Stuur uiterlijk 22 oktober een
recente foto van uw tuin of balkon en uw
score op de Meetlat Groene tuinen naar
geert.vanpoelgeest@haagsmilieucentrum.nl.
U kunt de Meetlat Groene tuinen
invullen op www.haagsmilieucentrum.nl
(via Natuur en water > tuinen) of een gratis
papieren exemplaar bij het HMC aanvragen.
Een korte beschrijving van de
punten waarop uw tuin of balkon scoort
mag ook worden meegestuurd.
Eén of meer juryleden (dat zijn de
Haagse stadsecoloog, een medewerker
van het HMC en een medewerker van
Gezonde Gronden) kunnen langskomen
om uw tuin te beoordelen. De prijsuitreiking
vindt plaats op 8 november a.s.
De prijsvraag wordt georganiseerd
omdat steden steeds meer verstenen,
óók veel tuinen. En dat terwijl tuinen
voor de natuur steeds belangrijker worden.
Tegenwoordig zijn in steden meer
soorten planten en dieren te vinden dan
erbuiten. Belangrijke oorzaken zijn dat
tuinen veel gevarieerder zijn in beheer en
inrichting, terwijl anderzijds veel landerijen
overbemest worden.
Voor de mens zijn tuinen nauwelijks
minder belangrijk. Voor veel stedelingen
zijn ze het dichtstbijzijnde stukje natuur.
Er kunnen groentes worden verbouwd, er
kunnen fruitbomen in staan.
Verder is de aanwezigheid van groen
in de woonomgeving belangrijk voor het
tegengaan van de opwarming van de
stad, voor het afvangen van stof en voor
infiltratie van regenwater in de bodem.
6 branding oktober - december

110 Jaar veldbiologie
De KNNV – voluit de Koninklijke Nederlandse
Natuurhistorische Vereniging –
bestaat 110 jaar, en dat geldt ook voor de
afdeling Den Haag. Publiciteitsmedewerker
Kees Pinster schetst in vogelvlucht
de Haagse historie van deze nog steeds
springlevende vereniging.
Onderzoek in de natuur naar de flora
en fauna is iets van alle tijden. Maar pas
begin 1900 ontstaan er de eerste verenigingen,
waarin natuurliefhebbers zich
organiseren. De tijd is blijkbaar rijp om in
een georganiseerd kader de natuur beter
te leren begrijpen en ook te beschermen.
Het zijn dan vooral wetenschappers, die
lid worden.
Zo worden in 1901 in Amsterdam en
Den Haag de eerste Natuurhistorische
Verenigingen opgericht. Op 27 december
van hetzelfde jaar verenigen de inmiddels
in aantal gegroeide verenigingen zich
in de landelijke NNV: de Nederlandsche
Natuurhistorische Vereeniging.
De toon is gezet voor een degelijke,
enthousiaste en niet aflatende bestudering
en bescherming van de natuur.
Ook toen al lezingen, bijeenkomsten
om natuurmaterialen te ruilen en vooral
ook excursies. De heren nog in driedelig
kostuum en de dames in lange rokken en
hooggesloten blouses.
Vier jaar later, in 1905, verschijnt een
eigen tijdschrift ‘Natura’ en anno 2011 verschijnt
dit mooie blad nog steeds zes keer
per jaar. In 1951, bij het 50-jarig bestaan
van de landelijke vereniging NVV, wordt
het predikaat ‘Koninklijk’ toegekend.
Dr. Doctors en Vadertje Cats
Om een indruk te krijgen van de KNNV
uit die tijd bladerde ik door de ‘Natura’
van oktober 1959. Daarin meldt Dr. van
Ooststroom de vondst van een misvormd
exemplaar van het Slangekruid in de duinen
van Meijendel. De gallenspecialist Dr.
Doctors van Leeuwen wordt erbij gehaald
en hij vermoedt dat het een nieuwe soort
gal is voor Nederland. Maar het zou ook
een heksenbezemvirus kunnen zijn. Daarna
een pittig artikel over de geologie bij
Elten in het Montferland. Vogels komen
ruim aan bod met artikelen over overspel
van merels, een jonge koekoek in het nest
van de boerenzwaluw (nog nooit eerder
voorgekomen, zo stelt men) en de Turkse
tortel, die waargenomen zijn in Zuid-Limburg.
Verder een overzicht van de vindplaatsen
van de Draadereprijs in Nederland,
opgesteld door het Rijksherbarium.
Mooi is ook een licht protest tegen het
besluit van de Gedeputeerde Staten van
Zeeland om beplantingen op de binnendijken
te verbieden. Er wordt zelfs een
gedicht van vadertje Cats bijgehaald:
Wie prijst er ooit een mens, die oude
bomen velt
En op dezelfde plaats, geen nieuwe planten
stelt
Want hadden eerlang ons ouders niet
geplant
Wat zou ons Zeeland zijn, als veen en
ijdel zand.
Een uitgebreide geschiedenis van onze
Haagse afdeling wordt in 1981 bij het
80-jarig jubileum beschreven in het eigen
blad ‘De Kleine Ratelaar’. Daarin ook een
oproep om aanwezig te zijn bij de viering
van het jubileum. Op 3 oktober met een
middagprogramma met o.a. films, bloemschikken,
het maken van een eigen windmolen
(!) en excursies. In de avond een
lezing over ‘Natuurverlies en Natuurbehoud’
door professor Westhof. De KNNV is
nog steeds een club van echte natuurvorsers
met een kritische blik.
Bij het volgende jubileum in 1991
wordt in de ‘Jubel Ratelaar’ de op- en
ondergang van de ‘Groene Gordel’, een
samenwerkingsverband tussen groene en
grijze verenigingen in onze stad, beschreven.
Plus de oprichting van drie nieuwe
werkgroepen: strand, insecten en paddestoelen.
Veldbiologie
De KNNV bestaat nu 110 jaar! Ook onze
Haagse afdeling. De vereniging heeft de
tweede naam ‘Vereniging voor Veldbiologie’
gekregen. Dat klinkt eigentijdser en is
duidelijker. Van de 255 leden zijn er in acht
werkgroepen een flink aantal actief bezig
met onderzoek van de Haagse natuur.
Zij voeren dit jaar samen een complete
inventarisatie uit van het natuurgebied de
‘Hertenkamp’, een gebied van Dunea.
Onze afdeling heeft een natuurbeschermingscommissie
die nauwgezet de
veranderingen in (en aanslagen op) de
Haagse natuur volgt en
probeert tot zo goed
mogelijke oplossingen
te komen. Dit alles in
goede samenwerking
met de andere groene
Haagse verenigingen, het Groenplatform.
Eens in de twee weken zijn er natuurexcursies
en frequent worden er natuurlezingen
en -cursussen georganiseerd.
Op de website en in een digitale
nieuwsbrief zijn, naast informatie en
nieuws, bijzondere waarnemingen te vinden.
Het blad ‘De Ratelaar’, dat samen met
de IVN Den Haag gemaakt wordt, verschijnt
nog steeds.
Kortom, de Haagse afdeling van de
KNNV bruist na 110 jaar nog steeds van
enthousiasme en biedt een inspirerend
en uitdagend platform voor alle Haagse
natuurliefhebbers.
Kees Pinster
KNNV, afdeling Den Haag
oktober - december branding 7

De wereld in barcodes
Op de dag dat Branding het Museon
bezoekt, hoeft de nieuwe tentoonstelling
‘Plantastic!’ alleen nog maar officieel
geopend te worden. De expositie over de
magische wereld van planten doet haar
naam eer aan. Ze ziet er ‘fantastic’ uit.
En nu is het voor de medewerkers
van dit museum voor cultuur en wetenschap
afwachten of Plantastic! aanslaat
bij de bezoekers. De andere expositie
op de begane grond is in elk geval een
schot in de roos: ‘Wetenschap verandert
je wereld’, die nog de hele maand oktober
te zien is, trekt niet alleen veel bezoek van
schoolklassen, maar ook van individuele
bezoekers. En de vaste opstelling ‘Jouw
Wereld, Mijn Wereld’ heeft over gebrek
aan belangstelling evenmin te klagen. Tijdens
het bezoek van Branding vullen de
brugklas en de klassen B1A en B1C van het
Stanislas College de grote ruimte op de
eerste verdieping van het Museon. “We
hebben Afdelingsdag”, legt juf Anneke
uit. “Ze moeten twaalf opdrachten maken
en kunnen daarmee een prijsje winnen.”
Van homo habilis tot homo
mobilis
Voor deze generatie is het werken
met computers en kaartjes met barcodes
natuurlijk gesneden koek (al roept één
meisje vertwijfeld uit: “Ik snap dit hele
gebeuren niet”). Ze storen zich er ook
niet aan dat bij diverse vitrines
geen gedrukte teksten staan,
alleen maar digitale. En ook van
hightec-toepassingen als codes
die ze met hun mobiele telefoon
kunnen scannen om via
de website nadere informatie
op te halen, kijken ze niet raar
op. Hoewel mobiele telefoons
deze ochtend toch populairder
blijken te zijn voor het fotograferen
van de borsten van
een Neanderthaler-vrouw en
de penis van een mannelijke
Homo erectus.
Maar dan hebben we het al
over de afdeling ‘Mens’, en dat ras maakt
natuurlijk maar een minuscuul deel uit
van de wereldgeschiedenis. Die begint in
het Museon zoals het hoort met de oerknal
en vervolgt logischerwijs met de
afdeling ‘Steen’. Daarvandaan is het maar
een klein stapje naar ‘Bot’, een afdeling
met imposante reconstructies van uitgestorven
(gewaande) diersoorten. Zelfs
een afgietsel van een kop van een Tyrannosaurus
Rex blijkt al afschrikwekkend
genoeg te zijn om een meisje te laten
opmerken “Ik ben echt bang voor dat
ding.”
Een dodo met jong
Zon van vroeger en nu
De meeste kinderen spoeden zich van
opdracht naar opdracht, maar twee jongens
krijgen geen genoeg van de schermen
over de gevolgen van klimaatverandering
en over DNA. Anderen brengen
veel tijd door bij de prachtig vormgegeven
opstelling over duurzame energie,
waar op een interactieve manier de
werking van een windturbine wordt uitgelegd.
Een stukje verderop wordt met
behulp van een zonnepaneel getoond
hoe licht (in dit geval van lampen met
variërende sterkte) in elektrische stroom
wordt omgezet. Natuurlijk is er ook aandacht
voor fossiele brandstoffen - ‘zon
van vroeger’ - in dit onderwijsmuseum,
maar “die raken hoe dan ook ooit op, en
wat dan? Bovendien komt bij gebruik van
die brandstoffen kooldioxide vrij.” Door
het spelen van het Energiespel worden
leerlingen met de dilemma’s geconfronteerd.
De tanden van de dieren op de afdeling Bot zijn behoorlijk scherp
Al even actueel is de afdeling gewijd
aan de zee, duidelijk herkenbaar aan de
vloer met een prachtig blauw golvenpatroon.
“De biodiversiteit (soortenrijkdom)
van de zee wordt over de hele wereld
bedreigd door visserij”, valt daar te lezen.
“Maar visserij hoeft geen bedreiging voor
de biodiversiteit te zijn.” Waarna wordt
uitgelegd wat onder ‘Duurzame visserij’
moet worden verstaan.
Als een vis op het droge
De persoonlijke favoriet van de hoofdredacteur
– die zich in deze laatste Branding
toch even wil manifesteren – is de
bak met slijkspringers. De slijkspringer
(Periophthalmus) is een vis die ook op
het droge adem kan halen. Hij leeft in
grote delen van de wereld in en om brak
8 branding oktober - december

Het Museon en de zon
Op dit moment worden op het
dak van het Museon t weehonderd
zonnepanelen geïnstalleerd
Ze gaan op jaarbasis 38.000 kWh
groene stroom opwekken, die
geheel in het museum zelf gebruikt
wordt. Het streven is dat alle panelen
eind november geïnstalleerd
zijn. Ze worden gefinancierd door
de gemeente Den Haag, Eneco, het
Museon en het Klimaatfonds Haaglanden
gezamenlijk. De opgewekte
energie zal via displays in het
museum aanschouwelijk worden
gemaakt. Het Museon, dat zich richt
op kennisoverdracht op het gebied
van natuur, milieu, klimaat, energie
en duurzaamheid, gaat speciale lesprogramma’s
over energie en duurzaamheid
ontwikkelen.
water. Zwemmen doet hij zelden. Buiten
het water beweegt hij zich op z’n vinnen
voort en dankzij een flexibele ruggengraat
kan hij sprongen maken van
een halve meter. Bij Richard Fortey, paleontoog
bij het Londense Natural History
Museum, roept de slijkspringer associaties
op met de eerste diersoort die, honderden
miljoenen jaren geleden, de zee
voor een bestaan op het land verruilde.
Een essentiële schakel in de ontstaansgeschiedenis
van de mens, kortom. In een
museum gewijd aan wetenschap blijkt
ook ruimte te zijn voor ontroering.
Aan Jouw Wereld, Mijn Wereld is een
uitvoerige website gewijd: www.museon.nl
> Tentoonstellingen > Jouw Wereld,
Mijn Wereld. Maar dat is natuurlijk geen
vervanging voor een fysiek bezoek aan
de tentoonstelling: Museon, Stadhouderslaan
37, Den Haag
Een slijkspringer
RistoFuturo: reizend
restaurant van de toekomst
Sinds de film ‘An Unconvenient
Truth’ van Al Gore begint steeds meer
het besef door te dringen dat we duurzamer
moeten gaan leven, willen we
onze kinderen een toekomst kunnen
bieden. Dit betekent onder meer dat
we onze voedselproductie en -consumptie
zullen moeten verduurzamen.
Maar hoe zorgen we ervoor dat
de consument duurzaam (en gezond)
voedsel kan en wil eten?
Vanaf april volgend jaar zal RistoFuturo©
de plek bij uitstek zijn om deze consument
te bereiken. RistoFuturo wil (vooral
jonge) consumenten bewust(er) maken
van voedsel en verleiden om voor duurzamer
voedsel te kiezen, met als sleutelwoorden
kwaliteit, smaak, gezond en
vooral: genieten.
Vooral om die mensen te bereiken die
uit zichzelf niet naar een ‘duurzaam’ restaurant
zouden gaan, komt RistoFuturo
naar de mensen toe. Het wordt een verplaatsbaar
paviljoen, dat in principe om
de paar maanden van standplaats verandert.
Volgens de initiatiefnemers - architecte
Terry van der Heide en emeritus
hoogleraar duurzaam bouwen Kees Duijvestein
- wordt het voor wijkbewoners,
schoolklassen en bedrijven een must en
een spannende belevenis om RistoFuturo
te bezoeken, vóór het weer vertrokken is.
Het ontwerp voor het mobiele restaurant van TVDH Architecten
De trendy en ‘duurzaam hippe’ uitstraling
zal veel mensen nieuwsgierig maken en
verleiden om zich ‘onder te laten dompelen
in een gevoel van eten’.
Muren van flessen
Het spreekt waarschijnlijk vanzelf
dat het paviljoen zo duurzaam mogelijk
wordt geconstrueerd. Het wordt opgebouwd
uit panelen van gebruikte petflessen
(zogeheten Polli-Brick), een goed
voorbeeld van hergebruik van afval dat
een stimulans kan zijn voor de Nederlandse
afvalverwerkingsindustrie. In overleg
met bureau BOOM zal een uiterst duurzaam
installatieconcept worden ontwikkeld
en toegepast.
De toekomstige bezoekers van Risto-
Futuro kunnen kiezen uit Streetfood
(snacks eten aan een bar), Slowfood (rustig
eten aan een tafel) en Specialfood
(experimenteren aan een werkbank). De
menu’s en snacks worden wijkgericht en
met behulp van lokale ondernemers ontwikkeld.
Daarnaast wil RistoFuturo activiteiten
gaan aanbieden zoals workshops
en lezingen. In overleg met het ministerie
van EL&I, het Voedingscentrum, NME en
de GGD wordt gewerkt aan lesprogramma’s
voor jongeren.
Als het aan RistoFuturo ligt, was het
verkleinen van uw ecologische voetafdruk
nog nooit zó smakelijk!
oktober - december branding 9

Met meer dan 200 aanmeldingen was het Atrium van het Magazijn goed gevuld
...vervolg Twintig jaar Haags Milieucentrum
In zijn visie blikt het HMC vooruit op
de samenleving zoals die er over twintig,
hooguit dertig jaar uit kan zien. Ieder
huishouden is dan voor een belangrijk
deel zijn eigen energiecentrale, met zonnepanelen
of warmtepompen en decentrale
energieopslag. Veel mensen zijn aandeelhouder
van een lokaal energiebedrijf,
dat duurzame energie produceert. Buurten
zijn met groen en fietspaden dooraderd.
Werken, schoolgaan, recreatie en
wonen zijn veel meer met elkaar verweven.
Mensen ruilen in hun buurt diensten,
lenen van alles van elkaar en verbouwen
voor een deel hun eigen voedsel.
Bewoners, maatschappelijke organisaties,
bedrijven en het stadsbestuur voelen zich
samen verantwoordelijk voor een prettige
buurt en leefomgeving. Zo ontstaat er
een buurtcultuur van goed nabuurschap,
met mensen die elkaar helpen en minder
afhankelijk zijn van verzorging door de
staat.
Onderstroom
Mensen zullen gezonder zijn dankzij
de schonere stadslucht en het feit dat ze
meer bewegen en beter eten.
Veel voedsel zal afkomstig zijn uit de
omgeving; boeren krijgen weer een eerlijke
prijs voor hun producten. Het verloren
gegane contact tussen stad en platteland
wordt hersteld. De natuur rond de stad zal
vitaal zijn en biologisch divers en biedt
stedelingen aantrekkelijke recreatiemogelijkheden.
Omdat het inzetten op kwaliteit
en duurzaamheid arbeidsintensief is,
levert het lokaal en regionaal sluiten van
kringlopen veel werk op.
Maar hoe komen we daar? Door het
ondersteunen van de hoopgevende initiatieven
die het HMC overal ziet ontstaan.
Er is een stevige onderstroom van actief
burgerschap en duurzame ondernemingszin
aan te wijzen. Steeds meer mensen
willen niet meer afhankelijk zijn van
de overheid en van een nauwelijks te controleren
wereldmarkt. Steeds meer ondernemers
zien in dat het zo niet verder kan
en dat met duurzaam ondernemen een
goede boterham te verdienen valt. Die
koplopers zal het HMC waar mogelijk
ondersteunen. Een duurzame toekomst
is gelegen in actief burgerschap in combinatie
met een overheid die ondersteunt
en grenzen stelt. Juist op lokaal niveau zal
duurzaamheid handen en voeten moeten
krijgen. Haagse burgers, maatschappelijke
organisaties, bedrijven en het stadsbestuur
zijn samen verantwoordelijk voor de
noodzakelijke duurzame transitie; waarbij
het stadsbestuur wel een speciale verantwoordelijkheid
draagt.
Het moet en het kan. Ondanks de
economische crisis zijn we met z’n allen
schatrijk, en we beschikken nu al over de
wetenschap en techniek om voor iedereen
op deze wereld in basisbehoeften te
voorzien zonder het milieu al te zeer te
schaden. Zolang we ons er maar bewust
van zijn dat duurzaamheid veel meer is
dan technologie. Dat het gaat om een
leefstijl waarbij ‘zijn’ belangrijker is dan
De workshop van Milieucentrum Amsterdam over hoe bewoners kunnen meedoen aan ontwerpateliers
10 branding oktober - december

‘hebben’. En dat het gaat om gedeelde
waarden en normen die het cement van
elke samenleving zijn.
G e l u k k i g z i e n o o k s te e ds m e e r
bestuurders en politici in dat we grenzen
moeten stellen en voor die brede duurzaamheid
moeten kiezen. Het Haagse
stadsbestuur heeft zich op klimaatgebied
hoge doelen gesteld. Het HMC moedigt
iedereen aan de politiek scherp te houden,
want zonder een sturende overheid
die een eerlijk speelveld voor burgers en
bedrijven schept komen we er niet. Elke
dag valt er een wereld te winnen.
De duurzame stad als wenkend
perspectief
Enkele voorbeelden van de positieve
ontwikkelingen waar het manifest ‘De
eeuw van de duurzaamheid’ van rept,
werden gepresenteerd op het jubileumsymposium
van het Haags Milieucentrum.
Op 27 september dachten zo’n tweehonderd
deelnemers mee over het verduurzamen
van de stad.
Die voorbeelden werden bijvoorbeeld
gegeven in de workshops van de vier
grootstedelijke milieucentra. Zo lichtte
het Milieucentrum Amsterdam toe hoe
bewoners in ontwerpateliers hun wensen
voor een leefbaardere omgeving konden
inbrengen. De Utrechtse collega’s wijdden
hun workshop aan ‘Lekker Utregs’,
hun manier om een korte lijn tussen boer
en consument te realiseren. En terwijl het
Milieucentrum Rotterdam zijn campagne
opZUINIG! toelichtte, was de workshop
van het Haags Milieucentrum gewijd aan
de (toekomstige) metamorfose van het
Erasmusveld tot duurzaamste wijk van
Nederland.
Van 3 naar 4 P’s
Inspirerende voorbeelden van het verduurzamen
van Nederland waren volop
te vinden in de lezing van ‘transitiekundige’
Jan Rotmans. Ondanks dat dagpresentator
Maurits Groen herhaaldelijk het
gebrek aan draagvlak voor ingrijpende
maatregelen benadrukte, was het vrijwel
onmogelijk om niet enthousiast te worden
van Rotmans’ betoog.
zou dat met klimaatproblemen niet lukken?
Maar hoe dan ook moeten daarvoor
de handen ineengeslagen worden. Overheden
zouden particulieren en bedrijven
die duurzame initiatieven ontplooien, niet
moeten lastigvallen met allerlei bureaucratische
barrières. De overheid, bedrijven
en burgers moeten allemaal hun steentje
bijdragen. Essentieel is ook een integrale
benadering, waarbij Kees Duijvestein aan
de 3 P’s van People, Planet en Profit niet
genoeg had. Hij breidde deze uit met de
vierde van ‘Project’, het concretiseren en
ruimtelijk vormgeving van duurzaamheid.
Overigens had Rotmans een andere invulling
van die vierde P in gedachten: Power,
wat ook de P van Participatie kan zijn.
Niet langer plannen maken vóór mensen,
maar mét mensen.
Een cadeau aan de stad
De zeer geslaagde dag werd besloten
met het aanbieden van het jubileumgeschenk
van het Haags Milieucentrum. Dit
geschenk aan de stad werd in ontvangst
genomen door duurzaamheidswethouder
Rabin Baldewsingh, die enkele waarderende
woorden aan het adres van het
HMC sprak. Over het cadeau kunt u elders
in deze Branding meer lezen, het volledige
verslag van de jubileumbijeenkomst
en het nieuwe Manifest zijn te vinden op
www.haagsmilieucentrum.nl.
In grote lijnen zaten de deelnemers aan de forumdiscussie op één lijn
- A D V E R T E N T I E -
118 x 96 mm
Ook lezinghouders Hans Opschoor en
Maarten Hajer benadrukten wat er allemaal
mogelijk is. Zo heeft Nederland ontwikkelingen
als verzuring en bodemvervuiling
prima weten te keren. Waarom
oktober - december branding 11

Heilige koe
De wetenschappers waren duidelijk.
“Vlees geeft het ego van mensen een oppepper.
Vlees maakt mensen egoïstischer. En
vlees maakt ook dat mensen hufteriger worden
als ze aan vlees denken en zich eenzamer
voelen.” Eind augustus kwamen de conclusies
van een onderzoek in het nieuws. Op
mijn verjaardag nota bene.
De pers dook erbovenop en zette het nog iets
sterker aan: ”Vleeseters zijn aso”. Er kwam veel los.
Zowel in de kranten als in de sociale media viel
men de wetenschappers aan, vaak zonder enig
argument. Tegelijkertijd stond een gedeelte van
vegetarisch Nederland te juichen. Een toponderzoek
was het, eindelijk de waarheid op tafel. Ook
hier meestal zonder onderbouwing.
Pètrix’
Smaakstof
kookideeën
Wat me verbaasde was de felheid. Het deed me meteen denken
aan de VPRO-affaire van eind maart. In het bedrijfsrestaurant
(waar ook de medewerkers van de Vara, de NTR en de Humanistische
omroep eten) was er zonder aankondiging van de ene op de
andere dag geen vlees of vis meer te krijgen. Besloten door de directie.
En die kreeg een berg kritiek over zich heen. Niet te mals. Woede,
gescheld, gevloek en er werd zelfs vergeleken met nazi-Duitsland.
In e-mails, op Twitter en in menig column liet de ene na de andere
vleeseter weten hoe belachelijk ze de maatregel wel niet vonden.
Hoe konden anderen nou beslissen dat zij geen vlees of vis
meer mochten eten. Wat niemand op dat moment wist was dat
het bedrijfsrestaurant slechts voor één week was overgeschakeld
op vegetarisch eten. De directie van de VPRO wilde kijken wat voor
reacties dat los zou maken en mensen na laten denken over hun
voedselpatroon.
Toen onlangs bleek dat professor Stapel de onderzoeksresultaten
over vlees en hufterigheid had verzonnen, ging de strijd in de sociale
media nog even stevig door. Het was anti-vlees propaganda en
bewust opgezet. “Vegetariërs zijn moraalapostels die iedereen hun
leefstijl willen opleggen.”
Wat is dat toch, die felheid? Is het vlees op het bord zo heilig?
Staat er tegenwoordig niet alleen een heilige koe, de auto, voor de
deur maar ligt er ook een op je bord?
Gelukkig krijg ik hele andere reacties. In de 15 jaar dat ‘s-Peer catering
bestaat heb ik veel vleeseters mijn biologisch vegetarisch eten
voor mogen zetten. Sterker nog, de meerderheid van mijn opdrachtgevers
is helemaal geen vegetariër en van de genodigden is dat percentage
nog kleiner. Hoewel de vooroordelen over de vegetarische
keuken soms nog hardnekkig zijn (“Ik had van die havermoutkoeken
uit de jaren ‘60 verwacht”) heb ik velen ervan kunnen overtuigen dat
de vegetarische keuken een zeer kleurrijke en smaakvolle keuken
is. Onlangs ging ik nog blozend bij een klant weg omdat ik bij het
afscheid zo ongeveer platgeknuffeld was.
Ik ben er allang van overtuigd en onlangs zei Jonnie Boer van
driesterrenrestaurant de Librije het ook: “Eigenlijk is de vegetarische
keuken de mooiste keuken.”
Recept:
De stamppottijd komt er aan: Andijviestamppot op zijn
Italiaans!
Ingrediënten:
- 500 gram andijvie
- 1,5 kilo aardappelen
- 2 tomaten
- 2 paprika`s (het mooiste is om een rode en een gele
te nemen)
- 1 teentje knoflook
- 2 eetlepels groene pesto (de pesto Tradizionale van
Terrasana is erg lekker)
- een scheut melk
- een scheutje olijfolie
- een klontje boter
- zout en peper
De bereiding:
- Kook de geschilde aardappelen in ca. 20 min. gaar
- Was de andijvie en snij deze fijn
- Snij de gewassen paprika’s in blokjes en bak deze samen
met de fijngehakte knoflook in olijfolie
- Snij de tomaten in stukjes
- Giet de aardappelen af, voeg de melk, de boter en de
pesto toe en stamp ze fijn
- Voeg de andijvie toe en roer goed door
- Voeg tenslotte de paprika en tomaat toe, roer door en
breng het op smaak met zout en peper.
Eet smakelijk!
Reacties naar info@speercatering.nl
www.speercatering.nl
twitter/speercatering
14 branding oktober - december

Korte berichten
Natuur is meer dan alleen Natura 2000
Ken de complete Stedelijke Ecologische Hoofdstructuur de bestemming ‘natuur’ toe,
en overig groen de bestemming ‘groen’. Daarvoor pleiten zes Haagse groene organisaties
en de vereniging Vrienden van Den Haag in een brief aan het gemeentebestuur.
Aanleiding is de voorgenomen nieuwe beleidslijn van de gemeente om alleen Natura
2000-gebieden nog als natuur te bestemmen, met alle bescherming van dien. In de vorige
Branding stond hierover een artikel op pagina 3.
Een vijfde molen voor de Windvogel
Co öperatieve windmolenvereni -
ging de Windvogel heeft er een vijfde
molen bij. Het is weliswaar een bestaande
molen, maar de vereniging wil groeien
en vergunningen voor de bouw van nieuwe
molens laten helaas heel lang op zich
wachten. De nieuwe molen staat in Zeewolde
bij een appelboomgaard en is dan
ook herdoopt in Appelvogel. Het gaat om
een NEG Micon 900/52 uit 2006 met een
vermogen van 900 kW en een ashoogte
van 40 meter. De molen, met drie rotorbladen,
produceert jaarlijks ongeveer
1.200.000 kWh.
Hiermee is de Windvogel klaar om
ook bij een groeiend aantal leden zelfopgewekte
energie aan hen te leveren. De
energiebelasting die dankzij de zelflevering
wordt uitgespaard, zal de Windvogel
in de productie van nog meer duurzame
energie steken. Om het voordeel van
eigen stroom ook voelbaar te maken voor
leden, vergoedt de Windvogel in het eerste
jaar € 50. Zie voor meer informatie en
om u aan te melden als lid www.windvogel.nl.
Ecot!p
De G root H er to ginnelaan
wordt groener
In oktober zullen Burgemeester en
Wethouders zich uitspreken over de plannen
van het Burgerinitiatief Groot Hertoginnelaan.
We publiceerden hierover al
eerder in Branding. De opzet is om (een
deel van) de laan wat van haar oude allure
terug te geven, onder meer door de groene
middenberm in ere te herstellen.
Recent overleg tussen de initiatiefnemers
en de Dienst Stedelijke Ontwikkeling
leidde tot een plan met een groenstrook
van ca. drie meter breed. De bomen zullen
van de stoepen verdwijnen, evenals
de fietsnietjes. Die krijgen een plekje tussen
de geparkeerde auto’s.
Een plan voor een rotonde op de kruising
2e Sweelinckstraat/Valeriusstraat liep
stuk op een gebrek aan ruimte. In december
a.s. gaat het plan in de inspraak.
Mag ‘t licht uit?
In veel kantoren, winkels en andere
bedrijfspanden brandt licht op momenten
dat daar niemand is. Uit onderzoek is
gebleken dat 85 procent van de Nederlanders
zich daaraan ergert. U ook? Doe dan
mee aan de actie Lichtuit (www.lichtuit.
org) van het Haags Milieucentrum en Jongeren
Milieu Actief. Meld onnodig verlichte
panden via Amber.vanderLans@haagsmilieucentrum.nl
of 302 99 52 (vraag naar
Amber). Een foto van het pand wordt op
prijs gesteld!
De Provincie en uw leefomgeving
De provincie Zuid-Holland is de website
Mijn Leefomgeving gestart. Tik de
naam van uw gemeente in op http://mijnleefomgeving.zuid-holland.nl
en op een
kaart verschijnen bolletjes die aangeven
waar de Provincie actief is in de categorieën
Landschap/Ruimte, Onderweg en
Bedrijvigheid. Categorieën kunnen worden
uitgeschakeld of verder gespecificeerd
in bijvoorbeeld molens, landhuizen,
zwemwaterlocaties, fietspaden en
bedrijventerreinen. Naast de kaart verschijnen
nieuwsberichten over dit gebied.
Provincie: niet bouwen voor leegstand
De provincie Zuid-Holland gaat plannen voor nieuwe, grotere kantoorlocaties alleen
nog goedkeuren als de kantoren zich in de stedelijke centra bevinden en in de buurt van
goed openbaar vervoer. Dat valt te lezen in de nieuwe Provinciale Structuurvisie (PSV).
Uitgangspunt is dat eerst de beschikbare, leegstaande kantoorruimte moet worden
benut voordat er van nieuwbouw sprake kan zijn. Op de tekentafels liggen plannen voor
vier keer zoveel vierkante meters als waar de komende tien jaar behoefte aan is.
Subsidie voor zonnepanelen
Nog tot 3 november a.s. kunnen
burgers, bedrijven en instellingen
subsidie bij de gemeente aanvragen
voor het plaatsen van zonnepanelen
op daken in Den Haag. Het minimum
te plaatsen vermogen in het kader
van deze regeling is 600 Wattpiek per
aanvraag. Zie voor meer informatie
www.denhaag.nl.
Ypenburg krijgt intelligent elektriciteitsnet
In Ypenburg ontwikkelt Ceres projecten een bouwproject met 288 woningen en
4.500 m² aan bedrijfsruimte. Het moet in 2013 gereed zijn. Bijzonder is dat het gebied,
Couperus genaamd, zal worden aangesloten op een smart grid. Dat is een electriciteitsnet
dat probeert in te spelen op activiteiten van de aangesloten elektriciteitsleveranciers
en -gebruikers. Couperus Smart Grid is uniek in Nederland vanwege de omvang en
het grote aantal warmtepompen. In totaal worden er 288 woningen aangesloten op het
energienet, dat gebruikmaakt van warmte/koudeopslag in de bodem.
Daarbij zullen er nieuwe producten worden ontwikkeld en functioneert Couperus
Smart Grid als ‘proeftuin’ voor slimme energienetten in combinatie met decentrale duurzame
energiebronnen.
oktober - december branding 15

Column
door: Julius Pasgeld
‘Dit is een tijdschrift’
De beroemde schrijver Gabriel Garcia Márquez schreef
in ‘Honderd jaar eenzaamheid’ over een volk, dat langzaam
maar zeker de namen van de dingen om hen heen vergat. En
dat, zo zult u begrijpen, leidde tot onbegrip, misverstand, en
wanhoop. De paar ouderen, die zich nog net wel herinnerden
hoe alles heette, begonnen als de wiedeweerga allerlei
namen van voorwerpen op borden te schrijven en die borden
op te hangen bij de betreffende voorwerpen. Zodat
iedereen weer wist hoe alles heette. Zo stond er een koe
in de wei met om zijn nek een groot bord waarop geschreven
stond ‘Dit is een koe’. Als iemand een pannenkoek had
gebakken lag daar een papiertje bij met het woord ‘Pannenkoek’.
Enzovoort. Het was een beetje lastig maar het ging
wel.
Na verloop van tijd was men echter niet alleen de namen van
de voorwerpen vergeten maar ook de functies van die dingen.
De paar ouderen die zich dat alles nog wel voor de geest konden
halen, haastten zich om dat onder de namen op de borden te vermelden.
Zodat er bijvoorbeeld niet alleen maar ‘Dit is een koe’
op het bord stond, maar ‘Dit is een Koe, een koe dient om melk
te geven. Die melk komt tevoorschijn als je stevig knijpt en trekt
aan dat geval dat onder haar buik hangt. Koeien gaan dood. Dat
gebeurt eerder als je ze geen gras laat eten’. En in het gras stond
dan natuurlijk een bordje met: ‘Dit is gras. Het is bedoeld voor de
koeien om op te eten. Maar vóór het zover is kan je er natuurlijk
ook heerlijk met je blote voeten in lopen’. Want dat laatste was
men ook al vergeten.
Op het papiertje met ‘Pannenkoeken’ schreven ze: ‘Pannenkoeken
kan je eten. Dat lukt het best als ze nog warm zijn en je
er stroop op hebt gedaan. Die stroop, een dikkige, bruine, zoete
vloeistof, kun je het best op je pannenkoek aanbrengen door met
een lepel vol stroop op je stoel te gaan staan en de stroop dan van
bovenaf langzaam op je pannenkoek te laten zakken.’
Het staat er geloof ik niet allemaal zo letterlijk, maar als ik er
wat bij heb verzonnen zal Márquez mij dat niet kwalijk nemen
omdat hij ook wel begrijpt dat ik dat doe om mijn punt duidelijk
te maken.
Want wat is het geval. Het Haagse gemeentebestuur is ook de
namen van de dingen om hen heen een beetje vergeten. Zo konden
ze ineens niet meer op de naam van het Haags Milieucentrum
(HMC) komen. Hofstad Milieucentrale? Residentie Klimaatcentrum?
En wisten ze ook niet meer hoe het tijdschrift van het HMC
heette. Landing? Deining? Kabbeling? Golfslag?
Gelukkig waren er nog wat oude, wijze mensen die er bordjes
bij hingen met de juiste naam erop. Maar na verloop van tijd vergat
het gemeentebestuur natuurlijk waarom dat Milieucentrum
en dat tijdschrift er ook alweer waren. Zodat de ouden en wijzen
die dat nog wel wisten daar op de bordjes aan toevoegden: ‘Dit
is het Haags Milieucentrum. Het dient om alle Haagse verenigingen
en clubs die zich bezig houden met gezondheid, met groen,
met een leefbare omgeving en met het handhaven van vriendelijke
omgangsvormen bij elkaar te brengen om alle gebeurtenissen
daaromtrent zo ordelijk mogelijk te regelen.’
En op het bordje met ‘Branding’ schreven ze: ‘Branding is een
tijdschrift dat alle initiatieven, meningen en denkbeelden op
het gebied van groen, gezondheid, leefbaarheid en vriendelijke
omgangsvormen in Den Haag zo goed mogelijk onder de aandacht
van de Haagse bevolking brengt’.
En wat gebeurde er toen? Wat gebeurde er nadat men die tekst
op de bordjes had aangebracht?
Ach, u raadt het al.
Het Haagse gemeentebestuur vergat wat ‘groen’ was. Wat
‘gezondheid’ was. Wat ‘leefbaarheid’ was. En wat ‘vriendelijke
omgangsvormen’ waren. Want ze waren daar in het IJspaleis eenvoudigweg
vergeten om aan al die dingen bordjes te hangen.
Anders hadden alle Hagenaars nog net op tijd kunnen weten wat
de kwaliteit van het leven nou werkelijk was.
En zo kwam het dat het Haagse gemeentebestuur ‘Branding’
de das omdeed, een eind maakte aan de maandelijkse Milieucafe’s,
en… over drie jaar het hele Haags Milieucentrum ongegeneerd
bij het groot vuil zal zetten.
16 branding oktober - december

zaterdag 12 november
Cursus: De Eetbare Bostuin als
inspiratie voor (stads)tuinen
tijd: 10.00-16.30 uur
kosten € 55,- (minder draagkrachtigen
€ 45,-)
informatie: www.eetbaar-park.nl
organisatie: Permacultuur
Centrum Den Haag
dinsdag 15 november
Het Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Het Nutshuis,
Riviervismarkt 5
informatie: 070 3050286
organisatie: Haags Milieucentrum
zaterdag 19 november
Wandelexcursie Zuiderpark
tijd: 10.00 uur
waar: Loevesteijnlaan, ingang
Zuiderpark Marie Heinenweg
informatie en aanmelden:
06-51077222 of hans@toetenel.net
organisatie: KNNV
zaterdag 19 november
Groenochtend: workshop
festoen
tijd: 10.00-11.30 uur
waar: Stadskwekerij,
Kwekerijweg 8a, Den Haag
informatie: 070-3233506
organisatie: KMTP/ Groei & Bloei
Introductie (+ workshop) vers
houtbewerking, een vergeten
ambacht?
tijd: 10.00 uur
waar: Paviljoen op Eetbaar Park
(NME Zuiderpark)
Kosten: introductie € 10,-,
introductie+workshop € 45,-
informatie: www.eetbaar-park.nl
organisatie: Permacultuur
Centrum Den Haag
De douane vertelt over dierlijke
smokkelwaar (voor KFA-leden)
tijd: 13.00-14.30 uur
informatie: kfa@haagsedierenbescherming.nl,
06-53 37 75 25
organisatie: Kids for Animals
maandag 21 november
Lezing vijftig jaar vogelinventarisatie
in Meijendel
tijd: 20.00-22.00 uur
waar: ‘Het Benoordenhuis’,
Bisschopstraat 5
informatie en opgave: 070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
Zaterdag 17 december
Een kijkje in Het Knaaghof (voor
KFA-leden)
tijd: 11.00-12.30 uur
waar: Het Knaaghof, Huis te
Landelaan 2, Rijswijk
informatie: kfa@haagsedierenbescherming.nl,
06-53 37 75 25
organisatie: Kids for Animals
dinsdag 20 december
Het - allerlaatste - Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Het Nutshuis,
Riviervismarkt 5
informatie: 070 3050286
organisatie: Haags Milieucentrum
Dit is de laatste gedrukte agenda
die het Haags Milieucentrum uitgeeft.
Een digitale versie vindt u
op www.haagsmilieucentrum.nl.
Vegetarische Slager populairste
ondernemer
De Vegetarische Slager is bij de klanten
van de Triodos Bank de populairste
duurzame ondernemer van Nederland.
Vandaar dat oprichter Jaap Korteweg de
Hart-Hoofdprijs door de bank kreeg uitgereikt.
De cheque van 10.000 euro kan
hij goed gebruiken,want de Vegetarische
Slager groeit als kool. Een jaar na de start
van de eerste ‘slagerij’ aan het Spui 167A is
het aantal verkooppunten gestegen naar
veertig stuks.
In oktober gaat een nieuwe productiefaciliteit
van start om aan de vraag te kunnen
voldoen.
Cultuursporen in het duin
Dat Meijendel-Berkheide een heel bijzonder
gebied is, zal iedereen weten die
daar wel eens geweest is. Een recent verschenen
rapport verklaart hoe dat komt.
Het huidige landschap is het resultaat van
een combinatie van natuurlijke processen
en diverse vormen van menselijk handelen,
zoals jacht, landbouw en waterwinning.
Het rapport Cultuursporen in het duin
beschrijft de cultuurhistorische waarden
en functies in de verschillende landschapszones
van dit duingebied. Het is
mogelijk om per fiets in de cultuursporen
te treden omdat er een route langs
de diverse historische relicten is aangelegd.
Zie www.cultureelerfgoed.nl onder
‘Actueel’.
Repair Café zoekt vrijwilligers
Het succesvolle Repair Café komt
naar Den Haag: op 11 oktober kan iedereen
zijn of haar kapotte spullen kosteloos
laten repareren – indien mogelijk.
In Amsterdam, Culemborg, Groningen,
Apeldoorn en diverse andere gemeenten
vervullen de Repair Café’s een belangrijke
functie. Het Haags Milieucentrum en
de Stichting Repair Café willen het Repair
Café ook in Den Haag tot een blijvend
succes maken, en zoeken daarom de volgende
vrijwilligers:
1. mensen die handig zijn met
kleding/textiel,
elektrische
apparaten,
m e u b e l s /
houten
voorwerpen, fietsen en zo meer
2. mensen met organisatie- en/of financieel
talent
3. gastvrouwen/-heren
Zie voor meer informatie
www.haagsmilieucentrum.nl
oktober - december branding 19

Bye bye Branding
Als u dit leest, kijkt u naar de aller-,
állerlaatste pagina van Branding. Het
Haags Milieucentrum (HMC) is een aanzienlijk
deel van zijn subsidie kwijtgeraakt
en dat betekent helaas dat er bezuinigd
moet worden. Hiermee komt er een
eind aan twintig jaar papieren uitgaven
van het HMC. We blikken in sneltreinvaart
terug op de output van de afgelopen
twee decennia en, alvorens afscheid
van u te nemen, reiken we u wat (deel)
alternatieven voor Branding aan.
Het begon allemaal met een kalender
waarop de aangesloten organisaties hun
activiteiten aankondigen, twintig jaar
geleden. Maar al heel snel werd dit de
Milieuagenda, een blaadje op A5-formaat
dat tweemaandelijks gratis verspreid
werd via onder andere bibliotheken. Het
was langs die weg dat de huidige hoofdr
e d a c t e u r vo o r h e t e e r s t m e t h e t
Milieucentrum in aanraking kwam. Aanvankelijk
was het niet veel meer dan de
activiteitenagenda vooafgegaan door een
inleiding van de toenmalige coördinator
Dirk Jan Sloot, die altijd heel ontevreden
was over zijn eigen schrijfsels (overigens
volkomen ten onrechte). Dirk Jan deed
ook de lay-out, wat inhield dat tussen het
machineschrift wat lijntekeningetjes
van onbestemde
herkomst werden
geplakt.
Eco-elan
Met ingang van het
nummer van maartapril
1993 - oplage
zeshonderd exemplaren
- vond de redactie,
blijkens het voorwoord,
“de tijd aangebroken
voor een
volwassener aan -
zien.” D e lay - o u t
werd strakker en er
k wam een uitge -
breide rubriek ‘Mededelingen’
bij. Aan het eind van dat jaar
was de oplage van wat inmiddels de
Haags Milieu Agenda was gaan heten
maar liefst verdubbeld. Een tevreden
hoofdredacteur Sloot kondigde verdere
veranderingen en nieuwe rubrieken aan.
Hoe nu verder?
Het reilen en zeilen van het Haags Milieucentrum kunt u natuurlijk blijven
volgen op onze website, www.haagsmilieucentrum.nl. Daarnaast kunnen we
een abonnement op onze elektronische nieuwsbrief MilieuMail van harte aanbevelen.
Deze schenkt niet alleen aandacht aan HMC-activiteiten, maar aan
van alles en nog wat dat met natuur en milieu in en om Den Haag te maken
heeft. U kunt zich gratis abonneren via bovengenoemde website of door een
mailtje te sturen naar info@haagsmilieucentrum.nl.
Uiteraard zijn we ook actief in de wondere wereld van de sociale media.
Omdat het verzenden van al die berichten gigantische hoeveelheden energie
kost, melden we alleen maar iets als er echt iets te vertellen is. In die gevallen
doen we dat op facebook.com/haagsmilieucentrum.
Leest u Branding vooral voor de natuuronderwerpen en bent u geen lid
van de KNNV of het IVN, dan doet u zichzelf tekort. Deze twee verenigingen
geven samen het kwartaalblad De Ratelaar uit, dat altijd de moeite van het
lezen waard is. Leest u vooral de onderwerpen over dieren, ruilt u dan Branding
in voor het kwartaalblad Dierekt door lid te worden van de Haagse Dierenbescherming.
Gaat uw interesse vooral uit naar vogels, dan zal het kwartaalblad
De Wulp van de Haagse Vogelbescherming u zeker interesseren. En
leden van de AVN, de Haagse vereniging voor natuurbescherming, ontvangen
voor hun bescheiden contributie ieder kwartaal het fraaie blad Haagwinde.
Dan is er nog het kwartaalblad De Windvaan van de coöperatieve vereniging
De Windvogel: interessante lectuur voor wie in (wind)energie geïnteresseerd
is. En fietsers kennen natuurlijk de Fietsersbond, waarvan de afdeling
Haagse regio eenmaal per jaar het blad De Fietsbel uitgeeft. Zie voor adressen
van al deze organisaties het colofon op pagina 2 en voor de AVN www.avn.nl.
Het elan dat de milieubeweging toen had
blijkt duidelijk uit de berichtgeving over
het Ecoteamprogramma. Wie kent het
nog?
Het januari-februarinummer van 1994
was het eerste nummer dat werd opgemaakt
door Peter Blair, een markante
Engelsman die na omzwervingen door
heel Europa in Den Haag
was terechtgeko -
men en vrijwilliger
bij het HMC werd.
L a t e r z o u h i j e r,
dankzij minister Melker
t, een betaalde
aanstelling krijgen.
De redactionele bijdragen
werden groter,
het aantal Ecoteams
groeide en de Cursus
Natuur- en Milieu-actief!
die het HMC aanbood
was een succes.
Wirwar
Het ‘gratis’-tijdperk liep ten
einde. In 1996 was de Haagse
Milieu Agenda een 16 pagina’s dik tijdschrift
op A4-formaat waarvoor betaald
moest worden: fl. 19,75 per jaar, voor Ooievaarspashouders
de helft. Overigens
ontstond er een welhaast ondoorgrondelijke
wirwar van abonnementsvormen. Er
stonden veel foto’s in het blad, onder
meer gemaakt door het tegenwoordige
raadslid Joris Wijsmuller.
De jaren erna veranderde er maar heel
weinig, afgezien van de naam (Natuur &
Milieu Agenda), de hoofdredacteur (Guus
van Baar) en een nieuwe fotografe (Sandra
Kamphuis).
Het was Van Baar die de nieuwe naam
Branding bedacht, waaronder het blad
vanaf april 2001 verscheen.
Na de pensionering van Peter Blair – die
tot 2006 naast de vormgeving ook de
abonnementenadministratie deed – oordeelde
HMC-directeur Frans van der
Steen dat het goedkoper was om het blad
gratis te maken dan om een nieuwe administrateur
te zoeken. Sandra Kamphuis
nam tot in 2010 de lay-out van Peter over.
De huidige hoofdredacteur kwam in 2003
in dienst.
De eerste Branding met een kleurenomslag
dateert van januari 2005 en in 2011
verschijnt Branding voor het eerst in fullcolour.
En voor het laatst.
Een nummer om te bewaren, dus!
20 branding oktober - december