GOVEDO I KAJ NAS
CRVENO NORVE[KO GOVEDO I KAJ NAS
CRVENO NORVE[KO GOVEDO I KAJ NAS
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
april 2010 broj 54 www.ffrm.org.mk cena: 50 den.<br />
CRVENO<br />
NORVE[KO<br />
<strong>GOVEDO</strong><br />
ZETOR<br />
FLEKSIBILNOST, KVALITET I MO]<br />
I <strong>KAJ</strong> <strong>NAS</strong><br />
GRA[OKOT -<br />
EKOLO[KI<br />
ZDRAVA HRANA<br />
BOSTANOT<br />
OD LEJKA -<br />
NAJRODEN<br />
ROZATA-KRALICA<br />
NA CVE]ETO<br />
PREKALEMUVAWE<br />
NA JABOLKA
UREDNI^KI ZBOR<br />
Prolet<br />
Edno od najubavite godi{ ni vremiwa e proletta.<br />
Sè e rascvetano, zeleno i razdvi` eno.<br />
April i maj se edni od najubavite meseci za<br />
pro{ etka i po makedonskite nivi kade { to sè e<br />
razzeleneto.<br />
No, vakvata atmosfera ne ja ~ uvstvuvaat i<br />
na{ ite farmeri. Za niv i ponatamu golem problem<br />
pretstavuvaat neisplatenite rati od prodadeni<br />
zemjodelski proizvodi od prethodnata<br />
godina. Mesec mart e posleden mesec koga vo<br />
UJP trebaa da gi dostavat svoite prihodi, a ne<br />
se re{ eni nitu problemite so sproveduvaweto<br />
na pau{ alnoto odano~ uvawe.<br />
Na po~ etokot na mesec mart, farmerite ostanaa<br />
v~ udonevideni od odlukata na resornoto<br />
Ministerstvo za Programata za ruralen razvoj<br />
za 2010 godina, a taa podrazbira isklu~ uvawe<br />
na merkite za podignuvawe oran` erii i modernizacija<br />
na sto~ arskite farmi. U{ te pove} e<br />
gi demotivira izjavata na zamenik ministerot<br />
Perica Ivanovski deka ovie merki se vo IPARD<br />
programata i na{ ite zemjodelci treba da se naviknuvaat<br />
da apliciraat za nea, bez da se navede<br />
obrazlo` enie kako } e se re{ at problemite so<br />
administrativnite pra{ awa. Od druga strana<br />
pak, vetuvawata na vlasta i opozicijata deka im<br />
pomagaat na farmerite u{ te pove} e gi iritira.<br />
Sega se postavuva pra{ aweto { to treba da<br />
se napravi vo edna vakva okolnost. Postoi edna<br />
stara makedonska misla „Slo` ni bra} a planina<br />
pomestuvaat“. Zaedni~ ka komunikacija, stavovi,<br />
obedinuvawe e re{ enie na problemite i napredok<br />
na zemjodelstvoto. Samo na vakov na~ in mo` e<br />
da se vr{ i pritisok vrz nadle` nite institucii.<br />
No, od druga strana, i tie treba da razmislat,<br />
da izlezat od svoite kancelarii, da prestanat<br />
so vodewe politika i da pro{ etaat po ruralnite<br />
sredini za da gi vidat realnite problemi<br />
na farmerite. Samo preku<br />
sorabotka me| u site zasegnati<br />
strani mo` e da se postigne<br />
razvoj.<br />
Ako toa ne se napravi, sè<br />
u{ te } e stoime vo mesto i proletta<br />
} e izgleda ubava samo za<br />
posetitelite, a za farmerite<br />
} e bide vreme na problemi.<br />
Gradinarstvo<br />
MAGDONOSOT E<br />
ISPLATLIVA KULTURA<br />
P~ elarstvo<br />
KU] A ZA P^ELI<br />
Stavovi<br />
FFRM BARA IZMENI<br />
VO NA^INOT NA<br />
SPROVEDUVAWE<br />
NA PAU[ ALNOTO<br />
ODANO^UVAWE<br />
Poledelstvo<br />
@ITNITE KULTURI<br />
NAJPOGODENI OD<br />
POPLAVITE<br />
Za{ tita<br />
KORISNI INSEKTI -<br />
PREDATORI<br />
SODR@INA<br />
6<br />
13<br />
22<br />
28<br />
32<br />
So po~ it,<br />
Biljana Petrovska<br />
- Mitrevska<br />
Spisanieto e finansiski poddr` ano od [ vedskata<br />
agencija za me| unaroden razvoj. Ovaa pomo{ se sostoi<br />
i od direktno prenesuvawe na iskustvata i znaewata<br />
od farmerite vo [ vedska na farmerite vo Makedonija<br />
preku proektot Poddr{ ka na zemjodelskite<br />
zdru` enija vo Republika Makedonija - SFARM.<br />
Spisanieto „Moja zemja” izle<br />
guva mese~ no i e vo sopst<br />
venost na Federacijata<br />
na farmeri vo Repub lika<br />
Ma kedonija. Prviot broj<br />
iz le ze kako orga ni zaciski<br />
bil ten na FFRM vo april<br />
2003 godina, a od dekemvri<br />
2006 se dis t ri bu ira kako<br />
me se~ no spe cijalizirano<br />
spi sa nie za zem jodelstvo i<br />
ru ra len raz voj.<br />
Moja zemja<br />
April 2010<br />
Izdava~ :<br />
FFRM Medija<br />
Ul. Gigo Mihajlovski<br />
Br. 3, 1000 Skopje<br />
Tel/Faks: 02 3099042<br />
e-mail: mojazemja@gmail.com<br />
Broj na ` iro smetka:<br />
250-0050000485-38 Invest banka<br />
380-1-645333 001-46 Prokredit<br />
banka<br />
Izvr{ en direktor i glaven i<br />
odgovoren urednik<br />
Trajan Dimkovski<br />
trajan.dimkovski@ffrm.org.mk<br />
Urednik<br />
Biljana Petrovska Mitrevska<br />
biljana.petrovska@ffrm.org.mk<br />
Zamenik urednik<br />
Makedonka Baldazarska<br />
domenmk@gmail.com<br />
Marketing i distribucija<br />
Blagoj~ e Najdovski 070/937132<br />
blagojche.najdovski<br />
@media.ffrm.org.mk<br />
Foto vest - naslovna<br />
Blagoj~ e Najdovski<br />
Lektor<br />
Verica Nedelkoska<br />
Edita Ja{ ari<br />
Novinari<br />
Antoanela Dimitrievska, Monika<br />
Risteska<br />
Stru~ ni sorabotnici<br />
prof. d-r Boris Anakiev, prof. d-r<br />
Dragi Tanevski, prof. d-r Marijan<br />
Kiprijanovski, prof. d-r Zlatko Arsov,<br />
Stojan Gligorov, Atanas Dimitrov, B.<br />
Pu{ kar, Biljana Mihailovska<br />
Sorabotnici<br />
Marija \ o{ eva-Kova~ evi} , Martin<br />
Traj~ ev, Nakil Elezi, Marija<br />
Kotevska, Vesna Delovska, Gorica<br />
Bogeska<br />
Dizajn: Brigada dizajn - Skopje<br />
Pe~ ati: Propoint Skopje<br />
Po~ ituvani ~ itateli, site sugestii, zabele{ ki, pra{ awa i kritiki, Ve molime, da gi ispra} ate na mail adresite navedeni vo impresumot.<br />
So toa } e vlijaete na kvalitetot na sodr` inata i } e dobiete informacii za Va{ e podobro i pokvalitetno zemjodelsko proizvodstvo ili<br />
razvoj na sredinata. Zatoa, redakcijata Ve ohrabruva da ni pi{ uvate.
KOMENTAR<br />
Mo} ni i<br />
obedineti<br />
` eni-farmeri<br />
Pi{ uva: Gorica Bogeska, farmer i ~ len UO na FFRM<br />
Marginaliziraweto<br />
na ` enite ne treba<br />
da se sfati kako<br />
demotivacija, tuku<br />
toa treba da bide<br />
motivacija za site<br />
nas da zapo~ neme<br />
da se zdru` uvame so<br />
cel i nie da staneme<br />
aktivni vo procesot<br />
na donesuvawe<br />
odluki koi se va` ni<br />
za razvojot na<br />
na{ eto zemjodelstvo<br />
Vo ramkite na zemjodelskoto<br />
proizvodstvo ` enata e s#<br />
pove} e involvirana. Toa e<br />
edna od pozitivnite strani,<br />
no ona { to treba da se potencira<br />
kako problem e toa { to ` enatazemjodelec<br />
e mnogu malku vklu~ ena<br />
vo zemjodelskoto zdru` uvawe. Ovoj<br />
problem od edna strana mo` e da<br />
se tolkuva kako pomala zainte resi<br />
ranost od strana na ` enite koi<br />
po ve} e se aktivirani vo semejnite<br />
ra boti i vo izvr{ uvaweto na aktiv<br />
nostite na farmite. Ova, na<br />
eden na~ in, doveduva do marginalizi<br />
rawe na aktivnoto u~ estvo na<br />
` e nata vo zemjodelskata politika.<br />
Marginaliziraweto ne treba<br />
da se sfati kako demotivacija, tuku<br />
toa treba da bide motivacija za<br />
site nas da zapo~ neme da se zdru-<br />
` u vame so cel i nie da staneme aktiv<br />
ni vo procesot na donesuvawe<br />
od luki koi se va` ni za razvojot na<br />
na { eto zemjodelstvo.<br />
Ne treba da se zaboravi faktot<br />
deka ` enata-farmer s# pove} e e nosi<br />
tel na zemjodelskoto proizvodstvo.<br />
Spored edno istra` uvawe<br />
na praveno za sekojdnevnite ` enski<br />
raboti (gotvewe, ~ istewe,<br />
~ u vawe deca), ` enite pominuvaat<br />
pet pati pove} e vreme od ma` ite,<br />
do deka vo selata toj odnos e do devet<br />
i pol pati pogolem. Spored podatocite<br />
na Obedinetite nacii,<br />
` enite izvr{ uvaat dve tretini<br />
od svetskata rabota, zarabotuvaat<br />
1/10 od svetskiot prihod, a poseduvaat<br />
1% od svetskiot imot.<br />
Ovie podatoci treba da bidat<br />
predizvik za nas, ` enite-far meri.<br />
Za da ja podobrime svojata polo`<br />
ba, a voedno da staneme del od<br />
od lu~ uva~ koto telo za razvoj na<br />
ze m jodelstvoto, mora da izgradime<br />
in frastruktura i aktivno da se<br />
vklu~ ime vo nea. Mre` ata na ` e -<br />
ni-far meri koja e rabotno telo<br />
pri FFRM zapo~ na so rabota na<br />
ova pole so cel da gi obedini site<br />
` eni-farmeri vo Republika<br />
Ma kedonija i da gi involvira vo<br />
zem jodelskoto zdru` uvawe. Celi<br />
na ~ ie{ to ostvaruvawe raboti<br />
Mre ` ata na ` eni-farmeri se:<br />
eko nomsko jaknewe, podigawe na<br />
svesta kaj ` enata-farmer za pogo<br />
lema vklu~ enost vo lokalnite<br />
zdru ` enija, regionalno { irewe i<br />
promovirawe na Mre` ata na ` enifarmeri,<br />
integrirawe na rodovite<br />
pra{ awa vo sektorot zemjodelstvo<br />
i pottik i poddr{ ka na ` enitepretpriema~<br />
i.<br />
So rabotata vo Mre` ata, ` e nata-farmer<br />
treba da se izbo ri za<br />
zaslu` eniot status vo op{ testvo<br />
to kako stolb-nositel na moderno<br />
to zemjodelsko stopanstvo.<br />
Zatoa, vo nekolku moi izlagawa<br />
sum po tencirala i u{ te edna{ } e<br />
nagla sam: nie, ` enite, mora da se<br />
in vol virame vo Mre` ata i na takov<br />
na~ in, zdru` eni, } e izgradime<br />
mo} ni i obedineti ` eni-farmeri.<br />
4 | MOJA ZEMJA
AKTUELNOSTI<br />
FFRM bara izmeni vo Programata za ruralen razvoj za 2010 g.<br />
Federacijata na farmerite vo RM bara dopolnuvawe na merkite<br />
od Programata za ruralen razvoj za 2010 godina so merkite za podignuvawe<br />
oran`erii i modernizacija na sto~arskite farmi,<br />
kako i izmenuvawe na Zakonot za personalen danok na dohod vo<br />
zemjodelstvoto. „So ogled na toa deka Nacionalnata programa<br />
ima poednostavni kriteriumi za aplicirawe sporedeno so IP-<br />
ARD programata, FFRM bara da se vratat merkite za podignuvawe<br />
oran`erii (plastenici i staklenici) i za modernizirawe na<br />
sto~arskite farmi kade {to, za razlika od lani, za ovaa godina<br />
se isklu~eni investiciite za odgleduvawe na mle~nite kravi,<br />
ovcite, kozite, sviwite i brojlerskoto proizvodstvo. Ako se zeme<br />
predvid deka mnogu malku farmeri }e apliciraat vo programata<br />
IPARD kade {to se predvideni investicii vo primarnoto proizvodstvo<br />
na mleko, meso i oran`eriskoto proizvodstvo, zna~i deka<br />
ovie potsektori }e bidat izzemeni od investicii za ovaa godina”,<br />
izjavi \oko Danailov na sredbata so mediumite.<br />
B. P. M.<br />
Na barawe na FFRM, vo noviot Zakon za zemjodelstvo i ruralen razvoj<br />
Mlekoto vleze kako merka za pottiknuvawe na potro{uva~kata<br />
Mlekoto, zaedno so ovo{jeto i zelen~ukot, da bide merka za pottiknuvawe<br />
na potro{uva~kata. Ova e predlogot na FFRM koj vleze vo noviot Zakon za zemjodelstvo<br />
i ruralen razvoj. Isto taka, i vo delot za regulirawe na grupi na<br />
proizvodi i organizacii na proizvodi, kade {to vo finalnata verzijata na<br />
Zakonot bea staveni samo ovo{jeto i zelen~ukot, na predlog na FFRM be{e<br />
prifateno da se opfatat site proizvodi so {to bi se dalo mo`nost za pogolem<br />
razvoj na vakviot na~in na organizirawe za site granki vo zemjodelstvoto.<br />
Sepak nekoi od predlozite na FFRM ne bea prifateni kako {to se: predlogot<br />
da se skrati periodot na isplata na zemjodelski proizvodi {to se prepi{uva<br />
samo vo isklu~itelni slu~ai od 180 dena da bide 90, interventen otkup osven<br />
za p~enicata da se predvidi i za drugi proizvodi za koi isto taka mo`e da se<br />
javi problem vo otkupot, kako i krajniot rok na isplatata na direktnite finansiski<br />
pla}awa da bide do krajot na mart, namesto juni, kako {to e propi{ano<br />
so noviot zakon.<br />
M.\.K<br />
Farmerite preku FFRM reagiraat:<br />
Kravite, ovcite ne gledaat televizija<br />
Federacijata bara ukinuvawe na radiodifuznata taksa za zemjodelcite. FFRM go dostavi<br />
baraweto do Sovetot za radiodifuzija, po reakcijata na golem broj farmeri koi reagiraa<br />
deka vo nivnite domovi stignuvaat smetki za naplata. Vo najgolem broj slu~ai farmerite<br />
se registrirani na doma{na adresa, a naplatata stignuva kako za doma}instvoto, taka<br />
i za zemjodelskata firma. Ova se dupli tro{oci za isti priemnici i prostorii. Zemjodelcite<br />
vo farmite nemaat radiopriemnici ili televiziski priemnici ili ako imaat toa<br />
se naj~esto radiopriemnici za koi, spored zakonot, se napla}a 1/3 od utvrdeniot iznos za<br />
radiodifuzna taksa, odnosno pomala od osnovnata. Taksata iznesuva 130 denari mese~no,<br />
suma koja mo`e i da se menuva, zavisno od tro{ocite na `ivot. Farmerite dopolnitelno se<br />
optovaruvaat so pla}awe na ovaa taksa {to vlijae negativno na nivnata profitabilnost.<br />
Osven registriranite farmeri, ovaa taksa im se napla}a i na zemjodelskite zdru`enija.<br />
Poznavaj}i ja finansiskata sostojba na zdru`enijata koi edvaj sobiraat ~lenarina, a taa e<br />
mnogu mala, zdru`enijata ovie sredstva treba da gi dadat samo za radiodifuzna taksa ili<br />
nema da mo`at i tie sredstva da gi soberat.<br />
M. \. K.<br />
Sanirawe na deponijata vo s. Rusino<br />
Barame pod itno da se sanira deponijata i da se primenat site propi{ani<br />
standardi za za{tita na `ivotnata sredina, blagosostojbata na `ivotnite i<br />
zdravjeto na lu|eto. Za dolgoro~no re{enie vladinite institucii pod itno<br />
da najdat doma{en ili stranski investitor za regionalnata deponija. Ova e<br />
baraweto na zdru`enijata-~lenki na FFRM od polo{kiot region. Po vakvata<br />
reakcija na FFRM, Ministerstvoto za `ivotna sredina i prostorno planirawe<br />
odgovori so pismo do RC Gostivar, preku koe informira deka vo tek e postapka<br />
za dodeluvawe na koncesija za finansirawe, proektirawe, izgradba i upravuvawe<br />
so regionalnata deponija.<br />
B.P.M<br />
APRIL 2010 | 5
STAVOVI<br />
FFRM bara izmeni vo na~inot na sproveduvawe na pau{alnoto odano~uvawe<br />
Izmenite vo<br />
personalniot<br />
danok donesoa<br />
olesnuvawe<br />
ili obremenvawe<br />
kaj zemjodelcite!?<br />
Pi{uva: Marija \o{eva - Kova~evi}, analiti~ar na FFRM<br />
Pau{alnoto odano~uvawe<br />
vo zemjodelstvoto<br />
donese nejasnotii vo<br />
vrska so toa za koi<br />
farmeri se odnesuva<br />
osloboduvaweto i koi se<br />
obvrskite ako se<br />
nadmine godi{niot<br />
prihod od 1.300.000<br />
denari<br />
Izmenite vo Zakonot za personalen<br />
danok, doneseni na<br />
po~etokot na 2009 godina,<br />
se ~inea povlastuva~ki<br />
za farmerite. Osloboduvawe od<br />
pla} awe do 5000 evra prihod,<br />
osnovica za pla}awe od 20% od<br />
prihodite ako se nadmine ovaa<br />
granica. Ako se sporedi so izminatite<br />
godini koga na ovie farmeri<br />
otkupuva~ite bea obvrzani da im<br />
odbivaat danok na 65% od otkupnata<br />
cena, ovie izmeni izgledaat<br />
poprifatlivi.<br />
Koga se sproveduva{e informativnata<br />
kampawa na UJP, jasno<br />
ni be{e deka malite farmeri do<br />
5000 evra prihod se oslobodeni od<br />
pla} awe personalen danok, a onie<br />
koi rabotat na drugo mesto, no ostvaruvaat<br />
prihodi i od zemjodelstvo,<br />
se so dopolnitelna dejnost i za niv<br />
nema osloboduvawe. Koga malite<br />
farmeri gi podnesoa prijavite i<br />
na celata ovaa dano~na politika<br />
gledaa kako na olesnitelna, Ministerstvoto<br />
za finansii ja izmisli<br />
kategorijata zemjodelci so dopolnitelna<br />
dejnost, vo koja vleguvaat<br />
site onie koi ne pla}aat penzisko<br />
i invalidsko osiguruvawe, bez razlika<br />
ako osnovnata egzistencija<br />
im e od zemjodelstvo<br />
i ne se zanimavaat so<br />
ni{to drugo. Na site onie<br />
{to se nadevale deka } e<br />
bidat oslobodeni sega<br />
im stignuva izvestuvawe<br />
od UJP deka vsu{nost<br />
tie ne podle`at na osloboduvawe<br />
i }e pla}aat danok na cel<br />
bruto-prihod.<br />
Tuka ne zavr{uvaat problemite<br />
so pau{alnoto odano~uvawe. Sega<br />
se pra{uvame {to }e se slu~i so<br />
onie farmeri koi }e go nadminat<br />
ograni~uvaweto od 1.300.000 denari?<br />
Vo slu~ai koga otkupuva~ite<br />
na zemjodelski proizvodi }e im isplatat<br />
na farmerite za nivnoto<br />
proizvodstvo od dve godini vo edna,<br />
toga{ mnogu e lesno da se nadmine<br />
ovaa granica. Od UJP velat deka<br />
vakvite farmeri treba da registriraat<br />
firma. Isto taka, ako ovie<br />
farmeri dosega bile osigurenici<br />
samo vo Fondot za penzisko i invalidsko<br />
i Fondot za zdravstveno<br />
osiguruvawe, so pravo na ostvaruvawe<br />
minimalna penzija, sega treba<br />
da se preregistriraat vo nekoja<br />
od zakonskite formi so otvorawe<br />
firma i site pridru`ni obvrski<br />
svrzani so nea. No, {to ako slednata<br />
godina farmerot ostvari pomal<br />
prihod od 1.300.000 denari, a toj<br />
ve}e ja registriral firmata?<br />
Federacijata smeta deka osigurenicite<br />
koi se registrirani samo<br />
vo Fondot za penzisko i zdravstveno<br />
osiguruvawe ne treba da go<br />
menuvaat statusot i da se preregistriraat<br />
samo zatoa {to se pravat<br />
izmeni vo Zakonot za personalen<br />
danok i go nadminuvaat prihodot<br />
od 1.300.000 denari, bidej}i ovie<br />
farmeri ve}e se odlu~ile za ovaa<br />
forma i spored niv e adekvatna za<br />
nivnite zemjodelski aktivnosti.<br />
Isto taka, smetame deka granicata<br />
od 1.300.000 denari treba da<br />
se pomesti i da iznesuva minimum<br />
2.000.000 denari kolku {to iznesuva<br />
pomestuvaweto na obvrskata<br />
za zadol`itelno registrirawe na<br />
DDV obvrznici spored noviot paket<br />
na krizni merki dadeni od Vladata.<br />
FFRM nekolku pati bara{e<br />
sredbi so Ministerstvoto za finansii.<br />
Po reakcijata na Federacijata<br />
vo javnosta, ministerot<br />
Stavreski istakna deka sekoga{<br />
im izleguva vo presret na farmerite<br />
i zatoa smetame deka ne treba<br />
mu pretstavuva nikakov problem<br />
da ja realizira sredbata za eden<br />
vakov pokrupen problem za koj e<br />
nadle`no ova ministerstvo.<br />
Koj se zanimava so dopolnitelna dejnost?<br />
Vo nitu eden zakon nemame definicija za toa na koi farmeri zemjodelstvoto<br />
im e dopolnitelna dejnost, iako Federacijata bara{e da vleze<br />
vakva definicija vo Zakonot za zemjodelstvo i ruralen razvoj, no ne be{e<br />
prifateno. A kolkava e ovaa nedefinirana celna grupa? Mnogu golema, no<br />
sepak nema to~ni podatoci. Ako se rakovodime od brojkata deka imame vkupno<br />
192.000 zemjodelski stopanstva, spored posledniot zemjodelski popis,<br />
od niv se pribli`no 13.400 osigurenici samo za pla}awe na penzisko<br />
i invalidsko, od nedovolno razvieni podra~ja, registrirani individualni<br />
zemjodelci i firmi registrirani spored Zakonot za trgovski dru{tva, toa<br />
zna~i deka ignorirame grupa od 178.600, koi mo`e da se penzioneri, ste~ajci<br />
ili so drug status, a se zanimavaat so zemjodelstvo, no ne se vo jasna forma<br />
ili spored finansii, tie se so dopolnitelna zemjodelska dejnost. Zna~i,<br />
pravoto za osloboduvawe od pau{alno odano~uvawe mo`e da va`i samo za 7%<br />
od site zemjodelci ako imaat pomali prihodi od 5000 evra.<br />
6 | MOJA ZEMJA
EVROPSKA UNIJA<br />
Vo Brisel se odr` a tretiot forum za agrarot<br />
Idninata na zemjodelstvoto<br />
vo EU - najdebatirano<br />
Pi{ uva:<br />
Martin Traj~ ev, pretstavnik na FFRM vo Brisel<br />
Trojca evropratenici najavija ` estoka<br />
borba vo komitetite za buxet i za<br />
zemjodelstvo i ruralen razvoj<br />
Novata Zaedni~ ka zemjodelska<br />
politika (ZZP) po 2013<br />
godina definitivno vo<br />
sebe } e sodr` i va` en del<br />
po vrzan so javnite dobra za ~ ija dosta<br />
va zemjodelcite } e bidat pottik<br />
nuvani (storirawe na jaglerod<br />
di oksid, namaluvawe na metanot,<br />
nitratite koi se osloboduvaat vo<br />
vodata i zemjata } e bidat me| u glavni<br />
te aktivnosti). Ova be{ e eden od<br />
ge neralnite zaklu~ oci na tretiot<br />
pod red forum posveten na idninata<br />
na zemjodelstvoto, koj se odr` a<br />
na 16 mart vo Brisel i be{ e vo organizacija<br />
na kompanijata "Singenta"<br />
i Evropskata organizacija na zemjoposednici.<br />
Temata na forumot be-<br />
{ e „Ekonomijata i politikata na<br />
sigurniot pristap do hrana i klimatskite<br />
promeni“. Pretsedava~ ot<br />
na Forumot, dvokratniot evrokomesar<br />
za zemjodelstvo, a dene{ en sovetnik<br />
na hrvatskata vlada vo procesot<br />
na pregovori za poglavja ta<br />
povrzani so zemjodelsko-prehranbeniot<br />
sektor, Franc Fi{ ler, na<br />
samiot po~ etok ja potencira{ e<br />
va` nosta na sobirot na koj{ to prisustvuvaa<br />
nad 700 gosti.<br />
Tasos Haniotis, direktor vo Generalniot<br />
direktorat za zemjodelstvo<br />
i ruralen razvoj na Evropskata<br />
komisija, i Janez Poto~ nik,<br />
no voimenuvaniot evrokomesar za<br />
` i votna sredina, naglasija deka<br />
e neizbe` no da se vmetne „zelena<br />
di menzija“ vo novata ZZP (preku<br />
dostava na javni dobra), taka { to<br />
Poto~ nik otide utopiski, na glasu<br />
vaj} i deka novata ZZP } e se vika<br />
Zaedni~ ka politika za zemjodelstvo<br />
i ` ivotna sredina.<br />
Iako temata be{ e ulogata na zem<br />
jodelstvoto vo klimatskite promeni,<br />
vpe~ atokot koj se dobi e de ka<br />
idninata na ZZP i nejzinata sodr<br />
` ina se glavna preokupacija vo<br />
Brisel. Toa { to ostavi navistina<br />
golem vpe~ atok kaj prisutnite na<br />
forumot bea nastapite na trojca<br />
ev ropratenici (Mekginis, Bege i<br />
De Kastro) koi{ to istaknaa deka<br />
za razvojot na evropskoto zemjodelstvo<br />
e negativno toa { to agrarot e<br />
izostaven od novata desetgodi{ na<br />
strategija na EU 2020. Tie se povikaa<br />
na promenite koi stapija na<br />
sila so ratifikacijata na Lisabonskiot<br />
dogovor i ja predupredija Evropskata<br />
komisija deka novosteknatoto<br />
zakonodavno pravo povrzano so<br />
ZZP } e go iskoristat da gi za{ titat<br />
zemjodelcite najavuvaj} i ` estoka<br />
borba vo komitetite za buxet i<br />
za zemjodelstvo i ruralen razvoj.<br />
Nivniot zaedni~ ki stav be{ e deka<br />
sigurniot pristap do hrana e najgolemoto<br />
javno dobro.<br />
Paulo De Kastro,<br />
pretsedatel na<br />
Komitetot za<br />
zemjodelstvo<br />
na Evropskiot<br />
parlament<br />
Janez Poto~nik,<br />
evrokomesar za<br />
`ivotna sredina<br />
APRIL 2010 | 7
MINISTERSTVO ZA ZEMJODELSTVO, [ UMARSTVO I VODOSTOPANSTVO<br />
Godinava za poddr{ ka na<br />
ruralniot<br />
razvoj<br />
10<br />
milioni evra<br />
Za investicii vo ruralniot<br />
razvoj godinava so Programata<br />
za finansiska poddr{ ka na<br />
ruralniot razvoj } e se odvojat<br />
579 milioni denari ili okolu 10 milioni<br />
evra, { to e za tri milioni evra<br />
poveke od minatata godina. Oglasot<br />
za raspredelba na sredstvata od ovaa<br />
programa e vo tek, a go objavi Agencijata<br />
za finansiska poddr{ ka na<br />
zemjodelstvoto i ruralniot razvoj.<br />
Sredstvata se ispla} aat po princip<br />
na kofinansirawe na zavr{ eni i isplateni<br />
investicii od strana na korisnikot<br />
vo visina od 50% od vrednosta<br />
na odobrenite prifatlivi<br />
tro{ oci za investicii ili:<br />
55% od vrednosta na odobrenata<br />
investicija za investicii podneseni<br />
od nositel na zemjodelsko<br />
stopanstvo od 18 do 40 godini starost<br />
na denot na podnesuvawe na<br />
investicijata ili ` ena-nositel<br />
na zemjodelsko stopanstvo;<br />
60% od vrednosta na odobrenata<br />
investicija za investicii vo zemjodelsko<br />
stopanstvo koe se nao| a<br />
vo ridsko-planinsko ruralno<br />
podra~ je;<br />
65% od vrednosta na odobrenata<br />
investicija za investicii podneseni<br />
od nositel na zemjodelsko<br />
stopanstvo do 40 godini starost<br />
ili ` ena-nositel na zemjodelsko<br />
stopanstvo koe se nao| a vo ridskoplaninsko-ruralno<br />
podra~ je.<br />
8 | MOJA ZEMJA<br />
Samo za prvata merka koja se odnesuva<br />
na investicii za podobruvawe<br />
na konkurentnost i modernizacija na<br />
zemjodelski stopanstva predvideni se<br />
vkupno 168 milioni denari. Zemjodelcite<br />
koi{ to se zainte re sirani za<br />
ovaa merka odnosno za modernizacija<br />
na lozarstvoto, ovo{ tarstvoto i gradinarstvoto<br />
na otvoreno, preku ovaa<br />
Programa mo` at da nabavat traktori<br />
do 95 KS, kultivatori i motokultivatori,<br />
oprema i priklu~ na mehanizacija<br />
za podgotovka na po~ va, za sadewe,<br />
berewe, pakuvawe i skladirawe na<br />
sve` i proizvodi, nabavka na generatori<br />
i agregati za obezbeduvawe<br />
energija za rabota na kompjuteri za<br />
kontrola na navodnuvawe kako i nabavka<br />
na elementi za konstrukcija na<br />
za{ titni objekti za smestuvawe oprema<br />
i mehanizacija i uslugi za vr{ ewe<br />
grade` ni raboti i monta` a i instalacija<br />
na oprema. Usloven kriterium<br />
e minimum podignati povr{ ini od 0,2<br />
ha. Maksimalnata vrednost na prifatlivi<br />
tro{ oci e do 2,5 denari.<br />
Za modernizacija na odgleduvawe<br />
na ` itni kulturi, isto taka, mo` at<br />
da se nabavat po pat na kofinansirawe<br />
traktori, priklu~ na mehanizacija,<br />
oprema za konstrukcija na silosi<br />
i oprema za kontrola na vla` nost i<br />
oprema za ~ uvawe na ` itnite kulturi,<br />
nabavka na grade` ni materijali i elementi<br />
za konstrukcija na za{ titni<br />
objekti za smestuvawe na oprema i<br />
mehanizacija kako i uslugi za vr{ ewe<br />
grade` ni raboti i monta` a i instalacija<br />
na oprema. Za vakvite investicii<br />
e potrebna minimum zasadeni<br />
povr{ ini od 1 ha. Maksimalnata vrednost<br />
na prifatlivi tro{ oci e do 6<br />
milioni denari.<br />
Industriskite maslodajni, fura`ni<br />
kulturi, tutunot i proizvodstvoto<br />
na kompir, isto taka, se pod dr` u-<br />
va at so investicii koi se odnesuvaat<br />
na nabavka na traktori, oprema i<br />
priklu~ na mehanizacija za podgotovka<br />
na po~ va, za sadewe, za berewe i<br />
sobirawe, nabavka na oprema za konstrukcija<br />
na silosi i oprema za kontrola<br />
na vla` nost i oprema za ~ uvawe,<br />
za nabavka na oprema za postberbeni<br />
aktivnosti na surov tutun, nabavka na<br />
elementi za konstrukcija na za{ titni<br />
objekti za smestuvawe i su{ ewe tutun<br />
i oprema za su{ ewe, nabavka na<br />
grade` ni materijali i elementi za<br />
konstrukcija na za{ titni objekti<br />
za smestuvawe na oprema i mehanizacija<br />
i uslugi za vr{ ewe grade` ni<br />
raboti i monta` a i instalacija<br />
na opremata. Zemjodelecot mora da<br />
raspolaga so minimum povr{ ini od<br />
1 ha pod maslodajni i fura` ni kulturi<br />
i 0,5 ha za odgleduvawe tutun<br />
i kompir. Maksimalnata vrednost na<br />
prifatlivi tro{ oci iznesuva do<br />
4 milioni denari. Odgleduvaweto<br />
cve} e i ukrasni drva i rastenija godinava<br />
se poddr` uvaat so vkupno 7
milioni denari i toa dokolku investiciite<br />
se odnesuvaat na uslugi<br />
za izrabotka na proekt i tehni~ ka<br />
dokumentacija za gradba, nabavka na<br />
grade` ni materijali i elementi za<br />
konstrukcija od metal ili aluminium<br />
vklu~ itelno i prekrivki od staklo<br />
ili plasti~ na prekrivka, nabavka na<br />
oprema za komunalna infrastruktura<br />
i snabduvawe so elektri~ na energija,<br />
nabavka na oprema za mikroklimatski<br />
uslovi vo oran` erii, nabavka na<br />
kultivatori ili motokultivatori,<br />
nabavka na oprema i priklu~ na mehanizacija<br />
za podgotovka na po~ va,<br />
za sadewe i za berewe, nabavka na<br />
oprema za sistemi za navodnuvawe i<br />
pridru` en kompjuterski softver, na<br />
grade` ni materijali i elementi za<br />
konstrukcija na za{ titni objekti za<br />
smestuvawe na oprema i mehanizacija<br />
i uslugi za vr{ ewe grade` ni raboti<br />
i monta` a i instalacija na oprema.<br />
Minimalnata povr{ ina iznesuva 0,1<br />
ha za podignuvawe novi ili za obnova<br />
na postojni oran` erii ili 0,3 ha za<br />
nabavka na kultivatori ili motokultivatori.<br />
Maksimalnata vrednost na<br />
prifatlivi tro{ oci e do 3 milioni<br />
denari odnosno do 5% od vrednosta<br />
na proektot za uslugi za izrabotka na<br />
proekt.<br />
Vo sto~ arstvoto se poddr` uvaat<br />
investicii vo odgleduvawe goveda za<br />
tov vklu~ itelno i teliwa od sistem<br />
krava-tele. Prifatlivi investicii<br />
se: uslugi za izrabotka na proekt i<br />
tehni~ ka dokumentacija za gradba,<br />
nabavka na grade` ni materijali i elementi<br />
za gradba za rekonstrukcija i<br />
pro{ iruvawe na objekti za odgleduvawe<br />
goveda za tov, nabavka na oprema<br />
za oprema za podgotovka na me{ avini<br />
za ishrana i skladirawe na dobito~ na<br />
hrana i proverka na kvalitetot, oprema<br />
za sistemi za poewe i hranewe,<br />
oprema za ograduvawe na prostorot<br />
za odgleduvawe i ispust, oprema za<br />
~ istewe na prostorot za odgleduvawe<br />
dobitok, skladirawe i transport, nabavka<br />
na grade` ni materijali ili elementi<br />
za konstrukcija na rezervoari<br />
ili platoa za skladirawe na arsko<br />
| ubre i uslugi za vr{ ewe grade` ni<br />
raboti i monta` a i instalacija na<br />
oprema. Sto~ arite mora da imaat minimum<br />
15 do maksimum 150 grla goveda za<br />
tov po turnus ili minimum 35 do maksimum<br />
180 grla mle~ ni kravi i za odgleduvawe<br />
na goveda za tov od sistem<br />
krava-tele. Maksimalnata vrednost<br />
na prifatlivi tro{ oci e do 4,5 milioni<br />
denari.<br />
Investiciite vo odgleduvawe na<br />
nesilki se odnesuvaat na uslugi za<br />
izrabotka na proekt i tehni~ ka dokumentacija<br />
za gradba, nabavka na oprema<br />
za odgleduvawe na nesilki, oprema za<br />
podgotovka i skladirawe na hranata<br />
i proverka na kvalitetot, oprema za<br />
sistemi za poewe i hranewe, nabavka<br />
na inkubatori za ` ivina, oprema za<br />
sortirawe i ~ uvawe jajca i proverka<br />
na kvalitet, za ~ istewe na prostorot<br />
za odgleduvawe ` ivina, skladirawe<br />
na | ubreto i transport, nabavka na<br />
grade` ni materijali ili elementi za<br />
konstrukcija na rezervoari ili platoa<br />
za skladirawe na | ubreto kako i<br />
uslugi za vr{ ewe grade` ni raboti<br />
i monta` a i instalacija na oprema.<br />
Kriteriumot koj{ to mora da se zapazi<br />
e minimum 1.000 do maksimum 15.000<br />
nesilki po turnus. Maksimalnata<br />
vred nost na prifatlivi tro{ oci izne<br />
suva do 1,5 milioni denari ili do<br />
3% od vrednosta na proektot za uslugi<br />
za izrabotka na proekt.<br />
Vo modernizacija na p~ elarstvoto<br />
} e se poddr` uvaat investicii za<br />
nabav ka na ramki i sandaci za p~ elni<br />
se mejstva, oprema za odgleduvawe p~ e-<br />
li, oprema za proizvodstvo na med i<br />
p~ elni proizvodi i uslugi za monta` a<br />
i instalacija na oprema. P~ elarot<br />
mora da poseduva minimum 10 p~ elni<br />
semejstva, a maksimalnata vrednost<br />
na prifatlivi tro{ oci iznesuva do<br />
500.000 denari.<br />
Zemjodelskite proizvoditeli mo-<br />
` at da apliciraat i za drugite merki<br />
od Programata za ruralen razvoj.<br />
Godinava 71 milion denari<br />
poddr{ ka za<br />
organskoto zemjodelstvo<br />
Organskoto proizvodstvo godinava } e se subvencionira<br />
so okolu 71 milion denari { to pretstavuva<br />
zgolemuvawe za ~ etiri milioni denari vo odnos na<br />
minatata godina. Soglasno Strategijata za organsko<br />
proizvodstvo, prodol` uva finansiskata poddr{ ka po<br />
nekolku osnovi. Za sertificiranoto primarno proizvodstvo<br />
sleduvaat plus 30 otsto od voobi~ aeno proektiranata<br />
poddr{ ka. Za hektar povr{ ina nameneta za<br />
zeleno | ubrewe ili ugar vo plodored subvencijata e<br />
3.500 denari za hektar. Finansiskata poddr{ ka za organsko<br />
ov~ arstvo i kozarstvo iznesuva dopolnitelni<br />
800 denari za grlo ovca i 700 denari za grlo koza<br />
od osnovnite subvencii za ovaa kategorija. Zemjodelcite<br />
so pravo na poddr{ ka za prerabotka na organski<br />
proizvodi i organski proizvodi vo preod od doma{ no<br />
poteklo, dorabotka i pakuvawe na samoniknati vidovi<br />
so organsko poteklo } e dobijat po dva otsto od vrednosta<br />
na prodadenite proizvodi so maksimalen iznos<br />
od 150.000 denari po operator. Tolkav e i maksimalniot<br />
iznos na subvencijata za proda` ba na organski<br />
proizvodi i organski proizvodi vo preod od doma{ no<br />
poteklo. Ministerstvoto za zemjodelstvo } e pokriva<br />
do 50 procenti od tro{ ocite za sertifikat { to go<br />
izdava ovlasteno telo. Za laboratoriski analizi na<br />
po~ va, voda i organski proizvodi subvencijata e 50<br />
otsto od vrednosta, no ne pove} e od 9.000 denari po<br />
korisnik.<br />
Prijavuvaweto za koristewe finansiska poddr{ ka<br />
vo organskoto zemjodelsko proizvodstvo e do 31 maj, a<br />
barawata za isplata se dostavuvaat najdocna do 1 dekemvri<br />
2010 godina.
AGROEKONOMIJA<br />
Marketing<br />
Menaxmentot vo<br />
zemjodelstvoto<br />
e kompleksen<br />
i dinami~ en<br />
proces, a eden<br />
od negovite<br />
najva` ni aspekti<br />
e rabotata so<br />
lu| eto<br />
Evropski<br />
iskustva<br />
Prou~ uvawata na famerite<br />
vo Evropa (Danska, Belgija<br />
i dr.) poka` uvaat deka tie<br />
imaat razli~ ni koncepcii.<br />
Van der Polen zaklu~ uva<br />
deka stilot i rakovodeweto<br />
na farmerot e specifi~ no<br />
edinstvo i usoglasenost na<br />
slednite elementi: kompleks<br />
od strate{ ki nameri, ocenki<br />
i razbirawa, specifi~ no<br />
struktuirawe na praktikata<br />
na farmerstvoto koe{ to korespondira<br />
so strate{ kite<br />
nameri i specifi~ en izbor<br />
na vzaemna povrzanost me| u<br />
farmata od edna strana i<br />
pazarot, dr` avnata politika<br />
i tehnolo{ kiot razvoj<br />
od druga strana. Nekoi avtori<br />
(Benvenuti, Frovs) gi<br />
grupiraat menaxerite-sopstvenici<br />
na zemjodelskite<br />
stopanstva na "konzervativni"<br />
i "progresivni" i gi baraat<br />
kulturnite faktori od<br />
koi zavisi ovaa pripadnost.<br />
Drugi avtori menaxerite<br />
gi grupiraat vo vozdr` ani,<br />
pragmati~ ni i optimisti~ ki<br />
ubedeni deka mo` at da se<br />
za{ titat od rizici.<br />
Pi{ uva:<br />
prof. d-r Boris Anakiev<br />
Zemjodelskoto proizvodstvo e<br />
slo` en, rizi~ en, pa i fizi~ ki relativno<br />
te` ok proces. Zatoa menaxerot<br />
na zemjodelskoto stopanstvo<br />
treba da poseduva soodvetna stru~ nost<br />
i znaewe od pove} e oblasti za da mo` e<br />
uspe{ no da gi menaxira site aktivnosti.<br />
Toj mora da znae deka na prvo mesto treba<br />
da gi usoglasi osnovnite proizvodni faktori:<br />
zemja, rabotna sila i kapital, ako<br />
saka da ima povisoki efekti od raboteweto.<br />
Toa zna~ i deka spored raspolo` livite<br />
povr{ ini treba da obezbedi soodveten<br />
obem na sredstva - tehni~ ki i finansiski,<br />
a isto taka i soodveten broj na lu| e { to<br />
} e go ostvarat planiranoto proizvodstvo.<br />
Menaxerot na zemjodelskoto stopanstvo<br />
treba da gi poznava sortite, rasite, semiwata,<br />
| ubrivata, za{ titnite sredstva i<br />
drugi materijali { to se koristat vo negovoto<br />
proizvodstvo. Toa pribli` no bi<br />
bile ne{ tata { to treba da gi znae za tehnologijata<br />
na proizvodstvoto za negovoto<br />
stopanstvo. Me| utoa postojat golem broj<br />
merki so koi se sre} ava proizvodstvoto na<br />
slobodniot pazar, koi menaxerot treba da<br />
gi poznava za da gi re{ ava problemite. Bez<br />
ogled na toa dali ovie ekonomski problemi<br />
} e gi re{ ava sam, preku uslugi od drugi<br />
ili vo ramkite na kooperativata, toj mora<br />
da ima poznavawe za slednite funkcii: (vo<br />
krupnite pretprijatija za tie funkcii<br />
ima posebni menaxeri) koga menaxerot<br />
upravuva so ve} e formirano (izgradeno)<br />
zemjodelsko stopanstvo vo koe se usoglaseni<br />
osnovnite proizvodni funkcii, negovata<br />
najva` na zada~ a e da go odr` uva i<br />
unapreduva stopanstvoto. Zatoa mora da<br />
znae da planira - sredstva za proizvodstvo,<br />
prinosi, rabotna sila, finansiski<br />
sredstva za toa proizvodstvo i sl. Mora<br />
da ima osnovni poznavawa od marketingot<br />
- pazar na primarnite proizvodi, principite<br />
na dogovarawe i proda` ba, pakuvawe,<br />
distribucija, pazar na golemo, pazar na<br />
malo, krajni potro{ uva~ i i sl.<br />
Menaxerot-zemjodelecot treba da<br />
znae deka treba da se vodi knigovodstvo<br />
za stopanstvoto za da ima informacii<br />
za tro{ ocite i prihodite, za da mo` e<br />
da napravi analiza po zavr{ uvaweto na<br />
proizvodstvoto pri { to } e oceni dali<br />
toa proizvodstvo so tehnologijata i organizacijata<br />
{ to gi primenil vo proizvodnata<br />
godina mu gi donelo planiraniot<br />
prinos i kvalitet i dali postignatata<br />
proda` na cena mu obezbedila pokrivawe<br />
na planiranite tro{ oci i dobivka.<br />
Spored nekoi avtori, klu~ ni aspekti vo<br />
rabotata na menaxmentot bi bile: analizirawe,<br />
organizirawe, planirawe i<br />
kontrola vo izvr{ uvaweto na procesot na<br />
proizvodstvoto (uslugata), potoa primena<br />
na najdobri metodi i tehniki vo proizvodstvoto.<br />
Menaxmentot vo zemjodelstvoto e<br />
kompleksen i dinami~ en proces, a eden od<br />
negovite najva` ni aspekti e rabotata so<br />
lu| eto.<br />
Farmerot ima potreba od mnogu informacii<br />
koga ja opredeluva proizvodnata<br />
struktura na stopanstvoto, koga gi<br />
menuva proizvodnite programi, koga pravi<br />
dolgoro~ ni investirawe, koga gradi marketing-strategija<br />
i drugo. Informaciite<br />
mu pomagaat da donese re{ enija za va` ni<br />
oblasti. Kako da proizvede? (nekoi sorti<br />
ili rasi na dobitok se pove} e barani na<br />
pazarot od drugi) Koga i kade da go prodade<br />
proizvodstvoto ili da gi kupi potrebnite<br />
repromaterijali? (razli~ ni proizvodi<br />
se so promenlivi sezonski ceni). Kakvi<br />
tro{ oci za proda` ba da napravi? (dali da<br />
dejstvuva samostojno ili preku kooperativa)<br />
Kako da go pro{ iri pazarot? (poznavawe<br />
na faktorite koi imaat vlijanie<br />
vrz potro{ uva~ ite) i dr. Menaxiraweto<br />
na zemjodelskite stopanstva, osobeno na<br />
onie kade { to menaxerot e i sopstvenik,<br />
zavisi od sklonostite na menaxerot.<br />
Menaxerot -<br />
klu~ za<br />
uspe{ na farma<br />
10 | MOJA ZEMJA
RUBRIKA
GRADINARSTVO<br />
Gra{ okot - ekolo{ ki zdrava hrana<br />
Bogat rod bez<br />
prskawe i | ubrewe<br />
Donka<br />
\ or| ievska<br />
od Veles i<br />
nejziniot<br />
soprug ve} e<br />
~ etvrta<br />
godina sadat<br />
gra{ ok na<br />
eden dekar<br />
i vo prosek<br />
dobivaat od<br />
800 do 900<br />
kilogrami<br />
gra{ ok<br />
Pi{ uva:<br />
Antoanela Dimitrievska<br />
„Interesno e toa { to gra{ okot e mnogu otporno<br />
rastenie, a od crvlivoto seme izniknuvaat zdravi<br />
steblenca so gra{ ok. Prviot pat koga posadiv, semeto<br />
go kupiv od zemjodelska apteka, a sega sadam<br />
od sopstveno seme. Otkako } e<br />
se zasadi vo redovi, se ~ eka da<br />
iznikne steblenceto. Potoa se<br />
kopa celata niva i se pravat<br />
redovi, pa se zagrluva rastenieto<br />
so zemja i ako ne vrne,<br />
zagrleniot gra{ ok se poleva so<br />
voda. Potoa se ostava barem dve<br />
nedeli da stoi i gra{ okot se<br />
bere po 21 den otkako rastenieto<br />
se zagrlilo so zemja.<br />
Gra{ okot se sadi naesen ili naprolet, po izbor<br />
na zemjodelecot. Nekoi velat deka e podobro<br />
naesen za semeto da prezimi v zemja, no spored<br />
drugi ne e docna da se zasadi i naprolet, na<br />
krajot na fevruari ili vo tekot na mart. Me| utoa godinava,<br />
poradi obilnite do` dovi i snegot, seidbta<br />
na gra{ okot e malku prolongirana. Zemjodelcite<br />
odamna ja podgotvija po~ vata i ~ ekaa da se isu{ i od<br />
golemata vlaga od obilnite do` dovi i snegot. Poradi<br />
vakvite vremenski uslovi, godinava samo mal del od<br />
zemjodelcite zasadija gra{ ok vo tekot na fevruari, a<br />
pogolemiot del od niv vo vtorata polovina na mart.<br />
I 55-godi{ nata Donka \ or| ievska veli deka godinava<br />
podocna go zasadila gra{ okot. Inaku, \ or| ievska<br />
raboti kako higieni~ ar vo OU „Todor Janev“ vo naselbata<br />
^ a{ ka, na 20-tina kilometri od Veles. No, otkako<br />
pred dvaesetina godini soprugot koj rabotel vo „Brako“<br />
vo Veles ostanal doma kako ste~ aec, tie zapo~ nale<br />
da odgleduvaat tutun, a ve} e ~ etvrta godina sadat i<br />
gra{ ok na eden dekar. Taa pojasnuva deka gra{ okot ne<br />
bara ni prskawe ni | ubrewe, { to zna~ i deka e ekolo{ ki<br />
zdrava hrana i, { to e isto taka va` no, dava bogat rod.<br />
Od svojata niva koja ima odli~ na po~ va od mil tie dobivaat<br />
vo prosek od 800 do 900 kilogrami gra{ ok.<br />
Se zapo~ nuva so orawe na po~ vata. Edna{ se ora<br />
vo leto i vtor pat naesen. Dobro e i esenskoto<br />
sadewe bidej} i zrnoto gra{ ok ne yemne, no mo` e da<br />
skape od premnogu vlaga. „Jas sadam naprolet“, veli<br />
\ or| ievska.<br />
Gra{ okot ili bezeljeto, kako { to go vikaat nekoi,<br />
ima tri berbi. Toj stasuva naedna{ i zatoa pri prvata<br />
berba treba da se nabere za edna nedela, obi~ no od 5<br />
do 10 maj. Toga{ sme anga` irani site, celoto semejstvo,<br />
a ni pomagaat i drugi rodnini za navreme da se sobere<br />
plodot - zelenite ~ u{ ki, kako { to gi narekuvame<br />
nie“, pojasnuva \ or| ievska, koja istakna deka ~ u{ kata<br />
za berba treba da bide ni premnogu meka ni premnogu<br />
tvrda, za da ne bide staro zrnoto. Gra{ okot, spored<br />
sopstvenoto iskustvo na ovaa ` ena, e vistinskata zemjodelska<br />
kultura za plodnite makedonski nivi.<br />
„Steblenceto na gra{ okot e mnogu plodonosna<br />
bilka, dava i do ~ etiri kilogrami od steblence.<br />
Vsu{ nost i posledniot cvet isfrla ~ u{ ki i tokmu<br />
niv, poslednite, gi sobirame za seme. So ova seme od<br />
na{ ata niva nie sadime dve<br />
godini od koi prvata<br />
e najrodna, isto i<br />
vtorata, a tretata<br />
e pomalku rodna.<br />
Jas od moe seme<br />
sadam treta godina.“,<br />
pojasnuva<br />
\ or| ievska.<br />
12 | MOJA ZEMJA
Magdonosot e isplatliva kultura<br />
GRADINARSTVO<br />
So edna seidba,<br />
duri { est berbi!<br />
Za{ tita<br />
so agril<br />
Spasovski investira vo<br />
no vata zemjodelska tehnolo<br />
gija, koja ja isprobuva<br />
sa mostojno na svoite posevi.<br />
Efektite se gledaat -<br />
de lot koj rastel pokrien<br />
so agril nalikuva na bujna<br />
li vada.<br />
„Magdonosot dobiva za<br />
pet stepeni poviso ka temperatura<br />
koga e pokrien so<br />
filc, so { to e poza{ titen<br />
od mraz. Filcot propu{ ta<br />
svetlina, voda i veter.<br />
Mnogu e lesen i ne mu { teti<br />
na rastenieto, bidej} i kako<br />
{ to raste rastenieto,<br />
toj se podiga nagore", objasnuva<br />
Spasovski.<br />
Vo sporedba so folijata,<br />
filcot e relativno poevtin.<br />
Inaku, edno par~ e<br />
agrotekstil dolgo 100, a<br />
{ iroko { est metri, ~ ini<br />
5.000 denari.<br />
Negativnata strana na<br />
agrotekstilot e negovoto<br />
vremetraewe. Filcot ima<br />
mnogu poograni~ en rok na<br />
upotreba, otkolku folijata.<br />
Prezimuvawe<br />
na cveklo<br />
Neprodadenite 15 tona<br />
cveklo, za da ne izmrznat i<br />
da gi za~ uva { to podolgo,<br />
Spasovski gi skladira vo<br />
improviziraniot bunker.<br />
Od noemvri, spakuvan vo<br />
mre` esti vre} i, go stava<br />
vo rovot i go pokriva so<br />
kartoni, a vrz nego na<br />
sekoj metar stava cevka<br />
- oxak, za da mo` e cvekloto<br />
da di{ e. Seto toa go<br />
zatrupuva so 20 santimetri<br />
zemja, a kako za{ tita<br />
stava suva p~ enka, za da<br />
ne zamrzne. Vaka Spasovski<br />
go za{ tituva svoeto<br />
proizvodstvo za koe lani<br />
otkupot ne bil dobar.<br />
Pi{ uva: Monika Risteska<br />
Celer, cveklo, trupka, brokula,<br />
kromid, marula, zelje,<br />
karfiol, prokeq - pup~ ar,<br />
se samo del od gradinarskite<br />
kulturi { to Mite Spasovski<br />
od Jurumleri gi odgleduva na vkupno<br />
3,5 hektari (sopstvena, no i iznajmena<br />
plodna po~ va).<br />
Me| utoa, negova posebna specijalnost<br />
e magdonosot na koj mu otstapuva<br />
dva dekara prostor od svojata bav~ a.<br />
Odgleduva magdonos od sortata Parsley<br />
leaf, no ne go zapostavuva ni ukrasniot,<br />
francuski magdonos od sortata<br />
Parsley petersilie.<br />
„Vo ovoj moment magdonosot e najisplatliv<br />
zatoa { to e najbaran na<br />
pazarot. Glavnata seidba e vo mart,<br />
a od edna seidba mo` e da se bere vo<br />
tekot na celata godina. Jas beram<br />
duri { est pati“, veli Spasovski. Toj<br />
sekoe utro na svojata niva gri` livo<br />
gi podgotvuva kitkite magdonos, koi<br />
gi bere so skalpel, gi vrzuva so<br />
lasti~ e, gi pakuva vo specijalni<br />
} esiwa i potoa negovata sopruga<br />
gi prodava na Zelen pazar vo Skopje.<br />
Inaku, vo sporedba so drugite<br />
kulturi, magdonosot, kako<br />
{ to raska` uva Spasovski,<br />
ne e polesen za odgleduvawe,<br />
bidej} i kako i sekoj drug zelen~ uk,<br />
poseduva svoi specifiki. Mo` ebi<br />
olesnitelna okolnost pretstavuva<br />
toa { to se za{ tituva od gasenici<br />
i vo{ ki naj~ esto so edno prskawe.<br />
Va` no e da se naglasi deka 4-5 dena<br />
po prskaweto zelen~ ukot ne smee da<br />
se jade, poradi { to se odolgovlekuva<br />
bereweto. Makotrpnata strana vo odgleduvaweto<br />
na ovaa kultura e pleveweto<br />
od trevata. I pokraj toa { to<br />
edna kitka magdonos ~ ini desetina<br />
denari, a i ostanatite ednogodi{ ni<br />
kulturi { to gi odgleduva se so niski<br />
proda` ni ceni, Spasovski uspeva da<br />
obezbedi sosema solidna ` iveja~ ka<br />
za sebe i za svoeto pet~ leno semejstvo.<br />
Veli deka normalno ` ivee i<br />
sekoga{ odi na leten odmor od po 15<br />
- 17 dena na more, a na zimski odmor po<br />
cel mesec na planina.<br />
Mite Spasovski od<br />
Jurumleri so dva hektara<br />
magdonos vo ovaa sezona<br />
uspeva da obezbedi<br />
sosema solidna ` iveja~ ka<br />
za sebe i za svoeto<br />
pet~ leno semejstvo<br />
APRIL 2010 | 13
GRADINARSTVO<br />
Pitomewe - kalemewe<br />
Bostanot od<br />
lejka - najroden<br />
Kalemenite lubenici<br />
naj~esto dostignuvaat<br />
te`ina od 15 do 20<br />
kilogrami, vo zavisnost<br />
od semeto. Ako toa e<br />
kvalitetno (gr~ko),<br />
lubenicite dostignuvaat<br />
te`ina i do 50-60<br />
kilogrami<br />
Pi{uva:<br />
Vesna Delovska<br />
Veca Spasova, odgleduva~ na bostan<br />
Vo strumi~kiot region bostanot e najzastapen<br />
vo podno`jeto na planinata Belasica,<br />
osobeno vo selata Gabrovo, Kole{ino, Borisovo,<br />
Mokrino, Mokrievo. Edna od postarite<br />
odgleduva~i na bostan e i Veca Spasova od seloto<br />
Mokrievo. Motivot da se zanimava so ovaa kultura<br />
proizleguva ottamu {to vo nejziniot kraj, koj{to e<br />
poznat i kako Podgorie, bostanot najmnogu uspeva i e<br />
zastapen i do 90%. Inaku, Spasova rabotnite obvrski<br />
okolu desetinata dekari so bostan gi spodeluva so<br />
svojot soprug, Angel Spasov, a ja odgleduvaat sortata<br />
„eureka". So odgleduvawe na ovaa kultura se zanimavaat<br />
ve}e dvaesetina godini i taa porano bila mnogu<br />
dohodna.<br />
Sortata „eureka" {to ja odgleduvaat tie izleguva<br />
pri krajot na juni ili po~etokot na juli, no ima sorti,<br />
kako {to e „kralica", koi izleguvaat malku podocna.<br />
Vo zavisnost od sortata na bostan i od klimatskite<br />
uslovi, nekoi godini vadele i po devet toni po dekar,<br />
no vo prosek dobivaat po pet toni po dekar.<br />
Kalemeweto, veli Spasova zapo~nuva vo sredinata<br />
na mart.<br />
Kalemewe<br />
Vo regionot na Strumica naj~est na~in na odgleduvawe<br />
bostan e so primena na metodot na pitomewe ili<br />
kalemewe“, veli Stojan Gligorov, sovetnik vo Agencijata<br />
za pottiknuvawe i razvoj na zemjodelstvoto. Toj<br />
objasnuva deka za pitomewe (kalemewe) na bostanot<br />
se koristat pove}e podlogi: obi~na tikva (Cucurbita<br />
pepo), muskatna tikva (Cucurbita mochata) i dr. No, naj-<br />
14 | MOJA ZEMJA
dobri rezultati se dobivaat od pitomeniot bostan<br />
vrz takanare~enata „lejka" ~ie latinsko ime e Lagenarija<br />
vulgaris ili poznata kako crpka, lejka i taka natamu.<br />
Neuspehot pri odgleduvaweto na bostanot so rasad<br />
naj~esto se dol`i na lo{iot razvoj na korenoviot<br />
sistem. No, sprotivno na toa, pitomeweto na bostanot<br />
na lejka se odlikuva so silen razvoj na korenoviot<br />
sistem, {to pretstavuva golema sigurnost, a pozitivna<br />
osobina pretstavuva i toa {to se razviva na poniski<br />
temperaturi, pa zatoa pitomeniot rasad mo`e da<br />
se rasadi na postojanoto mesto mnogu porano otkolku<br />
nepitomeniot. Pozitivni strani se toa {to korenoviot<br />
sistem ima pogolema v{mukuva~ka sposobnost,<br />
ovozmo`uva podobra ishrana, pogolema izdr`livost,<br />
podobro se prima po rasaduvaweto, otporen e na niski<br />
temperaturi, kako i na gabi~ni i po~veni bolesti.<br />
Zreeweto na plodovite e mnogu porano od standardnoto,<br />
za okolu 15-20 dena, plodovite se pokrupni,<br />
prinosite pogolemi i so mnogu povisok kvalitet.<br />
Vo tekot na pitomeweto treba da se raboti mnogu<br />
vnimatelno. Pitomeweto obi~no se izveduva vo tekot<br />
na vtorata polovina na mart i po~etokot na april.<br />
Rasaduvaweto na postojano mesto doa|a koga goleminata<br />
na korenot }e bide vo faza na 4 do 5 lista, so<br />
dobrorazvien korenov sistem i steblo. Vo razgovor so<br />
proizvoditelite na bostan, tie uka`uvaat na pozitivnite<br />
osobini na kalemeniot bostan vo odnos na<br />
otpornost kon bolesti, su{a, potoa kvalitetnoto<br />
proizvodstvo, visokite prinosi vo odnos na bostanot<br />
koj se see direktno, bez primena na kalemewe.<br />
Postojat pove}e na~ini na kalemewe, no kaj nas najmnogu<br />
se koristi metodot "na rascep", kako i metodot<br />
na strani~no kalemewe. Postojat i drugi na~ini koi<br />
ne se zastapeni kaj nas.<br />
Pretpostavkite deka lubenicata kalemena<br />
na lejka ima vkus na tikva ne se to~ni<br />
i prakti~no e doka`ano deka tie se so izvonredno<br />
dobar vkus adekvaten na sortata<br />
na bostanot koja e kalemena. Za da se dojde<br />
do kvaliteten rasad, potrebna e odredena<br />
stru~nost ili poznavawe za {to, pak, e<br />
potrebno vreme i trud. Semeto od lejka se see<br />
nekolku dena porano od semeto na bostanot<br />
so optimalni uslovi na odgleduvawe, koi podocna<br />
slu`at kako osnova za proizvodstvo na<br />
rasadot.<br />
Procesot zapo~nuva so<br />
seewe na semeto od lejka vo<br />
saksii. Otkako }e dojde vo<br />
faza na dva lista, kotiledoni,<br />
se see semeto od hibridniot<br />
bostan. Vo tekot na<br />
odgleduvaweto se vnimava<br />
na site agrotehni~ki merki<br />
i koga }e dostigne vo faza<br />
na tri lista toj se kalemi<br />
na podlogata od lejka. Ponatamu<br />
se se~e stebloto<br />
od podlogata, lejka na koja<br />
se ostavaat samo dva lista.<br />
Potoa taa se zasekuva, a vo<br />
me|uvreme vo vid na klin se<br />
zasekuva i korenot od pitomkata-bostan.<br />
Vo rascepot<br />
na podlogata pome|u kotiledonite<br />
i podlo{kata<br />
se postavuva pitomkata<br />
na koja prethodno, isto<br />
taka, se pravi klinoviden<br />
dvostran zarez so `ilet i<br />
se pricvrstuvaat so konec<br />
ili specijalni {tipki.<br />
APRIL 2010 | 15
OVO[TARSTVO<br />
Prekalemuvawe na jabolka<br />
Pod kora - najbrz i<br />
najednostaven na~in<br />
Ovoj na~in na kalemewe se izveduva koga }e zapo~ne dvi`eweto na sokovite i korata<br />
se odvojuva od stebloto. Za proletnoto prekalemuvawe, kalem-gran~iwata se<br />
sobiraat vo fevruari pred poteruvaweto na pupkite<br />
Pi{uva: prof. d-r Marijan Kiprijanovski<br />
Vo praktikata ~esto se javuva potreba vo nasadite<br />
od jabolka da se vr{i prekalemuvawe<br />
na ovo{kite. Pri~inite za prekalemuvaweto<br />
mo`e da bidat razli~ni: pri nedostig na sadnici<br />
od baranata sorta da bide posadena druga sorta,<br />
po gre{ka posadena druga sorta, nerodnost na sortata,<br />
obezbeduvawe povolni opra{uva~i, ~uvstvitelnost<br />
na posadenata sorta na bolesti, {tetnici, mrazevi i<br />
drugi nepogodi, lo{ kvalitet na plodot, plodot od taa<br />
sorta ne e baran na pazarot, `elba za voveduvawe nova<br />
kvalitetna sorta i dr. Prekalemuvaweto mo`e da se<br />
vr{i na mladi neprorodeni ili, pak, na postari rodni<br />
ovo{ki.<br />
Prekalemuvaweto na ovo{kite se vr{i naprolet, vo<br />
mart-april, koga }e zapo~ne dvi`eweto na sokovite, s#<br />
do po~etokot na cvetaweto. Kolku porano }e se izvr{i<br />
prekalemuvaweto, tolku pogolem prirast } e imaat<br />
kalemite. Pri podocno prekalemuvawe rezervnata hrana<br />
od korenot i stebloto odi vo krunata i pri skratuvaweto<br />
na grankite taa se otfrla.<br />
Za proletnoto prekalemuvawe, kalem-gran~iwata<br />
se sobiraat vo fevruari, pred poteruvaweto na pupkite.<br />
Gran~iwata se ~uvaat do polovina zatrapeni<br />
vo pesok, smesteni na pozasen~eno mesto. Vo pesokot<br />
treba da se odr`uva dovolno vlaga. Mnogu podobro e<br />
ako kalem-grankite se ~uvaat vo ladilnik na temperatura<br />
od - 20S. Vo ovoj slu~aj gran~iwata se vrzuvaat<br />
vo snop~iwa, se navla`nuvaat i se stavaat vo crni<br />
plasti~ni }esiwa. Vaka spakuvani, kalem-gran~iwata<br />
mo`e da se ~uvaat do krajot na maj. Kalem-grankite treba<br />
da bidat razvieni 8-10 mm, dobro sozreani, zdravi i<br />
sobrani od periferijata na krunata.<br />
Koga imame posadeno sadnici od druga sorta, prekalemuvawe<br />
mo`e da se izvr{i naprolet istata godina,<br />
po sadeweto. Potrebno e samo da se pri~eka sadnicite<br />
da se primat i da zapo~ne dvi`eweto na sokovite. Vo<br />
vakvite slu~ai kalemeweto se vr{i na visina na stebloto<br />
odnosno na 40-50 sm od spojnoto mesto. Na~inot<br />
na kalemewe zavisi od debelinata na sadnicata, a se<br />
vr{i so prosta ili angliska spojka kaj potenki (do 10<br />
mm) i strani~no spojuvawe kaj podebeli sadnici.<br />
Prekalemuvaweto na postari rodni ovo{ki e<br />
biolo{ki i ekonomski opravdano samo ako ovo{kata ne<br />
go pominala polovinata od svojot vek na eksploatacija.<br />
Postarite ovo{ki pote{ko gi podnesuvaat napravenite<br />
rani od presecite, imaat poslab porast na kalemenite<br />
granki, potrebno e pove}e vreme za obnovuvawe<br />
na krunata i ostanuva kratok period za koristewe na<br />
plodovite od novata sorta.<br />
Prekalemuvaweto na postari ovo{ki mo`e da se<br />
vr{i na skeletnite granki (kaj mnogu debeli ovo{ki)<br />
ili direktno na stebloto.<br />
Koga prekalemuvaweto se vr{i na skeletnite<br />
granki, se ostava nekalemena edna poslaba strani~no<br />
naso~ena granka, koja }e slu`i kako hranilka koja }e<br />
vr{i asimilacija dodeka se razvie dovolno lisna masa.<br />
Idnata prolet se prekalemuva i hranilkata ili taa se<br />
otstranuva do osnovata.<br />
Prekalemuvaweto na postari ovo{ki od jabolka so<br />
dijametar na stebloto do 15 sm mo`e da se vr{i i direktno<br />
na stebloto. Pritoa prekalemuvaweto na ovo{kite<br />
odi mnogu pobrzo vo odnos na kalemeweto na skeletni<br />
16 | MOJA ZEMJA
3. Bez nadol`ni preseci na korata - podgotvenite<br />
kalem-gran~iwa se postavuvaat pod korata koja<br />
so klin~e se odvojuva od drve{inata. Kalem-grankite<br />
mora da bidat potenki ili sedlesto podgotveni.<br />
Kalem-gran~iwata se podgotvuvaat so nadol`en kos<br />
presek koj se pravi so eden poteg na ostar kalemarski<br />
no` so dol`ina od 3,5-4 sm. Ako kalemite se debeli,<br />
tie mo`e da se podgotvat vo vid na sedlo. Na sekoi 7-8<br />
sm obikolka na stebloto ili na 2 sm dijametar na stebloto<br />
se stava po eden kalem. Na kalemite se ostavaat<br />
po dve pupki.<br />
Kaj dvata na~ina na kalemewe po postavuvaweto na<br />
kalemite se vr{i prema~kuvawe na gorniot presek i na<br />
strani~nite preseci na stebloto i presekot na kalemgran~eto<br />
so prethodno podgotven kalemarski vosok.<br />
Potoa so hartija se premotuva stebloto, taa se vrzuva<br />
i vrz kalemarskiot vosok na presekot na stebloto se<br />
stava glinesta po~va.<br />
Uspe{no prifaten kalem<br />
A B V<br />
granki, se dobiva pogolem prirast na letorastite, na<br />
niv u{te vo prvata godina se formiraat cvetni pupki,<br />
a vo vtorata godina ovo{kata zapo~nuva da plodonosi.<br />
Ve}e vo tretata godina ovo{kata potpolno ja obnovuva<br />
krunata i dava normalen prinos.<br />
Najbrz i najednostaven na~in na prekalemuvawe na<br />
jabolka e pod kora. Ovoj na~in na kalemewe se izveduva<br />
koga }e zapo~ne sokodvi`eweto i korata se odvojuva od<br />
stebloto. Pritoa stebloto ili skeletnite granki se<br />
presekuvaat so pila na mazno mesto koe{to e so zdrava<br />
kora. Potoa presekot se obnovuva so no`-kastra~ ili<br />
nekoj drug no`. Podgotovkata na korata mo`e da se<br />
vr{i na pove}e na~ini:<br />
1. So eden nadol`en presek na korata - po potsekuvaweto<br />
i izmaznuvaweto na presekot, korata se rasekuva<br />
nadol`no na me sto to kade {to }e se stavi kalemot.<br />
Potoa so ka le mar ski ot no` ili so specijalno klin~e<br />
od koska ili plastika malku se odvojuvaat dvete strani<br />
na korata, kade {to podocna se stava podgotvenoto<br />
kalem-gran~e. Po postavuvaweto na kalem-grankite se<br />
vr{i vrzuvawe so pojako vrzivo.<br />
2. So dva paralelni preseci na korata - na korata se<br />
pravat dva paralelni preseci na me|usebno rastojanie<br />
kolku {to e debel kalemot. Potoa korata so klin~e se<br />
podiga vo vid na jazi~e i pod nea se stava podgotvenoto<br />
kalem-gran~e. Po postavuvaweto na kalemite, podignatata<br />
kora malku se isten~uva, a preku nea na okolu 1<br />
sm pod presekot na stebloto se nabiva tenko {aj~e koe<br />
navleguva preku korata, preku kalemot i stignuva do<br />
drvoto na stebloto. Na ovoj na~in kalemot dobro se zatega<br />
i nema potreba od dopolnitelno vrzuvawe. Po edno<br />
klin~e se kova i na korata od stebloto od dvete strani<br />
do napravenite preseci.<br />
Sl. 1. Na~ini na prekalemuvawe na posadeni sadnici:<br />
A - so prosta spojka, B - so angliska spojka, V - so<br />
spojuvawe otstrana<br />
Sl. 2. Kalemewe na postari ovo{ki pod kora: 1. podgotovka<br />
na pitomkata - obi~no i so sedlo, 2. so podigawe<br />
na korata od edna strana, 3. pod jazi~e, 4. bez zasekuvawe<br />
na korata - na klarinet, 5. klin~e za odvojuvawe<br />
na korata<br />
APRIL 2010 | 17
\UBREWE<br />
Vlijanieto na makroelementite vo po~vata vrz rastenijata<br />
Azotot, kaliumot<br />
i fosforot -<br />
baza za pravilen razvoj<br />
Nedostig od ovie<br />
mobilni elementi<br />
doveduva do poslab<br />
ili retardiran<br />
rast na rastenieto,<br />
a vi{okot od niv<br />
predizvikuva<br />
nedostig na drugi<br />
va`ni elementi za<br />
pravilen razvoj na<br />
rastenieto.<br />
Pi{uva:<br />
Dipl. in`. agr. Atanas Dimitrov<br />
Nitrogen (N) - Azot. Mobilen i makroelement<br />
Ima glavna uloga vo razvojot na rastenieto.<br />
So pomo{ na azotot (N) rastenieto sozdava<br />
hlorofil i vr{i fotosinteza, sozdava<br />
aminokiselini koi se koristat za proizvodstvo na<br />
proteinite na rastenieto.<br />
Pri nedostig na azot rastenieto ima poslab rast,<br />
listovite stanuvaat tesni, hloroti~ni, bledozeleni.<br />
Pri poizrazen nedostig na azot mo`e da dojde do potpolna<br />
hloroza i su{ewe na rastenieto. Naj~esto se<br />
zabele`uva prvo na najstarite listovi, za potoa da<br />
napreduva kon vrvot na rastenieto.<br />
Nedostigot na azot ponekoga{ mo`e da se pome{a<br />
so nedostigot na magnezium zatoa {to se sli~ni. Nedostigot<br />
na azot }e se pojavi na vrvot na listot i }e<br />
napreduva nanazad kon zadniot del na listot, dodeka<br />
nedostigot na magnezium se pojavuva na celiot list<br />
(listot po`oltuva), a venite ostanuvaat zdravi. Zna~i,<br />
ako rastenieto raste pobavno i dolnite listovi `olteat,<br />
toga{ e vo pra{awe nedostig na azot.<br />
Premnogu voda i premalku organski soedinenija<br />
mo`e da predizvikaat nedostig na azot. Rastenieto ne<br />
mo`e da go apsorbira azotot ako e pH 4.0 – 5.5. Mo`e<br />
da se apsorbira N so pH 6.0 – 8.0 , no pH 6.8 e sovr{ena<br />
za N.<br />
Vi{okot na azot mo`e da ima toksi~en efekt na<br />
razvojot na rastenieto, a golemo prisustvo na nitrati<br />
vlijae {tetno i na zdravjeto na lu|eto {to go konsumiraat<br />
rastenieto.<br />
Pri vi{ok na azot se zgolemuva vegetativniot, a se<br />
namaluva generativniot rast na rastenieto. Vi{okot<br />
na azot predizvikuva nedostig na bakar i cink.<br />
Phosphorus (P) – fosfor. Mobilen i makroelement<br />
Fosforot e mnogu va`en za razvojot na korenot<br />
i na lastarite. Igra glavna uloga vo cvetaweto i e<br />
klasificiran kako makroelement.<br />
18 | MOJA ZEMJA
Nedostigot na fosfor ja namaluva goleminata<br />
na rastenieto. Ako nedostiga vo pomali koli~estva<br />
mo`e da se zabavi rastot, a nedostigot na pogolemi<br />
koli~estva mo`e da predizvika su{ewe na listovite<br />
koi na krajot pa|aat.<br />
Nedostigot na fosforot prvo se zabele`uva na<br />
postarite listovi. Tie stanuvaat pone`ni, zelenata<br />
boja preminuva vo crvenkasta, zavisno od vidot na rastenieto.<br />
Vi{okot fosfor predizvikuva nedostig na bakar,<br />
cink, `elezo i kalium.<br />
Rastenijata ne mo`at da apsorbiraat fosfor na 4.0<br />
– 5.5 pH vrednost. Najdobra apsorpcija na fosfor ima<br />
vo ramkite na 6.0 – 7.5 pH. Vrednosta nad taa granica<br />
predizvikuva nedostig na fosfor.<br />
Potassium (K) - kalium - Mobilen i makroelement<br />
Kaliumot ima mnogu va`na uloga vo razvojot na rastenieto.<br />
Dovolni koli~estva na kalium mu pomagaat na<br />
rastenieto da ima dobro i stabilno steblo, da bide<br />
otporno na bolesti, da prima voda, da pomaga pri fotosintezata.<br />
Kaliumot mo`e da se najde vo celoto<br />
rastenie i e neophoden vo site aktivnosti na rastenieto<br />
povrzani so vodata. Toj e neophoden vo celiot<br />
`ivoten vek na rastenieto, a najmnogu vo razvojot na<br />
cvetovite.<br />
Nedostig<br />
Premalku kalium vo rastenijata doveduva do retardiran<br />
rast na listovite, pojava na `olti damki po<br />
rabovite na listovite i nivno svitkuvawe. Rastenieto<br />
}e po~ne da raste vo visina i grankite i stebloto<br />
}e stanat lesno kr{livi. Starite listovi mo`e da<br />
poka`at crvenkasta boja i da se svijat nagore. Golemite<br />
listovi obi~no dobivaat nekroza me|u venite, se<br />
su{at, stanuvaat kostenlivi i na krajot otpa|aat. Postarite<br />
listovi dobivaat pove}e `oltenikava boja i<br />
isto taka se svivaat i pa|aat. Ako rastenieto e vo vegetacija,<br />
rastot }e bide mnogu zabaven. Vo cvetaweto se<br />
zabavuva rastot na lastarite. Najnapred }e se pojavat<br />
temni damki po listovite {to ~esto e predizvikano od<br />
malata vla`nost na vozduhot. Ponekoga{ nedostigot<br />
na kalium mo`e da bide predizvikan od premnogu kalcium<br />
ili od niski temperaturi.<br />
Premnogu kalium mo`e da predizvika mnogu problemi,<br />
o{tetuvawe na korenot i nedostig na kalcium.<br />
^esto doveduva do nedostig na magnezium, mangan, kalcium,<br />
cink, `elezo.<br />
Kalium i pH<br />
Rastenieto ne go apsorbira kaliumot na 4.0 – 5.5<br />
pH vrednost. Najdobro go apsorbira na 6.0 – 9.5 pH<br />
(pogolema pH od 7 ne e prepora~liva za rastenijata).<br />
APRIL 2010 | 19
POLEDELSTVO<br />
„AGROUNIJA“ SKOPJE<br />
Dve decenii<br />
brend za<br />
semenski<br />
proizvodi<br />
Osnovnata dejnost bazirana na<br />
selekcija i proizvodstvo na<br />
semenska p~ enica, promet so<br />
semiwa, mineralni | ubriva,<br />
sredstva za za{ tita i<br />
repromaterijali za zemjodelstvoto<br />
im izgradi prepoznatliv brend<br />
me| u zemjodelcite. Visokite<br />
prinosi { to gi davaat nivnite<br />
sorti p~ enica i tritikale,<br />
kako i son~ ogledot, hibridnata<br />
p~ enka, gradinarskite semiwa i<br />
drugi semenski proizvodi { to gi<br />
plasira „Agrounija“ se zaslu` ni za<br />
doverbata { to gi odr` a i izdigna vo<br />
nivnoto 20-godi{ no stopanisuvawe<br />
Hibridna p~ enka<br />
371<br />
Hibridna p~ enka<br />
735<br />
Agrounija Skopje<br />
tel/faks 02 257 27 77<br />
agrounija@unet.com.mk<br />
www.agrounija.com.mk<br />
20 | MOJA ZEMJA<br />
- Skopje e proizvodnotrgovska<br />
organizacija vo privatna<br />
sopstvenost, osnovana vo 1989<br />
„Agrounija“<br />
godina i locirana vo op{ tinata<br />
Ilinden vo Skopje. Ovaa firma e specijalizirana<br />
proizvodno -trgovska organizacija koja<br />
se zanimava so nau~ no-istra` uva~ ka dejnost<br />
vo oblasta na p~ enicata, selekcija na semenski<br />
p~ enici, zemjodelsko proizvodstvo i<br />
dorabotka na semenska p~ enica.<br />
Vo proizvodnite aktivnosti prioritetno<br />
mesto zazema programata za selekcija i<br />
sozdavawe novi, visokorodni, kvalitetni<br />
sorti p~ enica. Selekcijata e otpo~ nata od<br />
pokojniot Ilija Orov~ anec, doktor na zemjodelski<br />
nauki, inaku priznat i poznat selekcioner,<br />
avtor na 18 visokorodni priznati<br />
sorti p~ enica. Denes so proektot za sozdavawe<br />
novi sorti rakovodi Ognen Orov~ anec,<br />
taka { to golem procent na proizvodstvoto na<br />
p~ enica vo Republika Makedonija se sorti od<br />
„Agrounija“, kako { to se sortite „orov~ anka“,<br />
„podobrena orov~ anka“, „agrounija“, „olga“,<br />
„osatka“, „pelisterka“ i semenskoto tritikale<br />
„agrounija“.<br />
Vo 2009 godina se priznati tri novi sorti<br />
p~ enica: „makedonska rodna“, „makedonska<br />
rana“" i „balkanija“ koi se nova generacija<br />
na selekcii i se odlikuvaat so golem genetski<br />
potencijal i odli~ en kvalitet. Ve} e se<br />
priznati vo Srbija i Kosovo i se nameneti za<br />
celiot Balkan.<br />
Istovremeno so selekcijata se odviva i<br />
procesot na razmno` uvawe na novonastanatite<br />
sorti, kako i odr` uvawe na sortnata<br />
~ istota na priznaenite sorti.<br />
Vtorata proizvodna aktivnost vo „Ag rounija“<br />
e zemjodelsko proizvodstvo na p~ enica<br />
i tritikale na povr{ ina od 180 ha koi gi koristi<br />
pod koncesija i na koi ima organizirano<br />
proizvodstvo od semenski materijal.<br />
Semenskiot materijal se dorabotuva vo<br />
Centarot za semedorabotka na „Agrounija“,<br />
koj se nao| a vo centarot na Skopsko pole vo<br />
seloto Marino. So izgradbata na ovoj Centar,<br />
vo ~ ij sostav se i magacinot i nekolku<br />
prodavnici, se zaokru` uva celiot ciklus<br />
na zemjodelskoto proizvodstvo, od selekcija,<br />
razmno` uvawe, primarno proizvodstvo i<br />
dorabotka na semenskiot materijal do prometot.<br />
„Agrounija“, kako pridru` en ~ len na<br />
Univerzitetot „Goce Del~ ev“ vo [ tip,<br />
istra` uva~ kata rabota ja realizira vo laboratoriite<br />
na Zemjodelskiot fakultet na ovoj<br />
Univerzitet, kade { to se vr{ at site analizi<br />
za kvalitetot na semenskite materijali nameneti<br />
za makedonskiot pazar.<br />
Sorabotka<br />
„Agrounija“ e zastapnik na holandskata<br />
firma „Denice“ od kade { to nosat semenski<br />
kompir od sortite „akcent“, „afrodita“ i<br />
„fokus“. Kompanijata ima odli~ na sorabotka<br />
i so institutot „Zemunsko pole“ od Srbija<br />
od kade { to pokraj son~ ogledovo seme, uvezuvaat<br />
i semenska p~ enka. Osobeno vnimanie<br />
posvetuvaat na sila` nata p~ enka, konkretno,<br />
p~ enkata od tipot 735. Spored eksperimentite<br />
{ to gi napravi „Agrounija“, ovoj hibrid<br />
pretstavuva golema perspektiva za makedonskite<br />
nivi, osobeno e pogodna za sila` a, a<br />
mo` e da se koristi za proizvodstvo na zrno.<br />
Hibridot 341, pak, e idealen za proizvodstvo<br />
na dobito~ na hrana. Ovie hibridi, spored<br />
istra` uvawata na „Agrounija“, se odlikuvaat<br />
so visok procent na rodnost. P~ enkata<br />
735 se vbrojuva vo grupata na FAO 700 i ima<br />
pogolema vegetativna masa od site hibridi<br />
na Balkanot. Ovaa p~ enka ima potencijal na<br />
visoka rodnost - pove} e od 13 toni od hektar<br />
i vrven kvalitet so koi se nao| a re~ isi<br />
na pettoto mesto na skalata od nula do pet.<br />
Hibridnata p~ enka 341 e idealna za zrnesta<br />
dobito~ na hrana i spa| a vo grupata na FAO<br />
300. Taa ima nivo na vla` nost od 15 procenti,<br />
{ to e osobeno va` no, bidej} i ne e potrebno<br />
dosu{ uvawe, tuku direktno se obrabotuva.<br />
Otporna e na su{ a i e so sreden rast. Na<br />
skalata od 0 do 5 po prinosi, kvalitet i otpornost<br />
na polegnuvawe, hibridot 341 e na<br />
pettoto mesto, { to dovolno ka` uva za vrednostite<br />
na ovaa p~ enka.<br />
„Agrounija“ e zastapnik i na „Semenarnakoop“<br />
od Novi Sad, koja na 700 hektari<br />
proizveduva seme od lucerka, trevi i drugi<br />
gradinarski kulturi koi se dostapni i za<br />
na{ ite zemjodelci.
POLEDELSTVO<br />
Poplavi<br />
@itnite<br />
kulturi<br />
najpogodeni<br />
Dragan Mickovski, farmer<br />
Pokraj finansiskite<br />
problemi so<br />
koi } e se soo~ at<br />
farmerite, poplavite<br />
nanesuvaat { teta<br />
i na zemjodelskata<br />
obrabotliva povr{ ina.<br />
Za poplavite vo<br />
bitolskiot region,<br />
profesorot Trpevski<br />
smeta deka mo` e da ima<br />
zagubi na azot, no samo<br />
na nitratnite oblici,<br />
taka { to pogolemi<br />
zagubi bi imalo ako e<br />
izvr{ eno prihranuvawe<br />
so azotni | ubriva na<br />
` itnite kulturi<br />
Poplavite koi ja zafatija<br />
Makedonija vo mart na pravija<br />
{ teti i vo zemjodelstvoto.<br />
Najgolemi problemi<br />
predizvikaa vo bitolskiot region,<br />
kade { to e proceneta { teta od<br />
31.000 evra. Komisijata za procena<br />
na { teti vo bitolskiot region<br />
istakna deka najgolemi { teti se<br />
napraveni kaj posevite so p~ enica,<br />
ja~ men i p~ enka. Ekipata na „Moja<br />
zemja" so svojot objektiv registrira<br />
golem broj { teti napraveni od<br />
poplavite.<br />
Vo bitolskoto selo Zagorani<br />
golem del od zemjodelskite po vr { i-<br />
ni nalikuvaat na mali ezera. Takva<br />
e slikata i vo farmata na zemjodelecot<br />
Dragan Mickovski. Vkupnata<br />
povr{ ina { to ja obrabotuva Mickovski<br />
e 105 hektari, od koja 95 hektari<br />
e dr` avno zemji{ te zemeno pod<br />
koncesija, a 10 hektari e negova sopstvenost.<br />
Zemjodelskata povr{ ina<br />
koja se nao| a pod voda e okolu 60<br />
hektari, od koja 45 hektari e zasadena<br />
so p~ enica, a 15 hektari e zasadena<br />
so ja~ men.<br />
Poplavi vo Ko~ansko<br />
Pi{ uvaat:<br />
Biljana Petrovska – Mitrevska<br />
Marija Kotevska<br />
22 | MOJA ZEMJA
„Na{ ite agrohemiski analizi na po~ vata vo Pelagonija uka` uvaat na<br />
potrebata od balansirawe na hemiskite elementi i primena na adekvatni<br />
mineralni | ubriva. Ima golem debalans na biogenite elementi kako i<br />
vlo{ uvawe na pH-reakcijata na po~ vata, koja go pottiknuva vlo{ uvaweto na<br />
re` imot na ishrana na rastenijata“, potencira profesorot po agrohemija,<br />
Vidoja Trpevski.<br />
Pelagonisko ezero<br />
„Od 60 hektari zemjodelski plodna<br />
povr{ ina, 30 hektari se pod koncesija,<br />
a 6 hektari moja sopstvenost.<br />
Ovaa godina moite nivi tri pati<br />
se poplaveni. Ona { to planiram<br />
da go napravam vo naredniot period<br />
e da ja saniram { tetata so toa<br />
{ to povtorno } e ja izoram po~ vata<br />
i } e ja zaseam so proletni kulturi<br />
son~ ogled i p~ enka“, veli Mickovski,<br />
koj znae deka na vakov na~ in samo<br />
} e gi ubla` i finansiskite problemi,<br />
a nema da gi re{ i. Mickovski<br />
go nema osigurano zemjodelskoto<br />
zemji{ te, no Komisijata za procena<br />
na { teti pominala i kaj nego, ja procenila<br />
{ tetata, im vetila deka } e<br />
ima nadomest, no ne im ka` ala kolku<br />
} e im bide isplateno.<br />
Pokraj finansiskite problemi<br />
so koi } e se soo~ at farmeri te,<br />
poplavite nanesuvaat { teta i na<br />
zemjodelskata obrabotliva po vr { i-<br />
na.<br />
„Edna od zagubite na hemiski<br />
elementi od po~ vata e vodata koga<br />
ja ima vo golemi koli~ estva. [ tetite<br />
se pravat vo vertikala (vo<br />
dlabo~ ina) poznato kako izmivawe,<br />
gubewe so erozija i odlevawe na<br />
hemiski elementi so povr{ inski<br />
vodi. Najgolemi zagubi pod vlijanie<br />
na vodata } e imaat pesoklivite<br />
po~ vi, a najmali glinestite. Kaj pesoklivite<br />
po~ vi ima pomala apsorpcija<br />
na hemiskite elementi“, objasnuva<br />
profesorot po agrohemija,<br />
Vidoja Trpevski.<br />
Za poplavite vo bitolskiot region,<br />
profesorot Trpevski smeta<br />
deka mo` e da ima zagubi na azot, no<br />
samo na nitratniot oblik, a ne i<br />
na amonija~ niot. Nitratniot azot<br />
nema afinitet za apsorpcija vo<br />
po~ vata.<br />
„Pogolemi zagubi bi imalo ako e<br />
izvr{ eno prihranuvawe so azotni<br />
| ubriva na ` itnite kulturi osobeno<br />
ako toa e izvr{ eno ednokratno<br />
so celokupna doza vo fenofazata<br />
bratimewe. Nau~ niot priod za zagu<br />
bite na hemiski elementi od po~va<br />
ta se izveduva so specijalen pribor<br />
nare~ en „lizimetar“. So ovoj<br />
pribor lesno mo` e da se kvantificira<br />
koi hemiski elementi $ nedostigaat<br />
na po~ vata. I so hemiska<br />
analiza mo` e da se utvrdi do koja<br />
dlabo~ ina e izvr{ eno izmivaweto<br />
na nitratniot azot vo po~ vata.<br />
Ako dlabo~ inata ja nadminuva zonata<br />
za korenoviot sistem, toga{<br />
toj nitraten azot e izguben za rastenijata.<br />
Del mo` e da se vrati so<br />
ascedentni dvi` ewa na po~ vata,<br />
no samo nezna~ itelen del, zavisno<br />
od mehani~ kiot sostav na po~ vata“,<br />
veli prof. Trpevski.<br />
Profesorot apelira zemjodelcite<br />
da pravat agrohemiski analizi<br />
na po~ vata so cel koga ima elementarni<br />
nepogodi kako poplavite lesno<br />
da mo` e da se konstatira sostojbata<br />
na zemji{ teto i da se napravi<br />
programa za | ubrewe.<br />
APRIL 2010 | 23
STO^ARSTVO<br />
NORGESIM-FARM VO DEL^EVO<br />
Crveno norve{ ko<br />
Prvata demonstrativna<br />
farma na otvoreno za<br />
molzni kravi, koja se izgradi<br />
so donacija od Kralskoto<br />
norve{ ko op{ testvo za<br />
razvoj (NORGESVEL)<br />
Zdru` uvaweto kako prednost<br />
Spored Vu~ kovski, poentata na odgleduvawe kravi na otvoreno e vo<br />
zdru` uvaweto i okrupnuvaweto na farmerite. Za na{ iot doma} in ne va` i<br />
onaa narodnata : „orta~ koto meso ni ku~ iwata ne go jadat „.<br />
- Ovie tabua treba da se nadminat. Ako sè dobro se izregulira, se stavi na<br />
hartija i ako zdru` uva~ ite se pridr` uvaat kon pi{ anite pravila na igra,<br />
odnosno, ako veruvaat vo zdru` uvawe, mo` e sè da funkcionira besprekorno,<br />
veli Vu~ kovski, koj zaedno so tatko mu ima 24 kravi i se zdru` eni so u{ te<br />
dvajca farmeri so po tri kravi.<br />
Po terkot na Norgesim ve} e se izgradeni u{ te dve farmi, ednata isto, vo<br />
okolinata na Del~ evo, a vtorata vo Krupi{ te, [ tipsko.<br />
Pi{ uva:<br />
Makedonka Baldazarska<br />
Prvata farma so crveni<br />
norve{ ki goveda vo Make<br />
donija, Norgesim, se<br />
nao | a na dva kilometri<br />
pred Del~ evo, na vlezot od kaj<br />
Makedonska Kamenica, ili, poto~<br />
no, na 400 metri od regionalni<br />
ot pat Del~ evo - Bugarija.<br />
Prak ti~ no, toa e prvata de monstra<br />
tivna farma na otvoreno za<br />
molzni kravi, koja e izgradena so<br />
donacija od Kralskoto norve{ ko<br />
op{ testvo za razvoj (NORGES-<br />
VEL), so sedi{ te vo Kriva Palanka.<br />
Za izgradba na farmata na<br />
koja se odgleduvaat nekade okolu<br />
pedesetina ` ivotni, od koi,<br />
vo momentov 30 se molzni i se<br />
~ uvaat i nekade triesetina teliwa,<br />
norve{ kata investicija<br />
(bez stokata), dostignala vrednost<br />
od 150.000 evra.<br />
- Farmata se izgradi so cel<br />
vo Makedonija da se demonstrira<br />
poinakov na~ in na odgleduvawe<br />
na kravite, za razlika od<br />
dosega{ niot tradicionalen, i vo<br />
golema mera pote` ok i ponedo hoden<br />
na~ in, veli mladiot farmer<br />
i menaxer na farmata Nor gesim,<br />
Goran Vu~ kovski.<br />
- Dojdoa eksperti od Norve{ ka<br />
i gi posetija na{ ite tradicionalni<br />
farmi, { talite koi se bez<br />
ventilacija, bez svetlina, so visok<br />
procent na vla` nost, a analogno<br />
na toa – i nezadovolitelni<br />
higienski uslovi. Analizata na<br />
ekspertite poka` a deka farmite<br />
od otvoren tip bi bile poln<br />
pogodok za ova podnebje, vo na{ i<br />
uslovi.<br />
Prvi~ nata ideja be{ e da se<br />
izgradat mali farmi, so po desetina<br />
kravi na pove} e lokacii,<br />
no problemot be{ e vo toa kako da<br />
se ubedat farmerite deka krav-<br />
24 | MOJA ZEMJA
govedo i kaj nas<br />
Pred da se vkrstat doma{ nite kravi so norve{ ki crven bik, tie imale<br />
laktacija pod 4 toni za 365 dena, a sega, po tri godini od osemenuvaweto<br />
so ovoj vid bik, laktacijata se zgolemuva na 6 t. godi{ no. Poentata<br />
ne e samo vo genetikata, tuku na toa vlijaat i uslovite vo koi ` iveat,<br />
kako i ishranata.<br />
Teliwata od kravite osemeneti<br />
so norve{ ki crven bik imaat pobrz<br />
i pogolem prirast i, za razlika<br />
od simentalcite, mo` at da<br />
se pu{ tat na pa{ a. Ima ponuda za<br />
otkup na site teliwa po ista cena,<br />
kako i za ostanatite od 180 denari<br />
` iva mera.<br />
ite mo` at da izdr` at na otvoreno<br />
na minus 15°C. Zatoa proizleze idejata<br />
za demonstrativna farma, koja<br />
} e bide primer za vakov na~ in na<br />
odgleduvawe ` ivotni.<br />
Da bidam iskren, i jas bev skeptik<br />
vo prvata godina. Se pla{ ev<br />
da gi donesam kravite vo farmata.<br />
Sega, sekoj { to } e se odlu~ i da primeni<br />
vakov na~ in na odgleduvawe<br />
na svojata stoka, slobodno mo` e da<br />
ja vidi na{ ata farma, raska` uva<br />
na{ iot doma} in.<br />
Vkrstuvawe so<br />
ve{ ta~ ko oploduvawe<br />
Sekoj posetitel o~eku<br />
va da vidi crveni<br />
nor ve{ ki goveda, no<br />
na mesto toa }e vidite<br />
ubavi, strojni kravi,<br />
no ne i crveni,<br />
tu ku so voobi~ aen<br />
nad vore{ en izgled.<br />
Do ma} inot ni pojasni<br />
de ka koga govorime za<br />
cr veno norve{ ko govedo,<br />
vsu{ nost, stanuva<br />
zbor za postoe~ kite kvalitetni<br />
kra vi, koi na{ ite farmeri gi imaa<br />
vkrsteno me| u isto~ no-friziski i<br />
sentimentalki, i sega tie se ose menu<br />
vaat so norve{ ki crveni bikovi.<br />
- Prakti~ no, zdru` enieto „Simentalec“<br />
e prvo koe uspea da dobie<br />
1000 dozi seme od norve{ ki crven<br />
bik za ve{ ta~ ko oploduvawe, vo<br />
2007 godina. Dotoga{ , spored zakonot,<br />
toa pravo go imaa isklu~ ivo<br />
ovlasteni institucii, koi mo` ea<br />
da vr{ at uvoz i distribucija na<br />
seme. Semeto za ve{ ta~ ko osemenuvawe<br />
(spermata) e donacija od<br />
GENO, Norve{ ka firma koja se zanimava<br />
so proizvodstvo na seme. Edna<br />
doza ~ ine{ e pet evra, raska` uva<br />
Vu~ kovski.<br />
- Sega, za kravite na site farmeri<br />
koi se ~ lenovi na zdru` enieto „Simentalec“,<br />
osemenuvaweto ~ ini samo<br />
200 denari.<br />
A za toa kakov materijal sakale<br />
da dobijat za ve{ ta~ ko oploduvawe<br />
na doma{ nite ve} e vkrsteni kravi,<br />
Vu~ kovski veli deka proizleglo od<br />
analizata na norve{ kite eksperti.<br />
- Razrabotivme sistem, baravme<br />
karakteristiki za na{ iot teren.<br />
Ekspertite gi vidoa na{ ite kravi,<br />
terenot, nè pra{ aa za na{ ite<br />
potrebi, dali sakame pove} e mleko<br />
<br />
Farmata od ju` nata<br />
strana e otvorena, a<br />
za da nema struewe<br />
na vozduhot, postavena<br />
e samo mre` a.<br />
Podot vo farmata<br />
e gumiran, kravite<br />
spijat na du{ eci,<br />
a iz| ubruvaweto se<br />
pravi so skreperi.<br />
APRIL 2010 | 25
STO^ARSTVO<br />
GENO predviduva<br />
Crvenoto<br />
norve{ ko govedo -<br />
bele` ana rasa<br />
Kravite vo { talata<br />
slo bodno se dvi` at,<br />
se molzat vo posebna<br />
prostorija koja se<br />
nao| a vo prodol` enie<br />
na delot za prestoj,<br />
preku paren sistem.<br />
ili meso, dali } e gi odgleduvame na ekstenziven<br />
ili intenziven na~ in, kakov e genetskiot<br />
potencijal, itn. Vo zdru` enieto<br />
odlu~ ivme toa da bide kombiniran na~ in<br />
– da proizvedeme i dobri teliwa i dovolno<br />
mleko, odnosno, da dobieme kravi so<br />
zdravi noze za da odat na pa{ a, pove} e da<br />
se iskoristuva kabastiot del, a ne da se<br />
odi na koncentrat, raska` uva menaxerot<br />
na Norgesim.<br />
Inaku, zad pokrieniot del na farmata<br />
se prostiraat 4ha pasi{ te, zagradeno<br />
so elek tri ~ en ov~ ar, kade se napasuvaat<br />
kravite. Re~ isi 90 otsto od hranata se<br />
proizveduva na 50ha obrabotlivo zemji{ te<br />
na povr{ inata na farmata. Dodeka vo nepodoben<br />
period kako pred dve godini, spored<br />
iskustvoto na ovoj farmer, tie kompostirale<br />
slama po specifi~ en recept – slamata<br />
ja tretirale so odredeni dozi urea<br />
i var, koja stoela tri do pet nedeli vo anaerobna<br />
sredina (vo vre} i), pa potoa so nea<br />
gi hranele kravite. Nejziniot kvalitet go<br />
analizirale vo Institutot za sto~ arstvo.<br />
Rezultatite bile odli~ ni. Inaku, 4 kg od<br />
ovaa slama zamenuva 1 kg lucerka.<br />
Vidot crveno norve{ ko govedo ne se<br />
dobiva so selekcija spored ~ istina na<br />
rasata, tuku spored dobrite rezultati.<br />
Toa zna~ i deka vnukata na bikot so koj e<br />
izvr{ ena selekcija<br />
na semeto, dava<br />
pove} e mleko - 7,5<br />
toni laktacija za<br />
edna godina.<br />
Farmata Norgesim<br />
ima ve} e vtora generacija<br />
od norve{<br />
kite crveni<br />
kra vi.<br />
Crvenoto norve{ ko govedo e visoko-produktivna molzna<br />
rasa, kade plodnosta i zdravjeto se opfateni vo celokupnite<br />
odliki na istata u{ te od 70-tite godini. Populacijata<br />
od ovaa rasa broi okolu 260.000 kravi, od koi<br />
98% pretstavuvaat del od va` niot Norve{ ki sistem na sledewe,<br />
voden od kooperativata TINE. Ovoj sistem obezbeduva precizni<br />
bele` ewa i informacii za site molzni kravi vo Norve{ ka. Programata<br />
CNK za odgleduvawe ima grupa od minimum 250 } erki na<br />
eden bik, za da ima dovolno precizni informacii za site odliki.<br />
Kravata CNK ima ` iva mera od 550-650kg. Genetskite trendovi<br />
poka` uvaat deka so selekcijata, istovremeno e poka~ eno i proizvodstvoto<br />
i podobreno e zdravjeto na ` ivotnite, kako i nivnata<br />
plodnost. Zdravstvenite odliki se opfateni vo sistemot za<br />
sledewe na stada od 1978 godina. Vo momentov, se sledi i mastitisot<br />
(kako i drugi bolesti), iako ovie se nisko-nasledni odliki.<br />
Testirawata za naslednost, bazirani vrz golem broj ` enski goveda<br />
obezbeduva selektiran popis so visoka to~ nost.<br />
Golem broj na CNK kravi se obele` ani (bez rogovi). Sistematska<br />
selekcija na obele` ani sinovi po obele` anite elitni tatkovci,<br />
so tekot na godinite ja zgolemi frekvencijata na ` ivotni<br />
bez rogovi. Se o~ ekuva deka CNK } e stane bele` ana rasa vo narednite<br />
20-25 godini. Ova e zna~ ajno za sto~ arite niz svetot, kako za<br />
zdravjeto na ` ivotnite, taka i za niza ekonomski faktori.<br />
Me| unarodni opiti<br />
Mnogu godini postoi kontinuirano istra` uvawe vo razli~ ni<br />
zemji, kako { to se Amerika, Irska, sporeduvaj} i ja CNK so<br />
hol{ tajnot, kako i CRF so vkrstuvawata so hol{ tajn. Ovie opiti<br />
se inicirani od univerzitetite i istra` uva~ kite centri vo ugledni<br />
zemji, vo vrska so zagri` enosta okolu momentalnata ` enska<br />
plodnost, sposobnosta za oteluvawe i celokupnoto zdravje<br />
na rasata hol{ tajn. Rezultatite od vkrstuvawata pome| u CNK i<br />
hol{ tajn se superiorni koga stanuva zbor za zdravjeto, plodnosta<br />
i oteluvaweto, vo sporedba so ~ istiot hol{ tajn.<br />
Dosta golem i dobro dizajniran istra` uva~ ki proekt koj e<br />
sproveden i upravuvan od strana na Moorepark Dairy Production Research<br />
Centre, vo Fermoj – Irska, koj kulminira{ e vo iznao| aweto<br />
~ isti ekonomski prednosti pri vkrstuvaweto na rasata CNK so<br />
vkrstenite rasi hol{ tajn-frizijan, kako i so hol{ tajn-frizijan<br />
za mleko-proizvodstvo. Upravuvaweto so ovoj proekt od samiot<br />
po~ etok go vr{ el Dr. Frenk Bakli od Centarot<br />
za istra` uvawe. Site informacii<br />
poteknuvaat od proekt na farmi, so 47 komercijalni<br />
ispa{ ni stada vo Irska, kade ima skoro<br />
400 ~ istokrvni hol{ tajni, vkrsteni rasi<br />
CNK i F1 bile oteleni i izmolzuvani preku<br />
tri laktacii, pod isti uslovi na ispa{ a na<br />
farmata. Spored detalnite zapisi, crvenato<br />
norve{ ko govedo se poka` ala kako superiorna<br />
nad hol{ tajnot, blagodarej} i na zgolemenata<br />
plodnost, kako i otpornosta kon mastitis i<br />
drugi bolesti.<br />
26 | MOJA ZEMJA
HERBOS -SKOPJE<br />
OVO[ TARSTVO<br />
Suzbivawe<br />
na crnata<br />
damkavost<br />
Bolesta, koja predizvikuva<br />
prili~ no golemi { teti,<br />
izrazeno se pro{ iruva<br />
pred se poradi namalena<br />
ili nepravilna hemiska<br />
za{ tita, osobeno pri<br />
pomala upotreba na bakarni<br />
preparati<br />
Pi{ uva:<br />
d-r spec. B. Pu{ kar, stru~ na sovetodavna slu` ba<br />
Crna damkavost ili Phomopsis viticola e<br />
vo posledno vre me s# po~ esto prisutna<br />
bo lest vo lozovite na sa di.<br />
Bolesta, koja prediz vi kuva prili~ no<br />
golemi { teti, izrazeno se pro{ iruva pred se<br />
po radi namalena ili ne pravilna hemiska za{-<br />
tita, pogotovo pri po mala upotreba na bakarni<br />
preparati.<br />
Simptomite na crnata damkavost se voo~ livi<br />
na mladite lastari pri { to na korata se pojavuvaat<br />
temno sini dolgunavesti nekrozi so izrazen<br />
vrv kon kraevite. Papkite na zabolenite<br />
lastari vidno zaostanuvaat vo razvojot.<br />
Na prolet, koga temperaturite po~ nuvaat da<br />
se zgolemuvaat nad 10°C na korata se pojavuvaat<br />
prepoznatlivite piknidii po koi i bolesta<br />
go dobila svoeto ime. Tie sodr` at golem broj<br />
na spori koi ja { irat infekcijata a lesno se<br />
raznesuvaat so veter i do` d.<br />
Bidej} i { tetite od bolesta se prili~ no<br />
golemi i mo` at da dovedat do propa| awe na<br />
cela loznica i proreduvawe na nasadot, neophodni<br />
se pravilni preventivni tretirawa so<br />
kvalitetni sredstva za za{ tita.<br />
Hemiskata za{ tita se zasnova na tretirawe<br />
so bakarniot preparat<br />
NORDOX 75 WG, taka { to va` no e da se napomene<br />
deka crnata damkavost se { iri vo ranite<br />
fazi od razvojot na vinovata loza, koga seu{ te<br />
ne se za{ tituva od plamenica. NORDOX 75 WG<br />
kako bakaren preparat so visoka koncentracija<br />
na ~ ist bakar se upotrebuva vo koli~ ina od 0.1%<br />
t.e. 100gr na 100l voda. Vo kolku na prolet se<br />
pogolemi { tetite na papkite vo lozoviot nasad<br />
potrebno e vo za{ titata da se dodade i insekticidot<br />
KING vo koncentracija od 0,02- 0,03%<br />
t.e. 20-30ml na 100l voda, koj { to } e gi suzbie<br />
lozovite pipi, sovici i sl.<br />
Vo faza na vegetacija se prodol` uva so<br />
za{ tita so kontaktniot fungicid MANKOZEB-<br />
R vo koncentracija od 0,25% ili 250gr na 100l<br />
voda, sekoga{ vo kombinacija so te~ niot SUM-<br />
POR SC-80 vo koncentracija od 0,3% t.e. 300ml<br />
na 100l voda. Za{ titata od crnata damkavost vo<br />
podocne` nite fazi od vegetacijata e istovetno<br />
so za{ titata od plamenica.<br />
APRIL 2010 | 27
P^ELARSTVO<br />
Nova ko{nica<br />
Poklopna daska<br />
Ramki za med<br />
Mati~na re{etka<br />
Plodi{ni ramki<br />
Izolacija<br />
Mre`esta podnica<br />
Plo~a za proverka<br />
Ku}a za p~eli -<br />
isklu~ itelno<br />
prakti~ na za<br />
gradskite kvartovi<br />
Noviot izum nalikuva na skara vo gradinata,<br />
odnosno izgleda kako plasti~ na kutija, a ima dva<br />
pati pove} e prostor od tradicionalnata ko{nica.<br />
Napravena e taka {to se reducira roeweto i ima<br />
kapacitet za 20 kilogrami med godi{no<br />
Noviot izum namenet za `iveewe<br />
na p~ elite vo gradskite naselbi,<br />
ednostavno nare~ en KU]A<br />
ZA P^ELI (BEEHOUSE), poka`a<br />
deka p~ elarstvoto ne e samo za ruralnite<br />
podra~ ja. Konstruktorot na ova moderno<br />
zdanie, p~ elarot Johanes Pol, objasnuva<br />
kako do{ol do idejata za KU] A ZA P^ELI.<br />
BEEHAUS e nova ko{nica specijalno<br />
dizajnirana za unapreduvawe na<br />
p~ elarstvoto. Taa, vsu{nost, e nameneta<br />
za p~ elarite koi `iveat vo gradovite i<br />
vo urbanite podra~ ja. Novata ko{nica e<br />
konstruirana za postavuvawe na pokrivite<br />
na zgradite i ku} ite, t.e. vo gradinite.<br />
Vo ku} ata za p~ eli ima dovolno<br />
prostor za dr`ewe i odr`uvawe na<br />
kolonijata vo tekot na celata godina,<br />
kako {to i inaku e predvideno vo edna<br />
ko{nica. Vo ovoj period koga brojot na<br />
p~ elite opa| | a, postoi zagri`enost za<br />
toa dali } e ima mo`nost da se opra{uvaat<br />
site posevi. Poradi toa, agencijata<br />
Natural England, pod pokrovitelstvo na<br />
Britanskata vlada, re{ila da gi pottikne<br />
gra| anite da se zanimavaat so<br />
p~ elarstvo. Tim Lovet, pretsedatel na<br />
Britanskiot p~ elarski sojuz, potvrdil<br />
deka vo poslednite 18 meseci brojot na<br />
~ lenovite vo urbanite podra~ ja porasnal<br />
od 3.000 na 14.500 p~ elari. ,,Mnogu<br />
od na{ite novi ~ lenovi se lu| e koi<br />
`iveat vo gradovite i koi se ekolo{ki<br />
osvesteni”, objasnil Lovet. Za site pridojdeni<br />
~ lenovi se organizirani predavawa<br />
i obuki za p~ elareweto. U{te<br />
edna bitna rabota e toa {to KU]ATA ZA<br />
P^ELI se poka`ala kako isklu~ itelno<br />
prakti~ na za gradskite kvartovi, ednostavna<br />
za rakuvawe i ne pre~ i nikomu.<br />
Taa nalikuva na skara vo gradinata,<br />
a pribli`no e i so tolkava golemina,<br />
odnosno izgleda kako plasti~ na kutija,<br />
a ima dva pati pove} e prostor od<br />
tradicionalnata ko{nica. Napravena<br />
e taka {to se reducira roeweto i ima<br />
kapacitet za 20 kilogrami med godi{no.<br />
Smestena e na visoki nogarki koi ja<br />
podigaat ko{nicata na soodvetna visina<br />
za p~ elarot i gi ~ uvaat p~ elite<br />
od ladniot vozduh vo zima koga tie hiberniraat.<br />
Podnicata e mre`esta so {to<br />
se ovozmo`uva ventilacija i im pomaga<br />
(ovozmo`uva) na p~ elite vo odr`uvaweto<br />
na higenata vo nivniot dom. Pokraj toa,<br />
mre`nata podnica im slu`i na p~ elite<br />
za kontrola na varoata, bidej} i na toj<br />
na~ in se ovozmo`uva ispa| awe na varoata<br />
od ko{nicata. Od firmata ,,Omlet”, za<br />
koja raboti Pol, ja prodavaat vo razni<br />
boi i pretpostavuvaat deka dobro } e<br />
se prodava. Johanes Pol objasnuva deka<br />
edna od pri~ inite poradi koja p~ elnite<br />
zaednici se namaluvaat e toa {to se<br />
dr`ele isklu~ itelno vo ruralnite<br />
podra~ ja. Me| utoa, nivnoto postoewe vo<br />
urbanite sredini rezultiralo so floralna<br />
raznolikost, {to bi pomognalo i<br />
na p~ elnata i na ~ ove~ kata populacija<br />
za proizvodstvo na hrana. Zatoa i ne postoi<br />
pri~ ina tie da ne `iveat vo grad.<br />
,,Smetam deka p~ elarstvoto e odli~ no<br />
hobi koe sekoj mo`e da go praktikuva,<br />
a onoj {to } e se re{i za ova zanimawe,<br />
sekako, bi trebalo da vlo`i vo kvalitetni<br />
ko{nici, materijal, tehnologija, sopstveno<br />
obrazovanie i da odi vo ~ ekor so<br />
vremeto. Duri toga{ p~ elarot } e ima<br />
sladok raboten vek”, pora~ uva ovoj inovativen<br />
p~ elar. Ekonomskite stru~ ni<br />
lica od oblasta na statistikata presmetale<br />
deka godi{nite prihodi samo od<br />
opra{uvawe na posevite vo Velika Britanija<br />
iznesuvale 150 milioni funti.<br />
Poradi toa ne e ~ udo {to site sakaat da<br />
se zanimavaat so p~ elarstvo. Nekoi od<br />
qubov kon p~ elite i ekolo{kata osvestenost,<br />
a drugi od ,,~ ista” korist. Kako<br />
i da e, neka ima {to pove} e p~ eli!<br />
Ko{nicata za p~eli ~ini 465 funti<br />
28 | MOJA ZEMJA
Nurije Ahmeti ima<br />
32 p~ elni semejstva<br />
Nejziniot p~ elarnik se nao| a na nadmorska<br />
viso~ ina od 900 metri i e opkru`en so raznovidna<br />
vegetacija, me| utoa, kako {to ka`uva tetka<br />
Nurije, se soo~ uvaat so podolgotrajni zimi vo<br />
sporedba so nizinskite predeli vo Makedonija<br />
@ena-p~ elar, retkost vo gostivarskiot region P^ELARSTVO<br />
Pi{uva: Nakil Elezi<br />
Nurije Ahmeti od selo Pa dali<br />
{te, Gostivarsko e edna<br />
od retkite `eni-far me ri<br />
koja profesionalno se zanimava<br />
so p~ elarstvo ve} e {est godini.<br />
Vo momentot Ahmeti ima 32 p~ elni<br />
semejstva, no planira da go zgolemi<br />
nivniot broj. Nejziniot p~ elarnik se<br />
nao| a na nadmorska viso~ ina od 900<br />
metri i e opkru`en so raznovidna<br />
vegetacija, me| utoa, kako {to ka`uva<br />
tetka Nurije, tie se soo~ uvaat so<br />
podolgotrajni zimi vo sporedba so<br />
nizinskite predeli vo Makedonija.<br />
,,Mnogupati ni se slu~ uva proletnata<br />
pa{a da ja do~ ekame so nedovolno<br />
razvieni p~ el ni semejstva (jaki<br />
p~ eli) i zatoa koli~ estvoto med po<br />
p~ elno semejstvo mnogu varira i toa<br />
od minimum 10 kilogrami do 25 kilogrami<br />
po p~ elno semejstvo. Glavnata<br />
pa{a kaj nas e prete`no livadska, a<br />
ostanatiot del e raznoviden (bagrem,<br />
kosten i dr.)”.<br />
Rabotata so p~ eli bara mnogu<br />
smi renost (ne sakaat nervozni lu|e),<br />
pa zatoa celosnata rabota i<br />
odgovornost Ahmeti ja prezela na svoj<br />
grb, vo {to se podrazbira i redovnata<br />
kontrola koja se vr {i sega, vo april.<br />
Vo ovoj mesec po ~ nuva golemiot<br />
pregled na p~ el ni te semejstva koi<br />
se s# u{te za zi meni. Pregledot se<br />
pravi za da se konstatira sostojbata<br />
na p~ el nite semejstva vo odnos na<br />
broj nosta, zdravstvenata sostojba,<br />
da li i so kolku med raspolaga p~ elnoto<br />
semejstvo. Za da mo`e ova da<br />
se utvrdi, p~ elarot mora da izvadi<br />
tri do ~ etiri ramki so leg lo<br />
spored koi } e konstatira so kak va<br />
matica raspolaga, dali ima do volno<br />
polenov prav i u{te kolku med ima<br />
za p~ elnoto semejstvo zatoa {to<br />
potro{uva~ kata na med od sa mi te<br />
p~ eli vo zimskiot period se zgole<br />
muva. Kako {to objasnuva tetka<br />
Nu rije, ako se vostanovi nedostig<br />
na hrana, p~ elite treba da se prihra<br />
nat so polenov prav koj } e bide<br />
do da den vo {e} ernite poga~ i ili,<br />
pak, vo {e} erniot sirup, so cel<br />
bezbedno i uspe{no da se za~ uvaat<br />
p~ elnite se mejstva.<br />
Glavnata pa{a<br />
e prete`no livadska<br />
P~ elite treba da se<br />
pri hra nat so polenov prav
HRANA<br />
Bolesti na rastenijata ko<br />
Pi{ uva: prof. d-r Zlatko Arsov<br />
Od samiot po~ etok na<br />
zem jodelskoto proiz<br />
vod stvo ~ ovekot<br />
se sre } aval so razni<br />
{ te t ni organizmi, me| u koi se<br />
i pri~ initelite na bolestite<br />
na rastenijata. Denes ne postoi<br />
nitu edno rastenie koe ne<br />
e napadnato od barem edna rastitelna<br />
bolest. Se procenuva<br />
deka zagubite vo rastitelnoto<br />
proizvodstvo od { tetni organizmi<br />
(bolesti, { tetnici,<br />
pleveli i sl.) se okolu edna<br />
tretina od prinosot. Vo pomalku<br />
razvienite zemji zagubite se<br />
pogolemi i ponekoga{ dostignuvaat<br />
i do 50% od potencijalnite<br />
prinosi. Procenkite<br />
poka` uvaat deka poradi bolestite<br />
na rastenijata se gubi<br />
okolu 10 do 12% od godi{ noto<br />
proizvodstvo.<br />
Na po~ etokot na zemjodelskoto<br />
proizvodstvo zagubite bile<br />
~ esti i golemi, a bolestite<br />
na rastenijata imale zna~ ajna<br />
uloga vo toa. Vo toa vreme ne<br />
se znaelo zo{ to nastanuvaat<br />
bolestite na rastenijata i koj<br />
gi predizvikuva. Rimjanite gi<br />
organizirale poznatite rubigalii<br />
molej} i mu se na bogot Robigus<br />
da im ja so~ uva p~ enicata<br />
od ogan za da imaat so { to da se<br />
hranat. Istorijata e polna so<br />
sli~ ni primeri. Duri nekade<br />
od sredinata na 19. vek (1853<br />
g.) nau~ no e doka` ano { to gi<br />
predizvikuva bolestite kaj<br />
rastenijata. Prvo se otkrieni<br />
gabite, potoa bakteriite, virusite<br />
i na krajot fitoplazmata,<br />
kako pri~ initeli na bolestite<br />
kaj rastenijata.<br />
Bolestite vo poledelstvoto<br />
nanesuvale ogromni { teti.<br />
Nekoi od niv zna~ ajno ili<br />
duri i drasti~ no vlijaele<br />
na ~ ove~ kata populacija,<br />
predizvikuvaj} i glad, migracija<br />
na naselenieto, promeni na navikite<br />
na ~ ovekot, propa| awe<br />
na golem broj farmi, kompanii,<br />
bankrot na bankite i sl.<br />
ERGOTIZAM<br />
Drasti~ ni pojavi na nekoi rastitelni bolesti koi vlijaele na istorijata<br />
na ~ ovekovata populacija ima mnogu, no nie prenesuvame samo<br />
nekolku. Ergotizmot e bolest koja se javuva kaj ~ ovekot i kaj ` ivotnite<br />
koga tie za ishrana koristat 'r` vo koja se nao| a 'r` ena glamnica - morovo<br />
rok~ e, ~ ij pri~ initel e gabata Claviceps purpurea (tvrdi tvorbi,<br />
sli~ ni na ku~ e{ ki nokot). Ovie gabi se formiraat vo klasot na 'r` ta<br />
i sodr` at alkaloidi, vklu~ uvaj} i gi i LSD, jaki halucinira~ ki komponenti.<br />
Simptomite na ergotizmot kaj ~ ovekot se razli~ ni, od trpnewe<br />
na vrvovite na ekstremitetite (dlankite, prstite, stapalata), visoka<br />
telesna temperatura, halucinacii, mentalna degradacija, abortirawe<br />
na plodot, nefunkcionirawe na prstite na nozete i racete poradi<br />
slabata cirkulacija na krvta do pojava na gangrena. Po konsumiraweto<br />
golemi koli~ estva na kontaminiran leb doa| alo i do smrt. Sli~ ni<br />
promeni se javuvaat i kaj ` ivotnite koi se hraneti so kontaminirana<br />
'r`, bra{ no od kontaminirana 'r` ili livadsko seno vo koe imalo<br />
vakov vid na gabi. I kaj ` ivotnite doa| a do abortirawe na plodot,<br />
gubewe na apetitot,<br />
namaluvawe na<br />
te` inata, opa| awe na<br />
mle~ nosta, gubewe na<br />
papkite, opa{ kite i<br />
sl. Ergotizmot denes<br />
ne e zna~ ajna bolest.<br />
^ ovekot, preku<br />
nau~ nite soznanija,<br />
efikasno se spravil<br />
so nea. Me| utoa, vo<br />
sredniot vek umirale<br />
iljadnici lu| e tokmu<br />
od ova bolest, a ne se<br />
znaela pri~ inata za<br />
nejzinoto nastanuvawe.<br />
Bolesta bila<br />
poznata kako „svet<br />
ogan“, poradi visokata<br />
temperatura<br />
i treseweto na racete<br />
i stapalata. Ovaa<br />
bolest osobeno se<br />
javuvala vo Francija<br />
poradi koristeweto<br />
na kontaminiran leb.<br />
Tamu ergotizmot bil<br />
nare~ en „ognot na<br />
Sveti Anton“, verojatno<br />
poradi toa { to<br />
kalu| erite od Sv. Anton<br />
uspe{ no gi lekuvale<br />
bolnite lu| e hranej} i gi so zdrav 'r` an leb. Ovaa bolest i podocna<br />
povremeno se pojavuvala vo Evropa.Ergotizmot go promenil kursot<br />
na istorijata najmalku vo eden slu~ aj. Poznato e deka Petar Veliki<br />
ne uspeal da gi so~ uva pristani{ tata vo Crno More (1772 g.) bidej} i<br />
negovite vojnici bile hraneti so 'r` an leb vo koj imalo sklerocidni<br />
gabi, a i kowite ne bile podgotveni za borba zatoa { to i tie bile<br />
hraneti so takva 'r`.<br />
30 | MOJA ZEMJA
i ja menuvale istorijata<br />
PLAMENICA NA KOMPIROT<br />
Kompirot poteknuva od peruanskite Andi od Ju` na Amerika. Vo Evropa<br />
e donesen vo sredinata na 16. vek (1556-1565 g.). Na teritorijata na<br />
porane{ na Jugoslavija kompirot e donesen okolu 1785 g. Vo Evropa kompirot<br />
brzo se { irel poradi povolnite po~ veni i klimatski uslovi. Taka<br />
od 1840 g. kompirot stanal glavna hrana na Ircite. Vo toa vreme eden<br />
Irec prose~ no jadel preku dva kilograma kompiri dnevno. Kompirot lesno<br />
se odgleduval i na mali povr{ ini go imalo dovolno za ishrana na lu| eto,<br />
poradi { to populacijata vo Irska napreduvala vo prvite decenii na 19.<br />
vek.Vo tekot na 1840 g. vo Severna Amerika e zabele` ana pojava na plamenica<br />
kaj kompirot. Vo tekot na 1845 godina ova zaboluvawe, koe najprvo<br />
bilo nare~ eno epidemija "kolera na krompirot", a podocna "plamenica<br />
na kompirot" (pri~ initel ohytophthora infestans), se javilo i vo Evropa.<br />
Bolesta posebno ja zafatila Irska kade nastanala dobropoznatata "irska<br />
glad". Od gladta umrele milion ` iteli na Irska, a milion ` iteli se<br />
iselile vo prekuokeanskite zemji.<br />
SIVA DAMKAVOST NA P^ ENKATA<br />
So otkrivaweto na hibridnata p~ enka, prinosite po~ nale naglo da se zgolemuvaat<br />
dostignuvaj} i neverojatna brojka od 10-15 000 kg/ha suvo zrno. Hibridnata p~ enka<br />
sozdala ogromen pazar na seme. Za da se izdr` i konkurencijata na pazarot na hibridno<br />
seme na p~ enka, kompaniite po~ nale da koristat linija so ma{ ka sterilnost,<br />
a tie geni se nasleduvale preku citoplazmata na maj~ inskite rastenija.<br />
Genot za ma{ kata sterilnost na maj~ inskite rastenija bil nare~ en "teksa{ ka<br />
citoplazmatska ma{ ka sterilnost" (Texas cytoplasmatic male sterility, CMS).<br />
Vo praktikata, koga se koristat CMS ma{ ki sterilni linii na maj~ inskite<br />
rastenija ne treba da se otstranuva metli~ kata. Toa zna~ ajno go poevtinilo<br />
semenskoto proizvodstvo. Poradi toa mnogu proizvoditeli na seme vo SAD se<br />
potrudile da preminat na koristewe na CMS linijata. Nejzinoto koristewe traelo<br />
samo nekolku godini dodeka vo 1970 godina ne se pojavil nov vid na gabi~ no<br />
zaboluvawe, Cochliobolus heterostrophus (Helminthosporium maydis), koe bilo<br />
povrzano so koristeweto na samo edna ma{ kosterilna linija, a koja ne bila<br />
otporna na navedenoto zaboluvawe. Bolesta se pojavuva na listot i na klasot.<br />
Patogenot se { irel so vetrot i zafa} al ogromen prostor, od Florida kon<br />
severniot del na SAD. Novata bolest uni{ tila preku 15% od semenskoto proizvodstvo<br />
na p~ enkata vo SAD. Proceneto e deka zagubite nadminale milijarda dolari. Nau~ nicite brzo reagirale<br />
i predupredile deka vo tekot na 1971 godina proizvodstvoto na p~ enka vo SAD } e bide zagrozeno, dokolku ne se<br />
izmeni proizvodstvoto na semenskata p~ enka.<br />
TEMNOSIVA DAMKAVOST NA SON^ OGLEDOT<br />
Vo sedumdesettite godini na minatiot vek zapo~ nalo sozdavaweto na hibridniot son~ ogled. Prvite rezultati<br />
bile izvonredni. Hibridniot son~ ogled daval visoki prinosi i dobar kvalitet. Poradi zgolemeniot interes<br />
za vakviot son~ ogled povr{ inite so ovoj vid rastenie vo porane{ nata Jugoslavija dostignale do 180.000 hektari.<br />
No, uspehot ne bil za dolgo. So rasprostranuvaweto na hibridniot son~ ogled na se pove} e povr{ ini doa| a<br />
do pojava na nova bolest (sli~ na na CMS hibridnata p~ enka vo SAD), { to ja predizvikala gabata Phomospisis helianthi<br />
i ovaa bolest se { irela so vetrot, poradi { to prinosot na son~ ogledot naglo opadnal. Taka, povr{ inata<br />
od 180.000 vo 1979 godina se namalila na 36.000 ve} e vo tekot na 1980 godina. Vo po~ etokkot na 80-tite godini<br />
nastanuva nedostig od son~ ogled, pa zatoa masovno se proizveduvalo maslo<br />
od soja, koe ima polo{ kvalitet od son~ ogledovoto. Taka, celi gradovi<br />
mirisale na pr` ena riba, zatoa { to soinoto maslo treba da se koristi<br />
ladno, a so pr` eweto dobiva neprijaten miris.So odgleduvaweto na<br />
uedna~ en genetski materijal (hibridi) na golemi povr{ ini koj{ to e mnogu<br />
~ uvstvitelen na novite bolesti, do{ lo do ogromni { teti vo proizvodstvoto.<br />
Naukata brzo reagirala, baraj} i izvori na otpornost od otporni<br />
sorti, koi so selekcioni procesi se vgraduvaat vo novite hibridi. Ve} e<br />
vo vtorata polovina na 80-tite godini proizvodstvoto na son~ ogledot<br />
se stabilizira, a denes e na zadovolitelno nivo.<br />
APRIL 2010 | 31
AGENCIJA ZA POTTIKNUVAWE NA RAZVOJOT NA ZEMJODELSTVOTO Korisni insekti - PREDATORI<br />
[tetnite insekti<br />
- hrana za bubamarata<br />
VOZRASNIOT INSEKT UNI[TUVA 40-50<br />
RASTITELNI VO[KI DNEVNO ILI 3.000-4.000 VO<br />
TEKOT NA SVOJOT @IVOT, DODEKA LARVATA PO PAT<br />
NA ISHRANA UNI[TUVA OKOLU 600 RASTITELNI<br />
VO[KI. VOZRASNIOT INSEKT IZEDUVA OKOLU<br />
30-40 GRIWI NA DEN, 90-100 VOZRASNI [TITESTI<br />
VO[KI I DO 300 LARVI NA [TITESTI VO[KI<br />
Pi{uva: Dipl. in`. agr. Stojan Gligorov<br />
Pokraj hemiskata za{tita ili uni{-<br />
tu vaweto na {tetnite insekti po hemiski<br />
pat, postojat i takanare~ eni<br />
korisni insekti ili predatori, koi<br />
isto taka vr{at namaluvawe na brojot<br />
na {tetnite insekti, pred s#,<br />
lisni (rastitelni) vo{ki so koi{to<br />
se hranat. Morame da naglasime edna<br />
mnogu va`na rabota - so upotrebata<br />
na hemiski sredstva za uni{tuvawe<br />
na {tetnite insekti vo ist moment<br />
se uni{tuvaat i korisnite insekti<br />
i taka ~ esto pati se naru{uva prirodniot<br />
balans pome| u korisnite i<br />
{tetnite insekti. Poznavaweto na<br />
`ivotniot ciklus na rastenijata i<br />
`ivotnite mo`e da pomogne za nivno<br />
za~ uvuvawe ili za nivniot opstanok.<br />
So za~ uvuvawe na samo edni vidovi<br />
na korisni insekti bez za~ uvuvawe<br />
i na drugite insekti vo biolo{kiot<br />
krug na opstanok ne se postignuva<br />
dobar rezultat. Pome| u mnogubrojnite<br />
korisni insekti koi pomagaat vo<br />
borbata protiv {tetnite insekti e<br />
i sedumto~ kestata bubamara.<br />
[to se odnesuva do na{ite zemjodelski<br />
proizvoditeli, malkumina znaat<br />
deka taa e korisen insekt i se hrani<br />
so rastitelni lisni vo{ki so {to<br />
ovozmo`uva namaluvawe na upotrebata<br />
na hemiski sredstva - insekticidi.<br />
Sedumto~ kestata bubamara ili<br />
Coccinella septempunctata naj~ esto<br />
ima edna generacija godi{no, a korisen<br />
vid e vozrasniot oblik (imago).<br />
Larvata se hrani so rastitelni i<br />
{titesti vo{ki, griwi i polo`eni<br />
jajca od drugi insekti. Vozrasniot<br />
insekt uni{tuva 40-50 rastitelni<br />
vo{ki dnevno ili 3.000-4.000 vo<br />
tekot na svojot `ivot, dodeka larvata<br />
po pat na ishrana uni{tuva okolu<br />
600 rastitelni vo{ki. Vozrasniot<br />
insekt izeduva okolu 30-40 griwi na<br />
den, 90-100 vozrasni {titesti vo{ki<br />
i do 300 larvi na {titesti vo{ki.<br />
Vozrasniot insekt prezimuva pod<br />
opadnatite listovi ili na mesta<br />
kade {to nema niski temperaturi.<br />
Naprolet, po pareweto, `enkata<br />
polaga 400-600 jajca vo grupi od po<br />
10-30 jajca i toa na opa~ inata na listot,<br />
no sekoga{ vo blizina kade {to<br />
se pro{ireni lisnite vo{ki, taka<br />
{to po izleguvaweto na larvite, tie<br />
se hranat so lisni vo{ki.<br />
Kompletniot razvoj od jajce, pa s# do<br />
stadium na larva i potoa do vozrasen<br />
insekt trae okolu dva meseca. Na<br />
smaluvaweto na brojot na edinkite<br />
najmnogu vlijaat niskite temperaturi<br />
vo tekot na zimata, me| utoa i<br />
nedostigot od hrana (lisni vo{ki i<br />
dr.) vo proletta.<br />
Retka e pojavata na kalamitet (masovna<br />
pojava) od nekoj {tetnik vo priridata<br />
poradi postojanoto prisustvo<br />
na nekoi predatori koi gi uni-<br />
{tuvaat po priroden pat i taka go<br />
doveduvaat nivniot broj pribli`no<br />
vo granicite na normalata.<br />
32 | MOJA ZEMJA
CVE]ARSTVO<br />
Proletno rasaduvawe<br />
ROZATA -<br />
KRALICA<br />
NA CVE]ETO<br />
Dokolku ne ste od onie<br />
sre} nici {to imaat<br />
dvor, rozata mo`e da ja<br />
zasadite i na terasa,<br />
no samo dokolku va{ata<br />
terasa e na son~ evata<br />
strana bidej} i rozite se<br />
rastenija koi ne vireat<br />
bez sonce i svetlina<br />
Pi{uva:<br />
Biqana Mihailovska<br />
Za va{iot dvor ili za<br />
terasa go prepora~ uvame<br />
sledniot izbor na rozi:<br />
Polzavci:<br />
Don juan (mirisna temnocrvena)<br />
Lise cronesuperior (bela)<br />
Golden Schovers (`olta)<br />
Polijanti i floribunda:<br />
Alain (jako rozova)<br />
Anabell (portokalova mirisna)<br />
Carol (rozova)<br />
Orange Melliandina (portokalova)<br />
Hibridni ~ aevki:<br />
Ambasador (belo vino)<br />
Papa Meilland (temnocrvena)<br />
Duftgold (zlatno`olta)<br />
Die Welt (`olta, rozova, portokalova)<br />
34 | MOJA ZEMJA<br />
Minijaturni ili xuxesti rozi:<br />
Baby Maskarada<br />
(od svetlo`olta do temnocrvena)<br />
Rosmarin (svetlorozova)<br />
Pour toi (bela)
Alain<br />
Karol<br />
Anabel<br />
Poradi ubavite boi, elegancijata i dolgotrajnoto cutewe<br />
(okolu 200 dena vo godinata) rozata so pravo ja narekuvaat<br />
kralica na cve} eto i sekoj vistinski vqubenik vo prirodata<br />
treba da ja ima vo svojot dvor ili na terasata.<br />
Latinskoto ime na kralicata na cve} eto e rosae, {to zna~ i roza<br />
ili od od gr~ kiot zbor rhodon - roza. Gr~ kiot ostrov Rodos svoeto<br />
ime go dobil tokmu po rozite, bidej} i rozite ottamu bile<br />
pra} ani na rimskiot dvor za ukrasuvawe pri razni sve~ enosti.<br />
Proletta e najpogodno vreme za sadewe na rozite, me| utoa<br />
ovoj period e mnogu kus bidej} i rozite rano se budat od zimskiot<br />
son i vedna{ razvivaat lisni i cvetni papki, a koga se<br />
vo taa faza ve} e ne e prepora~ livo nivno sadewe.<br />
Zasaduvawe i kastrewe<br />
Vedna{ po zasaduvaweto treba da se zagrnat so zemja taka {to<br />
od gran~ iwata treba da se gledaat samo 5-10 santimetri. Po<br />
21 den treba da se razgrnat i da se neguvaat kako i postarite<br />
rozi. Za rozite koi se vo kontejner ne va`i ova pravilo. Tie<br />
mo`e da se sadat vo tekot na celata vegetacija.<br />
Dokolku rozata ve} e ja imate vo svojot dvor, ranata prolet<br />
e vremeto koga treba da se pozanimavate so ovie ubavici.<br />
Ako naesen rozite se nagrnat so zemja, kako {to naj~ esto se<br />
pravi, rozite sega treba da se razgrnat, a potoa so ostri gradinarski<br />
no`ici se kastrat site suvi i skr{eni gran~ iwa<br />
kako i starite i debeli granki, dodeka preostanatite treba<br />
da se potkrojat na 4 do 5 okca, t.e. na visisna od 30-35 santimetri.<br />
Rozite-polzavci ne se kastrat, tuku samo se potsekuvaat<br />
onie granki koi se stari ili pre~ at.<br />
\ubrewe<br />
Vedna{ po kroeweto e po`elno okolu sekoj bokor (koren) da se<br />
stavi pregoreno {talsko | ubre ili edna do dve lopati treset<br />
kako i mineralno | ubre specijalno nameneto za rozite. Pri<br />
| ubreweto treba vnimatelno da se dozira koli~ inata za da<br />
ne se postigne sprotiven efekt. Po prvoto cutewe povtorno<br />
bi trebalo da se dodade mineralno | ubre, a potoa na sekoi 15<br />
dena s# do sedmiot mesec. Dokolku ne najdete specijalno mineralno<br />
| ubre za rozi, mo`ete da iskoristite i nekoe drugo<br />
koe sodr`i azot, fosfor i kalium vo razmer 15h15h15 ili<br />
10h15h15. Se stava sekoga{ okolu bokorot, nikako direktno na<br />
koren ili na lisjata, bidej} i } e izgorat. Dokolku e su{na prolet,<br />
treba obilno da se polevaat.<br />
Bolesti<br />
Naj~ estite bolesti kaj rozite se pepelnicata koja se javuva<br />
naj~ esto po dolg period na vla`no vreme i 'r| a (lekuvaweto e<br />
so fungicid vrz baza na sulfur i so mehani~ ko otstranuvawe<br />
na najzagrozenite listovi, a kaj 'r| ata vrz baza na bakar), kako i<br />
pojava na lisni vo{ki (koi se otstranuvaat so insekticidi).<br />
Razmno`uvawe<br />
Rozite se razmno`uvaat so kalemewe, no na amaterite<br />
im se prepora~ uva razmo`uvawe so reznici ili pelceri.<br />
Razmo`uvawe na rozite so reznici mo`e da se napravi vedna{<br />
po prvoto cutewe ili vo tekot na esenta. Dokolku ne ste od<br />
onie sre} nici {to imaat dvor, rozata mo`e da ja zasadite<br />
i na terasa, no samo dokolku va{ata terasa e na son~ evata<br />
strana bidej} i rozite se rastenija koi ne vireat bez sonce<br />
i svetlina.<br />
Cvetovi za vo vazna<br />
I za kraj, najubaviot del od rabotata e se~ ewe na cvetovite za vo<br />
vazna. I za ovaa postapka postoi pravilo - rozata se se~ e so ostri<br />
gradinarski no`ici docna nave~ er ili rano nautro, sekoga{ so<br />
kos rez. Ise~ enite cvetovi vedna{ se stavaat vo vazna.<br />
U`ivajte vo nivnata ubavina!<br />
Don Juan<br />
VISOKO NISKO OPTIMALNO<br />
APRIL 2010 | 35
MEHANIZACIJA<br />
Sistem za direktno vprskuvawe na gorivo<br />
Common<br />
rail<br />
sistem<br />
Sistemot ovozmo`uva<br />
ednostavno vgraduvawe i<br />
primena na postojnite<br />
dizel-motori, bidej}i ne bara<br />
promena na cilindarskata<br />
glava i ovozmo`uva visok<br />
pritisok nezavisen od<br />
brzinskiot re`im na rabotata.<br />
Pi{uva: Prof. d-r Dragi Tanevski<br />
Sistemot common rail e od<br />
ponov datum i e sozdaden<br />
vo Italija pri krajot na<br />
1998 godina. Toj e rezultat<br />
na rabotata na najgolemite proizvoditeli<br />
vo svetot na pumpi so visok<br />
pritisok i drugi napravi kaj<br />
sistemot za vprskuvawe na dizelgorivoto.<br />
Sistemot ovozmo`uva ednostavno<br />
vgraduvawe i primena na<br />
postojnite dizel-motori, bidej}i<br />
ne bara promena na cilindarskata<br />
glava i ovozmo`uva visok pritisok<br />
nezavisen od brzinskiot re`im na<br />
rabotata. Ovoj sistem e baziran na<br />
edna zaedni~ka magistrala (common<br />
rail) i so pomo{ na pumpa so visok<br />
pritisok se obezbeduva visok<br />
pritisok od 1.200 do 1.500 bari.<br />
Common rail tehnologijata na<br />
direktno vprskuvawe na dizel-gorivoto<br />
se sostoi vo toa {to kaj ovoj<br />
sistem sozdavaweto na pritisokot<br />
vo dizel-gorivoto i vprskuvaweto<br />
na gorivoto se nezavisni procesi.<br />
Pritisokot na dizel-gorivoto e<br />
nezavisen od brojot na vrte`ite<br />
na motorot i od koli~estvoto na<br />
vprskanoto gorivo vo cilindarot<br />
na motorot. Vo zaedni~kata magistrala<br />
na sistemot dizel-gorivoto<br />
se nao|a pod visok pritisok i vo<br />
momentot koga e potrebno, toa e<br />
podgotveno za vprskuvawe vo cilindarot<br />
na motorot. Po~etokot i vremetraeweto<br />
na vprskuvaweto na dizel-gorivoto,<br />
spored elektri~nite<br />
signali koi doa|aat od senzorite<br />
za polo`bata na bregastoto vratilo,<br />
brojot na vrte`ite na kolenestoto<br />
vratilo, za pritisokot na<br />
vozduhot, za polo`bata na pedalata<br />
za gas, temperaturata na sredstvoto<br />
za ladewe, masata na vozduhot<br />
i pritisokot na gorivoto, go presmetuva<br />
elektronskata upravuva~ka<br />
edinica (EUE).<br />
Prskalkite se opremeni so<br />
posebni magnetni ventili koi<br />
ovozmo`uvaat promenlivo upravuvawe<br />
spored momentalnite potrebi.<br />
Visokiot pritisok, koj doa|a do izraz<br />
pri nizok broj na vrte`i na motorot,<br />
kako i promenlivoto komanduvawe<br />
so vprskuvawe na gorivoto,<br />
ovozmo`uva raspredelba na gorivoto<br />
i vozduhot vo cilindrite, {to<br />
reperkuira vo niska potro{uva~ka<br />
na gorivo i ~isti produkti od sogoruvaweto.<br />
Vprskuvaweto na dizel-gorivoto<br />
so common rail sistemot zna~itelno<br />
se razlikuva od konvencionalnoto<br />
vprskuvawe. Razlikata proizleguva<br />
od na~inot na sozdavawe na pritisokot<br />
vo zaedni~kata magistrala i<br />
na~inot na dozirawe na vprskanoto<br />
gorivo. Ovoj sistem ovozmo`uva<br />
sekoja prskalka da izvr{i pove}e<br />
vprskuvawa na dizel-gorivoto za<br />
vreme na eden raboten ciklus na<br />
motorot i toa: pred vprskuvawe,<br />
glavno vprskuvawe i dopolnitelno<br />
vprskuvawe (vo slu~aj na postrogite<br />
Euro standardi za produktite<br />
od sogoruvaweto).<br />
Common rail sistemot mo`e da se<br />
vgraduva vo razli~ni tipovi na dizel-motori.<br />
So razvitokot na dizelmotorite<br />
se razvil i samiot sistem<br />
za vprskuvawe na gorivoto. Bosch<br />
go razvile common rail sistemot<br />
za koristewe kaj dizel-motorite.<br />
Prvata generacija na ovoj sistem<br />
e dizajnirana i izrabotena za sozdavawe<br />
visok pritisok od 230-1350<br />
bari, koj se instalira na motorite<br />
kaj patni~kite avtomobili i komercijalnite<br />
vozila. Specijalen common<br />
rail sistem e prisposoben za<br />
Dizel-motor John Deere so<br />
common rail sistem<br />
vgraduvawe na pomo}ni dizel-motori<br />
koi se koristat kaj traktorite,<br />
lokomotivite i brodovite.<br />
So po~etokot na 2001 godina<br />
zapo~nalo proizvodstvoto na<br />
nova serija common rail koja e<br />
pousovr{ena od prvata serija. Ovoj<br />
nov sistem ima podobra kontrola na<br />
pumpata koja go ispora~uva dizelgorivoto<br />
pod visok pritisok. Vtorata<br />
generacija na common rail sistemot<br />
raboti so pritisok od 1.600<br />
bari, a isto taka e koordinirana i<br />
zaedni~kata rabota so elektronskata<br />
upravuva~ka edinica (EUE).<br />
So postrogite standardi za<br />
emisijata na {tetnite gasovi,<br />
zaradi za{titata na `ivotnata<br />
sredina, fabrikite za proizvodstvo<br />
na motori so vnatre{no sogoruvawe<br />
se stremat kon usovr{uvawe<br />
na tehnologijata na motorite, koi<br />
go imaat usovr{eno svojot motor so<br />
vgraduvawe ~etiriventilska tehnologija<br />
i toj raboti so common<br />
rail sistem.<br />
Poradi promenite na novite zakoni<br />
za emisijata na {tetni gasovi<br />
koj stapi na sila od 1 juli 2003<br />
godina, propi{an od Evropskata<br />
Unija, kompanijata John Deere vo<br />
serijata traktori 6320-6920 Y so<br />
mo}nost na motorot od 74 do 118<br />
kW vgraduva common rail sistem so<br />
~etiriventilska tehnologija po<br />
cilindar.<br />
36 | MOJA ZEMJA
MEHANIZACIJA<br />
Hemiska za{ tita na lozaro-ovo{ tarstvoto<br />
Atomizeri od<br />
1100 litri<br />
Protokot na pumpata e<br />
va` en zaradi me{ aweto<br />
na te~ nosta vnatre vo<br />
bureto i ne dozvoluva<br />
talo` ewe na dnoto od<br />
bureto - pravewe na<br />
homogenizirana smesa<br />
Edna od najskapite agrotehni~ ki merki bez koja ne se mo` e vo lozarstvoto i<br />
ovo{ tarstvoto e hemiskata za{ tita na nasadite. Za ovaa cel, sovremenite<br />
lozaro-ovo{ tari kaj nas gi upotrebuvaat glavno atomizerite od 1100 litri.<br />
Osnovni elementi od koi zavisi kvalitetot na prskaweto, a sekako i cenata<br />
na atomizerot se slednite:<br />
Pumpata tri ili ~ etiri klipna, so protok od 120 lit/min odnosno 140 lit/min.<br />
Favoriziran proizvoditel na pumpi e "Comet" Italija. Protokot na pumpata e<br />
va`en zaradi me{ aweto na te~ nosta vnatre vo bureto, i ne dozvoluva talo` ewe<br />
na dnoto od bureto - pravewe na homogenizirana smesa;<br />
Glaven filter, i va` na dopolnitelna opcija koja ~ ini okolu 200 evra se<br />
sekundarnite filtri koi vr{ at u{ te edna fina filtracija pred smesata<br />
da „stigne”do diznite. Na ovoj na~ in se ovozmo` uva nepre~ enost vo rabotata Komet pumpa<br />
i se izbegnuvaat ~ estite zastoi zaradi zapu{ uvawe na diznite, a sekako se<br />
prodol` uva i vekot na traewe na diznite;<br />
Rasprskuva~ ot da bide od materijal otporen na korozirawe, bidej} i samata smesa go nagrizuva<br />
obi~ niot metal. Na samiot rasprskuva~ da ima naso~ uva~ i koi sozdavaat turbulencija na<br />
vozduhot i pomagaat listovite da se „zatresat“ i na toj na~ in potpolno od gorna i dolna strana<br />
se vr{i tretirawe;<br />
[ asijata, ima bitna razlika dali e bojosana ili pocinkuvana, povtorno zaradi otpornosta na<br />
korozirawe.<br />
Reduktor za regulirawe na brzinata na perkite.<br />
Mo` nost od menuvawe na agolot na perkite, a so toa i protokot na vozduhot<br />
Bureto - mo` e da bide od plastika ili od poliester. Za izgled e podobro plasti~ noto bure,<br />
me| utoa poliesterot e materijal koj polesno se lepi vo slu~ aj na o{ tetuvawe.<br />
Sekoj atomizer sodr` i dodaten sad za ~ uvawe na ~ ista voda za miewe na race.<br />
Cenata na eden vakov atomizer vo Makedonija so polna oprema iznesuva 3.600 evra so vklu~eno<br />
DDV - proizvoditel Ontar,<br />
naj specifiraniot Turski<br />
pro izvoditel za vakov tip na<br />
op re ma!<br />
Pi{ uva: Nikol~e Trampevski<br />
Dopolnitelni<br />
filtri<br />
38 | MOJA ZEMJA<br />
Atomizer 1100l<br />
Ventilator
MEHANIZACIJA<br />
Traktori so 64-godi{ na tradicija<br />
ZETOR - fleksibilnost,<br />
kvalitet i mo}<br />
Site modeli na traktorite ZETOR<br />
nudat sovr{ ena kombinacija od mo} ,<br />
ednostavni operacii, mali tro{ oci,<br />
kako i ogromna sigurnost i sestranost<br />
vo rabotata<br />
ZETOR e proizvoditel na traktori so tradicija<br />
od 64 godini. Otkako prviot traktor Zetor<br />
be{ e pretstaven na pazarot vo 1946 godina,<br />
propatuva dolg pat i se vseli vo pove} e od milion<br />
semejstva, vo 90 zemji { irum svetot. Tradicijata<br />
i uspehot otsekoga{ bile i } e ostanat osnova na ovoj<br />
brend, tie se proizvod na uspe{ niot istra` uva~ ki<br />
i razvoen centar. Momentalno, ZETOR e vode~ ka industriska<br />
kompanija vo Centralna Evropa i najgolem<br />
proizvoditel na traktori pome| u novite ~ lenki na<br />
Evropskata Unija.<br />
Novite modeli na traktorite ZETOR koi ve} e<br />
se probieni na evropskiot pazar se proizvod na<br />
dolgogodi{ nata tradicija, kvalitetot i dostapnite<br />
ceni.<br />
Modelot Proxima koj mo` e da bide 2WD ili 4WD,<br />
raspolaga so motori od 65 do 95 KS. Ovoj model, kako<br />
i site modeli na Zetor-traktori, e opremen so Tier III<br />
motor Zetor, koj gi ispolnuva standardite za izduvni<br />
gasovi i e prepoznatliv po svojata ekonomi~ nost i<br />
sigurnost.<br />
Srednata kategorija na traktori so pogon na site<br />
~ etiri trkala i motori od 85 do 105 KS e modelot<br />
Proxima Plus, opremen so 16h16 celosno sinhroniziran<br />
menuva~ i hidraulika so golema mo} na podigawe, nad<br />
~ etiri toni.<br />
Modelot Proxima Power so motor od 85 do 115 KS go<br />
pravi vpe~ atliv negoviot mo} en „{ atl“ menuva~ so 24<br />
brzini napred i 24 brzini nazad.<br />
Najgolemiot Zetor-traktor Forterra so motor od 97<br />
do 130 KS izobiluva so mo} ni tehni~ ki karakteristiki<br />
koi go pravat najdobar vo svojata klasa.<br />
Site traktori se opremeni so komforna hermeti~ ki<br />
zatvorena kabina, so dvojna za{ tita na podot i bu~ ava<br />
od samo 78 dB.<br />
Site modeli na traktorite ZETOR vi nudat<br />
sovr{ ena kombinacija od mo} , ednostavni operacii,<br />
niski tro{ oci, kako i ogromna sigurnost i sestranost<br />
vo rabotata.<br />
Kupuva~ ite na traktorite Zetor gi doznaa negovite<br />
prednosti - dolgata i uspe{ na istorija, visokiot<br />
~ e{ ki kvalitet, edinstveniot nedosti` en dizel-motor,<br />
malite tro{ oci i prekrasniot dizajn.<br />
Zemete go i Vie klu~ ot i sledete ja tradicijata,<br />
fleksibilnosta, kvalitetot i mo} ta. Sledete go Zetor.<br />
Prostrana i<br />
pregledna kabina<br />
Pogon na site ~ etiri trkala<br />
40 | MOJA ZEMJA
AGROVESTI<br />
MAKEDONSKOTO VINO PREZENTIRANO<br />
NA SAEMOT ,,PROVEIN”<br />
Edinaeset vinarnici u~ estvuvaa<br />
na me| unarodniot saem ,,ProVein”<br />
(ProWein) 2010 koj se odr`a od 21 do<br />
23 mart vo germanskiot grad Dizeldorf.<br />
Zaedno so CBI, holandskiot<br />
Centar za pottiknuvawe na uvozot<br />
od zemjite vo razvoj i Ministerstvoto<br />
za ekonomija na Republika<br />
Makedonija, programata AgBiz na<br />
USAID im pomogna na vinarskite<br />
vizbi da se promoviraat na nacionalen<br />
{tand na povr{ina od<br />
120 kvadratni metri, kade {to gi<br />
izlo`ija svoite vina i sretnaa potencijalni<br />
me| unarodni kupuva~ i.<br />
,,ProVein” e definitivno najrelevanten<br />
saem za vino i alkoholni<br />
pijalaci vo EU i edinstven saem od<br />
vakov vid vo svetot, kade {to posetitelite<br />
pretstavuvaat mostri od<br />
svoite proizvodi, istra`uvaat noviteti,<br />
otkrivaat novi trendovi,<br />
gi obnovuvaat delovnite odnosi i<br />
dogovori i sozdavaat novi zdelki”,<br />
veli Goran Damovski, senior-koordinator<br />
na lanec na vrednosti i razvoj<br />
na marketing na programata AgBiz.<br />
Minatata godina ~ etiri makedonski<br />
vinarnici uspe{no se pretstavija na<br />
,,ProVein”. Vinarnicite vospostavija<br />
brojni kontakti so potencijalni<br />
kupuva~ i. Vo tekot na slednite osum<br />
meseci vinariite uspeaja del od<br />
ovie kontakti da gi pretvorat vo<br />
seriozni klienti i kako rezultat<br />
na toa bea ispora~ ani paleti na<br />
vino od Makedonija vo Belgija, Polska,<br />
Germanija i Holandija. Zemaj} i<br />
gi predvid ovie impresivni rezultati,<br />
i ovaa godina AgBiz obezbedi<br />
poddr{ka na edinaeset makedonski<br />
proizvoditeli na visokokvalitetno<br />
vino vo {i{iwa da gi promoviraat<br />
svoite individualni brendovi i da<br />
sozdadat po{iroka svest za makedonskite<br />
vina na me| unarodnite pazari.
AGROVESTI<br />
Osudeni francuski vinari<br />
PRODADENO LA@NO VINO NA AMERIKANCITE<br />
Dvanaeset vinari i trgovci od Carcassonea<br />
u~ estvuvale vo la`niot izvozot na 18 milioni<br />
{i{iwa od la`noto ,,pinot noir” vo SAD pod<br />
popularnata etiketa Red Bicyclette. Dvanaesette<br />
beskrupulozni vinari gi udvoile svoite<br />
prihodi, taka {to na naj golemata kompanija<br />
za trguvawe so vino, E and J Gallo, $ prodale<br />
13,5 milioni litri la`en ,,pinot noir”, koj vo<br />
SAD bil prodavan pod popularnata marka Red<br />
Bicyclette. Bile otkrieni koga francuskata<br />
carina zabele`ala deka vo SAD e izvezeno<br />
pove} e vino od taa sorta, otkolku {to voop{to<br />
bilo proizvedeno vo celiot soodveten region.<br />
Sudot procenil deka obvinetite namerno i<br />
postojano go ozna~ uvale poevtinoto vino kako<br />
poskapo i pokvalitetno ,,pinot noir” i deka so taa<br />
izmama zarabotile sedum milioni evra pove} e.<br />
Cenata po koja go kupile vinoto “pino noar”<br />
bila 58 evra za hektolitar {to, vsu{nost, e<br />
zna~ itelno poniska od oficijalnata pazarna<br />
cena koja iznesuvala 97 evra, a evtinite lokalni<br />
vina se prodavale po 45 evra. Nivnata izmama<br />
predizvikala seriozni o{tetuvawa na vinata<br />
od Languedoc, za koi SAD se va`en pazar, se veli<br />
vo presudata so koja vinarite - izma mnici bile<br />
osudeni na zatvorski kazni vo traewe od eden do<br />
{est meseci i pari~ ni kazni koi se dvi`at od<br />
minimalnata, 1.500 evra, do maksimalnata so koja<br />
e kaznet Sieur D’Arques, 180.000 evra. Negoviot<br />
advokat go branel svojot klient so tvrdeweto<br />
deka nieden amerikanski kupuva~ ne se po`alil<br />
na vinoto, dodeka advokatot na drugite obvineti<br />
tvrdel deka vinoto {to im go prodavale na<br />
Amerikancite gi imalo karakteristikite na ,,pinot<br />
noir”. E&J Gallo, koi nemale vrska so sudeweto,<br />
go povlekle Red Bicyclette od proda`ba.<br />
NAU^NICI NAPRAVILE DOLGOTRAEN DOMAT<br />
Indiski nau~ nici tvrdat deka napravile do -<br />
mati koi ostanuvaat sve`i i po eden mesec, dodeka<br />
obi~ nite skisnuvaat, prenesuva ,,Sky news”.<br />
Istra`uva~ ite go zabavile genetskiot proces<br />
na prirodnoto sozrevawe na ovie rastenija,<br />
prodol`uvaj} i im go `ivotot za 30 dena. Ova e<br />
odli~ na vest za indiskite zemjodelci, koi go gubat<br />
re~ isi polovina od svojot rod bidej} i domatot<br />
im se rasipuva pred da stigne do prodavnicite.<br />
Nau~ nicite smetaat deka nivnata tehnologija<br />
mo`e da se primeni i na bananite i na mnogu proizvodi<br />
koi brzo zreat i brzo se rasipuvaat.<br />
APRIL 2010 | 43
REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR<br />
Srbija najgolem uvoznik<br />
na makedonsko grozje<br />
Izvozot na makedonskoto grozje vo minatite pet<br />
godini zebele`itelno varira. Vo 2005 godina iznesuval<br />
9,3 milioni amerikanski dolari, blago namaluvawe<br />
ima vo 2006 godina, a vo 2007 godina se zgolemuva<br />
na 15,3 milioni dolari, {to e skoro za dva pati pove} e<br />
od iznosot vo prethodnata godina. Me| utoa, vo slednite<br />
dve godini izvozot se namaluva, i toa vo 2008<br />
godina za 12 otsto (na 13,4 milioni dolari) i vo 2009<br />
g. za 26 otsto - na 9,9 milioni, vra} aj} i se pribli`no<br />
na istiot iznos od pred pet godini. Glavnite izvozni<br />
partneri na Makedonija za grozje vo 2009 godina se<br />
Srbija (59%), Crna Gora (10%), Albanija (8%), Bosna<br />
i Hercegovina (8%) i Hrvatska (7%). Vo sporedba so<br />
2007 g. izvozot vo Srbija e namalen na polovina, dodeka<br />
Bugarija, koja vo 2007 g. zazema 10% od izvozot, vo<br />
2009 g. zazema samo 0,6% od vkupniot izvoz.<br />
Statisti~ ki podatoci od<br />
internet-stranicata na UNCOMTRADE<br />
Izvor: AgBiz<br />
Visoki ceni na {panskite<br />
domati vo [panija i vo Polska<br />
Poradi lo{oto vreme vo [panija vo tekot na poslednite<br />
nekolku nedeli snabduvaweto so domati e zna~ i-<br />
telno pomalo otkolku vo 2009 godina. Iako pobaruva-<br />
~ kata ne be{e golema vo po~ etokot, cenite za domati<br />
so dobar kvalitet ostanaa visoki. [panskite domati<br />
koi{to stignaa vo pazarot vo Polska se so lo{ kvalitet<br />
koj vlijae na nivnata konkurentnost, no nivnata<br />
ponuda e golema. Domatite od Maroko i od Turcija se<br />
isto taka so slab kvalitet, no mnogu se poevtini od<br />
{panskite. Vo vtorata nedela na mart cenata na uvezeni<br />
domati povtorno se poka~ i i na golemoproda`niot<br />
pazar vo Bronice mo`e{e da se najdat samo domati od<br />
[panija, so cena od 2,23 do 2,27 evra za kg vo kartonska<br />
ambala`a od {est kilogrami, cena koja e za 0,25 evra<br />
povisoka vo sporedba so prethodnata nedela.<br />
www.freshplaza.com;<br />
Rusija golem uvoznik na<br />
kromid od Holandija<br />
Spored preliminarnite podatoci na PT/KCB, ovaa<br />
sezona (6 juli 2009 - 15 januari 2010) 514 milioni kilogrami<br />
holandski kromid e uvezen od Rusija. Ovoj<br />
iznos e za 77 milioni kilogrami pogolem od minatata<br />
sezona. Vo vtorata nedela od 2010 godina (11-15<br />
januari) pove} e od 24 milioni kilogrami holandski<br />
kromid e izvezen. Glavnite destinacii na izvozot se<br />
Afrika, Rusija, Velika Britanija, Brazil i Germanija.<br />
Samo Rusija vo ovoj period ima uvezeno pove} e od 4<br />
milioni kg holandski kromid.<br />
www.tuinbouw.nl<br />
Kampawa „Jabolko od Germanija -<br />
ovo{je za tebe”<br />
Sedumdeset proizvoditeli na jabolko, koi pretstavuvaat<br />
90 otsto od vkupnoto proizvodstvo na ova<br />
ovo{je, se re{ija da zapo~ nat so zaedni~ ki marketing.<br />
Vo ovaa nasoka tie zapo~ naa kampawa so slogan<br />
„Jabolko od Germanija - ovo{je za tebe”. Preku ovaa<br />
inicijativa tie se trudat da nadomestat za vakuumot<br />
{to se pojavi otkako Centralnata marketing agencija<br />
na germanskite zemjodelci be{e zatvorena pred<br />
edna godina. Proizvoditelite se imaat dogovoreno<br />
za dolgotrajni aktivnosti vo poleto na marketingot<br />
i komunikaciite. Za po~ etok, aktivnostite } e bidat<br />
ograni~ eni samo na doma{niot pazar. Nivnata prva<br />
zaedni~ ka aktivnost e organiziraweto na manifestacijata<br />
„Denovi na germanskoto jabolko” pri {to<br />
se podeleni 40.000 jabolka vo pet germanski grada.<br />
Kampawata, isto taka, vklu~ uva izrabotka na internet-stranica<br />
za informaciii i vesti za jabolkoto:<br />
www.genau-dein-obst.de.<br />
Opa| awe na cenite na vinoto vo [panija<br />
Pazarot na vino zabele`uva opa| awe na cenite na<br />
ovoj proizvod kako rezultat na razlikata pome| u ponudata<br />
i pobaruva~ kata na vino vo pazarite na [panija,<br />
kako i vo stranskite pazari. Ovaa situacija se odrazuva<br />
lo{o na malite vinarii koi se prinudeni da gi<br />
prodavaat svoite proizvodi poevtino za da gi pokrijat<br />
svoite tro{oci. Pogolemite vinarii, isto taka, se<br />
prinudeni da gi sni`at cenite za da gi zadr`at svoite<br />
klienti. Zemjodelskite zdru`enija i kompanii od<br />
ovoj sektor organiziraa protesti i imaat pobarano od<br />
Ministerstvoto za zemjodelstvo da se sprovede takanare~<br />
ena “Krizna destilacija” za 2,5 milioni hektolitri.<br />
Preku ovoj mehanizam, vinoto bi bilo povle~ eno<br />
od pazarot i pretvoreno vo alkohol koj bi se koristel<br />
vo industrijata ili kako gorivo. Ovie predlo`eni<br />
merki ne se prifateni od Ministerstvoto za zemjodelstvo.<br />
Cenata na trpezno vino na {panskiot pazar<br />
e okolu 1,70 evra, dodeka proizvoditelite na grozje dobivaat<br />
od 0,13 do 0,14 evra za kilogram grozje. Duri i<br />
Mislewata izrazeni vo regionalniot pazaren informator ne gi<br />
izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za Me| unaroden<br />
Razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski dr`avi.<br />
44 | MOJA ZEMJA
najpresti`nite vinarii od Rioha imaat plateno samo<br />
0,30 evra za kilogram kvalitetno grozje, dodeka proizvodnite<br />
tro{oci za kilogram kvalitetno grozje se<br />
okolu 0,40 evra. Spored presmetkite, pobaruva~ kata e<br />
namalena za 10 otsto na {panskiot pazar, osobeno vo<br />
ugostitelstvoto, dodeka maloproda`bata se stabilizira.<br />
Izvozot e namalen pome| u 10 i 15 otsto, i pokraj<br />
poniskite ceni.<br />
Azija } e stane najgolem<br />
proizvoditel na vino<br />
Spored novite presmetki specijalno napraveni<br />
za ovogodi{niot saem „Vinekspo”, Azija e idninata<br />
na globalnata industrija na vinoto i aziskiot pazar<br />
} e raste so pobrz ritam otkolku pazarot vo Severna<br />
Amerika. Vo novata studija na Me| unarodni podatoci<br />
za vino i alkohol za periodot od 2009 do 2013 godina,<br />
potro{uva~ kata na vino vo Azija } e bide zgolemena za<br />
25 otsto, postignuvaj} i blizu 1,3 milijardi litri. Do<br />
2011 godina, azisko-pacifi~ kiot pazar se predviduva<br />
deka } e vredi pove} e od {est milijardi amerikanski<br />
dolari. Vo desetgodi{en period od 2004 do 2013 godina<br />
potro{uva~ kata na vino vo Azija e predvideno<br />
da se zgolemi za 86 milioni sandaci. Sprotivno, vo<br />
istiot period, vo Severna Amerika zgolemuvaweto se<br />
predviduva da bide samo 85 milioni sandaci. Spored<br />
direktorot na „Vinekspo”, Robert Bejnat, Azija e idninata,<br />
dodeka Hong Kong } e stane va`na porta poradi<br />
svojata lokacija vo sredinata na aziskiot pazar.<br />
Do 2012 godina potro{uva~ kata na vino se predviduva<br />
da dostigne pove} e od 33 milioni {i{iwa, od koi<br />
pove} e od 70% se o~ ekuva da bide crveno.<br />
Ceni na zemjodelski proizvodi vo<br />
nekoi od regionalnite pazari<br />
Golemoproda`ni ceni vo Hrvatska<br />
vo mart 2010 (vo kuni)<br />
Proizvodi Osijek Split Zagreb<br />
Domati 13.17 14.00 12.75<br />
Piperki 19.67 17.50<br />
Piperki (babura) 19.83 22.50 20.00<br />
Krastavici 12.33 14.33 11.50<br />
Zelka 3.07 3.67 3.25<br />
Pe~ urki 21.33 22.50 15.75<br />
Jabolko Ajdaret 3.75 4.33 4.00<br />
Jabolko Jonagold 4.30 5.00 4.50<br />
Jabolko Zlaten<br />
deli{es<br />
4.60 5.17 4.50<br />
Grozje 21.67 22.00 22.00<br />
1 Evro - 7.25 Kuna<br />
Izvor: www.tisup.mps.hr<br />
Pi{uva: Agron Halimi<br />
Golemoproda`ni ceni vo Sofija<br />
vo mart 2010 (vo lev)<br />
Proizvod Poteklo Cena<br />
Srbija/Turcija/<br />
Domati<br />
Makedonija<br />
1.45/1.50/1.60<br />
Piperki (zeleni) Doma{no 3.30<br />
Piperki (crveni) Doma{no 3.50<br />
Doma{no/Grcija/<br />
2.80/2.00/2.40<br />
Krastavici Makedonija<br />
Zelka Doma{no 0.50<br />
Jabolko<br />
Doma{no/Grcija/<br />
Makedonija/<br />
0.60/0.80/0.65<br />
Grozje Ju`na Afrika 5.30<br />
1 Evro - 1.95 Lev<br />
Izvor: www.slatina-bulgarplod.com<br />
Golemoproda`ni ceni vo Srbija<br />
vo mart 2010 (vo dinari)<br />
Proizvod Belgrad Novi Sad<br />
Domati 165 160<br />
Piperki 190 200<br />
Piperki (babura) 200 200<br />
Krastavici 150 150<br />
Zelka 26 25<br />
Jabolko Ajdaret 26 25<br />
Jabolko Crven Deli{es 45 40<br />
Jabolko Zlaten Deli{es 40 40<br />
Grozje 370<br />
1 Evro - 99.2 dinari<br />
Izvor: www.stips.minpolj.rs.gov.yu<br />
Golemoproda`ni ceni vo Podgorica<br />
vo mart 2010 (vo Evra)<br />
Proizvod Min Maks Prosek<br />
Jabolko Ajdaret 0.29 0.43 0.36<br />
Jabolko Zlaten<br />
Deli{es<br />
0.57 0.65 0.61<br />
Jabolko Crven<br />
Deli{es<br />
0.63 0.63 0.63<br />
Trpezno grozje 2.60 2.70 2.65<br />
Domati 1.50 1.50 1.50<br />
Piperka 2.00 2.20 2.10<br />
Piperka (babura) 2.30 2.70 2.50<br />
Zelka 0.33 0.37 0.35<br />
Krastavici 1.60 1.60 1.60<br />
Izvor: www.amiscg.org
REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR<br />
Proda`ni ceni vo Albanija<br />
vo mart 2010 (vo Lek)<br />
Proizvod Tirana Fier Kor~ a<br />
Jabolko Ajdaret 55 44 41<br />
Zlaten Deli{es 61 65 58<br />
Domati 127 155 129<br />
Piperki (zelena) 242 255 248<br />
Zelka 33 33 34<br />
Krastavici 172 185 148<br />
1 Evro - 138.7 Lek<br />
Izvor: www.kash.org.al<br />
Proda`ni ceni vo Kosovo<br />
vo mart, 2010 (vo Evra)<br />
proizvod Pri{tina Uro{evac Pe}<br />
Jabolko 0.35 0.25 0.32<br />
Grozje 3.30 1.90<br />
Domati 0.95 0.65 0.95<br />
Piperki 2.05 1.35 1.65<br />
Piperki (luta) 2.10 2.70 1.90<br />
Zelka 0.22 0.32 0.29<br />
Krastavici 1.15 0.90 1.15<br />
Izvor: www.food-ks.org<br />
Ceni na zemjodelski proizvodi<br />
vo Republika Makedonija za mart<br />
Tele 1-6<br />
meseci<br />
June 6-18<br />
meseci<br />
Molzni kravi<br />
Jagniwa do<br />
18kg.<br />
Jagniwa nad<br />
18kg.<br />
Prasiwa do<br />
20kg.<br />
Prasiwa od<br />
20-35kg.<br />
Goenica od<br />
90-110kg<br />
Ceni od dobito~ nite pazari vo R.M za mart<br />
Kategorija<br />
Sto~ ni pazari Zabele.<br />
Skopje Prilep Ko~ ani Merka<br />
min. 140 110 130 KG/@.m<br />
maks. 155 120 160 KG/@.m<br />
najzastap. 155 110 145 KG/@.m<br />
min. 130 100 110 KG/@.m<br />
maks. 140 110 120 KG/@.m<br />
najzastap. 135 100 110 KG/@.m<br />
min. 66000 36000 40000 Grlo<br />
maks. 80000 72000 60000 Grlo<br />
najzastap. 70000 61000 50000 Grlo<br />
min. 180 180 130 KG/@.m<br />
maks. 180 180 150 KG/@.m<br />
najzastap. 180 180 140 KG/@.m<br />
min. 190 120 120 KG/@.m<br />
maks. 190 150 130 KG/@.m<br />
najzastap. 190 140 120 KG/@.m<br />
min. 180 150 170 KG/@.m<br />
maks. 180 150 180 KG/@.m<br />
najzastap. 180 150 180 KG/@.m<br />
min. 150 140 130 KG/@.m<br />
maks. 150 140 150 KG/@.m<br />
najzastap. 150 140 140 KG/@.m<br />
min. 100 110 80 KG/@.m<br />
maks. 100 130 100 KG/@.m<br />
najzastap. 100 120 80 KG/@.m<br />
min. 160 100 110 KG/@.m<br />
Jariwa<br />
maks. 160 120 120 KG/@.m<br />
najzastap. 160 120 110 KG/@.m<br />
Seno (bala) najzastap. 100 100 100 13-18 kg<br />
Lucerka(bala) najzastap. 80 180 80 10-15 kg<br />
Slama (bala) najzastap. 50 50 50 4-6 kg<br />
Maloproda`ni ceni za mart vo R.M.<br />
Proizvod Klasa<br />
Min. Maks. Najzast<br />
Domat<br />
Prva 87 101 92<br />
Vtora 60 80 70<br />
Krastavica 87 99 92,7<br />
Bel Piper 137 153 142<br />
Kompir 16,4 23 19<br />
Zelka 21,6 28 24,4<br />
Kromid 36 47,7 41<br />
Grav 99 127 112<br />
Kru{a 67,7 79 71<br />
Jabolka 15,5 23 19,5<br />
Jagodi 174 204 204<br />
Portokal 34,5 43 40<br />
Limon 50,5 62 54,5<br />
Banana 45 52 49<br />
Izvor: www.mzsv.gov.mk<br />
ZPIS-Pazarni informacii<br />
Golemoproda`ni ceni za mart vo R.M<br />
Proizvod Klasa<br />
Min. Maks. Najzast<br />
Domat<br />
Prva 55 80 67,5<br />
Vtora<br />
Krastavica 50 70 62<br />
Bel Piper 70 80 75<br />
Kompir 12 18 12,3<br />
Zelka 10 20 14<br />
Kromid 20 30 22,5<br />
Grav 60 100 72,5<br />
Kru{a 30 90 59<br />
Jabolka 11 20 14<br />
Jagodi 170 220 170<br />
Portokal 23 35 26,3<br />
Limon 35 45 43<br />
Banana 30 50 34,3<br />
* Cenite se izrazeni vo denari<br />
46 | MOJA ZEMJA
STOP ZA PLEVELITE<br />
DMA-6 e selektiven translokaciski herbicid vo forma<br />
na te~ en koncetrat za rastvor (SL).<br />
Sodr` i 670 gr/l 2,4 D.<br />
DMA-6 uni{ tuva ednogodi{ ni i pove} egodi{ ni<br />
{ irokolisni pleveli vo p~ enica, ja~ men i p~ enka bez<br />
podposev. Se primenuva po niknuvawe, koga p~ enicata<br />
i ja~ menot se vo polno bratimewe pa se do faza na<br />
vretenesuvawe i koga p~ enkata e vo faza do 4 lista.<br />
Doza na primena e 1 litar na hektar, so potro{ uva~ ka na<br />
200 do 600 litri voda.<br />
Prednosti:<br />
- se koristi vo dvojno pomali koli~ ini od ostanatite<br />
2,4 D preparati,<br />
- nema neprijaten miris,<br />
- povolno ekolo{ ko pakuvawe,<br />
- dobro se rastvora vo voda.<br />
Uvoznik: Hemomak pesticidi DOO Veles<br />
tel: 043-212-552, 043-212-553