50%
50% pogolem prinos 50% pogolem prinos
50% pogolem prinos 50% pogolem prinos
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
juli 2010 broj 57 www.ffrm.org.mk cena: 50 den.<br />
Podgotovka na<br />
@itnite kombajni<br />
„kle^ovce”:<br />
<strong>50%</strong> pogolem prinos<br />
[TETNICI KAJ<br />
PRASKATA<br />
Rasadot<br />
star 60 dena<br />
- najkvaliteten<br />
Po^ituvawe na<br />
princiPite -<br />
kvalitet i<br />
profit<br />
Ri^ard Deminik<br />
Zadrugite -<br />
klu^ za uspehot
UREDNI^KI ZBOR<br />
Po patot so oblacite<br />
Do`dovite me nateraa da razmisluvam za<br />
kli matskite promeni i kako toa }e se odrazi<br />
vrz zemjodelskite kulturi. Golem broj na<br />
stru~ waci i eksperti istaknuvaat deka klima<br />
ta se menuva i mo`e dosta negativno da vlijae<br />
i vrz zemjodelstvoto.<br />
Od druga strana do`dovite me nateraa da<br />
raz mi sluvam na izrekata „Po patot so oblacite”.<br />
^esto pati koga ja spomenuvame ovaa misla<br />
sakame da istakneme deka ne znaeme kade se<br />
dvi`ime i dozvoluvame samiot pat da ne dvi `i.<br />
Toa ~esto pati se slu~uva i vo zemjodelstvoto.<br />
Dezorganizacijata, obedinuvaweto i ko muni<br />
ka cijata so nadle`nite institucii ~esto<br />
pa ti do veduvaat do razli~ni problemi vo zemjo<br />
d elstvoto.<br />
Doa|a `etva, povtorno farmerite se so o~u <br />
va at so problemite so cenata i nekontrolira<br />
niot uvoz na p~enica od sosedstvoto.<br />
Doa|a berbata na grozjeto. Vinariite neodam<br />
na istaknaa deka imaat golema zaliha,<br />
ta ka {to i toa mo`e da dovede do revolt kaj<br />
far me rite.<br />
Pra{awe e dali site involvira ni strani<br />
(far meri, biznismeni, vladini i ne vla dini<br />
in stitucii) }e dovedat do re{avawe na proble<br />
mite ili povtorno problemite }e ostanat<br />
sa mo na debatni emisii i razgovori po mi nister<br />
stva.<br />
Federacijata i nejzinoto novo rakovodstvo<br />
na javi podsektorsko organizirawe i re{avawe<br />
na problemite. Toa e dobar poteg i se nadevam<br />
de ka toa realno i }e se implementira.<br />
No, sepak najva`na e dobra ko munikacija,<br />
organizacija i real no prezentirawe<br />
na prob lemite<br />
bez nikakvi ma ni pula cii i<br />
provokacii.<br />
Samo na vakov na~in }e<br />
go op redelime na{iot pat<br />
i nema da dozvolime da se<br />
dvi`ime PO PATOT SO OB<br />
LA CITE.<br />
So po~it,<br />
Biljana Petrovska<br />
- Mitrevska<br />
Gradinarstvo<br />
Rovka zemja –<br />
mazen kompir<br />
P~elarstvo<br />
Rabotilnica za<br />
dorabotka na vosok<br />
za p^elni sandaci<br />
FFRM<br />
Izmeni na IPARD<br />
programata<br />
Ovo{tarstvostvo<br />
Od gornici<br />
do sortni kru[i<br />
Sto~arstvo<br />
Na 10 juli<br />
po [esti pat<br />
„Denot na<br />
odgleduva^ite<br />
na ovci i kozi“<br />
SODR@INA<br />
6<br />
14<br />
16<br />
25<br />
32<br />
Spisanieto e finansiski poddr`ano od [vedskata<br />
agencija za me|unaroden razvoj. Ovaa pomo{ se sostoi<br />
i od direktno prenesuvawe na iskustvata i znaewata<br />
od farmerite vo [vedska na farmerite vo Makedonija<br />
preku proektot Poddr{ka na zemjodelskite<br />
zdru`enija vo Republika Makedonija - SFARM.<br />
Spisanieto „Moja zemja” izle<br />
guva mese~no i e vo sopst<br />
venost na Federacijata<br />
na farmeri vo Repub lika<br />
Ma kedonija. Prviot broj<br />
iz le ze kako orga ni zaciski<br />
bil ten na FFRM vo april<br />
2003 godina, a od dekemvri<br />
2006 se dis t ri bu ira kako<br />
me se~ no spe cijalizirano<br />
spi sa nie za zem jodelstvo i<br />
ru ra len raz voj.<br />
Moja zemja<br />
Juli 2010<br />
Izdava~:<br />
FFRM Medija<br />
Ul. Gigo Mihajlovski<br />
Br. 3, 1000 Skopje<br />
Tel/Faks: 02 3099042<br />
e-mail: mojazemja@gmail.com<br />
Broj na `iro smetka:<br />
250-0050000485-38 Invest banka<br />
380-1-645333 001-46 Prokredit<br />
banka<br />
Izvr{en direktor i glaven i<br />
odgovoren urednik<br />
Trajan Dimkovski<br />
trajan.dimkovski@ffrm.org.mk<br />
Urednik<br />
Biljana Petrovska Mitrevska<br />
biljana.petrovska@ffrm.org.mk<br />
Zamenik urednik<br />
Makedonka Baldazarska<br />
domenmk@gmail.com<br />
Marketing i distribucija<br />
Blagoj~e Najdovski 070/937132<br />
blagojche.najdovski<br />
@media.ffrm.org.mk<br />
Foto vest - naslovna<br />
Blagoj~e Najdovski<br />
Lektor<br />
Verica Nedelkoska<br />
Novinari<br />
Antoanela Dimitrievska<br />
Stru~ni sorabotnici<br />
prof. d-r Dragi Tanevski, prof. d-r<br />
Zlate Arsov, Biqana Mihailovska,<br />
Savka Markudova, Agron Halimi<br />
Sorabotnici<br />
Marija \o{eva Kova~evi}<br />
Martin Traj~ev<br />
Eleonora Veljanoska<br />
Dizajn: Brigada dizajn - Skopje<br />
Pe~ati: Propoint Skopje<br />
Po~ituvani ~itateli, site sugestii, zabele{ki, pra{awa i kritiki, Ve molime, da gi ispra}ate na mail adresite navedeni vo impresumot.<br />
So toa }e vlijaete na kvalitetot na sodr`inata i }e dobiete informacii za Va{e podobro i pokvalitetno zemjodelsko proizvodstvo ili<br />
razvoj na sredinata. Zatoa, redakcijata Ve ohrabruva da ni pi{uvate.
NASTANI RUBRIKA Novo rakovodstvo na FFRMNadnaslov<br />
Andrija Sekulovski, nov<br />
pretsedatel na<br />
FFRM<br />
Delegati na vondrednata sednica na Generalno sobranie<br />
^lenovi na<br />
Upravniot odbor<br />
Sektorsko re{avawe na problemite i<br />
gradewe na zaedni~ki stavovi za zemjodelskite<br />
problemi. Ova e glavnata aktivnost<br />
na ~ija realizacija }e raboti noviot Upraven<br />
odbor na Federacijata na farmerite vo RM<br />
i noviot pretsedatel na FFRM, Andrija Sekulovski.<br />
„Najva`no vo naredniot period e vistinski da<br />
posvetime vnimanie na problemite i da napravime<br />
makedonskoto zemjodelsko proizvodstvo da<br />
bide konkurentno na doma{niot i na stranskite<br />
pazari. Jas istaknuvam deka }e gi zastapuvam interesite<br />
na site ~lenovi na FFRM i }e rabotam<br />
na pravilno re{avawe na problemite vo zemjodelstvoto”,<br />
veli Andrija Sekulovski.<br />
Imeno, noviot pretsedatel e farmer koj se<br />
zanimava so proizvodstvo na jabolka vo prespanskiot<br />
region. Toj i negovoto semejstvo egzistiraat<br />
edinstveno od ovoj biznis.<br />
Sekulovski e nazna~en za pretsedatel od noviot<br />
Upraven odbor na FFRM koj zasedava{e na krajot od<br />
ovoj mesec. \oko Danailov i prethodniot Upraven<br />
odbor se razre{eni od nivnite funkcii na incijativa<br />
i barawe na 2/3 od ~lenstvoto na FFRM.<br />
Pi{uva: Biljana Petrovska-Mitrevska<br />
^lenovi na Upraven ODBOR<br />
Andrija Sekulovski, Qubojno, Prespa<br />
Stevan~e Jordanoski, Ma`u~i{te, Prilep<br />
Goce Celeski, Ohrid<br />
[erafedin Ahmedovski, Urni{te - Dolneni<br />
Vasil Pinderov, Pirava- Valandovo<br />
Aleksandar Ristovski, Negotino<br />
Vasil Mitev, Borievo, Strumica<br />
Na}o Kimov, Valandovo<br />
Todor Mu{evski, [tip<br />
Mitko Sara{ov, [tip<br />
Suzana Dimitrievska,<br />
Mustafino, Sveti Nikole<br />
Aleksandar Stojanovski, Lopate, Kumanovo<br />
Nedim Kasami, Gorna Bawica, Gostivar<br />
Memet Sinani, Kamewane, Tetovo<br />
Nuredin Abduli, Pr{avce, Tetovo<br />
Vidoe Zafirovski, Gostivar<br />
Ba{kim @aku, Struga<br />
4 | MOJA ZEMJA
Godi{en sostanok na Mre`ata na mladi Nadnaslov farmeri<br />
NASTANI RUBRIKA<br />
Mladite -<br />
dragocen<br />
resurs za<br />
razvoj na<br />
zemjodelstvoto<br />
Doma}ini – mladite farmeri od<br />
strumi~kiot region<br />
Pi{uva: Eleonora Veljanoska<br />
Dru`ewe, zabava, diskusija za toa kolku mladite<br />
se involvirani vo zemjodelstvoto. Ova<br />
bea glavnite temi na Godi{niot sostanok<br />
na Mre`ata na mladi farmeri koj se odr`a<br />
na po~etokot na juni pod mototo „Denot na mladite<br />
farmeri”. Na sredbata be{e istaknato deka<br />
formiraweto na Mre`ata na mladi farmeri pred tri<br />
godini go opravdalo nejzinoto postoewe i pridonelo<br />
za nivno organizirawe i vklu~uvawe vo zemjodelstvoto.<br />
Pritoa be{e potencirano deka mladite farmeri se<br />
dragocen resurs za razvojot na ekonomijata i, voop{to,<br />
na op{testvoto.<br />
„Mladite vo zemjodelstvoto direktno se<br />
involvirani vo mal procent, mo`e da se ka`e 10<br />
procenti. Dodeka indirektno, 90 otsto od mladite<br />
se vklu~eni vo zemjodelstvoto kako semeen biznis,<br />
osobeno vo ruralnite sredini na koi osnovna dejnost<br />
im e zemjodelstvoto. No, problem e {to mladite nemaat<br />
golem interes da se zanimavaat so zemjodelstvo i gi<br />
napu{taat ruralnite sredini.<br />
Od druga strana, zemjodelski subvencii kako i EU<br />
fondovite vo golema mera gi poddr`uvaat mladite<br />
farmeri, me|utoa za da se dojde do niv e mnogu te{ko,<br />
ne samo za mladite, tuku i za site zemjodelci”, veli<br />
Sa{o Krcoski, pretstavnik od bitolskiot region vo<br />
nacionalniot tim na Mre`ata na mladi farmeri.<br />
Glavna cel na Mre`ata na mladi farmeri na<br />
Makedonija e motivirawe na mladite za nivno aktivno<br />
vklu~uvawe vo zemjodelstvoto, kako i razvivawe na<br />
liderski ve{tini, timska rabota, komunikacija i<br />
edukacija me|u mladite farmeri.<br />
„So drugi zborovi, na{a namera e zemjodelstvoto kako<br />
zna~aen stopanski segment {to pove}e da se dobli`i<br />
do mladinata, {to zna~i mladite da gledaat na ovoj<br />
sektor kako na svoja perspektiva i idnina, kako na<br />
profitna granka, a ne kako na na~in za pre`ivuvawe”,<br />
veli Krcoski.<br />
Sledni aktivnosti na Mre`ata se razgleduvawe na<br />
profilite od ~lenovite, nivnite ve{tini i potrebi<br />
so {to pravilno }e se raspredelat ~lenovite vo<br />
predvidenite aktivnosti, a i }e se sogledaat nivnite<br />
potrebi so {to bi se napravile aktivnosti koi im se<br />
potrebni na mladite vo Mre`ata za postignuvawe na<br />
nivnite celi.<br />
Olgica Burovska od Dobrejci kaj Strumica, Daniel Petkovski<br />
od Probi{tip, Dejan Joleski od Kadino, Prilepsko, Pece<br />
^avdarovski od Bitola i Sadik Havziu od gostivarskoto<br />
selo Negotino se proglaseni najdobri farmeri<br />
Dru`eweto prodol`i na Kole{inskite vodopadi<br />
Strumica
STAVOVI<br />
So cel poefikasno da se iskoristat sredstvata, FFRM bara<br />
Federacijata na farmerite<br />
vo RM vo izminatiot period<br />
rabote{e na razgleduvawe na<br />
IPARD programata i od samite<br />
razgovori so farmerite i<br />
od analizite napraveni od<br />
Oddelenieto za politika i<br />
razvoj proizlegoa golem broj<br />
zaklu~oci koi se dostaveni<br />
do nadle`nite institucii<br />
za izmenuvawe na IPARD<br />
programata.<br />
Izmeni na<br />
IPARD programata<br />
Pi{uva: Marija \o{eva- Kova~evi}<br />
6 | MOJA ZEMJA<br />
Vrz osnova na na{ite sogleduvawa<br />
od teren, Federacijata<br />
smeta deka e potrebno da se<br />
napravat odredeni izmeni<br />
vo IPARD programata so cel taa poefikasno<br />
da se sprovede i podobro<br />
da se iskoristat sredstvata.<br />
Vo merkite koi se odnesuvaat na<br />
investicii vo primarnoto zemjodelstvo<br />
i diverzifikacija vo zemjodelstvoto,<br />
Federacijata smeta deka<br />
treba da se napravat pomestuvawa na<br />
najmalata vrednost na prifatlivi<br />
tro{oci za kofinansirawe na proektot<br />
koja momentno iznesuva 5.000<br />
evra. Ako izgovorot na Ministerstvoto<br />
za zemjodelstvo e deka pogolem<br />
del od merkite se isklu~eni od<br />
nacionalnata programa za ruralen<br />
razvoj zatoa {to se predvideni vo<br />
programata IPARD, toga{ i ovaa programa<br />
treba da se adaptira na uslovite<br />
i kapacitetite na farmerite<br />
za da mo`e da se zamenat ovie merki i<br />
da se investira na farmite.<br />
Ako zememe predvid deka pogolemiot<br />
del od na{ite farmi se mali,<br />
toga{ nie gi isklu~uvame ovie farmi<br />
od investiciska poddr{ka. Farmerite<br />
velat deka investicija i od<br />
2.000 evra mo`e mnogu da pridonese<br />
za modernizacija na na{ite farmi.<br />
Isto taka, ovaa minimalna vrednost<br />
e poprifatliva kaj farmerite za da<br />
mo`at finansiski da ja obezbedat<br />
celosno i za da mo`at da baraat povrat<br />
na polovina iznos.<br />
Vo odnos na pribirawe na dokumentacijata,<br />
farmerite se sretnaa<br />
so mnogu problemi osobeno<br />
okolu grade`nite dozvoli za farmite<br />
i ekolo{kite dozvoli. Iako<br />
ministerot za transport i vrski<br />
najavi re{avawe na problemot so<br />
grade`nite dozvoli preku izmeni<br />
na zakonskata ramka, sepak dosega sè<br />
u{te nema napraveno ni{to, a ve}e se<br />
zboruva za vtor povik na ovaa programa.<br />
Integriranite dozvoli vo sviwarstvoto<br />
i `ivinarstvoto se u{te eden<br />
segment so koj farmerite treba da se<br />
soo~at za da mo`at da apliciraat za<br />
ovaa programa. Nekoi od farmerite<br />
koi ve}e podnele aplikacija za dobivawe<br />
na integrirana ekolo{ka dozvola<br />
~ekaat i pove}e od edna godina, a<br />
za da stignat do nejzinata izrabotka<br />
pla}aat i po 2.000-3.000 evra.<br />
Vo realizacijata na prviot povik,<br />
isto taka, be{e uvideno deka golem<br />
broj dokumenti treba da se obezbedat<br />
direktno od ministerstvata, no<br />
ne i od nivnite podra~ni edinici.<br />
Spored Federacijata, toa dopolnitelno<br />
ja uslo`nuva procedurata i<br />
poradi toa treba da se osposobat<br />
i da se ovlastat i podra~nite edinici<br />
na mati~nite ministerstva da<br />
gi izdavaat istite dokumenti. Ako<br />
se ovozmo`i vakviot pristap, }e se<br />
za{tedi vo vreme i patuvawe na farmerite.<br />
Vo odnos na brojot na grlata, Federacijata<br />
smeta deka minimalnata<br />
brojka kaj ovcite treba da se namali i<br />
taa da iznesuva 150 soglasno na{ite<br />
uslovi i kapaciteti na ov~arskite<br />
farmi. Spored posledniot zemjodelski<br />
popis, so ov~arstvo se zanimavaat<br />
okolu 8.400 semejstva, a vkupniot<br />
broj na ovci e pribli`no 800.000.<br />
Toa podrazbira deka prosekot e pomal<br />
od na{ata barana suma ili 95<br />
ovci/zemjodelsko stopanstvo. Isto<br />
taka, i kriteriumot za brojot na kravite<br />
treba da se namali od deset na<br />
sedum kaj individualnite zemjodelski<br />
stopanstva poradi slu~uvawata<br />
vo govedarstvoto i potrebite od<br />
negovo zakrepnuvawe. Vo ovoj sektor<br />
imame namalen broj na grla, bidej}i<br />
farmerite gi prodavaat ili kolat.<br />
Vo nekoi delovi od Programata<br />
imame propi{uvawe na kriteriumi<br />
koi se pogolemi i od pravilnicite<br />
kako {to e onoj za za{tita na farmskite<br />
`ivotni. Vo nego e regulirana<br />
samo gustinata za teliwata, sviwite<br />
i koko{kite, a vo IPARD programata<br />
stoi da bide minimum 5 m2 povr{ina<br />
za odgleduvawe na edna molzna krava,<br />
1,4 m2 za molzni ovci i kozi, {to go<br />
nema vo nitu eden zakon ili pravilnik.<br />
Ona {to treba da se po~ituva<br />
spored Zakonot za blagosostojba na<br />
`ivotnite e `ivotnoto da ima dovolno<br />
prostor da mo`e da gi pravi<br />
osnovnite dvi`ewa.<br />
Ova se samo del od problemite so<br />
koi se soo~ija farmerite vo prviot<br />
povik i ako ne se napravat modifikacii<br />
na IPARD programata vo odnos<br />
na kriteriumite, povtorno mo`eme<br />
da o~ekuvame mala zainteresiranot<br />
i iskoristenost na sredstvata i vo<br />
sledniot povik.
Evropskite zemjodelski lideri pobaraa<br />
EVROPSKA UNIJA<br />
Formirawe na<br />
Evropska agencija<br />
za trgovija so hrana<br />
Pi{uva: Martin Traj~ev, pretstavnik na FFRM vo EU<br />
Formirawe na Evropska agencija za trgovija so<br />
hrana koja }e gi sledi pazarnite tekovi, transparentnosta<br />
vo trgovskite praktiki i }e osigura<br />
podobra i poramnomerna raspredelenost na<br />
sredstvata po dol`ina na celiot prehranben sinxir. Ova<br />
e baraweto na evropskite zemjodelski lideri za vreme na<br />
`estokata debata koja se vode{e vo najgolemata lobi-organizacija<br />
„Kopa-Ko`eka” za podobruvawe na lo{ata siutacija<br />
vo koja se nao|aat zemjodelcite od EU. Kako del od<br />
strukturata na ovaa agencija bi bil i zemjodelski pravobranitel<br />
koj bi presuduval vo slu~aj na sporovi me|u site<br />
igra~i vo sinxiri. Za vreme na debatata be{e pobarano<br />
da se promenat pravilata za konkurencija vo delot za zemjodelstvoto<br />
za da mo`at zadrugite kolektivno da pregovaraat<br />
so supermarketite, a so toa da se podobri situacijata<br />
so niskite otkupni ceni.<br />
Pretsedatelot na „Kopa-Ko`eka”,<br />
Paolo Bruni, predupredi deka evropskite<br />
zemjodelci i potro{uva~i<br />
se soo~uvaat so zgolemena cenovna<br />
nestabilnost za zemjodelski i<br />
maloproda`ni proizvodi naveduvaj} i<br />
deka farmerite denes primaat 20%<br />
od krajnata cena koja ja pla}aat<br />
potro{uva~ite, za razlika od pred<br />
10 godini koga taa cifra bila 30%.<br />
Kako osnovna pri~ina za ovaa situacija<br />
toj ja navede maksimalnata kupovna<br />
mo} na grst otkupuva~i i supermarketi.<br />
Od strana na „Kopa-Ko`eka”<br />
be{e pobarano od Evropskata komisija da vovede fer dogovorni<br />
praktiki na nivo na Unijata.<br />
Vo me|uvreme, evrobirokratite vo Brisel budno ja sledea<br />
sostojbata, seriozno gi sfatija preporakite na „Kopa-<br />
Ko`eka” i vo sklop na rabotata na takanare~enata Visoka<br />
grupa za mleko i mle~ni proizvodi vmetnaa del od barawata<br />
na „Kopa-Ko`eka”.<br />
Na Evropskata komisija, Visokata grupa i prepora~a da<br />
napravi analiza za mo`nosta od voveduvawe na kolektivno<br />
pregovarawe od strana na organizaciite na proizvoditeli<br />
i promena na pravilata za za{tita na konkurencijata,<br />
zadol`itelni dogovori i zgolemuvawe na transparentnosta<br />
na prehranbeniot sinxir. Vo izve{tajot na t.n. Visoka grupa<br />
be{e navedeno i deka nivnite preporaki mo`at bidat primeneti<br />
vo site zemjodelski potsektori.<br />
JULI 2010 | 7
MINISTERSTVO ZA ZEMJODELSTVO, [UMARSTVO I VODOSTOPANSTVO<br />
Kako do pokvalitetno mleko so povisoka cena?<br />
Eden od na~inite za re{avawe na problemite<br />
vo proizvodstvoto kaj zemjodelcite ~ii posledici<br />
se reflektiraat vrz postignuvawe na<br />
ekonomski opravdani otkupni ceni e sledeweto<br />
na sovetite i preporakite dadeni od strana na<br />
stru~nite lica.<br />
Sovetodavnite uslugi na Agencijata za pottiknuvawe<br />
na razvojot na zemjodelstvoto (APRZ) se dizajniraat<br />
i se obezbeduvaat preku: prakti~na primena<br />
na nau~nite i tehni~kite soznanija naso~eni spored<br />
potrebite na pazarot; jaknewe i sorabotka na zemjodelskite<br />
zdru`enija; poddr{ka vo sproveduvaweto<br />
na vladinite programi i merki nameneti za individualniot<br />
zemjodelski sektor; vospostavuvawe i primena<br />
na informativni sistemi vo funkcija na podobruvawe<br />
na mo`nostite za sledewe na zemjodelskite aktivnosti<br />
i razmena na informacii so ~initelite vo agrokompleksot.<br />
Eden od na~inite preku koj APRZ gi obezbeduva<br />
sovetodavnite uslugi e preku t.n. „sovetodavni paketi”.<br />
Sovetodaven paket pretstavuva zbir od srodni<br />
ve{tini i znaewa naso~eni kon pomagawe na zemjodelcite<br />
pri nekoj poseben problem ili zaedno da<br />
se postigne nekoja specifi~na cel so namera toa da<br />
se spodeli so zemjodelcite. Sovetodavnite paketi se<br />
dizajniraat spored prethodno utvrdeni problemi na<br />
teren, kaj samite zemjodelci, odnosno ovoj princip<br />
pretstavuva davawe na sovetodavni uslugi vodeni<br />
spored potrebite na klientite, a toa vo slu~ajot se<br />
zemjodelcite. APRZ vo momentov raspolaga so slednive<br />
sovetodavni paketi:<br />
• Govedarstvo - Higiena na mleko<br />
• Proizvodstvo na kvalitetna sila`a<br />
• Ov~arstvo - Podobreni tehnologii za proizvodstvo<br />
na mleko<br />
• Ov~arstvo - Podobreni tehnologii za proizvodstvo<br />
na meso<br />
• Kozarstvo - Podobreni tehnologii za proizvodstvo<br />
na mleko<br />
• Reproduktivno iskoristuvawe na sviwite<br />
• Integralna za{tita i optimalna ishrana vo<br />
proizvodstvoto na domati pod plastenici<br />
• Za{tita na kompir<br />
• Odgleduvawe na jabolka<br />
• Odgleduvawe na sliva<br />
• Cve}arstvo - odgleduvawe na GERBERA SP. i CHRI-<br />
SANTHEMUM SP.<br />
• Dobra p~elarska praktika<br />
Sekoj sovetodaven paket ima vremetraewe vo zavisnost<br />
od proizvodstvenata sezona na odredena kultura<br />
ili sto~arsko proizvodstvo kako i od brojot na isplaniranite<br />
sesii potrebni za sproveduvawe. Za sekoj<br />
od paketite postoi pi{an tehni~ki materijal namenet<br />
za zemjodelcite vo vid na pamflet, bro{ura, kalendar<br />
i sl.<br />
So cel transferot na znaewa i ve{tini da stigne<br />
do pogolem broj korisnici i kvalitetot na toj transfer<br />
da bide na visoko nivo, eden sovetodaven paket<br />
se sproveduva vrz t.n.<br />
rabotna grupa na zemjodelci.<br />
Kako optimalen<br />
broj za formirawe na<br />
edna rabotna grupa mo`e<br />
da se smeta od 5 do 15<br />
~lena. Rabotna grupa<br />
na zemjodelci pretstavuva<br />
neformalna grupa<br />
na proizvoditeli koi se<br />
vklu~eni vo proizvodstvoto<br />
na ista kultura ili<br />
doma{ni `ivotni i koi gi<br />
spodeluvaat, pove}e ili<br />
pomalku, istite problemi.<br />
Sekoj ~len treba<br />
da bide aktiven i posveten<br />
kako i da prisustvuva<br />
na site prakti~ni<br />
i teoretski sesii. Zatoa<br />
se prepora~uva grupata<br />
da bide sostavena od<br />
~lenovi koi `iveat vo<br />
isto selo ili vo sosedni<br />
sela.<br />
Grupata od svoite redovi izbira t.n. „fokus farma”<br />
odnosno doma}in kaj kogo }e se izvr{uvaat sesiite od<br />
sovetodavniot paket. Takviot ~len od grupata dava<br />
soglasnost deka }e obezbedi pristap do potrebnite<br />
kapaciteti na svojata farma kade {to }e se odvivaat<br />
pokazno-demonstrativnite aktivnosti od sesiite na<br />
sovetodavniot paket.<br />
Za re{avawe na problemite od proizvodstveniot<br />
proces zemjodelcite mo`at vo sekoe vreme da se obratat<br />
do APRZ koja vo momentov ima 30 rabotni edinici<br />
i 42 disperzirani kancelarii rasprostraneti niz celata<br />
dr`ava.<br />
8 | MOJA ZEMJA
SOVETODAVEN PAKET<br />
„Kvalitet i higiena na mlekoto”<br />
Osnovni celi na ovoj sovetodaven paket se:<br />
• Podobreni praktiki za higiena na mlekoto<br />
• Namaluvawe na brojot na bakterii vo mlekoto<br />
• Povisoka otkupna cena za surovoto mleko<br />
Mlekarnicite baraat kvalitetno surovo mleko, a<br />
farmerite sakaat da postignat povisoka otkupna cena.<br />
Kvalitetot na mlekoto e tesno povrzan so higienata na<br />
mlekoto. Vo Zakonot za bezbednost na hranata i negovoto<br />
dopolnuvawe sekoj proizvoditel na hrana se obvrzuva<br />
da posveti golemo vnimanie pri proizvodstvoto,<br />
prerabotkata, transportot i distribucijata na hrana.<br />
Za da se ispolnat celite na sovetodavniot paket,<br />
preduslov e farmerite da bidat zapoznaeni so tri osnovni<br />
raboti:<br />
• kako se klasira mlekoto<br />
• kako se formira otkupnata cena<br />
• koi se standardite za kvalitet na surovo kravjo<br />
mleko<br />
KLASIRAWE NA MLEKOTO<br />
Surovoto kravjo mleko se klasira vo odnos na vkupniot<br />
broj na bakterii i vkupniot broj na somatski<br />
kletki.<br />
STANDARDI ZA KVALITET NA SUROVOTO KRAVJO<br />
MLEKO<br />
• Vkupniot broj bakterii da ne bide pogolem od<br />
3.000.000 na ml/mleko<br />
• Somatski kletki ne pove}e od 400.000 na ml/<br />
mleko<br />
• Negativen test za prisustvo na antibiotik i<br />
drugi inhibitori<br />
• Kiselosta ne treba da bide povisoka od 7,6˚YN<br />
• Da nema dodadeno voda, odnosno to~kata na<br />
mrznewe da ne e povisoka od -0,530˚S<br />
• Da ne sodr`i kolostralno mleko (da ne se koristi<br />
mleko osum dena po oteluvaweto)<br />
• Gustinata da se dvi`i vo granicite od 1,027 do<br />
1,035 kg/m3<br />
• Minimum 3,2% mle~na mast<br />
• Minimum 2,8 % proteini<br />
• Minimum suvi materii bez mast 8,5% i da se<br />
doka`e deka nema dodadeno voda<br />
• Mlekoto treba da ima karakteristi~na boja,<br />
miris i vkus<br />
• Mlekoto treba da e oladeno na 8˚S ili pomalku<br />
ili da e primeno vo mlekarnicata vo rok od dva<br />
~asa po molzeweto.<br />
REALIZACIJA NA PAKETOT<br />
Sovetodavniot paket zapo~nuva so formirawe na<br />
rabotna grupa na zemjodelci. Site zainteresirani zemjodelci,<br />
zdru`enija, zadrugi, mesni zaednici ili koj bilo<br />
drug vid na formalno ili neformalno zdru`uvawe mo`at<br />
da formiraat rabotna grupa i da pobaraat prezentacija<br />
na sovetodavniot paket vo najbliskata kancelarija na<br />
Agencijata za poddr{ka na razvojot na zemjodelstvoto.<br />
Sovetnicite na Agencijata na teoretski i prakti~en<br />
na~in im go prenesuvaat znaeweto i ve{tinite za pravilno<br />
postapuvawe na farmata pri procesot na proizvodstvo<br />
na mleko. Isto taka, vr{at edukacija za sanitacija<br />
i higiena vo farmata. Sesiite se odr`uvaat vo termin<br />
koj{to e prethodno dogovoren pome|u sovetnikot i ~lenovite<br />
vo rabotnata grupa. Vremetraeweto na sesiite e<br />
vo zavisnost od vidot i namenata na sesijata i trae od 1<br />
do najmnogu 3 ~asa. Po sekoja sesija farmerite-u~esnici<br />
vo grupata dobivaat soodveten sovetodaven pe~aten<br />
materijal so soveti i preporaki vo vid na letok ili<br />
bro{ura.<br />
Sovetodavniot paket e besplaten, a edinstveniot<br />
tro{ok e za izvr{uvawe na analizite od zemenite probi,<br />
dokolku toa go pobaraat farmerite od grupata.<br />
Vo ~etirite dosega{ni sovetodavni sesii odr`ani<br />
vo bitolskiot, kumanovskiot, gevgeliskiot i vo gostivarskiot<br />
region, rezultatite bile golemi. Za mnogu kus<br />
period vo farmite koi gi primenuvale preporakite na<br />
sovetnicite bil zabele`an drasti~no namalen broj na<br />
bakterii vo mlekoto.<br />
Srpskiot minister Dragin vo dvodnevna oficijalna<br />
poseta na Makedonija<br />
Makedonskoto ministerst vo za<br />
zemjodelstvo }e gi pre ne se<br />
svoite iskustva na ko le gi te od srpskoto<br />
ministerstvo za zem jodelstvo,<br />
so cel pobrza imple men tacija na<br />
evropskite standardi vo zemjodelstvoto.<br />
Ova go izjavi mi ni sterot za<br />
zemjodelstvo, Qup~o Di movski, po<br />
sredbata so svojot srp ski kolega,<br />
Sa{a Dragin, vo Agen cijata za finansiska<br />
poddr{ka i ruralen razvoj.<br />
„Nie mo`ebi sme eden ili dva<br />
~ekora ponapred od Srpskata plate`<br />
na agencija i zatoa MZ[V na<br />
Republika Makedonija sesrdno }e<br />
izleze vo presret na koe bilo barawe<br />
na srpskoto ministerstvo vo<br />
delot na prenesuvawe na iskustvata<br />
od na{eto dosega{no rabotewe<br />
i eventualnite gre{ki {to na{ata<br />
strana gi ima napraveno za da ne<br />
se povtorat i kaj niv”, re~e ministerot<br />
Dimovski, dodavaj}i deka so<br />
srpskiot minister }e se razgovara<br />
za regionalnata sorabotka. Dvete<br />
ministerstva dosega imaat odli~na<br />
sorabotka koja }e prodol`i i vo idnina.<br />
Dvajcata ministri prisustvuvaa<br />
i na poribuvaweto na Ohridskoto<br />
Ezero so endemi~niot vid ohridska<br />
pastrmka. Vo vodite na ezeroto bea<br />
pu{teni 400 iljadi edinki ohridska<br />
pastrmka od godina{niot mrest,<br />
podmladok odgledan po ve{ta~ki<br />
pat vo novoizgradenite kapaciteti<br />
na Hidrobiolo{kiot institut<br />
vo Ohrid.<br />
Ministerot Dimovski pojasni<br />
deka se raboti za treto po red poribuvawe<br />
na Ohridskoto Ezero so<br />
pastrmka ovaa godina, vo ramkite<br />
na tekovnite aktivnosti predvideni<br />
so programata na MZ[V.<br />
„Ministerstvoto posvetuva<br />
mak simalno vnimanie na ovie aktiv<br />
nosti, bidej}i na{ata ocenka e<br />
deka mora po sekoja cena da ja za{<br />
ti time pastrmkata, kako endemski<br />
tip vo vodite na Ohridskoto Ezero.<br />
Vo celost }e se pridr`uvame i<br />
kon zabranata za ribolov i stopanisuvawe<br />
so vodite na ezeroto, so<br />
cel da se za{titi pastrmkata”,<br />
re~e ministerot Dimovski.<br />
Toj istakna deka prisustvoto<br />
na ministerot za zemjodelstvo na<br />
Srbija na poribuvaweto mu dava<br />
po{iroka dimenzija na nastanot,<br />
bidej}i takvite aktivnosti se od<br />
interes na po{irokata zaednica.<br />
juli 2010 | 9
STO^ARSTVO<br />
Ri~ard Deminik, pretsedatel na AFDI, Gorna Normandija, Francija<br />
Zadrugite -<br />
Zemjodelecot mora da mo`e<br />
pove}e da prodava blagodarej}i<br />
na postoeweto na zadrugata,<br />
otkolku {to bi mo`el da prodava<br />
dokolku raboti individualno.<br />
Toa ne zna~i deka sekoga{ }e<br />
mo`e da se prodava po povisoka<br />
cena, no sekoga{ }e ima garancija<br />
deka proizvodot }e bide<br />
prodaden.<br />
Pi{uva:<br />
Makedonka Baldazarska<br />
Interprofesija –<br />
tipi~no za Francija.<br />
Toa zna~i sednuvawe<br />
i dogovarawe<br />
na ista masa na<br />
proizvoditelite, na<br />
prerabotuva~ite i na<br />
industrijalcite koi<br />
vr{at prerabotka...<br />
• [to pretstavuva AFDI?<br />
- AFDI e organizacija na francuskite zemjodelci<br />
i za me|unaroden razvoj, formirana vo 1975 godina od<br />
~etiri golemi profesionalni zemjodelski organi zacii.<br />
Stanuva zbor za zemjodelski komori formirani od<br />
zem jodelci, sindikati, zadrugi, banki i osiguritelni<br />
kom panii, a koi postoele i prethodno. Denes nacionalna<br />
ta struktura na AFDI ja so~inuvaat 14 regionalni<br />
or ganizacii i pet organizacii na nivo na departman.<br />
Na dr`avno nivo ima 6.000 ~lenovi, individualni zemjodelci,<br />
koi `iveat od zemjodelstvoto i pla}aat ~lena<br />
rina od 30 evra godi{no, dodeka profesionalnite<br />
zem jodelski zdru`enija, zadrugi, banki, osiguritelni<br />
kom panii, pla}aat kotizacija od minimum 250 evra pa<br />
na gore.<br />
Inaku, korenite na vakvoto organizirawe se pot tik <br />
nati od gladot {to ja zafati Afrika vo 1973 g. Vsu{<br />
nost, so tie kontakti stanavme svesni deka za da im se<br />
po mogne na afrikanskite farmeri da ja nadminat taa<br />
kri za treba da sorabotuvame podolgoro~no, odnosno da<br />
gi poddr`ime pri nivniot razvoj.<br />
• Koi se celite na va{ata organizacija?<br />
- Imame dve celi. Prvata e da sorabotuvame so zem jodel<br />
cite-partneri od razli~ni zemji na nivnite proekti,<br />
zaradi ostvaruvawe na celite koi se zacrtani vo<br />
kon kretniot proekt. Vtorata cel, odnosno misija, se<br />
od nesuva na toa da se podigne svesta kaj naselenieto<br />
i odgovornite za toa koi se problemite na zemjodelcite<br />
vo sopstvenata zemja i da se ovozmo`i iznao|awe na<br />
niv no re{enie. Da pojasnam, na{ata cel i pri~inata<br />
po radi koja sme ovde ne e da se preslika primerot na<br />
Fran cija i ona {to nie go primenivme za nadminuvawe<br />
na problemite na francuskite farmeri da se napravi<br />
vo drugite zemji na ist na~in, tuku da ponudime mo`ni<br />
na ~ini na iznao|awe na re{enie. Zna~i, celta e zaed no<br />
da razmisluvame so federaciite na farmeri i zemjodel<br />
skite organizacii za toa kako mo`eme da se organizi<br />
rame i kako mo`e da pridoneseme za sozdavawe na edna<br />
podobra sostojba.<br />
• So Makedonskata federacija potpi{avte Memorandum<br />
za sorabotka. [to zna~i toa? Koi se pridobivki<br />
te od vakvoto zdru`uvawe?<br />
- Sre}ni sme {to imame mo`nost da sorabotuvame so<br />
Ma kedonija i tokmu poradi toa go potpi{avme memo randu<br />
mot za sorabotka so na{iot partner – FFRM. Ne sme<br />
tu ka da nametneme kakva bilo politika ili na~in na<br />
ra botewe. Glavnata cel na ovaa sorabotka e da dademe<br />
pod dr{ka na organizaciite na farmeri. Vo toj pogled<br />
na {ite aktivnosti se odnesuvaat na razli~ni domeni,<br />
me |utoa sekoga{ odgovaraat na potrebite na organi zacii<br />
te na farmeri ili na samite farmeri. ^lenovite<br />
na AFDI se pred sè farmeri, taka {to koga sme na teren<br />
se trudime da diskutirame so farmerite, da gi<br />
slu{ neme i razbereme nivnite potrebi. Smetame deka<br />
10 | MOJA ZEMJA
klu~ na uspehot<br />
Mle~na kriza<br />
Prodadi za da proizvede{<br />
- Mislam deka sostojbata e ista re~isi sekade zatoa {to koga e prolet<br />
imame pogolem izbor na hrana i normalno deka }e imame i pogolemo<br />
koli~estvo na mleko. I toa, vsu{nost, sozdava edna razlika pome|u proizvodstvoto<br />
i po tro {uva~kata. Mlekoto e mnogu poevtino otkolku vo zimskiot<br />
period, zatoa {to mlekoproizvoditelite go prerabotuvaat vo mleko vo<br />
prav i puter, koi{to po malku se vrednuvaat otkolku sireweto ili jogurtot.<br />
Pazarot se otvori. Vsu{nost, toa e idejata na EU da ovozmo`i slobodno<br />
cirkulirawe na dobrata, taka {to ima proizvodi koi doa|aat odnadvor<br />
i golema razmena me|u samite zem ji koi gi proizveduvaat.<br />
Za vreme na mle~nata kriza od edna strana imavme nametnati kvoti,<br />
a od druga, mora{e da se adaptira ponudata na pobaruva~kata za cenata<br />
da go za dovoluva i proizvoditelot i potro{uva~ot. Toa be{e ona {to gi<br />
naluti mle koproizvoditelite koi smetaat deka se nao|aat vo paradoksalna<br />
situa ci ja. I zatoa {to se trudevme taa cena da bide prifatliva<br />
za dvete strani, se soo~ivme so golema konkurencija na me|unarodniot<br />
pazar, zatoa {to i na svetskiot pazar ima{e zgolemeno proizvodstvo {to<br />
dovede do pad na ceni te.<br />
Nie se rakovodime od oficijalnata Povelba za dobri sto~arski praktiki,<br />
ko ja e sozdadena od dr`avata i francuskite mlekoproizvoditeli i<br />
sekoj od far merite izraboti buxet spored prethodno utvrdeni standardi.<br />
Povelbata se odnesuva na toa koi standardi se primenuvaat i vo nea vleguvaat<br />
site od red bi koi se odnesuvaat na kvalitetot na proizvodstvoto,<br />
sanitarnite uslovi koi mora da bidat ispolneti i voedno na blagosostojbata<br />
na samite `ivotni. Osnovnoto pravilo na Povelbata e: prodadi za da<br />
proizvede{! Na{ite mlekari, ~lenki na zadrugata „Agril”, se trudat da<br />
proizvedat kvalitetno, a nie da obezbedime plasman na toa proizvodstvo.<br />
Patem davame sekakov tip na uslugi za zemjodelcite, surovini, soveti ili<br />
nekoi potrebni materijali.<br />
ne bi mo`ele uspe{no da rabotime<br />
dokolku ne znaeme to~no kakov e konteks<br />
tot, kakva e realnata sostojba vo<br />
zemjata vo koja rabotime, koi se nivnite<br />
problemi i vo kakva sostojba se<br />
nao|aat. Prviot pristap na ovaa sorabotka<br />
e razmenata na idei i na iskust<br />
va so farmerite i vospostavuvawe<br />
vrska so koja{to }e mo`e da se<br />
pri bli`at kon nivnata problematika<br />
i }e mo`e da im pomognat so soveti<br />
za da gi re{at svoite problemi.<br />
Va` no e farmerite da sfatat deka<br />
tre ba da se obedinat, bidej}i taka<br />
}e imaat golema politi~ka va`nost<br />
i }e mo`at samite da se izborat za<br />
svoi te prava.<br />
• Sega na Balkanot ste prisutni<br />
sa mo na Kosovo i vo Makedonija.<br />
Ima te li intencija za sorabotka<br />
i so drugi zemji?<br />
- Ne znam. Bi sakal ovaa sorabotka<br />
da se odr`i. Inaku, organizacijata<br />
AFDI sorabotuva prete`no so<br />
afri kanskite zemji, nedovolno razvie<br />
nite zemji i zemjite vo razvoj,<br />
zna ~i zemji kako Kolumbija, Kosovo,<br />
Ukraina, Makedonija, zemji koi sega<br />
se vo razvoj i koi ne se tolku lo{i<br />
vo taa nasoka. Da pojasnam, po~navme<br />
so zemji vo razvoj i na po~etokot sorabotkata<br />
se sostoe{e vo objasnu vawe<br />
na osnovnata tehnika na obrabotka<br />
na zemjata. Sega rabotime mnogu<br />
na poleto na obuka na zemjodelcite<br />
i farmerite i vo pogled na nivnoto<br />
organizirawe. Vsu{nost, toa e glavnata<br />
cel i pri~inata poradi koja<br />
sme vo Makedonija i vo Kosovo, od nosno<br />
rabotime na olesnuvawe na procesot<br />
na kreirawe na zdru`enija na<br />
zemjodelci i farmeri.<br />
• Spomenavte deka zemjodelcite<br />
vo Francija si formirale svoja<br />
ban ka. Dali toa zna~i deka }e gi<br />
so vetuvate na{ite zemjodelci i<br />
na toa pole?<br />
- Toa bi bilo dobar sovet. Bankata<br />
vo Francija funkcionira na baza na<br />
zaemi, bidej}i ne mo`e da se razvie<br />
zemjodelstvoto bez finansiska poddr{<br />
ka, taka {to bi bilo dobar sovet<br />
da se oformi banka od toj tip.<br />
• Dali taa banka, vo sporedba so<br />
drugite, raboti so poniski kamatni<br />
stapki za zemjodelcite?<br />
- Vo osnova, da. Postojat takvi<br />
po evtini zaemi i poniski kamatni<br />
stap ki, no dr`avata pomaga tie da<br />
se odr`at i da bidat vo interes na<br />
zemjodelcite. Porano bankata posta<br />
vuva{e povisoki kamatni stapki,<br />
no nie, zemjodelcite, se izborivme<br />
za nivno namaluvawe. Sega, kamatnite<br />
stapki se dvi`at okolu 4% (iako<br />
va riraat so inflacijata).<br />
• Vo Makedonija kooperativite ne<br />
za `iveaja poradi nedostig na<br />
do verba. Kako se spravuvate so<br />
ovoj problem?<br />
- ]e odgovoram na pra{aweto so<br />
pri mer od Kosovo, kade {to ra bo time<br />
od 2003 godina. Po ovoj od re den<br />
period vo Kosovo ima zadrugi koi<br />
dobro funkcioniraat. Zna~i, lu |e to<br />
imaat doverba vo zadrugite. Za drugata<br />
sekoga{ zna~i eden ~ovek, eden<br />
glas. I bi potenciral deka sozda vaweto<br />
na zadrugite e navistina klu~<br />
na uspehot zatoa {to so ogled na<br />
toa so kolkava povr{ina raspolaga<br />
at zemjodelcite vo ovie zemji, mislam<br />
deka nema drug izlez, osven da<br />
se raboti vo ramki na zaedni~ka organizacija.<br />
I pokraj goleminata na<br />
farmite, pove}e ne e mo`no sekoj da<br />
raboti individualno. [to i da napravi<br />
edna zadruga za da bide efikasna,<br />
nema da ja ostvari filozofi<br />
jata poradi koja e sozdadena ili<br />
ide jata {to le`i vo zadnina, tuku<br />
tre ba da odgovori na odredeni ekonom<br />
ski kriteriumi. Ova zna~i deka<br />
zem jodelecot mora da mo`e pove}e<br />
da prodava blagodarej}i na postoewe<br />
to na zadrugata, otkolku {to bi<br />
mo `el da prodava dokolku raboti<br />
in dividualno. Toa ne zna~i deka<br />
se koga{ }e mo`e da se prodava po<br />
po visoka cena, no sekoga{ }e ima<br />
ga rancija deka proizvodot }e bide<br />
pro daden.<br />
juli 2010 | 11
GRADINARSTVO<br />
Podgotovki za rasad za kromid<br />
Rasadot<br />
star 60<br />
dena –<br />
najkvaliteten<br />
Optimalen period za seidba<br />
e od 25 avgust do 10 septemvri. Za najkvaliteten<br />
standarden rasad se smeta<br />
onoj koj vo vremeto na rasaduvawe e so<br />
starost od 50 do 60 dena, so dobro oformeni<br />
3-4 lista, so visina na stebloto<br />
10-15 sm, a debelina od 0,3 do 0,6 mm.<br />
Pi{uva: dipl. in`. agr. Savka Markudova<br />
Edna od najzastapenite gradinarski kulturi vo<br />
gevgeliskiot region e kromidot, koj se odgleduva<br />
kako zimska kultura, me|utoa podgotovkite za<br />
rasad se u{te vo tekot na letnite meseci koga<br />
temperaturata e mnogu visoka. Za da se namali rizikot<br />
od uginuvawe na rasadot po rasaduvaweto, pojava koja<br />
se slu~uva vo poslednite godini poradi lo{ite klimatski<br />
uslovi i slabiot korenov sistem na kromidot,<br />
neophodno e da se primenat niza agrotehni~ki merki<br />
i da se stimulira razvojot na korenoviot sistem, za<br />
da se podobri ishranata na rastenijata, da se regenerira<br />
i aktivira po~venata mikroflora. So toa }e se<br />
ovozmo`i rastenijata dobro da se vkorenat do pojavata<br />
na niskite temperaturi i uspe{no da prezimat.<br />
Za dobivawe na kvaliteten rasad za kromid (koj se<br />
see u{te vo tekot na avgust) gi dostavuvame slednite<br />
preporaki do farmerite:<br />
• Pravilen izbor na sorta – sorti koi se<br />
prisposobeni na na{ite klimatsko-po~veni<br />
uslovi i davaat dobri rezultati;<br />
• Da koristat kupen sertificiran semenski<br />
materijal, a ne doma{no proizvedeno seme zatoa<br />
{to nekoi od bolestite mo`at da opstanat i<br />
da se prenesat poradi neprimeneta za{tita<br />
vo tekot na proizvodniot proces na seme<br />
i neizvr{ena dezinfekcija na doma{niot<br />
semenski materijal.<br />
• Osven toa, poradi neprimenuvawe na prostorna<br />
izolacija mo`e da dojde do pojava na vkrstuvawe<br />
na razli~ni sorti.<br />
• Zapazuvawe na optimalen rok za seidba i<br />
rasaduvawe e eden od va`nite preduslovi za<br />
dobivawe visok kvalitet na standardnoto<br />
proizvodstvo.<br />
• Seidba da se izvr{i vo optimalniot period za<br />
seidba, od 25 avgust do 10 septemvri;<br />
• Da koristat pregoreno arsko |ubre ili<br />
kvalitetna gradinarska po~va kako supstrat<br />
vo leata, a ne pesokliv mil, koj ne ja zadr`uva<br />
vlagata i |ubrivata i da ne se koristi isto<br />
mesto sekoja godina za postavuvawe na lei;<br />
• Da postavat zasen~uvawe na rasadot za<br />
ostvaruvawe na povolni klimatski uslovi<br />
i za{tita od grad i silni do`dovi, kako i<br />
strani~ni ogradi za za{tita od doma{ni<br />
`ivotni;<br />
• Da ja zapazat normata na seewe na semeto vo<br />
rasad so 2-3 gr/m2;<br />
• Da vospostavat pravilen vodno-vozdu{en re`im<br />
vo rasadoproizvodstvoto so redovno i pravilno<br />
navodnuvawe (vo ranite utrinski ili docnite<br />
popladnevni ~asovi i vodata da navleze do<br />
nivoto na korenot, a ne samo povr{inski);<br />
• Da se postavat visoki lei za podobar voden<br />
re`im (za oceduvawe na vodata);<br />
• Da vr{at redovno plevewe na rasadot za da<br />
se otstranat trevite koi mu se konkurenti na<br />
rasadot;<br />
• Da vr{at redovna preventivna za{tita na<br />
12 | MOJA ZEMJA
asadot so najmalku 1-2 polivawa vo korenot<br />
i dve prskawa (spored preporakite od<br />
Sovetodavniot paket);<br />
• Da koristat biostimulatori i kristalni<br />
|ubriva so zgolemeno koli~estvo na fosfor<br />
za forsirawe na razvojot na podobar korenov<br />
sistem, za podobro vkorenuvawe, za balansirana<br />
i podobra ishrana;<br />
• Poslednoto navodnuvawe i |ubrewe da se<br />
izvr{i 2-3 dena pred rasaduvaweto, so<br />
specijalni „antistres” |ubriva, zaradi<br />
podobro prifa}awe i namaluvawe na stresot<br />
po rasaduvaweto.<br />
Za najkvaliteten standarden rasad se smeta<br />
onoj koj vo vremeto na rasaduvawe e so starost od 50<br />
do 60 dena, so dobro oformeni 3-4 lista, so visina na<br />
stebloto 10-15 sm, a debelina od 0,3 do 0,6 mm.<br />
Postar i pogolem rasad za rasaduvawe vo<br />
tekot na zimsko-proletniot period doveduva do<br />
formirawe na predvremena pojava na cvetni stebla<br />
namesto na lukovici. Znaej}i ja ovaa nepo`elna<br />
pojava koja e pri~ina za namaluvawe na kvalitetot<br />
na proizvodstvoto, proizvoditelite na kromid<br />
upotrebuvaat mal rasad za rasaduvawe. Od druga<br />
strana, pak, mnogu mal i nedovolno iskalen rasad, koj<br />
ima slab korenov sistem i mala v{mukuva~ka mo}, mo`e<br />
da ne bide prifaten po rasaduvaweto i da ugine vo<br />
tekot na zimskiot period.<br />
Lukovicite stasuvaat rano,<br />
vo tekot na maj, pa poradi<br />
toa se mnogu atraktivni ne<br />
samo za doma{niot, tuku i za<br />
stranskiot pazar.<br />
Podgotovka za tretirawe na rasadot so biostimulator<br />
Rasaduvawe na kromidot<br />
Iskornat rasad<br />
pred rasaduvawe<br />
Kontrolna i tretirana varijanta so biostimulator<br />
(Pogolemata dol`ina na celoto rastenie, na glavniot koren i<br />
na korenoviot sistem e preduslov rastenijata da bidat dobro<br />
vkoreneti i da prezimat vo tekot na zimskiot period)<br />
JULI 2010 | 13
GRADINARSTVO<br />
Na nivite vo Ska~inci, Vele{ko<br />
Rovka zemja –<br />
mazen kompir<br />
Mnogu e va`no zemjata da<br />
bide rovka – od toa zavisi<br />
dali kompirite }e bidat<br />
mazni i dali } e imaat<br />
ubava forma i golemina.<br />
Vo sprotivno, } e bidat krivi<br />
i neprivle~ni za kupuva~ite<br />
Pi{uva: Antoanela Dimitrievska<br />
Kon krajot na maj i vo tekot<br />
na celiot juni pazarite se<br />
preplaveni so ubavi, mazni,<br />
svetlokafeavo-`olti<br />
kompiri. Me|u brojnite prodava~i<br />
na vele{kiot pazar se zapoznavme<br />
so 74-godi{niot ~i~ko Angel Burov<br />
i negovata sopruga Ru`a koi na<br />
proda`ba nudat ubavi mazni kompiri<br />
so pravilna forma i golemina.<br />
„Od dete se zanimavam so zemjodelstvo.<br />
Im pomagav na roditelite.<br />
Se slu~uva{e ponekoga{ i da prespieme<br />
po bav~ite”, vaka ja zapo~na<br />
svojata prikazna ~i~ko Angel. „Kompir<br />
odgleduvam na niva od ~etiri<br />
dekari vo selo Ska~inci, na dvaesetina<br />
kilometri od Veles. Iako<br />
mnogu godini `iveam<br />
vo Veles, sè u{te ja<br />
obrabotuvam svojata<br />
niva vo rodnoto selo,<br />
osobeno otkako ostanav<br />
bez rabotata vo<br />
BRAKO”, raska`uva<br />
~i~ko Angel. Toj so<br />
zadovolstvo ja objasnuva<br />
celata postapka<br />
od podgotovka na zemjata do<br />
dobivawe mlad kompir podgotven<br />
za na pazar. „Zemjata se ora prvpat<br />
naesen i povtorno naprolet. Potoa<br />
se branuva, odnosno se sitni so t.n.<br />
brana za zemja, dodaten element na<br />
traktorot. Mnogu e va`no zemjata<br />
da bide rovka – od toa zavisi dali<br />
kompirite }e bidat mazni i dali<br />
} e imaat ubava forma i golemina.<br />
Vo sprotivno, }e bidat iskriveni<br />
i neprivle~ni za kupuva~ite. Se<br />
pravat redovi i zadol`itelno mora<br />
da se kopa nivata, odnosno da se<br />
otstrani troskotot i trevata za<br />
da niknat kompirite. Tie se sadat<br />
na rastojanie od 50, 60 do 70 santimetri<br />
od red do red i 30 santimetri<br />
od edno do drugo leglo na<br />
kompiri”, objasnuva Burov. Toj veli<br />
deka obi~no sadat od 10 do 15 mart<br />
i kompirite za berba stasuvaat po<br />
tri meseci, nekade kon krajot na<br />
maj, odnosno vo po~etokot na juni.<br />
„Kompirot e mlad eden mesec, a potoa<br />
stanuva star. Gi sadime sortite<br />
„agrija”, „minerva”, – site se holandski<br />
semiwa, a gi nabavuvame od zemjodelskite<br />
apteki. Burov ni pojasnuva<br />
deka obi~no na dekar stava od<br />
100 do 150 kilogrami semenski kompir,<br />
a vo zavisnost od klimatskite<br />
uslovi, mo`e da iskopa i sobere<br />
od 1,5 do 2 tona kompiri. „Porano<br />
na{ite roditeli sadele samo dve<br />
sorti i toa crveni kompiri od sortite<br />
„dizire” i „kondor”, a i retko<br />
gi prskale za{to nemalo nikakvi<br />
{tetnici. Zatoa kompirite bile<br />
mnogu zdravi. Nie sega sme prinudeni<br />
da gi prskame bidej}i {tetnikot<br />
nare~en kompirova zlatica bukvalno<br />
go obrasnuva kompirot i zatoa<br />
mora da go za{titime, kako i od<br />
kompirovite mu{i~ki”, potencira<br />
~i~ko Angel.<br />
Inaku, patot do Ska~inci e<br />
te{ko prooden, nema avtobuska<br />
linija, a toj i tetka Ru`a na niva<br />
odat so traktor. Seloto Ska~inci<br />
e zapusteno i re~isi nema redovni<br />
`iteli. Ostanaa samo nivite na koi<br />
semejstvoto Burovi i u{te desetina<br />
semejstva od seloto, koi odamna<br />
`iveat vo Veles, odat povremeno,<br />
ne{to da zasadat i da dobijat<br />
plodovi koi potoa }e gi ponudat na<br />
gradskiot pazar.
[tetnici kaj praskata<br />
OVO[TARSTVO<br />
Navremena za{tita<br />
– zdravo ovo{je<br />
(Sovetot e izvadok od bro{urata na „Hromos – pesticidi”)<br />
Crna praskova vo{ka (Anuraphis<br />
persicae) – Prezimuva vo jajca, a od<br />
mart do april se izveduvaat larvite.<br />
Ima 4-5 generacii godi{no.<br />
Praskova lisna vo{ka (Myzus<br />
varians) – Po boja e svetlozelena. Prezimuva<br />
vo oblik na larva, osnova~ki<br />
`enki se javuvaat od april do maj.<br />
Larvite ostanuvaat na ovo{kata od<br />
kade {to cicaat sokovi i pravat deformacija<br />
na listot. Kon krajot na<br />
oktomvri vo{kite ra|aat vo{ki od<br />
dvata pola i tie nosat jajca za prezimuvawe.<br />
Se prska zime ili rano<br />
naprolet koga }e se najdat 3-5 jajca<br />
po zemen primerok za analiza.<br />
Zelena lisna vo{ka (Myzus persicae)<br />
– Mo`e da prezimi i vo letni<br />
formi koga temperaturata ne e pod<br />
-12 Celziusovi stepeni. Prvata generacija<br />
mo`e da se javi u{te vo fevruari.<br />
Napa|a preku 400 vidovi na<br />
rastenija. Edinstven vektor na prenos<br />
na virusni zaboluvawa – preku<br />
22 bolesti.<br />
Molec na papkite (Recurvaria<br />
nanella) – Ima edna generacija. Prezimuva<br />
vo nerazviena gasenica<br />
vo bela kokona. Vo periodot pred<br />
cutewe se budat i pravat {teti,<br />
bu{ej}i gi papkite, a tie ne se razvivaat,<br />
no ostanuvaat celi.<br />
Praskov molec (Anarsia lineatella)<br />
– Ima dve generacii godi{no.<br />
Prvata e vo tekot na maj i juni, a<br />
prezimuva vo prv stadium na larva.<br />
Vtorata generacija e vo avgust i tie<br />
davaat generacija za prezimuvawe.<br />
Napa|a letorasti i gi uni{tuva<br />
(3-4 letorasti).<br />
Praskov svitkuva~ (Lasperesia molesta)<br />
– Prezimuva vo stadium na gasenica<br />
vo svilena kokona, a kon krajot na<br />
proletta preminuva vo kukla i potoa<br />
izleguvaat peperutki koi nesat po<br />
100-200 jajca. [tetite se na letorastite<br />
i plodovite, a na izbu{enite<br />
letorasti se javuva smola. Ima od 4 do<br />
6 generacii godi{no i sekoja trae okolu<br />
eden mesec. Napadot na plodovite<br />
e kon krajot na juni do avgust i toa e<br />
periodot koga treba da se tretira.<br />
JULI 2010 | 15
OVO[TARSTVO<br />
Kalemeweto diva kru{a - gornica prerasnuva vo tradicija<br />
Od gornici do<br />
sortni kru{i<br />
Zafatenosta na kalemeweto na divite kru{i so pove} e<br />
pitomi sorti kru{i, kantarka, klapovka, viljamovka i<br />
drugi, vo prosek e od 80 do 90%, dokolku se vnimava kozite<br />
i ovcite da ne go o{tetat drvceto po samoto prifa}awe<br />
na kalem-grankata.<br />
Pi{uva: Antoanela Dimitrievska<br />
Divata kru{a ja ima vo<br />
izobilstvo po na{ite livadi i<br />
rit~iwa.<br />
Kalem-grankite za kalemewe na divite<br />
kru{i Agencijata gi obezbedila u{te od<br />
januari koga bile vo miruvawe i koga sokot<br />
nema dvi`ewe. Kalem-grankata potoa se<br />
~uva na konstantna temperatrura za da ne<br />
dojde do aktivirawe na zaspanite pupki.<br />
Koga taa }e se nakalemi na divata kru{a,<br />
toga{ doa|a do pottiknuvawe od sokot,<br />
odnosno dvi`eweto, i toa zna~i deka ima<br />
prifa}awe na kalem-grankite.<br />
Najdobar na~in na kalemewe na divata<br />
kru{a e kalemewe na procep, smeta Kuzmanovski,<br />
a najdobar period za kalemewe - od<br />
po~etokot do krajot na april. „Jas apeliram<br />
do kolegite”, veli Kuzmanovski, „po prifa}<br />
aweto na kalem-grankata, so no`i~ki da gi<br />
oslobodat kalemite za tie da mo`e da rodat<br />
plodovi”.<br />
Okolu 2.500 divi kru{i - gornici godinava bea iskalemeni so pitomi<br />
kalemi vo mesnosta nare~ena Dolgi Rid pred naselbata ^a{ka,<br />
Vele{ko, ~ii livadi i rit~iwa izobiluvaat so ovie drvca. Ovaa<br />
akcija vo organizacija na Agencijata za pottiknuvawe na razvojot na<br />
zemjodelstvoto (APRZ) za prvpat be{e izvedena lani vo mariovskiot del na Bitolsko<br />
koga bea iskalemeni 2.000 divi kru{i - gornici. Pritoa zafatenosta na<br />
drvcata so kalemite e 95-98%. Inicijativata za vakvata blagorodna ideja za<br />
kalemewe na divi kru{i koja saka da stane tradicija i da se pro{iri vo site regioni<br />
e na Jordan Kuzmanovski, direktor na APRZ. Ovaa ideja toj ja zapo~nal u{te<br />
pred desetina godini, koga bil profesor vo Srednoto zemjodelsko u~ili{te vo<br />
Bitola i koga svoite u~enici gi nosel na kalemewe na divi kru{i.<br />
Ovaa prolet (na 22 i 23 april) iskusnite zemjodelski stru~ni lica od cela<br />
Makedonija dva dena kalemea, razmenuvaa iskustva i se dru`ea.<br />
Kalemewe<br />
Samiot proces na kalemewe stru~no go objasni iskusniot agronom Stefan<br />
Stojkovski od Bitola, koordinator po lozarstvo i ovo{tarstvo vo APRZ, so<br />
pomo{ na svojot kolega Qube Talevski.<br />
- Najprvo se podgotvuva podlogata za kalemewe. So mala pila se otstranuvaat<br />
site nepotrebni granki odnosno izrastoci na gornicata i ostanuva samo<br />
stebloto so dva-tri ~atala od grankite koi }e bidat kalemeni.<br />
- Se pravi popre~en presek i toj dobro se izramnuva, a potoa se pristapuva<br />
kon kalemeweto.<br />
- Se podgotvuva kalem-grankata i na podlogata se pravi eden vertikalen rez<br />
na korata i se vmetnuva pitomata kalem-granka pod korata.<br />
- Ako e podebela podlogata, se stavaat dve kalem-granki i potoa sleduva<br />
vrzuvawe so vrzivo i prema~kuvawe so kalemarski vosok. Toa e celata operacija<br />
na kalemewe, veli Stojkovski.<br />
Toj pojasnuva deka nekolku meseci po prifa}aweto na kalem-grankata treba<br />
da se izvr{i ~istewe na izrastocite od diviot del na podlogata. Osven<br />
kalemewe so kalem-gran~e, mo`e da se kalemi i pod kora i na ise~ok, na procep,<br />
na cel procep i na obi~en procep. Zafatenosta na kalemeweto na divite kru{i<br />
- gornici so pove}e pitomi sorti kru{i, kantarka, klapovka, viljamovka i drugi,<br />
dosega pri na{ite akcii vo prosek e od 80 do 90%, dokolku se vnimava kozite<br />
i ovcite da ne go o{tetat drvceto po samoto prifa}awe na kalem-grankata. No,<br />
kako {to pojasnuva agronomot Stojkovski, vo slednite tri godini potrebno e da<br />
se pro~istuva diviot del. Za da se formira kro{nata, grankite treba stru~no<br />
da se izre`at slednata godina i slednite tri godini i da se sledi sostojbata<br />
so divite izrastoci koi treba da se otstranuvaat.<br />
Negoviot kolega Qube Talevski pojasnuva deka na gotovoto kalem~e odozgora<br />
se stava kalemarski vosok, a nekoi namesto kalemarski vosok stavaat izolirban.<br />
Ako e vrzano so krpa, toga{ }e ima otvori na spojnoto mesto. Bidej}i kalemeweto<br />
be{e izvr{eno so izolirban, ostana samo del otvoren na presekot na kalemgran~eto,<br />
na koj se stava kalemarski vosok i postapkata e zavr{ena.<br />
16 | MOJA ZEMJA
POLEDELSTVO<br />
Dobra zemjodelska praktika za proizvodstvoto na tutun<br />
Po~ituvaweto na principite –<br />
osnova za<br />
kvalitet i profit<br />
Ne mo`e da se prepora~a eden edinstven {ablon na DZP za site farmi<br />
kade {to se proizveduva ovaa kultura, no vo sekoj slu~aj, treba<br />
da se po~ituvaat odredeni principi od subjektite koi se direktno<br />
involvirani vo procesot na proizvodstvo na tutun<br />
Pi{uva: prof. d-r Zlatko Arsov i asistent m-r Romina Kabranova<br />
Konceptot na Dobra zemjodelska praktika (Good<br />
Agricultural Practice – GAP) ima za cel da se obezbedi<br />
odr`livo i ekonomski opravdano proizvodstvo<br />
na koja bilo zemjodelska kultura.<br />
Za proizvodstvoto na tutun konceptot na DZP mo`e da<br />
se definira i kako „Zemjodelska praktika so koja se obezbeduva<br />
ekonomski isplatlivo proizvodstvo na kvaliteten<br />
tutun so istovremena za{tita ili podobruvawe na<br />
po~vata, vodata, vozduhot, `ivotinskiot i rastitelniot<br />
svet”.<br />
Proizvodstvoto na tutun se odviva vo mnogu razli~ni<br />
regioni {irum svetot, vo razli~ni zemjodelski sistemi i<br />
razli~ni stepeni na usovr{enost, kade {to ne mo`e da se<br />
prepora~a eden edinstven {ablon na DZP za site farmi<br />
kade {to se proizveduva ovaa kultura. No, vo sekoj slu~aj,<br />
treba da se po~ituvaat odredeni principi od subjektite<br />
koi se direktno involvirani vo procesot na proizvodstvo<br />
na tutun. Za taa cel se pravi Programa za DZP. Vo<br />
po{irokoto zemjodelsko proizvodstvo postojat mnogu<br />
varijacii na definicii na Programata za DZP, no sepak<br />
ima odredena unificiranost, vo zavisnost od oblasta za<br />
koja e nameneta.<br />
Vo DZP programata za orientalski tutun treba da bidat<br />
opfateni slednite klu~ni elementi:<br />
1. Menaxirawe so po~vata i vodata;<br />
2. Pravilen izbor na tipovi i sorti;<br />
3. Agrotehni~ki merki (vo rasadoproizvodstvo i<br />
na niva);<br />
4. Integralna za{tita od pleveli i {tetni<br />
organizmi;<br />
5. Menaxirawe so pesticidi;<br />
6. Berba i su{ewe na tutunot;<br />
7. Doma{na manipulacija i skladirawe na tutunot;<br />
8. Obuki na zemjodelcite;<br />
9. Socio-ekonomski efekti.<br />
3. Agrotehni~ki merki<br />
Vo grupata na agrotehni~ki merki koi se od osobena<br />
va`nost se: obrabotkata na po~vata, |ubreweto i<br />
berbata na tutunot.<br />
3.1 Obrabotkata i podgotovkata na po~vata treba da<br />
bide:<br />
• So najmali mo`ni {teti vo odnos na<br />
poremetuvaweto na `ivotnata sredina;<br />
• Da se odr`uva plodnosta na po~vata i nejzinata<br />
struktura;<br />
• Da se vklu~i rotacija na kulturi, konzervacija<br />
na po~vata, podobruvawe na po~venata plodnost<br />
i da se minimizira erozijata;<br />
• Kontrola na plevelite i podobruvawe na rastot<br />
i prinosot na tutunot.<br />
3.2 \ubreweto i prihranuvaweto na tutunot na niva<br />
treba da bide:<br />
• Bazirano na hranliviot status na po~vata,<br />
potrebite na kulturata i od prethodnite<br />
iskustva za dadeniot lokalitet;<br />
• Aplikacijata treba da se vr{i vo to~no<br />
opredeleno vreme i individualno za sekoja<br />
povr{ina;<br />
• Prihranuvaweto na tutunot treba da se vr{i so<br />
to~no odobreni |ubriva.<br />
3.3 Da se optimizira proizvodstvoto po edinica<br />
povr{ina:<br />
• Prifa}awe na najproduktivnite i odr`livi<br />
praktiki soodvetni za odreden tip na tutun<br />
i lokalitet, sè do postignuvawe na sakaniot<br />
kvalitet;<br />
• Dobivawe na uedna~en nasad;<br />
18 | MOJA ZEMJA
• Minimizirawe na zagubite vo prinos od fizi~ki<br />
o{tetuvawa na listot, kako {to se prezrejuvawe<br />
za vreme na berbata, kako i od menuvawe na<br />
bojata vo procesot na su{ewe.<br />
3.4 Berba i su{ewe:<br />
• Berbata da se izveduva vo optimalnoto vreme za<br />
konkretnata insercija/klasa na tutun;<br />
• Su{eweto da se izveduva soodvetno za<br />
postignuvawe optimalen kvalitet na tutunot;<br />
• Da se vr{i to~na klasifikacija na lisjata;<br />
• Da se vnimava na ~uvaweto na tutunot vo nizi so<br />
cel da se zadr`i negoviot kvalitet.<br />
3.5 Sproveduvawe na lokalni istra`uvawa za<br />
ponatamo{en razvoj na konceptot i detalite na DZP<br />
bazirani na novi razvojni re{enija na lokalno nivo i<br />
po{iroko, so poseben osvrt na lokalnite prakti~ni<br />
iskustva i inovacii<br />
4. Integrirano upravuvawe so {tetni organizmi<br />
(Integrated pest management – IPM).<br />
Pretstavuva sistemski pristap vo za{titata na<br />
rastenijata, koj koristi informacii za da se donesuvaat<br />
re{enija za podobri na~ini za suzbivawe na {tetni<br />
organizmi, so akcent na integrirawe na site dostapni<br />
metodi. IPM ne zna~i celosno eliminirawe na<br />
pesticidite, tuku nivna soodvetna upotreba kako odbrana<br />
od {tetni organizmi ~ij napad ne mo`e da se odr`uva na<br />
prifatlivo nivo so upotreba na drugi alternativi. Kade<br />
i kolku pesticidite treba da se primenuvaat, }e zavisi i<br />
od lokalnite zakoni i propisi.<br />
4.1 Vode~ki principi pri integrirano upravuvawe so<br />
{tetni organizmi se:<br />
• Rotacija na tutunot so drugi kulturi, koi gi<br />
potisnuvaat {tetnite tutunski organizmi.<br />
• Odr`uvawe na to~na evidencija za site<br />
prethodno odgleduvani kulturi, koi vklu~uvaat<br />
informacii za: po~vata (istorijat na<br />
odgleduvawe na prethodnite kulturi, izvr{eni<br />
po~veni analizi), {tetni organizmi, bolesti i<br />
pleveli i pravewe na zapisi;<br />
• Sledewe i prou~uvawe na mo`nosti za pojava na<br />
bolesti i pleveli vo idnina;<br />
• Koristewe na odobreni i otporni sorti;<br />
• [irewe na prirodni {tetni organizmi i<br />
predatori i uni{tuvawe na alternativni<br />
rastenija koi se doma}ini na {tetni<br />
organizmite i na bolestite na tutunot;<br />
• Zaoruvawe na tutunskite lei i tutunskite<br />
ostatoci po zavr{uvaweto na proizvodniot<br />
ciklus;<br />
• Uni{tuvawe na otpadniot tutunski materijal<br />
po zavr{uvaweto na proizvodniot ciklus;<br />
• Precizno se identifikuvaat {tetnite<br />
organizmi;<br />
• Da se prou~uvaat i sledat site aspekti<br />
na {tetnite organizmi, kako {to se<br />
`ivotniot ciklus, navikite, {tetata {to ja<br />
predizvikuvaat na tutunot, prisustvoto ili<br />
otsustvoto na prirodnite predatori;<br />
• Vospostavuvawe na ekonomski prag na {teta<br />
za sekoj pri~initel na {teti i da se odredi<br />
soodvetno nivo na dejstvuvawe vrz osnova na<br />
efektivni kontrolni merki;<br />
• Prezemawe na merki za kontrola na {tetni<br />
organizmi samo koga tro{ocite na kontrolata<br />
se pomali od {tetata pri~ineta vrz tutunot;<br />
• Prezemawe na merki protiv {tetnite organizmi,<br />
koga tie se pojavuvaat vo del od poleto, za da se<br />
izbegne {irewe na celiot nasad;<br />
• Otstranuvawe i uni{tuvawe na zarazenite<br />
rastenija;<br />
• Koristewe samo na onie pesticidi i biolo{ki<br />
agensi koi se registrirani i odobreni za tutun<br />
i se vo soglasnost so site propisi i upatstva;<br />
• Vodewe to~na evidencija za koristeni<br />
pesticidi, vklu~itelno i aktivnata materija,<br />
proizvoditel, primenetoto koli~estvo (doza/<br />
koncentracija), kako i datumot na nivnata<br />
primena;<br />
5. Menaxirawe so pesticidi.<br />
5.1 Vode~ki principi pri menaxiraweto so<br />
pesticidite se:<br />
• Koristewe na pesticidi samo koga e apsolutno<br />
neophodno;<br />
• Koristewe samo na pesticidi koi se specijalno<br />
odobreni za tutun;<br />
• Sledewe na site aspekti nazna~eni na<br />
etiketata, instrukciite i upatstvoto za nivno<br />
koristewe;<br />
• Koristewe na li~ni za{titni sredstva za<br />
rakuvawe, me{awe i primena;<br />
• Bezbedna primena za da se za{titat lu|eto,<br />
`iviot svet i `ivotnata sredina;<br />
• Pravilno skladirawe na pesticidite;<br />
• Zabrana za jadewe, piewe i pu{ewe dodeka<br />
se vr{i rakuvawe, me{awe ili primena na<br />
sredstvata za za{tita;<br />
• Zabrana za me{awe i primena na pesticidite vo<br />
blizina na otvorena voda;<br />
5.1.2 Pri izborot na sredstvata za za{tita va`no e:<br />
• Da se izbere najmalku toksi~no i najmalku<br />
rezistentno za{titno sredstvo koe{to e<br />
bezbedno za lu|eto, `iviot svet i za `ivotnata<br />
sredina, a istovremeno da obezbedi efikasna<br />
kontrola na {tetnite organizmi, bolestite i<br />
plevelite;<br />
• Izbranite sredstvata za za{tita da se<br />
prisposobat na situacijata i da ne se {tetni za<br />
prirodnite predatori na {tetnite organizmi;<br />
• Sredstvata za za{tita da se specifi~ni vo<br />
na~inot na dejstvuvawe, a ne so {irok spektar.<br />
Smetame deka so primena na navedenite principi i<br />
praktiki od strana na na{ite tutunoproizvoditeli<br />
}e se ostvari odr`livo i ekonomski opravdano<br />
proizvodstvo na tutun.<br />
JULI 2010 | 19
POLEDELSTVO TD DZP „Kle~ovce”, Kumanovsko<br />
50 %<br />
pogolem<br />
prinos na<br />
p~enica i ja~men<br />
Pi{uva: Makedonka Baldazarska<br />
Ako po utroto denot se poznava,<br />
toga{ zemjodelskoto<br />
pretprijatie „Kle~ovce”<br />
od Kumanovo so pravo<br />
mo`e da o~ekuva odli~en prinos od<br />
ovogodi{nata `etva na p~enica i na<br />
ja~men. Imeno, na startot na `etvata,<br />
vo prvite dva dena, tie o`neale nad<br />
12 toni ja~men od 18 dekari povr{ina<br />
ili re~isi tri pati pove} e od<br />
dosega{niot prosek.<br />
„O`neavme 6.760 kg po hektar. Vrz<br />
baza na ona {to go imame za prvite denovi<br />
od `etvata i ona {to e na teren,<br />
o~ekuvame prinosite da bidat nad<br />
prose~nite vo Republika Makedonija.<br />
Sekako, lo{ite vremenski uslovi, intenzivnite<br />
vrne`i vo sredinata na<br />
juni (tokmu na po~etok na `etvenata<br />
sezona), kako i toplotniot bran prethodno,<br />
}e ni go namalat prosekot<br />
za minimum 20% ili skoro eden ton<br />
prinos po hektar. Da ne bea toplotnite<br />
branovi sigurno }e `neevme po<br />
5,5 do 6,5 toni po hektar”, veli Bube<br />
Trajkovski, sopstvenik na zemjodelskoto<br />
pretprijatie „Kle~ovce”. Toj<br />
pojasnuva deka ova zemjodelsko pretprijatie<br />
go zel od ste~aj so plan za<br />
realizacija vo 2008 godina. Sega e<br />
gord na zabele`itelnite rezultati<br />
{to gi postignale za samo dve godini,<br />
osobeno vo odnos na prinosot.<br />
„Spored podatocite so koi raspolagam,<br />
prinosite za periodot od 2003 do<br />
20 | MOJA ZEMJA<br />
Za nepolni dve godini<br />
rodot e zgolemen za nad<br />
<strong>50%</strong> i toa na zemjata rangirana<br />
vo 4. i 5. kategorija.<br />
Godinava, vrz osnova<br />
na koli~inite dobieni<br />
na prviot kontrolen den<br />
na `etvata na ja~men,<br />
od samo edna parcela<br />
(povr{ina od 6,6 hektari)<br />
o`neale 5,6 tona po<br />
hektar<br />
2007 g. ne nadminale 2.746 kg p~enica<br />
i ja~men po hektar od naseanite<br />
povr{ini. Koga stanav sopstvenik,<br />
vo januari 2008 godina, povr{inite<br />
ve} e bea naseani, taka {to ne mo`e{e<br />
da se intervenira na agrotehni~kite<br />
podgotovki, no zatoa pak so primena<br />
na ve{ta~ki |ubriva i za{tita i preventiva<br />
od bolesti, uspeavme da go<br />
zgolemime prinosot na 3.600 kg po<br />
hektar. Ve}e vo 2009 g. zavr{ivme so<br />
prose~en prinos od nad ~etiri toni<br />
po hektar. Zna~i, za nepolni dve godini<br />
prihodot go zgolemivme za nad<br />
<strong>50%</strong> i toa na zemjata rangirana vo 4. i<br />
5. kategorija. Godinava, vrz osnova na<br />
koli~inite {to gi dobivme na prviot<br />
kontrolen den na `etvata na ja~men,<br />
od samo edna parcela (povr{ina od<br />
6,6 hektari) izleze 5,6 tona po hektar”,<br />
objasnuva Trajkovski i dodava<br />
deka ekstra prinosot e od ja~menot od<br />
sortata „barun”, koj{to e posaden na<br />
ugar odnosno edna godina odle`ana<br />
po~va.<br />
„Vo Makedonija se see i sortata<br />
„reks”, no „barunot” e edna od ponovite<br />
sorti, proizvod na Zemjodelskiot<br />
institut od Osijek. Taa e mnogu<br />
rodna, no za na{i uslovi bara i dopolnitelni<br />
vlo`uvawa, pred sè vo<br />
sredstva za za{tita od bolesti. Za<br />
`al, kaj nas nikoj ne primenuva fungicidi<br />
za za{tita od fuzarium i pepelnica<br />
i toa e golema gre{ka”, izlo`uva<br />
sopstvenikot.<br />
Pove}ekratnoto zgolemuvawe<br />
na prinosite {to se o~ekuvaat<br />
vo „Kle~ovce”, iskusniot agronom<br />
veli de ka se dol`i na kompletno<br />
pro fesionalno izvr{enata podgotovka,<br />
izborot na seme, pravilnoto<br />
seewe, prihranuvawe i za{tita na<br />
posevite. Toj veruva deka rezultatite<br />
od godina{nava, treta po red<br />
`etva, }e go poka`at toa, no im sugerira<br />
na zemjodelcite da seat p~enica<br />
na povr{ina koja mo`at temelno da<br />
ja obrabotat. „Nie godinava gi reduciravme<br />
povr{inite. Poseavme<br />
p~enica i ja~men samo na 700 hektari<br />
od mo`ni 950 za taa namena, dodeka<br />
na 250 hektari ja smenivme kultura-<br />
Poslednive godini stimulaciite nè odr`aa vo `ivot. Za proizvodstvo<br />
na sertificirano seme godinava se dava 14.000 denari po hektar bez<br />
ograni~uvawe.
ta, obrabotuvame dobito~en gra{ok i gradinarski<br />
kulturi, diwa, lubenica. Na toj<br />
na~in seeme vo optimalen rok, a slednata<br />
godina taa povr{ina pod drugite kulturi }e<br />
ja iskoristime za seidba na p~enica. Zna~i,<br />
pravime plodored. Edna godina na odredena<br />
povr{ina sadime edna kultura, a narednata<br />
na istata povr{ina seeme p~enica. Idejata<br />
e zemjodelcite da naseat onolku kolku {to<br />
mo`at finansiski da izdr`at sovremena<br />
primena od podgotovka za seewe do celosna<br />
za{tita na `itarkite.<br />
„Na{a prednost e toa {to nie ne dozvoluvame bolesta da dojde<br />
vo klasot. Godinava u{te vo maj izvr{ivme za{tita od fuzarium,<br />
zrnoto go za{titivme vo klas, a prskaweto go napravivme avionski.<br />
Perspektivata e i vo toa {to na{eto seme ima mnogu pomalku<br />
{ansi za razboluvawe od ona koe ne e tretirano. Najbitna rabota<br />
e deka cel svet vleguva i po nekolku pati so za{tita od fungicidi,<br />
insekticidi, pa imaat dobri prinosi. Vo Makedonija nitu 0,1<br />
% ne se primenuva i zatoa nemame rezultati. Bez upotreba na fungicidi<br />
nema dobri prinosi”, veli sopstvenikot na „Kle~ovce”.<br />
10 denari za kilogram ?<br />
„Okolu cenata na p~enicata mnogu<br />
golema uloga igra i prinosot. Kako<br />
sega stojat rabotite, daleku sme od<br />
evropskite prinosi i ceni, no mora<br />
da se pribli`ime. Svetskata cena<br />
na p~enica e mnogu niska, od 100-120<br />
evra po ton. Nie so taa cena ne mo`e<br />
da se vklopime, zatoa {to nitu imame<br />
tolku stimulacii, nitu pak tolku<br />
golemi prinosi. Kaj nas, smetam deka<br />
ako cenata bide 10 denari, }e gi pokrie<br />
tro{ocite na nekoj na~in. No, i<br />
po taa cena p~enicata nema koj da ja<br />
kupi. Lu|eto se ostaveni stihijno da<br />
proizveduvaat. Inaku, so sovremeno i<br />
modernizirano proizvodstvo, mislam<br />
deka uvozot na p~enica }e se namali za<br />
minimum <strong>50%</strong>”.<br />
„Kle~ovce” raspolaga so 1070 hektari obrabotliva povr{ina koja se nao|a me|u patot Kumanovo<br />
- Kriva Palanka i patot Kumanovo - Sveti Nikole ili na vozdu{na linija od atarot<br />
na selo Kle~ovce kon atarot na Novoseqane. Perspektivata na „Kle~ovce” e vo proizvodstvoto<br />
na semenska p~enica, ~ij kvalitet od lani go za{titile so brendirana vre} a.<br />
Vo momentov raspolagaat so poveke sorti na p~enica: „radika”, „milenka”, „orov~anka”,<br />
„balkanija”, „makedonska rodna”, „pobeda”, „altana”, „mila”, „novosadska rana”.<br />
Vo„Kle~ovce” za prvpat vo Makedonija se<br />
primenuva se~kawe na slamata na nivite. Na<br />
izdrobenata slama na eden hektar se dodava 30<br />
kilogrami aktivna materija od azot za polesno<br />
da se razgradi i so toa vo start se dobiva organska<br />
masa. No, ako vrz ise~kanata slama na nivata<br />
ne se frli |ubrivo za razgraduvawe, toj proces<br />
se odviva mnogu pobavno. „Spored kalkulacijata<br />
{to ja napraviv za minatata godina, za{tedivme<br />
|ubrivo vo iznos do 6.000 denari po hektar. No,<br />
realno postoi rizik ako ise~kanata slama ne se<br />
zaora dobro ili ako nema dovolno vrne`i, mo`e<br />
da se pojavi problem. Lani ima{e mnogu vrne`i<br />
{to potpomogna slamata dobro da se razgradi,<br />
pa zatoa godinava povr{inite koi bea posadeni<br />
so dobito~en gra{ok (koj kako azotofiksator ja<br />
zbogatuva po~vata so azot) i povr{inite koi se<br />
naseani p~enica na p~enica (kade {to po~vata<br />
e izrabotena so tretirawe na slama) dadoa<br />
natprose~ni rezultati. No, vo sekoj slu~aj, so<br />
godini nanazad imalo lo{a navika slamata<br />
da se potpaluvala, {to sega ve}e i zakonski e<br />
zabraneto, pa se~kalkata za slamata e odli~en<br />
izbor”, veli Trajkovski.<br />
Uslovi za dobri prinosi se: optimalen<br />
rok na seidba (literaturata,<br />
a i na{eto iskustvo poka`uva deka<br />
optimalniot rok za seewe e od 5, 10<br />
do 25 oktomvri. Sekoi 10 dena zadocnuvawe<br />
od optimalniot rok zna~at<br />
10% zaguba na prinosot); koristewe<br />
kvalitetno sortno seme; normalno,<br />
tuka spa|aat i agrotehni~kite merki<br />
okolu podgotovkata za seidba<br />
– idealno nanesuvawe na semeto na<br />
12,5 sm pri lentasto seewe; slednata<br />
etapa e upotreba na ve{ta~ki<br />
|ubriva, no na prethodno analizirana<br />
po~va; primena na fungicidi za<br />
za{tita od fuzarium i pepelnica<br />
nema golemi prinosi.<br />
JULI 2010 | 21
POLJODELSTVO<br />
Opredeluvawe na vlagata vo po~vata spored metodot na Kridl (Criddle)<br />
Polskiot voden<br />
kapacitet se<br />
opredeluva so dopir<br />
Prakti~no opredeluvawe na vlagata vo po~vata so pomo{ na<br />
dopir so raka (metod spored Kridl, citiraat ^ukaliev<br />
i Tanaskovi}, 2006 g.)<br />
PVK (polski voden kapacitet) e gorna granica na lesno dostapna voda i ne e po`elno sodr`inata na voda vo<br />
po~vata da se ka~i nad ovaa vrednost poradi formirawe na slobodna voda koja se isceduva vo podlabokite<br />
sloevi i so sebe gi nosi |ubrivata i pesticidite.<br />
% od<br />
PVK<br />
0<br />
50 ili <<br />
od <strong>50%</strong><br />
od PVK<br />
50-70%<br />
od PVK<br />
70-90%<br />
od PVK<br />
Pri<br />
PVK<br />
>PVK<br />
Mnogu lesni<br />
po~vi<br />
Suvo rastresito,<br />
~esti~kite od<br />
po~vata pominuvaat<br />
pome|u prstite<br />
Sè u{te suvo na<br />
izgled, ne se<br />
obrazuva top~e<br />
pod pritisok<br />
Sè u{te suvo na<br />
izgled, ne se<br />
obrazuva top~e<br />
pod pritisok<br />
Ima tendencija za<br />
poslabo lepewe, a<br />
ponekoga{ mo`e da<br />
se napravi i top~e<br />
Pri cedewe na<br />
primerok po~va nema<br />
slobodna voda, no na<br />
rakata se ~uvstvuva<br />
vla`na obvivka okolu<br />
top~eto<br />
Pri protresuvawe na<br />
primerok od po~va se<br />
pojavuva<br />
slobodna voda<br />
Lesni po~vi<br />
Suvo rastresito,<br />
~esti~kite od<br />
po~vata pominuvaat<br />
pome|u prstite<br />
Sè u{te suvo na<br />
izgled, ne se<br />
obrazuva top~e<br />
pod pritisok<br />
Pod pritisok ima<br />
tendencija da se<br />
formira grutka, no<br />
obi~no se raspa|a<br />
Formira labavo<br />
top~e, koe lesno<br />
se dobiva i ne e<br />
leplivo<br />
Sredni po~vi<br />
Pra{kasto, suvo,<br />
lesno se raspa|a vo<br />
prav<br />
Pomalku tro{kasto,<br />
ne se<br />
raspa|a pod<br />
pritisok<br />
Formira grutka pod<br />
pritisok, grutkata e<br />
plasti~na<br />
Formira grutka koja<br />
e mnogu plasti~na i<br />
svivliva, pri visok<br />
procent na glina<br />
lesno se lepi<br />
Te{ki i mnogu te{ki<br />
po~vi<br />
Tvrdo, zbieno,<br />
so mnogu<br />
puknatini<br />
Malku<br />
plasti~no, pod<br />
pritisok<br />
formira grutka<br />
Formira grutka, so<br />
triewe pome|u palecot<br />
i pokazalecot<br />
ostava traga<br />
Lesno ostava tragi na<br />
prstite i<br />
lesno se razma~kuva<br />
Isto kako levo Isto kako levo Isto kako levo<br />
So gme~ewe se<br />
osloboduva<br />
slobodna voda<br />
Slobodna voda mo`e<br />
da se iscedi samo so<br />
stiskawe<br />
Na povr{inata od<br />
primerok po~va se<br />
pojavuva<br />
slobodna voda<br />
Извадок од книгата: Opredeluvawe na vremeto i potrebnoto koli~estvo<br />
voda za zalevawe kaj zemjodelskite kulturi<br />
22 | MOJA ZEMJA
Pove}e informacii na www.ffrm.org.mk/reklami
RUBRIKA P^ELARSTVO<br />
Istra`uvawe<br />
Pod naslov<br />
Ozonot gi<br />
~isti ko{nicite<br />
Testiraweto<br />
poka`alo deka ozonot<br />
vlijae na razgraduvawe<br />
na insekticidite<br />
coumaphos<br />
i tau-fluvalinate,<br />
koi denes imaat<br />
{iroka primena vo<br />
p~elarstvoto za kontrola<br />
na varozata i<br />
drugite neprijateli<br />
na p~elite<br />
(Rodoqub @ivadinovi}, d-r med., specijalist po epidemiologija, pretsedatel na SPOS)<br />
24 | MOJA ZEMJA<br />
Ozonot ve}e se koristi namesto hlorot za dobivawe<br />
na zdravstveno bezbedna voda za<br />
piewe i ozoniraweto na vodata vo bazenite<br />
vo razvienite zemji e ve}e praktika. Najnovite<br />
istra`uvawa poka`uvaat deka toj mo`e da se koristi i za<br />
dezinfekcija na ko{nicite. So toa ko{nicite bi mo`ele<br />
da bidat ne samo po~isti, tuku i zdravstveno pobezbedni<br />
za `ivotot na p~elite. Do ovie zaklu~oci do{la entomologot<br />
Rozalind R. Xems(Rosalind R. James), koja ja vodi<br />
Agencijata za prou~uvawe na biologija na opra{uva~i vo<br />
Utah. Taa go testirala vlijanieto na ozonot na dva insekticida<br />
(coumaphos i tau-fluvalinate), koi denes imaat<br />
{iroka primena vo p~elarstvoto za kontrola na varozata<br />
i drugite neprijateli na p~elite. Studijata poka`uva<br />
deka ovie insekticidi se akumuliraat vo ko{nicite,<br />
vklu~uvaj}i go i sa}eto. A toa isto sa}e, po vadeweto na<br />
medot, p~elarite pak go vra}aat vo ko{nicite i povtorno<br />
go koristat.<br />
Vo tekot na eksperimentot, ovie<br />
insekticidi bile izlo`uvani na<br />
konstantno relativna vla`nost<br />
na vozduhot od <strong>50%</strong>, na razli~ni<br />
temperaturi, so razli~ni koncentracii<br />
na ozonot i insekticidite<br />
coumaphos i tau-fluvalinate. Koristej}i<br />
doza ozon od 500 delovi<br />
na milion pri temperaturi od 33,9<br />
Celziusovi stepeni, vo traewe od<br />
10 do 15 ~asa, uspeale da se razgradat<br />
dvata insekticida vo celost, no za razgraduvawe na<br />
pogolemi dozi na tau-fluvalinate bile potrebni 20 ~asa.<br />
Isto taka, bila prou~uvana i sposobnosta na ozonot da<br />
vlijae na golemiot voso~en molec vo site negovi stadiumi,<br />
od jajcata do vozrasnite edinki. Mladite larvi<br />
na voso~niot molec bile ubieni po samo nekolku ~asa<br />
izlo`enost na ozonot. No, za jajcata koi{to pretstavuvaat<br />
najotporen stadium vo razvojot na voso~niot molec<br />
bile potrebni nekolku dena.<br />
Xems planira vo slednite testovi da gi utvrdi na~inite<br />
na koi{to bi se razgraduvale i drugite pesticidi koi se<br />
opasni za p~elite. Taa utvrdila i deka ozonot efikasno gi<br />
ubiva mikroorganizmite, koi se predizvikuva~i na mnogu<br />
bolesti kaj p~elite, kako {to se varovni~koto leglo i amerikanskata<br />
gnilost, no potrebni se mnogu pogolemi dozi na<br />
ozon i mnogu podolgi izlo`uvawa na nego.<br />
Praznoto sa}e ja zgolemuva<br />
agresivnosta kaj p~elite<br />
Malku e poznato deka koga sa}eto vo ko{nicata<br />
vo pogolema mera e prazno se zgolemuva agresivnosta<br />
na p~elite. P~elnite semejstva koi se nao|aat vo<br />
ko{nicite kade {to sa}eto vo pogolemiot del e prazno<br />
odgovaraat na napadot dva pati pobrzo i go uboduvaat<br />
napa|a~ot dva pati pove}e otkolku semejstvata so mnogu<br />
mali povr{ini na prazno sa}e (Kolins, Rinderer, 1985).<br />
Od praznoto sa}e se osloboduva dosega neidentifikuvan<br />
feromon, koj go poja~uva izletuvaweto na p~elite<br />
i aktivnosta na sobirawe i skladi{tewe na medot, no<br />
i go podiga nivoto na odgovor na napadite. Vlijanieto<br />
na praznoto sa}e, bez obyir dali vo nego se odgleduvalo<br />
leglo ili ne, pri zgolemuvaweto na aktivnostite<br />
na p~elite pri sobirawe na medot e odamna poznato<br />
(Rinderer, Bakster, 1980). Koga nektarot vo prirodata<br />
go ima vo izobilstvo, semejstvata od popraznoto sa}e<br />
donesuvaat okolu 30% pove}e med.<br />
Kolins i Rinderer (1985) uka`uvaat deka ova e rezultat<br />
na toa {to semejstvata vo prirodata ~ie sa}e vo<br />
golem del e prazno imaat osnovna potreba da go za{titat<br />
i ona malo koli~estvo na med {to ve}e go sobrale, pa<br />
prirodata napravila tie da bidat poagresivni koga ima<br />
mnogu prazni }elii vo ko{nicata, bidej}i toga{ e osobeno<br />
bitno da gi za{titat sozdadenite zalihi.
Rabotilnica za dorabotka na vosok za p~elni sandaci<br />
P^ELARSTVO<br />
Od piti do<br />
voso~ni<br />
osnovi<br />
Pi{uva: Makedonka Baldazarska<br />
Procesot na prerabotka na 120 litri vosok vo<br />
osnovi za p~elnite sandaci trae 14 ~asa<br />
Vo rabotilnicata za dorabotka na vosok na Todor<br />
Petkov, sopstvenik na „Agro `ito” od Probi{tip,<br />
godi{no se prerabotuva od 10 do 12 tona vosok<br />
vo osnovi za p~elnite sandaci za potrebite na<br />
pogolemiot del od makedonskite p~elari (vo zemjava ima<br />
okolu 80.000 p~elni semejstva). Vo negovata rabotilnica<br />
se pro~istuva iskoristeniot vosok i povtorno se vra}a za<br />
koristewe. Petkov objasnuva deka pravat sekakov tip na<br />
voso~ni osnovi, zavisno od ramkite {to gi upotrebuvaat<br />
p~elarite. Standardni dimenzii imaat voso~nite osnovi<br />
za sandacite od tipot „Lanstrut” i „Dadan blat”, no poslednite<br />
godini se poaktuelni pomali ramki od tipot na<br />
„Farar”. Spored nego, najdobro e voso~nite osnovi da se<br />
menuvaat po trigodi{no koristewe, koga treba da se smenat<br />
ili prerabotat. Od eden kilogram vosok se vadat 14 lanstrutovi<br />
osnovi, a 11 od tipot „Dadan-blat”. Prerabotka na<br />
1 kg vosok ~ini 70 denari i se dobiva 5% tehnolo{ki otpad.<br />
Obemot na rabota e koncentriran naj~esto od po~etokot<br />
na fevruari do krajot na juli. Toga{ e sezonata, a najintenzivna<br />
e rabotata vo april i maj, koga cvetaat drvjata.<br />
P~elarite nosat vosok<br />
za prerabotka vo forma na<br />
poga~i vo rabotilnicata.<br />
Procesot zapo~nuva so<br />
stavawe na voso~nite poga~i<br />
vo poseben kazan, t.n. sterilizator<br />
(vo ovaa faza postapkata<br />
trae od 5 do 6 ~asa). Tuka<br />
se vr{i topewe na vosokot na<br />
temperatura od 140°C, a za da<br />
se postigne taa temperatura,<br />
ima pritisok od 2,5 atmosferi.<br />
Otkako }e se postigne temperaturata<br />
od 140°C, taa se odr`uva okolu<br />
1,5 ~asa, a potoa se ispu{ta pritisokot<br />
so poseben ventil. Temperaturata<br />
se simnuva na 90°C i vosokot se<br />
preto~uva vo vtoriot kazan. Ovde temperaturata<br />
se sveduva na 80 °C (taa e<br />
rabotna temperatura na vosokot) i vosokot<br />
ostanuva od 5 do 6 ~asa za da se<br />
stalo`i i site ne~istotii da padnat<br />
na dnoto. Zna~i deka tuka vosokot se<br />
pro~istuva, se reciklira i kako takov<br />
se pu{ta vo slednata faza na ladewe.<br />
Koga }e pomine toj period, vosokot e<br />
spremen za dorabotka i se pu{ta vo<br />
valjacite kade {to te~e po priroden<br />
pat na temperatura od 75 °C.<br />
Ventilot od kade {to<br />
potekuva vosokot se zagreva za<br />
da se otpu{ti. Za da zapo~ne da<br />
se formira lenta, vosokot go<br />
pre~ekuvame i povlekuvame na<br />
hartija dodeka da dojde do valjacite<br />
koi se navla`nuvaat so<br />
voda vo koja ima posebna masna<br />
te~nost koja se koristi za organskoto<br />
proizvodstvo, a ulogata na<br />
te~nosta e vosokot da se odlepi<br />
od valjacite. Zad niv ima ventilator, koj{to ja simnuva<br />
temperaturata na vosokot koj pa|a me|u valjacite od 75 na<br />
30°C, a toa se postignuva tokmu so pu{tawe na voda na valjacite<br />
i so ladniot vozduh od ventilatorot.<br />
Ma{inata<br />
ima vgradeno i<br />
poseben digitron<br />
koj ja meri<br />
dol`inata<br />
na voso~nite<br />
osnovi, koja<br />
prete`no e<br />
420 mm. Taa se<br />
podesuva elektronski,<br />
preku<br />
elektri~en magnet. Koga }e dojde potrebnata dol`ina, toj<br />
go aktivira zap~enikot po elektronski pat i magnetot<br />
udira na no`ot. [irinata ili visinata na voso~nite osnovi<br />
se mesti so ovie no`evi (mehani~ki), koi se pomestuvaat<br />
levo-desno. Taka na primer, ako vadime „Lanstrut”, gi<br />
namaluvame, ako sakame „Dadan-blat”, no`evite gi zgolemuvame.<br />
Od pred dve godini Petkov se registriral i za dorabotka na<br />
organski vosok, za {to ima i sertifikat od „Balkan bioset”. Za<br />
dorabotka na organskiot vosok celokupno se vr{i dezinfekcija<br />
na kazanite i ma{inata so 98% alkohol. Karakteristi~no e toa<br />
{to organskiot vosok se zema isklu~itelno od kapa~iwata. Za da<br />
pomine eden p~elar od konvencionalno vo organsko proizvodstvo<br />
mu trebaat pet godini.<br />
Ma{inata za prerabotka na vosok, Petkov ja kupil vo 1995 godina<br />
od firmata „Zletovo eksport” od Probi{tip (uvezena od Germanija).<br />
Taa ima kapacitet da preraboti 40 litri vosok na ~as. Bidej}<br />
i vo poslednite godini p~elite se sè popodlo`ni na razni bolesti,<br />
a vosokot e kako eden vid na sun|er za bolestite, Petkov pred<br />
~etiri godini nabavil i sterilizator, preku koj se uni{tuvaat<br />
site pri~initeli i zarazi {to gi zagrozuvaat p~elite. Najopasna<br />
bolest kaj p~elarstvoto e varovni~koto leglo ili amerikanskiot<br />
gnile`. Taa e opasna i ako se pojavi go uni{tuva celoto semejstvo,<br />
pa i celiot p~elarnik.<br />
JULI 2010 | 25
RUBRIKA CVE]ARSTVO<br />
Rasko{nite Pod naslov cvetovi na fuksijata<br />
Obetkata –<br />
Vo svetot postojat preku 800<br />
hibridni sorti na fuksijata,<br />
a vo Makedonija qubitelite<br />
na ova cve}e sigurno mo`at<br />
da najdat barem dvaesetina<br />
vida<br />
omilenoto<br />
cve}e<br />
na na{ite<br />
prababi<br />
Cve}eto obetka ili fuksija<br />
(fuchsia) be{e omileno<br />
cve}e na na{ite prababi,<br />
no ovaa ubavica i denes e<br />
mnogu barana i odgleduvana vo celiot<br />
svet. Selekcionerite i obrnuvaat<br />
golemo vnimanie, pa taka<br />
postojat preku 800 hibridni sorti<br />
na fuksijata.<br />
Vo Makedonija, sekako, ne<br />
mo`at da se najdat site vidovi, no<br />
qubitelite na ova cve}e sigurno<br />
mo`at da najdat barem dvaesetina<br />
vida vo na{ite rasadnici i cve}<br />
ari.<br />
Karakteristiki<br />
Fuksijata e pove}egodi{no i<br />
poluzimzeleno rastenie koe go dobilo<br />
svoeto ime po ~ovekot so dve<br />
profesii, botani~ar i lekar, Leonard<br />
Fuksa. Fuksijata ja ima kako ispraveno<br />
i kako vise~ko cve}e. So<br />
specijalna nega i potstri`uvawe<br />
mo`e da se dobie celo steblence<br />
prepolno so cvetovi koe pove}e godini<br />
}e ja krasi va{ata terasa ili<br />
dvor.<br />
Fuksijata cuti rasko{no<br />
od april do krajot na esenta.<br />
Vise~kite vidovi na fuksijata,<br />
26 | MOJA ZEMJA<br />
poradi svojata forma, se poznati<br />
i pod imeto „balerina”. Cvetovite<br />
se dvojni ili edine~ni i gi ima<br />
kako dvobojni (belo-rozovi, crvenobeli,<br />
rozovo-violetovi i sl.) i kako<br />
ednobojni od svetlorozova do temnovioletova.<br />
Uslovi za odgleduvawe<br />
Fuksijata poteknuva od vla`nite<br />
i sve`i planinski predeli na Sredna<br />
i Ju`na Amerika. Imaj}i go predvid<br />
potekloto, vo zimskite meseci<br />
treba da i se najde dobro osvetleno<br />
mesto na terasata ili vo stanot,<br />
no ne direktno na sonce. Koga } e<br />
ja smestite na pogodno mesto, ne<br />
e prepora~livo da i go menuvate<br />
bidej}i }e gi otfrli site pupki i<br />
cvetovi.<br />
- Fuksijata se presaduva sekoja<br />
godina vo fevruari ili mart,<br />
ponekoga{ i podocna, vo eden do<br />
dva broja pogolema saksija. Dokolku<br />
rastenieto e pogolemo, ne mora da<br />
se presaduva sekoja godina.<br />
- Smesata na zemjata vo koja<br />
se odgleduva treba da bide {to<br />
pohranliva i rastresita i zatoa<br />
e najdobro da se kupuva tresetna<br />
zemja, koja{to treba da se pome{a<br />
Pi{uva: Biqana Mihajlovska<br />
so malku pesok. Dokolku imate dobro<br />
pregoreno {talsko |ubre, mo`e<br />
da se izme{a vo ednakvi koli~ini<br />
so tresetot i pesokot, a na dnoto<br />
na saksijata se stava drena`en sloj<br />
od pokrupen pesok ili iskr{eni delovi<br />
od stara terakotna saksija.<br />
- Pred presaduvaweto rastenieto<br />
malku se potstri`uva (od pet<br />
do deset santimetri, vo zavisnost<br />
od goleminata na rastenieto).<br />
Otse~enite delovi nemojte da gi<br />
frlate bidej}i mo`e da poslu`at<br />
za reznici.<br />
- Vo tekot na celata vegetacija<br />
fuksijata treba da se poliva dobro,<br />
osobeno vo letnite meseci i<br />
toa sekojdnevno, a vo mnogu toplite<br />
denovi treba i da se orosuva so<br />
mlaka voda.<br />
- Rastenieto treba redovno da<br />
se prihranuva. Najdobro e da se<br />
prihranuva so te~ni mineralni<br />
|ubriva kako {to se „Cvetal” ili<br />
„Wuhal” i toa edna{ nedelno po 2<br />
gr. na litar voda.<br />
- Za obetkata da bide gusta,<br />
po`elno e nekolku pati vo godinata<br />
da se potskratuva. Obetkite<br />
koi se na terasa ili vo dvorot pred
krajot na septemvri treba da se<br />
vnesat vnatre, vo poladna svetla<br />
prostorija (mo`e i vo podrum, no ne<br />
pod 8°C .<br />
- Za vreme na zimskiot period<br />
rastenieto se poliva retko i malku,<br />
samo kolku da ne se isu{i.<br />
Za{tita<br />
Obetkite gi napa|aat brojni<br />
{tetnici, kako razni lisni vo{ki,<br />
{titest molec, stenici (Lygus), a<br />
najopasni {tetnici se eriophyles<br />
fuchsiae i eriophyles vitis, koi{to gi<br />
uni{tuvame so preparati na baza<br />
na sulfur<br />
Dobro neguvajte ja va{ata obetka<br />
so golema qubov i vnimanie i<br />
taa }e vi vozvrati so prekrasen<br />
cut preku celata letna sezona.<br />
Najpoznati sorti na obetki se Marinka, Deutsche Kaiserin, Lord Byron, Frau MarieKohler, Dollarprincessin itn.<br />
Lesno se razmno`uvaat od reznik i toa vo pesok ili vo obi~na tegla so voda. [tom }e pu{ti `ili~ki, treba da<br />
se presadi vo sad so pre~nik od 10 santimetri.<br />
juli 2010 | 27
juli 2010 | 29
Sredstva za higiena vo sto~arskite farmi<br />
^isti molzni sistemi<br />
– kvalitetno mleko<br />
Navreme<br />
prezemenite<br />
higienski<br />
aktivnosti<br />
}e ovozmo`at<br />
pogolem<br />
prinos od<br />
sekoe grlo<br />
na koe e<br />
posveteno<br />
vakvo<br />
vnimanie.<br />
Sovremenite trendovi vo proizvodstvoto na mleko<br />
beskompromisno navleguvaat vo na{ite proizvodstveni<br />
sistemi i baraat mlekoproizvoditelite da bidat<br />
posoodvetno opremeni za da mo`e da gi sledat.<br />
Vo taa nasoka od farmerite se bara podobruvawe na kvalitetot<br />
na mlekoto, a namaluvawe na tro{ocite za proizvodstvo.<br />
So cel da se za{titi sopstveniot prihod i da se zgolemi<br />
prinosot, sega, koga se trudime da gi dostigneme evropskite<br />
standardi, neophodno e da pristapime kon koristewe na najkvalitetni<br />
sredstva za ~istewe na molznite sistemi. Svesni<br />
sme deka nepravilnoto ~istewe na sistemite doveduva<br />
do proizvodstvo na neispravno mleko, razvoj na bakterii i<br />
razni bolesti vo samoto stado. Toa se posledici koi mnogu<br />
lesno go zagrozuvaat raboteweto. Specifi~nite i jaki koncentracii<br />
na ovie sredstva, isto taka, go zagrozuvaat i<br />
zdravjeto na korisnicite dokolku se koristat nepravilno i<br />
vo nedozvoleni koli~estva.<br />
Vo ovoj del spa|a i higienata na vimeto na kravite<br />
pred i po molzeweto. Pravilnoto ~istewe na<br />
vimeto i negovata dezinfekcija go namaluvaat<br />
brojot na mastitisi vo va{ata farma, vlijaat antibakteriski<br />
i spre~uvaat {irewe na bolesti.<br />
Navreme prezemenite higienski aktivnosti }e<br />
ovozmo`at pogolem prinos od sekoe grlo na koe e<br />
posveteno vakvo vnimanie.<br />
Spre~uvaweto na infekciite mastitis vo<br />
golem del }e gi namali va{ite tro{oci, }e ve dovede<br />
do maksimirawe na prinosot, }e go namali<br />
obemot na rabota, a voedno }e imate zadovolno i<br />
zdravo stado. [irok spektar na proizvodi mo`at<br />
da vi pomognat za rano utvrduvawe i le~ewe na ovaa naj~esta bolest kaj molznite kravi.<br />
Na na{iot pazar mo`at da se najdat razni proizvodi za ~istewe, dezinfekcija i higiena<br />
za farmite. Sepak, pri nivniot izbor treba da se bide mnogu vnimatelen, bidej}i toa<br />
se sredstva koi direktno doa|aat vo kontakt so mlekoto i mo`at da go naru{at negoviot<br />
kvalitet i, {to e u{te polo{o, da go zagrozat zdravjeto na onie koi go konsumiraat. Preporakata<br />
e da se koristat sertificirani sredstva spored strogo dadeni upatstva.<br />
Godinava na na{iot pazar<br />
mo`e da se najde i celata<br />
paleta na proizvodi na renomiraniot<br />
proizvoditel<br />
„DeLaval”, koi{to vo Makedonija<br />
gi distribuira kompanijata<br />
„Simpeks”. So cel<br />
da gi promovira i podobro<br />
da gi zapoznae korisnicite<br />
so nivniot kvalitet, ovaa<br />
kompanija ponudi i obu~en<br />
kadar, koj{to sovetuva kako<br />
bezbedno i sigurno da<br />
gi namalite tro{ocite za<br />
~istewe, a voedno da dobiete<br />
zdravo stado i bespre<br />
korna higiena vo va{ite<br />
ob jekti.<br />
30 | MOJA ZEMJA
Podgotovka na `itnite kombajni za vreme na Nadnaslov `etva MEHANIZACIJA RUBRIKA<br />
So ispraven kombajn,<br />
pomali zagubi vo zrno<br />
Zgolemenite zagubi ~esto se predizvikani od nepravilnata<br />
regulacija na rabotnite delovi na kombajnot, poradi {to vo<br />
tekot na `etvata posebno vnimanie treba da se posveti na<br />
negovoto odr`uvawe<br />
(@iten kombajn John Deere vo `etva)<br />
Pi{uva: prof. d-r Dragi Tanevski, Fakultet za zemjodelski nauki i hrana - Skopje<br />
Za podolg vek i kvalitetna<br />
rabota na kombajnot va`no<br />
e sekojdnevno odr`uvawe,<br />
podma~kuvawe i prisposobuvawe<br />
na oddelni spojki i rabotni<br />
elementi. I pokraj toa {to vo prethodnite<br />
podgotovki, pred `etvata,<br />
se zamenuvaat site dotrajani<br />
delovi i oddelni spojki (sklopovi),<br />
va`no e da se kontrolira prisposobenosta<br />
na kombajnot i vo tekot<br />
na `etvata.<br />
Najgolemite zastoi se javuvaat<br />
tokmu vo po~etokot na `etvata,<br />
odnosno vo prvite nekolku dena, a<br />
pri~ina za toa naj~esto e nedovolno<br />
kvalitetnata podgotovka na kombajnot.<br />
Pojavata na defektite na<br />
kombajnite vo tekot na `etvata go<br />
prodol`uva traeweto na `etvata,<br />
a posledica na toa e neminovnoto<br />
zgolemuvawe na zagubite. Zgolemenite<br />
zagubi ~esto se predizvikani<br />
od nepravilnata regulacija<br />
na rabotnite delovi na kombajnot,<br />
poradi {to vo tekot na `etvata<br />
posebno vnimanie treba da se posveti<br />
na negovoto odr`uvawe.<br />
Za dobra rabota i podolg vek<br />
na traewe na kosa~kiot sistem<br />
potrebno e sekojdnevno da se kontrolira<br />
sostojbata na prstite na<br />
kosata i otvorot na vodilkata.<br />
Site prsti na kosata mora da bidat<br />
ispraveni. Skr{enite prsti treba<br />
da se zamenat so novi, a ako postojat<br />
svieni, tie treba da se ispravat<br />
i niveliraat. Svienite prsti predizvikuvaat<br />
zadu{uvawe na kosata<br />
i zgolemuvawe na trieweto, pa poradi<br />
zamor na materijalot mo`e da<br />
dojde i do pukawe na no`evite. Na<br />
sekoi pet ~asa rabota treba da se<br />
podma~kuva ekscentri~niot zglob<br />
do pogonot na kosata i {kolkata.<br />
Krilestiot mehanizam e naj~est<br />
pri~initel za golemiot procent na<br />
zagubi na zrno na hederot na kombajnot.<br />
Zatoa, krilestiot mehanizam<br />
treba pravilno da bide reguliran i<br />
prisposoben za razli~ni uslovi na<br />
rabota. Kaj krilestiot mehanizam<br />
potrebno e sekojdnevno da se proveruva<br />
dali prstite se izvitkani,<br />
dali ima nekoi deformacii na letvite,<br />
odnosno da ne se iskriveni.<br />
Naj~esti pri~ini za izvitkuvawe<br />
na letvite se mnogu zategnatiot<br />
klinest remen ili, pak, permanentnoto<br />
podma~kuvawe na zglobnite<br />
vrski me|u nosa~ot na letvite na<br />
podvi`nite i nepodvi`nite rozeti.<br />
Poradi toa, vo tekot na denot<br />
treba povremeno da se kapnuva po<br />
nekolku kapki motorno maslo SAE-30.<br />
Pri `etvata naj~esto doa|a do<br />
zadu{uvawe na otvorot na kontrabarabanot,<br />
a toa naj~esto se slu~uva<br />
pri `etva na polegnat posev, koga<br />
kosa~kiot sistem odi nisko, pa ~esto<br />
pati so kosata se zafa}a i po~va.<br />
Do zadu{uvawe mo`e da dojde i pri<br />
minuvawe od vla`en na suv posev<br />
pri {to pra{inata i sitnite primesi<br />
se lepat za metalnite re{etki<br />
na kontrabarabanot ili, pak, koga<br />
vo posevot ima mnogu zelen plevel.<br />
Zadu{uvaweto go spre~uva pominuvaweto<br />
na zrnoto niz otvorite na<br />
kontrabarabanot, pa pogolem procent<br />
na zrno odi zaedno so slamata<br />
vo slamotresite, so {to se zgolemuvaat<br />
zagubite vo zrno zatoa {to slamotresite<br />
mo`at da oddelat 15% od<br />
vkupno ovr{enite zrna.<br />
Zatoa e potrebno po~esto da se<br />
kontrolira ~istotata na kontrabarabanot<br />
preku strani~nite otvori,<br />
a osobeno koga }e se pojavi pogolem<br />
procent na zagubi na ovr{eni zrna<br />
vo slamata preku slamotresite.<br />
Vo tekot na `etvata treba da se<br />
kontrolira paralelnosta na {inite<br />
na barabanot i kontrabarabanot so<br />
merewe na otvorot pome|u niv na<br />
vlezot i na desettata {ina. Za da<br />
se izvr{i vr{idba bez neovr{eni<br />
klasovi i bez zgolemen procent na<br />
skr{eni zrna, u{te vo podgotvitelniot<br />
period potrebno e da se proveri<br />
dali barabanot e pravilno balansiran.<br />
Za dobro oddeluvawe na zrnoto<br />
od slamata potrebno e da se kontrolira<br />
i ~istotata na re{etkastata<br />
povr{ina na slamotresite, koi{to<br />
~esto se zadu{uvaat pri rabotata<br />
vo polegnat posev. Potrebno e<br />
edna{ dnevno da se podma~kuvaat<br />
le`i{tata so mast KLM-3.<br />
Vo tekot na denot pove}e pati<br />
treba da se kontrolira sobirnata<br />
povr{ina, bidej}i vo me|uprostorot<br />
me|u kaskadite ~esto se sobira<br />
po~va ili se nalepuva sitna masa,<br />
pra{ina i sl. Vo takvi slu~ai ne<br />
mo`e kontinuirano da se transportira<br />
zrnoto i sitnite primesi<br />
na sitata, pri {to doa|a do<br />
zadu{uvawe na sitoto.<br />
JULI 2010 | 31
STO^ARSTVO RUBRIKA Manifestacija<br />
Nadnaslov<br />
Na 10 juli po<br />
{esti pat<br />
„Denot na<br />
odgleduva~ite na<br />
ovci i kozi”<br />
Organizatorite na nastanot Postojanata rabotna grupa za<br />
regionalen ruralen razvoj na zemjite od Jugoisto~na Evropa<br />
( SWG) najavuva golem broj na atrakcii: natprevari<br />
vo molzewe i stri`ewe na ovci; natprevar za najkvalitetno<br />
sirewe i ka{kaval proizvedeni vo mandra; izlo`bi<br />
na kolekcii na ovci i kozi, kako i izlo`ba na ov~arski<br />
ku~iwa; borba na ov~ari-pelivani i trka so kowi.<br />
Na 9 i 10 juli na padinite na<br />
Bistra, blizu Gali~nik,<br />
po {esti pat tradicionalno<br />
}e se odr`i manifestacijata<br />
„Den na odgleduva~ite na<br />
ovci i kozi”.<br />
Za po{irokata javnost, naj atraktiven<br />
e nastanot koj }e se odr`i na<br />
otvoreno, na 10 juli, na farmata na<br />
„Vardar 03”, na lokalitetot „Smrdlivi<br />
virovi” koj se nao|a na patot Mavrovo-Gali~nik.<br />
Glavniot organizator na<br />
nastanot Postojanata rabotna grupa za<br />
regionalen ruralen razvoj na zemjite<br />
od Jugoisto~na Evropa (SWG) najavuva<br />
golem broj atrakcii: natprevari vo<br />
molzewe i stri`ewe na ovci; natprevar<br />
za najkvalitetno sirewe i ka{kaval<br />
proizvedeni vo mandra; izlo`bi na<br />
kolekcii na ovci i kozi, kako i izlo`ba<br />
na ov~arski ku~iwa; borba na ov~aripelivani<br />
i trka so kowi.<br />
„Denot pred glavniot nastan, tradicionalno,<br />
go predvidovme za odr`uvawe<br />
na trkalezna masa. Godinava diskusiite<br />
}e se odvivaat na temata „Ocenka<br />
na jagne{koto meso na linija na kolewe<br />
– SEUROP standard”. Se odlu~ivme da<br />
i dademe prostor na ovaa tema bidej}i<br />
e mo{ne aktuelna vo zemjodelsko-prehranbeniot<br />
sek tor vo celiot region, a<br />
obedinuva nekolku klu~ni pra{awa:<br />
kvalitet i bezbednost na hranata,<br />
konkurentnost na jagne{koto meso i<br />
mo`nosti za izvoz na evropskite pazari.<br />
Od Evropskata komisija e obezbeden i<br />
TAEX ekspert, a u~estvo }e zemat i eksperti<br />
od Makedonija i regionot. Faktot<br />
{to }e gi imame site ovie u~esnici<br />
32 | MOJA ZEMJA<br />
na edno mesto i toa u~esnici od celiot<br />
region, nè pottikna da go iskoristime<br />
denot i za organizirawe na delovni<br />
sredbi pome|u niv. O~ekuvame golem interes<br />
na farmerite, no i na trgovcite<br />
ne samo od Makedonija, tuku i od sosednite<br />
zemji: Bugarija, Srbija, Albanija,<br />
Kosovo, Crna Gora, Hrvatska i drugi”,<br />
veli Boban Ili}, Generalen Sekretar<br />
na SWG.<br />
Niz izminative godini manifestacijata<br />
„Den na odgleduva~ite na ovci i<br />
kozi” se zdobi so golem rejting, ne samo<br />
kaj nas, vo Makedonija, tuku so gordost<br />
mo`e da se ka`e deka taa stana prepoznatliv<br />
praznik na odgleduva~ite na<br />
ovci i kozi od celiot region. Za SWG,<br />
manifestacijata pretstavuva potvrda<br />
za uspe{no ostvarena uloga na fasilitator<br />
vo procesot na jaknewe na regionalnata<br />
sorabotka fokusirana na aktuelni<br />
temi/pra{awa koi se od interes<br />
na zemjite od Jugoisto~na Evropa.<br />
Nekolku godini nanazad doma}in na manifestacijata „Denovi na<br />
odgleduva~ite na ovci i kozi” e „Vardar 03” - Gradsko, eden od najdobrite<br />
kombinati vo makedonskoto zemjodelstvo, koj gi sledi novite moderni trendovi<br />
vo zemjodelstvoto. Spored niv, ovoj nastan pretstavuva odli~na mo`nost<br />
za razmenuvawe na iskustva i dru`ewe pome|u odgleduva~ite na ovci i kozi.<br />
Kapacitetot na ba~iloto na koe se odr`uva manifestacijata e okolu 3.000<br />
grla ovci i se nao|a blisku do patot koj go povrzuva Mavrovo so Gali~nik, {to<br />
pretstavuva golema prednost pri transportot na mlekoto i materijalite od<br />
ba~iloto do mandrata. Ona {to e specifi~no za nego e toa {to izobiluva so<br />
mnogu voda i zatoa pa{ata ja ima vo podolg period.<br />
Spored „Vardar 03” - Gradsko, ov~arstvoto vo Makedonija e sè u{te na nisko<br />
nivo.<br />
„Na~inot na odgleduvawe na ovcite e prete`no nomadski. So vakviot na~in<br />
na odgleduvawe ima golemi tro{oci pri selidba na ovcite, no so doma}insko<br />
rabotewe i so voveduvawe posovremeni rasi ovci i modernizirawe na<br />
proizvodstvoto, ov~arstvoto mo`e da bide profitabilen biznis”, veli Vane<br />
Cvetkov, rakovoditel na sektor Sto~arstvo vo VARDAR 03 Gradsko.
30 | MOJA ZEMJA
Regionalen pazaren informator<br />
Ungarija – nov pazar za<br />
makedonskite jabolka?<br />
Vo januari, vo sorabotka so programata Agbiz<br />
na USAID, {est ~lena od Obedinetite proizvoditeli<br />
na jabolka od Resen gi posetija ungarskite<br />
kompanii za da nau~at kako da gi<br />
odr`uvaat sve`ite jabolka po berbata. Za vreme na<br />
~etiridnevnata studiska poseta, na makedonskite<br />
odgleduva~i na jabolka od prespanskiot region im bea<br />
prika`ani praktikite, tehnikite i tehnologijata {to<br />
ja primenuvaat nivnite ungarski kolegi vo odgleduvaweto<br />
na jabolka i vo biznis-trgovijata.<br />
U~esnicite se sretnaa so pretstavnici od site<br />
nivoa na sinxirot na vrednosti na sve`i jabolka. Tie<br />
posetija proizvoditel koj im poka`a kako da se bide<br />
uspe{en vo zbieniot ungarski pazar za sve`i jabolka;<br />
go posetija i skladi{teto za ~uvawe na jabolka (so<br />
tehnologija na kontrolirana upotreba na kislorod);<br />
gi vidoa prostoriite za proizvodstvo na jabolkov sok<br />
i ja nabquduvaa operacijata na integrirano proizvodstvo<br />
na jabolka. Od menaxerot na Sovetot za jabolka,<br />
u~esnicite ja osoznaa legislativata na EU povrzana<br />
so jabolkata, kako se podobruva proizvodstvoto na<br />
jabolka i kako se primenuvaat merkite za za{tita na<br />
rastenijata. Tie, isto taka, bea zapoznaeni so tehnikite<br />
za pakuvawe i kalibrirawe koi gi ispolnuvaat barawata<br />
na pazarot na EU. Vo ramkite na ovoj studiski<br />
prestoj makedonskite jabolkoproizvoditeli go posetija<br />
i Pazarot na golemo vo Budimpe{ta i Zdru`enieto<br />
za odgleduvawe, prerabotka i marketing na bozel.<br />
Grupite se sretnaa i so zamenik-pretsedatelot<br />
na Nacionalniot sovet na proizvoditeli na ovo{je i<br />
zelen~uk, distributeri i prerabotuva~i vo Ungarija i<br />
nau~ija kako Sovetot gi za{tituva interesite na sekoj<br />
~len od sinxirot na vrednosti i pomaga da najdat potencijalni<br />
pazari.<br />
Klu~nite trendovi koi bea identifikuvani vo<br />
tekot na ovaa studiska poseta se slednive:<br />
- Spored statistikite na FAO, ungarskite<br />
odgleduva~i na jabolka vo 2008 g. proizvele 568.000<br />
toni jabolka, {to ja rangira Ungarija na 21. mesto vo<br />
svetot kako proizveduva~ na jabolka. Ova koli~estvo e<br />
nabrano od 43.100 hektari.<br />
- Jabolkoto od vidot „ajdared” pretstavuva re~isi<br />
<strong>50%</strong> od vkupnoto proizvodstvo ili 250.000 toni. Ungarskite<br />
odgleduva~i proizveduvaat prete`no crveni<br />
sorti, kako {to e „crveniot deli{es”, koj se prodava<br />
za dobra cena i ima zna~itelna pobaruva~ka na regionalnite<br />
pazari. Del od celoto koli~estvo e nameneto<br />
za sve`a potro{uva~ka, a ostatokot e za obrabotka.<br />
Ungarskata pobaruva~ka za jabolka ne e zadovolena<br />
od strana na doma{noto proizvodstvo, a ova pretstavuva<br />
dobra mo`nost za makedonskite proizvoditeli i<br />
trgovci na jabolka.<br />
„Ova e dobra mo`nost da se vleze na ungarskiot<br />
pazar so „ajdared” proizveden od mnozinstvoto na<br />
makedonskite proizveduva~i na jabolka. Konkurentskata<br />
prednost na makedonskite odgleduva~i e odli~nata<br />
crvena boja i specifi~niot vkus na crvenoto „ajdared”<br />
jabolko, proizvedeno vo Makedonija. So cel makedonskoto<br />
jabolko da bide konkurentno pozicionirano na<br />
pazarite na EU, makedonskite kompanii moraat da investiraat<br />
vo podobruvaweto na rakovodeweto po berbata,<br />
sortiraweto, pakuvaweto, soodvetnoto ladewe i<br />
skladirawe”, re~e Lovre Ristevski, menaxer na sinxirot<br />
na vrednosti za sve`o ovo{je i zelen~uk.<br />
JULI 2010 | 35
REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR<br />
Pi{uva: Agron Halimi<br />
Izvoz na krastavici od Makedonija<br />
Izvozot na krastavicite vo minatite pet godini<br />
se dvi`i vo nagorna linija osven lanskata,<br />
2009 godina, koga izvozot e namalen za 20 otsto.<br />
Najgolemite izvozni partneri na Makedonija za<br />
krastavici se Srbija, vklu~uvaj}i go i Kosovo, koi<br />
voedno se tradicionalni uvoznici za pove}eto<br />
od zemjodelskite proizvodi, so duri 62 otsto od<br />
vkupniot izvoz na krastavici, potoa sleduvaat<br />
zemjite od EU so 17 otsto, Bosna i Hercegovina so 7,5<br />
otsto i sosednite zemji, Albanija, Hrvatska i Crna<br />
Gora.<br />
Srbija<br />
jagodite po 70 - 250 dinari<br />
Cenite na pove}eto zemjodelski proizvodi vo Srbija<br />
vo vtorata polovina na maj se razlikuvaa duri i za<br />
pove}e od 100 otsto zavisno od gradot. Na primer,<br />
jagodite vo Vaqevo se prodavaa za 70 dinari, dodeka<br />
vo Vrawe za 250 dinari, spored podatocite na<br />
dr`avnata kancelarija za statistika na Srbija. @<br />
itelite na Subotica i Vaqevo za kilogram zelka<br />
pla}aa 28,90 dinari, dodeka vo Pan~evo 73,70 dinari.<br />
Cenata za kilogram krastavici iznesuva{e 60 dinari<br />
vo Leskovac i Smederevo, dodeka vo Belgrad, Vaqevo,<br />
U`ice, Novi Sad i Pan~evo be{e 100 dinari. Cenata<br />
na domatite iznesuva{e 100 dinari vo Subotica,<br />
dodeka 160 dinari vo Vrawe i Kraguevac. Cenata<br />
na jabolkata iznesuva{e 20 dinari vo Vrawe, Nov<br />
Pazar i vo Smederevo, dodeka vo Sremska Mitrovica<br />
e zabele`ana nivnata najniska i najvisoka cena od<br />
20 do 90,90 dinari.<br />
www.poljopartner.rs<br />
Malinite sè u{te nemaat cena<br />
Podatocite se prezemeni od statisti~kata<br />
oddel na ON.<br />
Polska<br />
Cenata na zelkata opa|a<br />
Cenite na ranata zelka se vo opa|awe vo Polska.<br />
Pobaruva~kata na zelka e sè u{te golema, no isto<br />
taka i ponudata. Vo sredinata na juni cenata na<br />
ranata zelka iznesuva{e 0,12 evra za kg, dodeka vo<br />
centralnoto podra~je na Polska cenata iznesuva{e<br />
od 0,24 do 0,31 evra po kg.<br />
Otkako cenata na jabolkata opadna vo minatiot<br />
mesec, potoa ostana stabilna. Cenata na „ajdaretot”<br />
kako i na drugite sorti kako {to se „jonagold”,<br />
„gloster”, „{ampion” i „elise” se na istoto nivo.<br />
Cenata na jabolkata se dvi`i od 0,14 evra za kg za<br />
70+ golemina i 0,16 za 80+. Pogolemite jabolka se<br />
prodavaat samo so posebni nara~ki od isto~niot<br />
pazar.<br />
www.fresh-market.pl<br />
Izvozot na {panskite domati vo Rusija e<br />
namalen za 28 otsto<br />
Spored „Fepeks”, {panskata federacija na<br />
proizvoditeli i izvoznici na ovo{je i zelen~uk,<br />
izvozot na {panski domati vo Rusija za 2009 godina<br />
iznesuva 11.149 toni, {to pretstavuva namaluvawe od<br />
28 otsto vo sporedba so 15.584 toni domati koi{to<br />
se izvezeni vo 2008 godina vo Rusija.<br />
www.tomatoestoday.com<br />
Berbata na malini zapo~na vo vaqevskiot kraj dodeka<br />
po~etokot na berbata na ovoj proizvod vo arilskiot<br />
kraj treba da zapo~ne po edna nedela. Operatorite<br />
na ladilnicite sè u{te ne se oglasuvaat so cenite<br />
za otkup, pa taka proizvoditelite na malina od<br />
Vaqevo prognoziraat deka otkupnata cena na<br />
po~etokot na sezonata }e bide od 130 do 150 dinari.<br />
Vo Ariqe farmerite istaknuvaat deka nivnata<br />
malina e najkvalitetna i se nadevaat na cena od 200<br />
dinari. Kako {to predviduvaat proizvoditelite,<br />
proizvodstvoto na malina ovaa godina }e bide<br />
pomalo za 30% do 40% vo sporedba so minatata<br />
godina.<br />
www.poljopartner.rs<br />
l<br />
Moskva<br />
Cenata na grozjeto vo porast<br />
Cenata na domatite vo Moska vo sredinata na<br />
minatiot mesec opadna. Poradi zgolemenata ponuda<br />
na domati od Holandija i Belgija cenite se sni`ija<br />
od 1,85 na 1,72 evra za domati od Holandija i od 1,59<br />
na 1,32 za domatite od Belgija i Turcija.<br />
Cenata na krastavicite vo sredinata na juni e<br />
opadnata kako rezultat na zgolemenata ponuda.<br />
Cenata za kilogram krastavici od 0,93 se namali na<br />
0,55 evra.<br />
Spored ekspertite, cenata na grozjeto na pazarot vo<br />
Moskva raste poradi namalenata ponuda na grozjeto<br />
so poteklo od Latinska Amerika. Trpeznoto grozje<br />
ve}e se uvezuva od Izrael. Cenata za kilogram roze<br />
grozje bez semka iznesuva od 2,11 do 2,25 evra, beloto<br />
Mislewata izrazeni vo regionalniot pazaren informator ne gi<br />
izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za Me|unaroden<br />
Razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski dr`avi.<br />
36 | MOJA ZEMJA
RUBRIKA<br />
grozje od 2,38 do 2,51 evra, dodeka crvenite sorti sè<br />
u{te se uvezuvaat od ^ile i nivnata cena e poka~ena<br />
od 1,98 na 2,11 evra za kg.<br />
www.freshmarket.ru<br />
Turskite piperki ostanuvaat doma<br />
Turskoto proizvodstvo na piperki e sè u{te<br />
orientirano kon lokalniot pazar. Turcija e edna<br />
od najva`nite zemji-proizveduva~i na ovo{je i<br />
zelen~uk vo svetot. Vo 2008 godina berbata vo<br />
Turcija iznesuva{e okolu 40 milioni toni ovo{je<br />
i zelen~uk od koi 27 milioni toni zelen~uk i 13<br />
toni ovo{je. Turcija e treta zemja vo svetot po<br />
proizvodstvo na piperka. No, sepak taa izvezuva samo<br />
3,5 % od celoto proizvodstvo na ovo{je i samo 1,3 %<br />
od proizvodstvoto na zelen~uk, vklu~uvaj}i go tuka i<br />
sve`iot i preraboteniot zelen~uk.<br />
www.pepperstoday.com<br />
Evropejcite potro{ile 14% pomalku za<br />
zelen~uk vo 2008 g.<br />
„Fre{fel Evropa” go izdade izve{tajot za 2009<br />
godina za potro{uva~kata na zelen~uk, spored koj e<br />
zabele`an pad na potro{uva~kata na sve` zelen~uk.<br />
Vkupnata potro{uva~ka na zelen~uk po `itel vo<br />
2008 godina iznesuva 103,54 kilogrami, koja spored<br />
izve{tajot na „Fre{fel”, e namalena vo sporedba so<br />
120,68 kilogrami kolku {to vo minatite pet godini e<br />
potro{eno po `itel. Ova pretstavuva namaluvawe od<br />
14,2 otsto, sporedeno so prose~nata potro{uva~ka na<br />
zelen~uk vo minatite pet godini.<br />
www.tommatoestoday.com<br />
Italijanskiot izvoz se oporavuva<br />
Brojkite za izvozot na Italija vo prvite dva meseci<br />
od 2010 godina gi poka`uvaat prvite znaci na<br />
oporavuvawe. Imeno, zgolemuvawe vo vrednost od 47%<br />
e registrirano, od 231 milioni evra. Vrednosta na<br />
izvozot e zgolemena kaj site sektori. Zabele`itelno<br />
zgolemuvawe e postignato vo izvozot na citroni<br />
koj{to e zgolemen za 113%, kako i izvozot na suvo<br />
ovo{je i zelen~uk koi, isto taka, imaat postignato<br />
dobri rezultati od 26% odnosno 16,4% zgolemuvawe.<br />
Izvozot na sve`o ovo{je, isto taka, e podobren, iako<br />
so pomali brojki (6,7%). Od druga strana, uvozot e<br />
namalen i vo koli~estvo i vo vrednost od - 5,8% vo<br />
koli~estvo i - 6,1% vo vrednost.<br />
www.greenmed.eu<br />
Bugarija }e gi promovira vinata vo Srbija<br />
Bugarija vo prvoto trimese~je od ovaa godina, vo<br />
sporedba so istiot period minatata godina, go ima<br />
zgolemeno izvozot na vino za 46 otsto. Izvr{nata<br />
kancelarija za lozarstvo i vinarstvo na Bugarija<br />
soop{tuva deka planira da otvori izlo`ben prostor<br />
za zemjodelski proizvodi vo Moskva, no isto taka<br />
planira i promovirawe na bugarskite vina vo<br />
Italija, Velika Britanija, Kina, Vietnam, Turcija, no<br />
i vo Srbija. Spored podatocite od istata agencija,<br />
Bugarija ima izvezeno 6,1 milioni litri, vo vrednost<br />
od 5,4 milioni evra, {to pretstavuva zgolemuvawe<br />
za 161 otsto vo sporedba so istiot period minatata<br />
godina. Glaven pazar na bugarskoto vino e Rusija<br />
vo koja{to za vreme na gorespomenatiot period se<br />
plasirani 4,3 milioni litri so vrednost od dva<br />
milioni evra. Istovremeno uvozot na vino vo Bugarija<br />
e namalen za 28 otsto.<br />
www.poljopartner.com<br />
Ceni na nekoi od regionalnite pazari<br />
Golemoproda`ni ceni vo Sofija vo juni 2010<br />
(vo levovi)<br />
Proizvod Poteklo Cena<br />
Domat Doma{ni/Turcija 0,99/0,93<br />
Piperka (zelena) Turcija 1,49<br />
Piperka (babura) [panija 3,41<br />
Krastavici Doma{no 0,74<br />
Zelka Doma{na/Makedonija 0,37/0,31<br />
„Zlaten deli{es” Italija 1,43<br />
„Crven deli{es” ^ile/Italija 1,55/1,49<br />
1 evro – 1,95 leva<br />
Izvor: www.ams.usda.gov<br />
Golemoproda`ni ceni vo Hrvatska vo juni 2010 (vo kuni)<br />
Proizvodi Osijek Split Zagreb<br />
Domat 10,58 14,33 10,25<br />
Piperka 13,75 20,00 16,00<br />
Piperka (babura) 16,67 21,67 18,00<br />
Krastavici 5,95 5,83 6,75<br />
Zelka 4,25 2,70 3,50<br />
Pe~urki 21,33 22,50 17,25<br />
Jabolko „ajdaret” 3,50 5,17 4,00<br />
Jabolko „jonagold” 5,60 5,17 4,00<br />
Jabolko „zlaten<br />
deli{es”<br />
5,30 5,33 4,00<br />
Grozje 21,33 19,33 22,00<br />
1 evro – 7,2 kuni<br />
Izvor: www.tisup.mps.hr<br />
Proda`ni ceni vo Albanija vo juni 2010<br />
(vo leki)<br />
Proizvod Tirana Fier Kor~a<br />
Jabolko<br />
„ajdaret”<br />
60 40<br />
„Zlaten<br />
deli{es”<br />
92 105<br />
Domat 59 50 37<br />
Piperka<br />
(zelena)<br />
74 82 97<br />
Zelka 54 41 47<br />
Krastavici 22 23 23<br />
1 evro - 137 leki<br />
Izvor: www.kash.org.al
REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR<br />
Proda`ni ceni vo Kosovo vo juni 2010<br />
(vo evra)<br />
Proizvod Pri{tina Uro{evac Pe}<br />
Jabolko 0,27 0,70 1,05<br />
Grozje 2,20 2,40 1,95<br />
Domat 0,40 0,50 0,52<br />
Piperka 0,72 0,90 1,05<br />
Zelka 0,21 0,12 0,15<br />
Krastavici 0,18 0,35 0,32<br />
Izvor: www.food-ks.org<br />
Proizvod<br />
Domat<br />
Maloproda`ni ceni za juni vo R.M<br />
Klasa<br />
Min. Maks. Najzastap.<br />
Prva 31 52 40<br />
Vtora 20 35 30<br />
Krastavici 23 34 29<br />
Bel piper 60 74 65<br />
Kompir 15 30 25<br />
Zelka 15,5 25 19,4<br />
Kromid 26 35,5 33<br />
Grav 100 122 109<br />
Kru{i 95 110 102<br />
Cre{i 43 63 51<br />
Jagodi 43 55 45<br />
Praski 30 47 40<br />
Limon 54 63 59<br />
Banana 47 52 50<br />
Kategorija<br />
Tele 1-6 meseci<br />
June 6-18 meseci<br />
Molzni kravi<br />
Jagniwa do 18 kg<br />
Jagniwa nad 18 kg<br />
Ovci<br />
Prasiwa 20-35 kg<br />
Goenica 90-110 kg<br />
Jariwa<br />
Ceni od sto~nite pazari vo R.M za juni<br />
Sto~ni pazari<br />
Zabel.<br />
Skopje Ko~ani Tetovo Merka<br />
min. 166 140 115 kg/`.m<br />
maks. 178 160 135 kg/`.m<br />
najzastap. 166 150 130 kg/`.m<br />
min. 130 100 120 kg/`.m<br />
maks. 140 120 130 kg/`.m<br />
najzastap. 140 110 125 kg/`.m<br />
min. 46.100 40.000 17.000 Grlo<br />
maks. 80.000 55.000 24.000 Grlo<br />
najzastap. 61000 50000 21000 Grlo<br />
min. 140 120 150 kg/`.m<br />
maks. 160 130 180 kg/`.m<br />
najzastap. 160 120 160 kg/`.m<br />
min. 110 110 120 kg/`.m<br />
maks. 130 120 140 kg/`.m<br />
najzastap. 130 120 140 kg/`.m<br />
min. 6700 4000 4500 Grlo<br />
maks. 8500 5000 6500 Grlo<br />
najzastap. 7000 4500 6200 Grlo<br />
min. 140 140 140 kg/`.m<br />
maks. 160 160 160 kg/`.m<br />
najzastap. 150 150 150 kg/`.m<br />
min. 90 90 90 kg/`.m<br />
maks. 120 100 110 kg/`.m<br />
najzastap. 120 100 110 kg/`.m<br />
min. 130 90 120 kg/`.m<br />
maks. 140 100 160 kg/`.m<br />
najzastap. 140 90 140 kg/`.m<br />
Seno (bala) najzastap. 70 kg 6 kg 6 13-18 kg<br />
Lucerka (bala) najzastap. 50 kg 8 kg 8 10-15 kg<br />
38 Slama | MOJA (bala) ZEMJA najzastap. 40 kg 2 kg 2 4-6 kg<br />
* Cenite se izrazeni vo denari<br />
Golemoproda`ni ceni vo Podgorica vo<br />
juni 2010 (vo evra)<br />
Proizvod Min Maks Prosek<br />
Jabolko<br />
„ajdaret”<br />
0,60 0,63 0,62<br />
Jabolko<br />
„zlaten<br />
0,75 0,75 0,75<br />
deli{es”<br />
Jabolko<br />
„crven<br />
0,95 0,95 0,95<br />
deli{es”<br />
Trpezno grozje 2,50 2,50 2,50<br />
Domat 0,90 1,10 1,00<br />
Piperka 1,68 1,73 1,71<br />
Piperka<br />
(babura)<br />
1,75 1,85 1,80<br />
Zelka 0,15 0,20 0,18<br />
Krastavici 0,40 0,60 0,50<br />
Izvor: www.amiscg.org<br />
Golemoproda`ni ceni vo Srbija vo juni<br />
2010 (vo dinari)<br />
Proizvod Beograd Novi Sad<br />
Domat 150 120<br />
Piperka 250 200<br />
Piperka<br />
(babura)<br />
250 250<br />
Krastavici 100 120<br />
Zelka 60 50<br />
Jabolko<br />
„ajdaret”<br />
60 60<br />
Jabolko „crven<br />
deli{es”<br />
120 150<br />
Jabolko<br />
„zlaten<br />
deli{es”<br />
120 150<br />
1 evro – 103,4 dinari<br />
Izvor: www.stips.minpolj.rs.gov.yu<br />
Golemoproda`ni ceni za juni vo R.M<br />
Proizvod Klasa Min. Maks. Najzast<br />
Domat<br />
Prva 20 35 25<br />
Vtora 20 25 20<br />
Krastavici 15 20 16,5<br />
Bel piper 50 60 50<br />
Kompir 15 18 15<br />
Zelka 10 15 10<br />
Kromid 8 10 8<br />
Grav 80 100 80<br />
Kru{i 30 40 40<br />
Jabolka<br />
Jagodi 20 35 25<br />
Praski 20 25 20<br />
Limon 30 40 33<br />
Banana 20 40 28<br />
Izvor: www.mzsv.gov.mk<br />
ZPIS-Pazarni informacii
Change language