Xây dựng hệ thống bài tập để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh trường phổ thông

https://twitter.com/daykemquynhon 

https://plus.google.com/+DạyKèmQuyNhơn 

- 1 - 

www.facebook.com/daykem.quynhon 

http://daykemquynhon.blogspot.com 

MỤC LỤC 

http://daykemquynhon.ucoz.com 

Nơi bồi dưỡng kiến thức Toán - Lý - Hóa cho học sinh cấp 2+3 / 

Diễn Đàn Toán - Lý - Hóa 1000B Trần Hưng Đạo Tp.Quy Nhơn Tỉnh Bình Định 

Trang 

Trang phụ bìa ........................................................................................................... i 

Lời cam đoan ........................................................................................................... ii 

Lời cảm ơn ............................................................................................................. iii 

Mục lục ................................................................................................................... 1 

Danh mục các cụm từ viết tắt .................................................................................. 3 

MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 4 

Chương 1 TỔNG QUAN CƠ SỞ LÍ LUẬN 

1.1. Vị trí vai trò của hóa học ở trường phổ thông ................................................... 7 

1.2. Ngôn ngữ hóa học ............................................................................................. 8 

1.2.1. Lịch sử của ngôn ngữ hóa học ...................................................................... 8 

1.2.2. Các dạng của ngôn ngữ hóa học ................................................................. 12 

1.2.3. Kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học ............................................................ 17 

1.3. Bài tập hóa học ............................................................................................... 17 

1.3.1. Khái niệm .................................................................................................. 17 

1.3.2. Tác dụng của BTHH ................................................................................. 18 

1.3.3. Phân loại BTHH ........................................................................................ 18 

Chương 2 MỘT SỐ BÀI TẬP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG NGÔN NGỮ 

HOÁ HỌC CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG 

2.1 Một số bài tập rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hoá học Trung học cơ sở .. 20 

2.1.1. Chất .......................................................................................................... 20 

2.1.2. Nguyên tử .................................................................................................. 20 

2.1..3. Nguyên tố hoá học .................................................................................... 21 

2.1.4. Đơn chất, hợp chất, phân tử ....................................................................... 21 

2.1.5. Công thức hoá học, Hoá trị ....................................................................... 23 

2.1.6. Phản ứng hoá học và phương trình hoá học ................................................ 24 

2.1.7. Định luật bảo toàn khối lượng – mol .......................................................... 27 

DIỄN ĐÀN TOÁN - LÍ - HÓA 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN 

2.1.8. Bài tập định lượng ..................................................................................... 27 

2.2. Một số bài tập rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ cho học sinh trung học phổ 

thông .................................................................................................................... 37 

https://daykemquynhonofficial.wordpress.com/blog/ 

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN 

Đóng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú 

www.facebook.com/daykemquynhonofficial 

www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial



- 2 - 






2.2.1. Nguyên tử, nguyên tố hóa học .................................................................... 37 

2.2.2. Đơn chất- Hợp chất ................................................................................... 39 

2.2.3. Phản ứng hoá học và phương trình hóa học ................................................ 47 

2.2.4. Định luật tuần hoàn .................................................................................... 53 

2.2.5. Sự điện li ................................................................................................... 54 

2.2.6. Liên kết hoá học ........................................................................................ 55 

2.2.7. Bài tập định lượng ..................................................................................... 56 

Chương 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 

3.1. Thông qua dự giờ, quan sát ............................................................................. 65 

3.1.1. Qua dự giờ ................................................................................................. 65 

3.1.2. Qua quan sát tập ........................................................................................ 65 

3.2. Thông qua phiếu hỏi ý kiến, điều tra ............................................................... 65 

3.2.1. Qua phiếu điều tra HS THCS ..................................................................... 65 

3.2.2. Qua phiếu điều tra HS THPT ..................................................................... 67 

3.2.3. Qua phiếu hỏi ý kiến GV ........................................................................... 71 

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT .................................................................................. 74 

TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 76 

PHỤ LỤC 









- 3 - 



DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT 




BT: Bài tập 

BTHH: Bài tập hóa học 

CB: Cơ bản 

CTCT: Công thức cấu tạo 

CTPT: Công thức phân tử 

CTTB: Công thức trung bình 

GV: Giáo viên 

HS: Học sinh 

NC: Nâng cao 

NLTD: Năng lực tư duy 

PP: Phương pháp 

PTHH: Phương trình hóa học 

SGK: Sách giáo khoa 

SGK HH: Sách giáo khoa hóa học 

THCS: Trung học cơ sở 

THPT: Trung học phổ thông 









- 4 - 



MỞ ĐẦU 




1. Lí do chọn đề tài 

Luật giáo dục 2005 điều (28.2) đã đưa ra mục tiêu chung của giáo dục là: “…phát 

huy tính cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp với đặc điểm của 

từng lớp học, môn học bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo 

nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức thực tiễn”. Trong quá trình dạy học ở 

trường phổ thông, nhiệm vụ quan trọng của giáo dục là phát triển tư duy cho học 

sinh thông qua việc vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống ở mỗi bộ 

môn, trong đó có bộ môn hóa học. Hóa học là môn khoa học thực nghiệm, tức là 

một môn học cần phải nắm vững cả lí thuyết và thực hành. Để học tốt môn hóa học, 

để vận dụng tốt những kiến thức hóa học vào thực tiễn cuộc sống thì chúng ta cần 

phải nắm vững, phải thường xuyên rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học 

thông qua các dạng bài tập hóa học. Giải bài tập hóa học không những có tác dụng 

rèn luyện tính tích cực, tự lực, trí thông minh, sáng tạo cho học sinh, giúp học sinh 

hứng thú học tập mà nó còn có tác dụng rèn luyện kĩ năng, vận dụng, đào sâu mở 

rộng kiến thức và rèn kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học. Thông qua việc giải bài 

tập hóa học mà ta có thể biết được khả năng sử dụng ngôn ngữ hóa học của học sinh 

THCS, THPT. 

Xuất phát từ cơ sở thực tế trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài: “ Xây dựng hệ 

thống bài tập để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh 

trường phổ thông”. 

2. Mục tiêu nghiên cứu 

Hệ thống bài tập để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh 

trường phổ thông. 

3. Nhiệm vụ nghiên cứu 

- Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài, cơ sở việc rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn 

ngữ hóa học. 

- Nghiên cứu các dạng của ngôn ngữ hóa học, phân tích đề bài và đưa ra một số 


bài tập ở phổ thông có khả năng rèn luyện ngôn ngữ hóa học. 

- Nghiên cứu thực nghiệm: dự giờ, xem tập, bài kiểm tra, trao đổi với giáo viên. 








- 5 - 






4. Đối tượng và khách thể 

- Ngôn ngữ hóa học và bài tập hóa học 

- Sách giáo khoa lớp 8, 9, 10, 11, 12 và các tài liệu có liên quan 

- Quá trình dạy và học môn hóa ở trường THCS, THPT 

5. Phương pháp nghiên cứu 

- Nghiên cứu lý luận: để thu thập, tổng hợp cơ sở lí luận của đề tài. 

- Thực nghiệm sư phạm: qua phiếu khảo sát, dự giờ, phỏng vấn, dạy mẫu… 

6. Triển vọng của đề tài 

Đề tài nghiên cứu rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học thông qua hệ thống 

bài tập. Nghiên cứu có thể làm tham khảo cho GV trung học trong dạy học hóa học 

phổ thông. 

7. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 

Ngôn ngữ hóa học rất quan trọng trong việc hiểu và học môn hóa học vì thế đã có 

rất nhiều công trình nghiên cứu, sách giáo khoa, sách tham khảo bàn về ngôn ngữ 

hóa học trong nhiều khía cạnh khác nhau. Có thể điểm qua một số công trình nghiên 

cứu sau: 

* B.N.KONAREV(1985), Các định luật và ngôn ngữ hóa học, 

Nhà xuất bản Giáo dục. 

Trong tài liệu này đã trình bày về lịch sử phát triển của các kí hiệu hóa học. Bên 

cạnh đó tài liệu còn đề cập đến cách biểu diễn của phản ứng từ các từ ngữ đến kí 

hiệu hóa học, đưa ra qui tắc của danh pháp hóa học vô cơ bằng tiếng nga. 

* Hóa học và ứng dụng. Tạp chí của hội hóa học VN – ISSNO866 – 7004. 

Số 12 (72/2007). 

Trong tạp chí này đã đưa ra cách gọi tên và kí hiệu của các nguyên tố hóa học. 

Nội dung nghiên cứu trong đề tài này đã được sự đồng thuận cao trong các cuộc 

thảo luận và đã đưa ra những qui tắc chung để gọi tên và viết kí hiệu các nguyên tố 

mà đến nay còn sử dụng. 

* Trần Quốc Sơn (2000), Vấn đề thuật ngữ và danh pháp hóa học hữu cơ, 


Nhà xuất bản Giáo dục. 

Đây là một tham luận nói lên tính cấp bách của việc sử dụng thuật ngữ và danh 

pháp hóa học hữu cơ, đề cập đến tình hình, cách phiên chuyển và tình hình chung 

để phiên chuyển các thuật ngữ. 








- 6 - 






Sau khi điểm qua các công trình nghiên cứu ngôn ngữ hóa học ta thấy vấn đề này 

có nhiều tác giả quan tâm. Tuy nhiên việc đi sâu nghiên cứu về hệ thống bài tập để 

rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học thì chưa có công trình nào nghiên cứu 

thành một đề tài độc lập. Hi vọng dưới sự kế thừa tiếp thu các đề tài nghiên cứu 

trước đây chúng tôi sẽ phát huy nghiên cứu sâu hơn, kĩ hơn về việc rèn luyện kĩ 

năng ngôn ngữ hóa học cho học sinh thông qua hệ thống bài tập. 









- 7 - 



Chương 1: TỔNG QUAN CƠ SỞ LÍ LUẬN 




1.1. Vị trí vai trò của hóa học ở trường phổ thông 

- “Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ X đề ra nhiệm vụ “ Tạo được chuyển 

biến cơ bản về phát triển Giáo dục và Đào tạo “ đã xác định rõ: ưu tiên hàng đầu 

cho chất lượng dạy và học,…phát huy khả năng sáng tạo và độc lập suy nghĩ của 

học sinh, sinh viên. Coi trọng bồi dưỡng cho học sinh, sinh viên khát vọng mãnh 

liệt xây dựng đất nước giàu mạnh, gắn liền lập nghiệp bản thân với tương lai của 

cộng đồng, của dân tộc, trau dồi cho học sinh, sinh viên bản lĩnh, phẩm chất và lối 

sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện đại.” 

- Hóa học có vai trò to lớn trong sản xuất, đời sống, trong công cuộc xây dựng và 

bảo vệ tổ quốc. Hóa học cũng có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu 

đào tạo của trường trung học phổ thông.Việc xác định mục tiêu đào tạo của hóa học 

trong nhà trường có vai trò quyết định đối với chất lượng dạy học môn học. Muốn 

xác định đúng mục tiêu môn hóa học, cần xuất phát đường lối xây dựng chủ nghĩa 

xã hội Việt Nam, mục tiêu của nền giáo dục Việt Nam, mục tiêu của trường phổ 

thông trong giai đoạn mới, những đặc trưng của khoa học hóa học. 

- Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, 

trí tuệ, thể chất, thẫm mĩ và các kĩ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con 

người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn 

bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng 

và bảo vệ tổ quốc. 

- Giáo dục Trung học Cơ sở nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết 

quả của giáo dục tiểu học, tiếp tục hình thành cho học sinh những cơ sở nhân cách 

của con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, trình độ học vấn phổ thông cơ sở và 

những hiểu biết ban đầu về kĩ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học trung học phổ 

thông, trung học chuyên nghiệp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động. 

- Trên nền tảng những kiến thức và kĩ năng thu được mà hình thành và phát triển 

các năng lực chủ yếu đáp ứng yêu cầu phát triển con người Việt Nam trong thời kì 


công nghiệp hóa hiện đại hóa: 








- 8 - 






+ Năng lực hành động có hiệu quả mà một trong những thành phần quan trọng là 

năng lực tự học, tự giải quyết vấn đề. Mạnh dạn trong suy nghĩ, hành động trên cơ 

sở phân biệt được đúng sai. 

+ Năng lực thích ứng với những thay đổi trong thực tiễn để có thể chủ động, linh 

hoạt và sáng tạo trong học tập, lao động, sinh sống cũng như hòa nhập với môi 

trường thiên nhiên, gia đình và cộng đồng xã hội. 

+ Năng lực giao tiếp, ứng xử với lòng nhân ái, có văn hóa và thể hiện tinh thần 

trách nhiệm với bản thân, gia đình và cộng đồng xã hội. 

+ Năng lực tự khẳng định, biểu hiện ở tinh thần phấn đấu học tập và lao động, 

không ngừng rèn luyện bản thân, có khả năng tự đánh giá và phê phán trong phạm 

vi môi trường hoạt động và trải nghiệm của bản thân. 

- Hóa học là một trong những môn học then chốt ở bậc trung học và đại học, có ba 

nhiệm vụ lớn trong việc đào tạo nguồn nhân lực: 

+ Đào tạo nghề có chuyên môn hóa học phục vụ cho việc phát triển kinh tế xã 

hội, đặc biệt cho sự hóa học hóa đất nước. 

+ Góp phần vào việc đào tạo chung cho nguồn nhân lực, coi học vấn hóa học như 

một bộ phận hóa học hỗ trợ. 

+ Góp phần phát triển nhân cách, giúp cho thế hệ công dân tương lai có ý thức về 

vai trò của hóa học trong đời sống, sản xuất, khoa học của xã hội hiện đại, hình 

thành các giá trị tư tưởng, đạo đức, lối sống phù hợp với mục tiêu giáo dục chung 

và thích hợp với trình độ lứa tuổi của học sinh. [7], [9] 

1.2. Ngôn ngữ hóa học 

1.2.1. Lịch sử của ngôn ngữ hóa học 

Sự phát triển những kiến thức hóa học được phản ánh trong lịch sử các kí hiệu 

hóa học. 

1.2.1.1. Thời giả kim 

Các nhà hóa học giả kim muốn tạo cho hình tượng các chất hóa học một ý nghĩa 

bí ẩn, mã hóa chúng bằng những kí hiệu, đồng thời đôi khi họ biểu diễn cùng một 


chất theo các cách khác nhau. Vì các chất mới được tìm ra ngày càng nhiều, nên số 

lượng kí hiệu ngày một tăng lên. 

Các kí hiệu hóa học của các nhà hóa học giả kim có những hình rất kì quặc. 








- 9 - 






Vào thời đó người ta biết được bảy hành tinh và bảy kim loại, do đó các nhà hóa 

học giả kim cho rằng mỗi kim loại tương ứng với một hành tinh, hành tinh này điều 

khiển số phận của kim loại trên trái đất. Vì vậy, nguyên tố cũng được biểu diễn 

bằng kí hiệu của các hành tinh đó. 

Các nhà hóa học giả kim dùng kí hiệu không những để biểu diễn các nguyên tố, 

mà còn biểu diễn các chất nữa. 

1.2.1.2. Thế kỉ XVIII 

Đầu thế kỉ XVIII trong hóa học giả kim người ta tính được gần 4000 kí hiệu và 

việc sử dụng chúng ngày một trở nên khó khăn. Một số nhà bác học đã thử chuyển 

sang những kí hiệu đơn giản. Nhờ những kí hiệu hóa học giả kim người ta đã biểu 

diễn thành phần định tính của các phân tử ngay cả trong hóa học cuối thế kỉ XVIII. 

Ở thế kỉ XVIII người ta đã nhiều lần thử hoàn thiện các kí hiệu hóa học. Nhưng 

đến đầu những năm 1780 các nhà bác học không cố gắng tìm qui tắc cấu tạo công 

thức của các hợp chất phản ánh thành phần định tính và định lượng của chúng nữa. 

Và đến năm 1782 nhà hóa học Pháp Mo-Vô(1737-1816) lập ra danh pháp trên cơ sở 

thuyết Phlogiston). Cũng trong thời gian đó A.La-voa-di-e đã chứng minh thuyết 

oxi của sự cháy.Trong những năm 1786-1787 hệ thống danh pháp mới ra đời: “Thí 

nghiệm về danh pháp hóa học” công bố năm 1787 trong công trình này các tác giả 

đề nghị gọi các hợp chất của oxi với các nguyên tố khác là “oxit”, gọi muối theo 

axit của nó (Ví dụ: muối của axit sunfuric được gọi là “sunfat”, muối của axit nitric 

được gọi là “nitrat”. Các oxit axit (“các axit” theo định nghĩa của các tác giả hệ 

thống danh pháp) được gọi theo gốc với đuôi “ic” (theo ý kiến của La-voa-di-e các 

axit gồm có oxi mang tính axit và “gốc” _sunfu, nitơ, photpho…); sunfuric, nitric, 

photphoric. Nếu cùng một gốc mà tạo thành một số “axit”, thì phải thay đổi “đuôi”: 

axit ít oxi hơn thì thêm đuôi “ơ”, axit nhiều oxi hơn thì thêm đuôi “ic”.Ví dụ axit 

sunfurơ và axit sunfuric. 

Bài báo của nhà vật lí Pháp Ga-sen-frat và nhà hóa học P.Adet về hệ thống các kí 

hiệu hóa học mà họ lập ra theo đề nghị của La-voa-di-e đã được phủ định vào 


“Cách gọi tên hóa học” 

Đối với mỗi loại chất Ga-sen-frat và P.Adet đề nghị một kí hiệu chung, như các 

nguyên tố được kí hiệu bằng đường thẳng: 

• Oxi 

, nitơ 








- 10 - 






• Kiềm 

• Oxit 

• Kim loại 

tam giác đỉnh lên trên 

tam giác đỉnh xuống dưới 

vòng tròn 

Nhưng danh pháp này không được sử dụng rộng rãi, vì không thuận lợi cho việc 

viết các công thức, ngoài ra cùng một chữ có thể kí hiệu những chất khác nhau. 

1.2.1.3. Thế kỉ XIX 

Những qui tắc cấu tạo danh pháp hóa học mới đã được Đan-Tôn và Bec-zê-liuyt 

sử dụng, bằng những công trình của mình các ông đã đặt cơ sở cho ngôn ngữ 

hóa học hiện đại. 

Thời kì các kí hiệu hóa học mới được bắt đầu cùng với sự xuất hiện thuyết 

nguyên tử của Đan-Tôn. Từ 1803 nhà bác học Anh đã đưa ra kí hiệu hóa học mới 

Ông biểu diễn các nguyên tố hóa học bằng các vòng tròn với các chấm, gạch hoặc 

chữ cái ở bên trong. 

Khi biểu diễn phân tử của chất Đan-Tôn không những chỉ rõ chất gồm những 

nguyên tố nào, mà còn cho biết có bao nhiêu nguyên tử của mỗi nguyên tố trong 

phân tử. Ví dụ: 

• Cacbon (II) oxit 

• Cacbon (IV) oxit 

• Nitơ (II) oxit 

• Khí sunfurơ 

Công thức của Đan-Tôn phản ánh thành phần định tính và thành phần định lượng 

của các chất. 

Các kí hiệu của Đan - Tôn đơn giản hơn nhiều so với các kí hiệu của hoá học giả 

kim, tuy nhiên chúng không thuận lợi cho việc in ấn. Năm 1813, Bec-ze-li-uyt công 

bố hệ thống các kí hiệu hoá học của mình, năm sau xuất bản công trình của ông “ về 

nguyên nhân của các tỉ lệ hoá học và về một số vấn đề có liên quan, cùng với cách 

thức đơn giản diễn đạt chúng”. 

“Các kí hiệu hoá học phải là các chữ cái, Bec-ze-li-uyt coi như vậy, để giải thích 


những điều được viết ra, chứ không phải làm cho cuốn sách xấu đi” Vì vậy, ông 

quyết định sử dụng những chữ đầu tên gọi Latin của các đơn chất để biểu diễn kí 








- 11 - 






hiệu hoá học của các nguyên tố. Kí hiệu hoá học chỉ phản ánh một trong số các 

nguyên tử của nguyên tố. 

Ví dụ: Antimon Stibium được kí hiệu là Sb,… Khác với những người đi trước, 

Bec-ze-li-uyt không lấy một chữ (nếu chữ đầu giống nhau), mà lấy hai chữ, do đó 

phân biệt được những nguyên tố mà tên gọi được bắt đầu bằng cùng một chữ cái. 

Các kí hiệu hiện nay của các nguyên tố hoá học đã xuất hiện như thế . 

Các nhà bác học đã đánh giá đúng mức đề nghị của Bec-ze-li-uyt những kí hiệu 

mới được phổ biến khá nhanh trong giới khoa học và đã thâm nhập một cách vững 

chắc vào hoá học. 

Các công thức của các hợp chất được viết một cách dễ dàng khi áp dụng các kí 

hiệu bằng chữ. Bec-ze-li-uyt kí hiệu số nguyên tử trong phân tử bằng chữ số đặt ở 

bên trái kí hiệu nguyên tố, chỉ số ấy chỉ nguyên tử của nguyên tố ở bên phải nó 

trước kí hiệu tiếp theo. Ông thường thay kí hiệu của oxi bằng dấu chấm ở trên các kí 

hiệu, số lượng các chấm tương ứng với số nguyên tử oxi. Về sau trong các hợp chất 

phức tạp Bec-ze-li-uyt đưa ra hệ số chỉ số nguyên tử trong phân tử và đặt nó ở bên 

phải phía trên kí hiệu nguyên tố. 

Nếu cần kí hiệu hai nguyên tử của nguyên tố, Bec-ze-li-uyt đặt ra một gạch theo 

chiều ngang kí hiệu. 

Năm 1834 nhà hóa học Đức danh tiếng Li-bic(1830-1873) đề nghị sử dụng các 

chỉ số (các chữ số ở dưới dòng) để chỉ số lượng nguyên tử của nguyên tố trong phân 

tử và viết chúng ở bên phải phía dưới kí hiệu nguyên tố. Công thức của các hợp chất 

hoá học có dạng quen thuộc đối với chúng ta. 

Còn phản ứng giữa các chất được biểu diễn: ở thời kì hoá học giả kim chủ yếu sử 

dụng các hình vẽ, La-voa-di-ê đã dùng các từ ngữ để viết phản ứng hoá học đầu tiên 

cho định luật bảo toàn khối lượng của các chất. 

“Nước quả nho” = “axit cacbonic” + “rượu” 

hoá học. 

Năm 1862 Đu-ma đã viết phương trình phản ứng đầu tiên bằng các kí hiệu 


Năm sau nhà hoá học Pháp Tê-na (1777-1875) trong cuốn sách giáo khoa về hoá 

học của mình ông cũng đưa ra các phương trình hoá học. 

Mặc dù có sự phổ biến rộng rãi các kí hiệu mới trên thế giới, ở nước Nga chúng 

không phải đã thông dụng ngay. Chỉ khi đến năm 1824 trong “Tạp chí mới về lịch 








- 12 - 






sử tự nhiên, vật lí học, hoá học và những tin tức về kinh tế” mới đăng một bài báo 

của một bác sĩ và nhà truyền bá những kiến thức y học Za-sê-pin “Về các định luật 

ái lực hoá học của Bec-ze-li-uyt” , trong đó có đưa ra kí hiệu của các nguyên tố hoá 

học, khối lượng nguyên tử của chúng và công thức của một số hợp chất. 

Ở nước Nga Het (18-02-1885), nhà bác học danh tiếng phát minh ra định luật 

tổng nhiệt lượng không đổi, là người đầu tiên đã áp dụng các phương trình hoá học 

dựa trên thuyết nguyên tử - phân tử. Trong cuốn sách giáo khoa “Những cơ sở của 

hoá học lí thuyết” (1831-1833) ông đưa ra công thức và phương trình phản ứng 

không những của các chất vô cơ, mà còn của các chất hữu cơ. Nhiều công thức và 

phương trình trong số chúng không giống với công thức và phương trình hiện nay. 

Năm 1869 xuất bản tập đầu cuốn “Cơ sở hoá học” của Men-de-le-ep, trong đó 

trình bày một cách rộng rãi các công thức hoá học hiện đại. Ở đó tác giả gọi muối 

bằng tính từ, gồm tên gọi axit và kim loại. 

1.2.1.4. Thế kỉ XX 

Năm 1959 xuất bản “Các qui tắc cuối cùng của danh pháp hóa học vô cơ” của 

tiểu ban hoá vô cơ thuộc Hội hoá học lí thuyết và thực hành quốc tế. Những qui tắc 

này được các nhà hoá học Xô Viết Ne-cra-xôp và Lu-chin-xki sử dụng để lập các 

qui tắc của danh pháp hoá học vô cơ bằng tiếng Nga. Ne-cra-xôp đã đưa ra đề nghị 

độc đáo, trong tên gọi các chất cần phản ánh những đặc điểm về cấu tạo của chúng. 

Điều đó cho phép đọc “một cách trực tiếp” công thức của các chất kiểu: magiê oxit 

MgO, kali nitrat KNO 3 ,…Theo hệ thống của Lu-chin-xki đọc công thức “ngược” 

với viết oxit magie MgO, nitrat kali KNO 3 ,… [ 8 ] 

1.2.2. Các diễn đạt ngôn ngữ hóa học 

1.2.2.1. Nguyên tử, nguyên tố, phân tử 

- Nguyên tử: Là hạt vĩ mô không thể phân chia được nữa trong phản ứng hóa học 

- Nguyên tố: Là tập hợp những nguyên tử có cùng điện tích hạt nhân 

- Phân tử: Là các hạt nhỏ nhất của một chất có thể tồn tại độc lập và còn mang 

những tính chất hóa học đặc trưng của chất đó 


1.2.2.2. Đơn chất là chất tạo thành bởi một nguyên tố hóa học 

Qui tắc gọi tên các nguyên tố hoá học: 

- Qui tắc 1: Giữ tên Việt và Hán Việt của 10 nguyên tố: bạc, vàng, nhôm, đồng, 

sắt, thuỷ ngân, chì, thiếc, lưu huỳnh, kẽm. 








- 13 - 






- Qui tắc 2: Chấp nhận các phụ âm F, Z, P, W, K, G. Phụ âm e vẫn viết như vậy 

đọc như “Xe”. 

- Qui tắc 3: Trừ các vần ngược al (chuyển thành an), ol (chuyển thành on), yb 

(chuyển thành yb), chấp nhận các vần ngược không gây khó khăn cho việc đọc (ar, 

er, or, os, af, ad, od). 

- Qui tắc 4: Trừ 10 nguyên tố có tên Việt và Hán Việt ở trên, tên các nguyên tố nên 

chứa đủ các kí tự cấu thành kí hiệu nguyên tố đó, có trường hợp phải chấp nhận một 

số phụ âm và nguyên âm liền nhau ở âm tiết đầu cũng như ở giữa hai âm tiết. 

- Qui tắc 5: Thống nhất thay các đuôi ium (icum) hoặc um trong tên Latin bằng 

đuôi i hoặc bỏ, nếu dạng đó được coi là phổ biến hơn, trừ hai nguyên tố là Cm 

(Curium) và Tm (Thulium). 

- Qui tắc 6: Một phụ âm viết hai lần liền nhau thì bỏ một. 

- Qui tắc 7: Thay phụ âm Đ bằng phụ âm D, các nguyên âm Y giữ nguyên, trừ 

trường hợp phụ âm H đứng sau C mà không tạo vần tiếng Việt thì bỏ H đi, nếu H 

đứng sau T thì vẫn giữ nguyên. [ 29 ] 

a. Kim loại 

Nhóm những nguyên tố mà dạng đơn chất là chất rắn trong điều kiện thông 

thường (trừ thủy ngân gali va xexi ở thể lỏng) có ánh kim, dẫn điện và nhiệt. 

b. Phi kim 

Nhóm những nguyên tố không tạo thành ion dương và dạng đơn chất là những 

chất dẫn điện và nhiệt rất kém. 

1.2.2.3. Hợp chất là chất cấu tạo từ hai hay nhiều nguyên tố hóa học 

a. Hợp chất vô cơ 

* Tên axit : Phân tử axit gồm có một hay nhiều nguyên tử hiđrô liên kết với gốc 

axit, các nguyên tử hiđrô này có thể thay thế bằng các nguyên tố kim loại. 

- Axit không có oxi: 

Tên axit : Axit + tên phi kim + hiđric 

- Axit có oxi: 


+ Có nhiều nguyên tử oxi : 

Tên axit : Axit + tên phi kim + ic 

+ Axit có ít nguyên tử oxi: 

Tên axit : Axit +tên phi kim +ơ 








- 14 - 






* Tên bazơ: Phân tử bazơ gồm một nguyên tử kim loại liên kết một hay nhiều 

nhóm hiđrôxit (- OH) 

Tên bazơ : Tên kim loại (kèm hoá trị nếu kim loại có nhiều hóa trị) + hiđroxit 

* Tên muối: Phân tử muối gồm một nguyên tử kim loại liên kết một hay nhiều 

gốc axit 

Tên muối: Tên kim loại (kèm hoá trị nếu kim loại có nhiều hóa trị) + tên gốc axit 

* Tên oxit : Là hợp chất của hai nguyên tố, trong đó có một nguyên tố là oxi 

Tên oxit: Tên nguyên tố + oxit 

Tên oxit bazơ: Tên kim loại ( kèm theo hóa trị) + oxit 

Tên oxit axit: Tên phi kim + oxit 

Có tiền tố chỉ số nguyên tử phi kim 

Có tiền tố chỉ số nguyên tử oxi 

b. Hợp chất hữu cơ 

- Hiđrocacbon là những hợp chất hữu cơ đơn giản nhất chỉ gồm cacbon và hiđrô. 

Các hiđrocacbon được chia ra thành hiđrocacbon no, không no, vòng no và thơm. 

Kí hiệu: C x H 2X + 2 – 2a + 2k với a ≥ k và a = số liên kết π + số vòng 

- Dẫn xuất hiđrocacbon 

+ Dẫn xuất halogen: khi thay thế một hay nhiều nguyên tử hiđro trong phân tử 

hiđrocacbon bằng các nguyên tử halogen (Hal: F, Cl, Br, I) ta được các dẫn xuất 

halogen. 

Kí hiệu: C x H 2x + 2 – 2a X 2a với x là các dẫn xuất halogen (anken khi a = 1, ankin, 

ankađien a = 2) 

+ Ancol : là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm hiđroxyl 

(- OH) liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon no. 

Nhóm chức ancol là: - OH 

Kí hiệu: 

* Ancol đơn chức: C x H y O và C x H y OH 

* Ancol no đơn chức: C x H 2x + 2 O và C x H 2x +1 OH 


* Ancol đơn chức bậc 1: C x H y CH 2 OH 

* Ancol no đa chức : C x H 2x +2 O k k ≤ x 

+ Phenol : là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm hiđroxyl 

(- OH) liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon của vòng benzen 








- 15 - 






Kí hiệu phenol và đồng đẳng C x H 2x – 6 O (x ≥ 6) 

+ Anđehit và xeton: 

- Anđehit là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm - CHO liên kết trực tiếp 

với hai nguyên tử cacbon hoặc nguyên tử hiđro 

Nhóm chức anđehit: - CHO 

Kí hiệu: 

* Anđehit đơn chức C x H y CHO 

* Anđêhit đa chức C x H y (CHO) k với k ≥ 2 

C 

- Xeton là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm (= C = O) liên kết trực tiếp 

với hai nguyên tử cacbon. 

Nhóm chức xeton là: =CO 

Kí hiệu: 

R C R' 

O 

+ Axitcacboxylic là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm cacboxyl 

(-COOH) liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon hoặc nguyên tử hiđro. 

Nhóm chức axit cacboxylic là: - COOH 

Kí hiệu: 

* Axit đơn chức: C x H y COOH 

* Axit đa chức: C x H y (COOH) k với k ≥ 2 

+ Este : Khi thay nhóm OH ở nhóm cacboxyl của axit cacboxylic bằng nhóm OR 

thì được este. 

Nhóm chức este là: - COO - 

Kí hiệu: RCOOR 1 

1.2.2.4. Các khái niệm khác 

- Nhiệt độ: Là thước đo động năng trung bình của phân tử 


2 

Ε = kT ( k: là hằng số Boltzmann = R/N ) 

3 

- Nồng độ mol của dung dịch: Cho biết số mol chất tan trong một lít dung dịch 

O 

H 








- 16 - 






n 

C M 

= ( mol/l) 

V 

- Xúc tác: Là cho thêm vào một phản ứng hóa học xác định, có tác dụng làm tăng 

tốc độ phản ứng. Lượng chất xúc tác không đổi sau phản ứng. 

- Tốc độ phản ứng: 

α A + βB 

→ γC 

+ δD 

Tốc độ V của phản ứng được định nghĩa bằng hệ thức 

1 d[ 

A] 

1 d[ 

B] 

1 d[ 

C] 

1 d[ 

D] 

V = − = − = = 

α dt β dt γ dt δ dt 

Tốc độ phản ứng là độ biến thiên nồng độ của một trong các chất phản ứng hoặc 

sản phẩm trong một đơn vị thời gian 

- Cân bằng hóa học: Là trạng thái phản ứng thuận nghịch khi tốc độ phản ứng 

thuận bằng tốc độ phản ứng nghịch 

- Trạng thái 

+ Trạng thái khí 

+ Trạng thái lỏng 

+ Trạng thái rắn 

1.2.2.5. Phản ứng hóa học 

- Phản ứng trao đổi 

- Phản ứng phân hủy 

AgNO 3 + NaCl → AgCl ↓ + NaNO 3 

H 2 SO 4 + Ba(OH) 2 → BaSO 4 ↓ + H 2 O 

Cu(OH) 2 

2KNO 3 

- Phản ứng hóa hợp 

- Phản ứng thế 

- Phản ứng oxi hóa khử 

0 

t 

⎯⎯→ CuO + H 2 O 

0 

t 

⎯⎯→ 2KNO 2 + O 2 

CaO + CO 2 → CaCO 3 

2Fe + 3Cl 2 → 2FeCl 3 

Fe + CuSO 4 → FeSO 4 + Cu 


Zn + Cu(NO 3 ) 2 → Zn(NO 3 ) 2 + Cu 



Fe 2 O 3 + CO → Fe + CO 2 






- 17 - 






Cu + 4HNO 3 → Cu(NO 3 ) 2 + 2NO 2 + 2H 2 O 

1.2.3. Kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học 

- Kĩ năng là khả năng vận dụng những kiến thức thu nhận được vào thực tế. Kĩ 

năng còn được hiểu như là hệ thống các thao tác, cách thức hoạt động: “kĩ năng là 

tổng hợp những thao tác, cử chỉ phối hợp hài hòa, hợp lí nhằm đảm bảo cho hành 

động đạt kết quả cao với sự tiêu hao năng lượng tinh thần, cơ bắp ít nhất trong 

những điều kiện thay đổi” 

Ví dụ: Đất đèn thường dùng để giấm trái cây, vì sao? [ 30 ] 

Vì: Khi để đất đèn ngoài không khí, nó có thể tác dụng với hơi nước trong không 

khí tạo thành khí C 2 H 2 . Khí C 2 H 2 có tác dụng kích thích trái cây mau chín. Ngoài ra, 

phản ứng giữa đất đèn với hơi nước là phản ứng tỏa nhiệt cũng góp phần giúp trái 

cây mau chín. 

1.3. Bài tập hóa học 

1.3.1. Khái niệm 

Trong dạy học hóa học ở trường phổ thông, BTHH là một trong những phương 

pháp dạy học quan trọng để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, cũng là phương 

pháp học tập tích cực đối với học sinh. BTHH cung cấp cho học sinh kiến thức, con 

đường lĩnh hội kiến thức và làm cho học sinh “vui sướng” khi phát hiện ra lời giải, 

đáp số. BTHH còn làm cho học sinh thích thú, ham thích học hóa học. Đặc biệt, 

BTHH là phương tiện tốt nhất để kích thích khả năng tư duy rèn luyện ngôn ngữ 

hoá học cho học sinh. Vậy BTHH là gì? 

Theo M.V Zueva: “BTHH là một dạng bài gồm những bài toán, những câu hỏi 

hoặc đồng thời cả bài toán và câu hỏi, mà trong khi hoàn thành chúng, HS nắm 

vững được một tri thức hay kĩ năng nhất định hoặc hoàn thiện chúng”. 

BTHH bao gồm cả định tính, định lượng và trắc nghiệm. Muốn giải được những 

bài tập hóa học này, HS cần phải có khả năng suy luận, lập luận chặt chẽ, có trí 

tưởng tượng hóa học, biết cách kiểm chứng và sáng tạo dựa vào các kiến thức đã 

học như: các khái niệm, định luật, học thuyết, hiện tượng hóa học, phép toán, … từ 


đó đề ra cách giải tối ưu. Để HS làm được điều trên, GV hóa học ở trường Phổ 

Thông cần nắm vững kĩ năng vận dụng BTHH như: xác định đúng dạng bài tập hóa 

học, lựa chọn cách giải phù hợp với HS… mà không làm quá tải hay nặng nề kiến 

thức của HS. 








- 18 - 






1.3.2. Tác dụng của BTHH 

BTHH có vai trò to lớn trong việc thực hiện các nhiệm vụ trí dục, đức dục và 

giáo dục kĩ thuật tổng hợp. 

1.3.2.1. Tác dụng trí dục 

- BTHH có tác dụng giúp cho HS hiểu sâu hơn các kiến thức về khái niệm, tính 

chất,… đã học. 

- BTHH giúp HS đào sâu, mở rộng sự hiểu biết một cách sinh động, phong phú và 

không làm nặng nề khối lượng kiến thức của HS. 

- BTHH có tác dụng cũng cố kiến thức đã học một cách thường xuyên và hệ thống 

hóa kiến thức đã học một cách có hiệu quả. 

- BTHH thúc đẩy thường xuyên sự rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo (ngôn ngữ hóa 

học…) cần thiết về hóa học. 

- BTHH tạo điều kiện cho HS phát triển NLTD. Khi giải BTHH, HS phải hiểu rõ 

ngôn ngữ hóa học và sử dụng các thao tác tư duy như: phân tích, tổng hợp, so sánh, 

khái quát hóa, hệ thống hóa, suy luận,… 

1.3.2.2. Tác dụng đức dục 

Khi giải BTHH, HS được rèn luyện các phẩm chất, nhân cách: tính kiên nhẫn, 

tính trung thực, tính khoa học và độc lập, sáng tạo khi xử lí các tình huống bài tập. 

Việc tự giải các BTHH thường xuyên giúp HS rèn luyện tinh thần kỉ luật, tính tự 

kiềm chế, cách suy nghĩ độc lập và trình bày chính xác khoa học. 

1.3.2.3. Tác dụng giáo dục kĩ thuật tổng hợp 

Các BTHH có nội dung về những vấn đề kĩ thuật hóa học, sản xuất hóa học, thực 

tiễn hóa học,… sẽ lôi cuốn HS suy nghĩ về hóa học, làm HS ngày càng yêu thích 

học hóa học. 

1.3.2.4. Tác dụng diễn đạt ngôn ngữ hóa học 

Thông qua BTHH các khái niệm được mở rộng như kết tủa, bay hơi, hóa trị,... 

BTHH thúc đẩy thường xuyên sự rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo (ngôn ngữ hóa 

học…) cần thiết về hóa học. 


1.3.3. Phân loại BTHH 

Hiện nay, BTHH được phân chia theo nhiều cách khác nhau chủ yếu dựa vào các 

cơ sở sau: 

- Dựa vào chủ đề (chương, mục, bài,…) 








- 19 - 






- Dựa vào khối lượng kiến thức (Bài tập đơn giản, bài tập phức tạp,..) 

- Dựa vào nội dung bài tập (bài tập về nồng độ, bài tập về hiệu suất,..) 

- Dựa vào mục đích dạy học (bài tập nghiên cứu tài liệu mới, bài tập cũng cố hoàn 

thiện kiến thức,...) 

- Dựa vào hình thức hoạt động của học sinh khi làm bài tập (bài tập lí thuyết, bài 

tập thực nghiệm,…) 

- Dựa vào phương pháp giải hay hình thức giải. 

- Dựa vào đặc điểm bài tập. 

- Dựa vào phương pháp hình thành kĩ năng, kĩ xảo khi giải bài tập. 

- Dựa vào mối liên hệ kiến thức đã học vào thực tế,… 

Các cơ sở trên chưa có ranh giới rõ rệt, có những bài tập chứa nhiều nội dung, 

phức hợp nhiều yêu cầu,…nên rất khó tách riêng ra. 

Hiện nay, trong SGK hóa học phổ thông các bài tập thể hiện với các hình thức là: 

- Bài tập trắc nghiệm tự luận: là bài tập khi làm HS phải viết câu trả lời, phải lí 

giải, lập luận chứng minh bằng ngôn ngữ của chính mình. 

+ Bài tập lí thuyết 

+ Bài tập thực nghiệm: là những bài tập cần vận dụng những kiến thức lí thuyết 

để giải quyết các vấn đề thực nghiệm. Bài tập thực nghiệm là những bài tập vừa 

mang tính chất lí thuyết vừa mang tính chất thực nghiệm. 

++Tính chất lí thuyết: phải nắm vững lí thuyết và vận dụng lí thuyết để 

vạch ra phương án cần giải quyết (có thể kèm theo tính toán) 

++Tính chất thực nghiệm: vận dụng kĩ năng, kĩ xảo thực hành để thực hiện các 

phương án đã vạch ra. 

- Bài tập trắc nghiệm khách quan: là bài tập khi làm HS chỉ phải đọc, suy nghĩ để 

chọn đáp án đúng trong số các phương án đã cho sẵn. Thời gian làm một bài trắc 

nghiệm rất ngắn, chỉ khoảng 1-2 phút. Bài tập trắc nghiệm có 4 dạng chính: bài tập 

điền khuyết, bài tập đúng sai, bài tập ghép đôi và bài tập nhiều lựa chọn. 

Tùy theo tính chất của các dạng bài tập trên mà người ta còn chia nhỏ ra thành 


bài tập định tính (không có tính chất tính toán), bài tập đinh lượng 

(có tính toán) và bài tập hỗn hợp (có sự kết hợp giữa định tính và định lượng). 








- 20 - 






Chương 2: RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG 

NGÔN NGỮ HOÁ HỌC CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG 

QUA BÀI TẬP HÓA HỌC 

2.1 Bài tập rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hoá học cho học sinh THCS 

2.1.1. Chất 

- Khái niệm: Chất có khắp nơi ở đâu có vật thể là ở đó có chất. Mỗi chất tinh khiết 

có những tính chất vật lí và hóa học nhất định. 

Bài tập 1: Hãy kể tên 3 vật thể được làm bằng nhôm, thuỷ tinh, chất dẻo. 

Giải 

- Ba vật làm bằng nhôm: thau, nồi, cửa. 

- Ba vật làm bằng thủy tinh: ly, bình hoa, chén 

- Ba vật làm chất dẻo: nilon, bánh xe, thau nhựa 

Bài tập 2: Trong thân cây mía gồm các chất: đường, nước, xenlulozơ, …; khí 

quyển gồm có các chất: khí nitơ, khí oxi, …; trong nước biển có chất muối ăn; đá 

vôi có thành phần chính: canxi cacbonat. 

Bài tập 3: Trong các vật thể sau: vật thể nào là vật thể tự nhiên, vật thể nhân tạo: 

cây cỏ, sông suối, nhà ở, sách vở, quần áo, động vật, phương tiện vận chuyển. 

Phân tích 

Vật thể tự nhiên: cây cỏ, sông suối, động vật 

Vật thể nhân tạo: nhà ở, sách vở, quần áo, phương tiện vận chuyển. 

→ Thông qua bài tập về chất giúp cho học sinh phân biệt được đâu là chất, đâu là 

vật thể: vật thể tự nhiên, vật thể nhân tạo…Nhằm giúp học sinh biết chất là như thế 

nào và có sự nhìn nhận các vật thể xung quanh một cách chính xác hơn. 

2.1.2. Nguyên tử 

- Khái niệm: Nguyên tử là hạt vô cùng nhỏ trung hoà về điện. Nguyên tử gồm hạt 

nhân mang điện tích dương và vỏ tạo bởi một hay nhiều electron mang điện tích âm. 

Ví dụ: Nguyên tử sắt Fe, nguyên tử oxi là O, nguyên tử đồng là Cu, nguyên tử 

nhôm là Al 


Trong 1 mol nguyên tử sắt có 6.10 23 nguyên tử sắt. 








- 21 - 






2.1.3. Nguyên tố hoá học 

- Khái niệm: Nguyên tố hoá học là tập hợp những nguyên tử cùng loại, có cùng số 

proton trong hạt nhân. 

Ví dụ: Nguyên tố hóa học oxi là tập hợp tất cả những nguyên tử O cùng loại, có 

cùng số proton 8 trong hạt nhân 

* Ở chương trình trung học cơ sở nguyên tố hoá học được học ở các bài như: 

SGK Bài Chương Trang 

Lớp 8 

Lớp 8 

Lớp 9 

Lớp 9 

Lớp 9 

Lớp 9 

24. Tính chất của oxi 

31. Tính chất – ứng dụng của hiđro 

18. Nhôm 

19. Sắt 

26. Clo 

27. Cacbon 

Bài tập 1: Viết ra năm nguyên tố là các chất rắn ? 

Viết ra năm nguyên tố là các chất khí ? 

- Năm nguyên tố là các chất rắn : Al, Fe, C, Cu, Ag 

- Năm nguyên tố là các chất khí : Cl, O, N, H, He 

Bài tập 2: Có bao nhiêu nguyên tố hóa học trong dãy chất sau: Cl 2 , H 2 , Fe, H 2 O, 

KMnO 4 , NaCl, khí nitơ. 

Có 8 nguyên tố hóa học: Cl, H, Fe, O, K, Mn, Na, N 

2.1.4. Đơn chất, hợp chất, phân tử 

2.1.4.1. Đơn chất 

Khái niệm: Đơn chất là những chất được tạo nên từ một nguyên tố hoá học 

Ví dụ: Đơn chất Natri được tạo nên từ một nguyên tố hóa học là Na 

Đơn chất Kali được tạo nên từ một nguyên tố hóa học là K 

Đơn chất Lưu huỳnh được tạo nên từ một nguyên tố hóa học là S 

Đơn chất Cacbon được tạo nên từ một nguyên tố hóa học là C 


2.1.4.2. Hợp chất 

Khái niệm: Hợp chất là những chất tạo nên từ 2 nguyên tố hoá học trở lên 

Ví dụ: Hợp chất HCl gồm hai nguyên tố hóa học Cl và H 

Hợp chất Na 2 CO 3 gồm ba nguyên tố hóa học Na, C và O 

4 

5 

2 

2 

3 

3 

81 

105 

55 

59 

77 

82 








- 22 - 






Hợp chất CaHPO 4 gồm bốn nguyên tố hóa học Ca, P, O và H 

*Ở chương trình THCS hợp chất được học ở các bài như: 


Lớp 8 

Lớp 8 

Lớp 8 

Lớp 9 

Lớp 9 

Lớp 9 

Lớp 9 

Lớp 9 

28. Không khí – sự cháy 

36. Nước 

2.1.4.3. Phân tử 

40. Dung dịch 

Dẫn xuất của Hiđro cacbon.Polime 

20. Hợp kim: Gang, thép 

28. Các oxit của cacbon 

30. Silic. Công nghiệp silicat 

Hiđrocacbon. Nhiên liệu 

Khái niệm: Phân tử là hạt đại diện cho chất, gồm 1 số nguyên tử liên kết với nhau 

và thể hiện đầy đủ tính chất hoá học của chất. 

Ví dụ: 

+ Oxi có hai nguyên tử O liên kết nhau, phân tử O 2 

+ H 2 O có hạt hợp thành gồm 2H liên kết với 1O, phân tử H 2 O 

+ Muối ăn có hạt hợp thành gồm 1Na liên kết với 1Cl, phân tử NaCl 

Bài tập 1: Hãy viết công thức phân tử của năm đơn chất, năm hợp chất và năm 

phân tử mà em biết ? 

- Năm đơn chất: P, Mg, Zn, C, Pb 

- Năm hợp chất: H 2 SO 4 , Fe 2 O 3 , Ba(OH) 2 , AlCl 3 , N 2 O 5 

- Năm phân tử: N 2 , O 2 , CH 3 COOH, I 2 , HNO 3 

Bài tập 2: Cho dãy sau: O 2 , Na, H 2 O, Cl 2 , Ca, Al, H 2 SO 4 , C 2 H 2 , C 2 H 4 . Hãy chỉ 

chất nào là đơn chất, hợp chất, phân tử ? 

- Đơn chất: Na, Ca, Al, O 2 , Cl 2 


- Hợp chất: H 2 O, H 2 SO 4 , C 2 H 2 , C 2 H 4 

4 

5 

6 

5 

2 

3 

3 

4 

95 

121 

135 

136 

61 

85 

92 

106 



- Phân tử: O 2 , H 2 O, Cl 2 , H 2 SO 4 , C 2 H 2 , C 2 H 4 

+ Những sai sót của HS khi học các khái niệm đơn chất, hợp chất, phân tử: phân 

biệt nhầm đơn chất với phân tử và hợp chất với phân tử. 






- 23 - 






→ Thông qua nội dung trên giúp cho HS biết, hiểu và phân biệt chính xác các đơn 

chất, hợp chất, phân tử. Từ đó giúp các em học tốt hơn các nội dung lý thuyết tiếp 

theo và giải các bài tập có liên quan được chính xác và tốt hơn. 

2.1.5. Công thức hoá học, hóa trị 

2.1.5.1. Công thức hóa học 

- Khái niệm: Công thức hoá học dùng biểu diễn chất, gồm 1 kí hiệu hoá học (đơn 

chất) hay hai, ba… kí hiệu (hợp chất) và chỉ số ở trong mỗi kí hiệu 

Ví dụ: 

+ Đơn chất: 

++ Kim loại: Cu, Zn, Al 

++ Phi kim: S, H 2 , C,… 

+ Hợp chất: H 2 O, NaCl, CaCO 3 

Hợp chất CaCO 3 gồm các phân tử CaCO 3 , trong phân tử CaCO 3 gồm các 

nguyên tố canxi (một nguyên tử), nguyên tố cacbon (một nguyên tử) và nguyên tố 

oxi (ba nguyên tử). Số 3 ở nguyên tố oxi là chỉ số. 

Hợp chất H 2 O gồm các phân tử H 2 O, trong phân tử H 2 O gồm các nguyên tố 

hiđro (hai nguyên tử) và nguyên tố oxi (một nguyên tử). Số 2 ở nguyên tố hidro là 

chỉ số 

Hợp chất NaCl gồm các phân tử NaCl, trong phân tử NaCl gồm các nguyên tố 

natri (một nguyên tử) và nguyên tố clo (một nguyên tử). 

2.1.5.2. Hoá trị 

- Khái niệm: Hoá trị của nguyên tố (hay nhóm nguyên tử) là con số biểu thị khả 

năng liên kết của nguyên tử (hay nhóm nguyên tử), được xác định theo hoá trị của 

H chọn làm đơn vị và hoá trị của O là 2 đơn vị. 

Bài tập: Lập công thức hoá học của hợp chất tạo bởi lưu huỳnh hoá trị VI và oxi. 

Phân tích 

Để giải bài tập lập công thức phân tử của các hợp chất bước đầu tiên phải gọi 

công thức chung của hợp chất tạo bởi lưu huỳnh hóa trị VI và oxi hóa trị II. 


Gọi x là số hóa trị của oxi 

y là số hóa trị của lưu huỳnh 



Công thức chung S x O y 






- 24 - 



HS phải nhớ lại qui tắc hoá trị 

x × VI = y × II 




Chuyển thành tỉ lệ : 

Chọn x = ? 

y = ? 

CTHH ? 

x 

y 

II 

= VI 

1 

= 

3 

2.1.6. Phản ứng hoá học và phương trình hoá học 

- Khái niệm: Phản ứng hoá học là quá trình biến đổi chất này thành chất khác. 

Phương trình hoá học biểu diễn ngắn gọn phản ứng hoá học. 

Ví dụ: Phương trình hóa học của sắt tác dụng với lưu huỳnh được biểu diễn 

Sắt + lưu huỳnh Sắt sunfua 

2.1.6.1. Phương trình chữ 

a. Dạng đầy đủ 

Bài tập 1: Hãy viết các phương trình hoá học xảy ra giữa các chất sau dưới dạng 

công thức phân tử: 

a. Kẽm + dung dịch bạc nitrat → kẽm nitrat + bạc 

b. Canxi + clo → canxi clorua 

Phân tích 

Để viết được các phương trình hóa học trên HS cần xác định được kẽm, 

canxi, clo, bạc, canxi clorua, bạc nitrat, kẽm nitrat là đơn chất (phi kim, kim loại), 

hợp chất (axit, bazơ, muối) dựa vào dạng xác định được và cách gọi tên của từng 

dạng để viết công thức phân tử kết hợp với hóa trị hoàn thành được phương trình 

phản ứng, cân bằng phản ứng. 

Bài tập 2: Hãy viết các phương trình hoá học xảy ra giữa các chất sau dưới dạng 

công thức phân tử: 

a. Lưu huỳnh + oxi → lưu huỳnh đioxit 

b. Bột sắt + bột lưu huỳnh → sắt sunfua 

Phân tích 


HS cần xác định lưu huỳnh, oxi, sắt, lưu huỳnh đioxit, sắt sunfua, chất nào là kim 

loại, phi kim, axit, muối sau đó dựa vào dạng xác định được, cách gọi tên của từng 

dạng để viết công thức phân tử, hoàn thành phương trình phản ứng, cân bằng phản 

ứng. 








- 25 - 






→ Thông qua dạng bài tập này giúp cho các em có thể nhớ lại kiến thức đã học 

đồng thời rèn luyện kĩ năng từ tên gọi viết công thức phân tử của các chất, phân biệt 

được hợp chất kim loại, phi kim, axit, bazơ, muối, khả năng viết phương trình, cân 

bằng hóa học và tránh những lỗi thường mắc phải khi viết công thức phân tử. 

b. Dạng điền khuyết 

Bài tập 1: Hãy chọn các chất thích hợp điền vào các sơ đồ phản ứng sau và viết 

phương trình phân tử của các phản ứng. 

a. Sắt + axit clohiđric → …….. + ……….. 

b. Magie oxit + axit nitric → ……… +……… 

Phân tích 

Để hoàn thành bài tập này HS cần nhớ lại tính chất của một kim loại (sắt), oxit 

kim loại (magie oxit) khi tác dụng với axit, hóa trị của các chất để có thể viết sản 

phẩm một cách chính xác. 

→ Công thức phân tử của các chất trong phương trình, hoàn thành phương trình 

phản ứng, cân bằng phản ứng. 

Bài tập 2: Hãy chọn các chất thích hợp điền vào các sơ đồ phản ứng sau và viết 

phương trình phân tử của các phản ứng. 

a. Đồng (II) oxit + ………. → đồng (II) clorua + ……………. 

b. Bari clorua + ………. → ………… + axit clohiđric 

Phân tích 

HS cần nhớ lại tính chất của một oxit kim loại (đồng (II) oxit) khi tác dụng với 

chất nào để tạo ra muối. Tính chất của muối (bari clorua) tác dụng với chất nào để 

tạo thành một axit để có sự lựa chọn chất thích hợp từ tên gọi viết công thức phân tử 

của các chất trong phương trình, hoàn thành phương trình phản ứng, cân bằng phản 

ứng. 

→ Thông qua dạng bài tập này giúp cho học sinh nhớ lại tính chất đặc trưng của 

một axit, oxit để từ đó có thể chọn một cách chính xác, rèn luyện, củng cố khái 

niệm, viết phương trình phản ứng, cách xác định số oxi hóa, cân bằng hóa học 


2.1.6.2. Phương trình phân tử 

a. Dạng đầy đủ 

Bài tập 1: Hãy gọi tên chất trong phản ứng sau: 

Fe + CuSO 4 → FeSO 4 + Cu 








- 26 - 






Phân tích 

Muốn hoàn thành bài tập này đòi hỏi HS cần nhớ lại các kiến thức như: cách gọi 

tên, xác định hóa trị của các chất trong hợp chất để từ đó có cách gọi tên chính xác. 

Tránh các lỗi sai vừa gọi kí hiệu vừa gọi tên. 

Bài tập 2: ( BT 1 – Trang 11 – SGK HH 9) 

Viết phương trình hoá học cho mỗi biến đổi sau: 

Phân tích 

(2) CaSO 3 

S 

(1) 

SO 2 

(3) 

H 2 

SO 3 

(4) 

Na 2 

SO 3 

(5) 

SO 2 

(6) 

Na 2 

SO 3 

Để hoàn thành mỗi biến đổi trong sơ đồ phản ứng. HS cần nắm rõ tính chất của 

các chất ở đầu mỗi phản ứng và sau phản ứng để từ đó có thể chọn các chất thích 

hợp để phù hợp với mỗi biến đổi trong sơ đồ. Rèn luyện cho HS cách tư duy logic, 

hệ thống hóa các kiến thức đã học một cách sâu sắc. 

→ Thông qua dạng bài tập này giúp cho HS rèn luyện viết phương trình hoá học, 

hoá trị, cân bằng hoá học, tính chất của hợp chất và đơn chất. 

b. Dạng điền khuyết 

Bài tập 1: Hãy chọn chất thích hợp điền vào sơ đồ phản ứng sau: 

Phân tích 

….+ CO 2 Na 2 CO 3 + H 2 O 

HS cần nhớ lại kiến thức đã học chất gì tác dụng với CO 2 tạo thành muối vào 

nước. Mà muối đã cho là muối trung hòa (Na 2 CO 3 ) từ đó để có thể chọn chất thích 

hợp điền vào phương trình. 

- Cách điền đúng 

- Cách điền sai 

NaOH + CO 2 Na 2 CO 3 + H 2 O 

Na 2 O + CO 2 Na 2 CO 3 + H 2 O 


NaO 2 + CO 2 Na 2 CO 3 + H 2 O 

Bài tập 2: (BT 3 – Trang 27 – SGK HH 9) 








- 27 - 






Có những chất sau: Zn, Zn(OH) 2 , NaOH, Fe(OH) 3 , CuSO 4 , NaCl, HCl. Hãy chọn 

những chất thích hợp điền vào sơ đồ phản ứng sau và lập phương trình hoá học. 

a. ………→ Fe 2 O 3 + H 2 O b. H 2 SO 4 + …….. → Na 2 SO 4 + H 2 O 

c. H 2 SO 4 + …….. → ZnSO 4 + H 2 O d. NaOH + …….. → NaCl + H 2 O 

e. ……..+ CO 2 → Na 2 CO 3 + H 2 O 

Phân tích 

HS cần hệ thống lại các kiến thức đã học như: hóa trị, tính chất của các chất (axit, 

bazơ, muối, kim loại, phi kim) trước vào sau phản ứng và các dữ kiện của đề bài để 

có sự suy luận và lựa chọn các một cách thích hợp. 

→ Thông qua dạng bài tập này rèn cho HS viết phương trình hoá học, tính chất hợp 

chất, cân bằng hoá học, hoá trị, chất xúc tác (nếu có), điều kiện để phản ứng xảy ra. 

2.1.7. Định luật bảo toàn khối lượng – Mol 

2.1.7.1. Định luật bảo toàn khối lượng 

- Định luật: “Trong cùng một phản ứng hoá học, tổng khối lượng của các sản phẩm 

bằng tổng khối lượng các chất tham gia phản ứng” 

Ví dụ: Phản ứng aA + bB cC + dD 

2.1.7.2. Mol 

Biết m A , m B , m C tìm m D 

m D = m A + m B - m C 

Khái niệm: Mol là khối lượng chất chứa N (6.10 23 ) nguyên tử hoặc phân tử chất đó. 

Ví dụ: 

+ Một mol nguyên tử sắt là 1 lượng sắt có chứa N nguyên tử sắt 

+ Một mol phân tử nước là lượng nước có chứa N phân tử H 2 O 

2.1.8. Bài tập định lượng 

2.1.8.1. Bài tập về khối lượng 

Bài tập 1: (Bài 5 – Trang 54 – SGKHH 9) 

Cho 10,5g hỗn hợp 2 kim loại Cu, Zn và dung dịch H 2 SO 4 loãng dư, người ta thu 

được 2,24 l khí (đktc). 


a) Viết phương trình hoá học 

b) Tính khối lượng chất rắn còn lại sau phản ứng 

Phân tích 








- 28 - 






HS cần nắm rõ các dữ kiện của đề bài, hóa trị của các chất, các công thức có liên 

quan, cân bằng phản ứng, kê số mol, hoàn thành các yêu cầu của bài toán. 

Theo đề bài ta có: 

Cu, Zn + H 2 SO 4, l Chỉ có Zn tác dụng 

H 2 SO 4, l dư Zn phản ứng hết 

Khí thu được là H 2 

a) Phương trình phản ứng 

Zn + H 2 SO 4 ZnSO 4 + H 2 

2,24 

b) n H 

= = 0,1( mol) 

2 

22,4 

Zn + H 2 SO 4 ZnSO 4 + H 2 

1 1 1 1 

0,1 0,1 0,1 0,1 

m Zn = 0,1.65 = 6,5g 

m Cu = 10,5 – 6,5 = 4g 

Bài tập 2: Dùng 2,5 kg glucozơ có lẫn 10% tạp chất để lên men thành rượu 

etylic.Tính khối lượng rượu tạo thành biết rượu sinh ra hao hụt 20%. 

Phân tích 

- Glucozơ sử dụng có lẫn 10% tạp chất ⇒ Chỉ có 90% glucozơ lên men thành 

rượu etylic. 

- Rượu sinh ra bị hao hụt hết 20% ⇒ Sau phản ứng chỉ thu được 80% rượu etylic. 

Thông qua dạng bài tập này rèn cho các em được tính chất hợp chất, đơn chất, 

khái niệm nồng độ, so sánh số mol tìm ra sản phẩm, viết phương trình hóa học, xác 

định hóa trị, xác định công thức cấu tạo của hợp chất hữu cơ, có công thức liên 

quan... khả năng phân tích bài toán dựa vào dữ kiện bài toán, liên hệ thực tế, áp 

dụng qui tắc tam xuất, công thức tính hiệu suất, ... 

2.1.8.2. Bài tập về phần trăm 

Bài tập 1: ( BT 7 – Trang 69 – SGK HH 9 ) 

Cho 0,83g hỗn hợp gồm nhôm và sắt tác dụng với dung dịch H 2 SO 4 loãng dư. Sau 


phản ứng thu được 0,56 lít khí ở đktc. 

a. Viết phương trình hoá học. 








- 29 - 






b. Tính thành phần phần trăm theo khối lượng của mỗi kim loại trong hỗn hợp 

đầu. 

Phân tích 

Dựa vào dữ kiện của đề bài ta có: 

n 

Tính số mol của khí bằng công thức: C M 

= 

V 

Do Al và Fe đều có thể tác dụng với H 2 SO 4 loãng nên ta có hai phương trình phản 

ứng. 

2Al + 3H 2 SO 4 → Al 2 (SO 4 ) 3 + 3H 2 ↑ 

Fe+ H 2 SO 4 → FeSO 4 

+ H 2 ↑ 

Do có khối lượng hai kim loại chung và tạo khí có số mol chung nên phải lập hệ 

tìm đuợc số mol từng kim loại. 

Có số mol từng kim loại tìm khối lượng từng kim loại nên tính thành phần phần 

trăm mỗi kim loại theo công thức sau: 

% Al = 

m 

Al . 100% và % Fe = 

Fe 

mhh 

mhh 

m . 100% 

Bài tập 2: ( BT 5 – Trang 87 – SGK HH 9) 

Hãy xác định thành phần phần trăm về thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp CO và 

CO 2 biết các số liệu thực nghiệm sau: 

- Dẫn 16 lít hỗn hợp CO và CO 2 qua nước vôi trong dư thu được khí A 

- Đốt cháy A cần 2 lít khí oxi. Các thể tích khí đo được trong cùng điều kiện nhiệt 

độ và áp xuất. 

Phân tích 

Dẫn 16 lít hỗn hợp CO và CO 2 qua nước vôi trong dư thu được khí A là khí CO vì 

Ca(OH) 2 không tác dụng với CO, HS nhớ lại tính chất của CO và CO 2 . 

Do ở cùng điều kiện nhiệt độ và áp xuất nên tỉ lệ thể tích bằng tỉ lệ số mol. 

Muốn viết phương trình phản ứng xảy ra, đòi hỏi HS tính chất của các chất tham 

gia phản ứng, hóa trị, cân bằng phản ứng hóa học. 

Tính số mol của oxi bằng công thức 

m 

n = ( mol) 

M 









- 30 - 






Kê vào phương trình phản ứng tìm số mol CO 2 tác dụng với nước vôi trong và tìm 

thể tích của CO và CO 2 . Tính % V của CO và CO 2 HS phải nhớ lại công thức tính 

% về thể tích. 

VCO 

% V CO = 

V . 100% và VCO 

2 

% VCO 

= . 100% 

2 

Vhh 

hh 

→ Thông qua dạng bài tập này giúp HS ôn lại tính chất của hợp chất, đơn chất, 

hiểu và vận dụng khái niệm nồng độ phần trăm, tính phần trăm mỗi chất trong hỗn 

hợp, viết phương trình phản ứng, hoá trị, cân bằng hoá học, cách lập hệ phương 

trình dựa vào phương trình phản ứng. 

2.1.8.3. Bài tập về thể tích 

Bài tập 1: ( BT 3 – Trang 116 – SGK HH 9 ) 

Đốt cháy hoàn toàn 11,2 lít khí metan (đktc). Hãy tính thể tích khí O 2 cần dùng và 

thể tích khí cacbonic tạo thành. Biết thể tích các khí đo ở (đktc). 

Phân tích 

Muối làm được bài tập này HS cần phải biết metan là một ankan và có công thức 

như thế nào? và khi đốt cháy metan tạo ra CO 2 và H 2 O 

Từ đề bài tính được số mol 11,2 lít khí metan (đktc) bằng công thức 

Viết phương trình hoá học, cân bằng phương trình hóa học 

CH 4 + 2 O 2 → CO 2 + 2H 2 O 

V 

n = 

22,4 

Kê số mol của mêtan tìm số mol của CO 2 và của O 2 bằng qui tắc tam xuất 

Tìm được thể tích O 2 và CO 2 ở (đktc) cần nhớ lại công thức tính V theo (đktc) là 

V 

n = → V = n x 22,4 (lít) 

22,4 

Bài tập 2: (BT 5 – Trang 91 – SGK HH 9) 

Hãy tính thể tích khí CO 2 (đktc) tạo thành để dập tắt đám cháy nếu trong bình chứa 

cháy có dung dịch chứa 980 gam H 2 SO 4 tác dụng hết với dung dịch NaHCO 3 . 

Phân tích 

Để giải bài tập này đòi hỏi HS, nhớ lại tính chất của NaHCO 3 , H 2 SO 4 khi chứa 


trong bình chứa cháy NaHCO 3 tác dụng hoàn toàn với H 2 SO 4 tạo ra khí CO 2 để dập 

tắt dám cháy. 

Theo đề bài ta có 980 gam H 2 SO 4 tính số mol của H 2 SO 4 bằng công thức 








- 31 - 






Viết phương trình hoá học 

m 

n = (mol) 

M 

2NaHCO 3 + H 2 SO 4 → Na 2 SO 4 + 2CO 2 + 2H 2 O 

Kê số mol của H 2 SO 4 vào phương trình tìm số mol của CO 2 tính được thể tích 

CO 2 ở đktc 

V 

n = → V = n . 22,4 (mol) 

22,4 

→ Thông qua dạng bài tập này rèn luyện tính chất của hợp chất, đơn chất. Giúp 

HS rèn được khái niệm về thể tích ở (đktc), các công thức có liên quan, viết phương 

trình phản ứng, cân bằng hoá học, hoá trị, biết cách lập luận dựa vào dữ kiện bài 

toán. 

2.1.8.4. Bài tập tìm nguyên tố hóa học, hợp chất 

Bài tập 1: Cho 10,8 g kim loại M hóa trị (III) tác dụng với clo dư thì thu được 

53,4 g muối. Hãy xác định kim loại M đã dùng. 

Phân tích 

Kim loại M có hóa trị (III) nên công thức muối với Clo là MCl 3 

→ M có khối lượng là M → MCl 3 : M + 3.33,5 (1) 

Theo đề bài ta có : m M = 10,8g 

Từ (1) và (2) ta lập tỉ lệ: 

m MCl 

= 53, 4g (2) 

3 

2M 2M 

M = 

m m 

→ M = ? → Tên kim loại ? 

M 

MCl3 

MCl3 

Bài tập 2: Đốt cháy 2,1g HCHC X thu được 6,6g CO 2 và 2,7g H 2 O. Tìm CTPT 

của X biết X nặng hơn metan là 1,75 lần. 

Phân tích 

Để giải được bài toán này đòi hỏi HS phải nhớ lại khi đốt cháy một hợp chất 

hữu cơ tạo ra khí CO 2 và H 2 O. Nhớ lại công thức tỉ khối hơi của 


d 

M x 

M 

CH 4 

= 1,75 lần 

Tính trực tiếp để tìm ra CTPT của X. 








- 32 - 






M X =1,75.16= ? g 

X cháy sinh ra CO 2 và H 2 O ⇒ X gồm C, H và có thể có O. 

m 

m 

C 

H 

= n .12 = ? 

CO2 

= n .2 = ? 

H2O 

Ta có: m C + m H = ? = m X ⇒ X chỉ gồm C và H 

Gọi công thức phân tử của X là C x H y , ta có: 

12x 

y M 

X 

= = ⇒ x = ?; y = ? 

m m m 

C H X 

Vậy công thức phân tử của X ? 

→Thông qua dạng bài tập này rèn cho HS tính chất của đơn chất, hợp chất, viết 

phương trình hoá học, cân bằng hoá học x, y, hoá trị, lập tỉ lệ dựa vào phương trình 

hoá học. Áp dụng công thức chính xác từ dữ liệu đề bài tìm số mol, rèn luyện qui 

tắc tam xuất khi kê số mol lên phương trình phản ứng, cách tính M của hợp chất, 

viết công thức hợp chất hữu cơ. 

2.1.8.5. Bài tập về hiệu suất, nồng độ 

a. Bài tập về hiệu suất 

Bài tập 1: Cho 22,4 l khí etilen (đktc) tác dụng với nước có axit sunfuric làm xúc 

tác, thu được 13,8 g rượu etylic. Hãy tính hiệu suất của phản ứng cộng nước của 

etilen. 

Phân tích 

Theo đề bài V etilen = 22,4 l 

→ n etilen từ công thức 

C 2 H 4 + H 2 O 

⎯ 4 

H ⎯ 2SO ⎯→ 

V 

n = ở dktc 

22,4 

CH 3 CH 2 OH 

Dựa vào phương trình từ etilen → n ? 

C 

= 

2 H 5OH 

Nghĩa là etilen phản ứng hết với nước tạo ra 1 mol rượu 

Theo lý thuyết 1mol rượu → Số gam rượu trên lý thuyết 

Theo thực tế lượng rượu thu được là 13,8g theo đề bài 


Muốn tính hiệu suất đòi hỏi HS phải nhớ lại khái niệm hiệu suất của phản ứng. 

m 

H % = 

m 

tt 

lt 

.100 








- 33 - 






Bài tập 2: (BT 22.10 – Trang 26 – BT HH 9) 

Người ta dùng quặng boxit để sản xuất nhôm. Hàm lượng Al 2 O 3 trong quặng là 

40%. Để có được 4 tấn nhôm nguyên chất cần bao nhiêu tấn quặng ? Biết rằng hiệu 

suất của quá trình sản xuất là 90%. 

Phân tích 

Áp dụng công thức: 

mtt 

H % = .100 

m 

Viết phương trình phản ứng 

Áp dụng qui tắc tam xuất 

lt 

2Al O ⎯⎯⎯→ 4Al + 3O 

dpnc 

2 3 criolit 

2 

2.102 tấn 4.27 tấn 

? x tấn 4 tấn 

→ x = ? 

Nhưng do H%=90% nên 7,55 tấn Al 2 O 3 chỉ chiếm 90% khối lượng phải dùng 

x 

→ mox it phai dun 

= .100 = ? 

90 

moxit 

→ mquang box it 

= .100 = ? 

40 

→ Thông qua dạng bài tập về hiệu suất rèn cho HS xác định được khái niệm về 

hiệu suất, công thức tính, và rèn luyện viết CTPT, phương trình hóa học,…có khả 

năng phân tích bài toán dựa vào dữ kiện của đề bài và giải các bài tập khác có nội 

dung liên quan đến hiệu suất. 

b. Bài tập về nồng độ 

Bài tập 1: 

Cho 1,6 (g) đồng (II) oxit tác dụng với 100 (g) dung dịch axit sunfuric có nồng độ 

20 %. 

a) Viết phương trình hóa học 

b) Tính nồng độ phần trăm của các chất có trong dung dịch sau khi phản ứng kết 


thúc. 

Phân tích 








- 34 - 






Để giải được bài toán này đòi hỏi phải biết được công thức đồng (II) oxit là công 

thức như thế nào và có tính chất gì ? có tác dụng với H 2 SO 4 không ? khái niệm về 

nồng độ, nồng độ phần trăm. 


Yêu cầu bài toán ⇔ % A chất sau phản ứng = ? 

Theo đề bài, ta có: m CuO =1,6 (g) → n CuO = ? 

C% H2SO 

= 20% 

4 

→ 

m = 100( g) 

ddH2SO4 

Lập luận: 

m 

H SO 

= ? → n = ? 

H SO 

2 4 2 4 

Theo pt: CuO + H 2 SO 4 → CuSO 4 + H 2 O 

Theo đề bài : 

n 

n 

CuO 

H SO 

2 4 

n 

n 

CuO 

H2SO4 

= 1 

= ? → Chất nào phản ứng hết, chất nào dư 

Áp dụng các công thức để tính theo yêu cầu bài toán. 

Trong 800 ml của một dung dịch có chứa 8 (g) NaOH .Hãy tính nồng độ mol của 

dung dịch này. 

Phân tích 

Yêu cầu bài toán ⇔ C M NaOH = n n 

V → = ? 

Theo đề bài, ta có: m NaOH = 8 (g) → n NaOH = ? 

V NaOH = 800 (ml) = 0,8 (l) 

→ C M ? 

→ Thông qua dạng bài tập này giúp cho HS nắm được chính xác khái niệm về 

nồng độ, biết phân biệt các dạng nồng độ, mối liên quan và công thức tính của 

chúng, đồng thời cũng rèn được CTPT, tên của đơn chất, hợp chất, viết phương 

trình hóa học, biết lập luận dựa vào dữ kiện đề bài để so sánh tìm ra cách giải đúng 


với yêu cầu bài toán,… 

2.1.8.6. Bài tập thực tiễn, nhận biết, tách, tinh chế hay điều chế 

a. Bài tập thực tiễn 








- 35 - 







Muốn dập tắt ngọn lửa do xăng dầu cháy, người ta thường trùm vải dày hoặc phủ 

cát lên ngọn lửa, mà không dùng nước. Giải thích vì sao? 

Phân tích 

Không dùng nước vì xăng dầu không tan trong nước, nhẹ hơn nước, nổi lên trên 

nên vẫn cháy, có thể làm cho đám cháy lan rộng. Thường trùm vải dày hoặc phủ cát 

lên ngọn lửa để cách li ngọn lửa với không khí. Đó là một trong hai biện pháp để 

dập tắt sự cháy. 

Bài tập 2: (BT 6 – Trang 51 - SGK HH 8) 

Khi than cháy trong không khí xảy ra phản ứng hóa học giữa than và khí oxi 

a) Hãy giải thích vì sao cần đập vừa nhỏ than trước khi đưa vào bếp lò, sau đó, 

dùng que lửa châm rồi quạt mạnh đến khi than bén cháy thì thôi. 

b) Ghi lại phương trình phân tử của phản ứng, biết rằng sản phẩm là khí cacbon 

đioxit. 

Phân tích 

Đập vừa nhỏ than (nếu quá nhỏ, các mảnh than xếp khít nhau sẽ hạn chế việc 

thoát khí) để tăng bề mặt tiếp xúc của than với khí oxi (trong không khí). Dùng que 

lửa châm để nâng nhiệt độ của than (hay làm nóng than), quạt mạnh để thêm đủ khí 

oxi. Khi than bén cháy là đã có phản ứng hóa học xảy ra. 

Phương trình hóa học: 

C + O 2 → CO 2 

→ Thông qua dạng bài tập này rèn luyện cho HS lí thuyết đã được học, có khả 

năng phân tích chọn lọc kiến thức phù hợp đề giải thích các hiện tượng trong thực 

tế, từ đó các em HS sẽ thấy được ứng dụng quan trọng của môn hóa học, hình thành 

thế giới quan khoa học đúng đắn cho HS. Đồng thời cũng rèn luyện được cách viết 

CTPT, cách gọi tên, viết phương trình hóa học,… 

b. Bài tập nhận biết, tách, tinh chế hay điều chế 

Bài tập 1: Bằng phương pháp hóa học hãy: 


a. Loại bỏ rượu etylic có lẫn axit axetic. 

b. Tách riêng rượu etylic và axit axetic. 

Phân tích 








- 36 - 






Bài tập này yêu cầu HS phải biết dựa vào các chất đề cho để lập luận tìm ra cách giải 

quyết. Đòi hỏi HS phải biết tính chất của từng chất như rượu etylic và axit axetic. Bài toán 

tách HS biết cho chất nào vào một trong hai chất phản ứng tạo kết tủa loại chất còn lại bằng 

cách lọc, chiết sau đó hoàn nguyên chất vừa phản ứng lại. 

a. Để loại bỏ rượu etylic ra khỏi axit axetic thì cần dùng phương pháp tách bỏ 

rượu. Rượu dễ bay hơi nên có thể loại bỏ rượu etylic ra khỏi axit axetic bằng cách 

cho Ba(OH) 2 (hay Ca(OH) 2 ) vào hỗn hợp trên: 

2CH 3 COOH + Ba(OH) 2 → (CH 3 COO) 2 Ba + 2H 2 O 

Đun cho rượu bay hơi đi, còn lại muối (CH 3 COO) 2 Ba không bay hơi. Cho muối 

này tác dụng với axit sunfuric, ta sẽ thu được axit axetic. 

b. Tiến hành như câu a sẽ thu được axit axetic còn rượu thì khi đun nóng cho 

rượu bay hơi đi thì ta phải ngưng tụ lại. 


Có 4 lọ không nhãn, mỗi lọ đựng một dung dịch không màu sau: NaCl, Ba(OH) 2 , 

NaOH, Na 2 SO 4 . Chỉ được dùng quì tím, làm thế nào nhận biết dung dịch trong mỗi 

lọ bằng phương pháp hóa học? Viết các phương trình hóa học. 

Phân tích 

Đây là một bài tập nhận biết là loại bài tập đòi hỏi HS phải có sự kết hợp thực tế 

trong phòng thí nghiệm và lý thuyết học trên lớp. 

- Cho quì tím vào từng mẩu thử của các dung dịch trên, rồi chia làm hai nhóm: 

+ Nhóm I : Quì tím đổi màu thành xanh: Ba(OH) 2 , NaOH 

+ Nhóm II: Quì tím không đổi màu: Na 2 SO 4 , NaCl 

- Phân biệt các chất trong các nhóm: Lấy từng chất của nhóm I đổ vào từng chất 

của nhóm II, ta thấy có hai chất đổ vào nhau có kết tủa trắng là Na 2 SO 4 và Ba(OH) 2 

hai chất còn lại không phản ứng là: NaOH, NaCl 


Ba(OH) 2 + Na 2 SO 4 → BaSO 4 + 2NaOH 

Khí CO được dùng làm chất đốt trong công nghiệp, có lẫn tạp chất là các khí SO 2 


và CO 2 . Làm thế nào có thể loại bỏ được những tạp chất ra khỏi CO bằng hóa chất 

rẻ tiền nhất? Viết các phương trình hóa học. 








- 37 - 






Phân tích 

Cho hỗn hợp khí CO, CO 2 , SO 2 lội từ từ qua dung dịch Ca(OH) 2 , CO 2 và SO 2 tác 

dụng với Ca(OH) 2 tạo chất không tan CaCO 3 và CaSO 3 còn lại khí CO không tác 

dụng thoát ra. 

Phương trình hóa học: 

CO 2 + Ca(OH) 2 →CaCO 3 + H 2 O 

SO 2 + Ca(OH) 2 →CaSO 3 + H 2 O 

⇒ Thông qua dạng bài tập này giúp cho các em HS nhớ lại kiến thức đã học như 

về tính chất lí học, hóa học,…khả năng tư duy, suy luận, so sánh , phân tích để giải. 

Đồng thời cũng rèn luyện cho HS viết phương trình, cách đọc tên, viết CTPT,…. 

2.2. Bài tập rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ cho học sinh THPT 

2.2.1. Nguyên tử, nguyên tố hóa học 

Ở chương trình THPT thì nội dung học được đi sâu hơn, tìm hiểu một cách chi 

tiết hơn và còn mở rộng kiến thức hơn so với chương trình THCS, vì vậy mà bài tập 

cũng đa dạng hơn và mức độ của bài tập cũng khó hơn, do đó ngôn ngữ hóa học 

cũng đa dạng và phong phú hơn, cụ thể là: 

2.2.1.1. Nguyên tử 

- Hạt nhân nguyên tử 

+ Proton: điện tích 1+ , khối lượng 1u 

+ Nơtron: điện tích 0, khối lượng 1u 

- Vỏ nguyên tử : electron: địên tích 1-, khối lượng 5,5. 10 -4 u 

- Kích thước khối lượng nguyên tử 

+ Nguyên tử nhỏ nhất là nguyên tử hidro 

+ 1 u bằng 1 khối lượng của một nguyên tử đồng vị cacbon 

12 

- Cấu trúc vỏ nguyên tử 

+ Obitan nguyên tử: Obitan nguyên tử là khu vực không gian xung quanh hạt 

nhân mà tại đó xác xuất có mặt (xác xuất tìm thấy) electron khoảng 90%. 

+ Lớp electron: gồm các electron có năng lượng gần bằng nhau 


Kí hiệu: n = 1 2 3 4 5 6 7 

Số Obitan : n 2 

K L M N O P Q 








- 38 - 






+ Phân lớp electron: Gồm các electron có năng lượng gần bằng nhau 

Kí hiệu: s p d f 

Số Obitan 1 3 5 7 

2.2.1.2. Nguyên tố hoá học: là những nguyên tử có cùng điện tích hạt nhân 

- Điện tích hạt nhân:( Z+): Z= số p = số e 

- Số khối (A): A= Z + N 

- Đồng vị: Các đồng vị của cùng một nguyên tố hoá học là những nguyên tử có 

cùng số proton nhưng khác nhau về số nơtron, do đó số khối A của chúng cũng 

khác nhau. 

- Nguyên tử khối: nguyên tử khối của một nguyên tử cho biết khối lượng của một 

nguyên tử đó nặng gấp bao nhiêu lần đơn vị khối lượng nguyên tử. 

- Nguyên tử khối trung bình 

a A+ 

b B 

A = 

100 

Bài tập 1: Nguyên tử của một nguyên tố có tổng số hạt p, n, e là 115. Số hạt mang 

điện nhiều hơn số hạt không mang điện là 25. Hãy xác định nguyên tố đó. 

Phân tích 

Ta có P + N + E = 115 (1) 

mà P = E (2) 

Thay (2) vào (1). 

2E + N = 115 (3) 

Mặt khác 2E – N = 25 (4) 

Giải (3) và (4) ta được: 

E = 35, N = 45 

Mà A = E + N = 35 + 45 = 80 

⇒ Nguyên tố đó là Br 

⇒ Thông qua bài tập này giúp học sinh nhớ lại khái niệm nguyên tố, mối liên hệ 

giữa p, n, e và số khối A, dựa vào nguyên tử khối để xác định tên kim loại. Hay nếu 

đề bài có yêu cầu dự đoán tính chất hóa học, ví trí của nguyên tố đó trong bảng hệ 


thống tuần hoàn thì học sinh biết cách liên hệ từ E (Z) để viết cấu hình electron dựa 

vào lớp electron, phân lớp electron, sự phân bố electron và đặc điểm electron lớp 

ngoài cùng để giải theo yêu cầu. 








- 39 - 






Bài tập 2: Một nguyên tố gồm 2 đồng vị có số nguyên tử tỉ lệ với nhau lần lượt là 

27:33. Hạt nhân đồng vị thứ nhất chứa 35p và 44n. Hạt nhân đồng vị thứ hai chứa 

nhiều hơn nơtron. Hãy tính nguyên tử khối trung bình của nguyên tố đó. 

Phân tích 

Theo đề bài ta có Z I = 35 

N I =44 

⇒ A I = ? 

Mặt khác: A II = A I + 2 ⇒ A II = ? 

Dựa vào công thức trung bình: 

aA + bB 

A = 

100 

⇒ A = ? 

Với a: b = 27: 33 

⇒ Giúp học sinh nhớ lại khái niệm đồng vị, mối liên hệ giữa p, n và số khối, công 

thức tính nguyên tử khối trung bình. 

2.2.2. Đơn chất- Hợp chất 

2.2.2.1. Đơn chất 

a. Kim loại 

Ngôn ngữ hóa học được diễn đạt như sau: 

+ Tính chất vật lí đặc trưng của một kim loại: tính dẫn điện, dẫn nhiệt, tính dẻo, 

ánh kim, nhiệt độ nóng chảy, khối lượng riêng, tính cứng. 

+ Tính chất hóa học đặc trưng của kim loại là tính khử (dễ bị oxi hóa thành ion 

dương) như: tác dụng với phi kim, axit, muối, nước. 

+ Cặp oxi hóa – khử của kim loại (M n+ /M), dãy thế điện cực chuẩn của kim loại. 

+ Nguyên tắc và phản ứng chung để điều chế các kim loại. 

* Ở chương trình THPT đơn chất kim loại được học ở các bài như: 


Lớp 12 

Bài 33: Nhôm 

Bài 38: Crôm 


Bài 40: Sắt 

Bài 43: Đồng 

6 

7 

7 

7 

171 

188 

195 

209 








- 40 - 






Bài tập 1: Hãy giải thích vì sao kim loại kiềm có khối lượng riêng nhỏ, nhiệt độ 

nóng chảy và nhiệt độ sôi thấp. 

Phân tích 

Để giải được dạng bài tập này yêu cầu học sinh nắm vững về sự liên kết, bán kính 

nguyên tử, cấu tạo mạng tinh thể. 

Khối lượng riêng của các kim loại kiềm nhỏ là do nguyên tử của các kim loại 

kiềm có bán kính lớn và do cấu tạo mạng tinh thể của chúng kém đặc khít 

Nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi của các kim loại kiềm thấp là do liên kết kim 

loại trong mạng tinh thể kim loại kiềm kém bền vững 

Bài tập 2: (BT 5 – Trang 161 – SGK HH 12 NC ) 

Năng lượng ion hóa và thế điện cực chuẩn của các kim loại kiềm thổ liên quan 

như thế nào đến tính khử của kim loại này? 

Phân tích 

- Năng lượng ion hóa ảnh hưởng tới tính khử của kim loại kiềm thổ: năng lượng 

ion hóa của kim loai kiềm thổ nhỏ nên tính khử mạnh 

0 

0 

- Thế điện cực chuẩn Ε 2+ 

ảnh hưởng đến tính khử của kim loại kiềm thổ, Ε 2 

M 

M 

của kim loại kiềm thổ có giá trị rất âm nên kim loại kiềm thổ có tính khử mạnh 

+ 

M M 

→ Thông qua dạng bài tập về kim loại rèn cho HS phân biệt và hiểu được tính chất 

của kim loại kiềm và kim loại kiềm thổ. So sánh được độ mạnh yếu của các kim 

loại trong cùng một nhóm và mối quan hệ giữa các đại lượng như: bán kính nguyên 

tử, năng lượng ion hóa, thế điện cực chuẩn đến tính chất của các kim loại. Rèn 

luyện được kỹ năng viết phản ứng giữa các chất và khả năng hệ thống lại các kiến 

thức đã học một cách mạch lạc chính xác. 

b. Phi kim 

Ngôn ngữ hóa học được diễn đạt như sau: 

+ Tính chất vật lí: số hiệu nguyên tử, cấu hình electron lớp ngoài cùng, bán kính 

nguyên tử, năng lượng liên kết, độ âm điện, trạng thái tập hợp của đơn chất, màu 

sắc, nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi. 


+ Tính chất hóa học đặc trưng của phi kim là tính oxi hóa. 

+ Phân tích được sự giống nhau và khác nhau về tính chất của các phi kim trong 

cùng một nhóm và các nhóm khác nhau. 








- 41 - 






* Ở chương trình THPT đơn chất phi kim được học ở các bài như: 


Lớp 10 

Lớp 11 

Bài 30: Clo 

Bài 34: Flo 

Bài 35: Brom 

Bài 36: Iôt 

Bài 41: Oxi 

Bài 42: Ozon và Hidro…. 

Bài 43: Lưu huỳnh 

Bài 10: Nitơ 

Bài 14: Photpho 

Bài 20: Cacbon 

Bài 22: Silic 

Bài tập 1: Hãy giải thích vì sao oxi là phi kim có tính oxi hóa mạnh. Lấy ví dụ 

minh họa? 

Phân tích 

Vì oxi oxi hóa được nhiều kim loại, phi kim, hidro và nhiều hợp chất 

2Cu + O 2 

S + O 2 

2H 2 + O 2 

o 

t 

⎯⎯→ 2 CuO 

o 

t 

C 2 H 5 OH + 3O 2 

⎯⎯→ SO 2 

t 

⎯⎯→ o 

2H 2 O 

5 

5 

5 

5 

6 

6 

6 

2 

2 

3 

3 

t 

⎯⎯→ o 

2CO 2 + 3 H 2 O 

Bài tập 2: ( BT 3 – Trang 139 – SGK HH 10 NC ) 

Hãy kể ra hai phản ứng hóa học có thể minh họa cho nhận định: flo là một phi 

kim mạnh hơn clo. 

Phân tích 

Yêu cầu học sinh nắm những tính chất của flo và clo để có thể đưa ví dụ minh 

họa một cách chính xác. 


+ Flo đẩy được clo ra khỏi hợp chất của nó 

120 

137 

140 

143 

158 

163 

168 

37 

59 

78 

89 



F 2 + 2 NaCl →2NaF + Cl 2 

+ Flo oxi hóa được oxi từ số oxi hóa – 2 lên 0 trong phản ứng flo với nước 






- 42 - 






2F 2 + 2H 2 O → 4HF + O 2 

→Thông qua dạng bài tập về phi kim giúp cho học sinh phân biệt và hiểu được 

tính chất của phi kim. So sánh được độ mạnh yếu của các phi kim trong cùng một 

nhóm. Rèn luyện được kĩ năng viết phản ứng giữa các chất và khả năng hệ thống lại 

các kiến thức đã học một cách mạch lạc chính xác. 

2.2.2.2. Hợp chất 

a. Hợp chất vô cơ 

Ở trung học cơ sở chỉ giới thiệu chung các khái niệm, công thức hóa học, phân loại 

và cách gọi tên của các axit, bazơ, muối nhưng ở trung học phổ thông thì đi vào 

những bài cụ thể như: Axit nitric và muối nitrat, axit photphoric và muối 

photphat,… giúp học sinh hiểu rõ hơn về tính chất của các axit và muối một cách cụ 

thể hơn. Đồng thời khái niệm về axit, bazơ, muối được mở rộng hơn so với chương 

trình hóa học ở THCS: 

Axit: là những chất khi tan trong nước phân li ra H + 

Ví dụ: H 2 O → H + + OH - 

HCl → H + + Cl - 

Bazơ: Là những chất khi tan trong nước phân li ra ion OH - 

Ví dụ: NH 3 + H 2 O →NH 4 + + OH - 

H 2 O → H + + OH - 

Muối: là hợp chất, khi tan trong nước phân li ra cation kim loại (hoặc cation 

NH 4 + ) và anion gốc axit. 

Ví dụ: (NH 4 ) 2 SO 4 → 2 NH 4 + + SO 4 

2- 

* Ở chương trình THPT hợp chất vô cơ được học ở các bài như: 

10 

Lớp Bài Chương Trang 

Bài 31: Axit clohidric 

Bài 32: Hợp chất có oxi của 

clo 

Bài 44: Hidrosunfua 


Bài 45: Hợp chất có oxi của 

lưu huỳnh 

11 Bài 11: Amoniac và muối 2 41 

5 

5 

6 

6 

126 

131 

174 

178 








- 43 - 






12 

amoni 

Bài 12: Axit nitric và muối 

nitrat 

Bài 15: Axit photphoric và 

muối photphat 

Bài 16: Phân bón hoá học 

Bài 21: Hợp chất của 

cacbon 

Bài 22: Silic và hợp chất 

của silic 

Bài 29: Một số hợp chất 

quan trọng của kim loại 

kiềm 


quan trọng của kim loại 

kiềm thổ 


quan trọng của nhôm 


của crôm 


của sắt 

Bài 42: Hợp kim của sắt 

Bài 43: Đồng và một số 

hợp chất của đồng 

Bài tập 1: Hãy phân biệt và gọi tên các chất sau: HNO 3 , AlCl 3 , Fe 2 O 3 , N 2 O 5 , NH 3 , 

H 2 O, Ba(OH) 2 , NH 4 Cl. 


Phân tích 

Axit Bazơ Muối Oxit 

HNO 3 : Axit nitric H 2 O: Nước AlCl 3 : Nhôm Fe 2 O 5 : Sắt (III) 

2 

2 

2 

3 

3 

6 

6 

6 

7 

7 

7 

7 

49 

63 

67 

83 

89 

154 

162 

177 

191 

199 

203 

209 








- 44 - 






H 2 O: Nước 

NH 3 : Amoniac 

Ba(OH) 2 : Bari 

hidroxit 

clorua. 

NH 4 Cl: Amoni 

clorua 

oxit 

N 2 O 5 : Đi nitơ 

penta oxit 

Bài tập 2: Cho các chất sau: NaHCO 3 , CH 3 COOH, Ca(OH) 2 , NH 4 NO 3 , 

CH 3 COONa, C 2 H 5 OH. Hãy chỉ ra các hợp chất vô cơ và gọi tên chúng. 

Phân tích 

NaNO 3 : Natri nitrat. 

Ca(OH) 2 : Canxi hiđroxit. 

NH 4 NO 3 : Amoni nitrat. 

→ Kết luận: Qua dạng bài tập này rèn cho học sinh khái niệm đơn chất, hợp chất, 

phân biệt hợp chất vô cơ, phân biệt các dạng hợp chất vô cơ, cách gọi tên. 

b. Hợp chất hữu cơ 

Hợp chất hữu cơ thông qua các dạng ngôn ngữ: 

- Khái niệm hợp chất hữu cơ, phân biệt và xác định được các dạng của hợp chất 

hữu cơ. 

- Hiểu và phân biệt được đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, tính chất vật lí, hóa 

học, cấu tạo của các dạng hiđrocacbon, dẫn xuất hiđrocacbon. 

Ở chương trình trung học cơ sở chỉ giới thiệu tính chất của những bài cụ thể như: 

Metan, etilen, axetilen, benzen…không giúp học sinh phân biệt đâu là hợp chất no, 

không no, thơm. 

Ở trung học phổ thông thì trình bày tổng quát hơn về cấu tạo, danh pháp, tính 

chất của các hiđrocacbon no, không no, thơm…từ đó giúp học sinh phân biệt được 

đâu là hợp chất no, không no, thơm. 

* Ở chương trình THPT hợp chất hữu cơ được học ở các bài như: 

11 

Lớp Bài Chương Trang 

Bài 33: Ankan: Đồng đẳng 

Đồng phân- Danh pháp 


Bài 34: Ankan: Cấu trúc 

phân tử và tính chất vật lí 

Bài 35: Ankan : Tính chất 

5 

5 

136 

140 








- 45 - 






hoá học điều chế và ứng 

dụng 

Bài 36: Xicloankan 

Bài 39: Anken: Danh pháp- 

Cấu trúc- Đồng phân 

Bài 40: Anken: Tính chất 



Bài 41: Ankađien 

Bài 42: Khái niệm về 

Tecpen 

Bài 43: Ankin 

Bài 46: Benzen và 

ankylbenzen 

Bài 47: Stiren và Naphtalen 

Bài 48: Nguồn hidrocacbon 

thiên nhiên 

Bài 51: Dẫn xuất halogen 

của hidrocacbon 

Bài 53: Ancol: Cấu tạo- 

Danh pháp và tính chất vật 

lí 

Bài 54: Ancol: Tính chất 



Bài 55: Phenol 

Bài 58: Andehit, Xeton 

Bài 60: Axit Cacboxylic: 


Cấu trúc danh pháp và tính 

chất vật lí 

Bài 61: Axit Cacboxylic: 

5 

5 

6 

6 

6 

6 

6 

7 

7 

7 

8 

8 

8 

8 

9 

9 

144 

148 

150 

159 

166 

171 

175 

186 

194 

197 

210 

220 

225 

230 

238 

248 








- 46 - 






12 

Tính chất hoá học điều chế 

và ứng dụng 9 252 

Bài 1: Este 

Bài 2: Lipit 

Bài 3: Chất giặc rửa 

Bài 5: Glucôzơ 

Bài 6 : Saccarozơ 

Bài 7 : Tinh bột 

Bài 8 : Xenlulozơ 

Bài 11 : Amin 

Bài 12 : Amino axit 

Bài 13 : Peptit và Protein 

Bài 17 : Vật liệu Polime 

Bài tập 1: Những chất nào sau đây là đồng đẳng, đồng phân của nhau, gọi tên 

chúng và cho biết chúng thuộc dãy đồng đẳng nào? 

a. CH 3 – CH = CH – CH 3 c. CH 3 – CH 2 – CH 2 – CH 2 – CH 3 

b. CH 2 = CH – CH 2 – CH 3 d. CH 2 = CH – CH 3 

e. CH 3 – CH 2 – CH – CH 3 g. CH 3 – CH 2 – CH 2 – CH 2 – CH 2 – CH 3 

Phân tích 

CH 3 

Để giải được bài tập này HS cần nhớ lại kiến thức về hợp chất hữu cơ bao gồm các 

dãy đồng đẳng nào, điều kiện để nhận dạng chúng ra sao: ankan (trong phân tử chỉ 

chứa toàn liên kết δ ), anken (trong phân tử chỉ chứa một liên kết π ), …Đồng thời 

phải nhớ lại khái niệm đồng đẳng (hơn kém nhau một nhóm - CH 2 -), khái niệm, 

cách viết và các loại đồng phân của từng dãy đồng đẳng (đồng phân cấu tạo, đồng 

phân lập thể), nhớ lại cách gọi tên thay thế đối với từng loại đồng đẳng (cách chọn 

mạch chính, đánh số). 


Bài tập 2: Hãy sắp xếp các chất trên theo chiều nhiệt độ giảm dần. 

C 2 H 6 , C 2 H 5 Cl, C 2 H 5 OH, (CH 3 ) 2 O, CH 3 COOH 

Phân tích 

1 

1 

1 

2 

2 

2 

2 

3 

3 

3 

4 

4 

9 

14 

27 

34 

40 

46 

56 

63 

69 

91 








- 47 - 






Học sinh cần xác định được dạng của hợp chất hữu cơ (ankan, dẫn xuất 

halogen, ancol, ete, axit), để xác định được thì phải nhớ lại khái niệm của các dạng 

đó, nhớ lại tính chất vật lí mà đặc biệt là nhiệt độ sôi của các dạng đó (có xét đến 

liên kết hiđro) để so sánh và sắp xếp các chất đã cho thành dãy theo chiều nhiệt độ 

sôi giảm dần. 

→ Thông qua dạng bài tập này rèn cho HS khái niệm đơn chất, hợp chất, phân 

biệt được hợp chất hữu cơ, vô cơ, dạng của hợp chất hữu cơ, khái niệm và cách viết 

đồng đẳng, đồng phân, cách gọi tên, tính chất vật lí, hóa học. 

2.2.3. Phản ứng hoá học và phương trình hóa học 

2.2.3.1. Phản ứng hóa học 

a. Phản ứng oxi hóa khử 

- Định nghĩa: Phản ứng oxi hoá khử là phản ứng hoá học trong đó có sự chuyển 

electron giữa các chất phản ứng, hay phản ứng oxi hoá khử là phản ứng hoá học 

trong đó có sự thay đổi số oxi hoá của một số nguyên tố. 

- Sự khử (quá trình khử): là làm cho chất đó nhận electron hay làm giảm số oxi hóa 

của chất đó. 

- Sự oxi hóa (quá trình oxi hóa): là làm cho chất đó nhường electron hay làm tăng 

số oxi hóa của chất đó. 

- Chất khử: là chất nhường electron hay là chất có số oxi hóa tăng sau phản ứng. 

- Chất oxi hóa: là chất nhận electron hay là chất có số oxi hóa giảm sau phản ứng. 

- Phân loại: 

+ Phản ứng oxi hóa khử thông thường: hai chất oxi hóa khử là hai phân tử riêng 

biệt. 

+ Phản ứng tự oxi hóa khử: nguyên tử oxi hóa và nguyên tử khử ở cùng một phân 

tử và không xác định được nguyên tử nào oxi hóa, nguyên tử nào khử. 

+ Phản ứng nội oxi hóa khử: nguyên tử oxi hóa và nguyên tử khử ở cùng một phân 

tử và xác định được nguyên tử nào oxi hóa, nguyên tử nào khử. 

Số oxi hoá 


Số oxi hoá của một nguyên tố trong phân tử là điện tích của nguyên tử nguyên tố 

đó trong phân tử, nếu giả định rằng liên kết giữa các nguyên tử trong phân tử là liên 

kết ion. 








- 48 - 






Ở chương trình trung học cơ sở có giới thiệu về bài phản ứng oxi hóa – khử gồm 

các khái niệm: sự khử, sự oxi hóa, chất khử và chất oxi hóa, phản ứng oxi hóa – khử 

nhưng ở chương trình trung học phổ thông cũng nhắc lại các khái niệm trên nhưng 

có sự mở rộng hơn. Chẳng hạn như: 

Trung học cơ sở 

- Sự khử: là sự tách oxi khỏi hợp chất. 

- Sự oxi hóa: là sự tác dụng của oxi với 

một chất. 

- Chất khử: là chất chiếm oxi của chất 

khác. 

- Chất oxi hóa: là chất nhường oxi cho 

chất khác. 

Trung học phổ thông 

- Sự khử (quá trình khử): là làm cho 

chất đó nhận electron hay làm giảm số 

oxi hóa của chất đó. 

- Sự oxi hóa (quá trình oxi hóa): là làm 

cho chất đó nhường electron hay làm 

tăng số oxi hóa của chất đó. 

- Chất khử: là chất nhường electron hay 

là chất có số oxi hóa tăng sau phản ứng. 

- Chất oxi hóa: là chất nhận electron 

hay là chất có số oxi hóa giảm sau phản 

ứng 

Bài tập 1: ( BT 4.12 – Trang 31 – SBT HH 10 NC ) 

Xác định chất oxi hóa và chất khử trong mỗi phản ứng dưới đây: 

a. 5 H 2 C 2 O 4 + 2 KMnO 4 + 3H 2 SO 4 → 2MnSO 4 + K 2 SO 4 + 10CO 2 + 8H 2 O 

b. 3Cu + 8HNO 3 → 3Cu(NO 3 ) 2 + 2NO + 4 H 2 O 

c. 3Na 2 SO 3 + K 2 Cr 2 O 7 + 4H 2 SO 4 → 3Na 2 SO 4 + K 2 SO 4 + Cr 2 (SO 4 ) 3 + 4H 2 O 

Phân tích 

Để giải được bài tập này học sinh cần nhớ lại khái niệm chất oxi hóa, chất khử và 

xác định được số oxi hóa của nguyên tố có sự thay đổi số oxi hóa trước và sau phản 

ứng dựa vào khái niệm để tìm ra chất oxi hóa, chất khử. 

Bài tập 2: Hãy xác định số oxi hóa của nguyên tố có sự thay đổi số oxi hóa và chỉ 


ra chất nào là chất oxi hóa, chất nào là chất khử, quá trình oxi hóa, quá trình khử 

trong các phản ứng sau: 



SO 2 + Br 2 + 2 H 2 O → 2 HBr + H 2 SO 4 

SO 2 + 2 Mg → S + 2MgO 






- 49 - 






Phân tích 

Để giải được bài tập này học sinh cần nhớ lại khái niệm chất oxi hóa, chất khử, 

quá trình oxi hóa, quá trình khử, cách tìm số oxi hóa để xác định số oxi hóa của các 

nguyên tố trong phương trình phản ứng để xác định chất khử, chất oxi hóa và viết 

các quá trình khử, quá trình oxi hóa. 

→ Thông qua dạng bài tập này rèn luyện cho học sinh khái niệm chất oxi hóa, chất 

khử, sự khử, sự oxi hóa, cách xác định số oxi hóa. Rèn luyện viết phương trình hóa 

học, cân bằng hóa học. Tạo điều kiện thuận lợi cho giải bài toán có phương trình oxi 

hoá - khử. 

b. Phản ứng hóa hợp: Trong phản ứng hóa hợp, số oxi hóa của các nguyên tố 

có thể thay đổi hoặc không thay đổi. Như vậy, phản ứng hóa hợp có thể là phản ứng 

oxi hóa khử hoặc không phải là phản ứng oxi hóa khử. 

Ví dụ 1: 

0 0 + 1 −2 

2 H + O → 2 H O 

2 2 2 

Số oxi hóa của hiđro tăng từ 0 lên + 1 

Số oxi hóa của oxi giảm từ 0 xuống -2 

Đây là phản ứng oxi hóa khử. 

Ví dụ 2: 

+ 2 − 2 + 4 − 2 + 2 + 4 −2 

Ca O + C O → Ca C O 

2 3 

Số oxi hóa của tất cả các nguyên tố không thay đổi. 

Đây không phải là phản ứng oxi hóa khử. 

c. Phản ứng phân hủy: Trong phản ứng phân hủy, số oxi hóa của các nguyên tố 

có thể thay đổi hoặc không thay đổi. Như vậy, phản ứng phân hủy có thể là phản 

ứng oxi hóa khử hoặc không phải là phản ứng oxi hóa khử. 

Ví dụ 1: 

+ 5 −2 −1 0 

2K Cl O → 2 K Cl+ 

3O 

3 2 

Số oxi hóa của oxi tăng từ -2 lên 0 

Số oxi hóa của clo giảm từ + 5 xuống -1 



Ví dụ 2: 








- 50 - 



+ 2 − 2 + 1 + 2 − 2 + 1 −2 

Cu O H Cu O H 2 O 

( ) 2 

→ + 




Số oxi hóa của tất cả các nguyên tố không thay đổi 


d. Phản ứng thế: Trong phản ứng thế, bao giờ cũng có sự thay đổi số oxi hóa 

của các nguyên tố. Các phản ứng thế là những phản ứng oxi hóa khử. 

Ví dụ 1: 

0 + 1 + 2 0 

Cu + 2 Ag NO → Cu( N O ) + 2 Ag 

3 3 2 

Số oxi hóa của đồng tăng từ 0 lên + 2 

Số oxi hóa của bạc giảm từ + 1 xuống 0 


Ví dụ 2: 

0 + 1 + 2 0 

Zn + 2 H Cl → ZnCl + H 

2 2 

Số oxi hóa của kẽm tăng từ 0 lên + 2 

Số oxi hóa của hidro giảm từ + 1 xuống 0 


e. Phản ứng trao đổi: Trong phản ứng trao đổi, số oxi hóa của các nguyên tố 

không thay đổi. Các phản ứng trao đổi không phải là phản ứng oxi hóa khử. 

Ví dụ 1: 

+ 1 + 5 − 2 + 1 − 1 + 1 − 1 + 1 + 5 −2 

Ag N O + Na Cl → Ag Cl + Na N O 

3 3 



Ví dụ 2: 

+ 1 − 2 + 1 + 2 − 1 + 2 − 1 + 1 + 1 −1 

2 Na O H + Cu Cl → Cu( O H ) + 2 Na Cl 

2 2 



f. Phản ứng tỏa nhiệt: Phản ứng tỏa nhiệt là phản ứng hóa học giải phóng 


năng lượng dưới dạng nhiệt. 

Ví dụ: Phản ứng đốt cháy xăng dầu, cung cấp năng lượng để vận chuyển xe cộ, 

máy móc, … 








- 51 - 






nhiệt. 

g. Phản ứng thu nhiệt: Là phản ứng hóa học hấp thụ năng lượng dưới dạng 

Ví dụ: Sản xuất vôi, người ta phải liên tục cung cấp năng lượng dưới dạng nhiệt 

để thực hiện phản ứng phân hủy đá vôi. 

2.2.3.2. Phương trình hóa học 

a. Phương trình phân tử 

Bài tập 1: ( BT 4 – Trang 222 – SGK HH 12 NC ) 

Viết các phương trình hóa học cho những chuyển đổi sau: 

Phân tích 

(1) 

(2) 

(3) 

(4) 

Cr ⎯ ⎯→ CrCl2 

⎯⎯→ Cr( OH ) 

2 

⎯⎯→ Cr( 

OH ) 

3 

⎯⎯→ 

Na[ 

Cr( 

OH ) 

4 

] 

(5) (6) 

CrCl 3 CrCl 3 

Để giải được bài tập này học sinh cần xác định được chất đầu và chất sản phẩm 

cần tạo ra là muối, bazơ, axit, phức chất và nhớ lại tính chất hóa học của từng dạng, 

chọn ra chất có phản ứng thích hợp (chú ý điều kiện xảy ra phản ứng) để điều chế ra 

sản phẩm cần, viết phương trình và cân bằng phản ứng. 

Bài tập 2: Viết phương trình hóa học cho những chuyển đổi sau: 

(1) 

(2) 

(3) 

(4) 

(5) 

CH 

3COONa 

⎯ ⎯→ CH 

4 

⎯⎯→ C2H 

2 

⎯⎯→ C4H 

4 

⎯⎯→ C4H 

6 

⎯⎯→ 

PoliBu tan đien 

Phân tích 

Để giải được bài tập này học sinh cần xác định được chất đầu, sản phẩm cần tạo ra 

thuộc dạng nào (ankan, anken, ankađien, polime,…) và nhớ lại tính chất hóa học, 

điều chế của từng dạng vừa xác định được nhằm tìm ra chất thích hợp viết phương 

trình phản ứng (cần chú ý điều kiện để phản ứng xảy ra) viết phương trình và cân 

bằng phản ứng để hoàn thành chuỗi phản ứng đã cho. 

b. Phương trình chữ 

Bài tập 1: Tinh bột → glucozơ → ancol etylic → etylclorua → etilen → etilen 

glicol → axit oxalic → Kali oxalat 

Phân tích 


Để giải được bài tập này học sinh cần xác định được dạng hợp chất là hữu cơ, 

viết CTPT, CTCT từ tên gọi mà đề bài cho với nhớ lại tính chất hóa học để tìm ra 








- 52 - 






chất phản ứng thích hợp tạo ra sản phẩm theo yêu cầu, viết và cân bằng phản ứng 

(chú ý điều kiện để phản ứng xảy ra). 

Bài tập 2: Chuỗi phản ứng sau: 

Oxi → axit nitric → axit photphoric→ canxi photphat → canxi đihiđrophotphat. 

Phân tích 

Để giải được bài tập này học sinh cần xác định được dạng hợp chất là vô cơ (axit, 

muối trung hòa, muối axit), viết được CTPT từ tên gọi, dựa vào tính chất hóa học để 

tìm ra chất phản ứng thích hợp tạo ra sản phẩm theo yêu cầu, viết và cân bằng phản 

ứng (chú ý điều kiện để phản ứng xảy ra). 

→ Thông qua dạng bài tập này rèn cho học sinh viết công thức cấu tạo, công thức 

phân tử, cách gọi tên, cách tìm chất, cách viết phương trình hóa học, cân bằng phản 

ứng. 

c. Phương trình ion, ion thu gọn 

Bài tập 1: Viết phương trình ion rút gọn của các phản ứng (nếu có) xảy ra trong 

dung dịch giữa các cặp chất sau: 

Phân tích 

a) MgSO 4 + NaNO 3 e) Cu(NO 3 ) 2 + H 2 O 

b) Pb(OH) 2 + NaOH g) Ca(HCO 3 ) 2 + Ca(OH) 2 

c) Pb(NO 3 ) 2 + H 2 S h) Na 2 SO 3 + HCl 

d) Na 2 SO 3 + H 2 O i) Ca(HCO 3 ) 2 + HCl 

Để giải được bài tập này học sinh cần xác định được số oxi hóa của các nguyên tố, 

điều kiện để phản ứng xảy ra, viết phương trình ion rút gọn và cân bằng. 

Bài tập 2: Viết phương trình hóa học dưới dạng phân tử và ion rút gọn của phản 

ứng trao đổi ion trong dung dịch để tạo thành từng kết tủa sau: 

Phân tích 

a) Cr(OH) 3 

b) Al(OH) 3 

c) Ni(OH) 2 


Để giải được bài tập này học sinh cần xác định được kết tủa ở dạng: bazơ, muối,… 

với nhớ lại tính chất hóa học, điều chế của dạng vừa xác định được để tìm ra phản 

ứng phù hợp, viết phương trình ở dạng phân tử, nhớ lại cách xác định số oxi hóa để 








- 53 - 






viết phương trình ion rút gọn (chú ý đến điều kiện để phản ứng trao đổi trong dung 

dịch xảy ra) và cân bằng. 

→Thông qua phương trình dạng ion rèn luyện cho học sinh cách viết CTPT, cách 

gọi tên, điều kiện để phản ứng trao đổi, phản ứng thủy phân xảy ra hay không. Đồng 

thời phương trình ion rút gọn còn cho biết bản chất của phản ứng trong dung dịch 

các chất điện li. 

Đồng thời khi viết phương trình ion thì sẽ giúp cho việc giải bài tập có liên quan 

đến phương trình được thuận lợi, dễ dàng hơn, giúp cho học sinh có thể dựa vào 

những phương trình này để nhận biết, điều chế các chất, nội dung liên quan mà đề 

bài yêu cầu. Đối với dạng bài tập phương trình ion dạng khuyết rèn luyện cho học 

sinh hình thành kĩ năng sàn lọc, lựa chọn kiến thức để đưa ra đáp án đúng nhất phù 

hợp với yêu cầu của đề bài. 

2.2.4. Định luật tuần hoàn 

- Ô nguyên tố: số thứ tự của ô bằng số hiệu nguyên tử, bằng số đơn vị điện tích hạt 

nhân và bằng tổng số electron. 

- Chu kì: là dãy các nguyên tố mà nguyên tử của chúng có cùng số lớp electron, 

được xếp theo chiều điện tích hạt nhân tăng dần. 

+ Chu kì nhỏ: là các chu kì 1, 2, 3 chỉ gồm các nguyên tố s và nguyên tố p 

+ Chu kì lớn: là các chu kì 4, 5, 6, 7 gồm các nguyên tố s, p, d, f. 

- Nhóm: nhóm nguyên tố là tập hợp các nguyên tố mà nguyên tử có cấu hình 

electron tương tự nhau, do đó có tính chất hóa học gần giống nhau và được xếp 

thành một cột. 

+ Nhóm A: số thứ tự của nhóm A bằng số electron lớp ngoài cùng. Nhóm A gồm 

các nguyên tố s và p. 

+ Nhóm B: số thứ tự nhóm B bằng số electron hóa trị. Nhóm B gồm các nguyên 

tố d và f. 

- Năng lượng ion hóa: năng lượng ion hóa thứ nhất (I 1 ) của nguyên tử là năng 

lượng tối thiểu cần để tách electron thứ nhất ra khỏi nguyên tử ở trạng thái cơ bản. 


Năng lượng ion hóa thứ nhất của nguyên tử của các nguyên tố nhóm A biến đổi 

tuần hoàn theo chiều tăng của điện tích hạt nhân. 

- Độ âm điện: của một nguyên tử đặc trưng cho khả năng hút e của nguyên tử đó 

khi tạo thành liên kết hóa học. 








- 54 - 






- Nội dung định luật: “Tính chất của các nguyên tố và đơn chất cũng như thành 

phần và tính chất của các hợp chất tạo nên từ các nguyên tố đó biến đổi tuần hoàn 

theo chiều tăng của điện tích hạt nhân nguyên tử.” 

Bài tập 1: (Trích BT 8 – Trang 39 – SGK 10 NC) 

Viết cấu hình electron nguyên tử của các nguyên tố selen (Z = 34), 

kripton ( Z = 36) và xác định vị trí của chúng trong bảng tuần hoàn. 

Phân tích 

Dựa vào Z viết được cấu hình electron của selen, kripton 

Dựa vào cấu hình electron và qui tắc: 

STT ô = Số electron của nguyên tố 

STT chu kì = Số lớp electron 

STT nhóm A = Số electron lớp ngoài cùng 

STT nhóm B = Số electron hóa trị 

→ Vị trí của nguyên tố trong bảng tuần hoàn 

Bài tập 2: (BT 8 – Trang 58 – SGK 10 NC) 

Nguyên tố clo thuộc chu kì 3 và nhóm VII A, hãy cho biết về đặc điểm cấu hình 

electron nguyên tử và tính chất hóa học cơ bản của clo. 

Phân tích 

Dựa vào: 

Số lớp electron = STT chu kì 

Số electron lớp ngoài cùng = STT nhóm A 

Số electron hóa trị = STT nhóm B 

Clo thuộc chu kì 3 →Số lớp electron 

Nhóm VII A → Số electron lớp ngoài cùng 

→ Đặc điểm cấu hình electron nguyên tử. 

Dựa vào số electron ngoài cùng → Tính chất hóa học cơ bản 

⇒ Thông qua dạng bài tập này rèn cho học sinh các khái niệm liên quan đến định 

luật tuần hoàn: qui luật biến đổi tính chất kim loại, phi kim,…của các nguyên tố 

trong bảng hệ thống tuần hoàn. Từ đó có thể dựa vào những biến đổi tính chất của 


nguyên tố trong chu kì, nhóm để so sánh với các nguyên tố trong chu kì hoặc 

nhóm khác. 

2.2.5. Sự điện li 

- Sư điện li: là quá trình phân li các chất trong nước ra ion còn gọi là sự điện li 








- 55 - 






- Chất điện li: Những chất tan trong nước phân li ra còn được gọi là những chất 

điện li. 

Ở chương trình trung học cơ sở không đề cập đến khái niệm sự điện li mà được 

nghiên cứu ở chương trình trung học phổ thông (lớp 11). 

Ví dụ: Sự điện li của NaCl, HCl và NaOH trong nước. 

NaCl → Na 

HCl → H 

+ 

+ 

NaOH → Na 

+ Cl 

+ Cl 

+ 

− 

− 

+ OH 

− 

Quá trình phân li NaCl thành Na + và Cl - , HCl thành H + và Cl - , NaOH thành Na + 

và OH - gọi là sự điện li NaCl , HCl, NaOH. 

Chất điện li là: NaCl, HCl, NaOH 

2.2.6. Liên kết hoá học 

- Khái niệm: Liên kết hoá học là sự kết hợp giữa các nguyên tử tạo thành phân tử 

hay tinh thể bền vững hơn. 

- Liên kết ion: là liên kết được tạo thành do lực hút tĩnh điện giữa các ion mang 

điện tích trái dấu. Liên kết ion chỉ được hình thành giữa một kim loại điển hình và 

một phi kim điển hình. 

- Liên kết cộng hóa trị: là liên kết hóa học được tạo nên bởi những cặp electron 

góp chung. 

+ Liên kết cộng hóa trị không cực: do hai nguyên tử cùng một nguyên tố phi kim. 

+ Liên kết cộng hóa trị có cực: do hai nguyên tử của hai nguyên tố phi kim khác 

nhau. 

- Liên kết cho nhận: là liên kết hóa học được tạo nên khi cặp electron dùng chung 

được đơn phương cung cấp bởi một nguyên tử. 

- Liên kết kim loại: là liên kết hóa học được tạo nên bởi lực hút tĩnh điện giữa các 

ion dương có trong mạng tinh thể kim loại với các electron tự do. 

- Liên kết hidro: là liên kết hóa học liên phân tử, liên kết nguyên tử hidro của phân 

tử này với nguyên tử có độ âm điện lớn hơn như: F, O, N, …của phân tử khác. 

- Qui tắc bát tử: “Theo qui tắc bát tử (8 electron) thì nguyên tử của các nguyên tố 


có khuynh hướng liên kết với các nguyên tử khác để đạt được cấu hình electron 

vững bền của các khí hiếm với 8 electron (hoặc 2 electron đối với heli) ở lớp ngoài 

cùng. 








- 56 - 






- Ion: Nguyên tử hoặc nhóm nguyên tử mang điện gọi là ion 

- Sự lai hóa: Sự lai hoá Obitan nguyên tử là sự tổ hợp “trộn lẫn” một số obitan 

trong một nguyên tử để được từng ấy obitan lai hoá giống nhau nhưng định hướng 

khác nhau trong không gian. 

Bài tập 1: Hãy giải thích sự hình thành liên kết giữa các nguyên tử của các nguyên 

tố sau đây: Na và Cl. 

Phân tích 

Do đặc điểm cấu tạo nguyên tử và theo qui tắc bát tử, khi các nguyên tử Na và Cl 

tiếp xúc với nhau sẽ có sự nhường và nhận electrn để trở thành các ion Na + và Cl - , 

có cấu hình electron nguyên tử giống cấu hình electron nguyên tử của các khí hiếm 

Ne và Ar. Các ion Na + và Cl – được tạo thành có điện tích trái dấu hút nhau tạo nên 

liên kết ion trong phân tử cũng như trong tinh thể NaCl. 

Na 

+ 

+ 

Cl 

− 

→ 

NaCl 

Bài tập 2: Mô tả liên kết hóa học trong phân tử CH 4 theo thuyết lai hóa. 

Phân tích 

Công thức cấu tạo: 

H 

H 

C 

H 

H 

Trong phân tử CH 4 có 4 liên kết C – H tạo thành bởi 4 obitan hóa trị (mỗi obitan 

có một electron độc thân) của nguyên tử cacbon (1 obitan 2s và obitan 2p) xen phủ 

với 4 obitan 1s của 4 nguyên tử H. Như vậy, đáng lẽ trong phân tử CH 4 , phải có hai 

liên kết khác nhau là: 1 liên kết s-s và 3 liên kết p-s.Tuy nhiên, thực nghiệm cho 

biết 4 liên kết C-H trong phân tử CH 4 giống hệt nhau có góc liên kết là 109 o 28’. 

2.2.7. Bài tập định lượng 

2.2.7.1. Bài tập về xác định công thức cấu tạo, công thức phân tử 

Bài tập 1: Chất A là muối canxi halogenua. Cho dung dịch chứa 0,2g A tác dụng 

với lượng dư dung dịch bạc nitrat thì thu được 0,376g kết tủa bạc halogenua. Hãy 


xác định công thức chất A. 

Phân tích 



Đặt muối halogenua có CTPT: CaX 2 






- 57 - 






Viết phương trình phản ứng: 

Mà 

Ta có tỉ lệ: 

CaX 2 + 2AgNO 3 Ca(NO 3 ) 2 + 2AgX 

40 + 2M 

X 

2(108 + M X 

) 

0,2 

0,376 

40 + 2M X 

2(108 + M 

X 

) 

= 

0,2 0,376 

M X Tìm được halogen. 

CTPT: CaX 2 

Bài tập 2: Hỗn hợp A gồm hai chất kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng của etilen. 

Cho 3,36 lít (đktc) hỗn hợp khí trên phản ứng hoàn toàn với Br 2 trong CCl 4 thì thấy 

khối lượng bình chứa nước brom tăng thêm 7,7g. 

Hãy xác định công thức phân tử của 2 anken đó. 

Phân tích 

A gồm 2 anken kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng axetilen 

Đặt CTTB: C ( n < n < n+1) 

2 

n H 

n 

3,36 

VA 

= 3,36( l) → nA 

= = ?( ml) 

22,4 

C H + Br ⎯⎯⎯→ C H Br 

CCl4 

n 2n 2 n 2n 

2 

Theo đề bài ta có khối lượng bình chứa brom tăng là khối lượng của A. 

Dựa và điều kiện ban đầu 

CTCT 2 anken 

mA 

⇒ M 

A 

= ⇒ 14n 

= 51,3 

n 

⇒ n = ? 

A 

⇒ Khi làm bài tập dạng xác định CTPT, CTCT của đơn chất, hợp chất giúp cho 

học sinh ôn lại CTPT, khái niệm nồng độ, thành phần phần trăm cách gọi tên, rèn 

luyện viết phương trình phản ứng, các công thức tính toán về số mol, nồng độ, tỉ 


khối, phần trăm,… so sánh tỉ lệ số mol, áp dụng qui tắc tam xuất để tính số mol dựa 

vào phương trình, dựa vào tỉ lệ số mol sản phẩm của phản ứng cháy hữu cơ để dự 

đoán dãy đồng đẳng nào,… 








- 58 - 






2.2.7.2. Bài tập phần trăm 

Bài tập 1: Cho 10 lít (đktc) hỗn hợp khí N 2 và CO 2 tác dụng với 2 lít dung dịch 

Ca(OH) 2 nồng độ 0,02 mol/l, thu được 1g chất kết tủa. 

Hãy xác định thành phần % theo thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp ban đầu. 

Phân tích 

Có 2 trường hợp: 

a) Thiếu CO 2 : 

CO 2 + Ca(OH) 2 CaCO 3 + H 2 O 

Theo đề bài ta có: 

m 

⇒ 

CaCO 

= 1g 

n = 

3 CaCO3 

? 

Kê số mol CaCO 3 vào phương trình tìm được số mol CO 2 

b) Dư CO 2 

⇒ V 

CO2 

⇒ % V 

⇒ % V 

CO2 

N2 

⇒ V 

N2 

V 

= 

V 

= V 

CO2 

hh 

hh 

.100 

= 100 − % V 

−V 

CO2 

CO2 

CO 2 + Ca(OH) 2 → CaCO 3 + H 2 O 

CaCO 3 + H 2 O + CO 2 → Ca(HCO 3 ) 2 

Tính số mol của Ca(OH) 2 , sau đó kê vào phương trình tìm được số mol của CO 2 

thể tích CO 2 thể tích N 2 , tìm được % về thể tích của CO 2 và N 2 . 

Thông qua bài tập này rèn học sinh tính chất hóa học của hợp chất, viết phương 

trình hóa học, cân bằng hóa học, áp dụng được công thức tính số mol, qui tắc tam 

xuất kê số mol lên phương trình hóa học, tính thể tích và thành phần % theo thể tích 

của hỗn hợp khí. 

Bài tập 2: Cho 1,1 gam hỗn hợp bột sắt và bột nhôm tác dụng vừa đủ với 1,28g 

bột lưu huỳnh. 

a) Viết phương trình của phản ứng đã xảy ra. 

b) Tính tỉ lệ phần trăm của sắt và nhôm trong hỗn hợp ban đầu theo lượng chất và 

khối lượng chất. 


Phân tích 



Theo đề bài, ta có 1,28 g bột lưu huỳnh n S 

Viết phương trình hóa học: 






- 59 - 



Fe + S 

t 

⎯⎯→ 

O 

FeS 




2Al + 3S 

t 

⎯⎯→ 

O 

Al 2 S 3 

Ta có: m hh và n S ta lập được hệ phương trình tìm được số mol của Fe và Al. Từ 

đó tính được khối lượng của Fe và Al, tính được phần trăm của sắt và nhôm trong 

hỗn hợp . 

Thông qua bài tập dạng này giúp cho học sinh nhớ lại kiến thức về tính đơn 

chất, khái niệm nồng độ, viết phương trình phản ứng hóa học, cân bằng phản ứng 

hóa học, lập hệ phương trình và các công thức có liên quan. 

2.2.7.3. Bài tập khối lượng 

Bài tập 1: Đun nóng hỗn hợp gồm 2,97 gam Al và 4,08 gam S trong môi trường 

kín không có không khí, được sản phẩm là hỗn hợp rắn A. Ngâm A trong dung dịch 

HCl dư, thu được hỗn hợp khí B 

a. Hãy viết phương trình hóa học của các phản ứng. 

b. Xác định thành phần định tính và khối lượng các chất trong hỗn hợp A 

c. Xác định thành phần định tính và thể tích các chất trong hỗn hợp khí B ở đktc 

Phân tích 

Nung nóng một hỗn hợp gồm Al và S trong môi trường kín không có không khí 

thì chỉ có phản ứng của 2Al + 3S 

⎯ o 

t 

⎯→ 

Theo đề bài ta có: m Al = 2,97 g → n Al 

m S = 4,08 g → n S 

Al 2 S 3 

Kê số mol lên phương trình theo qui tắc tam xuất 

So sánh số mol →Al hết hay S hết. Nếu S hết thì Al dư và hỗn hợp rắn A gồm: 

Al 2 S 3 và Al và cho A tác dụng HCl dư thì Al 2 S 3 và Al đều phản ứng hết 

2Al + 6 HCl → 2 AlCl 3 + 3H 2 ↑ (2) 

Al 2 S 3 + 6 HCl → 2 AlCl 3 + 3H 3 S ↑ (3) 

Thu được hỗn hợp khí B gồm H 2 và H 2 S 

Từ số mol của Al đã phản ứng ở (1) và số mol đề bài cho tìm được số mol Al dư 

n Al dư = n Al đã cho – n Al (1) 


Từ số mol Al dư tìm được khối lượng Al dư trong hỗn hợp rắn A 

Từ phương trình hóa học (1) suy ra được số mol Al 2 S 3 và tìm được khối lượng 

của Al 2 S 3 trong hỗn hợp rắn A 








- 60 - 



Từ số mol dư của Al và số mol của Al 2 S 3 kê vào phản ứng (2), (3) tìm được số 

mol H 2 và H 2 S. Tính được V của H 2 và H 2 S theo công thức 




V 

n = → V = n.22.4 (l) 

22,4 

→ Thông qua bài tập dạng này rèn cho học sinh kiến thức về đơn chất, hợp chất 

và tính chất hóa học của chúng. Tính được số mol của đơn chất Al, S và tính được 

số mol dư ở trong hỗn hợp rắn A, áp dụng công thức hợp lí tìm ra thể tích mỗi khí 

trong hỗn hợp khí B. Ngoài ra còn rèn luyện cho học sinh viết phương trình hóa 

học, xác định số oxi hóa và cân bằng hóa học. 

Bài tập 2: ( BT 5 - Trang 129 - SGK HH 12 CB) 

Cho một lượng hỗn hợp Mg – Al tác dụng với dung dịch HCl dư thu được 8,96 lít 

H 2 . Mặc khác, cho lượng hỗn hợp như trên tác dụng với dung dịch NaOH dư thì thu 

được H 2 . Các thể tích khí đều đo ở đktc. Tính khối lượng của mỗi kim loại có lượng 

hỗn hợp đã dùng 

Phân tích 

Hỗn hợp Mg, Al + HCl dư đều tác dụng được và có khí H 2 bay lên 

Mg + 2HCl → MgCl 2 + H 2 ↑ (1) 

Al + 3 HCl → AlCl 3 + 3H 2 ↑ (2) 

Tiếp tục cho Mg và Al tác dụng với dung dịch NaOH dư thì chỉ có Al tác dụng 

2Al + 2 NaOH + 2H 2 O → 2 NaAlO 2 + 3H 2 ↑ (3) 

Theo đề bài ta có: Thể tích H 2 ở (1) và (2) là 8,98 lít (đktc) và thể tích H 2 ở (3) 

là 6,72 lít (đktc) → 

V 

n = 

22,4 

Từ số mol H 2 ở phương trình phản ứng (3) kê lên phương trình tìm được số mol 

của Al từ số mol Al vừa tìm được tính được số mol H 2 ở phản ứng (2) có số mol H 2 

ở (2) tìm số mol H 2 ở (1) và số mol Mg 

Tìm được khối lượng của Mg và Al 

→ Bài tập này rèn luyện cho HS tính chất hóa học của Al nói riêng và kim loại 

nói chung. Áp dụng công thức tính số mol 

n = 

V 

22,4 

, kê số mol lên phương trình hóa 




học, tìm được số mol của Mg và Al, áp dụng công thức tính khối lượng của Mg và 






- 61 - 






Al. Ngoài ra rèn luyện viết phương trình hóa học, cân bằng phản ứng hóa học, xác 

định số oxi hóa. 

2.2.7.4. Bài tập nồng độ 

Bài tập 1: A và B là hai dung dịch HCl có nồng độ khác nhau. Trộn lẫn 1 lít A với 

3 lít B ta được 4 lít dung dịch D. Để trung hòa 10 ml dung dịch D cần 15 ml NaOH 

0,1 M. Trộn lẫn 3 lít A với 1 lít B, tạo được 4 lít dung dịch E. Cho 80 ml dung dịch 

E tác dụng với dung dịch AgNO 3 (lấy dư) thu được 2,78g kết tủa. Tính nồng độ mol 

của các dung dịch A, B, C, D. 

Phân tích 


HCl + NaOH NaCl + H 2 O (1) 

Từ (1) ta có: 

0,1.15 

nHCl /10mlD = nNaOH 

= = ? 

1000 

0,0015 

→ CM 

= = 

D 

? 

0,01 

Ta có phương trình: 

HCl + AgNO 3 AgCl + HNO 3 (2) 

Từ (2) 

2 , 8 7 

⇒ n 

H C l / 8 0 m l 

= n 

A g C l 

= = ? m o l 

1 4 3, 5 

→ C = ? M 

M E 

Gọi nồng độ của A là x 

Gọi nồng độ của B là y 

Ta lập hệ phương trình 

Giải hệ phương trình ta được x = ? và y = ? 

Nồng độ của A,B,C,D. 

Bài tập 2: Cho 3,9 g K tác dụng với 101,8 g H 2 O. Tính nồng độ mol và nồng độ 

phần trăm của dung dịch KOH thu được. Biết khối lượng riêng của dung dịch KOH 

thu được là D = 1,056 g/ml. 


Phân tích 


Ta có: 

2K + 2H 2 O 2KOH + H 2 (*) 








- 62 - 






3,9 

mK 

= 3,9 g ⇒ nK 

= = ? mol 

39 

1 

mH 101,8 (*) ? ? 

2O = g ⇒ nH = n 

2 K 

= → mH 

= 

2 

2 

m = m + m + m = ? g 

dd K H2O H2 

m 

→ Vdd 

= = ? 

D 

n 

→ CM 

= = ? 

V 

mct 

C% = .100 = ?% 

m 

dd 

→Thông qua dạng bài tập này rèn cho HS khái niệm về nồng độ, các 

dạng của nồng độ và phân biệt được các loại nồng độ, công thức tính mỗi loại, công 

thức liên quan giữa chúng. Đồng thời rèn luyện viết phương trình phản ứng, cách 

gọi tên, công thức phân tử, biết lập luận so sánh số mol của chất tham gia, vận dụng 

ôn lại các kiến thức có liên quan và các công thức tính để giải bài toán với nội dung 

liên quan đến yêu cầu bài toán, kĩ năng phân tích tư duy với bài toán đa dạng, đa 

phương trình. 

2.2.7.5. Bài tập về hiệu suất 

Bài tập 1 : ( BT 11- Trang 160 – SGK 11 CB) 

Khi tách hiđro của 66,25 kg etylbenzen thu được 52,00 kg stiren. Tiến hành phản 

ứng trùng hợp toàn bộ stiren này thu được hỗn hợp A gồm polistiren và phần stiren 

chưa tham gia phản ứng. Biết 5,2 (g) A vừa đủ làm mất màu của 60,00 (ml) dung 

dịch brom 0,15 (M). 

a) Tính hiệu suất của phản ứng tách hiđro của etylbenzen. 

b) Tính khối lượng stiren đã trùng hợp. 

c) Polistiren có phân tử khối trung bình bằng 3,12.10 5 . Tính hệ số trùng hợp 

trung bình của polime. 

Phân tích 

C 6 H 5 C 2 H 5 →C 6 H 5 C 2 H 3 + H 2 (1) 


n C 6 

H 5 

CH=CH 2 

xt,t° 

p 

CH-CH 2 

C 6 

H 5 

n 

(2) 



a ) Theo đè bài, ta có: mC 6H5C2H 

= 66, 25 kg → n ? 

3 C6H5C2H 

= mol 

3 






- 63 - 



Dựa vào phương trình (1) ⇒ nC 6H5C2H 

= n 

3 C6H5C2H5 

→ m = ?( g) 

C6H5C2H3 




mTT 

→ % H = .100 = ? m 

b) Theo đề bài khi cho a tác dụng với brom thì chỉ có stiren phản ứng 

LT 

V = 60 ml, C = 0,15M 

Br2 M Br 2 

→ = ? 

n Br 2 

Viết phương trình phản ứng, kê số mol vào, dùng qui tắc tam xuất 

→ n = ? → m = ? → m = m − m = ? 

C6H5C2H3 C6H5C2H3 Polistien A C6H5C2H3 

c) Theo phương trình (2) 

M Polistiren = 3,12.10 

→ 104n 

= 3,12.10 

→ n = ? 

Bài tập 2 : ( BT 6 – Trang 169 – SGK 11 NC) 

Nhiệt phân hỗn hợp butan, but - 1- en và but - 2 - en người ta thu được 

buta - 1,3 - đien với hiệu suất 80% (theo số mol). Hãy tính khối lượng polibutađien 

thu được từ 1000 cm 3 (27 0 C, 1 atm) hỗn hợp khí trên, biết rằng phản ứng trùng hợp 

đạt hiệu suất 90%. 

Phân tích 

Do đề bài không cho ở điều kiện tiêu chuẩn nên ta áp dụng công thức: 

n hh khí = 

PV . 

? 

RT = 

n buta-1,3-đien thu được = 

Do hiệu suất chỉ đạt 90% nên: 

n hh 

5 

5 

.80 

= ? 

100 

n buta-1,3-đien tham gia trùng hợp = ? 


m poli butađien thu được = ? 

⇒ Thông qua dạng bài tập về hiệu suất rèn cho các em kiến thức về hiệu suất của 

phản ứng, công thức tính hiệu suất, tính số mol, phần trăm, khối lượng,.. và các 








- 64 - 






công thức liên quan nhằm hiểu rõ hơn bản chất của phản ứng, biết được phản ứng 

có xảy ra hoàn toàn hay không và để giải các bài toán khác có nội dung liên quan 

đến hiệu suất. 

2.2.7.6. Bài tập nhận biết, tách, tinh chế 

Bài tập 1: ( BT 5 –Trang 25 – SGK HH 12 NC) 

Trình bày cách nhận biết các hợp chất trong dung dịch của mỗi dãy chất sau đây 

bằng phương pháp hóa học. 

a) Glucozơ, glixerol, etanol, axit axetic 

b) Fructozơ, glixerol, etanol. 

Phân tích 

Để giải được bài tập này học sinh cần viết được CTPT, CTCT từ tên gọi, xác định 

dạng của từng chất kết hợp với tính chất hóa học đặc trưng của từng dạng và lựa 

chọn tìm ra phản ứng thích hợp, viết phương trình và cân bằng (ghi rõ hiện tượng 

nếu có). 

Bài tập 2: ( BT 6 – Trang 223 – SGK HH 12 NC) 

Từ hỗn hợp Ag và Cu, hãy trình bày ba phương pháp hóa học tách riêng Ag và 

Cu. Viết các phương trình hóa học. 

Phân tích 

ban đầu. 

Đối với bài tập dạng tách thì học sinh cần hiểu là phải tái tạo để thu lại chất 

Học sinh phải nhớ lại tính chất hóa học của Ag và Cu, tìm phản ứng để tách riêng 

chúng, sau đó phải dùng thêm một phản ứng khác để thu lại kim loại ban đầu. 

⇒ Thông qua dạng bài tập này rèn luyện cho HS viết CTPT, PTHH, nhớ lại kiến 

thức hóa học như về tính chất hóa học,...biết cách chọn lọc phản ứng và phân biệt 

được các dạng đơn chất hợp chất khác nhau bằng các phản ứng hóa học với các hiện 

tượng đặc trưng. 









- 65 - 



Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 




3.1. Qua dự giờ, quan sát tập 

3.1.1. Qua dự giờ 

Qua dự giờ các tiết dạy bài tập của giáo viên bộ môn ở trường phổ thông, chúng 

tôi nhận thấy: 

- GV: giải các bài tập điển hình, trọng tâm của bài, chương, đa số các bài tập đều 

có khả năng rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cao. Đồng thời, trong quá 

trình giải các bài tập GV cũng nhắc nhở các lỗi sai mà HS thường mắc phải như: 

cách viết CTPT, cách gọi tên, viết phương trình, cân bằng phương trình,… 

- HS: đa số các HS làm được các bài tập trong sách giáo khoa đưa ra, hoặc thầy 

cho thêm. Như vậy, khả năng sử dụng ngôn ngữ của HS thông qua bài tập khá cao. 

Tuy nhiên vẫn còn một số HS chưa giải hết hoặc không giải được bài tập do các em 

đọc, nghiên cứu đề bài chưa kĩ, hoặc không hiểu rõ đề bài cho gì, yêu cầu gì,… 

3.1.2. Qua quan sát tập 

Qua kết quả quan sát tập bài tập của học sinh, chúng tôi thấy đa số các em làm bài 

tập đầy đủ, tuy nhiên vẫn còn một số em không hoặc chưa làm bài tập đầy đủ. Phần 

lớn các em làm bài tập thường mắc phải những lỗi sau: viết không đúng CTPT, 

không hoặc cân bằng phản ứng chưa đầy đủ, không viết được CTCT từ tên gọi,… 

3.2. Qua phiếu điều tra, hỏi ý kiến 

3.2.1. Thông qua phiếu điều tra học sinh THCS 

Chúng tôi đã tiến hành khảo sát 20 phiếu ở HS lớp 9 và thu về 10 phiếu hợp lệ. 

Qua các phiếu thu về, chúng tôi nhận được kết quả như sau: 

3.2.1.1. Phần trắc nghiệm 

Câu 

1 

2 

3 

4 

5 

Đáp án 

A 

D 

D 

B 

A 

Số HS 

khảo sát 

10 

10 

10 

10 

10 

Số HS trả lời đúng 

Số lượng 

(HS) 

8 

10 

4 

7 

9 

Tỉ lệ (%) 

80 

100 

40 

70 

90 

Số HS trả lới sai 

Số lượng 

(HS) 

2 

0 

6 

3 

1 

Tỉ lệ (%) 


20 

0 

60 

30 

10 








- 66 - 



6 

B 

10 

7 

70 

3 

30 

7 

C 

10 

10 

100 

0 

0 




- Nhận xét chung: qua kết quả khảo sát chúng tôi thấy rằng khả năng phân tích so 

sánh, hệ thống hóa các kiến thức (hóa trị, tính chất hoá học của các chất, khả năng 

viết phương trình …) của các đa số HS phát triển tốt (hơn 50% HS khảo sát hoàn 

thành đúng kết quả). Tuy nhiên còn một số HS không hoàn thành tốt các câu hỏi 

trắc nghiệm. Yêu cầu giáo viên tăng cường cho HS giải các dạng bài tập trắc 

nghiệm để giúp cho các em HS rèn luyện được kĩ năng ngôn ngữ hoá học thông qua 

các dạng bài tập. 

- Nhân xét riêng: 

Câu 1: Có 80% HS trả lời đúng và 20% HS trả lời sai 

Thông qua câu 1 rèn cho HS được kĩ năng xác định hóa trị của các chất, viết công 

thức phân tử từ tên gọi. 

Các lỗi sai là do không nắm rõ được hoá trị của oxi và sắt, không nắm rõ cách gọi 

tên oxit kim loại, nhầm lẫn chỉ số của CTPT, … 

Câu 2: Có 100% HS trả lời đúng thông qua câu này rèn cho HS được kĩ năng gọi 

tên của các chất từ công thức phân tử. 

Câu 3: 40% HS trả lời đúng và 60% HS trả lời sai. 

Thông qua câu này nhằm khảo sát xem khả năng nắm vững tính chất của HS như 

thế nào? Đồng thời rèn cho HS khả năng suy luận, kĩ năng vận dụng các tính chất, 

khái niệm đã học. 

Các lỗi sai không nắm được yêu cầu đề, tính chất của các muối AlCl 3 , CuCl 2 

Câu 4: Phần lớn HS đều chọn đáp án đúng là 70% bên cạnh đó có một số em chọn 

đáp án sai là 30% 

Nhìn chung, các em đều nắm rõ tính hoá học của các chất SO 2 , CH 4 , C 2 H 4 . Bên 

cạnh đó còn một số em chưa nắm vững tính chất đặc trưng của các chất dẫn đến 

chọn những đáp án chưa chính xác. 


Câu 5 và câu 6 : Thông qua 2 câu này nhằm khảo sát xem khả năng viết phương 

trình, xác định hoá trị, khả năng suy luận của các em ra sao? Đồng thời rèn luyện 

cho HS kĩ năng viết phương trình dưới dạng phân tử và chữ. 

Các lỗi sai: Không nắm rõ chất trước và sau phản ứng, do chưa đọc kĩ đề bài, … 








- 67 - 






Câu 7: 100% HS trả lời đúng → rèn cho HS nắm được trạng thái, tính chất của các 

khí trong tự nhiên. 

3.2.1.2. Phần tự luận 

Câu 

8 

9 

10 

Số HS khảo 

sát 

10 

10 

10 


Số lượng 

(HS) 

1 

3 

2 

Tỉ lệ (%) 

10 

30 

20 


Số lượng 

(HS) 

9 

7 

8 

Tỉ lệ (%) 

- Nhận xét chung: Qua bảng kết quả trên cho ta thấy khả năng giải bài tập tự luận 

của HS còn yếu, có rất ít HS trong số HS được khảo sát hoàn thành các bài giải. Do 

đó có thể nói khả năng vận dụng ngôn ngữ hoá học của các HS vào bài tập tự luận 

còn yếu. 

- Nhận xét riêng 

Câu 8: Các em HS chưa nắm rõ được tính chất và thành phần của axit (giấm 

chanh), sữa bò (sữa đậu nành) nên không giải thích được hiện tượng dẫn đến kết tủa 

là do đâu? 

Câu 9: Các lỗi sai là do HS không nắm rõ các phương pháp điều chế oxi, tính chất 

vật lí của oxi (oxi nặng hơn không khí). 

Câu 10: Các lỗi sai mắc phải 

+ Xác định sai công thức phân tử sắt (III) clorua 

+ Cân bằng phản ứng sai 

+ Không ghi đúng hoá trị của Ag 

+ Không xác định được chất nào là chất kết tủa 

+ Không biết cách lập luận, kê số mol của chất nào vào phương trình. 

3.2.2. Thông qua phiếu điều tra học sinh THPT 

Chúng tôi đã tiến hành khảo sát 150 phiếu ở HS lớp 10 và thu về 105 phiếu hợp lệ. 


Qua các phiếu thu về, chúng tôi nhận được kết quả như sau: 

3.2.2.1. Phần trắc nghiệm 

90 

70 

80 



Câu 

Đáp án 

Số HS 

khảo sát 

Số HS trả lời đúng Số HS trả lới sai 

Số lượng Tỉ lệ (%) Số lượng Tỉ lệ (%) 






- 68 - 






1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

A 

C 

D 

A 

B 

B 

B 

A 

B 

B 

C 

D 

105 

105 

105 

105 

105 

105 

105 

105 

105 

105 

105 

105 

(HS) 

101 

104 

89 

103 

75 

100 

98 

43 

73 

102 

69 

67 

96,19 

99,05 

84,76 

98,10 

71,44 

95,24 

93,34 

40,95 

69,52 

97.14 

65,71 

63,81 

(HS) 

4 

1 

16 

2 

20 

6 

7 

62 

32 

3 

36 

38 

3,81 

0,95 

15,23 

1,90 

29,56 

4,76 

6,66 

59,05 

30,48 

2,86 

34,29 

36,19 

Qua bảng thống kê ta thấy đa số HS đều nắm được các khái niệm về liên kết hoá 

học, liên kết cộng hoá trị, biết được liên kết nào là liên kết có cực và liên kết nào 

không có cực, khái niệm số oxi hoá, xác định được số oxi hoá của nguyên tử trong 

phân tử, tính chất đơn chất, hợp chất, gọi tên axit, xác định chất oxi hoá, chất khử 

trong phản ứng oxi hoá khử. Tuy nhiên vẫn có một số ít học sinh nhầm lẫn giữa các 

khái niệm liên kết cộng hóa trị, liên kết ion, …. Và do đọc đề chưa kĩ. 

Câu 1: Thông qua bảng thống kê ta thấy, có 96,19 % HS chọn nguyên tố có Z = 

11 thuộc về nguyên tố s và có 3,81% HS cho nguyên tố có Z = 11 thuộc nguyên tố 

p. Nhìn chung hầu hết HS đều nhớ và hiểu thế nào là nguyên tố s, nguyên tố p, d và 

f nên có thể xác định chính xác nguyên tố có Z = 11 là nguyên tố s. Tuy nhiên, vẫn 

có một số ít HS có sự nhầm lẫn giữa các khái niệm của nguyên tố s, p, d và f nên 

chọn đáp án không đúng là nguyên tố có Z = 11 thuộc về nguyên tố p. 

Câu 2: Thông qua bảng thống kê ta thấy, có 99,05% HS chọn đáp án đúng và có 

0,95% HS chọn đáp án sai. Nhìn chung, tất cả HS đều viết được cấu hình electron 

của nguyên tử lưu huỳnh ( z = 16) là 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 4 , nhưng có một số HS cho rằng 


cấu hình electron 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 có sự nhầm lẫn khi phân bố các electron trên các 

phân lớp. Tóm lại, HS đều nắm được sự sắp xếp các lớp electron, kí hiệu của các 

phân lớp và sự phân bố các electron vào các phân lớp.Từ đó HS có thể viết được 








- 69 - 






chính xác cấu hình electron của nguyên tử và có thể dựa vào cấu hình electron xác 

định đuợc vị trí của nguyên tố trong bảng hệ thống tuần hoàn. 

Câu 3: Qua bảng thống kê ta thấy, có 84,76% HS chọn đáp án đúng và 15,23% HS 

chọn đáp án sai. Nhìn chung, có một phần lớn HS chọn liên kết hoá học trong NaCl 

được hình thành là do đặc điểm cấu tạo nguyên tử và theo qui tắc bát tử, khi các 

nguyên tử Na và Cl tiếp xúc với nhau sẽ có sự nhường nhận electron để trở thành 

các ion Na + và Cl - , có cấu hình electron nguyên tử giống cấu hình electron nguyên 

tử của các khí hiếm Ne và Ar . 

Na → Na + + e 

Cl + e → Cl - 

Các ion Na + và Cl - được tạo thành có điện tích trái dấu hút nhau tạo nên liên kết ion 

trong phân tử cũng như trong tinh thể NaCl 

Na + + Cl - → NaCl 

Tuy nhiên vẫn có một số ít có sự nhầm lẫn và hiểu chưa rõ về liên kết hoá học 

trong NaCl như: liên kết trong NaCl được hình thành do mỗi nguyên tử Na và Cl 

góp chung 1e và do mỗi nguyên tử đó nhường hoặc nhận electron để trở thành các 

ion trái dấu hút nhau. 

Câu 4: Thông qua bảng thống kê ta thấy có 98,10% HS chọn liên kết trong phân 

tử N 2 là liên kết cộng hoá trị không cực và có 1,9% HS cho rằng liên kết trong phân 

tử N 2 là liên kết ion. Nhìn chung, HS đều xác định được liên kết trong phân tử N 2 là 

liên kết cộng hóa trị không cực từ đây cho thấy HS đã nắm được khái niệm hoá học 

và biết được liên kết không phân cực là do phân tử N 2 tạo nên từ hai nguyên tử của 

cùng một nguyên tố (có độ âm điện như nhau), nên các cặp electron chung không bị 

hút lệch về phía nguyên tử nào. 

Câu 5: Qua bảng thống kê ta thấy có 71,44% chọn đáp án đúng và 28,5% HS chọn 

đáp án sai. Nhìn chung phần lớn HS đều nắm được thế nào là công thức e của phân 

tử, hiểu khái niệm của liên kết hoá học, qui tắc bát tử. Tuy nhiên, có một số HS có 

sự nhầm lẫn khi đọc không kĩ đề bài. 


Câu 6: Qua bảng thống kê ta thấy, có 95,24% HS chọn đáp án đúng và có 4,76% 

chọn đáp án sai. Nhìn chung HS nắm vững khái niệm số oxi hoá, xác định đúng số 

oxi hoá của nguyên tử trong phân tử. Tuy nhiên, vẫn có một số ít HS chưa xác định 

chính xác số oxi hoá của nguyên tử trong phân tử 








- 70 - 






Câu 7: Qua bảng thống kê ta thấy có 93,34% HS chọn đáp án đúng và có 6,66% 

HS chọn đáp án sai. Nhìn chung đa số HS đều nắm được tính chất của đơn chất và 

hợp chất, viết phương trình hoá học, cân bằng phản ứng. Tuy nhiên, vẫn có HS chọn 

đáp án sai là do đọc chưa kĩ đề bài đưa ra. 

Câu 8: Đây là câu mà HS trả lời sai nhiều nhất là do HS chưa hiểu rõ tính chất của 

HCl nguyên chất có thể gọi là khí hiđroclorua không gọi là axit clohiđric vì HCl 

nguyên chất không phải là axit khi không có nước. 

Câu 9: Qua bảng thống kê ta thấy có 69,5% chọn đáp án đúng và có 30,48% trả 

lời sai. Hầu như HS nắm được hợp chất clorua vôi cấu tạo như thế nào, nhưng vẫn 

có một số chưa nhớ được clorua vôi được tạo thành từ gốc nguyên tố nào. 

Câu 10: Có 97,14% HS trả lời đúng và có 2.86% HS trả lời sai. Nhìn chung hầu 

hết HS đều hiểu khái niệm phản ứng oxi hoá khử và khái niệm chất oxi hoá, chất 

khử. Tuy nhiên có một số HS chưa xác định được chất oxi hoá, chất khử do không 

xác định số oxi hoá không chính xác. 

Câu 11: Có 65,71% HS trả lới đúng và có 34,29% HS trả lời sai. Nhìn chung HS 

đều biết được khí sunfurơ còn gọi là lưu huỳnh đioxit. Tuy nhiên vẫn có một số HS 

có sự nhầm lẫn khí sufurơ là lưu huỳnh đioxit. 

Câu 12: Có 63,81% HS chọn đáp án đúng và có 36,19% HS trả lời sai. Nhìn 

chung HS nắm được tính chất của SO 3 là ở nhiệt độ thường SO 3 là chất lỏng. Tuy 

nhiên vẫn có một số ít có sự nhầm lẫn ở nhiệt độ thường SO 3 là chất khí. 

3.2.2.2. Phần tự luận 

Câu 

1 

2 

3 

Số HS khảo 

sát 

105 

105 

105 


Số lượng 

(HS) 

101 

84 

66 

Tỉ lệ (%) 

96,19 

80 

62,86 


Số lượng 

(HS) 

4 

21 

3 

Tỉ lệ (%) 

3,81 

20 

37,14 


Qua bảng thống kê trên ta thấy khả năng giải bài tập tự luận của HS tương đối cao. 

HS có tính suy luận, so sánh, tư duy và vận dụng kiến thức vào bài tập và từ đó rèn 

cho HS khái niệm nồng độ, tính chất hợp chất, đơn chất, thành phần phần trăm 

trong hỗn hợp, so sánh số mol tìm ra sản phẩm, tìm ra tên kim loại. Tuy nhiên vẫn 








- 71 - 






có HS không giải được hoặc giải được nhưng ra kết quả sai là do nhiều nguyên 

nhân khác nhau, nhất ở câu 2 và câu 3 do HS đọc đề chưa kĩ, chưa phát hiện ra khi 

nhỏ từ từ dung dịch AgNO 3 đến dư là cho muối natri halogenua phản ứng hoàn toàn 

với AgNO 3 và do HS chưa nắm rõ tính chất của hợp chất là khi lọc kết tủa đem ra 

ánh sáng thì phân huỷ trở thành Ag và halogen. Ở câu 2 do sự nhầm lẫn của HS khi 

so sánh số mol tìm ra sản phẩm và do HS chưa đọc kĩ bài toán. 

⇒ Qua khảo sát sơ bộ HS khối lớp 9, 10 qua một số bài tập dạng tự luận và trắc 

nghiệm chúng tôi nhận thấy rằng kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học của HS thông 

qua việc giải bài tập là tương đối cao. Tuy nhiên vẫn còn một số lượng HS giải sai, 

hoặc không giải, hoặc có giải nhưng vẫn còn nhiều thiếu sót ở bài tập tự luận cao.Vì 

vậy đòi hỏi giáo viên phải tăng cường cho HS giải bài tập, đặc biệt là bài tập tự luận 

dưới dạng ngắn như bài tập trắc nghiệm để có thể thông qua đó rèn luyện kĩ năng sử 

dụng ngôn ngữ cho HS, giúp các em học tốt môn hóa học hơn. 

3.2.3. Qua phiếu hỏi ý kiến giáo viên 

Chúng tôi đã tiến hành khảo sát ba giáo viên. Kết quả khảo sát như sau: 

Câu Ý kiến trả lời Số lượng Tỉ lệ (%) 

1 

2 

3 

A. Thích 

B. Không thích 

C. Bình thường 

D. Ý kiến khác: Thích khi các em lĩnh 

hội được kiến thức, làm được bài tập. 

A. Có 

B. Không 

C. Tùy bài 

D. Ý kiến khác 

A. Có 

B. Không 

C. Ý kiến khác 

2 

0 

0 

1 

3 

0 

0 

0 

3 

0 

0 

66,67 

00 

00 

33,33 


4 

A. PP phân tích 

B. PP so sánh 

C. PP thảo luận 

0 

0 

0 

100 

00 

00 

00 

100 

00 

00 

00 

00 

00 








- 72 - 






5 

D. PP tổng hợp 

E. Tất cả các PP trên 

F. Ý kiên khác 

A. Vừa đủ 

B. Nhiều 

C. Ít 

D. Ý kiến khác: chỉ cung cấp các dạng 

bài tập cơ bản nhất 

0 

3 

0 

1 

0 

1 

1 

00 

100 

00 

33,33 

00 

33,33 

33,34 

Câu 6: Theo thầy (cô) để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hoá học cho HS 

thông qua bài tập hoá học đạt hiệu quả thì bài tập sử dụng cần đạt được những yêu 

cầu gì? 

Đây là câu hỏi dạng mở, qua khảo sát thu được kết quả như sau: 

Dựa vào kiến thức cơ bản, câu từ rõ ràng, chính xác, đầy đủ các dạng bài tập 

theo chuẩn kiến thức kĩ năng. 

Câu 7: Theo thầy (cô) việc cho HS giải bài tập chuỗi phản ứng thì rèn luyện cho 

HS những kĩ năng nào? 


- Cách tìm chất. 

- Viết phương trình hóa học và cân bằng phương trình hóa học. 

Câu 8: Theo thầy (cô) việc cho HS giải bài tập nhận biết, tách chất, giải thích hiện 

tượng thì rèn luyện cho HS những kĩ năng nào? 


- Dựa vào tính chất khác nhau. 

- Phản ứng đặc trưng dễ nhận biết. 

- Tách chất phải tái tạo được. 

Câu 9: Theo thầy (cô) việc cho HS giải bài tập định lượng (tính khối lượng, phần 

trăm thể tích, phần trăm khối lượng, thể tích, nồng độ,….) thì rèn luyện cho HS 


những kĩ năng nào? 


Phương pháp giải từng dạng bài tập. 








- 73 - 






Câu 10: Theo thầy (cô) khi sử dụng bài tập để rèn luyện ngôn ngữ cho HS thì gặp 

phải những thuận lợi và khó khăn gì? 


- Làm nhiều sẽ quen dần. 

- Trước hết người thầy phải nắm vững ngôn ngữ hóa học. 

Thí dụ: cô cạn, hiệu suất,… 

→ Qua kết quả khảo sát trên, chúng tôi có nhận xét chung 

- Hầu hết các bài tập hóa học dạng tự luận, trắc nghiệm đều có khả năng rèn luyện 

ngôn ngữ hóa học cho học sinh tùy thuộc vào khối lượng và mức độ của đề bài và 

từng đối tượng học sinh. 

- Việc sử dụng bài tập hóa học để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học 

cho học sinh còn phụ thuộc rất lớn vào khả năng và tính tích cực học tập của học 

sinh, HS chú ý và tích cực học sẽ rèn được kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cao. 

- Để đảm bảo cho kĩ năng sử dụng ngôn ngữ của HS phát triển khi giải bài tập hóa 

học thì cần phải tăng cường cho HS giải bài tập trên lớp. 









- 74 - 



KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 




1. Kết luận 

Sau thời gian nghiên cứu đề tài “xây dựng hệ thống bài tập để rèn luyện kĩ năng sử 

dụng ngôn ngữ hóa học cho HS trường Phổ thông” chúng tôi đã hoàn thành so với 

mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ đặt ra chúng tôi đã thực hiện được các công việc 

sau: 

- Đã tìm hiểu và nghiên cứu về mặt lý luận của việc rèn luyện kĩ năng sử dụng 

ngôn ngữ hóa học: Lịch sử của ngôn ngữ hóa học? Các dụng ngôn ngữ hóa học? Kĩ 

năng sử dụng ngôn ngữ hóa học? Phân tích đề bài và đưa ra một số bài tập phổ 

thông có khả năng rèn luyện ngôn ngữ hóa học? 

- Qua nghiên cứu chúng tôi đã xác định tất cả bài tập hóa học đều có khả năng rèn 

luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho HS như: Cách gọi tên, viết đồng phân, 

viết công thức phân tử, viết công thức cấu tạo, tính nồng độ, khối lượng, viết 

phương trình hóa học…. Để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho HS 

thông qua bài tập hóa học thì bài tập hóa học phải dựa vào kiến thức cơ bản, câu từ 

rõ ràng, chính xác đầy đủ các dạng bài tập theo chuẩn kiến thức kĩ năng và tăng 

thêm thời gian việc giải các bài tập trên lớp. 

- Qua thực nghiệm, chúng tôi đã khảo sát, dự giờ, xem tập và thu nhận những ý 

kiến nhận xét, đánh giá của giáo viên và kiến thức điều tra thực tế từ HS ở trường 

THCS và các trường THPT. Đây là cơ sở để chúng tôi bổ sung và hoàn thiện đề tài. 

Tuy nhiên do thời gian nghiên cứu còn hạn hẹp kinh nghiệm còn yếu do vậy các 

bài tập ví dụ nội dung chưa sâu sắc và đặc biệt là việc vận dụng vào thực tiễn để 

kiểm chứng kết quả nghiên cứu lại đòi hỏi nhiều thời gian nên kết quả thực nghiệm 

của đề tài chỉ là sơ bộ ban đầu, mang tính chủ quan. Nhưng theo chúng tôi, việc vận 

dụng các kết quả trên của đề tài vào việc giảng dạy bài tập hóa học để rèn luyện kĩ 

năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho HS là cần thiết. 

2. Đề xuất 

Qua quá trình nghiên cứu đề tài chúng tôi có một số ý kiến đề xuất như sau: 


- Đối với giáo viên: Giáo viên cần tăng cường cho HS giải bài tập hóa học nhằm 

rèn luyện cho HS kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học, giúp các em học tốt môn hóa 

học hơn. Cần xây dựng nhiều bài tập hóa học kích thích HS tìm tòi, suy nghĩ và 








- 75 - 






ham thích giải như: Bài tập thực tiễn liên quan đến cuộc sống… Nhằm gây hứng thú 

học tập, lòng say mê khoa học và hình thành thế giới quan khoa học đúng đắn cho 

HS 

- Đối với học sinh: Cần tập trung vào việc giải bài tập hơn trong giờ học các em cần 

tự bản thân giải các bài tập không được ỷ lại các bạn khá giỏi, nếu gặp khó khăn có 

thể nhờ giáo viên hay các bạn khá giỏi gợi ý. Khi giải được nhiều bài tập là yếu tố 

quan trọng để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học. 









- 76 - 



TÀI LIỆU THAM KHẢO 




1. Ngô Ngọc An (2008), Hóa học 12 Nâng cao, Nxb Quốc gia Hà Nội. 

2. Ngô Ngọc An (2008), Hóa học cơ bản và nâng cao 12, 

Nxb Đại Học Quốc Gia Hà Nội. 

3. Ngô Ngọc An, Nhận biết và tách chất ra khỏi hỗn hợp, Nxb Giáo Dục. 

4. Ngô Ngọc An (2008), Rèn luyện kĩ năng giải toán hóa học 11 tập 2, 

Nxb Giáo dục. 

5. Nguyễn Thị Ngọc Ánh (2006), 450 bài tập trắc nghiệm hóa học 10, 

Nxb Thanh Hóa. 

6. Phạm Đức Bình, Sổ tay hóa học THPT, Nxb Đại Học Quốc Gia 

Thành Phố Hồ Chí Minh. 

7. Nguyễn Cương (2007), Phương pháp dạy học hóa học ở trường Phổ thông và 

Đại học một số vấn đề cơ bản, Nxb Giáo Dục. 

8. B.N. KONAVEV (1985), Các định luận và ngôn ngữ hóa học, Nxb Giáo Dục. 

9. Đặng Thị Oanh (2006), Những vấn đề đại cương của phương pháp dạy học 

hóa học. Hà Nội. 

10. Đặng Thị Oanh (2006), Phương pháp dạy học các chương mục quan trọng 

trong chương trình hóa học phổ thông, Hà Nội. 

11. Đặng Xuân Thư (2006), Ôn tập hóa học 10, Nxb Giáo Dục. 

12. Lê Xuân Trọng (2004), Bài tập hóa học 8, Nxb Giáo Dục. 

13. Lê Xuân Trọng (2007), Bài tập hóa học 9, Nxb Giáo Dục. 

14. Lê Xuân Trọng (2006), Bài tập hóa học 10 Nâng cao, Nxb Giáo Dục. 

15. Lê Xuân Trọng (2004), Hóa học 8, Nxb Giáo Dục. 

16. Lê Xuân Trọng (2005), Hóa học 9, Nxb Giáo Dục. 

17. Lê Xuân Trọng (2006), Hóa học 10 Nâng cao, Nxb Giáo Dục. 



21. Nguyễn Xuân Trường (2006), Hóa học 10, Nxb Giáo Dục. 











- 77 - 






24. Nguyễn Xuân Trường (2005), Ôn tập kiến thức và luyện giải nhanh bài tập hóa 

học đại cương ở trường THPT tập 1, Nxb Đại Học Quốc Gia Thành Phố Hồ 

Chí Minh. 

25. Nguyễn Xuân Trường (2005), Ôn tập kiến thức và luyện giải nhanh bài tập 

hóa học hữu cơ ở trường THPT tập 3, Nxb Đại Học Quốc Gia Thành Phố Hồ 

Chí Minh. 

26. Nguyễn Xuân Trường (2005), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ 

thông, Nxb Giáo Dục. 

27. Nguyễn Xuân Trường (2006), Sử dụng bài tập trong dạy học hóa học ở trường 

Phổ thông, Nxb Đại Học Sư phạm. Hà Nội. 

28. Huỳnh Văn Út (2006), 342 câu hỏi và bài tập trắc nghiệm Hóa học 10, Nxb 

Đại học Sư phạm. Hà Nội. 

29. Tạp chí hóa học và ứng dụng số 12(72) năm 2007. 

30. Tạp chí hóa học và ứng dụng số 8(92) năm 2009.

Xây dựng hệ thống bài tập để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh trường phổ thông

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?