Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương cacbon – silic hóa học 11 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI 

TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC 

ĐÀO HỒNG HẠNH 

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC 

CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG CACBON 

- SILIC HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC 

HÀ NỘI - 2017

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI 

TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC 

ĐÀO HỒNG HẠNH 

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC 

CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG CACBON 

- SILIC HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC 

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC 

(BỘ MÔN HÓA HỌC) 

Mã số: 60 14 01 11 

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Vũ Thị Thu Hoài 

HÀ NỘI - 2017

LỜI CẢM ƠN 

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành sâu sắc nhất đến TS. Vũ Thị Thu Hoài đã 

nhiệt tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình xây dựng thực hiện và hoàn thành luận 

văn này. 

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô giáo, khoa Sư phạm của trường Đại 

học Giáo Dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Ban Giám Hiệu trường Đại học Giáo 

Dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá 

trình học tập và nghiên cứu, giúp tôi có cơ hội được nâng cao trình độ về lĩnh vực 

Hóa học. 

Tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh 

trường THPT Tiền Phong và trường THPT Quang Minh thuộc huyện Mê Linh – 

thành phố Hà Nội đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi tiến hành thực nghiệm đề tài này. 

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn sự quan tâm và ủng hộ của gia đình, bạn bè, người 

thân đã động viên tinh thần lớn nhất để tôi theo đuổi và hoàn thành đề tài. 

Mặc dù đã hết sức cố gắng, song luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. 

Kính mong sự chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các thầy cô giáo, bạn 

bè, đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện. 

Hà Nội, tháng năm 2017 

Tác giả 

Đào Hồng Hạnh 

i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT 

BTHH 

CNTT 

CT 

CTCT 

dd 

DHHH 

ĐC 

GD 

GQVĐ 

GV 

HS 

KT 

KTĐG 

NLTh.NHH 

PP 

PPDH 

PPGD 

PTDH 

PTHH 

PƯHH 

SGK 

TCHH 

TCVL 

THCS 

THPT 

TN 

Th.N 

TNHH 

TNGV 

TNHS 

Th.NSP 

TNTH 

Bài tập hóa học 

Công nghệ thông tin 

Chương trình 

Công thức cấu tạo 

Dung dịch 

Dạy học hóa học 

Đối chứng 

Giáo dục 

Giải quyết vấn đề 

Giáo viên 

Học sinh 

Kiểm tra 

Kiểm tra đánh giá 

Năng lực thực nghiệm hóa học 

Phương pháp 

Phương pháp dạy học 

Phương pháp giáo dục 

Phương tiện dạy học 

Phương trình hóa học 

Phản ứng hóa học 

Sách giáo khoa 

Tính chất hóa học 

Tính chất vật lí 

Trung học cơ sở 

Trung học phổ thông 

Thí nghiệm 

Thực nghiệm 

Thí nghiệm hóa học 

Thí nghiệm giáo viên 

Thí nghiệm học sinh 

Thực nghiệm sư phạm 

Thí nghiệm thực hành 

ii

iii

MỤC LỤC 

Lời cảm ơn ............................................................................................................................. i 

Danh mục chữ viết tắt .......................................................................................................... ii 

Mục lục ................................................................................................................................. iii 

Danh mục bảng .................................................................................................................... vi 

Danh mục hình, sơ đồ ........................................................................................................ vii 

MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1 

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN 

NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC 

PHỔ THÔNG ..................................................................................................................... 5 

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................................ 5 

1.2. Năng lực và phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông ........................... 6 

1.2.1. Khái niệm chung về năng lực .................................................................................... 6 

1.2.2. Cấu trúc của năng lực................................................................................................. 7 

1.2.3. Các năng lực chung cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học hóa 

học ......................................................................................................................................... 8 

1.2.4. Các năng lực đặc thù môn học cần hình thành cho học sinh trung học phổ thông 

trong dạy học hóa học .......................................................................................................... 8 

1.3. Phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường trung 

học phổ thông........................................................................................................................ 9 

1.3.1. Khái niệm năng lực thực nghiệm hóa học ................................................................ 9 

1.3.2. Cấu trúc của năng lực thực nghiệm hóa học ............................................................ 9 

1.3.3. Biểu hiện của năng lực thực nghiệm hóa học .......................................................... 9 

1.3.4. Biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học .............................................. 10 

1.3.5. Đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ 

thông .................................................................................................................................... 10 

1.4. Một số phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học tích cực phối hợp với sử dụng thí 

nghiệm hóa hoc để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh ................................. 14 

1.4.1. Phương pháp dạy học hợp tác ................................................................................. 14 

1.4.2. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề ................................................................. 15 

1.4.3. Phương pháp dạy học theo góc ............................................................................... 16 

iii

1.4.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm hoá học theo hướng dạy học tích cực ............... 17 

1.4.5. Bài tập hóa học phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh ................. 22 

1.5. Thực trạng việc sử dụng thí nghiệm hóa học phát triển năng lực thực nghiệm cho 

học sinh trong dạy học hóa học ở một số trường THPT thuộc Hà Nội và tỉnh Bắc Ninh23 

1.5.1. Mục đích và đối tượng điều tra ............................................................................... 23 

1.5.2. Phương pháp và tiến hành điều tra .......................................................................... 24 

1.5.3. Kết quả điều tra ........................................................................................................ 24 

1.5.4. Đánh giá kết quả điều tra ......................................................................................... 24 

Tiểu kết chương 1 ............................................................................................................... 29 

CHƢƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC 

NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG 

CACBON – SILIC HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................. 30 

2.1. Phân tích cấu trúc, nội dung chương Cacbon – Silic hóa học lớp 11 ở trường trung 

học phổ thông...................................................................................................................... 30 

2.1.1. Đặc điểm vị trí chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT .............................. 30 

2.1.2. Mục tiêu chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT ........................................ 30 

2.1.3. Nội dung kiến thức chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT ....................... 31 

2.1.4. Những điểm cần chú ý về nội dung và phương pháp dạy học chương Cacbon - 

Silic hóa học 11 THPT ....................................................................................................... 32 

2.2. Tuyển chọn các nội dung thí nghiệm và xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển 

năng lực thực nghiệm cho học sinh trung học phổ thông ................................................ 34 

2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn, xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực 

nghiệm cho học sinh trung học phổ thông ........................................................................ 34 

2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học 

cho học sinh trung học phổ thông ...................................................................................... 35 

2.2.3. Hệ thống thí nghiệm chương Cacbon – Silic Hóa học lớp 11 THPT ................... 36 

2.3. Một số biện pháp sử dụng thí nghiệm hóa học để phát triển năng lực thực hành cho 

học sinh thông qua dạy học chương Cacbon - Silic Hóa học 11 ..................................... 50 

2.3.1. Quy trình sử dụng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành hóa học cho 

học sinh trung học phổ thông ............................................................................................. 50 

2.3.2. Một số biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho HS .................... 52 

2.3.3. Thiết kế một số giáo án minh họa ........................................................................... 73 

iv

2.4. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học .................. 86 

2.4.1. Thiết bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học ................... 86 

2.4.2. Thiết kế đề kiểm tra.................................................................................................. 92 

Tiểu kết chương 2 ............................................................................................................... 92 

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................................ 94 

3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................................. 94 

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 94 

3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................................................. 94 

3.3.1. Chọn đối tượng, địa bàn thực nghiệm sư phạm ..................................................... 94 

3.3.2.Cách thức tiến hành thực nghiệm sư phạm ............................................................. 95 

3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 95 

3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................................... 96 

3.5.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................. 96 

3.5.2. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học của giáo viên và tự 

đánh giá của học sinh ......................................................................................................... 98 

3.5.3. Kết quả các bài kiểm tra .......................................................................................... 99 

3.5.4. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................................................ 99 

3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................. 104 

Tiểu kết chương 3 ............................................................................................................. 105 

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................. 106 

1. Kết luận ......................................................................................................................... 106 

2. Khuyến nghị.................................................................................................................. 107 

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 108 

PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 110 

v

DANH MỤC BẢNG 

Bảng 2.1. Hệ thống các thí nghiệm chương Cacbon – Silic Hóa học 11 THPT ............ 37 

Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH dành cho 

GV và HS tự đánh giá ........................................................................................................ 86 

Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH dành cho 

GV và HS tự đánh giá thông qua TN chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với 

đồng (II) oxit ....................................................................................................................... 89 

Bảng 3.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm sư phạm .................................................... 94 

Bảng 3.2. Bài dạy thực nghiệm sư phạm và bài kiểm tra đánh giá ................................. 95 

Bảng 3.3. Kết quả đánh giá qua bảng kiểm quan sát năng lực thực nghiệm hóa học ... 98 

Bảng 3.4. Kết quả các bài kiểm tra (KT) .......................................................................... 99 

Bảng 3.5. Bảng tổng hợp kết quả các bài kiểm tra ......................................................... 100 

Bảng 3.6. Bảng phân phối tần suất số % học sinh đạt điểm X i ..................................... 100 

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất lũy tích số % học sinh đạt điểm X i trở xuống ......... 100 

Bảng 3.8. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh ................................................. 101 

Bảng 3.9. Giá trị của các tham số đặc trưng ................................................................... 103 

vi

DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ 

Hình 1.1. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường THPT . 24 

Hình 1.2. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá NL Th.NHH cho HS ở trường THPT .......................... 24 

Hình 1.3. Biểu đồ tỉ lệ lợi ích của việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường THPT24 

Hình 1.4. Biểu đồ tỉ lệ biểu hiện về NL Th.NHH cho HS ở trường THPT .................... 25 

Hình 1.5. Biểu đồ tỉ lệ những khó khăn của việc phát triển NL Th.NHH cho HS ........ 25 

Hình 1.6. Biểu đồ tỉ lệ giải pháp để hình thành phát triển NL Th.NHH cho HS ........... 25 

Hình 1.7. Biểu đồ tỉ lệ biểu hiện những giờ học Hóa học có sử dụng TN ...................... 26 

Hình 1.8. Biểu đồ tỉ lệ mức độ quan trọng của NL Th.NHH trong những giờ học Hóa 

học ....................................................................................................................................... 26 

Hình 1.9. Biểu đồ tỉ lệ mức độ HS tham gia khi tiến hành TN hóa học ......................... 26 

Hình 1.10. Biểu đồ tỉ lệ mức độ thay đổi của HS sau khi tiến hành TNHH ................... 27 

Hình 1.11. Biểu đồ tỉ lệ HS được làm TNHH trong các gìờ học .................................... 27 

Hình 1.12. Biểu đồ tỉ lệ HS thích các dạng bài tập Th.NHH theo định hướng phát triển 

NL Th.NHH ........................................................................................................................ 27 

Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1 .......................................................... 101 



Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh (bài kiểm tra số 1) ............. 102 



Hình 3.7.. Biểu đồ phân bố điểm bài kiểm tra lớp Th.N ................................................ 103 

Hình 3.8. Biểu đồ phân bố điểm bài kiểm tra lớp ĐC.................................................... 104 

vii

MỞ ĐẦU 

1. Lí do chọn đề tài 

Đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục (GD) đã và đang được toàn xã hội 

quan tâm, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, khi mục tiêu hướng tới phát triển năng 

lực (NL) toàn diện cho học sinh (HS) thì việc đổi mới từ mục tiêu, nội dung, 

phương pháp dạy học (PPDH) và kiểm tra đánh giá (KTĐG) là vô cùng cần thiết. 

Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GD 

và đào tạo đã chỉ rõ : “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo 

dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”; “Tập 

trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát 

hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao 

chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, 

lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào 

thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. 

Trong điều kiện hiện nay, định hướng GD về nội dung đã không còn phù hợp 

với xu thế mà thay vào đó là định hướng việc hình thành cho HS các NL chung và 

NL đặc thù. Điều đó đã thôi thúc các nhà quản lí GD, giáo viên (GV)...nghiên cứu 

và tìm ra các phương pháp (PP), kĩ thuật dạy học tích cực nhằm phát huy vai trò tích 

cực, chủ động, sáng tạo, nâng cao nhận thức của HS, giúp HS vừa lĩnh hội được hệ 

thống tri thức khoa học phổ thông, vừa cập nhật được những tri thức khoa học mới, 

hiện đại để khi bước vào đời không bị bỡ ngỡ trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa 

học kĩ thuật. 

Hóa học - là một bộ môn khoa học vừa lí thuyết, vừa thực nghiệm (Th.N) gắn 

liền với các hiện tượng trong cuộc sống và thực tiễn nên việc chú trọng đến nội 

dung thực hành trong dạy học hóa học (DHHH) không những tạo điều kiện thuận 

lợi cho HS lĩnh hội hệ thống tri thức, rèn luyện kĩ năng thực hành, phát triển tư duy, 

mà còn giúp HS hình thành thế giới quan khoa học đúng đắn. Mặt khác, hướng 

nghiên cứu, khai thác thí nghiệm (TN) để vận dụng vào các bài học cụ thể cũng 

chưa có nhiều và chưa hoàn thiện, chưa chú trọng vấn đề phát triển năng lực thực 

hành hóa học (NL Th.NHH) cho HS thông qua quá trình DHHH ở trường phổ 

thông. 

Từ các lí do trên chúng tôi xin chọn đề tài : "Phát triển năng lực thực hành 

hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương Cacbon – Silic Hóa học 11 

trung học phổ thông" với mong muốn góp phần giúp cho quá trình dạy và học Hóa 

1

học ở trường phổ thông ngày một có hiệu quả hơn, đào tạo con người đúng với 

phương châm của Đảng và nhà nước: "lí luận gắn với thực tế, học đi đôi với hành". 

2. Mục đích nghiên cứu 

Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống thí nghiệm hóa học 

(TNHH) chương Cacbon - Silic hóa học 11 theo hướng dạy học tích cực định hướng 

phát triển NL Th.NHH cho HS góp phần nâng cao chất lượng DHHH ở trường phổ 

thông. 

3. Nhiệm vụ nghiên cứu 

Để thực hiện mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu được đề ra như sau: 

- Tổng quan cơ sở lý luận PPDH và kĩ thuật dạy học tích cực trong quá trình DHHH 

ở trường THPT. 

- Điều tra thực trạng việc sử dụng PPDH tích cực và TNHH phát triển NL Th.NHH cho 

HS trong DHHH ở một số trường THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh và thành phố Hà Nội. 

- Phân tích cấu trúc, nội dung chương trình hóa học THPT, chú trọng vào chương 

Cacbon - Silic hóa học lớp 11. 

- Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng và sử dụng TNHH chương Cacbon - Silic hóa học 

11 nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH. 

- Thiết kế công cụ đánh giá sự phát triển NL Th.NHH cho HS và một số kế hoạch 

bài dạy cụ thể. 

- Thực nghiệm sư phạm (Th.NSP) để đánh giá chất lượng, hiệu quả và tính khả thi 

của việc xây dựng và sử dụng hệ thống TNHH chương Cacbon - Silic hóa học 11 

nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS THPT. 

4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 

4.1. Khách thể nghiên cứu 

Quá trình DHHH ở trường THPT. 

4.2. Đối tượng nghiên cứu 

Hệ thống TNHH chương Cacbon - Silic hóa học 11 và một số biện pháp sử 

dụng để phát triển NLTHHH cho HS. 

5. Giả thuyết khoa học 

Nếu GV khai thác và sử dụng các TNHH kết hợp với các PPDH tích cực ở các 

dạng bài khác nhau theo định hướng phát triển NL thì sẽ nâng cao chất lượng sử dụng 

TN, phát triển NL Th.NHH cho HS, góp phần nâng cao chất lượng DHHH ở 

trường phổ thông. 

6. Phƣơng pháp nghiên cứu 

2

Trong quá trình thực hiện đề tài sử dụng phối hợp các nhóm PP nghiên cứu sau: 

6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận 

Phân tích, tổng hợp các tài liệu về lí luận dạy học, tâm lý học, GD học có 

liên quan đến PPDH tích cực đặc biệt có gắn với thực hành TNHH nhằm phát triển 

NLTHHH cho HS THPT. 

6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 

- Kết hợp giữa PP quan sát với PP phỏng vấn, hỏi ý kiến của chuyên gia, tham khảo 

ý kiến đóng góp của một số GV có kinh nghiệm liên quan đến đề tài nghiên cứu. 

- PP Th.N để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của đề tài. 

6.3. Phương pháp xử lí thông tin 

Sử dụng PP thống kê toán học áp dụng trong nghiên cứu khoa học GD để xử 

lí, phân tích kết quả Th.NSP. 

7. Phạm vi nghiên cứu 

- Giới hạn nghiên cứu: Nghiên cứu, tuyển chọn, sử dụng hệ thống TNHH chương 

Cacbon - Silic hóa học lớp 11 để phát triển NL Th.NHH cho HS. 

- Địa bàn nghiên cứu: 

+ Tiến hành khảo sát tại 06 trường: 04 trường THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh và 02 trường 

THPT thuộc huyện Mê Linh – thành phố Hà Nội. 

+ Tiến hành Th.N tại 2 trường thuộc huyện Mê Linh – thành phố Hà Nội. 

- Thời gian nghiên cứu: Trong năm học 2016 - 2017. 

8. Những đóng góp mới của đề tài 

- Tổng quan và làm sáng tỏ cơ sở lí luận và thực tiễn về vấn đề đổi mới PPDH định 

hướng phát triển phát triển NL và phát triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH ở 

trường THPT. 

- Lựa chọn, xây dựng hệ thống TNHH chương Cacbon - Silic định hướng phát triển 

NLTHHH cho HS THPT. 

- Xây dựng một số bài tập Th.N để phát triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH. 

- Đề xuất một số biện pháp phát triển NL Th.NHH cho HS lớp 11 thông qua dạy 

học chương Cacbon - Silic. 

- Thiết kế một số giáo án bài dạy và xây dựng bộ công cụ đánh giá NL Th.NHH cho 

HS (Bảng kiểm quan sát, phiếu đánh giá cá nhân và nhóm, đánh giá đồng đẳng, bài kiểm 

tra). 

9. Cấu trúc của luận văn 

3

Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, nội dung luận 

văn được trình bày trong 3 chương 

Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài 

Chương 2. Một số biện pháp sử dụng hệ thống thí nghiệm hóa học chƣơng 

Cacbon - Silic Hóa học lớp 11 THPT nhằm phát triển năng lực thực nghiệm 

hóa học cho học sinh 

Chương 3. Thực nghiệm sƣ phạm 

4

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT 

TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH 

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 

Định hướng đổi mới GD hiện nay coi trọng vấn đề phát triển NL cho HS ở 

tất cả các môn học, cấp học. Với đặc thù dạy học bộ môn Hóa học thì vấn đề phát 

triển NL Th.NHH đang là một hướng nghiên cứu được nhiều người quan tâm. 

Chúng tôi xin giới thiệu các công trình có liên quan với hướng nghiên cứu đề tài 

- Lê Thanh Hà (2007), Phát triển tư duy và rèn luyện năng lực thực hành 

hóa học cho học sinh thông qua dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11, Luận văn thạc 

sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

- Nguyễn Thị Bích Hiền (2015), “Rèn kĩ năng quan sát trong dạy học Hóa 

học nhằm phát triển tư duy cho học sinh”, Tạp chí Giáo dục (358) 

- Nguyễn Thị Bích Hiền (2016), “Sử dụng bài tập để rèn kĩ năng quan sát 

cho HS nhằm phát triển tư duy trong dạy học Hóa học”, Tạp chí Giáo dục (376). 

- Lý Huy Hùng, Cao Cự Giác (2016), “Thực trạng phát triển năng lực thực 

hành thí nghiệm hóa học cho sinh viên sư phạm Hóa ở trường đại học”, Tạp Chí Giáo 

dục (378). 

- Phạm Văn Hoan, Hoàng Đình Xuân (2016), “Phát triển cho học sinh trung học 

phổ thông năng lực vận dụng kiến thức và giải quyết vấn đề thông qua việc sử dụng thí 

nghiệm hóa học hữu cơ”, Tạp chí Giáo dục (393). 

- Mai Thị Hương (2008), Phát triển tư duy của học sinh qua hệ thống bài tập 

thí nghiệm hóa học, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – 

Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

Nguyễn Thị Lan Phương (2013), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập 

trắc nghiệm phần vô cơ nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh 

trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục 

– Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

- Nguyễn Thị Trúc Phương (2010), Sử dụng thí nghiệm hóa học để tổ chức 

hoạt động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc 

sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh. 

- Vũ Hồng Nam (2016), “Sử dụng thí nghiệm biểu diễn trong dạy học Hóa 

học ở trường phổ thông”, Tạp chí Giáo dục (380). 

5

- Nguyễn Thị Phương Thu (2007), Xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm 

nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh, Luận văn thạc sĩ khoa 

học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

- Lê Thị Thúy (2007), Phương pháp dạy học qua thí nghiệm trong dạy học 

hóa học trung học phổ thông chương Oxi - Lưu huỳnh Hóa học lớp 10 nâng cao, 

Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia 

Hà Nội. 

- Ngô Quốc Triệu (2012), Nâng cao chất lượng sử dụng thí nghiệm trong dạy 

học hóa học phần vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản trung học phổ thông, Luận văn 

thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội . 

- Lê Thị Tươi (2016), Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh 

thông qua dạy học chương Nitơ – Photpho Hóa học lớp 11 trung học phổ thông, 

Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia 

Hà Nội. 

Thông qua việc tìm hiểu các đề tài có hướng nghiên cứu gần với hướng 

nghiên cứu của đề tài, chúng tôi nhận thấy các đề tài này chủ yếu nghiên cứu về các 

vấn đề đổi mới PPDH và nâng cao hiệu quả sử dụng TN trong DHHH ở trường phổ 

thông bao gồm các vấn đề: hệ thống các TN cần sử dụng trong chương trình hóa 

học trung học phổ thông (THPT), hoàn thiện kĩ thuật và PP tiến hành TN; sử dụng 

TN để khắc sâu kiến thức, rèn luyện kĩ năng chứ chưa đi sâu vào PP sử dụng TNHH 

phát triển NLTHHH cho HS trong DHHH. 

1.2. Năng lực và phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông 

1.2.1. Khái niệm chung về năng lực 

NL được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau. 

Theo dự thảo chương trình GD phổ thông tổng thể (7/2017): “Năng lực là 

thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học 

tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các 

thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí... thực hiện thành công một 

loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”. [1] 

Theo từ điển giáo khoa tiếng việt: "Năng lực là khả năng làm tốt công việc, 

nhờ có phẩm chất đạo đức và trình độ chuyên môn". [30] 

Theo F.E. Weinert (2001) định nghĩa: "Năng lực là khả năng và kĩ xảo học 

được hoặc sẵn có của cá thể nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sự 

6

sẵn sàng về động cơ, xã hội và khả năng vận dụng các cách GQVĐ một cách có 

trách nhiệm và hiệu quả trong những tình huống linh họat". [31] 

1.2.2. Cấu trúc của năng lực [4] 

Để hình thành và phát triển NL cần xác định các thành phần và cấu trúc của 

chúng. Trong thực tế có nhiều loại NL khác nhau. Việc mô tả cấu trúc và đặc điểm 

của các thành phần NL cũng khác nhau. Cấu trúc chung của NL hành động được 

mô tả là sự kết hợp của bốn NL thành phần: NL chuyên môn, NL phương pháp, NL xã 

hội, NL cá thể. 

NL chuyên môn (Professional competency): Khả năng thực hiện các nhiệm vụ 

chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc lập, có 

PP và chính xác về mặt chuyên môn. 

NL phương pháp (Methodical competency): Là khả năng hành động có kế 

hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết các nhiệm vụ và vấn đề. 

NL xã hội (Social competency): là khả năng đạt được mục đích trong những 

tình huống xã hội, trong những nhiệm vụ khác nhau và sự phối hợp chặt chẽ với 

những thành viên khác. 

NL cá thể (Induvidual competency): Khả năng xác định, suy nghĩ và đánh giá 

được những cơ hội phát triển, giới hạn của mình, phát triển được năng khiếu cá 

nhân, xây dựng kế hoạch cho cuộc sống. 

Mô hình bốn thành phần NL trên phù hợp với bốn trụ cột GD theo UNESCO 

Các thành phần năng lực 

Các trụ cột giáo dục của UNESCO 

Năng lực chuyên môn 

Học để biết 

Năng lực phương pháp 

Học để làm 

Năng lực xã hội 

Học để cùng chung sống 

Năng lực cá thể 

Học để tự khẳng định 

Như vậy, cấu trúc của khái niệm NL luôn có mối quan hệ chặt chẽ và không 

thể tách rời nhau. GD định hướng phát triển NL không chỉ nhằm mục tiêu phát triển 

NL chuyên môn mà còn phát triển NL PP, NL xã hội và NL cá thể. 

7

1.2.3. Các năng lực chung cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy 

học hóa học [2] 

Với quan điểm dạy học định hướng NL hiện nay thì HS sẽ được hình thành và 

phát triển nhiều NL chung cần thông qua DHHH. NL chung là những NL cơ bản, 

thiết yếu hoặc cốt lõi…làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc 

sống và lao động nghề nghiệp như: NL nhân thức, NL ngôn ngữ tính toán, NL hợp 

tác...NL chung của HS trong dạy học phổ thông có thể chia thành các nhóm NL sau: 

Nhóm NL làm chủ và phát triển bản thân: NL tự học; NL giải quyết vấn đề; 

NL tư duy; NL tự quản lý. 

Nhóm NL về quan hệ xã hội: NL giao tiếp; NL hợp tác. 

Nhóm NL công cụ: NL sử dụng CNTT và truyền thông; NL sử dụng ngôn 

ngữ; NL tính toán. 

1.2.4. Các năng lực đặc thù môn học cần hình thành cho học sinh trung học phổ 

thông trong dạy học hóa học [2] 

NL đặc thù: là khả năng thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả 

năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc lập, có PP và chính xác về mặt 

chuyên môn. NL đặc thù (còn gọi là NL cốt lõi) là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ 

năng, kinh nghiệm của bản thân một cách chủ động nhằm thực hiện những nhiệm 

vụ chuyên môn có ý nghĩa trong môi trường hoặc tình huống cụ thể, đáp ứng được 

yêu cầu hạn hẹp của một hoạt động như: Toán học, âm nhạc, hóa học... Có rất nhiều 

NL cốt lõi chuyên biệt cần hình thành cho HS qua qúa trình DHHH ở trường THPT 

bao gồm: 

+ NL sử dụng ngôn ngữ hóa học: NL sử dụng biểu tượng hóa học; NL sử 

dụng thuật ngữ hóa học; NL sử dụng danh pháp hóa học. 

+ NL thực hành hóa học: NL tiến hành TN, sử dụng TN an toàn. NL quan sát, 

mô tả, giải thích các hiện tượng TN và rút ra một số kết luận. NL xử lí thông tin liên 

quan đến TN. 

+ NL tính toán: Tính toán theo khối lượng chất tham gia và tạo thành sau phản 

ứng. Tính toán theo mol chất tham gia và tạo thành sau phản ứng. Tìm ra được mối 

quan hệ và thiết lập được mối quan hệ giữa kiến thức hóa học với các phép toán 

học. Vận dụng các thuật toán để tính toán trong các bài toán hóa học. 

+ NL GQVĐ thông qua DHHH: Phân tích được tình huống trong học tập môn 

hóa học; phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập môn hóa học. 

Xác định được và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến vấn đề phát hiện trong 

các chủ đề hóa học. Đề xuất được giải pháp GQVĐ đã phát hiện. Thực hiện giải 

8

pháp giải quyết một số vấn đề và nhận ra sự phù hợp hay không phù hợp của giải 

pháp thự hiện đó. Đưa ra kết luận chính xác và ngắn gọn nhất. 

+ NL vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống: NL hệ thống hóa kiến thức. 

NL phân tích tổng hợp các kiến thức hóa học vận dụng vào cuộc sống thực tiễn. NL 

phát hiện các nội dung kiến thức hóa học được ứng dụng trong các lĩnh vực khác 

nhau. NL phát hiện các vấn đề trong thực tiễn và vận dụng kiến thức hóa học để giải 

thích. NL độc lập sáng tạo. 

1.3. Phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học hóa học ở 

trƣờng trung học phổ thông 

1.3.1. Khái niệm năng lực thực nghiệm hóa học [18] 

NL Th.NHH là một trong những NL cơ bản trong DHHH, gồm các NL thành 

phần: Tiến hành TN, sử dụng TN an toàn, quan sát, mô tả, giải thích hiện tượng TN 

và rút ra kết luận, xử lí thông tin liên qun đến TN. 

1.3.2. Cấu trúc của năng lực thực nghiệm hóa học [4] 

NL Th.NHH bao gồm các thành tố sau: 

* NL tiến hành TN, sử dụng TN an toàn 

+ Hiểu và thực hiện đúng nội quy an toàn phòng TN. 

+ Nhận dạng và lựa chọn được hóa chất để làm TN. 

+ Hiểu được cấu tạo và tác dụng của các dụng cụ và hóa chất cần thiết. 

+ Lựa chọn các dụng cụ và hóa chất cần thiết chuẩn bị cho các TN. 

+ Lắp các bộ dụng cụ cần thiết cho từng TN, hiểu được tác dụng của từng TN, 

biết phân tích sự đúng sai trong từng TN. 

+ Tiến hành độc lập một số TN đơn giản 

+ Tiến hành có sự hỗ trợ của GV một số TNHH phức tạp. 

* NL quan sát, mô tả, giải thích các hiện tựơng TN và rút ra một số kết luận: 

Biết cách quan sát, nhận ra được các hiện tượng TN. Mô tả chính xác các hiện tượng TN. 

* Năng lực xử lí thông tin liên quan đến TN: Giải thích một cách khoa học các 

hiện tượng TN đã xảy ra, viết được các PTHH của các phản ứng hóa học (PƯHH) 

xảy ra trong các TN và rút ra những kết luận cần thiết. 

1.3.3. Biểu hiện của năng lực thực nghiệm hóa học [18] 

Để hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS cần nắm được các biểu hiện 

của NL Th.NHH. NL Th.NHH bao gồm các biểu hiện sau: 

+ Nêu và thực hiện đúng nội quy an toàn phòng TN. 

+ Nhận dạng và lựa chọn được hóa chất để làm TNHH. 

9

+ Trình bày được tác dụng và cấu tạo của các dụng cụ và hóa chất cần thiết. 

+ Lựa chọn các bộ dụng cụ và hóa chất cần thiết cho TN, nêu được tác dụng, 

phân tích sự đúng sai trong từng TN. 

+ Tiến hành độc lập một số TN đơn giản. 

+ Tiến hành có sự hỗ trợ của GV một số TNHH phức tạp. 

+ Trình bày cách quan sát, nhận ra được các hiện tượng TN. 

+ Mô tả chính xác các hiện tượng TN. 

+ Giải thích một cách khoa học các hiện tượng TN đã xảy ra. 

+ Viết được các PTHH và rút ra những kết luận cần thiết. 

+ Đề xuất và thực hiện thành công các TN thay thế 

1.3.4. Biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học 

Để hình thành và phát triển các NL cho HS – cụ thể là NL Th.NHH thì một 

trong những biện pháp quan trọng của GV là sử dụng hiệu quả các PPDH tích cực 

(PPDH theo góc, PPDH hợp tác, PPDH GQVĐ...) kết hợp TNHH trong các bài thực 

hành, các bài lí thuyết, các dạng bài nghiên cứu tài liệu mới, ôn tập và KTĐG. 

1.3.5. Đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung 

học phổ thông 

1.3.5.1. Nguyên tắc kiểm tra, đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học 

cho học sinh trung học phổ thông [4] 

a. Phải đánh giá được các NL khác nhau của học sinh 

+ Mỗi cá nhân để thành công trong học tập, thành đạt trong cuộc sống cần 

phải sở hữu nhiều loại NL khác nhau. Nên GV phải sử dụng nhiều loại hình, công 

cụ khác nhau nhằm KTĐG được các loại NL khác nhau của người học, để kịp thời 

phản hồi, điều chỉnh hoạt động dạy học và GD. 

+ NL của cá nhân thể hiện qua các hoạt động có thể quan sát và đo lường, 

đánh giá được. Mỗi kế hoạch KTĐG cụ thể phải thu thập được các chứng cứ cốt lõi 

về các kiến thức, kỹ năng, thái độ…được tích hợp trong những tình huống, ngữ cảnh 

thực tế. 

+ NL thường tồn tại dưới hai hình thức: NL chung và NL đặc thù. 

- NL chung là những NL cần thiết để cá nhân có thể tham gia hiệu quả trong 

nhiều hoạt động và các bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. NL chung cần thiết cho 

mọi người. 

- NL đặc thù thường liên quan đến một số môn học cụ thể hoặc một lĩnh vực hoạt 

động có tính đặc thù; cần thiết ở một hoạt động cụ thể, đối với một số người hoặc cần 

thiết ở những bối cảnh nhất định. Các NL đặc thù không thể thay thế NL chung. 

10

+ NL của mỗi cá nhân là một phổ từ NL bậc thấp như nhận biết họăc tìm kiếm 

thông tin tới NL bậc cao như khái quát hóa hoặc phản ánh. Do vậy, KTĐG phải bao 

quát được cả hai loại mức độ khác nhau của NL này. 

+ NL và các thành tố của nó không bất biến mà được hình thành và biến đổi 

liên tục trong suốt cuộc sống của mỗi cá nhân. Mỗi kết quả KTĐG chỉ là một “lát 

cắt”, do vậy mà mỗi phán xét, quyết định về HS phải sử dụng nhiều nguồn thông tin 

từ các kết quả KTĐG. 

b. Đảm bảo tính khách quan 

Nguyên tắc khách quan được thực hiện trong quá trình KT và đánh giá nhằm 

đảm bảo sao cho kết quả thu thập được ít chịu ảnh hưởng từ những yếu tố chủ quan 

khác. Sau đây là một số yêu cầu khi thực hiện nguyên tắc khách quan: 

+ Phối hợp một cách hợp lý các loại hình, công cụ đánh giá khác nhau nhằm 

hạn chế tối đa các hạn chế của mỗi loại hình, công cụ đánh giá. 

+ Đảm bảo môi trường, cơ sở vật chất không ảnh hưởng đến việc thực hiện 

các bài tập đánh giá của HS. 

+ Kiểm soát các yếu tố khác ngoài khả năng thực hiện bài tập đánh giá của HS 

có thể ảnh hưởng đến kết quả bài làm hay thực hiện hoạt động của HS. Các yếu tố 

khác đó có thể là trạng thái sức khỏe, tâm lý lúc làm bài hay thực hiện các hoạt 

động, ngôn ngữ diễn đạt trong bài KT, độ dài của bài KT, sự quen thuộc với bài KT, 

nhiệm vụ hay bài tập vừa sức, có tính thách thức để giúp mỗi em có thể tích cực vận 

dụng, phát triển kiến thức và NL đã học. 

– Đề bài KT phải cho HS cơ hội để chứng tỏ khả năng áp dụng những kiến 

thức, NL HS đã học vào đời sống hằng ngày và GQVĐ. 

– Đối với những bài KT nhằm thu thập thông tin để đánh giá xếp loại HS, GV 

cần phải đảm bảo rằng hình thức bài KT là không xa lạ đối với mọi HS. Mặt khác, 

ngôn ngữ và cách trình bày được sử dụng trong bài KT phải đơn giản, rõ ràng, phù 

hợp với trình độ của HS. Bài KT không chứa những hàm ý đánh đố HS. 

– Đối với các bài KT kiểu thực hành hay tự luận, thang đánh giá cần được xây 

dựng cẩn thận sao cho việc chấm điểm hay xếp loại cũng như ghi nhận xét kết quả 

phản ánh đúng khả năng làm bài của người học. 

c. Đảm bảo tính toàn diện 

Đảm bảo tính toàn diện cần được thực hiện trong quá trình đánh giá kết quả 

học tập của HS nhằm đảm bảo kết quả HS đạt được qua KT, phản ánh được mức độ 

đạt được về kiến thức, kỹ năng, thái độ trên bình diện lý thuyết cũng như thực hành, 

ứng dụng với các mức độ nhận thức khác nhau trong hoạt động học tập của họ. 

11

Một số yêu cầu nhằm đảm bảo tính toàn diện trong đánh giá kết quả học tập của HS: 

+ Mục tiêu đánh giá cần bao quát các kết quả học tập với những mức độ nhận 

thức từ đơn giản đến phức tạp và các mức độ phát triển kỹ năng. 

+ Nội dung KTĐG cần bao quát được các trọng tâm của chương trình, chủ đề, 

bài học mà ta muốn đánh giá. 

+ Công cụ đánh giá cần đa dạng. 

+ Các bài tập hoặc hoạt động đánh giá không chỉ đánh giá kiến thức, kỹ năng 

môn học mà còn đánh giá các phẩm chất trí tuệ và tình cảm, những kỹ năng xã hội. 

d. Đảm bảo tính công khai 

Đánh giá phải là một tiến trình công khai. Do vậy, các tiêu chí và yêu cầu đánh 

giá các nhiệm vụ hay bài tập, bài thi cần được công bố đến HS trước khi họ thực hiện. 

HS cần biết cách tiến hành các nhiệm vụ để đạt được tốt nhất các tiêu chí và yêu cầu 

đã định. Việc công khai các yêu cầu hoặc tiêu chí đánh giá tạo điều kiện cho HS có 

cơ sở để xem xét tính chính xác, tính thích hợp của các đánh giá của GV, tham gia 

đánh giá kết quả học tập của bạn học và của bản thân. Nhờ vậy, việc đảm bảo tính 

công khai sẽ góp phần làm cho hoạt động KTĐG trong nhà trường khách quan và 

công bằng hơn. 

e. Đảm bảo tính GD 

Đánh giá phải góp phần nâng cao việc học tập và khả năng tự học, tự GD của HS. 

HS có thể học từ những đánh giá của GV. Từ đó HS định ra cách tự điều chỉnh hành vi 

học tập về sau của bản thân. Muốn vậy, GV cần làm cho bài kiểm tra sau khi được 

chấm trở nên có ích đối với HS bằng cách ghi lên bài kiểm tra những ghi chú về: 

+ Những gì mà HS làm được. 

+ Những gì mà HS có thể làm được tốt hơn. 

+ Những gì HS cần được hỗ trợ thêm. 

+ Những gì HS cần tìm hiểu thêm. 

Vậy nên, HS có thể nhìn vào kết quả để nhận thấy được sự tiến bộ của mình, 

những gì cần cố gắng hơn trong môn học, cũng như nhận thấy sự khẳng định của 

GV về khả năng của mình. 

g. Đảm bảo tính phát triển 

GD là quá trình giúp những cá nhân trong xã hội phát triển tiềm năng của 

mình để trở thành những người có ích. Trong dạy học, để giúp cho việc đánh giá kết 

quả học tập có tác dụng phát triển các NL của người học một cách bền vững, cần 

thực hiện các yêu cầu sau: 

12

+ Công cụ đánh giá tạo điều kiện cho HS khai thác, vận dụng các kiến thức, 

kỹ năng liên môn và xuyên môn. 

+ PP và công cụ đánh giá góp phần kích thích lối dạy phát huy tinh thần tự 

lực, chủ động và sáng tạo của HS trong học tập, chú trọng thực hành, rèn luyện và 

phát triển kỹ năng. 

+ Đánh giá hướng đến việc duy trì sự phấn đấu và tiến bộ của người học cũng 

như góp phần phát triển động cơ học tập đúng đắn trong người học. 

+ Qua những phán đoán, nhận xét về việc học của HS, người GV nhất thiết 

phải giúp các em nhận ra chiều hướng phát triển trong tương lai của bản thân, nhận 

ra tiềm năng của mình. Nhờ vậy, thúc đẩy các em phát triển lòng tự tin, hướng phấn 

đấu và hình thành NL tự đánh giá cho HS. 

1.3.5.2. Các phương pháp đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh [4] 

a. Đánh giá thông qua quan sát 

Đánh giá thông qua quan sát trong giờ học là một hình thức đánh giá quan 

trọng nó giúp người dạy có cái nhìn tổng quan về thái độ, hành vi, sự phát triển của 

các kĩ năng học tập của người học suốt trong quá trình dạy học. Các quan sát có thể 

là: quan sát thái độ trong giờ học, quan sát tinh thần xây dựng bài, quan sát thái độ 

trong họat động nhóm, quan sát kĩ năng trình bày của HS, quan sát HS thực hiện các 

dự án trong lớp học. Muốn đánh giá HS thông qua quan sát GV cần thiết phải lập 

phiếu quan sát hoặc quan sát tự do và ghi chép lại bằng nhật kí dạy học. 

GV có thể viết nhật kí giảng dạy theo từng ngày, theo từng lớp, ghi lại các 

hoạt động xảy ra trong mỗi tiết học, sau đó thông báo với HS những ghi chép sau 

mỗi giờ học và mục đích của việc ghi chép nhằm giúp HS có ý thức hơn trong các giờ 

học sau. 

b. Đánh giá thông qua vấn đáp, thảo luận nhóm 

GV có thể vấn đáp về nội dung bài cũ để KT việc học bài ở nhà hoặc có thể 

đặt những câu hỏi cho HS trả lời cá nhân hay hoạt động nhóm trong quá trình dạy 

bài mới nhằm đánh giá mức độ đạt được mục tiêu bài học hoặc đoán được những 

khó khăn mà người học mắc phải nhằm cải thiện quá trình dạy và người học cải 

thiện quá trình học. GV có thể sử dụng các kĩ thuật dạy học như kĩ thuật tia chớp, kĩ 

thuật công não để thu được nhiều thông tin phản hồi từ HS. 

c. Đánh giá thông qua bài kiểm tra 

Đánh giá thông qua bài KT là hình thức đánh giá hiện đang áp dụng phổ biến 

ở các trường phổ thông. Người dạy có thể đánh giá người học thông qua các bài KT 

13

15 phút, 45 phút. Có thể sử dụng hình thức trắc nghiệm tự luận hoặc trắc nghiệm 

khách quan hoặc kết hợp cả hai để đánh giá. Khi đánh giá dựa vào các bài KT, 

người dạy không chỉ căn cứ vào nội dung khoa học mà còn phải đánh giá về cách 

trình bày, diễn đạt, bố cục. 

d. Học sinh tự đánh giá 

Là hình thức HS tự đánh giá kiến thức, kĩ năng và mục tiêu học tập của chính 

mình trước, trong hoặc sau các giờ học. HS có thể đánh giá kiến thức thông qua báo 

cáo, bài tập hoặc dự án mà GV yêu cầu. Sau đó HS tự đánh giá bài làm của mình 

thông qua bảng kiểm. Một bảng kiểm đơn giản có thể được thiết kế theo các cấp độ 

khác nhau phù hợp với NL của HS được thể hiện từ rất tốt, tốt, đạt yêu cầu, cần cố 

gắng thêm, chưa hài lòng. 

e. Đánh giá đồng đẳng để phát triển NL hợp tác 

GV hướng dẫn HS trong lớp tự đánh giá kết quả học tập của mình, đánh giá 

kết quả học tập của nhau trước và trong quá trình hoạt động nhóm dựa theo những 

tiêu chí được định sẵn từ đó phát triển NL hợp tác cho các em. 

g. Đánh giá dựa vào một số kĩ thuật thu nhận thông tin phản hồi khác 

+ Sau khi dạy xong một bài hoặc một nội dung cụ thể, đề nghị HS trả lời vào 

giấy hai câu hỏi: Nội dung (kĩ năng) quan trọng nhất bạn đã học được là gì? Nội 

dung kiến thức nào bạn chưa hiểu trong bài? 

+ Yêu cầu HS thiết kế lược đồ tư duy hoặc bản đồ khái niệm về nội dung bài 

học trước khi học hoặc sau khi học. 

+ Yêu cầu HS tóm tắt các kiến thức vừa học bằng một số ít câu hỏi giới hạn. 

+ Yêu cầu mỗi HS viết câu trả lời ngắn gọn cho câu hỏi: Kiến thức bạn vừa 

học được ứng dụng vào thực tiễn như thế nào? 

+ Yêu cầu HS đặt câu hỏi về một nội dung trong kiến thức đã được học và đưa 

ra câu trả lời ngắn gọn cho nội dung đó. 

1.4. M.4. cầuƣơng pháp d HS đặt câu hỏi về một nội dung trong kiến thức đã 

đƣợc học và đƣa ra câu trả lời ngắn gọn cho nội dung nghiệm cho học sinh 

1.4.1. Phương pháp dạy học hợp tác [4] 

PPDH hợp tác (PP thảo luận nhóm): Là một PPDH mà HS được phân chia thành 

từng nhóm nhỏ riêng biệt, chịu trách nhiệm về một mục tiêu duy nhất, được thực hiện 

thông qua nhiệm vụ riêng biệt của từng người. Các hoạt động cá nhân riêng biệt được 

tổ chức lại, liên kết hữu cơ với nhau nhằm thực hiện một mục tiêu chung. 

14

Qui trình thực hiện dạy học hợp tác bao gồm các bước sau: 

a. Làm việc chung cả lớp 

+ GV giới thiệu chủ đề thảo luận nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức. 

+ Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm, quy định thời gian và phân 

công vị trí làm việc cho các nhóm. 

+ Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm (nếu cần). 

b. Làm việc theo nhóm 

+ Lập kế hoạch làm việc. 

+ Thỏa thuận quy tắc làm việc. 

+ Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập. 

+ Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm. 

+ Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm. 

c. Thảo luận, tổng kết trước toàn lớp 

+ Đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm. 

+ Các nhóm khác quan sát, lắng nghe, chất vấn, bình luận và bổ sung ý kiến. 

+ GV tổng kết và nhận xét, đặt vấn đề cho bài tiếp theo hoặc vấn đề tiếp theo. 

1.4.2. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề 

PPDH GQVĐ là PPDH trong đó GV tạo ra những tình huống có vấn đề, điều 

khiển HS phát hiện vấn đề, hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo để giải 

quyết vấn đề và thông qua đó chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kĩ năng và đạt được 

những mục đích học tập khác. Đặc trưng cơ bản của dạy học GQVĐ là "tình huống gợi 

vấn đề". 

Tình huống có vấn đề (tình huống gợi vấn đề) là một tình huống gợi ra cho HS 

những khó khăn về lí luận hay thực hành mà họ thấy cần có khả năng vượt qua, 

nhưng không phải ngay tức khắc bằng một thuật giải, mà phải trải qua quá trình tích 

cực suy nghĩ, hoạt động để biến đổi đối tượng hoạt động hoặc điều chỉnh kiến thức 

sẵn có. 

Qui trình thực hiện dạy học hợp tác bao gồm các bước sau: 

a. Phát hiện hoặc thâm nhập vấn đề 

+ Phát hiện vấn đề từ một tình huống gợi vấn đề 

+ Giải thích và chính xác hóa tình huống để hiểu đúng vấn đề được đặt ra. 

+ Phát biểu vấn đề và đặt mục tiêu GQVĐ đó. 

b. Tìm giải pháp 

+ Phân tích vấn đề. 

15

+ Đề xuất và thực hiện hướng giải quyết. 

+ Hình thành giải pháp. 

+ Giải pháp đúng. 

+ Kết thúc. 

c. Trình bày giải pháp 

d. Nghiên cứu sâu giải pháp 

+ Tìm hiểu những khả năng ứng dụng kết quả 

+ Đề xuất những vấn đề mới có liên quan nhờ xét tương tự, khái quát hóa, lật 

ngược vấn đề...và giải quyết nếu có thể. 

1.4.3. Phương pháp dạy học theo góc [4] 

Dạy học theo góc là một PPDH trong đó HS thực hiện các nhiệm vụ học tập 

khác nhau tại các vị trí cụ thể trong không gian lớp học nhưng cùng hướng tới 

chiếm lĩnh một nội dung học tập theo các phong cách học khác nhau và sử dụng các 

phương tiện, đồ dùng học tập khác nhau. 

Qui trình thực hiện dạy học theo góc bao gồm các bước sau: 

a. Chọn nội dung, không gian lớp học phù hợp 

+ Nội dung: Chọn nội dung bài học phù hợp theo các phong cách học khác 

nhau hoặc theo các hình thức hoạt động khác nhau. 

+ Địa điểm: Không gian phải phù hợp với số HS để có thể dễ dàng bố trí bàn 

ghế, đồ dùng học tập trong các góc và các hoạt động của HS tại các góc. 

b. Thiết kế kế hoạch bài học 

+ Mục tiêu bài học: Ngoài mục tiêu cần đạt của bài học theo chuẩn kiến thức, 

kĩ năng còn mục tiêu về kĩ năng làm việc độc lập, khả năng làm việc chủ động của 

HS khi thực hiện học theo góc. 

+ Các PP dạy chủ yếu: PP học theo góc cần phối hợp thêm một số PP khác như: 

PP TN, học tập hợp tác theo nhóm, PP trực quan. 

+ Chuẩn bị: Thiết bị, phương tiện và đồ dùng, xác định nhiệm vụ cụ thể và kết 

quả cần đạt được ở mỗi góc tạo điều kiện để HS tiến hành các hoạt động nhằm đạt 

mục tiêu dạy học. 

+ Xác định tên mỗi góc và nhiệm vụ phù hợp, qui định thời gian tối đa dành 

cho HS ở mỗi góc. Xác định những thiết bị, đồ dùng, phương tiện cần thiết cho HS 

hoạt động. 

+ Hướng dẫn HS chọn góc theo sở thích và luân chuyển qua các góc. 

c. Thiết kế hoạt động đánh giá và củng cố nội dung bài học. 

16

Vào cuối giờ học sau khi HS đã được học luân chuyển qua đủ các góc, GV tổ 

chức cho HS báo cáo kết quả học tập ở mỗi góc. Trên cơ sở ý kiến của HS, GV nhận 

xét đánh giá, chốt lại vấn đề trọng tâm. 

1.4.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm hoá học theo hướng dạy học tích cực 

1.4.4.1. Vai trò của TNHH trong dạy học hoá học [9] 

Sử dụng TNHH có ý nghĩa to lớn trong DHHH. PP sử dụng TNHH là một 

trong những PP dạy học tích cực. Nó giữ vai trò căn bản trong DHHH là vì: 

+ TNHH giúp cho HS phát triển NL nhận thức một cách toàn diện từ cảm giác 

đến hiện tượng tư duy. 

+ TNHH giúp HS dễ hiểu bài và hiểu sâu sắc, làm cho HS sáng tỏ mối liên hệ 

phát sinh giữa các sự vật, giải thích được bản chất của các quá trình xảy ra trong tự 

nhiên, trong sản xuất và trong đời sống. 

+ TNHH được coi là chiếc cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa học và 

hành trong quá trình dạy – học môn Hóa học. 

+ TNHH giúp HS bước đầu làm quen với những tính chất, mối liên hệ và quan 

hệ có quy luật giữa các đối tượng được nghiên cứu, làm cơ sở để nắm các quy luật 

và biết cách khai thác chúng. 

+ TNHH giúp nâng cao lòng tin của HS vào khoa học và phát triển tư duy của 

HS. TNHH là tiêu chuẩn đánh giá tính chân thực của kiến thức, hỗ trợ đắc lực cho 

tư duy sáng tạo. Nó là phương tiện duy nhất giúp hình thành ở HS kĩ năng, kĩ xảo, 

thực hành và tư duy kĩ thuật. 

+ TNHH do GV làm sẽ là khuôn mẫu về thao tác cho trò học tập và bắt chước. 

Do đó có thể nói TNHH do GV trình bày sẽ giúp cho việc hình thành những kĩ năng 

TN đầu tiên ở HS một cách chính xác. 

+ TNHH có thể được sử dụng trong tất cả các khâu của quá trình dạy học. Ví 

dụ: trong nghiên cứu tài liệu mới, trong khâu hoàn thiện kiến thức, kĩ năng. 

Như vậy, TNHH là dạng phương tiện trực quan chủ yếu trong quá trình DHHH. 

1.4.4.2. Phân loại thí nghiệm trong dạy học hoá học [9] 

Trong trường phổ thông hiện nay sử dụng các hình thức TN sau: 

+ TN biểu diễn của GV: là TNHH do GV tự tay làm để trình bày trước HS. 

+ TN HS: là TNHH do HS tự làm dưới các dạng sau 

- TN đồng loạt của HS khi học bài mới ở trên lớp: để nghiên cứu sâu một vài 

nội dung của bài học. TNHH được làm với tất cả các HS trong lớp hoặc theo nhóm 

hoặc chỉ một vài HS do GV chỉ định, điều này tuỳ thuộc vào điều kiện cơ sở vật 

chất và nội dung bài học. 

17

- TN thực hành ở phòng TN: nhằm củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ năng, kĩ 

xảo, thường được tổ chức sau một số bài hoặc cuối học kì. 

- TN ngoại khoá: như TN vui trong các buổi học ngoại khóa về hoá học. 

- TN ở nhà: là một hình thức TN đơn giản, có thể dài ngày mà GV giao cho 

HS tự làm ở nhà. 

1.4.4.3. Nguyên tắc sử dụng thí nghiệm định hướng phát triển năng lực thực nghiệm 

cho học sinh trong dạy học hóa học [9] 

a. Nguyên tắc TN biểu diễn của GV 

* Đảm bảo an toàn cho GV và HS 

+ GV nhất thiết phải tuân theo tất cả những qui định về bảo hiểm an toàn trong 

phòng thực hành TN. 

+ GV phải giữ hoá chất, dụng cụ TN sạch sẽ theo đúng nơi quy định. 

+ GV cần nắm vững kĩ thuật, thành thạo kĩ năng làm TN. Mặt khác, GV cần 

nắm vững nguyên nhân của những hiện tượng TN không may có thể xảy ra họăc 

những TNHH không thành công để từ đó đưa ra được những lưu ý cần thiết cho HS 

trước khi làm TN góp phần làm cho TN an toàn, thành công . 

+ GV không được cường điệu hóa sự nguy hiểm của các TNHH và tính độc 

của các hoá chất làm cho HS sợ hãi. 

* Đảm bảo thành công của TN hóa học 

Muốn TNHH có kết quả tốt, GV phải nắm vững kĩ thuật TN, phải tuân theo 

đầy đủ và chính xác chuẩn về kĩ thuật khi lắp dụng cụ và khi tiến hành TN, có kĩ 

năng thành thạo. Do đó người GV ngoài việc đọc sách, học hỏi ở đồng nghiệp, phải 

làm TN nhiều lần, rút kinh nghiệm, có cải tiến sáng tạo. 

GV phải chuẩn bị TNHH chu đáo, làm thử nhiều lần trước khi biểu diễn trên 

lớp. Để đảm bảo TN được thành công GV cần lưu ý những điểm sau: 

+ Lượng hoá chất, nồng độ, nhiệt độ là những yếu tố quyết định khi làm TNHH. 

+ Phải kiểm tra số lượng và chất lượng của các hoá chất, dụng cụ. 

* TN phải rõ, HS phải được quan sát đầy đủ 

GV không được che lấp TN, kích thước dụng cụ và lượng hoá chất phải đủ 

lớn, bàn để biểu diễn TN cao vừa phải, bố trí thiết bị, ánh sáng, phông nền thích hợp 

để cả lớp quan sát được rõ hiện tượng xảy ra của TN. 

* TN phải đơn giản, dụng cụ TN gọn gàng mĩ thuật, đồng thời phải đảm bảo 

tính khoa học. 

+ Những TNHH quá phức tạp có thể biểu diễn vào giờ thực hành. 

18

- GV nên chú trọng hơn công tác nghiên cứu và phát huy sáng kiến cải tiến 

dụng cụ TN cho đơn giản, dùng hoá chất dễ kiếm và rẻ tiền lại phù hợp để thay thế 

cho hóa chất đắt tiền nhưng cũng phải đảm bảo được tính mĩ thuật của các dụng cụ 

TN và đảm bảo tính khoa học. 

* Số lượng TN hóa học trong một bài là vừa phải, hợp lí 

- GV cần tính toán hợp lí số lượng TN cần biểu diễn trong một bài lên lớp và 

thời gian dành cho mỗi TN. 

- GV không nên kéo dài thời gian làm TN trong một tiết học mà cần phải chọn 

một số TN liên quan đến kiến thức trọng tâm bài học không nhất thiết phải làm toàn 

bộ TN có trong bài . 

* TN phải kết hợp chặt chẽ với bài giảng 

- Nội dung TN phải phù hợp với chủ đề bài học, giúp HS nắm vững bản chất 

của vấn đề và tạo thành một thể thống nhất với nội dung bài học. 

- GV phải đặt vấn đề rõ ràng, giải thích mục đích của TN và vai trò của từng 

dụng cụ. 

- GV cần hình thành và phát triển cho HS NLTHHH như: quan sát các hiện 

tượng xảy ra trong TN, giải thích hiện tượng và rút ra những kết luận khoa học 

hướng vào những điểm cơ bản nhất của bài học. 

b. Nguyên tắc TN thực hành của học sinh 

* Chuẩn bị tốt cho giờ thực hành 

- GV tổ chức cho HS nghiên cứu trước bản hướng dẫn làm TNTH theo nội 

dung của SGK. 

- GV phải làm trước các TN để hướng dẫn HS viết bản tường trình cụ thể, 

chính xác, phù hợp với thực tế, điều kiện thiết bị của phòng TN. 

- Tất cả hoá chất, dụng cụ cần dùng phải được xếp đặt trước trên bàn để HS 

không phải tìm kiếm trong quá trình làm TN. 

- HS phải chuẩn bị trước ở nhà. 

- Phải thực hiện đúng các qui tắc phòng độc, phòng cháy nổ. 

- Không được để đồ dùng riêng trên bàn làm TN như: cặp, mũ, sách vở… 

- Không được nói chuyện riêng, đi lại lấy hoá chất và dụng cụ ở bàn khác. 

- Phải tiết kiệm hoá chất khi làm TN. 

- Khi làm xong TN, phải rửa sạch dụng cụ TN và xếp vào đúng nơi đã lấy. 

* Phải đảm bảo an toàn 

Những TN với các chất độc, dễ nổ, gây bỏng thì tuyệt đối không để cho HS làm. 

19

* TN và dụng cụ phải đơn giản nhưng phải rõ ràng, chính xác và đảm bảo mĩ 

thuật, khoa học. 

* Khi chọn các TN thực hành thì GV phải định hướng các NL cần được hình 

thành và phát triển cho học sinh từ các TN đó. 

c. Đảm bảo và duy trì được trật tự của lớp học trong quá trình làm TN. 

Giờ TN sẽ không có kết quả tốt nếu HS không nghe thấy những chỉ dẫn, nhận 

xét của GV. 

* GV cần theo dõi và hướng dẫn kĩ thuật cho học sinh trước khi tiến hành TN. 

GV không được để HS làm TN tự do, không nên hỏi HS những câu hỏi ngoài không 

cần thiết, GV không được làm thay HS. GV nên chỉ dẫn cho các em những sai lầm 

hay thiếu sót. 

1.4.4.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học 

cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường phổ thông [4] 

a. Các PP sử dụng TN khi nghiên cứu bài mới 

Ngày nay GV có thể sử dụng TNHH trong các bài nghiên cứu tài liệu mới tuân 

theo PP nghiên cứu, PP GQVĐ và PP kiểm chứng. 

* Sử dụng TNHH theo PP nghiên cứu 

Trong DHHH, PP nghiên cứu được đánh giá là PPDH tích cực vì nó dạy HS 

cách tư duy độc lập, tự lực sáng tạo và có kĩ năng nghiên cứu tìm tòi. PP này giúp 

HS nắm vững kiến thức vững chắc, sâu sắc và phong phú cả về lí thuyết lẫn thực tế. 

TNHH được dùng như là nguồn kiến thức để HS nghiên cứu tìm tòi, như là 

phương tiện xác nhận tính đúng đắn của các giả thuyết, dự đoán khoa học đưa ra. 

GV có thể hướng dẫn HS theo tiến trình dạy học sau 

+ Nêu vấn đề nghiên cứu. 

+ Nêu các giả thuyết, đề xuất cách giải quyết (làm TNHH). 

+ Tiến hành TN ( hoặc xem video TN, TN mô phỏng, TN ảo, tranh vẽ ..). 

+ Phân tích và giải thích hiện tượng. 

* Sử dụng TNHH theo PP GQVĐ 

Trong dạy học nêu vấn đề khâu quan trọng nhất là xây dựng bài toán nhận 

thức hay tạo ra các tình huống có vấn đề. Trong DHHH ta có thể dùng TNHH để 

tạo ra mâu thuẫn nhận thức, tạo ra nhu cầu tìm kiếm kiến thức mới trong HS. Dưới 

sự hướng dẫn của GV, HS tham gia tích cực vào quá trình GQVĐ (bằng cách trả lời 

các câu hỏi của GV), qua đó rút ra kiến thức cần lĩnh hội. 

20

* Sử dụng TNHH theo PP kiểm chứng 

Để hình thành khái niệm hoá học giúp HS có kết luận đầy đủ, chính xác về 

một quy tắc, tính chất của các chất ta cần hướng dẫn HS sử dụng TNHH ở dạng đối 

chứng để làm nổi bật, khắc sâu nội dung kiến thức mà HS cần chú ý. 

Từ các TNHH đối chứng mà HS lựa chọn, tiến hành và quan sát sẽ rút ra được 

nhận xét đúng đắn, xác thực và nắm được PP GQVĐ học tập bằng TN. GV cần chú ý 

hướng dẫn HS cách chọn TNHH đối chứng, tiến hành TNHH đối chứng, dự đoán 

hiện tượng trong các TNHH đó rồi tiến hành TN, quan sát và rút ra kết luận về kiến 

thức thu được.b. PP sử dụng TN trong bài luyện tập, ôn tập. 

Trong giờ luyện tập, ôn tập GV thường ít sử dụng TNHH. Không khí giờ học 

dễ thấy căng thẳng và nặng nề vì vậy GV có thể sử dụng TNHH hoặc các phương 

tiện kĩ thuật với các phần mềm TN ảo kết hợp với lời nói của GV để nâng cao tính 

tích cực, hứng thú học tập của HS. 

Sử dụng TNHH biểu diễn trong giờ luyện tập, ôn tập không phải lặp lại các 

TNHH đã biểu diễn mà có thể sử dụng các TNHH mới, có những dấu hiệu của các 

TNHH đã làm nhưng có các dấu hiệu của kiến thức mới nhằm củng cố, khắc sâu 

kiến thức, tránh sự khái quát hóa, suy diễn thiếu chính xác của HS . 

c. PP sử dụng TN trong bài thực hành 

* Chuẩn bị cho bài thực hành 

+ Xác định rõ mục tiêu của bài thực hành TNHH. 

+ Tiến hành trước tất cả các TNHH có trong bài thực hành. GV căn cứ vào nội 

dung bài TN thực hành, tiến hành trước các TNHH để xác định những hướng dẫn cụ 

thể, chính xác, phù hợp với các điều kiện thực tế về thiết bị, hóa chất trong phòng 

TN của nhà trường. 

+ Chuẩn bị nội dung hướng dẫn tiến hành các TNHH trong bài thực hành và 

thể hiện trên bảng phụ hoặc bản trong dùng cho máy chiếu hắt. 

+ Dự kiến hình thức tổ chức hoạt động giờ thực hành và chuẩn bị dụng cụ hóa 

chất cần dùng. 

* Tiến trình giờ dạy thực hành 

+ GV nêu mục đích của giờ thực hành, phân chia nhóm và các dụng cụ hóa chất 

cần dùng cho bài thực hành. 

+ Tổ chức cho HS ôn tập các kiến thức có liên quan và trình bày cách tiến 

hành các TNHH, dự đoán hiện tượng TNHH, GV chỉnh lí bổ sung những chú ý trong 

từng TN. 

21

+ Tổ chức cho các nhóm tiến hành TN, quan sát, mô tả hiện tượng, ghi chép, 

giải thích hiện tượng. 

+ Tổ chức cho các nhóm báo cáo kết quả hoạt động của nhóm mình. 

+ GV nhận xét, đánh giá kết quả giờ học và nhấn mạnh các kết luận, nhận xét 

được rút ra từ các TN. 

+ Tổ chức cho các nhóm HS hoàn thành báo cáo TN và dọn dẹp vệ sinh phòng học. 

1.4.5. Bài tập hóa học phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh 

1.4.5.1. Một số khái niệm bài tập hóa học (BTHH) định hướng năng lực 

BTHH là một dạng bài làm gồm những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời 

cả bài toán và câu hỏi thuộc về hóa học mà trong khi hoàn thành chúng, học sinh 

nắm được một tri thức hay kĩ năng nhất định. 

BTHH định hướng phát triển NL là công cụ để HS luyện tập nhằm hình thành 

NL, đồng thời là công cụ để GV và các nhà quản lí GD KT, đánh giá được NL của 

HS và biết được mức độ đạt chuẩn của quá trình DHHH. 

BTHH Th.N là những bài tập có nội dung hoá học (những điều kiện và yêu 

cầu) xuất phát từ thực tiễn. Quan trọng nhất là các bài tập vận dụng kiến thức vào 

cuộc sống và sản xuất, góp phần giải quyết một số vấn đề đặt ra từ thực tiễn. 

1.4.5.2. Đặc điểm của bài tập hóa học thực nghiệm định hướng năng lực thực 

nghiệm hóa học 

BTHH là một PP hiệu quả để phát triển nhiều NL cho HS trong đó có NL 

Th.NHH. BTHH đặt ra những nhiệm vụ học tập mà HS cần giải quyết. Để giải 

quyết được những vấn đề đó HS cần phải kết hợp nhiều kiến thức và kĩ năng khác 

nhau. Qua đó HS rèn luyện được NL Th.NHH và NL GQVĐ. Hiện nay, sử dụng 

BTHH để phát triển NL Th.NHH thường được dùng trong nhiều PPDH khác nhau 

như PPDH GQVĐ, dạy học hợp tác theo nhóm, dạy học theo dự án ... 

Sử dụng BTHH để phát triển NL Th.NHH cho HS khi 

+ BTHH là nguồn kiến thức mới để HS nghiên cứu hình thành khái niệm, kĩ 

năng khi nghiên cứu bài học mới. 

+ BTHH có chứa đựng tình huống có vấn đề để gây hứng thú học tập cho HS. 

+ Khuyến khích HS giải BTHH bằng nhiều PP khác nhau, hướng dẫn HS tìm 

được cách giải phù hợp nhất đặc biệt có chú trọng đến PP TN. 

+ Yêu cầu HS tự xây dựng BTHH tương tự để rèn luyện PP tư duy và NL 

Th.NHH. 

22

+ BTHH có nội dung mô phỏng lại các hiện tượng có trong thực tế để HS đặt 

mình vào tình huống thật để giải quyết. 

1.4.5.3. Phân loại bài tập hóa học định hướng năng lực thực nghiệm hóa học 

BTHH định hướng phát triển NL Th.NHH cho HS bao gồm rất nhiều loại 

theo các cấp độ khác nhau từ thấp đến cao 

* BTHH vận dụng kiến thức trong các tình huống không thay đổi. Các bài tập 

này nhằm củng cố kiến thức và rèn luyện kĩ năng cơ bản, chưa đòi hỏi sáng tạo 

+ Viết các PTHH của các chất cho trước với nhau. 

+ Hoàn thành các PTHH của các chất trong dãy chuyển hóa. 

+ Phân biệt các hóa chất đựng trong các lọ mất nhãn bằng PP hóa học. 

+ Trình bày hiện tượng và viết PTHH của các phản ứng hóa học (PƯHH) xảy 

ra trong các TN. 

+ Bài tập quan sát và giải thích hình vẽ, sơ đồ tổng hợp, điều chế các hóa chất. 

+ Bài tập tính thành phần của các chất có trong hỗn hợp đầu khi cho hỗn hợp 

các chất tham gia phản ứng với các hóa chất có sẵn. 

* BTHH GQVĐ từ TNHH: Các bài tập này đòi hỏi sự phân tích, tổng hợp, 

đánh giá, vận dụng kiến thức vào những tình huống thay đổi. Dạng bài tập này đòi 

hỏi sự sáng tạo của người học. 

- Bài tập bổ sung thông tin còn thiếu vào hình vẽ TN, sơ đồ tổng hợp, điều chế 

các hóa chất. 

- Bài tập xác định tính chất hóa học (TCHH) của các đơn chất, hợp chất dựa 

vào hình vẽ mô tả TN. 

1.5. Thực trạng việc sử dụng thí nghiệm hóa học phát triển năng lực thực 

nghiệm cho học sinh trong dạy học hóa học ở một số trường THPT thuộc Hà 

Nội và tỉnh Bắc Ninh 

1.5.1. Mục đích và đối tượng điều tra 

Nghiên cứu và đánh giá cụ thể thực trạng về việc sử dụng TN trong DHHH 

hiện nay đối với định hướng phát triển NL Th.NHH của HS nhằm tác động đến 

hứng thú học tập của HS. Chúng tôi đã tiến hành điều tra phỏng vấn 55 GV và 2150 

HS lớp 11 ở 06 trường THPT. 

+ Huyện Mê Linh – Hà Nội: là trường THPT Tiền Phong và THPT Quang Minh. 

+ Tỉnh Bắc Ninh: là trường THPT Tiên Du số 1, THPT Nguyễn Đăng Đạo, THPT 

Lý Thái Tổ, THPT Quế Võ số 1. 

23

1.5.2. Phương pháp và tiến hành điều tra 

Chúng tôi đã tiến hành gặp gỡ, trao đổi với GV để đánh giá thực trạng sử dụng 

TN trong DHHH ở 6 trường THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh và TP Hà Nội. 

Tiến hành khảo sát cơ sở vật chất phục vụ cho DHHH như là: phòng hóa chất, 

phòng thiết bị, phòng thực hành hóa học. 

Xây dựng và phát phiếu điều tra dành cho GV và HS sau đó thu thập và xử lí 

số liệu. Nội dung phiếu điều tra được trình bày ở phần phụ lục số 01 và phụ lục 02. 

1.5.3. Kết quả điều tra 

Chúng tôi đã thống kê các ý kiến của GV, HS theo phiếu điều tra và trình bày 

cụ thể ở phụ lục số 01, 02. 

1.5.4. Đánh giá kết quả điều tra 

1.5.4.1. Đối với giáo viên 

Từ phiếu điều tra của GV (Phụ lục 02) chúng tôi thu được kết quả như sau: 

Hầu hết các GV đều nhận thấy việc phát triển 

NL Th.NHH cho HS là quan trọng và rất quan 

trọng (chiếm 92,3%), một số ít GV thấy không 

quan trọng (chiếm 7,7%). 

Hình 1.1. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường THPT 

Thông qua kết quả điều tra của GV về vấn đề NL 

Th.NHH của HS hầu hết các GV nhận xét răng 

NL Th.NHH của HS chưa được tốt, chủ yếu đạt mức 

trung bình và khá (80,8%) còn lại là yếu kém 

(19,2%). 

Hình 1.2. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá NL Th.NHH cho HS ở trường THPT 

Như vậy, qua phiếu điều tra lợi ích của việc phát triển NL Th.NHH thì hầu hết 

GV đều nhận thấy lợi ích của việc phát triển NL Th.NHH cho HS. Lợi ích lớn nhất 

là giúp HS biết ứng dụng kiến 

thức trong thực tiễn cuộc sống 

hàng ngày (27%), HS có PP học 

tập khắc sâu được kiến thức 

(21%), nâng cao tính tích cực, tự 

lực sáng tạo cho HS (20%), gây 

hứng thú học tập (18%). 

Hình 1.3. Biểu đồ tỉ lệ lợi ích của việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường 

24

THPT 

Hình 1.4. Biểu đồ tỉ lệ biểu hiện về NL Th.NHH cho HS ở trường THPT 

Qua phiếu đánh giá biểu hiện về NL Th.NHH cho HS của GV, chúng tôi 

nhận thấy các biểu hiện về NL Th.NHH của HS chủ yếu ở mức độ khá. Biểu hiện 

NL “giải thích các hiện tượng TN đã xảy ra, “viết các PTHH” và “xác định mục tiêu 

TN” được đánh giá ở mức độ khá. Biểu hiện NL được đánh giá kém nhất là khả 

năng “tiến hành TN thành công” và “lựa chọn dụng cụ, hóa chất”. 

Hình 1.5. Biểu đồ tỉ lệ những khó khăn của việc phát triển NL Th.NHH cho HS 

Hầu như tất cả các khó khăn đã nêu đều được các GV đồng tình, lí giải cho việc 

các GV không thể thực hiện nhiều TN khi giảng dạy. Nguyên nhân chủ yếu là do 

thời gian còn hạn chế (khoảng 54%), GV chưa nắm rõ nội dung, yêu cầu của vấn đề 

phát triển NL Th.NHH cho HS (khoảng 52%), GV chưa sử dụng thành thạo một số 

PPDH tích cực (khoảng 50%), chưa có sách về hệ thống TNHH định hướng phát 

triển NL Th.NHH cho HS (khoảng 46%), bên cạnh đó thì HS chưa chủ động tích 

cực cũng như chưa hứng thú học tập (khoảng 47%), lí do khác như TN độc hại, nguy 

hiểm (khoảng 40%). 

Hình 1.6. Biểu đồ tỉ lệ giải pháp để hình thành phát triển NL Th.NHH cho HS 

Chính vì nhận thấy tầm quan trọng của việc hình thành và phát triển NL 

25

Th.NHH mà hầu hết GV đều muốn tìm ra những giải pháp, nguyện vọng mong 

muốn được trang bị đầy đủ cơ sở vật chất (44%), kiểm tra đánh giá cần tăng nội 

dung đánh giá NL Th.NHH (40%), tổ chức nhiều cuộc thi thực hành cho HS và GV 

(37%), phân bố lại chương trình cho hợp lí (36%), GV phải tích cực bồi dưỡng chuyên 

môn (35%), cần cải tiến TN thành công (34%). 

Qua các phiếu điều tra của GV đã nêu trên chúng tôi nhận thấy: 

Hầu hết GV đều nhận thức được tầm quan trọng của việc phát triển NL 

Th.NHH cho HS ở trường phổ thông. Xong thực tế, theo GV nhận định NL 

Th.NHH còn ở mức trung bình và yếu. Lí do chủ yếu là GV còn ít sử dụng TNHH 

trong giảng dạy và gặp nhiều khó khăn, phần lớn còn thiên về dạy lí thuyết hay tiến 

hành TNHH đơn giản. Và mong muốn tìm ra những giải pháp để phát triển NL 

Th.NHH cho HS ở trường phổ thông. 

1.5.4.2. Đối với học sinh 

Từ phiếu điều tra HS (Phụ lục 01), chúng tôi thu được kết quả như sau: 

Phần lớn HS đều thích và rất thích 

những giờ học Hóa học có sử dụng 

TN (69,3%), một số HS thấy bình 

thường (30,8%), không có HS nào 

không thích. 

Hình 1.7. Biểu đồ tỉ lệ biểu hiện những giờ học Hóa học có sử dụng TN 

Phần lớn HS nhận thấy mức độ 

quan trọng của NL Th.NHH 

(61,5%), một số ít thấy rất quan 

trọng (7,7%), còn lại thì ít quan 

trọng (30,8%). 

Hình 1.8. Biểu đồ tỉ lệ mức độ quan trọng của NL Th.NHH trong những giờ học Hóa 

học 

Hình 1.9. Biểu đồ tỉ lệ mức độ HS tham gia khi tiến hành TN hóa học 

26

Qua phiếu điều tra của HS chúng tôi nhận thấy, các hoạt động mà HS tham gia 

khi tiến hành TN ở các mức độ khác nhau nhưng chủ yếu ở mức độ thỉnh thoảng 

như: Tìm hiểu TN qua các nguồn thông tin, lập kế hoạch tiến hành TN ở nhà, quan 

sát lựa chọn dụng cụ hóa chất trước khi tiến hành TN, tiến hành TN theo kế hoạch 

đã chuẩn bị, suy nghĩ cách cải tiến TN thành công. Hoạt động diễn ra thường xuyên 

là quan sát, ghi chép, giải thích, viết PTHH các hiện tượng xảy ra. 

Chúng tôi nhận thấy, hầu hết HS thấy tiến 

bộ sau khi tiến hành TNHH (92,3%), 

nhưng sự tiến bộ đó còn ít (69,2%). Một 

số ít thấy không tiến bộ (7,7%). 

Hình 1.10. Biểu đồ tỉ lệ mức độ thay đổi của HS sau khi tiến hành TNHH 

HS được làm TNHH trong các giờ học 

chủ yếu ở mức độ thỉnh thoảng (69,2%), 

mức độ thường xuyên (30,8%). 

Hình 1.11. Biểu đồ tỉ lệ HS được làm TNHH trong các gìờ học 

HS phần lớn thấy bình thường, không 

thấy khác biệt so với cách học khác đối 

với các dạng bài tập Th.NHH (84,6%) 

một số đạt mức độ hứng, hiểu bài tốt hơn, 

có hiệu quả trong việc học tập hóa học (15,4%). 

Hình 1.12. Biểu đồ tỉ lệ HS thích các dạng bài tập Th.NHH theo định hướng phát 

triển NL Th.NHH 

Qua phiếu hỏi ý kiến của HS chúng tôi nhận thấy: 

Phần lớn HS thích những giờ học có sử dụng TNHH và nhận thấy mức độ 

quan trọng của NL Th.NHH. Tuy nhiên, việc tham gia tiến hành TN hay khi gặp 

TN khó thì HS chủ yếu đạt ở mức độ thỉnh thoảng. Chính vì vậy, NL Th.NHH cho 

HS được hình thành đạt ở mức tích cực nhưng chưa hiệu quả. Và cải tiến TN thành 

công sau khi tiến hành TN cũng chỉ ở mức thỉnh thoảng. Việc sử dụng bài tập 

Th.NHH trong các giờ học và kiểm tra chưa được diễn ra thường xuyên và chưa mang 

lại hiệu quả cao. 

Theo chúng tôi các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến vấn đề phát triển NL Th.NHH 

chưa đem lại kết quả cao là do đa số GV còn rất ít sử dụng TN. Nguyên nhân chính 

mà các thầy cô đưa ra cho việc ít tiến hành TN là 

− Khi chuẩn bị TN cho GV làm rất mất nhiều thời gian nên các GV còn rất ngại do 

27

chưa có nhân viên phòng TN. Nếu có sử dụng TN thì chủ yếu là do GV tiến hành 

(nhất là trong dạy bài mới), hiếm khi cho HS làm. 

− GV ngại tiếp xúc với hóa chất, đặc biệt là các hóa chất độc, hoặc các TN có sinh 

ra các hóa chất độc như: khí Cl 2 , khí NO 2 , khí SO 2 … gây ô nhiễm môi trường, có 

hại cho sức khỏe do chưa có dụng cụ, thiết bị hút khí độc, phòng y tế cũng chưa 

đảm bảo có các thiết bị sơ cứu khẩn cấp. 

− Thêm vào đó dụng cụ TN phát lâu ngày bị vỡ, hỏng nhiều nên thiếu thiết bị khi 

tiến hành TN. 

− Ngoài ra hóa chất mà Sở GD cung cấp về cho các trường phổ thông chậm tiến độ 

năm học. Nhiều hóa chất bị hỏng không đạt được yêu cầu nên việc tiến hành TN 

không thành công. 

− Kĩ năng làm TN của GV còn chưa tốt thêm vào đó HS cũng chưa có kĩ năng làm 

TN cơ bản nhất nên GV còn ngại khi sử dụng TN. 

− GV đã thay thế việc tiến hành TN bằng việc sử dụng công nghệ thông tin vào bài 

dạy nên cũng ít sử dụng TN trực tiếp. 

− GV chỉ ưu tiên tiến hành TN trong khi dạy bài mới hoặc tiết thực hành, còn tiết 

luyện tập và ôn tập là hầu như không có. 

− Số lượng bài tập rèn luyện kĩ năng thực hành (như bài tập TN, bài tập liên quan 

đến các vấn đề thực tiễn …) rất ít sử dụng hoặc không sử dụng. 

− Chưa có chế độ đãi ngộ hợp lý cho GV khi muốn tiến hành TN. Nhà trường cũng 

rất ít quan tâm về vấn đề này nên chưa khuyến khích GV nên làm. 

− Một số TN rất khó tiến hành, độ đảm bảo an toàn thấp, không hấp dẫn GV. Ngoài 

ra tài liệu hướng dẫn còn rất ít mà chưa cụ thể. 

- Lớp học quá đông nên GV ít khi có thể quản lý HS được tốt khi tiến hành làm TN. 

− Chương trình học quá tải đối với HS nên GV chỉ chú trọng dạy lý thuyết để tập 

trung vào các kì thi. 

28

Tiểu kết chƣơng 1 

Trong chương này, đề tài đã tổng quan những vấn đề cơ bản về cơ sở lí luận 

có liên quan đến phát triển NL Th.NHH cho HS như 

- Các NL chung, NL đặc thù đặc biệt đi sâu nghiên cứu NL Th.NHH theo 

định hướng phát triển NL cho HS ở trường phổ thông. 

- Một số PPDH và kĩ thuật DH tích cực kết hợp với sử dung TNHH nhằm phát 

triển NL Th.NHH cho HS. 

Chúng tôi đã điều tra thực trạng việc sử dụng TN trong DHHH theo định 

hướng phát triển NLTHHH cho HS thông qua phiếu điều tra 55 GV và 2150 HS lớp 

11 của 06 trường THPT thuộc huyện Mê Linh – Hà Nội và Tỉnh Bắc Ninh. Qua đó, 

chúng tôi nhận thấy vấn đề hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS tại những 

trường này vẫn chưa thực sự được quan tâm. NL Th.NHH của HS mới chỉ dừng lại 

ở mức trung bình và kém. 

Trên đây là những cơ sở lí luận và thực tiễn để chúng tôi nghiên cứu, xây dựng 

hệ thống TNHH theo định hướng phát triển NL Th.NHH và PP sử dụng chúng trong 

các bài dạy để phát triển NL Th.NHH cho HS thông qua dạy học chương Cacbon – 

Silic được trình bày ở chương 2 của luận văn. 

29

CHƢƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC 

NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG 

CACBON – SILIC HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 

2.1. Phân tích cấu trúc, nội dung chƣơng Cacbon – Silic hóa học lớp 11 ở 

trƣờng trung học phổ thông 

2.1.1. Đặc điểm vị trí chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT 

Chương trình hóa học THPT được xây dựng theo một logic chặt chẽ, các kiến 

thức hóa học được hình thành và phát triển một cách liên tục và ngày càng phức tạp. 

Phần hóa học vô cơ lớp 11 bao gồm ba chương: Chương 1. sự điện li, chương 2. Nitơ 

- Photpho, chương 3. Cacbon- Silic. Trong đó chương 3. Cacbon – Silic là chương 

phi kim cuối cùng. Nó là cơ sở giúp HS học tốt chương trình hóa học vô cơ 12. 

Dựa trên nền tảng các kiến thức đại cương đã được học trong chương trình hóa 

học như: nguyên tử, bảng tuẩn hoàn các nguyên tố hóa học, liên kết hóa học và phản 

ứng oxi hóa khử, cân bằng hóa học, sự điện li... đã tạo một tiền đề giúp HS nghiên 

cứu chương Cacbon – Silic được trọn vẹn. Như vậy, vị trí của chương Cacbon - Silic 

hóa học lớp 11 cho phép HS có thể nghiên cứu một cách đầy đủ, thuận lợi các kiến 

thức liên quan trên cơ sở nền tảng của các kiến thức cũ đã được trang bị ở các chương 

trước và lớp dưới. Đồng thời cũng giúp HS hoàn thiện kiến thức về phi kim, là điều 

kiện cần thiết để HS có thể học tốt ở các chương tiếp sau đó. 

2.1.2. Mục tiêu chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT 

2.1.2.1. Về kiến thức 

- HS nêu được vị trí và cấu tạo nguyên tử của cacbon, silic trong bảng tuần hoàn. 

- HS biết được một số ứng dụng quan trọng của cacbon, silic và các hợp chất 

của chúng. 

- HS trình bày được tính chất vật lí (TCVL), TCHH cơ bản của đơn chất 

cacbon, silic và hợp chất của chúng. 

- HS hiểu và vận dụng các kiến thức hóa học để giải thích tính chất hóa học 

của đơn chất cacbon, silic và hợp chất của chúng. 

2.1.2.2. Về kĩ năng 

- Rèn luyện kĩ năng thực hành: Thực hiện được một số TN đơn giản nghiên 

cứu TCHH của cacbon, silic, hợp chất của cacbon, muối silicat... 

- Quan sát, phân tích, tổng hợp, dự đoán tính chất….để giải thích các hiện 

tượng TN và một số hiện tượng tự nhiên mà HS gặp trong thực tiễn cuộc sống. 

- Viết các PTHH biểu diễn TCHH của cacbon, silic và hợp chất của chúng. 

- Nhận biết một số hợp chất của cacbon, silic bằng PƯHH đặc trưng. 

30

- Giải bài tập định tính và định lượng có liên quan đến nội dung kiến thức của 

chương Cacbon – Silic. 

2.1.2.3. Về GD tình cảm, thái độ 

- Tự giác, tích cực nghiên cứu, tìm hiểu tính chất của các chất và các ứng dụng 

của chúng trong thực tiễn cuộc sống. 

- Có ý thức bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh an toàn thực phẩm. 

2.1.2.4. Phát triển năng lực 

- Phát triển NL Th.NHH. 

- Phát triển NL vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống. 

- Phát triển NL sử dụng ngôn ngữ hóa học. 

- Phát triển NL giải quyết vấn đề. 

- Phát triển NL tính toán. 

2.1.3. Nội dung kiến thức chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT 

* Chương Cacbon-Silic trong chương trình Hóa học 11 được nghiên cứu về 

hai nguyên tố cacbon và silic cùng với các hợp chất quan trọng của chúng, đồng 

thời chú trọng đến ngành công nghiệp khai thác than, công nghiệp xi măng (silicat) 

- những ngành công nghiệp có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế. 

* Chương Cacbon – Silic trong chương trình Hóa học 11 cơ bản được phân bố 

theo thời lượng như sau: 

Tên chương Lý thuyết Luyện tập Thực hành Tổng 

Cacbon - Silic 4 1 0 5 

* Nội dung kiến thức chương Cacbon – Silic Hóa học 11 cơ bản được trình bày theo 

logic, thể hiện bằng sơ đồ sau: 

Kiến thức cũ – đã có về Cacbon và 

Silic (lớp 8,9) 

Vị trí Cacbon – Silic trong BTH 

Cấu tạo nguyên tử, liên kết hóa học 

Tính chất vật lí tính chất hóa học 

Điều chế 

ứng dụng 

Sơ đồ 2.1. Sơ đồ logic nghiên cứu chương Cacbon – Silic 

31

* Nội dung kiến thức chương Cacbon - Silic Hóa học lớp 11 cơ bản được thể 

hiện cụ thể gồm những bài sau: 

Bài 24: Cacbon 

Bài 25: Hợp chất của Cacbon 

Bài 26: Silic và hợp chất silic 

Bài 27: Công nghiệp silicat 

Bài 28: Luyện tập 

2.1.4. Những điểm cần chú ý về nội dung và phương pháp dạy học chương 

Cacbon - Silic hóa học 11 THPT 

2.1.4.1. Quá trình phát triển nội dung kiến thức phần Cacbon – Silic trong chương 

trình Hóa học phổ thông 

Những kiến thức về cacbon, silic và hợp chất của chúng đã được đề cập ở 

chương 3 – Hóa học lớp 9 THCS. HS đã được học những nội dung cơ bản nhất, chủ 

yếu nhất của cacbon và silic như: Các khái niệm cơ bản, cấu tạo, TCVL, TCHH cơ 

bản dựa trên nội dung thuyết nguyên tử - phân tử. Những kiến thức HS được tiếp 

nhận đều được xây dựng theo nguyên tắc đường thẳng có tính chất cơ bản, đơn giản 

và toàn diện. Qua những sự kiện đơn giản, gần gũi, dễ gặp trong thực tế giúp HS 

hình thành các khái niệm hóa học đơn giản. Bên cạnh đó, không chỉ nghiên cứu đến 

đơn chất cacbon, silic mà HS còn được nghiên cứu đầy đủ các hợp chất của chúng 

từ đó có cái nhìn khái quát và toàn diện hợn. 

Trong chương trình Hóa học THPT, chương Cacbon – Silic được nghiên cứu 

ở chương 3 – Hóa học 11 sau khi đã được trang bị tương đối đầy đủ lí thuyết chủ 

đạo về: Cấu tạo nguyên tử, bảng tuần hoàn, liên kết hóa học, phản ứng oxi hóa – 

khử , tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học, sự điện li giúp cho HS hiểu sâu về cấu 

tạo và quá trình biến đổi tính chất của cacbon, silic và hợp chất của chúng. Nội 

dung kiến thức trong chương, giúp HS nghiên cứu về vị trí trong bảng hệ thống 

tuần hoàn, đặc điểm cấu tạo; TCHH cơ bản; cách điều chế; vai trò quan trọng của 

các nguyên tố và hợp chất của hai nguyên tố cacbon và silic. 

Cấu trúc chương Cacbon - Silic được cấu tạo theo nguyên tắc đồng tâm với 

chương trình Hóa hoc THCS nhưng có tính chất mở rộng, phát triển trên cơ sở các 

kiến thức chủ đạo mà HS đã được học. Vì vậy, PPDH chương này phải rèn luyện 

cho HS khả năng vận dụng kiến thức lí thuyết chủ đạo để dự đoán, giải thích tính 

chất của các đơn chất, hợp chất cụ thể để hoàn thiện một số nội dung của kiến 

thức lí thuyết chủ đạo. 

32

2.1.4.2. Những chú ý về PPDH chương Cacbon – Silic Hóa học 11 THPT 

Khi nghiên cứu phần Cacbon, cần cho HS hiểu được cacbon là nguyên tố đặc 

biệt trong bảng tuần hoàn vì nó có khả năng tạo rất nhiều hợp chất, đa dạng về 

thành phần, tính chất và cấu tạo, có nhiều ứng dụng trong thực tiễn như các hợp 

chất hữu cơ. Đặc tính này của nguyên tử cacbon là do chúng có khả năng liên kết 

với nhau tạo thành những mạch dài theo một, hai và ba chiều trong không gian. 

Nghiên cứu về dạng thù hình của cacbon cần phân tích đặc điểm cấu tạo các 

dạng mạng tinh thể kim cương, than chì, cacbon vô định hình, mới liên quan giữa 

cấu tạo đến TCVL, sự chuyển hóa giữa các dạng thù hình này và ứng dụng thực tế 

của chúng. 

Nghiên cứu hợp chất CO cần phân tích cho HS hiểu cấu tạo phân tử trị có 2 

liên kết cộng hóa trị và một liên kết cho nhận làm cho phân tử rất bền với nhiệt, kém 

hoạt động ở nhiệt độ thường giống nitơ nhưng khác nitơ ở tính độc và tính khử mạnh. 

Với CO 2 cần chú ý đến tính oxi hóa khi tác dụng với một số kim loại có tính 

khử mạnh như Al, Mg, Na... Các kim loại này cháy mạnh trong khí CO 2 nên không 

thể dùng CO 2 để dập tắt đám cháy của các kim loại này. 

Mặc dù không phải là chất gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng như các khí 

khác, nhưng khí CO 2 có liên quan mật thiết với môi trường. Một trong những vẫn 

đề về môi trường đang được quan tâm đó là “hiệu ứng nhà kính” – là hiện tượng 

Trái đất bị nóng lên khi khí CO 2 trong khí quyển hấp thụ mạnh những bức xạ nhiệt 

phát ra từ mặt đất phát trở lại Trái đất . 

Khi nghiên cứu silic cần so sánh với cacbon về tính oxi hóa, tính khử của 

chúng. Nghiên cứu hợp chất SiO 2 cần chú ý đến tính chất oxit axit tác dụng với oxit 

bazơ ở nhiệt độ cao, tác dụng với kiềm NaOH và sođa nóng chảy. SiO 2 chỉ tác dụng 

với flo và axit flohiđric ở nhiệt độ thường. Axit silixic có dạng kết tủa keo và là axit 

yếu hai lần axit, yếu hơn cả axit cacbonic nên bị CO 2 đẩy ra muối silicat tan. 

Nội dung chương Cacbon – Silic có nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn 

như: Hiện tựng hiệu ứng nhà kính, sản xuất gốm, sứ thủy tinh, xi măng... tạo điều 

kiện thuận lợi để vận dụng các PPDH tích cực giúp HS có thể liên hệ thực tiễn một 

cách dễ dàng. 

Trong chương Cacbon – Silic, các TN thường được dùng để kiểm nghiệm, 

chứng minh cho TCHH đã dự đoán nên cần đảm bảo tính khoa học, chính xác và 

thành công. 

33

2.2. Tuyển chọn các nội dung thí nghiệm và xây dựng hệ thống thí nghiệm phát 

triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trung học phổ thông 

2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn, xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực 

thực nghiệm cho học sinh trung học phổ thông 

Nguyên tắc 1: GV nên lựa chọn các TNHH đảm bảo được tính an toàn và 

không độc hại đối với GV và HS, GV cần tìm hiểu các hóa chất thay thế các hóa 

chất gây độc hại trong quá trình làm TN. Muốn vậy, GV phải tuân thủ đúng các 

thao tác theo hướng dẫn, thực hiện đúng các quy tắc về an toàn phòng TN, am hiểu 

những nguyên nhân có thể gây nguy hiểm. 

Ví dụ: CO là khí độc, ảnh hưởng đến hệ hô hấp của con người nên khi làm TN 

chứng minh tính oxi hóa của một số oxit kim loại có thể tác dụng với một số chất 

khử như H 2 , CO và C thì chúng ta nên chọn khí H 2 để đảm bảo độ an toàn cho GV và 

HS trong giờ học. 

Nguyên tắc 2: GV nên lựa chọn các TN thực hiện trước HS phải có kết quả tốt, 

đảm bảo tính khoa học. Muốn đảm bảo TN thành công GV phải: Thực hiện đúng theo 

hướng dẫn, có kĩ năng thực hiện TN thành thạo, chuẩn bị kĩ trước khi lên lớp, nếu TN 

không thành công cần bình tĩnh tìm ra nguyên nhân, giải thích rõ ràng cho HS. 

Ví dụ: Khí CO 2 khi tác dụng với kim loại Mg thì các thao tác tiến hành TN 

cần chú ý để TN thành công như kĩ thuật thu khí CO 2 , lấy 1 miếng nhỏ Mg, kết hợp 

đưa nhanh miếng Mg còn cháy và mở lắp bình tam giác chứa khí CO 2 . 

Nguyên tắc 3: GV cần chọn lựa những TN gắn liền với nội dung kiến thức 

trọng tâm của bài học. Các TN thực hiện trên lớp thì số lượng TN trong một bài vừa 

phải và thời gian giành cho mỗi TN phải hợp lí. Với TN HS có thể tự làm ở nhà 

hoặc trong các buổi ngoại khóa thì GV có thể giao nội dung, hướng dẫn cách tiến 

hành để HS có thể tự thực hiện. 

Ví dụ: Trong bài hợp chất của cacbon chúng ta có thể lựa chọn các TN thực 

hiện trên lớp để chứng minh tính khử của CO, tính oxit axit và tính oxi hóa của 

CO 2 , cách điều chế CO 2 trong phòng TN. Với các TN HS có thể tự làm ở nhà thì 

GV sẽ giao nội dung, hướng dẫn cách tiến hành, giúp HS thấy được vai trò và ứng 

dụng trong thực tiễn cuộc sống. 

Nguyên tắc 4: GV nên lựa chọn những TN có tính trực quan cao, hiện tượng 

TN rõ ràng, dễ dàng quan sát bằng mắt thường và có tính thuyết phục cao. Muốn 

vậy phải: Dụng cụ TN phải có kích thước hình dáng thích hợp, dùng hóa chất hợp 

lí, nếu cần phải dùng phông màu thích hợp, GV phải hướng dẫn HS chú ý theo dõi, 

quan sát. 

34

Ví dụ: Để thử tính hấp thụ chất khí của than gỗ chúng ta nên cho Cu tác dụng với 

axit HNO 3 đặc để sản phẩm khí sinh ra là NO 2 (màu nâu đỏ) thì HS sẽ dễ quan sát hơn. 

Nguyên tắc 5: GV nên lựa chọn hệ thống TNHS biểu diễn mà hóa chất dễ 

kiếm, dụng cụ đơn giản, HS dễ làm nhưng mang tính khoa học cao. Với các TN 

khó, có những hóa chất độc hại thì GV hướng dẫn HS tìm hiểu các TNHH ảo và các 

TNHH biểu diễn trên mạng internet. 

Ví dụ: Với những TN về silic và hợp chất của silic hóa chất khó tìm, các bước 

tiến hành phức tạp, mất nhiều thời gian thực hiện thì GV có thể hướng dẫn HS tìm 

hiểu các TN mô phỏng. 

Nguyên tắc 6: GV lựa chọn những TN có tính hấp dẫn, kích thích hứng thú 

học tập cho người dạy và người học đồng thời đáp ứng các tiêu chí phát triển NL 

Th.NHH cho HS. 

Ví dụ: Trước khi tiến hành TN SiO 2 tác dụng với axit HF, GV có thể đặt ra tình 

huống làm thế nào để khắc chữ lên thủy tinh để kích thích sự tò mò, hứng thú học tập 

của HS. 

2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm 

hóa học cho học sinh trung học phổ thông 

Bước 1: Xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung kiến thức hóa học có liên quan 

đến các TN thực hiên trên lớp và TN HS tự làm ở nhà. 

Bước 2: Lựa chọn các TN đáp ứng được các tiêu chí phát triển NL Th.NHH 

cho HS. 

Bước 3: Tiến hành làm thử các TN đã lựa chọn để xác định những hướng dẫn 

cụ thể về dụng cụ, hóa chất trong điều kiện TN của nhà trường và trong trong cuộc 

sống thực tiễn, cách cải tiến TN thành công (dụng cụ hóa chất thay thế, bổ sung các 

điều kiện để TN thành công, an toàn). 

Bước 4: Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập TN để hình thành, phát triển và 

đánh giá NL Th.NHH cho HS. 

Ví dụ: Quy trình xây dựng TN cacbon khử đồng (II) oxit. 

Bước 1: TN có mục đích nghiên cứu và chứng minh tính khử của C khi tác 

dụng với CuO. 

Bước 2: TN giúp đáp ứng được tiêu chí phát triển NL Th.NHH: Cách lấy dụng 

cụ, hóa chất, cách tiến hành TN, quan sát TN, nêu hiện tượng TN và giải thích hiện 

35

tượng TN, cách cải tiến TN thành công. 

Bước 3: Tiến hành làm thử TN để xác định: 

+ Dụng cụ: Ống nghiệm, pipet, kẹp gỗ, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn 

xuyên qua, đèn cồn, giá đỡ, đèn cồn, cốc thủy tinh. 

+ Hóa chất: Bột đồng (II) oxit, cacbon, dung dịch nước vôi trong. 

+Cách tiến hành TN 

- Trộn đều 1 thìa bột CuO với 2 thìa bột than cho vào đáy một ống nghiệm 

khô rồi treo lên giá đỡ. Nút ống nghiệm bằng nút cao su có ống dẫn khí cong, đầu 

kia của ống dẫn khí được sục vào cốc nước vôi trong. 

- Hơ nóng đều ống nghiệm rồi đun tập trung tại vị trí chứa hỗn hợp CuO và C 

trên ngọn lửa đèn cồn. Quan sát TN và nêu hiện tượng. 

+ Cách cải tiến TN thành công: Có thể thay thế C bằng khí H 2 . 

Bước 4: Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập TN để hình thành, phát triển và 

đánh giá NL Th.NHH cho HS. 

Quan sát hình ảnh mô tả TN: 

1. Em hãy nêu hiện tượng, giải thích và 

viết PTHH của phản ứng? 

2. Em hãy trình bày cách cải tiến TN thành 

công mà không làm thay đổi bản chất TN? 

3. Khi cho 1 mẩu quỳ vào ống nghiệm đựng dd Ca(OH) 2 rồi đun nóng. Em hãy nêu 

hiện tượng và giải thích ? 

2.2.3. Hệ thống thí nghiệm chương Cacbon – Silic Hóa học lớp 11 THPT 

Chúng tôi đã tuyển chọn và xây dựng hệ thống TN của chương Cabon – Silic 

phụ thuộc vào đối tượng HS, đặc điểm của từng TNHH, nội dung kiến thức bài học, 

điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường và trong cuộc sống thực tiễn, tiến hành làm 

các TN đó để xác định các yếu tố đảm bảo thành công, an toàn khi biểu diễn TN. 

Dưới đây là hệ thống các TN của chương Cacbon – Silic hóa học lớp 11 THPT 

thực hiện cho từng bài và PP tiến hành các TN đó. 

36

Bảng 2.1. Hệ thống các thí nghiệm chƣơng Cacbon – Silic Hóa học 11 THPT 

GV HS 

ST 

Mô 

Nội dung 

Tên thí nghiệm 

biểu biểu 

T 

phỏng 

diễn diễn 

1. 

Khả năng hấp phụ chất khí của than gỗ 

X 

2. Khả năng hấp phụ chất tan của than gỗ X 

3. Bài 24: Cacbon Cacbon cháy trong oxi X 

4. Cacbon tác dụng với axit nitric đặc X 

5. Cabon khử đồng (II) oxit X 

6. Cacbon khử kali nitrat X 

7. 

Điều chế cacbon monoxit trong phòng X 

TN và thử tính khử của nó 

8. Khí cacbonic làm vẩn đục nước vôi trong X 

9. Bài 25: Hợp Magiê cháy trong khí cacbonic X 

10. chất của cacbon Điều chế khí cacbonic trong phòng TN X 

11. Nhiệt phân muối hiđrocacbonat X 

12. Thử tính chất của muối hiđrocacbonat 

tác dụng với kiềm. 

13. 

Silic đioxit tác dụng với kiềm 

X 

14. Bài 26: Silic và Điều chế axit salixic X 

15. 

hợp chất của 

Silic đioxit tác dụng với axit flohiđric X 

16. 

silic 

Axit salixic tan trong dung dịch kiềm X 

17. 

Sự hấp thụ nhiệt của cacbon 

X 

18. TN HS có thể Khí cacbonic không duy trì sự cháy X 

19. làm ở nhà Thổi bóng bay với baking sođa và giấm X 

20. Bình CO 2 tự chế cho hồ thủy sinh X 

Thí nghiệm 1: Khả năng hấp phụ chất khí của than gỗ 

* Mục đích: Thử khả năng hấp phụ chất khí của than gỗ 

* Dụng cụ và hóa chất 

- Dụng cụ: Lọ thủy tinh, nút cao su thường, nút cao su có ống thủy tinh vuốt 

nhọn xuyên qua, ống nghiệm, bình tam giác. 

- Hóa chất: Mẩu đồng, axit nitric đặc, than gỗ. 

37

* Cách tiến hành TN 

- Cho 1-2 mẩu Cu vào bình tam giác sau đó nhỏ 2ml dung dịch axit HNO 3 đặc 

và đậy nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua. 

- Khí NO 2 sinh ra được thu vào 1 bình tam giác khác. Khi thu xong đậy nút 

cao su thường lại. 

- Thả 1 mẩu than gỗ vào bình tam giác có đựng khí NO 2 rồi lắc nhẹ. Quan sát 

hiện tượng xảy ra. 

* Hiện tượng và giải thích 

- Khi cho dung dịch axit HNO 3 đặc vào bình tam giác có chứa mẩu Cu thì 

PTHH xảy ra tạo dung dịch muối đồng màu xanh và khí NO 2 màu nâu đỏ sinh ra. 

PTHH: Cu + 4 HNO 3 đặc 2NO 2 + Cu(NO 3 ) 2 + 2H 2 O 

- Khi cho mẩu than gỗ vào bình chứa NO 2 rồi lắc nhẹ thì khí trong bình bị nhạt 

màu dần rồi dẫn đến mất màu. Vì than gỗ có tính hấp phụ các chất khí nên đã làm 

cho bình đựng khí NO 2 chuyển không màu. 

* Chú ý: 

- TN có ứng dụng trong thực tế như dùng than củi để chữa cơm bị khê hay cho vào 

thùng gạo để hút ẩm và khử mốc. 

- Câu hỏi TN: Một thực tế trong cuộc sống hàng ngày là khi nấu cơm khê người ta 

rất hay cho một mầu than củi vào nồi cơm. Về mặt hóa học em hãy giải thích hiện 

tượng đó? 

- Giải thích: Vì than củi có đặc tính là xốp và khả năng hấp phụ rất tốt nên khi cho 

một mẩu than củi vào nồi cơm khê nó có thể hấp phụ hơi khét của cơm làm cho 

cơm đỡ mùi khê. 

- GV có thể áp dụng tính hấp phụ khí của cacbon trong phần liên hệ thực tế Bài 24: 

Cacbon. 

Thí nghiệm 2: Khả năng hấp phụ chất tan của than gỗ 

* Mục đích: Thử khả năng hấp phụ chất tan của than gỗ 


- Dụng cụ: Ống thủy tinh thông hai đầu, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn 

xuyên qua, cốc thủy tinh. Giá đỡ, kẹp ống nghiệm. 

- Hóa chất: Mực, nước cất, bông, bột than. 


- Lắp nút cao su có ống thủy tinh vót nhọn vào 1 đẩu của ống nghiệm thông 2 

đầu. Đầu còn lại cho thứ tự đầu tiên là 1 lớp bông, tiếp theo là 1 lớp than gỗ. Sau 

38

đó, kẹp ống nghiệm lên giá đỡ đã chuẩn bị sẵn. Quan sát hiện tượng xảy ra. 

- Đổ 10ml mực đã được pha loãng bằng nước chảy qua lớp bột than dưới có 

đặt một cốc thủy tinh. 


- Dung dịch thu được trong cốc thủy tinh không màu. 

- Khi cho mực chảy qua lớp bột than dưới có đặt 1 cốc thủy tinh vì than gỗ có khả 

năng giữ trên bề mặt các chất tan trong dung dịch nên nước chảy ra cốc thủy tinh. 

* Chú ý: 

- Câu hỏi TN: Có thể thay thế than củi bằng than hoạt tính trong TN trên được 

hay không? Trong thực tế, người ta hay làm sạch nước bằng loại than gì? Vì sao? 

- Giải thích: Có thể thay thế than củi bằng than hoạt tính trong TN trên. Khi làm 

sạch nước sinh hoạt người ta thường sử dụng than hoạt tính vì: than hoạt tính có cấu 

tạo mao mạch rỗng bên trong rất lớn và có khả năng loại bỏ vi khuẩn đến 99%. 

Thí nghiệm 3: Cacbon cháy trong oxi. 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với oxi. 


Lọ thủy tinh đã được thu khí O 2 , mẩu than, môi sắt, đèn cồn. 


- Lấy 1 mẩu than cho vào môi sắt rồi đốt trên ngọn lửa đèn cồn. 

- Đưa nhanh mẩu than đã được đốt nóng đỏ vào lọ chứa oxi đã được mở nút 

cao su. Quan sát hiện tượng. 


- Phản ứng xảy ra mãnh liệt tạo ra ánh sáng chói. Khí tạo ra là CO 2 

PTHH: C + O 2 

* Lưu ý: 

0 

t 

CO 2 

- Nên lấy 1 mẩu than nhỏ.Vì nếu lấy mẩu than lớn lúc đó C dư sẽ phản ứng 

tiếp với lượng CO 2 tạo ra khí CO độc. 

- Câu hỏi TN 1: Vì sao khi sử dụng bếp than tổ ong sau một thời gian dài có 

thể gây ra tác hại không nhỏ đến hệ hô hấp của con người? Khi sử dụng bếp than tổ 

ong cần chú ý điều gì? 

Giải thích: Khi nhóm bếp than tổ ong thì cacbon sẽ tác dụng với oxi trong 

không khí để sinh ra CO 2 . Lượng CO 2 sinh ta tác dụng tiếp với C tạo thành khí CO 

độc hại. 

Khi sử dụng bếp than tổ ong thì cần chú ý: Không để bếp than tổ ong trong 

39

nhà, nơi dễ cháy nổ, đặt ở nơi thoáng gió, rộng rãi, sử dụng than sạch, uy tín. Hoặc 

trước khi nhóm than có thể nhúng viên than trong dd nước vôi trong. Hoặc không 

được dùng bếp than tổ ong để sưởi ấm vào mùa đông giá lạnh. 

- Câu hỏi TN 2: Tại sao khi xếp than người ta hay chia thành những đống nhỏ 

mà không chất thành một đống lớn? 

Giải thích: Do than tác dụng với O 2 trong không khí tạo CO 2 , phản ứng này 

tỏa nhiệt. Nếu than chất thành đống lớn phản ứng này diễn ra nhiều nhiệt tỏa ra 

được tích góp dần khi đạt tới nhiệt độ cháy của than thì than sẽ tự bốc cháy. 

Thí nghiệm 4: Cacbon tác dụng với axit nitric đặc. 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với 

axit nitric đặc. 


- Dụng cụ: Ống nghiệm, kẹp gỗ, môi sắt, giá đỡ, đèn cồn. 

- Hóa chất: Dung dịch HNO 3 đặc, mẩu than gỗ. 


- Dùng kẹp gỗ kẹp lấy một ống nghiệm sạch, lấy 2ml dung dịch HNO 3 đặc cho 

vào ống nghiệm rồi đun trên ngọn lửa đèn cồn. 

- Lấy 1 mẩu than lên môi sắt và đốt đồng thời đốt trên ngọn lửa đèn cồn. 

- Khi axit sôi lăn tăn thì thả mẩu than đã nóng đỏ vào ống nghiệm. Quan sát 

màu sắc trong ống nghiệm. 


- Khi cho mẩu than đã nóng đỏ vào axit sôi lăn tăn thì phản ứng xảy ra mãnh 

liệt tao ra hỗn hợp khí màu nâu đỏ. Hỗn hợp khí ở đây là CO 2 (không màu) và NO 2 

(nâu đỏ). 

PTHH: C + 4 HNO 3 đ/n CO 2 + 4NO 2 + 2H 2 O 

*Lưu ý: Sau khi thực hiện TN nên dùng miếng bông có tẩm dung dịch NaOH 

đậy nút ống nghiệm để tránh NO 2 (độc) bay vào môi trường không khí gây ảnh 

hưởng tới sức khỏe của GV và HS. 

- Để chứng minh tính khử của cacbon thì ngoài tác dụng axit HNO 3 có thể thay 

thế bằng axit H 2 SO 4 đặc và hỗn hợp khí sinh ra là CO 2 và SO 2 (độc) nên cũng phải 

dùng miếng bông có tẩm kiềm đậy nút ống nghiệm. PTHH này, HS đã được học 

trong Bài 33: Axit Sunfuric – Muối sunfat trong chương trình Hóa học 10. Qua đó, 

HS có thể nhớ lại và khắc sâu kiến thức cũ. 

Thí nghiệm 5: Cacbon khử đồng (II) oxit. 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với CuO. 

40


- Dụng cụ: Ống nghiệm, pipet, kẹp gỗ, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn 

xuyên qua, đèn cồn, giá đỡ, cốc thủy tinh. 

- Hóa chất: Bột đồng (II) oxit, cacbon, dung dịch nước vôi trong 


- Trộn đều 1 thìa bột CuO với 2 thìa bột than cho vào đáy một ống nghiệm khô 

rồi treo lên giá đỡ. Nút ống nghiệm bằng nút cao su có ống dẫn khí cong, đầu kia 

của ống dẫn khí được sục vào cốc nước vôi trong. 

- Hơ nóng đều ống nghiệm rồi đun tập trung tại vị trí chứa hỗn hợp CuO và C 

trên ngọn lửa đèn cồn. Quan sát TN và nêu hiện tượng. 


+ Khi đốt nóng hỗn hợp CuO và C thì hỗn hợp chuyển từ màu đen sang màu 

đỏ và dung dịch nước vôi trong bị vẩn đục. 

PTHH: 2CuO (đen) + C 

0 

t 

2Cu (đỏ) + CO 2 

+ Khí CO 2 sinh ra tiếp tục phản ứng với nước vôi trong. 

PTHH: CO 2 + Ca(OH) 2 CaCO 3 + H 2 O 

* Chú ý: 

- TN giúp HS hình thành các kĩ năng thực hành TN như: cách lấy hóa chất, 

lựa chọn dụng cụ, tiến hành TN thành công. 

- Qua TN trên, ngoài việc chứng minh tính khử của cacbon còn thể hiện được 

tính oxi hóa của CuO, t o HS sẽ được nghiên cứu trong Bài 35: Đồng và hợp chất của 

đồng -chương trình Hóa hoc 12. Như vậy, để nghiên cứu tính oxi hóa của CuO thì 

ngoài việc cho tác dung với C thì HS có thể thay thế các chất khử khác như H 2 , CO. 

Nhưng trên thực tế, người ta hay dùng H 2 . Vì CO là một chất độc, gây ảnh hưởng 

đến sức khỏe con người. 

Thí nghiệm 6: Cacbon khử kali nitrat 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính khử của cabon tác dụng với kali nitrat. 


- Dụng cụ: Giá đỡ, ống nghiệm, môi sắt, đèn cồn. 

- Hóa chất: KNO 3 tinh thể, mẩu than hoạt tính. 


- Cho 1 ít tinh thể KNO 3 vào ống nghiệm sạch. Lắp ống nghiệm lên giá đỡ rồi 

đun nóng trên ngọn lửa đèn cồn đến khi nóng chảy. 

- Lấy 1 mẩu than hoạt tính bằng môi sắt rồi đun nóng đến khi nóng đỏ. 

41

- Thả mẩu than nóng đỏ vào ống nghiệm chứa tinh thể KNO 3 đã nóng chảy. 

Quan sát TN và nêu hiện tượng. 


- Mẩu than cháy mãnh liệt chuyển động vòng quanh trong ống nghiệm và sinh 

ra khí CO 2. 

khí CO 2 . 

Chú ý: 

PTHH: 3C + 2KNO 3(tt) 

0 

t 

2KNO 2 + 3CO 2 

- Có thể thay tinh thể KNO 3 trong TN bằng tinh thể KClO 3 hiện tượng sinh ra 

PTHH: 3C + 2KClO 3(tt) 

0 

t 

2KCl + 3CO 2 

- Để sản xuất thuốc nổ đen, pháo hoa hay đầu đạn rocket người ta đã trộn đều 

các chất đã được nghiền mịn KClO 3 , C và S theo 1 tỉ lệ nhất định. Chúng có đặc 

tính rất nhạy, tốc độ nhanh, tỏa ra năng lượng lớn. 

PTHH: 

3S + 3C + 4KClO 3(tt) 

0 

t 

4KCl + 3CO 2 + 3SO 2 

Thí nghiệm 7: Điều chế cacbon monoxit trong phòng thí nghiệm và thử tính 

khử của nó. 

* Mục đích: Điều chế và thử tính khử của CO. 


- Dụng cụ: Giá đỡ, ống nghiệm, pipet, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn 

xuyên qua, đèn cồn, diêm. 

- Hóa chất: Dung dịch axit H 2 SO 4 đặc , axit HCOOH. 


- Dùng pipet lấy 1ml axit HCOOH cho vào ống nghiệm sạch, thêm tiếp 1ml 

dung dịch axit H 2 SO 4 đặc . Đậy ống nghiệm bằng nút cao su có ống thủy tinh vuốt 

nhọn xuyên qua. 

thoát ra. 

- Đun ống nghiệm dưới ngọn lửa đèn cồn. 

- Đốt khí thoát ra bằng que diêm đang cháy. Quan sát TN và nêu hiện tượng. 


- Khi cho thêm axit H 2 SO 4 đặc vào ống nghiệm chứa axit HCOOH thì có khí 

H 2SO 4 đặc, t o 

PTHH: HCOOH CO + H 2 O 

- Khi đốt khí thoát ra bằng que diêm đang cháy thì khí cho ngọn lửa xanh nhạt 

PTHH: 2CO + O 2 2CO 2 

Thí nghiệm 8: Khí cacbonic làm vẩn đục nước vôi trong. 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính oxit axit của CO 2 

42


- Dụng cụ: ống nghiệm, bình cầu có nhánh, nút cao su có ống dẫn khí, giá đỡ, 

ống hút, phễu nhỏ giọt. 

- Hóa chất: đá vôi, axit HCl, dd Ca(OH) 2 . 


- Kẹp bình cầu có nhánh trên giá TN rồi cho vào chừng 2g đá vôi. Đậy miệng 

bình bằng nút cao su có kèm phễu nhỏ giọt chứa chừng 5ml dd HCl. 

- Mở khóa phễu nhỏ giọt (khoảng 1ml) dd HCl chảy vào bình cầu chứa đá vôi. 

Khí thoát ra được dẫn qua ống nghiệm 1ml dd nước vôi trong. Quan sát TN và nêu 

hiện tượng? 

- Tiếp tục mở khóa phễu nhỏ giọt (khoảng 1,5ml) dd HCl chảy vào bình cầu. 

Quan sát TN và nêu hiện tượng? 

- Dùng đèn cồn hơ nóng ống nghiệm chứa dd nước vôi trong. Quan sát TN và 

nêu hiện tượng? 


- Khi mở khóa phễu nhỏ giọt (khoảng 1ml) dd HCl chảy vào bình cầu chứa đá 

vôi thì khí thoát ra là CO 2 làm cho dung dịch nước vôi trong bị vẩn đục. 

PTHH: CaCO 3 + 2HCl CaCl 2 + CO 2 + H 2 O 

CO 2 + Ca(OH) 2 CaCO 3 + H 2 O 

- Khi tiếp tục mở khóa phễu nhỏ giọt (khoảng 1,5ml) dd HCl chảy vào bình cầu 

thì ống nghiệm chứa nước vôi trong đang từ vẩn đục chuyển sang dd không màu. Vì 

lượng CO 2 tiếp tục sinh ra hòa tan kết tủa tạo Ca(HCO 3 ) 2 là dd trong suốt. 

PTHH: CO 2 + H 2 O + CaCO 3 Ca(HCO 3 ) 2 

- Dùng đèn cồn hơ nóng ống nghiệm chứa nước vôi trong ban đầu thì lại thấy 

xuất hiện kết tủa trắng. Vì muối Ca(HCO 3 ) 2 là muối dễ bị nhiệt phân tạo thành muối 

CaCO 3 kết tủa trắng. 

t 

PTHH: Ca(HCO 3 ) 0 

2 CaCO 3 + CO 2 + H 2 O 

* Chú ý: 

- TN này giúp cho HS hiểu rõ được hiện tượng hóa học của bài toán quan 

trọng CO 2 tác dụng với dd kiềm có khả năng tạo ra 2 muối cacbonat (CO 3 2- ), 

hiđrocabonat (HCO 3 - ). Từ đó thấy được mối quan hệ của hai muối này có thể 

chuyển hóa cho nhau. 

43

- Câu hỏi TN 1: Tại sao trong một thời gian ngắn người ta có thể quét vôi 

được nhiều lần mà không ảnh hưởng đến tường quét? khi quét vôi lên tường thì lát 

sau vôi khô và cứng lại ? 

Giải thích: Khi quét vôi lên tường nó có khả năng khô và cứng lại rất nhanh. 

Nước vôi chính là Ca(OH) 2 (ít tan) khi cho nước vào tạo dung dịch trắng đục, khi 

quét lên tường gặp CO 2 trong không khí thì nước vôi sẽ khô cứng lại theo 

PTHH: Ca(OH) 2 + CO 2 CaCO 3 + H 2 O 

Thí nghiệm 9: Magie cháy trong khí cacbonic. 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính oxi hóa của CO 2 khi tác dụng với Mg. 


- Dụng cụ: Bình tam giác, nút cao su, kẹp sắt, đèn cồn. 

- Hóa chất: Khí CO 2 được thu trong bình tam giác, miếng Mg . 


- Dùng kẹp sắt lấy 1 miếng Mg nhỏ rồi đun nóng trên ngọn lửa đèn cồn. 

- Kết hợp đưa nhanh miếng Mg đang còn cháy và mở lắp bình tam giác đã thu 

khí CO 2 . Quan sát TN và nêu hiện tượng. 


- Khi đưa nhanh miếng Mg đang cháy vào bình đựng khí CO 2 thì phản ứng 

xảy ra mãnh liệt. Mg cháy sáng hơn tạo ra ánh sáng chói và thu được chất rắn màu 

đen là hỗn hợp MgO và C. PTHH: CO 2 + 2Mg 

* Chú ý: 

0 

t 

2MgO 

- TN trên có thể thay Mg bằng các kim loại mạnh Al, Zn... 

+ C 

- Câu hỏi TN: Với các đám cháy kim loại (Mg, Al, Zn...) có nên dùng bình khí 

CO 2 để dập tắt đám cháy hay không? Vì sao? 

Giải thích: Không nên dùng bình CO 2 để dập tắt các đám cháy kim loại. Vì 

CO 2 không duy trì sự cháy nên chỉ có thể dập tắt những đám cháy thông thường. 

Còn những đám cháy kim loại như Mg, Al, Zn... thì lại không thể. CO 2 có khả năng 

phản ứng với các kim loại này theo 

PTHH: CO 2 + 2Mg 

C + O 2 

0 

t 

2MgO + C 

0 

t 

CO 2 

Thí nghiệm 10: Điều chế khí cacbonic trong phòng thí nghiệm 

* Mục đích: Điều chế khí CO 2 trong phòng TN. 


44

- Dụng cụ: Ống nghiệm, kẹp gỗ . 

- Hóa chất: Dung dịch Na 2 CO 3 , dung dịch H 2 SO 4 . 


- Dùng pipet lấy 3ml dung dịch Na 2 CO 3 cho vào ống nghiệm đã dùng kẹp gỗ. 

- Nhỏ từ từ từng giọt axit H 2 SO 4 vào ống nghiệm. Quan sát TN và nêu hiện tượng. 


- Khi nhỏ từ từ từng giọt axit H 2 SO 4 vào ống nghiệm chứa Na 2 CO 3 thì phản 

ứng xảy ra mãnh liệt, các bọt khí CO 2 xuất hiện ngày càng nhiều trong ống nghiệm. 

PTHH: Na 2 CO 3 + H 2 SO 4 Na 2 SO 4 + CO 2 ↑ + H 2 O 

* Chú ý: 

- Qua TN trên, ngoài việc nghiên cứu điều chế CO 2 trong phòng TN còn chứng 

minh được Na 2 CO 3 là muối trung hòa, có tính bazơ. Từ đó, chúng ta có thể sử các 

muối trung hòa CO 2- 3 (như K 2 CO 3 ) hay muối axit có tính lưỡng tính (như NaHCO 3 , 

KHCO 3 ). Không nên sử dụng muối CaCO 3 hay BaCO 3 là những chất rắn, và sản 

phẩm thu được là các muối ít tan và không tan sẽ ngăn cản quá trình xảy ra phản ứng. 

- Câu hỏi TN: Với những người đã từng bị đau dạ dày thì thuốc muối là một 

loại thuốc hữu hiệu có khả năng giảm đau một cách nhanh chóng. Em hãy giải thích 

nhận định trên quan điểm hóa học? 

Giải thích: Một số thuốc chữa đau dạ dày chứa muối hiđrocacbonat NaHCO 3 

có tác dụng trung hòa bớt lượng axit trong dạ dày. 

PTHH: NaHCO 3 + HCl NaCl + CO 2 + H 2 O 

Thí nghiệm 11: Nhiệt phân muối hiđrocacbonat 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính chất dễ bị nhiệt phân của muối 

hiđrocacbonat. 


- Dụng cụ: Ống nghiệm, cốc thủy tinh, giá đỡ, nút cao su có ống thủy tinh vuốt 

nhọn xuyên qua, kẹp gỗ, ống hút, đèn cồn. 

- Hóa chất: Dung dịch NaHCO 3 , dung dịch nước vôi trong. 


- Dùng ống hút lấy 3-4ml dung dịch NaHCO 3 vào ống nghiệm đã được đậy 

bằng nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua. Đầu ra của ống thủy tinh 

được dẫn qua dd nước vôi trong. 

- Đầu tiên, hơ nóng ống nghiệm đa được đặt trên giá đỡ sau đó đun tập trung 

tại vị trí có NaHCO 3. Quan sát TN và nêu hiện tượng. 

45


- Khi đun nóng ống nghiệm chứa dung dịch NaHCO 3 thì có khí CO 2 thoát ra 

làm vẩn đục nước vôi trong. 

PTHH: 2NaHCO 3 

* Chú ý: 

0 

t 

Na 2 CO 3 + CO 2 + H 2 O 

CO 2 + Ca(OH) 2 CaCO 3 ↓ + H 2 O 

- Câu hỏi TN: Tại sao khi nấu nước giếng ở một số vùng, lâu ngày thấy xuất 

hiện lớp cặn ở đáy ấm? Cách tẩy lớp cặn này như thế nào? 

Giải thích: Nước cứng tạm thời - là nước có chứa các muối axit như: Ca(HCO 3 ) 2 và 

Mg(HCO 3 ) 2 . Một số vùng ở nước ta có sử dụng nước sinh hoạt là nước cứng tạm thời. 

Khi nấu nước lâu ngày thấy xảy ra 

PTHH: Ca(HCO 3 ) 2 

0 

t 

CaCO 3 ↓ + CO 2 ↑ + H 2 O 

Mg(HCO 3 ) 2 

0 

t 

MgCO 3 ↓ + CO 2 ↑ + H 2 O 

Để tẩy lớp căn này thì dùng dung dịch CH 3 COOH 5% cho vào ấm đun sôi để nguội 

khoảng một đêm rồi rửa sạch. 

Thí nghiệm 12: Thử tính chất của muối hiđrocacbonat tác dụng với kiềm. 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính chất của muối hiđrocacbonat tác 

dụng với kiềm. 


- Dụng cụ: Ống nghiệm, ống hút. 

- Hóa chất: Dung dịch muối NaHCO 3 , dung dịch Ca(OH) 2 , nước cất. 


- Lấy 2ml dung dịch Ca(OH) 2 và nước cất vào 2 ống nghiệm (1) và (2). 

- Nhỏ từ từ từng giọt NaHCO 3 vào 2 ống nghiệm (1) và (2) và lắc đều. Quan 

sát TN và nêu hiện tượng. 


- Ống nghiệm (1) thấy xuất hiện kết tủa trắng là dung dịch Ca(OH) 2 . Ống 

nghiệm (2) không thấy hiện tượng gì là nước cất. 

PTHH: 2NaHCO 3 + Ca(OH) 2 CaCO 3 ↓ + Na 2 CO 3 + 2H 2 O 

Thí nghiệm 13: Silic đioxit tác dụng với dung dịch kiềm. 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính chất của SiO 2 tác dụng với dd kiềm. 

* Dụng cụ và hóa chất: 

- Dụng cụ: Cốc thủy tinh chịu nhiệt, cốc thủy tinh lấy hóa chất, bếp điện, cân 

46

hóa chất, giá đỡ, nhiệt kế, đũa thủy tinh. 

- Hóa chất: NaOH(r), SiO 2 , nước cất. 


- Lấy 100ml nước cất cho vào cốc chịu nhiệt. Thêm từ từ 80g NaOH vào cốc 

và khuấy đều bẳng đũa thủy tinh đến khi hòa tan hết NaOH. Thêm tiếp 60g SiO 2 

vào cốc thủy tinh dùng đũa thủy tinh khuấy đều tiếp. Lấy nhiệt kế kiểm tra cốc đến 

80 o C rồi đặt cốc thủy tinh lên bếp điện đun. Khuấy đều, kiểm tra nhiệt độ, đun đến 

khi lượng SiO 2 được hòa tan hết. Quan sát TN và nêu hiện tượng. 


- Khi thêm tiếp SiO 2 vào cốc thủy tinh, khuấy đều và đun nóng thấy xuất chất 

lỏng trong, sánh, dạng keo là Na 2 SiO 3 (được gọi là thủy tinh lỏng). 

- PTHH: 2NaOH + SiO 2 

* Chú ý: 

0 

t 

Na 2 SiO 3 + H 2 O 

- Để cho TN xảy ra nhanh hơn có thể thay thế kiềm đặc, nóng bằng kiềm nóng 

chảy hoặc muối cacbonat kim loại kiềm nóng chảy. 

PTHH: Na 2 CO 3 + SiO 2 

0 

t 

Na 2 SiO 3 + CO 2 

- Câu hỏi TN: Vì sao muốn để trứng được lâu người ta thường sử dùng nước 

vôi trong hay nước thủy tinh bảo quản? 

Giải thích: Thành phần của thủy tinh lỏng là Na 2 SiO 3 (chất lỏng dạng keo, có 

tính chất kết dính). Ngay khi ngâm trứng trong thủy tinh lỏng thì những lỗ nhỏ trên 

vỏ trứng sẽ được bịt kín lại. Chính vì vậy, trứng sẽ được bảo quản trong vài tháng. 

Thí nghiệm 14: Điều chế axit salixic 

* Mục đích: Điều chế axit salixic 


- Dụng cụ: Cốc thủy tinh, đũa thủy tinh. 

- Hóa chất: dd muối Na 2 SiO 3 , dd axit HCl. 


- Lấy 2-3ml dung dịch Na 2 SiO 3 vào cốc thủy tinh. 

- Dùng pipet nhỏ từ từ từng giọt dung dịch HCl vào cốc thủy tinh và khuấy 

đều. Quan sát, nhận xét và viết PTHH minh họa. 


- Khi nhỏ từ từ từng giọt HCl vào cốc thủy tinh chứa Na 2 SiO 3 và khuấy đều thì 

thấy xuất hiện kết tủa trắng dạng keo. 

PTHH: Na 2 SiO 3 + 2HCl 2NaCl + H 2 SiO 3 

47

* Lưu ý: Nhỏ 1-2 giọt dung dịch axit HCl rồi lấy đũa thủy tinh khuấy đều. Lặp 

lại đến khi thấy xuất hiện ở dạng keo. 

- Axit H 2 SiO 3 là một chất kết tủa dạng keo, rất dễ mất nước. Khi sấy khô thì 

axit này sẽ mất nước một phần tạo ra vật xốp gọi là silicagen. Trong thực tế, 

silicagen được dùng làm chất hút ẩm và hấp thụ một số chất. 

- Có thể thay axit HCl bằng cách sục khí CO 2 thì hiện tượng phản ứng vẫn thu 

được kết tủa trắng dạng keo là H 2 SiO 3 , điều này đã chứng minh được H 2 SiO 3 là một 

axit yếu, yếu hơn cả axit H 2 CO 3 . 

Thí nghiệm 15: Silic đioxit tác dụng với axit flohiđric 

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính chất của SiO 2 tác dụng với axit HF. 


- Dụng cụ: Hộp thủy tinh có lắp, miếng thủy tinh, ống hút. 

- Hóa chất: Dung dịch axit H 2 SO 4 , dung dịch muối NaF 


- Lấy 1 lượng vừa đủ dd NaF vào hộp thủy tinh có lắp. Thêm tiếp 1 lượng axit 

H 2 SO 4 và khuấy đều rồi đậy lắp có gắn sẵn 1 miếng thủy tinh lên trên. 

- Sau 1 thời gian mở lắp, lấy miếng thủy tinh ra rửa sạch bẳng nước rồi so 

sánh với miếng thủy tinh ban đầu. Quan sát và nêu hiện tượng xảy ra. 


- Miếng thủy tinh được lấy ra rửa sạch nhưng vẫn bị mờ so với miếng thủy 

tinh ban đầu. Do axit HF sinh ra đã ăn mòn thủy tinh. 

PTHH: NaF + H 2 SO 4 NaHSO 4 + HF 

4HF + SiO 2 SiF 4 + 2H 2 O 

* Chú ý: 

- Câu hỏi TN 1: Tại sao không dùng bình thủy tinh đựng dung dịch HF? 

Giải thích: Do thành phần chủ yếu của thủy tinh là silic đioxit SiO 2 nên khi 

cho dung dịch HF – có khả năng ăn mòn thủy tinh thì có 

PTHH: SiO 2 + 4HF → SiF 4 ↑ + 2H 2 O 

- Câu hỏi TN 2: Làm thế nào có thể khắc được thủy tinh ? 

Giải thích: Muốn khắc thủy tinh người ta nhúng thủy tinh vào sáp nóng chảy, 

nhấc ra cho nguội, dùng vật nhọn khắc hình ảnh cần khắc nhờ lớp sáp mất đi, rồi 

nhỏ dung dịch HF vào thì thủy tinh sẽ bị ăn mòn ở những chỗ lớp sáp bị cào đi. 

PTHH: SiO 2 + 4HF → SiF 4 ↑ + 2H 2 O 

Thí nghiệm 16: Axit salixic tan trong dung dịch kiềm 

48

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh khả năng tan trong dd kiềm của axit silixic. 


- Dụng cụ: cốc thủy tinh, đũa thủy tinh. 

- Hóa chất: axit H 2 SiO 3 , dd NaOH, Mg(OH) 2 


- Lấy khoảng 1g axit H 2 SiO 3 vào 2 cốc thủy tinh đã đánh số thứ tự. Sau đó rót 

từ từ 2ml dd NaOH vào cốc 1, và 2ml Mg(OH) 2 vào cốc 2 . Quan sát TN và nêu 

hiện tượng? 


- Sau TN thấy cốc 1 chất rắn tan tạo dd trong suốt, cốc số 2 không hiện tượng. 

PTHH: H 2 SiO 3 + 2NaOH → Na 2 SiO 3 + 2H 2 O 

* Chú ý: TN chứng minh được axit salixic chỉ tan trong dd kiềm, tạo ra muối 

silicat. Dd đậm đặc của Na 2 SiO 3 và K 2 SiO 3 người ta gọi là thủy tinh lỏng. Nó có 

nhiều ứng dụng trong đời sống hàng ngày như làm keo dán sứ và thủy tinh. 

Thí nghiệm 17 Sự hấp thụ nhiệt của cabon 

* Mục đích: Nghiên cứu khả năng hấp thụ nhiệt của cacbon. 

* Dụng cụ và hóa chất: 1 bình nhôm mới, 1 bình nhôm cũ có lớp than bên 

ngoài, bếp ga, đồng hồ đếm giờ, nước. 

* Tiến hành TN: Cho cùng 1 lượng nước vào 2 bình nhôm đã chuẩn bị rồi đặt 

lên bếp ga đun. Quan sát thời gian nước sôi ở 2 bình và giải thích? 

* Hiện tượng và giải thích: Nước ở trong bình nhôm cũ có lớp than bên ngoài 

sôi nhanh hơn. Do khả năng hấp thụ nhiệt của cacbon nên nước trong bình nhôm cũ 

sôi nhanh hơn là trong bình mới. 

Thí nghiệm 18: Khí cacbonnic không duy trì sự cháy 

* Mục đích: Nghiên cứu TCVL của khí cacbonic. 

* Dụng cụ và hóa chất: cốc thủy tinh, nến, đá khô, diêm. 

* Tiến hành TN: Thắp sáng 1 ngọn nến đặt trong cốc thủy tinh. Thả từ từ từng 

viên đá khô vào trong cốc. Tiếp tục cho những que diêm đang cháy qua miệng cốc 

thủy tinh. Quan sát hiện tượng và giải thích? 

* Hiện tượng và giải thích: Ngọn nến đang cháy và que diêm đang cháy đều bị 

tăt. Vì CO 2 không duy trì sự cháy nên ngọn nến và que diêm đang cháy đều bị tắt. 

* Chú ý: Có thể dùng bình CO 2 để dập tắt các đám cháy ngoại trừ các đám 

cháy kim loại. 

Thí nghiệm 19: Thổi bóng bay cùng với baking sođa và giấm ăn 

49

* Mục đích: Nghiên cứu PP điều chế CO 2 trong phòng TN 

* Dụng cụ và hóa chất: baking sođa, giấm ăn, bóng bay, phễu, chai lavie. 

* Tiến hành TN: Cho 2-3 thìa baking sođa qua phễu vào bóng bay sau đó gắn 

miệng bóng bay vào chai lavie đã có sẵn 100ml dấm ăn. Quan sát TN và nêu hiện tượng? 

* Hiện tượng và giải thích: Khí trong chai lavie sinh ra làm cho quả bóng bay 

được “thổi” to lên. Vì thành phần chính của baking sođa là NaHCO 3 , giấm ăn là 

CH 3 COOH. Khi 2 chất này tác dụng với nhau sẽ xảy ra PƯHH và sinh ra khi CO 2 

làm cho quả bóng được “thổi” to lên. 

keo 502. 

PTHH: NaHCO 3 + CH 3 COOH → CH 3 COONa + CO 2 + H 2 O 

Thí nghiệm 20: Bình CO 2 tự chế cho hồ thủy sinh 

* Mục đích: Nghiên cứu PP điều chế CO 2 

* Dụng cụ và hóa chất: 

- Dụng cụ: Chai lavie 1,5 lít, dây dẫn truyền trong y tế, kéo, đầu lọc thuốc lá, 

- Hóa chất: Gạo, mùn cưa, men rượu, đường. 

* Tiến hành TN: 

- Cho 1 đầu dây dẫn truyền xuyên qua lắp chai lavie đã được đục lỗ rồi dùng 

mùn cưu và keo 502 để bịt kín đầu dẫn đó. 

- Sử dụng đầu lọc thuốc lá nén chặt một đầu dây dẫn còn lại. 

- Cho 1/3 lon gạo, 1/2 muỗng cafe mem rượu, 1 muỗng cà phê đường vào chai 

lavie rồi đậy nắp chai, khóa kín van lại, để qua 1 ngày và cho trong bình thủy sinh. 

Nêu hiện tượng và giải thích? 

* Hiện tượng và giải thích: 

Khí CO 2 sinh ra trong bình thủy sinh. Vì khi trộn gạo, đường và men rượu 

vào sẽ xảy ra PTHH: (C 6 H 10 O 5 ) n + nH 2 O → nC 6 H 12 O 6 

C 6 H 12 O 6 

xt 

2C 2 H 5 OH + 2CO 2 

* Chú ý: Câu hỏi TN: Em hãy tìm hiểu quy trình nấu rượu trong dân gian? 

2.3. Một số biện pháp sử dụng thí nghiệm hóa học để phát triển năng lực thực 

hành cho học sinh thông qua dạy học chƣơng Cacbon - Silic Hóa học 11 

2.3.1. Quy trình sử dụng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành hóa 

học cho học sinh trung học phổ thông 

Bước 1: Chuẩn bị giờ học có các TN thực hành hóa học ở nhà 

50

Hoạt động của GV 

- Lựa chọn những TN khắc sâu được kiến thức trọng tâm 

của bài học, những TN gắn kiến thức của bài học với các 

hiện tượng thực tiễn của cuộc sống. 

- Làm thử các TN để lựa chọn cách tiến hành TN nhanh, 

gọn, hiệu quả, phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất và các 

điều kiện khác HS và GV có thể chuẩn bị được. 

- Soạn phiếu học tập, cách tiến hành, hình ảnh TN, các câu 

hỏi liên quan để HS chuẩn bị trước ở nhà. 

- Tổ chức cho HS ôn tập các kiến thức hóa học của chương, 

bài có liên quan. 

Hoạt động của HS 

- Đọc trước nội 

dung bài mới, phát 

biểu được mục đích 

của TN. 

- Đặt kế hoạch tiến 

hành TN, dự đoán 

hiện tượng xảy ra. 

Bước 2: Tiến hành TN hóa học 


- GV nêu mục đích giờ thực hành, phân chia nhóm, dụng 

cụ, hóa chất cần cho bài thực hành. 

- Kiểm tra việc chuẩn bị bài tường trình thực hành TN 

hóa học ở nhà của HS. 

- Hướng dẫn cách tiến hành TN, dự đoán hiện tượng hóa 

học. GV chỉnh lí, bổ sung những chú ý trong từng TN hóa 

học. 

- GV tổ chức cho các nhóm HS tiến hành TN, quan sát 

hiện tượng, mô tả hiện tượng, ghi chép kết quả, giải thích 

hiện tượng TN hóa học thu được. 

- Triệt để khai thác các hiện tượng quan sát để khắc sâu 

kiến thức và phát triển NL thực hành cho HS phổ thông. 

- GV theo dõi hoạt động của từng nhóm, uốn nắn những 

sai sót khi cần thiết. 


- Thảo luận về cách 

tiến hành TN 

- Thực hiện TN, 

quan sát hiện tượng, 

ghi chép kết quả và 

viết PTPƯ. 

- Tham gia thảo 

luận, trả lời câu hỏi 

trong phiếu học tập, 

ghi nhận kiến thức 

dưới sự hướng dẫn 

của GV. 

Bước3: Tổ chức cho các nhóm HS báo cáo kết quả hoạt động của nhóm 

Bước 4: Đề xuất các cải tiến để TN thành công 



51

- GV: Đề xuất các cách cải tiến để TN thành công, không 

làm thay đổi bản chất của TN, đảm bảo các tiêu chí phát 

triển NL Th.NHH cho HS cụ thể về: 

+ Dụng cụ, hóa chất: 

Dụng cụ: Đơn giản, gần gũi, dễ kiếm trong cuộc sống 

hàng ngày. 

Hóa chất: Rẻ tiền, không độc hại, dễ kiếm. 

+ Cách tiến hành TN: Đảm bảo tuyệt đối an toàn, đảm 

bảo TN thành công, đảm bảo tính khoa học, bảo đảm tính 

trực quan. 

+ Hình thức thực hiện TN: 

TN do GV thực hiện: Với những TN khó cần kĩ năng 

thực hiện , TN quan trọng trong dạy học. 

TN do HS thực hiện: có thể là TN đồng loạt, TN theo 

nhóm HS, TN ngoại khóa, TN do HS tiến hành ngoài 

nhà trường. 

TN mô phỏng: Với những TN tạo ra sản phẩm độc 

hại, TN mất nhiều thời gian, TN quá phức tạp. 

- HS thảo luận và 

đưa ra cách cải tiến 

TN dưới sự hướng 

dẫn của GV. 

Bước 5: Thử nghiệm và kết luận 

Bước 6: Kết thúc buổi thực hành TN hóa học 



- Nhận xét, đánh giá kết quả giờ học, nhấn - Các nhóm hoàn thành bài tường 

mạnh kết luận, nhận xét được rút ra từ trình TN hóa học và dọn dẹp dụng 

hiện tượng, kết quả của TN hóa học. cụ, hóa chất. 

- Đánh giá sự phát triển NL Th.NHH cho - Đánh giá sự phát triển NLTh.NHH 

HS. 

thông qua bảng kiểm quan sát. 

2.3.2. Một số biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho HS 

2.3.2.1. Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn thực nghiệm hóa học 

a. Sử dụng dụng cụ TN 

* Sử dụng dụng cụ thủy tinh 

- Cần nhẹ nhàng, tránh làm va chạm mạnh. 

- Không đun nóng, rót nước nóng vào các dụng cụ thủy tinh có thành dày. 

52

- Khi đun nóng cần đun nhẹ, từ từ, đều rồi mới tập trung đun vào vị trí cần 

thiết. Khi đun xong phải để nguội rồi mới tháo khỏi giá, tránh để ngay xuống mặt 

bàn, khay có nhiệt độ thấp hơn. 

* Sử dụng đèn cồn 

- Không châm lửa từ đèn này sang đèn khác để tránh làm đổ cồn gây cháy. 

- Không đổ cồn quá đầy hoặc để đèn bị khô kiệt cồn. 

- Khi muốn tắt đèn lấy nắp đậy đèn lại, không thổi tắt đèn. 

b. Sử dụng hóa chất TN 

* Một số quy định chung khi tiếp xúc với hóa chất 

- Quy định thay thế: Loại bỏ các chất hoặc các quá trình độc hại, nguy hiểm 

hoặc thay thế chúng bằng thứ khác ít nguy hiểm hơn hoặc không còn nguy hiểm 

nữa. Khi tiến hành các TN trong quá trình dạy học cố gắng lựa chọn các chất ít độc 

hại, ít gây nguy hiểm. Ví dụ TN khí CO tác dụng với CuO đun nóng có thể thay thế 

bằng khí H 2 tác dụng với CuO đun nóng. 

- Quy định khoảng cách: Trong dạy học các TN độc hại hoặc dễ nổ gây nguy 

hiểm phải được tiến hành trong tủ hốt hoặc có tấm kính mica che phía HS, khoảng 

cách tiến hành các TN không quá gần với HS. 

- Quy định thông gió: Sử dụng hệ thống thông gió thích hợp để di chuyển hoặc 

làm giảm nồng độ độc hại trong không khí chẳng hạn như khói, khí, bụi, mù. Phòng 

TN, phòng kho hoá chất…cần phải thoáng, có hệ thông hút gió, có nhiều cửa ra vào. 

- Quy định về trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân: Bao gồm: áo blu, kính bảo 

vệ mắt, găng tay, khẩu trang, ủng … nhằm ngăn ngừa việc hoá chất dây vào người. 

* Một số quy định khi tiếp xúc với một số loại hóa chất cụ thể 

Khi làm việc với hóa chất, nhân viên phòng TN cũng như GV, HS cần hết sức cẩn 

thận, tránh gây những tai nạn đáng tiếc cho mình và cho mọi người. Những điều cần 

nhớ khi tiếp xúc với hóa chất được tóm tắt như sau: 

- Hóa chất phải được sắp xếp trong kho hay tủ theo từng loại (hữu cơ, vô cơ, 

muối, axit, bazơ, kim loại...) hay theo một thứ tự a, b, c… để khi cần dễ tìm. 

- Tất cả các chai lọ đều phải có nhãn ghi, phải đọc kỹ nhãn hiệu hóa chất trước 

khi dùng, dùng xong phải trả đúng vị trí ban đầu. 

- Chai lọ hóa chất phải có nắp. Trước khi mở chai hóa chất phải lau sạch nắp, 

cổ chai, tránh bụi bẩn lọt vào làm hỏng hóa chất đựng trong chai. 

- Các loại hóa chất dễ bị thay đổi ngoài ánh sáng cần phải được giữ trong chai 

lọ màu vàng hoặc nâu và bảo quản vào chỗ tối. 

53

- Dụng cụ dùng để lấy hóa chất phải thật sạch và dùng xong phải rửa ngay, 

không dùng lẫn nắp đậy và dụng cụ lấy hóa chất. 

- Khi làm việc với chất dễ nổ, dễ cháy không được để gần nơi dễ bắt lửa. Khi 

cần sử dụng các hóa chất dễ bốc hơi, có mùi... phải đưa vào tủ hút, chú ý đậy kín 

nắp sau khi lấy hóa chất xong. 

- Không hút bằng pipet khi chỉ còn ít hóa chất trong lọ, không ngửi hay nếm 

thử hóa chất. 

- Khi làm việc với axit hay bazơ mạnh: Đổ axit hay bazơ vào nước khi pha 

loãng (không được đổ nước vào axit hay bazơ); Không hút axit hay bazơ bằng 

miệng mà phải dùng các dụng cụ riêng như quả bóp cao su, pipet máy. Trường hợp 

bị bỏng với axit hay bazơ rửa ngay với nước lạnh rồi bôi lên vết bỏng NaHCO 3 1% 

(trường hợp bỏng axit) hoặc CH 3 COOH 1% (nếu bỏng bazơ). Nếu bị bắn vào mắt, 

dội mạnh với nước lạnh hoặc NaCl 1%. 

Trường hợp bị hóa chất vào miệng hay dạ dày, nếu là axit phải súc miệng và 

uống nước lạnh có NaHCO 3 , nếu là bazơ phải súc miệng và uống nước lạnh có 

CH 3 COOH 1%. 

+ Hóa chất là axit 

- Lấy axit đúng lượng đã ghi trong tài liệu, mỗi axit phải có muỗng hoặc ống 

hút riêng. 

- Axit rơi đổ ra ngoài phải dọn ngay, đổ các axit thải đúng nơi quy định. 

- Phải làm việc trong tủ hút bất cứ khi nào đun nóng axit hoặc thực hiện phản 

ứng với các hơi axit tự do. 

- Khi pha loãng, luôn phải cho axit vào nước trừ khi được dùng trực tiếp. 

- Giữ để axit không bắn vào da hoặc mắt bằng cách đeo khẩu trang, găng tay 

và kính bảo vệ mắt. Nếu làm văng lên da, lập tức rửa ngay bằng lượng nước lớn. 

- Luôn phải đọc kỹ nhãn của chai đựng hóa chất và TCVL, TCHH của chúng. 

+ Hóa chất là kiềm 

- Kiềm đặc có thể làm cháy da, mắt gây hại nghiêm trọng cho hệ hô hấp nên 

khi tiếp xúc với dung dịch kiềm đặc cần mang găng tay cao su, khẩu trang. 

- Thao tác trong tủ hút, mang mặt nạ chống độc để phòng ngừa bụi và hơi kiềm. 

- Dd amoniac: Là một chất lỏng và khí rất ăn da, mang găng tay cao su, khẩu 

trang, thiết bị bảo vệ hệ thống hô hấp. Hơi amoniac dễ cháy, phản ứng mạnh với 

chất oxy hoá, halogen, axit mạnh. 

54

- Kim loại Na, K, Li, Ca: Phản ứng mãnh liệt với nước, halogen, axit mạnh, 

tạo hơi ăn mòn khi cháy và mang dụng cụ bảo vệ da, mắt. 

- Canxi oxit rất ăn da, phản ứng cực mạnh với nước, cần bảo vệ da mắt, đường 

hô hấp do dễ nhiểm bụi oxit. 

- Natri hiđroxit và kali hiđroxit: Rất ăn da, tỏa nhiệt lớn khi tan trong nước. Biện 

pháp an toàn là cho từng viên hoặc ít bột vào nước chứ không được làm ngược lại. 

+ Hóa chất dễ cháy nổ 

Trong phòng TN có hóa chất dễ cháy nổ phải quy định chặt chẽ chế độ dùng 

lửa, khu vực dùng lửa, có bảng chỉ dẫn bằng chữ và ký hiệu cấm lửa để ở nơi dễ 

nhận thấy. Khi cần thiết phải sửa chữa cơ khí, hàn điện hay hàn hơi phải có biện pháp 

làm việc an toàn. 

Không dùng thiết bị, thùng chứa, chai, lọ hoặc đường ống bằng nhựa không 

chịu được nhiệt chứa hóa chất dễ cháy nổ. Không để các hóa chất dễ cháy nổ cùng 

chỗ với các hóa chất duy trì sự cháy. Khi đun nóng các chất lỏng dễ cháy không dùng 

ngọn lửa trực tiếp, mức chất lỏng trong nồi phải cao hơn mức hơi đốt bên ngoài. 

Trong quá trình sản xuất, sử dụng hóa chất dễ cháy nổ phải bảo đảm yêu cầu 

vệ sinh an toàn lao động. Phải có ống dẫn nước, hệ thống thoát nước, tránh sự ứ 

đọng các loại hóa chất dễ cháy nổ... 

+ Hóa chất ăn mòn 

Các thiết bị, đường ống chứa hóa chất dễ ăn mòn phải được làm bằng vật liệu 

thích hợp, phải đảm bảo kín. Tại nơi làm việc có hóa chất ăn mòn phải có vòi nước, 

bể chứa dung dịch natri bicacbonat NaHCO 3 nồng độ 0,3%, dd axit axetic nồng độ 

0,3% hoặc các chất khác có tác dụng cấp cứu kịp thời tại chỗ khi xảy ra tai nạn. Tất 

cả các chất thải đều phải được xử lý không còn tác dụng ăn mòn trước khi đưa vào 

hệ thống thoát nước chung. 

+ Hóa chất độc 

Khi tiếp xúc với hóa chất độc, phải có mặt nạ phòng độc tuân theo những quy 

định sau: Phải chứa chất khử độc tương xứng; Chỉ được dùng loại mặt nạ lọc khí 

độc khi nồng độ hơi khí không vượt quá 2% và nồng độ ôxy không dưới 15%; Đối 

với cacbon oxit CO và những hỗn hợp có nồng độ CO cao phải dùng loại mặt nạ lọc 

khí đặc biệt. 

Không hút dd hóa chất độc bằng miệng. Không được cầm nắm trực tiếp hóa 

chất độc. Các thiết bị chứa hóa chất độc dễ bay hơi phải thật kín và nếu không do 

55

quy trình sản xuất bắt buộc thì không được đặt cùng chỗ với bộ phận khác 

không có hóa chất độc. 

2.3.2.2. Một số biện pháp sử dụng thí nghiệm hóa học kết hợp với phương pháp dạy 

học tích cực để phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trong dạy học 

chương Cacbon – Silic 

Các TN được chúng tôi trình bày theo các bài học với các nội dung cụ thể sau: 

- Dụng cụ và hóa chất. 

- Cách tiến hành TN 

- Hiện tượng, giải thích và PTHH 

- Những chú ý bao gồm: Điều kiện để TN thành công, an toàn, tiết kiệm hoá 

chất; những đề xuất cải tiến dụng cụ TN, cách tiến hành một số TN phù hợp, ứng 

dụng, vai trò của TN trong thực tiễn cuộc sống. 

Với những TN đơn giản có thể cho HS tự tiến hành, chúng tôi trình bày theo 

cách tiến hành với lượng nhỏ hoá chất. Với những TNGV biểu diễn được tiến hành 

với dụng cụ, hoá chất đủ để HS cả lớp có thể quan sát rõ hiện tượng xảy ra. 

Khi giảng dạy các TN có thể kết hợp với việc sử dụng các phiếu hỏi với các 

nội dung sau : 

Phiếu hỏi với TN nghiên cứu 

- Hãy nêu mục đích, dụng cụ, hóa chất, cách tiến hành TN? 

- Hãy quan sát và nhận xét các hiện tượng xảy ra khi tiến hành TN? 

- Hãy giải thích các hiện tượng xảy ra? 

- Hãy viết PTHH minh họa cho các PƯHH xảy ra? 

- Học sinh rút ra kết luận. 

Phiếu hỏi với TN kiểm chứng 

- Hãy nêu mục đích, dụng cụ, hóa chất, cách tiến hành TN? 

- Hãy dự đoán về hiện tượng sẽ xảy ra khi tiến hành TN? 

- Hãy quan sát các hiện tượng xảy ra khi tiến hành TN và kiểm định các dự đoán? 

- Hãy giải thích các hiện tượng xảy ra? 

- Hãy viết PTHH của các PƯHH xảy ra trong TN? 

- Học sinh kết luận về dự đoán. 

a. Sử dụng TNGV làm theo PP nghiên cứu, kiểm chứng trong dạy bài mới 

TNGV là hình thức TN quan trọng nhất trong DHHH. 

Ngoài việc cung cấp kiến thức cho HS, nó còn giúp cho việc hình thành những 

kĩ năng TN đầu tiên ở HS một cách chính xác. Việc sử dụng TNGV phối hợp với 

lời giảng của GV theo hướng dạy học tích cực có thể thực hiện theo hai PP sau. 

56

+ Sử dụng TN của GV theo PP nghiên cứu 

Ví dụ: Phản ứng của silic đioxit tác dụng với dung dịch kiềm. Vì TN này để 

thành công cần rất nhiều yếu tố như hóa chất, dụng cụ, thời gian, các bước tiến hành 

rất phức tạp nên khi dạy tôi thực hiện theo phương án sử dụng video TN để trình 

chiếu và dạy theo PP nghiên cứu 



- GV chuẩn bị và giới thiệu dụng cụ hoá chất cho TN: Cốc + HS nhận xét hiện 

thủy tinh chịu nhiệt, cốc thủy tinh lấy hóa chất, bếp điện, nhiệt tượng xảy ra 

kế, cân hóa chất, đũa thủy tinh. 

NaOH(r), SiO 2 , nước cất. 

- GV trình chiếu video TNHH. 

- GV hướng dẫn HS cách bước tiến hành TN trong video + HS theo dõi, quan 

- GV yêu cầu HS quan sát hiện tượng. Khi lấy 100ml nước sát và rút ra nhận xét. 

cất cho vào cốc chịu nhiệt. Thêm từ từ 80g NaOH vào cốc và 

khuấy đều bẳng đũa thủy tinh đến khi hòa tan hết NaOH. 

Thêm tiếp 60g SiO 2 vào cốc dùng đũa thủy tinh khuấy đều 

tiếp. Lấy nhiệt kế kiểm tra nhiệt độ cốc thủy tinh đến 80 o C rồi 

đặt cốc lên bếp điện đun. Khuấy đều, kiểm tra nhiệt độ, đun 

đến khi lượng SiO 2 được hòa tan hết. 

- HS trả lời về hiện 

- GV yêu cầu HS nêu hiện tượng thu được? Cho biết khí thoát tượng quan sát được 

ra đó là khí gì? Viết PTHH minh họa? 

Hỗn hợp tạo thành 

- GV giới thiệu thêm về thủy tinh lỏng (Na 2 SiO 3 ) 

dạng lỏng, sánh, trong 

Thủy tinh lỏng là dung dịch đậm đặc của Na 2 CO 3 và K 2 CO 3. suốt, không màu. 

Thủy tinh lỏng này có thể sử dụng trong nhà bếp, trong phòng PTHH: 2NaOH + 

tắm, ngói, bồn rửa, và gần như mọi bề mặt khác trong nhà, SiO 2 Na 2 SiO 3 + 

những vật được phủ lớp thủy tinh lỏng sẽ có độ bền lâu hơn. 2H 2 O 

- Câu hỏi TN: Vì sao muốn để trứng được lâu người ta thường 

sử dùng nước vôi trong hay nước thủy tinh bảo quản? 

Giải thích: Thành phần của thủy tinh lỏng là Na 2 SiO 3 (chất 

lỏng dạng keo, có tính chất kết dính). Ngay khi ngâm trứng -HS nghiên cứu và trả 

trong thủy tinh lỏng thì những lỗ nhỏ trên vỏ trứng sẽ được bịt lời. 

kín lại. Chính vì vậy, trứng sẽ được bảo quản trong vài tháng. 

+ Sử dụng TNGV theo PP kiểm chứng 

Theo PP này GV giới thiệu mục đích TN, dụng cụ, hoá chất. GV tổ chức cho 

HS dự đoán hiện tượng xảy ra. GV tiến hành TN, yêu cầu HS quan sát hiện tượng 

57

và xác định dự đoán đúng. Yêu cầu HS giải thích hiện tượng bằng các câu hỏi nêu 

vấn đề. 

Ví dụ: GV làm TN chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với đồng (II) oxit. 



+ GV chuẩn bị và giới thiệu mục đích, dụng cụ, hoá 

chất của TN: Ống nghiệm, pipet, kẹp gỗ, nút cao su 

có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua,đèn cồn, giá 

đỡ, đèn cồn, cốc thủy tinh. Hóa chất: Bột đồng (II) 

oxit, cacbon, dung dịch nước vôi trong 

+ GV tổ chức cho HS dự đoán hiện tượng xảy ra khi 

trộn đều 1 thìa bột CuO với 2 thìa bột than và đốt 

trên ngọn lửa đèn cồn. 

* HS dự đoán hiện tượng xảy 

+ GV tiến hành TN, yêu cầu HS quan sát hiện tượng ra. 

và kiểm định dự đoán. 

+ GV yêu cầu HS giải thích hiện tượng, viết PTHH * HS nhận xét hiện tượng quan 

minh họa dựa trên các câu hỏi gợi ý sau: 

sát được. 

1. Đồng(II) oxit màu gì? Đồng màu gì? Số oxi hóa Khi đốt nóng hỗn hợp CuO và 

biến đổi ra sao? 

C thì hỗn hợp chuyển từ màu 

2. Khí có khả năng sinh ra là khí nào? 

đen sang màu đỏ, khí sinh ra là 

3. Khi sục khí sinh ra qua dung dịch nước vôi trong CO 2 và dung dịch nước vôi 

thì có hiện tượng gì xảy ra? 

trong bị vẩn đục. 

+ GV nhận xét và kết luận: Ngoài việc chứng minh 

tính khử của C, còn nghiên cứu được tính oxit của 

CuO,t o . 

+ Từ đó, GV yêu cầu HS tìm thêm hóa chất, dụng cụ 

thay thế đảm bảo các yêu cầu: 

Không làm thay đổi bản chất của TN. 

Hóa chất dễ kiếm, dễ tìm, dễ thực hiện. 

Đảm bảo các tiêu chí phát triển NL Th.NHH cho 

HS. 

Ví dụ: TN chứng minh tính oxi hóa của CuO đun 

* HS giải thích 

+ Khi đốt nóng hỗn hợp CuO 

và C thì hỗn hợp chuyển từ 

màu đen sang màu đỏ và có khí 

thoát ra làm vẩn đục nước vôi 

trong. 

PTHH: CuO (đen) + C 

(đỏ) + CO 2 

+ Khí CO 2 sinh ra tiếp tục 

0 

t 

Cu 

phản ứng với nước vôi trong. 

PTHH: CO 2 + Ca(OH) 2 

CaCO 3 + H 2 O 

58

nóng tác dụng với H 2 . 

- Dụng cụ: Ống nghiệm, pipet, kẹp gỗ, nút cao su 

có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, đèn cồn, giá đỡ. 

- Hóa chất: Bột đồng (II) oxit, kẽm, dd HCl. 

- Tiến hành TN: Cho 2-3 mẩu Zn vào ống nghiệm 

1, thêm 1ml dd HCl, lắp nút cao su có ống thủy tinh 

vuốt nhọn rồi đưa sát vào ống nghiệm 2 có chưa 1g 

bột CuO đang đốt trên ngọn lửa đèn cồn. Quan sát, 

nêu hiện tượng và giải thích TN? So sánh với TN C 

khử CuO? 

+ GV giúp HS phân tích về cách cải tiến TN thành công. 

* Ưu điểm khi thay thế C bằng H 2 : 

- Dụng cụ đơn giản, hóa chất thường gặp, không độc 

hại mà bản chất của TN không thay đổi. Khi C tác 

dụng CuO đun nóng thì hỗn hợp khí sinh ra CO 2 và CO 

độc nên phải dẫn qua dd Ca(OH) 2 . 

- Đảm bảo được các tiêu chí phát triển NL Th.NHH: 

lựa chọn được dụng cụ, hóa chất đơn giản, dễ thực 

hiện, không độc hại, hiện tượng TN rõ ràng dễ quan 

sát, giải thích một cách khoa học các hiện tượng dựa 

theo kiến thức đã được học. 

+ Về lí thuyết có thể sử dụng 

H 2 , CO thay thế C để nghiên 

cứu tính khử của chúng hay 

tính oxi hóa của CuO. Nhưng 

trong thực tế, người ta không 

dùng CO (độc). 

* HS giải thích: 

+ Ống nghiệm 1 thấy khí thoát 

ra là H 2 . Ống nghiệm 2 thì 

chuyển từ màu đen sang đỏ, có 

hơi nước bám trong thành ống. 

PTHH: Zn +2HCl ZnCl 2 + 

H 2 

CuO (đen) + H 2 

H 2 O 

0 

t 

Cu (đỏ) + 

* Nhận xét: Có thể thay thế 

CuO bằng các oxit kim loại 

khác như: FeO, Fe 2 O 3 , Fe 3 O 4 ... 

b. Sử dụng TN do học sinh làm theo PP nghiên cứu, kiểm chứng khi dạy bài mới 

TNHS tự làm khi học bài mới là một PPDH có hiệu quả để hình thành hệ 

thống khái niệm hoá học, dạy HS PP nghiên cứu khoa học hoá học, rèn luyện khả 

năng làm việc độc lập và dùng TNHH để tìm tòi xây dựng kiến thức mới. 

Ví dụ: HS làm TN chứng minh khả năng hấp phụ chất tan của cacbon. 


+ GV đặt vấn đề: Theo 

các em thì than gỗ có khả 

năng hấp phụ các chất tan 

hay không? 

+ GV yêu cầu HS giới 

thiệu về mục đích, dụng 


* HS giới thiệu về mục đích, dụng cụ, hóa chất của TN 

+ Mục đích: Thử khả năng hấp phụ chất tan của than gỗ 

+ Dụng cụ và hóa chất 

- Dụng cụ: Ống thủy tinh thông 2 đẩu, nút cao su có ống 

thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, cốc thủy tinh. Giá đỡ, kẹp 

ống nghiệm. 

59

cụ, hóa chất thực hiện TN - Hóa chất: Mực, nước cất, bông, bột than. 

+ HS làm thí nghiệm và ghi lại hiện tượng. 

- Lắp nút cao su có ống thủy tinh vót nhọn vào 1 đẩu của 

ống nghiệm thông 2 đầu. Đầu còn lại cho thứ tự đầu tiên 

là 1 lớp bông, tiếp theo là 1 lớp than gỗ. Sau đó, kẹp ống 

+ GV tổ chức cho HS làm nghiệm lên giá đỡ đã chuẩn bị sẵn. Quan sát hiện tượng 

TN. 

xảy ra. 

- Mực được pha loãng bằng nước cất tạo thành dung dịch 

màu tím. 

- Đổ 10ml mực chảy qua lớp bột than dưới có đặt 1 cốc 

thủy tinh. Quan sát hiện tượng và ghi lại hiện tượng . 

+ HS nêu hiện tượng, giải thích và rút ra nhận xét 

+ GV yêu cầu HS quan - Dd thu được trong cốc thủy tinh không màu. 

sát hiện tượng, nhận xét - Khi cho mực chảy qua lớp bột than dưới có đặt 1 cốc 

và giải thích, viết PTHH thủy tinh vì than gỗ có khả năng giữ trên bề mặt các chất 

của PƯHH xảy ra. tan trong dd nên nước chảy ra cốc thủy tinh. 

+ GV yêu cầu HS đề xuất 

TN kiểm chứng tính hấp 

phụ chất tan của than gỗ. 

c. Sử dụng TN trong dạy bài thực hành 

TN thực hành là hình thức TN rất quan trọng, nó chứa đựng nhiều nhiệm vụ 

khác nhau: 

- Ôn tập, củng cố, hoàn thiện kiến thức mà HS đã học được trong các giờ học trước. 

- Rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo làm TN. 

- Dạy HS khả năng quan sát và giải thích các hiện tượng. 

- Dạy HS biết vận dụng các kiến thức đã học để giải các bài tập TN. Bằng con 

đường TN thực hiện những nhiệm vụ thực tiễn hay lí thuyết vừa sức. 

Qui trình cho một bài thực hành TN gồm các bước sau: 

Bước 1: Chuẩn bị TN: GV phải có kế hoạch đảm bảo chuẩn bị đầy đủ dụng cụ, 

hóa chất, mẫu vật và các điều kiện cần thiết khác để TN thành công. GV có thể giao 

cho HS chuẩn bị nhưng phải kiểm tra, chuẩn bị phiếu đánh giá NL Th.NHH thông 

qua TN. 

Bước 2: Phổ biến nội qui an toàn phòng TN: Ngay khi bắt đầu một bài thực 

hành, GV cần phải hướng dẫn cho HS về qui tắc an toàn trong phòng TN. Điều này 

60

là hết sức cần thiết và phải làm ngay mỗi lần HS vào phòng TN. Bên cạnh đó cũng 

cần phổ biến cách cấp cứu trong những trường hợp cần thiết như bỏng hóa chất, 

băng bó khi bị thương. 

Bước 3: Giới thiệu qui trình TN: HS có thể tự đọc qui trình TN (nếu có sẵn 

trong bài thực hành) hoặc GV giới thiệu cho HS. Sau đó HS tự kiểm tra các loại hóa 

chất thiết bị, mẫu vật xem có đáp ứng được với yêu cầu bài thực hành hay không. 

GV thường cho HS tự chuẩn bị trước ở nhà xem các TN được thực hiện trong buổi 

thực hành sẽ cần sử dụng loại dụng cụ, hóa chất gì và các bước tiến hành như thế 

nào. HS chuẩn bị trước ở dạng bài tường trình thực hành ở nhà, cuối buổi HS nộp 

lại cho GV kiểm tra sau khi đã hoàn thiện phần hiện tượng và giải thích hiện tượng 

của từng TN. 

Bước 4: Tiến hành TN: HS tự tiến hành TN theo qui trình đã cho để thu thập 

số liệu. GV chia HS thành các nhóm nhỏ, HS ở các nhóm sẽ tiến hành lần lượt các 

TN theo nội dung bài, ghi chép lại hiện tượng và giải thích hiện tượng TN mà HS 

nhận được dưới sự hướng dẫn của GV. 

Bước 5: Mô tả kết quả TN: HS viết ra hoặc nói ra các kết quả mà họ quan sát thấy 

trong quá trình làm TN. HS viết lại vào bản tường trình theo mẫu đã chuẩn bị sẵn ở nhà. 

Bước 6: Giải thích các hiện tượng quan sát được: GV có thể dùng hệ thống 

câu hỏi nêu vấn đề giúp HS tự giải thích các kết quả. 

Bước 7: Đánh giá NL Th.NHH của HS thông qua bài thực hành. 

2.3.2.3. Sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học để phát triển NL Th.NHH cho HS 

trong dạy học chương Cacbon – Silic. 

a. Nguyên tắc tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập Th.N hóa học để phát triển 

NL Th.NHH cho học sinh THPT. 

Các nhà nghiên cứu về PP giảng dạy hóa học đã tổng kết, đưa ra một số kết 

luận về các nguyên tắc tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập Th.N hóa học để 

phát triển NL Th.NHH cho HS như sau: 

+ Hệ thống bài tập Th.N phải góp phần thực hiện được mục tiêu môn học, đặc 

biệt là phát triển NL Th.NHH cho HS. 

+ Hệ thống bài tập Th.N phải đảm bảo tính chính xác, khoa học về những kiến 

thức lí thuyết, các điều kiện tiến hành phản ứng, tính chất của các chất tham gia và 

tạo thành sau phản ứng. 

+ Hệ thống bài tập Th.N phải đảm bảo tính hệ thống, tính đa dạng. 

+ Hệ thống bài tập Th.N phải đảm bảo tính vừa sức với HS. 

61

+ Hệ thống bài tập Th.N phải củng cố kiến thức và rèn luyện kĩ năng THHH 

cho HS. 

+ Hệ thống bài tập Th.N phải phát huy tính tích cực nhận thức NL Th.NHH cho HS. 

b. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập Th.N hóa học để phát triển NL Th.NHH cho 

học sinh THPT 

Bước 1: Xác định mục đích của hệ thống bài tập Th.N 

Mục đích xây dựng hệ thống bài tập Th.N chương Cacbon – Silic Hóa học 11 nhằm 

củng cố kiến thức và phát triển NL Th.NHH cho HS. 

Bước 2: Xác định nội dung hệ thống bài tập Th.N 

Hệ thống bài tập Th.N phải bao quát nội dung kiến thức của chương Cacbon – Silic 

và thỏa mãn mục tiêu của chương cũng như trả lời được các câu hỏi sau: 

1. Bài tập kiểm tra được kiến thức, kĩ năng gì? 

2. Loại bài tập đó là định lượng, định tính hay Th.N? 

3. Bài tập có liên quan đến kiến thức cũ và mới không? 

4. Bài tập có phù hợp và hình thành NL gì của HS? 

5. Bài tập có kết hợp với Th.N được không? 

6. Bài tập có thỏa mãn mục tiêu, PP của thầy không? 

Bước 3: Xác định loại kiểu bài tập Th.N 

Với chương Cacbon – Silic, tôi nghiên cứu 2 kiểu bài tập Th.N là bài tập tự luận và 

bài tập trắc nghiệm. 

Bước 4: Thu thập thông tin để soạn hệ thống bài tập Th.N 

- Thu thập và tham khảo các tài liệu liên quan đến hệ thống bài tập Th.N như: 

SGK, sách bài tập, các sách tham khảo, báo, tạp chí khoa học.... 

- Nghiên cứu các nội dung Hóa học có liên quan đến đời sống một cách chọn 

lọc, khoa học. 

Bước 5: Tiến hành soạn bài tập Th.N 

- Soạn và sắp xếp các kiểu bài tập theo mức độ nhận biết của HS: Biết, thông 

hiểu và vận dụng. 

- Bổ sung các dạng bài tập còn thiếu hoặc những nội dung còn ít thể hiện trong 

sách giáo khoa (SGK) và sách bài tập. 

- Biến đổi các bài tập trong SGK, sách bài tập cho phù hợp với điều kiện và 

trình độ của HS. 

- Xây dựng các PP giải quyết bài tập. 

62

Bước 6: Xin ý kiến chuyên gia, chia sẻ với đồng nghiệp để chỉnh sửa và hoàn 

thiện và thử nghiệm. 

c. Xây dựng và lựa chọn một số dạng bài tập chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 

THPT phát triển NL thực hành cho học sinh 

Để phát triển NLTHHH cho HS thông qua sử dụng BTHH thì GV cần có PP 

sử dụng BTHH hợp lí. GV có thể sử dụng BTHH trong các bài nghiên cứu, ôn tập 

củng cố hoặc trong các bài KTĐG. 

Dạng 1: Bài tập Th.N để đánh giá NL vận dụng kiến thức, mô tả và giải thích hiện tượng 

GV có thể sử dụng dạng bài tập này trong các bài ôn tập, bài kiểm tra 15 phút 

hoặc 1 tiết sau khi HS kết thúc một chương. Qua dạng bài tập này giúp cho GV và 

HS có thể kiểm tra được nội dung kiến thức 

Bài tập 1: Hoàn thành sơ đồ chuyển hóa (nêu điều kiện nếu có) 

(1) B CaO + khí A (5) D + Ca(OH) 2 B + C 

(2) Khí A + Ca(OH) 2 B + C (6) B + HCl E + A + C 

(3) Khí A + Ca(OH) 2 D (7) E + Na 2 CO 3 B + F 

(4) D A + B + C 

Biết rằng hợp chất A là hợp chất của cacbon. 

Hướng dẫn giải: 

Phân tích: 

Với dạng bài tập này yêu cầu cần tìm được “chìa khóa” làm mấu chốt của bài. 

Trong bài, khí A là hợp chất của cacbon, sinh ra khi nhiệt phân B và khi tác dụng 

với dd Ca(OH) 2 có khả năng tạo ra 2 muối nên A phải là CO 2 . Từ đó, dựa vào đề bài tìm 

ra các hợp chấtcòn lại. 

Xác định công thức phân tử của các hợp chất 

A: CO 2 , B : CaCO 3 , C: H 2 O, D: Ca(HCO 3 ) 2 , E: CaCl 2 , F: NaCl 

Các PTHH của các phản ứng xảy ra là: 

(1) CaCO 3 CaO + khí CO 2 (5) Ca(HCO 3 ) 2 + Ca(OH) 2 2CaCO 3 + 2H 2 O 

(2) CO 2 + Ca(OH) 2 CaCO 3 + H 2 O (6) CaCO 3 + 2HCl CaCl 2 + CO 2 + H 2 O 

(3) 2CO 2 + Ca(OH) 2 Ca(HCO 3 ) 2 (7) CaCl 2 + Na 2 CO 3 CaCO 3 + 2NaCl 

(4) Ca(HCO 3 ) 2 CO 2 + CaCO 3 + H 2 O 

Bài tập 2: Trình bày hiện tượng và viết PTHH của các phản ứng xảy ra 

trong các TN sau: 

63

1. Nhỏ từ từ dd Na 2 CO 3 vào dd HCl cho đến dư. 

2. Nhỏ từ từ dd HCl vào dd Na 2 CO 3 cho đến dư. 


1.+ Hiện tượng: Có khí thoát ra ngay và ngày càng nhiều. 

+ Viết PTHH: Na 2 CO 3 + 2HCl 2NaCl + CO 2 + H 2 O 

2.+ Hiện tượng: Có khí CO 2 thoát ra chậm. 

+ PTHH: Na 2 CO 3 + HCl NaHCO 3 + NaCl 

NaHCO 3 + HCl NaCl + CO 2 + H 2 O 

Bài 3: Từ đá vôi, muối ăn, nước và các điều kiện cần thiết hãy trình bày các 

phương pháp có thể điều chế canxi clorua dưới dạng sơ đồ biết đổi và viết PTHH của 

các phản ứng xảy ra? 

Bài 4: Sục khí CO 2 trong dung dịch nước vôi trong. Sau phản ứng thu được 

kết tủa A và dd B. Lọc bỏ kết tủa A rồi lại đun tiếp dd B thì vẫn thu được kết tủa A. 

Xác định các chất A và B. Giải thích và viết PTHH xảy ra? 

Bài 5: Từ các chất sau: NaHCO 3 , C, H 2 SO 4 , FeCO 3 và không khí. Hãy lập sơ 

đồ và viết PTHH của các phản ứng điều chế CO 2 (trực tiếp và gián tiếp)? Ghi rõ 

điều kiện phản ứng (nếu có)? 

Bài 6: Cho các chất sau: CO 2 , C, K 2 CO 3 , KOH, KHCO 3 , K 2 SiO 3 , H 2 SiO 3 . Hãy 

lập sơ đồ chuyển hóa giữa các chất và viết PTHH của các phản ứng? 

Bài 7: Đun nóng hỗn hợp gồm CuO và C thu được chất bột A màu đỏ và khí 

B. A không tác dụng với axit H 2 SO 4 loãng nhưng có khả năng tác dụng với H 2 SO 4 

đặc, nóng để tạo ra khí C. Khí B được dẫn qua dd nước vôi trong dư thu được kết 

tủa D. Xác định thành phần hóa học của A, B, C, D và viết PTHH của các phản 

ứng? 

Bài 8: Hãy đề xuất các hóa chất để điều chế CO 2 , H 2 SiO 3 trong phòng TN và 

điền vào bảng sau: 

Chất Hóa chất lỏng Hóa chất rắn 

Bài 9: Đun nóng m(g) silic trong oxi, sau phản ứng thu được 11,6g hỗn hợp A. 

Cho toàn bộ lượng A tác dụng với lượng dư dung dịch NaOH đặc, nóng thu được 

8,96 lít khí hiđro (đktc). Tính m? 

64

Bài 10: Có 5 ống nghiệm, cho vào mỗi ống nghiệm 1ml dung dịch của 1 trong 

các muối sau: Na + , Ca 2+ , Fe 2+ , H + , Fe 3+ . Thêm vào mỗi ống nghiệm 5-6 giọt dd 

(NH 4 ) 2 CO 3 . Nêu hiện tượng xảy ra? Giải thích và viết PTHH của các phản ứng? 

Dạng 2: Bài tập Th.N để hình thành NL lập kế hoạch, xử lí thông tin liên quan 

đến TN 

Bài tập Th.N để hình thành NL lập kế hoạch, xử lí thông tin liên quan đến TN 

điển hình là dạng bài tập nhận biết chất và tách chất ra khỏi hỗn hợp. GV có thể sử 

dụng dạng bài tập trong các bài thực hành hoặc ôn tập củng cố, kiểm tra cuối mỗi chương. 

Với dạng bài tập nhận biết chất, phân biệt tính chất phát triển ở HS NL lập kế 

hoạch TN và tiến hành TNHH. Để lập được kế hoạch nhận biết chất, HS cần thực 

hiện các bước 

- Phân tích tính chất của các chất cần nhận biết. 

- Chọn thuốc thử để nhận biết. 

- Lập sơ đồ nhận biết. 

- Trình bày quy trình TN để nhận biết. 

- Viết PTHH của các phản ứng. 

- Thực hiện TN (lựa chọn hóa chất, dụng cụ, cách tiến hành TN). 

- Đề xuất các cách để cải tiến TN. 

Nhận biết các hóa chất đựng trong các lọ mất nhãn bằng PPHH không giới 

hạn thuốc thử 

Bài 1: Nhận biết các khí đựng trong các bình mất nhãn sau đây bằng PP hóa 

học: CO 2 , SO 2 , NH 3 , HCl, O 2 . 

Phân tích: 

- Nhận xét tính chất của các khí đề bài cho: Khi tan trong nước tạo thành dd 

mang tính axit là: CO 2 , SO 2 , HCl. Dd mang tính bazơ là: NH 3 . Tiếp theo khí SO 2 

làm mất màu dd Br 2 , CO 2 làm vẩn đục nước vôi trong. 

- Các Thuốc thử cần để nhận biết: dd Br 2 , dd Ca(OH) 2 và quỳ tím. 


- Đánh số thứ tự các lọ khí mất nhãn bằng các số 1,2,3,4,5. 

- Dẫn các khí lần lượt qua dd Br 2 và quan sát 

+ Lọ khí nào làm mất màu dd Br 2 : SO 2 . 

PTHH: SO 2 + Br 2 + 2H 2 O 2HBr + H 2 SO 4 

- Dẫn các khí lần lượt qua nước vôi trong dư và quan sát. 

65

+ Lọ khí nào làm nước vôi trong vẩn đục: CO 2 

PTHH: CO 2 + Ca(OH) 2 CaCO 3 + H 2 O 

- Nhúng quỳ tím ẩm vào các lọ còn lại. 

+ Lọ làm giấy quỳ chuyển xanh: NH 3 . 

+ Lọ làm giấy quỳ chuyển đỏ: HCl 

NH 3 + H 2 O dd NH 3 có môi trường bazơ làm quỳ tím ẩm chuyển sang màu xanh. 

HCl + H 2 O dd HCl có môi trường axit làm quỳ tím ẩm chuyển sang màu đỏ. 

+ Lọ khí nào không làm cho quỳ ẩm chuyển màu: O 2 . 

Nhận biết các hóa chất đựng trong các lọ mất nhãn bằng PPHH giới hạn 

thuốc thử. 

Bài 2: Chỉ dùng CO 2 và nước hãy nhận biết các chất rắn: 

NaCl, Na 2 SO 4 , Na 2 CO 3 , BaCO 3 . 


- Lấy mỗi lọ một ít chất để làm mẫu thử và đánh số các lọ mất nhãn. 

- Dẫn nước cất và khí CO 2 vào các lọ mất nhãn, lắc kĩ và quan sát 

+ Lọ nào chất rắn tan trong nước, khí CO 2 thoát ra: NaCl, Na 2 SO 4 , 

+ Lọ nào chất rắn tan trong nước cất và CO 2 tạo hợp chất ít tan : Na 2 CO 3 

PTHH: CO 2 + H 2 O + Na 2 CO 3 2NaHCO 3 

+ Lọ nào chất rắn không tan trong nước cất, tan dần khi có CO 2 : BaCO 3 

PTHH: CO 2 + H 2 O + BaCO 3 Ba(HCO 3 ) 2 

- Lấy Ba(HCO 3 ) 2 điều chế ở trên lần lượt cho vào 2 lọ đựng dd NaCl và 

Na 2 SO 4 và quan sát. 

+ Lọ nào thấy xuất hiện kết tủa trắng: Na 2 SO 4 

PTHH: Na 2 SO 4 + Ba(HCO 3 ) 2 BaSO 4 + 2NaHCO 3 

+ Lọ còn lại không có hiện tượng: NaCl. 

Nhận biết các hóa chất đựng trong các lọ mất nhãn bằng PPHH không sử 

dụng thuốc thử. 

Bài 3: Có 4 lọ đựng 4 dd KHCO 3 , Ca(NO 3 ) 2 , Na 2 CO 3 , Ca(HCO 3 ) 2 . Không dùng 

hóa chất nào khác, hãy nhận biết 4 lọ mất nhãn trên. 


- Lấy mỗi dd 1 ít ra các ống nghiệm đã đánh số thứ tự để làm mẫu thử. 

- Đổ mỗi mẫu thử vào 3 mẫu thử còn lại, ta thu được kết quả theo bảng sau: 

66

Ca(HCO 3 ) 2 KHCO 3 Ca(NO 3 ) 2 Na 2 CO 3 

Ca(HCO 3 ) 2 _ _ _ CaCO 3 ↓ 

KHCO 3 _ _ _ _ 

Ca(NO 3 ) 2 _ _ _ CaCO 3 ↓ 

Na 2 CO 3 CaCO 3 ↓ _ CaCO 3 ↓ _ 

(-): Không hiện tượng. 

- Qua kết quả ở bảng trên ta thấy có 1 mẫu thử đổ vào 3 mẫu thử còn lại không 

thấy dấu hiệu kết tủa, mẫu thử đó đựng dd KHCO 3 . 

- Mẫu thử nào thấy có 2 lần kết tủa với các mẫu thử kia, mẫu đó đựng dd Na 2 CO 3 . 

PTHH: Ca(NO 3 ) 2 + Na 2 CO 3 CaCO 3 ↓ + 2NaNO 3 

Ca(HCO 3 ) 2 + Na 2 CO 3 CaCO 3 ↓ + 2NaHCO 3 

- Để phân biệt hai mẫu thử còn lại có chứa Ca(NO 3 ) 2 và Ca(HCO 3 ) 2 đun nóng 

hai dd này, dd có kết tủa là Ca(HCO 3 ) 2 . Còn lại là Ca(NO 3 ) 2 . 

PTHH: 

Ca(HCO 3 ) 2 CO 2 + CaCO 3 + H 2 O 

Tách các chất ra khỏi hỗn hợp. 

Bài 4: Bằng PP hóa học tách khí CO ra khỏi hỗn hợp CO, CO 2 , O 2 , NH 3 , H 2. 


t o 

- Dẫn hỗn hợp qua nước dư thì CO 2 , NH 3 bị giữ lại. 

PTHH: CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 và NH 3 + H 2 O NH 4 OH 

- Dẫn hỗn hợp khí còn lại qua P trắng thì O 2 bị giữ lại. 

t 

PTHH: 4P + 5O 2 o 

2P 2 O 5 

- Dẫn hỗn hợp khí còn lại qua CuO nung nóng, dư thì thu được khí CO 2 và hơi nước. 

PTHH: CuO + H 2 

0 

t 

Cu + H 2 O và CuO + CO 

0 

t 

Cu + CO 2 

- Dẫn hỗn hợp khí CO 2 và hơi nước qua dd H 2 SO 4 đặc, dư thì hơi nước bị giữ lại. 

- Khí còn lại là CO 2 được dẫn qua C nung nóng, dư sẽ thu được CO. 

PTHH: CO 2 + C 

0 

t 

2CO 

Bài 5: Chỉ dùng một hóa chất hãy nhận biết các chất rắn sau: NaCl, Na 2 CO 3 , 

BaCO 3 và BaSO 4 . Viết các PTHH của các phản ứng xảy ra? 

Bài 6: Có 4 lọ mất nhãn A, B, C, D chứa các dung dịch HCl, BaCl 2 , KHCO 3 , 

K 2 CO 3 . Hãy xác định các chất trong mỗi lọ và giải thích, nếu biết: 

- Cho chất trong lọ C vào lọ D thấy có khí bay ra. 

- Cho chất trong lọ B vào lọ D thấy có khí thoát ra. 

- Cho chất trong lọ A vào lọ C thấy có kết tủa. 

67

Bài 7: Có 5 lọ mất nhãn, mỗi lọ đựng 1 trong các dd sau: KHSO 4 , NaHCO 3 , 

Mg(HCO 3 ) 2 , K 2 CO 3 , Ca(HCO 3 ) 2 . Hãy trình bày cách nhận biết từng dd chỉ được 

dùng cách đun nóng? 

Bài 8: Chỉ dùng một hóa chất phân biệt các dd mất nhãn K 2 CO 3 , KHCO 3 , 

K 2 SiO 3 , K 2 S, K 2 SO 3 . Viết các PTHH của các phản ứng xảy ra? 

Bài 9: Có 6 bình đựng 6 chất khí riêng biệt CO, CO 2 , O 2 , SO 2 , Cl 2 và H 2 . 

- Hãy trình bày PP hóa học để nhận biết từng chất khí? Viết các PTHH của các phản 

ứng xảy ra? 

- Hãy trình bày PP hóa học tách CO và CO 2 riêng ra khỏi hỗn hợp? 

Bài 10: Dd màu quỳ tím. Trộn lẫn dung dịch của 2 chất lại xuất hiện kết tủa. A và B 

có thể là 

A. NaOH và K 2 SO 4 . C. NaOH và FeCl 3 . 

B. Na 2 CO 3 và Ba(NO 3 ) 2 . D. Na 2 CO 3 và KNO 3 . 

Dạng 3: Bài tập Th.N quan sát hình vẽ mô tả nhằm đánh giá NL Th.NHH của HS 

Bài 1: Quan sát hình ảnh TN điều chế CO 2 bẳng PP nhiệt phân muối hiđrocacbonat. 

t 

1. Em hãy viết PTHH của phản ứng xảy ra trên? 

2. Em hãy thiết kế bộ dụng cụ TN khác để điều chế CO 2 qua đó chứng minh tính 

chất của nó? Nêu hiện tượng và chỉ ra tính chất đó? Viết PTHH của phản ứng xảy ra? 


1. PTHH của phản ứng xảy ra trong TN là 

t 

2NaHCO 0 

3 Na 2 CO 3 + CO 2 + H 2 O 

CO 2 + Ca(OH) 2 CaCO 3 ↓ + H 2 O 

2. Thiết kế bộ dụng cụ TN điều chế CO 2 và thử tính chất CO 2 

không duy trì sự cháy, sự sống. 

Hiện tượng: Ngọn nến gần ống nghiệm CO 2 sinh ra bị tắt. 

Điều này chứng tỏ CO 2 không duy trì sự cháy. 


68

Bài 2: Cho hình vẽ mô tả bộ dụng cụ TN như sau: 

1. Hình vẽ trên mô tả TN nào? Nêu hiện tượng, giải 

thích và viết PTHH của phản ứng xảy ra? 

2. Em hãy trình bày cách cải tiến TN thành công mà 

không làm thay đổi bản chất TN? 


1. Hình vẽ trên mô tả TN điều chế axit silixic. 

Hiện tượng: kết tủa dạng keo sinh ra. 


CO 2 + H 2 O + Na 2 SiO 3 Na 2 CO 3 + H 2 SiO 3 ↓ 

2. Có thể cho trực tiếp dd axit HCl vào cốc thủy tinh đựng dd Na 2 SiO 3 . Vì dd axit 

HCl có tính axit mạnh hơn dd axit H 2 CO 3 nên TN xảy ra nhanh và dễ dàng hơn. 

PTHH: 2HCl + Na 2 SiO 3 2NaCl + H 2 SiO 3 ↓ 

Bài 3: Quan sát TN mô tả như hình vẽ trên, cho biết thứ tự các chất X, Y, Z tương ứng là 

A. CO 2 , CuO, CO. 

B. CO, Al 2 O 3 , CO 2 . 

C. CO 2 , Al 2 O 3 , CO. 

D. CO, CuO, CO 2 . 

Bài 4: Cho hình vẽ mô tả TN điều chế khí X 

1. Khí X là 

A. CO. C. O 2 

B. CO 2 . D. CO 2 và CO. 

2. Hãy chọn câu trả lời đúng: 

A. Khí X dẫn qua ống nghiệm có chứa 1 mẩu giấy quỳ thì ống nghiệm chuyển 

sang màu hồng. 

B. Dung dịch NaHCO 3 trong bình có vai trò giữ khí X lại. 

C. Nên thay axit HCl đặc bằng bằng axit H 2 SO 4 để điều chế khí X. 

D. Khí X dẫn qua ống nghiệm có chứa 1 mẩu giấy quỳ thì ống nghiệm chuyển sang 

màu hồng, khi đun nóng ống nghiệm vẫn không chuyển màu. 

Bài 5: Quan sát hình ảnh mô tả TN chứng minh tính khử của cacbon. Em hãy nêu 

hiện tượng TN có thể xảy ra? Giải thích? Viết PTHH của các phản ứng? 

69

Dạng 4. Bài tập hóa học Th.N ứng dụng thực tiễn 

Câu 1: Than hoạt tính có nhiều ứng dụng trong đời sống, một trong các ứng dụng 

của nó là để sản xuất mặt nạ phòng chống độc nhờ khả năng 

A. không tan trong nước của nó. C. hấp thụ các chất khí, các mùi của nó. 

B. phi kim yếu của nó. D. oxi hóa mạnh của nó. 

Câu 2: Kim cương là chất cứng nhất trong tất cả các chất. Nó được sử dụng làm đồ trang 

sức rất đắt tiền. Có được tính chất trên là do tinh thể kim cương thuộc loại tinh thể 

A. nguyên tử điển hình. C. kim loại điển hình. 

B. phân tử điển hình. D. lập phương tâm khối. 

Câu 3: Tuyệt đối không dùng CO 2 để dập tắt 

A. Đám cháy xăng dầu. C. Đám cháy magiê hoặc nhôm. 

A. Đám cháy nhà cửa, quần áo. D. Đám cháy khí ga. 

Câu 4. Mùa đông, khi mất điện nhiều gia đình sử dụng động cơ điezen để phát điện, 

phục vụ nhu cầu sinh hoạt. Không nên chạy động cơ điezen trong phòng đóng kín 

cửa là do 

A. sinh ra khí CO 2 là một chất độc do tiêu thụ nhiều khí O 2. 

B. sinh ra khí CO, SO 2 là một chất độc do tiêu thụ nhiều khí O 2. 

C. nhiều khí hiđrocacbon chưa cháy hết là những khí độc. 

D. sinh ra khí SO 2 . 

Câu 5. Theo đánh giá của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), Việt Nam 

là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu và nước 

biển dâng. Chỉ tính riêng trong năm qua, chúng ta đã lần lượt trải qua các đợt nắng 

nóng kỷ lục trong mùa hè ở miền Bắc và miền Trung, đợt rét kỷ lục trong mùa đông ở 

miền Bắc, hạn hán và xâm nhập mặn kỷ lục ở Tây Nguyên, Nam Trung Bộ và Đồng 

bằng sông Cửu Long…Nguyên nhân chính gây ra sự biến đổi này là các hoạt động 

kinh tế - xã hội của con người làm phát thải các khí gây hiệu ứng nhà kính làm Trái 

Đất nóng lên. 

70

1. Phát biểu nào sau đây không đúng? 

A. Khí nhà kính là những khí có khả năng hấp thụ các bức xạ sóng dài (hồng ngoại), 

chủ yếu bao gồm: hơi nước, CO 2 , CH 4 , N 2 O, O 3 . 

B. Hậu quả là nhiệt độ bề mặt trái đất tăng lên nhanh chóng, gây nên biến đổi khí 

hậu là sự nóng lên của khí quyển và Trái đất nói chung. 

C. CO 2 phát thải khi đốt cháy nhiên liệu hóa thạch (than, dầu, khí) nhưng không là 

nguồn khí nhà kính chủ yếu do con người gây ra trong khí quyển. 

D. Hiệu ứng nhà kính không hoàn toàn có hại cho con người vì đã có công giúp mặt 

đất duy trì được nhiệt độ thích hợp với đời sống con người. 

Câu 6. Các loại nước ngọt không khác nước đường là mấy chỉ có khác là có thêm 

khí CO 2 . Ở các nhà máy sản xuất nước ngọt, người ta dùng áp lực lớn để ép CO 2 

hòa tan vào nước. Sau đó nạp vào bình và đóng kín lại thì thu được nước ngọt. 

Trong những phát biểu sau: 

(1). Khi mở nắp áp suất bên ngoài thấp nên CO 2 lập tức bay vào không khí. 

(2). Khi uống nước ngọt vào dạ dày, dạ dày và ruột hấp thụ hết CO 2 . 

(3). Ở trong dạ dày nhiệt độ cao nên CO 2 nhanh chóng theo đường miệng thoát ra 

ngoài và mang bớt 1 lượng nhiệt trong cơ thể làm cho người ta có cảm giác mát mẻ. 

(4). CO 2 có khả năng kích thich nhẹ thành dạ dày tăng cường việc tiết dịch vị, giúp 

cho việc tiêu hóa. 

Phát biểu đúng là 

A. (1), (2), (3). B. (1), (2), (4). C. (1), (3), (4). D. (2), (3), (4). 

Câu 7. Muốn khắc thủy tinh người ta nhúng thủy tinh vào sáp nóng chảy, nhấc ra 

cho nguội, dùng vật nhọn khắc hình ảnh cần khắc, nhờ lớp sáp mất đi rùi nhỏ dung 

dich A thì thủy tinh sẽ bị ăn mòn ở những chỗ sáp bì cào đi. 

1. Dung dịch A là 

A. HCl. B. H 2 SO 4 . C. HF. D. H 3 PO 4 . 

2. Phương trình hóa học của hiện tượng khắc thủy tinh là 

A. SiO 2 + 4HF → SiF 4 ↑ + 2H 2 O. 

B. 2NaOH + SiO 2 → Na 2 SiO 3 + H 2 O. 

C. CaO + SiO 2 → CaSiO 3 . 

D. Na 2 SiO 3 + CO 2 + H 2 O → Na 2 CO 3 + H 2 SiO 3 ↓ 

Câu 8. Có một loại bột màu trắng, rắn mịn, nhẹ có tác dụng hút ẩm rất tốt. Khi tiến 

hành thi đấu, bàn tay của các vận động viên thường có nhiều mồ hôi. Điều đó đối 

với các vận động viên thi đấu thể thao hết sức bất lợi. Khi có nhiều mồ hôi ở lòng 

71

àn tay sẽ làm giảm độ ma sát khiến các vận động viên sẽ không nắm chắc được các 

dụng cụ khi thi đấu. Điều này không chỉ ảnh hưởng xấu đến thành tích mà còn gây 

nguy hiểm khi trình diễn. Khi phân tích thành phần của nó thì có 27,2% Mg, 18,4% 

C, 54,4% O. 

1. Công thức phân tử của loại bột đó là 

A. Mg(HCO 3 ) 2 . B. MgCO 3 . C. MgCO 3 .3H 2 O. D. MgCO 3 .2H 2 O. 

2. MgCO 3 có khả năng hút mồ hôi đồng thời tăng cường độ ma sát giữa bàn tay và 

các dụng cụ thể thao giúp vận động viên có thể nắm chắc dụng cụ và thực hiện các 

động tác chuẩn xác hơn là do 

A.Tác dụng hấp thụ của nó. 

C. Tác dụng hấp phụ của nó. 

B. Tác dụng ngưng tụ của nó. D. Tác dụng bay hơi của nó. 

Câu 9. Nước đá khô (hay còn gọi là tuyết cacbonic) được điều chế từ khí CO 2 hoặc 

CO 2 hóa lỏng. Đây là các tác nhân lạnh ở thể rắn cung cấp hơi lạnh. 

1. Nước đá khô biến đổi trạng thái từ 

A. rắn sang khí. 

B. rắn sang lỏng. 

C. rắn sang lỏng rồi sang khí. 

D. rắn chuyển lỏng rồi chuyển rắn. 

2. Các phát biểu sau: 

(a) Nước đá khô dùng để bảo quản những sản phẩm kỵ ẩm và dùng làm lạnh 

đông thực phẩm. 

(b) Nước đá khô dùng để làm lạnh và bảo quản gián tiếp các sản phẩm có bao gói 

nhưng có thể dùng làm lạnh và bảo quản trực tiếp. 

(c) Nước đá khô hạn chế được tổn hao khối lượng tự nhiên của sản phẩm do sự bay 

hơi từ bề mặt sản phẩm và các quá trình lên men, phân hủy. 

(d) Nước đá khô được sử dụng trong y tế để sát khuẩn cả vết thương. 

Số phát biểu đúng là 

A. 4. B. 3. C. 2. D. 1. 

Câu 10. Na 2 SiO 3 có thể điều chế bằng cách nấu nóng chảy NaOH rắn với cát. Cứ 

50kg cát khô sản xuất được 97,6kg Na 2 SiO 3 . Hàm lượng SiO 2 trong cát là 

A. 96%. B. 69%. C. 6,9%. D. 9,6%. 

Câu 11. Dung dịch đậm đặc của Na 2 SiO 3 được gọi là thủy tinh lỏng được dùng để chế 

tạo keo dán thủy tinh và sứ, bảo quản vải và gỗ khỏi bị cháy. Trong dung dịch, silicat 

của kim loại kiềm bị thủy phân mạnh tạo môi trường bazơ. PTHH đúng là 

72

A. Na 2 SiO 3 + H 2 O → 2Na + + OH - + H 2 SiO 3 ↓. 

B. Na 2 SiO 3 + 2H 2 O → 2Na + + 2OH - + H 2 SiO 3 ↓. 

C. Na 2 SiO 3 + CO 2 + H 2 O → 2Na + + CO 2- 3 + H 2 SiO 3 ↓ . 

D. Na 2 SiO 3 + CO 2 + 2H 2 O → 2Na + + HCO - 3 + OH - + H 2 SiO 3 ↓. 

2.3.3. Thiết kế một số giáo án minh họa 

2.3.3.1. Giáo án bài 16: HỢP CHẤT CỦA CACBON 

Ngày soạn:........... 

Bài 16: HỢP CHẤT CỦA CACBON 

I- Mục tiêu bài học 

1. Kiến thức 

HS trình bày được: 

- Cấu tạo phân tử, công thức cấu tạo của CO, CO 2 . 

- TCVL đặc trưng của CO: là chất khí không màu, không mùi, không vị, hơi 

nhẹ hơn không khí, ít tan trong nước, rất bền với nhiệt và rất độc. 

- TCVL đặc trưng của CO 2 : là chất khí không màu, nặng hơn không khí. CO 2 

rắn có màu trắng được gọi là “nước đá khô”. 

- Muối cacbonat dễ bị nhiệt phân hủy trừ muối cacbonat của kim loại kiềm. 

- Nguyên tắc điều chế CO, CO 2 trong phòng TN cũng như trong phòng TN. 

- Ứng dụng của một số muối cacbonat. 

HS giải thích được: 

+ CO là chất khử mạnh; CO 2 là oxit axit và có tính oxi hóa; H 2 CO 3 là axit rất 

kém bền, tính axit yếu và là axit hai nấc. 

+ Trong một số hợp chất, cacbon thường có số oxi hóa là +2 hoặc +4. 

2. Kĩ năng 

- Dự đoán, kiểm tra dự đoán và kết luận về TCHH của CO, CO 2 và muối cacbonat. 

- Đọc và thu thập thông tin trong SGK. 

- Quan sát biểu bảng, TN rút ra nhận xét. 

- Tiến hành TN, quan sát mô tả hiện tượng, giải thích rút ra nhận xét. 

- Viết các PTHH của các phản ứng chứng minh tính khử mạnh của CO, tính 

oxi hóa của CO 2 và muối cacbonat. 

- Giải các bài tập có liên quan đến cacbon: tham gia hoặc tạo thành sau phản 

ứng, bài tập thực tiễn… 

3. Thái độ 

- Tích cực, liên hệ giữa lí thuyết và thực tiễn cuộc sống 

73

- GD đức tính cẩn thận chính xác khi sử dụng hóa chất, tiến hành TN. 

- GD ý thức bảo vệ môi trường. 

4. Định hướng các năng lực được hình thành 

Phát triển NL chung và NL chuyên biệt của bộ môn Hóa học chủ yếu là: 

- Phát triển NL thực nghiệm hóa học. 

- Phát triển NL giải quyết vấn đề. 

- Phát triển NL hợp tác. 

Ngoài ra, phát triển các NL khác: 

- Phát triển NL tính toán hóa học. 

- Phát triển NL vận dụng kiến thức hoá học vào cuộc sống. 

II- Phƣơng pháp dạy học 

Khi dạy về nội dung này GV có thể sử dụng phối hợp các PP và kĩ thuật dạy học sau: 

- Phát hiện và giải quyết vấn đề. 

- Học theo góc, học tập hợp tác (kỹ thuật khăn trải bàn, thảo luận nhóm). 

- PP sử dụng các phương tiện trực quan (TN, thiết bị dạy học, tranh ảnh …), SGK. 

- PP đàm thoại tìm tòi. 

- PP sử dụng câu hỏi bài tập. 

III- Chuẩn bị của GV và HS 

3.1. Chuẩn bị của GV 

- SGK, dụng cụ - hoá chất để HS tiến hành TN theo nhóm. 

+ Hóa chất: dung dịch NaHCO 3 , giấy quỳ tím, bột CuO, dung dịch NaOH, 

dung dịch HCl, bột CaCO 3 , nước vôi trong,. 

+ Dụng cụ: 2 bộ gồm 10 ống nghiệm, 2 kẹp gỗ, 2 kẹp nhíp, đèn cồn, nút đậy 

có ống thuỷ tinh xuyên qua. 

- Đĩa hình TN TCHH của CO, CO 2 và muối cacbonat. PP điều chế CO, CO 2 

trong phòng TN. 

- Bảng hướng dẫn hoạt động học tập ở mỗi góc, phiếu học tập. 

- Giáo án powerpoint về đáp án của các nhiệm vụ. 

- Máy tính, máy chiếu. 

3.2. Chuẩn bị của HS 

- Lớp trưởng chia lớp thành 3 

- Đọc trước nội dung bài học trong SGK. 

- Tìm kiếm những kiến thức có liên quan đến nội dung về hợp chất của cacbon 

trên sách, báo, internet và thực tiễn đời sống. 

74

IV- Các hoạt động dạy học 

1. Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số 

2. Kiểm tra bài cũ 

3. Bài mới 

Hoạt động 1. Chuẩn bị cho việc học tập theo góc. Chuẩn bị nghiên cứu hoạt động ở các góc. 

Thời 

gian 

8 

phút 

Thời 

gian 

39 

phút 

Thời 

gian 

15 

phút 

Hoạt động 

của GV 


của HS 

Đồ dùng, 

Thiết bị dạy học 

- Ổn định tổ chức. 

- Ngồi theo nhóm. - Máy chiếu hoặc 

- Giới thiệu các góc và nhiệm - Quan sát và lắng nghe. giấy A 0 (thể hiện 

vụ cụ thể ở mỗi góc (4 góc). - Nghiên cứu các nhiệm các nhiệm vụ ở mỗi 

- Hướng dẫn HS nghiên cứu vụ cụ thể và lựa chọn góc). 

và lựa chọn các góc. góc theo tổ. 

Hoạt động 2. Thực hiện các nhiệm vụ theo các góc. 


của GV 


của HS 

- Yêu cầu các tổ thực hiện các - Thực hiện nhiệm vụ 

nhiệm vụ ở các góc, mỗi góc theo nhóm tại các góc 

trong thời gian 13 phút rồi luân học tập. Sử dụng kỹ 

chuyển sang góc khác. thuật “khăn trải bàn”. 

- Hướng dẫn các tổ thực hiện - Trưng bày sản phẩm 

nhiệm vụ và trưng bày sản của nhóm tại góc học 

phẩm. 

tập. 

Đồ dùng, thiết bị 

dạy học 

- SGK hoá học 11. 

- Các hướng dẫn 

nhiệm vụ ở các góc. 

- Bút dạ, băng dính, 

giấy A 0 . 

- Dụng cụ TN, hoá 

chất. 

Hoạt động 3. Báo cáo kết quả việc thực hiện nhiệm vụ ở các góc. 

Thiết bị 

Hoạt độngcủa GV 



- Hướng dẫn HS báo cáo kết quả. - Đại diện các nhóm lên báo 

- Gọi đại diện tổ 1 trình bày kết cáo kết quả. 

quả ở góc Phân tích. Yêu cầu tổ - Lắng nghe, so sánh với câu 

2,3 nhận xét, phản hồi. 

trả lời của tổ mình và đưa ra ý 

- Gọi đại diện tổ 2 trình bày kết kiến nhận xét, bổ sung. 

quả ở góc trải nghiệm. Yêu cầu tổ - Quan sát sản phẩm và lắng 


nghe phần trình bày của tổ bạn. 

- Gọi đại diện tổ 3 trình bày kết - Đưa ra ý kiến nhận xét, bổ 

Giấy A 0 , 

băng 

dính. 

Máy 

chiếu, 

đáp án. 

75

Thời 

gian 

10 

phút 

Thời 

gian 

8 

phút 

quả ở góc Áp dụng. Yêu cầu tổ sung. 


- Lắng nghe và đánh giá câu trả 

- Công bố đáp án trên màn chiếu lời của bạn. 

và kết luận chung về kết quả thực - Lắng nghe và ghi nhớ kết 

hiện nhiệm vụ ở các góc. luận mà GV chốt lại. 

- Yêu cầu các tổ quan sát đáp án - HS ghi vở những nội dung đã 

của nhiệm vụ này trên màn chiếu. được GV kết luận và chốt lại. 

Hoạt động 4. Ghi tóm tắt nội dung. 



của GV 

của HS 

Cho HS ghi vở những nội dung HS ghi vở những nội dung đã 

đã được GV kết luận và chốt lại. được GV kết luận và chốt lại. 

Hoạt động 5. Củng cố kiến thức. 

Thiết bị 


Máy chiếu 



của GV 

của HS 

Thiết bị dạy học 

GV chiếu ô chữ trống. Tổ chức cho HS Tích cực tham gia Máy tính, máy 

giải ô chữ và tìm từ khóa của ô chữ. tìm hiểu ô chữ. chiếu projector. 

GÓC PHÂN TÍCH 

I. Mục tiêu 

Từ việc nghiên cứu SGK, HS rút ra kết luận về kiến thức mới. 

II. Nhiệm vụ 

* Nghiên cứu SGK thảo luận theo nhóm, rút ra kết luận về: 

- Cấu tạo phân tử CO, CO 2 . Axit H 2 CO 3 là axit rất kém bền, tính axit yếu và 

là axit hai nấc. 

- TCVL của CO, CO 2 , tính tan của muối cacbonat. 

- CO là chất khử mạnh, CO 2 là oxit axit và có tính oxi hóa, H 2 CO 3 là axit rất 

kém bền, tính axit yếu và là axit hai nấc. Muối cacbonat dễ bị nhiệt phân hủy trừ 

muối cacbonat của kim loại kiềm. 

- Nguyên tắc điều chế CO, CO 2 trong phòng TN và công nghiệp. 

- Ứng dụng của một số muối cacbonat. 

* Thống nhất trong nhóm ghi nội dung vào phiếu học tập số 1 trên giấy A 0 , 

dán lên tường ở vị trí góc Phân tích. 

76

Phiếu học tập số 1 

Câu hỏi 1: 

1. Viết cấu tạo phân tử CO, CO 2 ? Xác định số oxi hóa của nguyên tố C trong hợp 

chất? Viết phương trình điện li của axit H 2 CO 3 ? 

....................................................................................................................................... 

2. CO, CO 2 có những TCVL gì (trạng thái, màu sắc, khả năng tan trong nước, 

nặng hay nhẹ hơn không khí tính độc)? “Nước đá khô” là gì? Tính tan của muối 

cacbonat?...................................................................................................................... 

Câu hỏi 2: 

1. Hoàn thành PTHH của các phản ứng sau (nếu có). Nêu vai trò của 

NaHCO 3 và Na 2 CO 3 trong các phản ứng đó? Từ đó rút ra kết luận về tính chất 

chung của muối cacbonat? 

a. NaHCO 3 + HCl d. Na 2 CO 3 + HCl 

b. NaHCO 3 + NaOH e. Na 2 CO 3 + NaOH 

c. NaHCO 3 

0 

t 

f. Na 2 CO 3 

0 

t 

 

2. Hoàn thành PTHH của các phản ứng sau (nếu có). Nêu vai trò của CO và CO 2 

trong các phản ứng đó? Từ đó rút ra kết luận về tính chất chung của CO và CO 2 ? 

Hoàn thành PTHH 

Nêu vai trò của Kết luận về TCHH 

a. CO 

t 

+ CuO 

0 

b. CO 

t 

+ Fe 3 O 0 

4 

 

c. CO 

+ O 2 

d. CO 2 

+ NaOH 

e. CO 2 

+ 2NaOH 

f. CO 2 

CO, CO 2 

của CO, CO 2 

+ Mg 

0 

t 

 

Câu hỏi 3: Cho biết nguyên tắc điều chế CO, CO 2 trong phòng TN và công nghiệp? 

Câu hỏi 4: Nêu những ứng dụng cơ bản của muối cacbonat? 

GÓC ÁP DỤNG 

77

1. Mục tiêu 

Từ phiếu hỗ trợ kiến thức của GV (nội dung tóm tắt kiến thức của bài học), 

HS có thể áp dụng để giải bài tập. 

2. Nhiệm vụ 

2.1. HS nghiên cứu (cá nhân) nội dung trong phiếu hỗ trợ kiến thức. 

2.2. Hoàn thành phiếu học tập số 2 vào giấy A 3 , A 4 . 


Câu 1. Quan sát TN mô tả như hình vẽ trên, cho biết thứ tự các chất X, Y, Z 

tương ứng là 


B. CO, Al 2 O 3 , CO 2 . 

C. CO 2 , Al 2 O 3 , CO. 


Câu 2. Để phòng nhiễm độc CO, là khí 

không màu, không mùi, rất độc người ta dùng chất hấp thụ là 

A. đồng(II) oxit và mangan oxit. B. đồng(II) oxit và magie oxit. 

C. đồng(II) oxit và than hoạt tính. D.than hoạt tính. 

Câu 3. Nhận định nào sau đây về muối cacbonat là đúng: 

A. Tất cả muối cacbonat đều tan trong nước. 

B. Muối cacbonat bị nhiệt phân tạo ra oxit kim loại và cacbon đioxit. 

C. Muối cacbonat bị nhiệt phân trừ muối cacbonat của kim loại kiềm. 

D. Tất cả muối cacbonat đều không tan trong nước. 

Câu 4. Tục ngữ Việt Nam có câu: "Nước chảy đá mòn", câu này mang hàm ý của 

khoa học hoá học như thế nào? 

A. Trong đá thông thường chủ yếu là CaCO 3 nên đá có thể bị nước và CO 2 trong 

không khí biến thành Ca(HCO 3 ) 2 tan trong nước. 

B. Trong đá thông thường chủ yếu là Ca(HCO 3 ) 2 nên đá có thể bị nước và 

CO 2 trong không khí biến thành CaCO 3 tan trong nước. 

C. Trong đá thông thường chủ yếu là CaCO 3 nên đá có thể bị CO 2 trong không khí 

biến thành Ca(HCO 3 ) 2 tan trong nước. 

D. Trong đá thông thường chủ yếu là CaO nên đá có thể bị nước và CO 2 trong 

không khí biến thành Ca(HCO 3 ) 2 tan trong nước. 

Câu 5. Cho các phản ứng sau: 

(1) B CaO + khí A (2) Khí A + Ca(OH) 2 B + H 2 O 

78

(3) Khí A + Ca(OH) 2 C 

Biết rằng khí A là hợp chất của cacbon. Các chất A, B, C lần lượt là 

A. CO 2 , CaCO 3 , Ca(HCO 3 ) 2 . B. CO 2 , Ca(HCO 3 ) 2 , CaCO 3 . 

C. CO, CaCO 3 , Ca(HCO 3 ) 2 . D. CO, Ca(HCO 3 ) 2 , CaCO 3 

Câu 6. Nhiệt phân hoàn toàn hổn hợp BaCO 3 , MgCO 3 , CaO được rắn X và khí Y. 

Hoà tan rắn X vào nước thu được kết tủa E và dd Z. Sục khí Y dư vào dd Z thấy 

xuất thu được F. 

a) Chất rắn X gồm 

A. BaO, MgO, CaO. B. BaCO 3 , MgO, CaO. 

C. BaCO 3 , MgCO 3 , Ca. D. Ba, Mg, Ca. 

b) Khí Y là 

A. CO 2 và O 2 . B.CO 2 C. O 2 D. CO 

c) Dung dịch Z chứa 

A. Ba(OH) 2 . B. Ba(OH) 2 và Mg(OH) 2 . 

C. Ba(OH) 2 và Ca(OH) 2 . D. Ca(OH) 2 . . 

d) Chất F là 

A. BaCO 3 và Ca(HCO 3 ) 2 . B. CaCO 3 và Ba(HCO 3 ) 2 . 

C. CaCO 3 và BaCO 3 . D. Ba(HCO 3 ) 2 và Ca(HCO 3 ) 2 . . 

Câu 7. Có 5 lọ bột màu trắng: NaCl, Na 2 CO 3 , Na 2 SO 4 , BaCO 3 , BaSO 4 . Chỉ dùng 

nước và khí CO 2 thì có thể nhận biết mâý chất? 

A. 2. B. 3. C. 4. D.5. 

Câu 8. Hỗn hợp X gồm sắt và oxit sắt có khối lượng 5,92g. Cho khí CO dư đi qua 

hỗn hợp X đun nóng. Khí sinh ra sau phản ứng cho tác dụng với dung dịch Ca(OH) 2 

dư được 9g kết tủa. Khối lượng sắt thu được là 

A. 4,48g. B. 3,48g. C. 4,84g. D. 5,48g. 

Câu 9. Khi nấu cơm không may bị khê thì người ta thường cho vào nồi cơm một 

mẩu than củi là vì 

A. Than củi cứng, khả năng hấp phụ tốt làm cho cơm đỡ mùi khê. 

B. Than củi mềm, xốp, khả năng hấp phụ kém. 

C. Than củi có cấu trúc tứ diện, khả năng hấp phụ kém. 

D. Than củi mềm, xốp, khả năng hấp phụ tốt làm cho cơm đỡ mùi khê. 

Câu 10. Sục 4,48 lít khí CO 2 (đktc) qua 200ml dd Ca(OH) 2 0,75M. Sau phản ứng 

thu được m(g) kết tủa. Giá trị của m là 

A. 5gam. B. 10gam. C. 15gam. D. 20gam. 

79

GÓC QUAN SÁT 


Từ dự đoán về TCHH của axit HNO 3 , HS xem các movie TN trên máy tính để 

kiểm chứng. 


2.1. Dự đoán TCHH của CO, CO 2 và muối cacbonat. 

2.2. Quan sát movie TN trên máy tính. Tiến hành ghi kết quả TN, giải thích hiện 

tượng theo mẫu hướng dẫn. 

2.3. Ghi kết quả vào phiếu học tập số 3 trên giấy A 0 rồi dán ở góc quan sát. 


Câu hỏi 1: 

a) Dự đoán và viết các phản ứng minh họa cho TCHH của của CO, CO 2 và muối 

cacbonat? 

....................................................................................................................................... 

b) Quan sát các TN minh họa cho TCHH của của CO, CO 2 và muối cacbonat và 

điền vào bảng sau: 

Tính chất hoá học Thí dụ và viết PTHH Rút ra nhận xét 

Thử tính khử của CO 

Tính oxi axit của CO 2 

Tính chất của muối cacbonat 

Kết luận 

Câu hỏi 2: Dự đoán trả lời các câu hỏi sau rồi quan sát băng hình về PP điều chế 

CO, CO 2 trong phòng TN và công nghiệp, rút ra các kết luận? 

Thuốc thử:…….......................................................................................................... 

Hiện tượng:................................................................................................................ 

Viết PTHH:............................................................................................................... 

GÓC TRẢI NGHIỆM 


Từ các TNHS kết luận được TCHH của CO, CO 2 và muối cacbonat. 


2.1. Dựa vào TCHH của oxit, muối đã học ở lớp 9 và các số oxi hóa của C trong 

hợp chất , hãy dự đoán TCHH của CO, CO 2 và muối cacbonat. 

80

2.2. Với các dụng cụ và hóa chất có sẵn hãy nêu cách tiến hành TN để chứng minh 

các dự đoán của mình là đúng. Từ đó rút ra kết luận về TCHH của CO, CO 2 và 

muối cacbonat (có thể sử dụng phiếu hướng dẫn TN để kiểm tra cách tiến hành TN 

của nhóm mình). 

2.3. Ghi báo cáo tường trình TN trên giấy A 0 theo mẫu báo cáo dưới đây, dán lên 

tường ở vị trí góc trải nghiệm. 

PHIẾU HƢỚNG DẪN THÍ NGHIỆM 

TNHH1: (HS 1 thực hiện) Dùng pipet lấy 1ml axit HCOOH cho vào ống nghiệm 

sạch, thêm tiếp 1ml dd axit H 2 SO 4 đặc . Đậy ống nghiệm bằng nút cao su có ống thủy 

tinh vuốt nhọn xuyên qua. Đun ống nghiệm dưới ngọn lửa đèn cồn. Đốt khí thoát ra 

bằng que diêm đang cháy. Quan sát TN và nêu hiện tượng. Rút ra kết luận. 

TNHH2: (HS 2 thực hiện) Trộn đều 1 thìa bột CuO với 2 thìa bột than cho vào đáy 

một ống nghiệm khô rồi treo lên giá đỡ. Nút ống nghiệm bằng nút cao su có ống 

dẫn khí cong, đầu kia của ống dẫn khí được sục vào cốc nước vôi trong. Hơ nóng 

đều ống nghiệm rồi đun tập trung tại vị trí chứa hỗn hợp CuO và C trên ngọn lửa 

đèn cồn. Quan sát TN và nêu hiện tượng. Rút ra kết luận. 

TNHH3: (HS 3 thực hiện) Nhỏ từ từ từng giọt axit H 2 SO 4 vào ống nghiệm đựng 

2ml dung dịch Na 2 CO 3 . Khí thu được dẫn vào ống nghiệm đựng dd nước vôi trong. 

Quan sát TN, giải thích hiện tượng và viết PTHH. Rút ra kết luận. 

TNHH4: (HS 4 thực hiện) Lấy 1-2 mẩu đá vôi cho vào ống nghiệm rồi đặt lên giá 

đỡ. Nhỏ từ từ 1ml dd axit HCl vào ống nghiệm rồi đậy nút cao su có ống dẫn khí 

qua ống nghiệm khác đã có chứa 1-2ml dd Ca(OH) 2 . Quan sát TN và nêu hiện 

tượng. Rút ra kết luận. 

Tên TNHH Hiện tƣợng - Giải thích PTHH Kết luận 

TNHH1 

TNHH2 


1. Viết cấu tạo phân tử CO, CO 2 ? Chứng minh axit H 2 CO 3 là axit rất kém bền, tính 

axit yếu và là axit hai nấc. 

2. Nêu TCVL của CO, CO 2 , tính tan của muối cacbonat? 

3. Giải thích hợp chất CO là chất khử mạnh, CO 2 là oxit axit, H 2 CO 3 là axit rất kém 

bền, tính axit yếu và là axit hai nấc. Muối cacbonat dễ bị nhiệt phân hủy trừ muối 

cacbonat của kim loại kiềm? 

81

4. Nêu nguyên tắc điều chế CO, CO 2 trong phòng TN và công nghiệp? 

2.3.3.2. Giáo án bài 17: SILIC VÀ HỢP CHẤT CỦA SILIC 

Ngày soạn:..................... 

Bài 17: SILIC VÀ HỢP CHẤT CỦA SILIC 

I. Mục tiêu bài học 

1. Kiến thức: 

HS trình bày được: 

- Vị trí của silic trong bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học, cấu hình electron 

nguyên tử và TCVL, trạng thái tự nhiên, ứng dụng và điều chế silic. 

- TCVL của SiO 2 và H 2 SiO 3 . 

HS giải thích được: 

- TCHH của silic là phi kim hoạt động hoá học yếu. 

- TCHH của SiO 2 

là một oxit axit. 

- TCHH của H 2 SiO 3 là một axit yếu. 


- Dự đoán, kiểm tra dự đoán và kết luận về TCHH của silic và hợp chất. 

- Đọc và thu thập thông tin trong SGK. 

- Viết các PTPƯ chứng minh TCHH của silic và hợp chất. 

- Quan sát TN, mô tả hiện tượng và giải thích rút ra nhận xét. 

- Giải các bài tập có liên quan đến silic: Tính % khối lượng silic trong hỗn hợp, bài 

tập thực tiễn… 

3. Thái độ 

- GD đức tính cẩn thận chính xác khi sử dụng hóa chất, tiến hành TN. 

- Hiểu được vai trò của silic trong đời sống con người. 

- GD ý thức bảo vệ môi trường. 

- Liên hệ các kiến thức về thực tế cuộc sống. 

4. Định hướng các năng lực được hình thành 

- NL thực nghiệm hóa học. 

- NL giải quyết vấn đề. 

- NL tính toán hóa học. 

- NL vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn. 

II. Phƣơng pháp dạy học 

- PP phát hiện và giải quyết vấn đề. 

82

- Học theo kĩ thuật mảnh ghép, học tập hợp tác. 

- PP sử dụng TN, thiết bị dạy học, tranh ảnh, SGK. 

- PP sử dụng câu hỏi bài tập. 

III. Chuẩn bị của GV và HS 

3.1. Chuẩn bị của GV: 

- Tranh ảnh, movie TN. 

- Dụng cụ - hóa chất để HS tiến hành TN theo nhóm. 

+ Hóa chất: Nước cất, SiO 2 , NaOH(r), dd muối Na 2 SiO 3 , dd HCl, miếng thủy tinh, 

dd H 2 SO 4 , dd NaF. 

+ Dụng cụ: Giá sắt, ống nghiệm, ống hút, đèn cồn, cốc thủy tinh chịu nhiệt, đũa 

thủy tinh, hộp thủy tinh có lắp, nhiệt kế, bếp điện. 

- Bảng hướng dẫn hoạt động theo kĩ thuật mảnh ghép. 

- Giáo án powerpoint về đáp án của các nhiệm vụ. 

- Máy tính, máy chiếu. 

3.2. Chuẩn bị của HS: 

- Đọc trước nội dung bài học về silic và hợp chất silic trong SGK. 

- Tìm kiếm những kiến thức có liên quan đến nội dung về silic và hợp chất silic. 

IV. Các hoạt động dạy học 

1. Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số. 

2. Kiểm tra bài cũ. 

3. Bài mới: 

GV giới thiệu về silic và hợp chất silic: Silic là một nguyên tố khá phổ biến 

đứng thứ hai trên Trái Đất chỉ sau nguyên tố oxi, chính vì vậy nó đang hiện hữu 

xung quanh chúng ta mà ai cũng từng gặp và tiếp xúc như: các đồ dùng thủy tinh, 

kính, túi hút ẩm, thành phần chính của xi măng, làm chất bán dẫn trong kĩ thuật vô 

tuyến, điện tử, làm chất phụ gia để sản xuất nhiều chất khác... Vậy chúng có cấu tạo 

và tính chất như thế nào ngày hôm nay chúng ta sẽ cùng tìm hiểu. 

Hoạt động 1: Chuẩn bị cho việc học tập theo kĩ thuật mảnh ghép 

Làm việc chung cả lớp (GV nêu vấn đề học tập, chia nhóm, giao nhiệm vụ và 

hướng dẫn hoạt động theo nhóm). 

+ Cách chia nhóm: 

“ Nhóm chuyên sâu”: Chia lớp thành 3 nhóm, đặt tên là xanh, tím, vàng. 

Trong mỗi nhóm đánh số thứ tự các thành viên từ 1 đến hết. 

83

“ Nhóm mảnh ghép”: Cứ 3 HS chuyên sâu có cùng số thứ tự thành viên trong 

3 nhóm xanh, tím, vàng hợp lại thành 1 nhóm mảnh ghép. 

+ Nhiệm vụ của các nhóm: 

“ Nhóm chuyên sâu”: 

- Nhóm màu xanh: Nghiên cứu cấu tạo, tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng 

dụng và điều chế của silic. 

- Nhóm màu tím: Nghiên cứu tính chất, trạng thái tự nhiên ứng dụng của silic đioxit. 

- Nhóm màu vàng: Nghiên cứu tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều 

chế của axit salixic và muối silicat. 

- Mỗi nhóm chuyên sâu sẽ làm việc trong 10 phút. 

“ Nhóm mảnh ghép” 

- Các HS chuyên sâu lần lượt sẽ trình bày về nội dung mà nhóm chuyên sâu 

của mình đã nghiên cứu. Sau đó nhóm mảnh ghép thảo luận và đưa ra kết luận. 

- Các nhóm mảnh ghép tổng kết bằng sơ đồ bảng vào giấy A o . 

- Mỗi nhóm mảnh ghép làm việc trong 15 phút. 

Hoạt động 2: Hoạt động nhóm 

HS hoạt động theo nhóm. GV đi đến các nhóm để giám sát hoạt động của các nhóm, 

hướng dẫn HS hoạt động nhóm, giám sát thời gian và điều khiển HS chuyển nhóm. 

Hoạt động 3: Thảo luận chung 

- GV cho HS các nhóm treo sản phẩm là nội dung các câu trả lời của phiếu 

học tập màu trắng lên bảng, gọi đại diện của 1 nhóm lên trình bày, các nhóm khác 

nhận xét. GV nhận xét chấm điểm các nhóm. 

- GV tổng kết, nhận xét, rút kinh nghiệm cho các nhóm và chiếu bảng tổng kết 

trong phiếu học tập màu trắng. 

Nội dung các phiếu học tập: 

Phiếu màu xanh: Nhiệm vụ học tập của nhóm xanh 

Nghiên cứu cấu tạo, tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng và điều chế của silic 

1. Dựa vào bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học, hãy viết cấu hình electron, xác định vị 

trí của silic? 

2. Nêu TCVL(dạng thù hình, cấu trúc tinh thể, màu sắc, chất bán dẫn) và trạng thái tự 

nhiên của silic? 

3. Nêu các số oxi hóa có thể có của silic, từ đó rút ra TCHH cơ bản của nó? Viết 

PTHH minh họa? 

84

4. Nêu PP điều chế silic trong phòng TN và trong công nghiệp? Viết PTHH minh 

họa? 

Phiếu màu tím: Nhiệm vụ học tập của nhóm tím 

Nghiên cứu tính chất, trạng thái tự nhiên ứng dụng của silic đioxit 

1. Quan sát mẫu thạch anh, hãy viết CTPT, CTCT của silic đioxit? Nêu TCVL và 

trạng thái tự nhiên của silic đioxit? 

2. Quan sát movie “ silic đioxit tác dụng với kiềm” , nêu hiện tượng và rút ra TCHH 

cơ bản của silic đioxit? Viết PTHH minh họa? 

3. Quan sát movie “ khắc chữ lên hình thủy tinh” rút ra nhận xét và giải thích vì sao 

không đựng axit HF bằng lọ thủy tinh? 

Phiếu màu vàng: Nhiệm vụ học tập của nhóm vàng 

Nghiên cứu tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế của axit 

salixic và muối silicat 

1. Quan sát movie về “silicagen” hãy viết CTPT, CTCT, nêu tính chất và trạng thái tự 

nhiên của axit salixic? Viết PTHH minh họa tính axit yếu của axit salixic? 

2. Quan sát các movie thí nghiệm “ thử tính chất của muối silicat”, nêu hiện tượng và 

rút ra cách điều chế axit salixic? Viết PTHH minh họa? 

3. Quan sát movie về “thủy tinh lỏng” và cho biết thủy tinh lỏng là gì? Nêu ứng dụng 

của thủy tinh lỏng? 

Phiếu màu trắng: Nhiệm vụ học tập của nhóm mảnh ghép 

1. Cho biết TCVL, trạng thái tự nhiên, ứng dụng của silic, silic đioxit, axit salixic và 

muối silicat? 

2. Dựa vào số oxi hóa và cấu tạo hãy nêu TCHH của silic, silic đioxit, axit salixic và 

muối silicat? Viết PTHH minh họa. 

3. TN kiểm chứng về kết luận: 

TN1: Lấy 100ml nước cất cho vào cốc chịu nhiệt. Thêm từ từ 80g NaOH vào cốc và 

khuấy đều bẳng đũa thủy tinh đến khi hòa tan hết NaOH. Thêm tiếp 60g SiO 2 vào cốc 

thủy tinh dùng đũa thủy tinh khuấy đều tiếp. Lấy nhiệt kế kiểm tra cốc đến 80 o C rồi 

đặt cốc thủy tinh lên bếp điện đun. Khuấy đều, kiểm tra nhiệt độ, đun đến khi lượng 

85

SiO 2 được hòa tan hết. Quan sát TN và nêu hiện tượng. 

TN2: Lấy 2-3ml dung dịch Na 2 SiO 3 vào cốc thủy tinh. Dùng pipet nhỏ từ từ từng giọt 

dung dịch HCl vào cốc thủy tinh và khuấy đều. Quan sát, nhận xét và viết PTHH 

minh họa. 

TN3: Lấy 1 lượng vừa đủ dung dịch NaF vào hộp thủy tinh có lắp. Thêm tiếp 1 

lượng axit H 2 SO 4 và khuấy đều rồi đậy lắp có gắn sẵn 1 miếng thủy tinh lên trên. Sau 

1 thời gian mở lắp, lấy miếng thủy tinh ra rửa sạch bẳng nước rồi so sánh với miếng 

thủy tinh ban đầu. Quan sát và nêu hiện tượng xảy ra. 

V. Củng cố 

- GV nhấn mạnh lại các nội dung quan trọng trong bài: TCVL, trạng thái tự nhiên, 

ứng dụng và TCHH của silic, silic đioxit, axit salixic và muối silicat. 

- GV phát phiếu học tập : 

Câu 1. Silic phản ứng với dãy chất nào sau đây: 

A. MgSO 4 , SiO 2 H 2 SO 4 (l). B. Mg, NaOH , F 2 . 

C. HCl, Fe(NO 3 ) 2 , CH 3 COOH. D. Na 2 SiO 3 , Na 3 PO 4 , KCl. 

Câu 2. Trong PTN người ta thường bảo quản dd HF trong các bình làm bằng 

A. nhựa. B. thủy tinh. C. kim loại. D. gốm sứ. 

Câu 3. Trong các phản ứng hoá học sau, phản ứng nào sai? 

A. SiO 2 + 4HF SiF 4 + 2H 2 O B. SiO 2 + 4HCl SiCl 4 + 2H 2 O 

C. SiO 2 + 2C 

o 

t 

Si + 2CO D. SiO 2 + 2Mg 

o 

t 

2MgO + Si 

Câu 4. Dung dịch đậm đặc của hợp chất nào sau đây được gọi là thủy tinh lỏng 

A. Na 2 SiO 3 và K 2 SiO 3. B. NaOH và Na 2 SiO 3 . 

C. SiO 2 và Na 2 SiO 3 . D. KOH và K 2 SiO 3 . 

2.4. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học 

2.4.1. Thiết bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học 

Để đánh giá được NL Th.NHH của HS trong DHHH, chúng tôi đã tiến hành 

xây dựng bảng kiểm quan sát dành cho GV và HS tự đánh giá. 

Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH 

dành cho GV và HS tự đánh giá 

Trường THPT: ………………………Lớp…………nhóm:…………................... 

Tên bài học:………………..…………………………………………………....... 

Tên GV đánh giá: ……………….…………………….......................................... 

Tên HS tự đánh giá:………………. ……………………………............................... 

86

Tiêu chí 

1. Hiểu và 

thực hiện 

nội quy an 

toàn PTN 

2. Nhận 

biết và lựa 

chọn hóa 

chất để 

làm TN 

3. Hiểu 

cấu tạo và 

tác dụng 

của các 

dụng cụ và 

hóa chất 

4. Lắp các 

bộ dụng và 

phân tích 

TN 

Các mức độ đạt đƣợc 

Giỏi (9-10) Khá (7-8) Trung bình 

(5 – 6) 

Nêu được, Nêu được và Nêu được và 

thực hiện đầy thực hiện thực hiện đúng 

đủ và đúng đúng nội quy nội quy an toàn 

nội quy an an toàn PTN. PTN nhưng 

toàn PTN. 

chưa đầy đủ. 

Nhận biết và Nhận biết và Nhận biết đúng 

lựa chọn lựa chọn đúng nhưng lựa chọn 

đúng, đầy đủ hóa chất cần hóa chất cần 

hóa chất cần thiết để làm thiết để làm 

thiết để làm TN. 

TN còn chưa 

TN. 

đầy đủ. 

Mô tả được Mô tả được Mô tả được 

đầy đủ cấu cấu tạo đầy cấu tạo nhưng 

tạo và tác đủ nhưng chưa đầy đủ, 

dụng của các chưa mô tả chưa mô tả 

dụng cụ và được tác dụng được tác dụng 

hóa chất. của dụng cụ của các dụng 

và hóa chất. cụ và hóa chất. 

Lắp được các Lắp được bộ Lắp được bộ 

bộ dụng cụ dụng cụ TN dụng cụ TN 

cần thiết cho nhưng chưa nhưng chưa đầy 

TN, và phân phân tích đủ, chưa phân 

tích được TN. được TN. tích được TN. 

Đánh giá của 

Yếu (0 – 4) GV HS 

Nêu được 

nhưng chưa 


đúng nội quy 

an toàn PTN. 

Nhận biết và 

lựa chọn hóa 

chất cần 

thiết đúng 

nhưng còn 


Chưa mô tả 

hết được cấu 

tạo và tác 

dụng của 

các dụng cụ 

và hóa chất. 

Chưa lắp 

được bộ 

dụng cụ TN, 

Chưa phân 

tích được TN. 

5. Tiến hành 

Tiến hành 

Tiến hành độc 


Chưa tiến 

độc lập các 

độc lập được 

lập đúng 

được TN đơn 

hành được 

TN đơn 

đúng và đầy 

nhưng chưa 

giản khi có sự 

TN đơn giản 

giản 

đủ các TN 

đầy đủ các 

hỗ trợ. 

khi có sự hỗ 

đơn giản. 

TN đơn giản. 

trợ. 

6. Tiến 




Chưa tiến 

hành có sự 

được các TN 



hành được 

87

hỗ trợ của 

phức tạp mà 

phức tạp 

phức tạp nhưng 

TN khi đã 

GV với TN 

không cần sự 

nhưng cần sự 

cần sự hỗ trợ 

có sự hỗ trợ 

phức tạp. 

hỗ trợ của 

hỗ trợ một lần 

nhiều lần của 

nhiều lần 

GV. 

của GV. 

GV. 

của GV. 

7. Quan 

Biết cách 

Biết cách 

Biết cách quan 

Biết cách 

sát, nhận 

quan sát, 


sát, phân biệt 

quan sát 

biết các 

nhận ra được 

nhận ra được 

được các hiện 

nhưng chưa 

hiện tượng 


đúng các hiện 

tượng TN 

phân biệt 

TN. 

đủ các hiện 

tượng TN 

nhưng chưa 

được đúng 

tượng TN. 

nhưng chưa 

đầy đủ. 

các hiện 

đầy đủ. 

tượng TN. 

8. Mô tả 

Mô tả chính 

Mô tả đầy đủ 


Mô tả chưa 

các hiện 

xác và đầy đủ 

nhưng chưa 

nhưng chưa 

đầy đủ và 

tương TN. 

các hiện 

chính xác hết 

chính xác các 

chưa chính 

tượng TN. 

các hiện 

hiện tượng TN. 

xác các hiện 

tượng TN. 

tượng TN. 

9. Giải 

Giải thích 

Giải thích 

Xác định được 

Giải thích 

thích các 

được chính 


các hiện tượng 

chưa chính 



xác nhưng 

nhưng chưa giải 

xác và chưa 

TN. 

các hiện 

chưa đầy đủ 

thích chính xác 

đầy đủ các 

tượng TN. 

các hiện 

và đầy đủ các 


tượng TN. 

hiện tượng TN. 

TN. 

10.Viết các 

Viết được các 



Chưa viết 

PTHH và 

PTHH và rút 

PTHH và rút 

PTHH nhưng 

được các 

rút ra 

ra được 

ra được kết 

còn chưa chính 

PTHH, chưa 

những kết 

những kết 

luận cần thiết 

xác, rút ra được 

rút ra được 

luận cần 

luận cần thiết. 

nhưng chưa 

những kết luận 

những kết 

thiết 

đầy đủ. 

cần thiết nhưng 

luận cần 


thiết. 

11. Đề xuất 

Đề xuất và 

Đề xuất đúng 


Chưa đề xuất 

và thực 


và đầy đủ 

nhưng chưa đầy 

được và chưa 

hiện TN 

được thành 

nhưng chưa 

đủ, chưa thực 


thay thế 

công TN thay 


hiện thành công 


thế. 

thành công 

TN thay thế. 

công TN thay 

88

TN thay thế. 

thế. 

Dựa trên các tiêu chí và các mức độ cần đạt được trong bảng kiểm quan sát ở 

trên, chúng tôi đã xây dựng bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS dành 

cho GV và HS tự đánh giá thông qua TN chứng minh tính khử của cacbon khi tác 

dụng với đồng (II) oxit. 

Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH 

dành cho GV và HS tự đánh giá thông qua TN chứng minh tính khử của 

cacbon khi tác dụng với đồng (II) oxit 

Đánh giá của 

Tiêu chí 

Các mức độ đạt đƣợc 

Giỏi (9-10) Khá (7-8) Trung bình 


Yếu (0 – 4) 

GV 

HS 

1. Hiểu 

Nêu được và 



Nêu được 

và thực 


thực hiện đúng 


nhưng chưa 

hiện nội 

đúng nội 

nội quy an toàn 



quy an 

quy an toàn 

PTN. 

PTN nhưng 


toàn PTN 

PTN. 


PTN. 

2. Nhận 

Nhận biết, 


Nhận biết đúng 


biết và 

lựa chọn 

lựa chọn đúng 

nhưng lựa chọn 

lựa chọn hóa 

lựa 


hóa chất: 

hóa chất: CuO, 

chất: CuO, C, 

chọn 

đủ hóa chất: 

CuO, C, dd 

C, dd Ca(OH) 2 

dd Ca(OH) 2 

hóa chất 

CuO, C, dd 

Ca(OH) 2. 

còn chưa đầy 

đúng nhưng 

của TN. 

Ca(OH) 2. 

đủ. 


3. Hiểu 

Mô tả được 

Mô tả được 

Mô tả được cấu 

Chưa mô tả hết 

cấu tạo 

cấu tạo và 

cấu tạo đầy đủ 

tạo nhưng chưa 

được cấu tạo và tác 

và tác 

tác dụng của 

của các dụng 

đầy đủ các dụng 

dụng của các 

dụng 

các dụng cụ: 

cụ: Ống nghiệm 

cụ: Ống nghiệm 

các dụng cụ: 

của các 

Ống nghiệm 

khô, pipet, kẹp 


Ống nghiệm 

dụng cụ 

khô, pipet, 

gỗ, nút cao su 



và hóa 

kẹp gỗ, nút 

có ống thủy 

có ống thủy tinh 


chất 

cao su có ống 

tinh vuốt nhọn 

vuốt nhọn 

có ống thủy tinh 

thủy tinh vuốt 

xuyên qua, đèn 


vuốt nhọn 

nhọn xuyên 

cồn, giá đỡ và 



qua, đèn cồn, 

các hóa chất: dd 



89

giá đỡ và 

Ca(OH) 2 , C, 

Ca(OH) 2 , C, 


các hóa chất: 

CuO nhưng 

CuO nhưng 

Ca(OH) 2 , C, 

dd Ca(OH) 2 , 

chưa mô tả 

chưa mô tả 

CuO. 

C, CuO. 

được tác dụng 

được tác dụng 

của chúng. 

của chúng. 

4. Lắp 

Lắp được bộ 



Chưa lắp được bộ 

các bộ 

dụng cụ TN 

dụng cụ TN như: 

dụng cụ TN 

dụng cụ TN như: 

dụng và 

như: Lắp đúng 

Lắp đúng được 


Chưa lắp ống 

phân 

được ống 

ống nghiệm lên 

đủ như: Lắp ống 

nghiệm lên giá 

tích TN 


giá đỡ , khoảng 


đỡ, khoảng cách 

C khử 

đỡ, khoảng 

cách đèn cồn hợp 

đỡ chưa hợp lí, 

đèn cồn quá gần 

CuO 

cách đèn cồn 

lí, ống thủy tinh 

khoảng cách đèn 

hoặc quá xa, ống 

hợp lí, ống 

vuốt nhọn ngập 

cồn quá gần hoặc 



trong dd Ca(OH) 2 

quá xa, ống thủy 

nhọn chưa ngập 

nhọn ngập 

nhưng chưa 

tinh vuốt nhọn 

trong dd 

trong dd 

phân tích được 

chưa ngập trong 

Ca(OH) 2 và 

Ca(OH) 2 và 

TN. 

dd Ca(OH) 2 và 

chưa phân tích 

phân tích 

chưa phân tích 

được TN. 

được TN. 

được TN. 

5. Tiến 


Tiến hành độc 


Chưa Tiến hành 

hành độc 

độc lập được 

lập được đúng 

được TN C 

được TN khi có 

lập TN C 


nhưng chưa 

khử CuO khi 

sự hỗ trợ của 

khử 

đủ TN C 

đầy đủ TN C 

có sự hỗ trợ 

GV. 

CuO 

khử CuO. 

khử CuO. 

của GV. 

6. Quan 

Biết cách 




sát, nhận 


sát, nhận ra được 

sát, phân biệt 

sát nhưng chưa 

biết các 

nhận ra 

đúng nhưng 

được các hiện 

phân biệt được 

hiện 

được đúng 

chưa đầy đủ các 

tượng như: 

đúng các hiện 

tượng 

và đầy đủ 


Hỗn hợp rắn 


của TN 

các hiện 

như: Hỗn hợp 

chuyển màu, 


C khử 


rắn chuyển 

khí thoát ra 


CuO 


màu, khí thoát 

trong ống 



ra trong ống 

nghiệm, cốc 

trong ống 

90



thủy tinh thay 


trong ống 


đổi màu sắc, 




nhưng chưa 


thủy tinh 

nhưng chưa 

đầy đủ. 

nhưng chưa 

thay đổi màu 

đầy đủ. 

đầy đủ. 

. 

7. Mô tả 

Mô tả đầy 



Mô tả chưa đầy 

các hiện 

đủ và chính 

nhưng chưa 

nhưng chưa 

đủ và chưa 

tượng 

xác các hiện 

chính xác hết các 



TN C 

tượng TN 

hiện tượng TN 

hiện tượng hỗn 

hiện tượng TN 

khử 

như: Hỗn 


hợp rắn từ đen 


CuO 

hợp rắn từ 

rắn từ đen 

chuyển sang 

rắn từ đen 

đen chuyển 

chuyển sang 

đỏ, dd 

chuyển sang đỏ, 

sang đỏ, dd 

đỏ,dd Ca(OH) 2 bị 

Ca(OH) 2 bị vẩn 

dd Ca(OH) 2 bị 

Ca(OH) 2 bị 

vẩn đục. 

đục. 

vẩn đục. 

vẩn đục. 

8. Giải 

Giải thích 

Giải thích được 

Giải thích được 

Giải thích chưa 

thích các 


chính xác nhưng 

đầy đủ nhưng 

chính xác và 



chưa đầy đủ các 

chưa chính xác 

chưa đầy đủ 

TN C khử 

các hiện 




CuO. 

tượng TN 

TN như trong 

TN như trong 

TN như trong 

như trong 

tiêu chí 7. 

tiêu chí 7. 

tiêu chí 7. 

tiêu chí 7. 

9.Viết 

Viết được 



Chưa viết được 

các 

các PTHH 

PTHH và rút ra 

PTHH nhưng 

các PTHH, 

PTHH 

và rút ra 

được tính khử 

còn chưa chính 

chưa rút ra 

và rút ra 

được tính 

của C nhưng 

xác và rút ra 

được những 

những 

khử của C, 

chưa rút ra được 

được tính khử 

kết luận về tính 

kết luận 

số oxi C biến 

số oxi C biến 

của C, chưa rút 

khử của C, số 

cần thiết 

đổi từ 0 → +4. 

đổi từ 0 → +4. 

ra được số oxi C 

oxi C biến đổi 

biến đổi từ 0 → +4. 

từ 0 → +4. 

10. Đề 

Đề xuất và 

Đề xuất đúng và 


Chưa đề xuất 

xuất và 


đầy đủ nhưng 


được và chưa 

91

thực 

hiện 

thành 

công TN 

thay thế 


công TN 

thay thế C 

bằng H 2 để 

chứng minh 

tính oxi hóa 

chưa thực hiện 


công TN thay 

thế C bằng H 2 

để chứng minh 


đủ, chưa thực 

hiện được thành 

công TN thay 

thế C bằng H 2 

để chứng minh 


thực hiện được 

thành công TN 

thay thế C bằng 

H 2 để chứng 

minh tính oxi 

hóa CuO. 

CuO. CuO. 

CuO. 

2.4.2. Thiết kế đề kiểm tra 

Để đánh giá được mức độ nhận thức và nắm vững kiến thức của HS thông qua 

các tiết học áp dụng các PP dạy học tích cực (PP dạy học theo góc, PP dạy học hợp 

tác, PP dạy học GQVĐ, PP sử dụng TNHH theo hướng dạy học tích cực) nhằm phát 

triển NL Th.NHH cho HS. Chúng tôi đã thiết kế 2 bài kiểm tra 15 phút và 1 bài 

kiểm tra 45 phút theo hướng phát triển NL Th.NHH cho HS sau các bài dạy Th.N 

và được trình bày ở phần phụ lục số 03 trong luận văn. 


Dựa trên cơ sở lí luận và thực tiễn đã được nghiên cứu ở chương 1, 

chúng tôi đã tiến hành 

- Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung kiến thức và các PPDH để phát triển 

NL Th.NHH cho HS THPT trong chương Cacbon - Silic. 

- Xác định nguyên tắc, quy trình xây dựng hệ thống TN phát triển NL Th.NHH 

cho HS, từ đó có thể lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống TN chương Cacbon – Silic 

theo nhiều PP khác nhau như: TNTH của HS, TN biểu diễn của GV, TN mô phỏng. 

- Đề xuất một số biện pháp phát triển NL thực hành cho HS thông qua dạy học 

chương Cacbon - Silic bao gồm: Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn thực hành 

hóa học, một số biện pháp sử dụng TNHH kết hợp với PPDH tích cực và sử dụng bài 

tập Th.N hóa học để phát triển NL Th.NHH cho HS. 

- Thiết kế công cụ kiểm tra, đánh giá sự phát triển NL Th.NHH bao gồm: Bảng 

kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH dành cho GV và HS tự 

đánh giá. Xây dựng bảng kiểm quan sát cụ thể đánh giá NL Th.NHH của HS thông 

qua TN cabon khử đồng (II) oxit. Từ đó, dựa trên các tiêu chí, bảng kiểm quan sát 

giúp cho GV và HS có thể đánh giá NL Th.NHH của HS được chính xác và dễ dàng hơn. 

92

- Thiết kế 02 giáo án bài dạy minh họa và 03 bài kiểm tra (02 bài kiểm tra 15 

phút, 01 bài kiểm tra 1 tiết) theo hướng phát triển NL Th.NHH cho HS với các đề 

xuất đưa ra. Các đề xuất này được Th.N và trình bày trong chương 3. 

93

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 

3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm 

- Chúng tôi tiến hành Th.NSP nhằm khẳng định hướng nghiên cứu đúng đắn 

và cần thiết của đề tài trên cơ sở lí luận và thực tiễn. 

- Phân tích kết quả Th.NSP về định tính và định lượng, đánh giá tính hiệu quả 

và khả thi của các biện pháp sử dụng TNHH định hướng phát triển NL Th.NHH 

thông qua dạy học chương Cacbon - Silic hoá học lớp 11. 

- Rút ra những bài học kinh nghiệm trong việc tổ chức DHHH có sử dụng TN 

trong dạy học Hóa học ở trường THPT. 

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm 

Với mục đích Th.NSP như trên, chúng tôi đã xác định các nhiệm vụ Th.NSP đó là: 

- Lựa chọn đối tượng, địa bàn để tổ chức Th.NSP. 

- Tiến hành lấy phiếu thăm dò điều tra sự phát triển NLTHHH của HS trước và 

sau khi sử dụng TN trong bài giảng cũng như giữa lớp ĐC và lớp TN. 

- Xây dựng các TNHH đã đề xuất để xác định các yếu tố đảm bảo cho TN 

thành công, an toàn nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS. 

- Lựa chọn, xây dựng 02 giáo án giờ dạy có sử dụng TNHH ở trên theo hướng 

dạy học tích cực, 03 bài kiểm tra và tiến hành Th.N. 

- Đánh giá hiệu quả của các biện pháp sử dụng hệ thống TNHH trong việc tích 

cực hoá hoạt động nhận thức, phát triển NL Th.NHH của HS lớp 11 trường THPT 

Tiền Phong và THPT Quang Minh thuộc huyện Mê Linh thành phố Hà Nội. 

3.3. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm 

3.3.1. Chọn đối tượng, địa bàn thực nghiệm sư phạm 

Chúng tôi đã tiến hành Th.NSP ở 4 lớp 11 của 2 trường THPT thuộc Mê Linh 

– Hà Nội. Đối tượng và địa bàn Th.NSP được trình bày ở bảng sau 

Bảng 3.1. Đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm sƣ phạm 

Trường THPT Thực nghiệm (Th.N) Đối chứng (ĐC) GV thực hiện 

Lớp Số HS Lớp Số HS 

Tiền Phong 11B 38 11L 39 Đào Hồng Hạnh 

Quang Minh 11A 39 11A 38 Nguyễn Tùng Diệp 

Chúng tôi đã chọn các cặp lớp Th.N và ĐC ở mối trường có sĩ số và học lực 

tương đương nhau dựa trên điểm tổng kết kết quả học tập năm lớp 10 về môn hóa 

học của HS. GV dạy có nhiều kinh nghiệm dạy ở hai lớp Th.N và ĐC, ở lớp Th.N 

94

dạy theo kế hoạch bài dạy đã đề xuất trong luận văn, ở lớp ĐC dạy theo kế hoạch 

bài dạy của GV thường sử dụng, các lớp Th.N và ĐC cùng tiến hành kiểm tra đánh 

giá, đề bài là như nhau, cùng GV chấm, quan sát, đánh giá. 

Bảng 3.2. Bài dạy thực nghiệm sƣ phạm và bài kiểm tra đánh giá 

STT Bài dạy thực nghiệm sư phạm Bài kiểm tra đánh giá 

1 Bài 16: Hợp chất của Cacbon Kiểm tra 1 bài 15 phút sau bài dạy 

2 Bài 17: Silic và hợp chất của Kiểm tra 1 bài 15 phút sau 2 bài dạy 

Silic 

Kiểm tra 1 bài 45 phút sau 2 bài dạy 

3.3.2. Cách thức tiến hành thực nghiệm sư phạm 

Để đảm bảo tính khách quan của việc thu thập số liệu Th.N, chúng tôi đã tiến 

hành Th.NSP ở 2 ngôi trường THPT ở huyện Mê Linh – Hà Nội. Đây là 2 ngôi 

trường được trang bị các điều kiện cơ sở vật chất đầy đủ, hiện đại được đánh giá 

cao trong địa bàn huyện. 

Th.NSP từ 12/06/2017 đến 30/6/2017. 

- Th.NSP đợt 1: Được thực hiện từ ngày 12/06/2017 đến 17/6/2017. Tại trường 

THPT Quang Minh – năm học 2016-2017. 

Th.NSP đợt 2: Được thực hiện từ ngày 25/06/2017 đến 30/6/2017. Tại trường 

THPT Tiền Phong – năm học 2016-2017. 

- Đánh giá kết quả TN: Được đánh giá theo định tính (qua bảng kiểm đánh giá quan sát 

của GV và tự đánh giá của HS) và đánh giá định lượng (qua các bài kiểm tra). 

3.4. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm 

Trước khi tiến hành bài dạy Th.N chúng tôi đã làm việc với Ban giám hiệu, 

GV chủ nhiệm các lớp Th.N và ĐC về kế hoạch Th.NSP.Trao đổi trực tiếp với GV 

dạy Th.N các nội dung: 

- Thống nhất về nội dung kiến thức, PPDH và bài kiểm tra ở lớp Th.N và ĐC. 

- Trao đổi kĩ về PP tiến hành bài dạy ở lớp Th.N (theo kế hoạch bài dạy đã đề xuất), 

cách thức tổ chức bài dạy (chú ý tạo không khí vui vẻ, tôn trọng, khích lệ, động viên 

HS tích cực xây dựng bài, tạo hứng thú học tập). 

- Trao đổi kĩ về PP đánh giá sự phát triển NL HS qua bảng kiểm quan sát và phiếu 

tự đánh giá (quan sát, theo dõi, bao quát cử chỉ, thái độ của HS để đánh giá theo các 

tiêu chí của sự phát triển NL Th.NHH). 

- Tiến hành bài KTĐG sau giờ dạy theo kế hoạch và thu thập số liệu Th.NSP (chấm 

bài kiểm tra, phân loại kết quả ). 

95

Sau khi lên lớp, chúng tôi nhắc nhở HS ôn tập và tiến hành cho cả lớp Th.N và 

lớp ĐC làm 3 bài kiểm tra (ở chương 2) theo kế hoạch. 

Chấm bài kiểm tra và tiến hành phân loại kết quả điểm kiểm tra của HS lớp 

Th.N và ĐC. 

Phân tích, so sánh kết quả giữa lớp Th.N và lớp ĐC và rút ra kết luận. 

3.5. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm 

3.5.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm 

Chúng tôi đã sử dụng PP thống kê toán học để đánh giá Th.NSP theo thứ tự sau: 

* Lập bảng phân phối: tần suất, tần suất luỹ tích. 

* Vẽ đồ thị đường luỹ tích theo bảng phân phối tần suất luỹ tích. 

* Tính các tham số đặc trưng thống kê 

a. Điểm trung bình cộng: Là giá trị gần với giá trị thực của đại lượng cần đo 

với xác suất cao nhất trong số các giá trị đo được. 

X 

Trong đó: 

n 

1 

X 

1 

n 

n 

1 

2 

n 

X 

2 

2 

... n 

... n 

k 

k 

X 

k 

 

k 

 

i1 

n 

i 

n 

X 

i 

(3.1) 

n: là số học sinh tham gia Th.N. n i : là tần số số học sinh đạt điểm X i . 

X i : Điểm bài kiểm tra. 

b. Phương sai S 2 và độ lệch chuẩn S: là phép đo mức độ phân tán của các số 

liệu quanh giá trị trung bình cộng. Độ lệch tiêu chuẩn càng nhỏ bao nhiêu thì số liệu 

càng ít phân tán bấy nhiêu. Để tính độ lệch tiêu chuẩn, trước tiên phải tính phương sai. 

S 2 = 

 

n ( X 

i 

i 

n 1 

X ) 

2 

; S = 

 

n ( X 

i 

i 

n 1 

X ) 

2 

(3.2) 

Trong đó, n: là số học sinh của một nhóm TN. 

S 

c. Hệ số biến thiên V V = .100% (3.3) 

X 

- Khi 2 bảng số liệu có giá trị trung bình cộng bằng nhau thì ta tính độ lệch 

chuẩn S, nhóm nào có độ lệch chuẩn S bé thì nhóm đó có chất lượng tốt hơn. 

- Khi 2 bảng số liệu có giá trị trung bình cộng khác nhau thì ta so sánh mức 

độ phân tán của các số liệu bằng hệ số biến thiên V. Nhóm nào có giá trị V nhỏ hơn 

thì nhóm đó có chất lượng đồng đều hơn, nhóm nào có giá trị V lớn hơn thì trình độ 

cao hơn. 

96

Với độ dao động nhỏ (0% - 10%) hoặc trung bình (10% - 30%) thì kết quả 

thu được đáng tin cậy, ngược lại với độ dao động lớn (30% - 100%) thì kết quả thu 

được không đáng tin cậy. 

d. Sai số tiêu chuẩn m: Khoảng sai số của điểm trung bình cộng. Sai số càng 

nhỏ thì giá trị điểm trung bình càng đáng tin cậy. 

m = (3.4) 

Để kết luận sự khác nhau về kết quả học tập giữa 2 nhóm ĐC và Th.N là có ý 

nghĩa hay không, chúng tôi sử dụng phép kiểm chứng t-test độc lập và tính mức độ 

ảnh hưởng (ES). 

Phép kiểm chứng t-test độc lập giúp chúng tôi khả năng chênh lệch giữa giá 

trị trung bình của 2 nhóm ĐC và TN có khả năng xảy ra ngẫu nhiên hay không. 

Trong phép kiểm chứng t-test chúng tôi tính giá trị khả năng xảy ra ngẫu nhiên p. 

Giá trị p được giải thích như sau: 

Khi kết quả 

Chênh lệch giữa giá trị trung bình của 2 nhóm 

p 0,05 Có ý nghĩa (chênh lệch không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên) 

p> 0,05 Không có ý nghĩa (chênh lệch có khả năng xảy ra ngẫu nhiên) 

Về mặt kĩ thuật, giá trị p nói đến tỉ lệ %. Khi két quả cho p 5% thì chênh 

lệch là có ý nghĩa. 

Tính giá trị p của phép kiểm chứng t-test thông qua phần mềm bảng tính 

SPSS: 

p = ttest(array1,array2,tail,type) 

Trong đó: array1, array2 là các cột điểm số mà chúng ta định so sánh 

tail (đuôi), type (dạng) là các tham số 

=1: Đuôi đơn (giả thuyết có định hướng): nhập số 1 vào công thức. 

=2: Đuôi đôi (giả thuyết không có định hướng): nhập số 2 vào công thức. 

Dạng: T-test theo cặp: nhập số 1 vào công thức 

Biến đều (độ lệch chuẩn) nhập số 2 vào công thức 

Biến không đều: nhập số 3 vào công thức (lưu ý 90% các trường hợp là 

biến không đều, nhập số 3 vào công thức) 

Mức độ ảnh hưởng (ES) cho biết độ lớn ảnh hưởng của tác động, cho chúng ta 

biết chênh lệch điểm trung bình do tác động mang lại có tính thực tiễn hoặc có ý 

nghĩa hay không. Độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) chính là công cụ 

đo mức độ ảnh hưởng. Công thức tính mức độ ảnh hưởng sử dụng độ chênh lệch giá 

trị trung bình chuẩn của Cohen (1998) được trình bày bằng công thức: 

97

Có thể giải thích mức độ ảnh hưởng bằng cách sử dụng các tiêu chí của 

Cohen, trong đó phân ra các mức độ ảnh hưởng từ không đáng kể đến rất lớn. 

SMD 

gi¸ trÞ TB gi¸ trÞ TB 

SD(délÖchchuÈn) 

TN §C 

(3.5) 

Giá trị mức độ ảnh hưởng (SMD) 

Ảnh hưởng 

1,00 Rất lớn 

0,80 – 1,00 Lớn 

0,50 – 0,79 Trung bình 

0,20 – 0,49 Nhỏ 

0,20 Rất nhỏ 

Vẽ biểu đồ xếp loại để so sánh kết quả học tập của lớp Th.N và ĐC. 

3.5.2. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học của giáo 

viên và tự đánh giá của học sinh 

Dựa trên sự quan sát, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS về sự phát triển 

NL Th.NHH của HS chúng tôi có bảng tổng hợp. Qua bảng này, chúng ta thấy 

được, với lớp Th.N thì NL Th.NHH tốt hơn lớp ĐC. 

Bảng 3.3. Kết quả đánh giá qua bảng kiểm quan sát năng lực thực nghiệm hóa học 

GV đánh giá HS tự đánh giá 

Năng lực thực nghiệm hóa học 

Điểm trung bình 

TN ĐC TN ĐC 

1.Hiểu và thực hiện đúng nội quy an toàn phòng TN 8,9 7,3 8,9 7,0 

2.Nhận biết và lựa chọn được hóa chất để làm TN 8,8 7,6 8,8 7,0 

3. Hiểu tác dụng và cấu tạo của các dụng cụ và hóa chất. 8,5 7,0 8,0 6,5 

4.Lắp các bộ dụng cụ và phân tích TN 8,5 7,1 8,6 6,9 

5.Tiến hành độc lập một số TN đơn giản 8,4 7,0 8,0 6,7 

6.Tiến hành có sự hỗ trợ của GV với TN phức tạp 8,5 7,2 8,4 6,9 

7.Quan sát, nhận biết các hiện tượng TN 8,9 7,6 9,0 7,0 

8. Mô tả chính xác và đầy đủ các hiện tượng TN 8,8 7,8 8,9 7,0 

9.Giải thích chính xác và đầy đủ các hiện tượng TN 8,8 7,3 8,5 6,6 

10.Viết các PTHH và rút ra những kết luận cần thiết 9,0 7,5 8,9 6,9 

11.Đề xuất và thực hiện thành công TN thay thế 8,6 7,1 8,5 6,7 

§C 

98

Thông qua kết quả bảng kiểm quan sát , các GV đã trao đổi và đều đưa ra nhâṇ 

xét: Ở các lớ p Th.N, HS có kĩ năng làm TN tốt hơn HS lớp ĐC vì được GV hướng 

dâñ thườ ng xuyên hơn , chi tiết hơn. Cụ thể, như NL quan sát và nhận biết các hiện 

tượng TN, đa số HS ở lớp Th.N đã biết cách quan sát và nêu đúng, đầy đủ các hiện 

tượng của TN. Còn lớp ĐC, nhiều HS còn lúng túng, nêu chưa đúng hay thiếu hiện 

tượng TN. Hay như NL tiến hành độc lập và đúng kĩ thuật một số TN đơn giản thì 

HS lớp Th.N tự tin, chủ động, tích cực hơn, tỉ lệ thành công cao hơn so với lớp ĐC. 

Như vậy, chúng tôi nhận thấy rằng ở các lớp Th.N, NL Th.NHH của HS được hình 

thành và phát triển tốt hơn lớp ĐC. 

3.5.3. Kết quả các bài kiểm tra 

Kết quả Th.NSP được trình bày trong các bảng dưới đây 

Bảng 3.4. Kết quả các bài kiểm tra (KT) 

Lớp Đối Bài KT 

Số học sinh đạt điểm X i 

(SS) tượng 

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Tiền Phong 

1 0 0 0 0 3 4 8 7 10 3 1 

11B Th.N 2 0 0 0 0 1 4 6 7 10 5 3 

3 0 0 0 0 1 4 9 8 7 5 2 

Tiền Phong 

1 0 0 0 3 7 3 10 8 2 3 0 

11L ĐC 2 0 0 2 3 6 7 5 6 3 3 1 

3 0 0 2 3 2 5 7 6 5 4 2 

Quang 

1 0 0 0 1 2 10 9 7 3 3 1 

Minh Th.N 2 0 0 0 0 1 4 5 7 10 5 4 

11A 1 

3 0 0 0 3 2 1 4 10 5 9 2 

Quang 

1 0 0 0 4 3 10 10 5 4 0 0 

Minh ĐC 2 0 0 1 3 6 6 6 6 4 3 1 

11A 8 

3 0 0 2 2 4 10 6 3 6 2 1 

3.5.4. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm 

Để có được những nhận xét chính xác, kết quả kiểm tra được xử lí bằng PP 

thống kê toán học và phân tích theo thứ tự sau: 

3.5.4.1. Lập bảng phân phối: tần suất, tần suất luỹ tích 

Từ dữ liệu của bảng số 1 ta tính được phần trăm số học sinh đạt điểm X i , 

phần trăm số học sinh đạt điểm X i trở xuống và phần trăm số HS đạt điểm yếu - 

kém, trung bình, khá và giỏi. Kết quả được biểu diễn ở bảng 3.5; 3.6; 3.7; 3.8. 

99

Bài KT 

1 

2 

3 

Tổng 

Bảng 3.5. Bảng tổng hợp kết quả các bài kiểm tra 

Đối Tổng HS 

Số học sinh đạt điểm X i 

tượng 

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Th.N 72 0 0 0 1 5 14 17 14 13 6 2 

ĐC 72 0 0 0 7 10 13 20 13 6 3 7 

Th.N 72 0 0 0 0 2 8 11 14 20 10 7 

ĐC 72 0 0 3 6 12 13 11 12 7 6 2 

Th.N 72 0 0 0 3 3 5 13 18 12 14 4 

ĐC 72 0 0 4 5 6 15 13 9 11 6 3 

Th.N 216 0 0 0 4 10 27 41 46 45 30 13 

ĐC 216 0 0 7 18 28 41 44 34 24 15 12 

Bài 

KT 

1 

2 

3 

Bảng 3.6. Bảng phân phối tần suất số % học sinh đạt điểm X i 

Đối Tổng 

Số % học sinh đạt điểm X i 

tượng HS 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Th.N 72 0 0 0 1,4 6,9 19,4 23,6 19,4 18,1 8,3 2,8 

ĐC 72 0 0 0 9,7 13,9 18,1 27,8 18,1 8,3 4,2 0 

Th.N 72 0 0 0 0 2,8 11,1 15,3 19,4 27,8 13,9 9,7 

ĐC 72 0 0 4,2 8,3 16,7 18,1 15,3 16,7 9,7 8,3 2,8 

Th.N 72 0 0 0 4,2 4,2 6,9 18,1 25 16,7 19,4 5,6 

ĐC 72 0 0 5,6 6,9 8,3 20,8 18,1 12,5 15,3 8,3 4,2 

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất lũy tích số % học sinh đạt điểm X i trở xuống 

Bài Đối Tổng 

Số % học sinh đạt điểm X i trở xuống 

KT tượng HS 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Th.N 72 0 0 0 1,4 8,3 27,8 51,4 70,8 88,9 97,2 100 

1 ĐC 72 0 0 0 9,7 23,6 41,7 69,4 87,5 95,8 100 100 

Th.N 72 0 0 0 0 2,8 13,9 29,2 48,6 76,4 90,3 100 

2 ĐC 72 0 0 4,2 12,5 29,2 47,2 62,5 79,2 88,9 97,2 100 

Th.N 72 0 0 0 4,2 8,3 15,3 33,3 58,3 75 94,4 100 

3 ĐC 72 0 0 5,6 12,5 20,8 41,7 59,7 72,2 87, 95,8 100 

100

Bảng 3.8. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh 

Số % học sinh 

Đối tượng 

Yếu-kém (YK) Trung bình (TB) Khá (K) Giỏi (G) 

Bài KT 


(5 -6 ) (7 -8 ) (9 – 10) 

Th.N 1 8,333 43,06 37, 11,1 

2 2,78 2,.39 47,22 23,61 

3 8,33 25 41,67 25 

ĐC 1 23,61 45,83 26,39 4,17 

2 29,17 33,33 26,39 11,11 

3 20,833 38,89 27,78 12,5 

3.5.4.2. Vẽ đồ thị đường luỹ tích theo bảng phân phối tần suất luỹ tích 

Từ bảng 3.7 ta vẽ được đồ thị các đường luỹ tích tương 

ứng 

Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1 

101



3.5.4.3. Vẽ biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh 

Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh (bài kiểm tra số 1) 

102



3.5.4.4. Tính các tham số đặc trưng thống kê 

Bảng 3.9. Giá trị của các tham số đặc trƣng 

Bài 

KT 

Đối 

tượng n X ± m S 2 S SMD p 

Th.N 72 6,54 ± 0,18 2,4336 1,56 0,54 0,02 

1 

ĐC 72 5,70 ± 0,18 2,4336 1,56 

Th.N 72 7,38 ± 0,18 2,4336 1,56 0,43 0,00 

2 

ĐC 72 6,57 ± 0,20 3,49 1,87 

Th.N 72 7,11 ± 0,20 2,9584 1,72 0,51 0,01 

3 

ĐC 72 6,04 ± 0,24 4,24 2,06 

Tổng Th.N 216 7,01 ± 0,11 2,69 1,64 0,61 0,00 

ĐC 216 5,85 ± 0,13 3,76 1,88 

103

Hình 3.7.. Biểu đồ phân bố điểm bài Hình 3.8. Biểu đồ phân bố điểm 

kiểm tra lớp Th.N 

bài kiểm tra lớp ĐC 

Giá trị sig ( 2 – tailed) của 3 bài kiểm tra < 0,05 sai số có ý nghĩa có sự khác 

nhau giữa điểm lớp ĐC và thực nghiệm qua giá trị mean có thể thấy lớp Th.N có kết 

quả học tập tốt hơn so với lớp ĐC biện pháp tác động bước đầu có hiệu quả. 

Lớp Th.N so với lớp ĐC p Ý nghĩa SMD Mức độ 

Lớp 11B, 11A 1 so với lớp 11L, 11A 8 0,00 Có ý nghĩa 0,61 Trung bình 

3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm 

Qua kết quả Th.NSP và thông qua việc xử lí số liệu Th.N thu được, chúng tôi có 

một số nhận xét như sau: 

- Xét tỉ lệ HS: Yếu kém và trung bình của lớp Th.N thấp hơn lớp ĐC còn tỉ lệ HS 

khá giỏi lớp Th.N cao hơn lớp ĐC (bảng 3.8). 

- Xét đồ thị đường lũy tích: Các đồ thị đường lũy tích của lớp Th.N đều nằm ở 

phía dưới, bên phải của đồ thị đường lũy tích của lớp ĐC (hình 3.1, 3.2, 3.3). 

- Giá trị điểm trung bình của lớp Th.N luôn luôn cao hơn điểm trung bình của 

lớp ĐC (bảng 3.9). 

- Chất lượng bài KT của lớp Th.N tốt hơn chất lượng bài KT của lớp ĐC (hình 3.7, 3.8). 

- Hệ số biến thiên giá trị điểm số qua ba bài kiểm tra của lớp Th.N luôn nhỏ hơn 

lớp ĐC, điều này cho thấy mức độ phân tán điểm số quanh giá trị trung bình của 

nhóm Th.N là nhỏ hơn nhóm ĐC, chất lượng của lớp Th.N đồng đều hơn chất 

104

lượng lớp ĐC. Các giá trị V đều nằm trong khoảng 10% - 30%, vì vậy kết quả thu 

được là đáng tin cậy (Bảng 3.9). 

- Giá trị p ở 2 lớp Th.N tại 2 trường đều có giá trị p < 0,05 nên sự khác biệt về đặc 

điểm giữa 2 lớp Th.N và ĐC là có ý nghĩa. 

Theo kết quả của phương án Th.N, sau khi trao đổi với GV cùng tham gia 

Th.NSP đều nhận thấy hiệu quả của việc sử dụng TNHH để phát triển NL Th.NHH 

cho HS thông qua dạy học chương Cacbon – Silic Hóa học 11. 


Trong chương 3 này, chúng tôi đã trình bày về quá trình Th.NSP và xử lí kết 

quả Th.NSP cụ thể: 

- Xác định mục đích, nhiệm vụ, nội dung và lập kế hoạch Th.NSP. 

- Tiến hành Th.NSP ở 04 lớp 11 ở 02 trường THPT Tiền Phong, THPT Quang 

Minh thuộc huyện Mê Linh – Hà Nội. Đã tiến hành 02 bài dạy và thực hiện 03 bài 

kiểm tra đánh giá chất lượng giờ học đánh giá sự phát triển NL Th.NHH của HS 

thông qua bảng kiểm quan sát, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS. 

- Xử lí thống kê kết quả các bài kiểm tra và bảng kiểm quan sát. Quan phân tích 

kết quả Th.NSP chúng tôi rút ra một số kết luận như sau: 

NL Th.NHH của HS lớp Th.N phát triển tốt hơn lớp ĐC thông qua bảng 

kiểm quan sát, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS. Điển hình như NL nhận biết 

và lựa chọn hóa chất để làm TN, NL tiến hành độc lập và đúng kĩ thuật một số TN 

đơn giản hay như NL đề xuất và thực hiện thành công TN thay thế. 

Kết quả học tập của lớp Th.N tốt hơn lớp ĐC thông qua kết quả của 03 bài kiểm 

tra. Điểm trung bình cao hơn, có sự ổn định và đồng đều hơn. Chính vì vậy, mà HS lớp 

Th.N chủ động, có hứng thú học tập, tích cực xây dựng bài và hiểu bài được tốt hơn. 

Qua những kết luận trên cho thấy đề tài đã khẳng định tính hiệu quả và khả thi 

của giả thuyết khoa học nêu ra. 

105

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 

1. K 

ết luận 

Sau khi nghiêm cứu đề tài chúng tôi đã tiến hành thực hiện các nhiệm vụ như sau: 

- Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn có liên quan đến đề tài: Làm 

rõ khái niệm, cấu trúc, biểu hiện, biện pháp phát triển NL Th.NHH cho HS kết hợp 

với các PPDH tích cực (PP dạy học hợp tác, PP dạy học GQVĐ, PP dạy học theo 

góc, PP sử dụng TN hóa học theo hướng dạy học tích cực) để hình thành và phát 

triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH ở trường phổ thông. 

- Tiến hành điều tra thực trạng việc sử dụng TN hóa học nhằm phát triển NL 

Th.NHH cho HS của 55 GV và 2150 HS ở 06 trường THPT trong đó có 02 trường 

thuộc huyện Mê Linh – Hà Nội và 04 trường thuộc tỉnh Bắc Ninh. Qua điều tra, chúng 

tôi nhận thấy, ở 06 ngôi trường này, NL Th.NHH chỉ đạt ở mức trung bình, yếu, và chưa 

được chú trọng, quan tâm đúng mức, mặc dù hầu hết GV đều nhận thấy tầm quan trong 

của việc phát triển NL này. Và nguyên nhân dẫn đến việc phát triển NL Th.NHH cho HS 

gặp khó khăn là do các GV còn ít sử dụng TN trong các giờ dạy trên lớp, ít hướng dẫn 

các TNHS có thể tự làm trong thực tiễn cuộc sống. 

- Phân tích đặc điểm, mục tiêu, cấu trúc nội dung, vị trí chương Cacbon – Silic 

Hóa học 11 làm cơ sở để tuyển chọn và xây dựng hệ thống 20 TN của chương (16 

TN thực hiện trong các giờ học và 04 TNHS có thể tự làm ở nhà). Dựa trên các TN, 

chúng tôi đề xuất hướng cải tiến TN về hóa chất, dụng cụ, cách tiến hành, đưa ra 

nhận xét chú ý khi tiến hành TN và bài tập thực tiễn trong cuộc sống có gắn liền với 

các TN đó. Đưa ra 03 biện pháp sử dụng TNHH đề phát triển NL Th.NHH cho HS 

cụ thể: Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn thực hành hóa học, sử dụng TNHH 

kết hợp với PPDH tích cực (PP nghiên cứu, PP kiểm chứng), sử dụng bài tập Th.N 

hóa học để phát triển NL Th.NHH cho HS trong dạy học chương Cacbon – Silic. 

- Thiết kế 02 giáo án bài dạy minh họa có sử dụng các PP dạy học tích cực 

nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra đánh giá qua 

bảng kiểm quan sát gồm 11 tiêu chí để đánh giá NL Th.NHH của HS dành cho GV 

và HS tự đánh giá. 

- Tiến hành Th.NSP tại 04 lớp 11 thuộc 02 trường THPT Tiền Phong và THPT 

Quang Minh thuộc huyện Mê Linh – Hà Nội (tiến hành 02 bài dạy TN và 03 bài 

kiểm tra, chấm tổng 432 bài kiểm tra), xử lí thống kê kết quả bài kiểm tra, kết quả 

đánh giá qua bảng kiểm quan sát NL Th.NHH cho HS của GV và HS tự đánh giá. 

- Qua kết quả Th.NSP, đã khẳng định tính hiệu quả, khả thi của đề tài. 

106

- Đây là hướng nghiên cứu có tính thực tiễn cao và phù hợp với xu hướng đổi 

mới GD hiện nay nên chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu về việc hình thành và phát 

triển NL TNHH cho HS trong các phần khác của chương trình hóa học THPT. 

2. Khuyến nghị 

Cần chú trọng đến việc hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS hơn nữa. Cụ thể: 

- Thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, các buổi hội thảo về THHH để bồi 

dưỡng cho các GV giảng dạy và cán bộ PTN. 

- Cần tăng cường hơn nữa việc trang bị cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học 

cho PTN, tổ chuyên môn. 

- Tăng cường nội dung đánh giá NL Th.NHH trong các bài kiểm tra, các cuộc thi. 

- Kiểm tra, đánh giá đến việc việc sử dụng PTN, trang thiết bị hỗ trợ việc dạy học 

của GV. 

- Phân bố, rà soát toàn bộ chương trình Hóa học để phù hợp với việc phát triển 

NL Th.NHH cho HS. 

- Tổ chức các cuộc thi thực hành hóa học cho các cấp đánh giá NL Th.NHH của 

GV và HS. 

b. Với giáo viên 

- Luôn trao dồi kiến thức chuyên môn, NL Th.NHH và sử dụng thành thạo các 

PP và kĩ thuật dạy học tích cực. 

- Tuyển chọn và xây dựng hệ thống TNHH cần thiết cho từng chương, từng khối. 

- Trước khi tiến hành TN trên lớp, GV cần có sự chuẩn bị nhất định để đảm 

bảo TN thành công. Và luôn suy nghĩ sáng tạo để cải tiến TN đem lại hiểu quả tốt 

nhất cho giờ dạy. 

- Tích cực đưa các nội dung đánh giá NL Th.NHH trong các bài kiểm tra. 

- Luôn tìm các biện pháp để phát triển NL thực hành cho HS trong từng mảng 

kiến thức, chú trọng những TN hay những bài tập TN có gắn liền với thực tiễn cuộc 

sống của HS có liên quan đến môn Hóa học. 

- Khuyến khích HS tìm hiểu về các TNHH thông qua các nguồn tài liệu khác 

nhua như sách, báo, mạng internet... 

- Tiến hành đánh giá thường xuyên sự phát triển NL thực hành của HS trong 

quá trình DHHH. 

Trên đây là kết quả nghiên cứu ban đầu của chúng tôi về mảng đề tài này. Do 

thời gian và kinh nghiệm còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những sai sót. 

Chúng tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp, đánh giá, nhận xét của các 

chuyên gia, các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp để đề tài có thể hoàn thiện hơn. 

Xin chân thành cảm ơn! 

107

TÀI LIỆU THAM KHẢO 

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (7/2017), Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông 

tổng thể. 

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể. 

3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn xây dựng các chuyên đề dạy 

học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 

4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra đánh giá kết 

quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong trường THPT. 

5. Nguyễn Đình Chi (1995), Lịch sử hóa học tập 1,2, Nxb Khoa học và kĩ thuật 

Hà Nội. 

6. Nguyễn Đức Chính (2008), Thiết kế và đánh giá chương trình giáo dục. Nxb 

Đại học quốc gia Hà Nội. 

7. Nguyễn Đức Chính, Đinh Thi Kim Thoa, Đào Thị Hoa Mai, Lê Thái Hƣng 

(2009), Đo lường và đánh giá trong giáo dục. Nxb Đại học quốc gia Hà Nội. 

8. Nguyễn Cƣơng (2007), Phương pháp dạy học hóa học. Nxb Đại học sư phạm. 

9. Nguyễn Cƣơng và các cộng sự (2012), Thí nghiệm thực hành phương pháp dạy 

học hóa học. Nxb Đại học sư phạm 

10. Nguyễn Mai Dung, Hoàng Văn Côi, Trần Trung Ninh, Nguyễn Đức Dũng 

(2010), Thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học Hóa học - tập 3, NXB ĐHSP. 

11. Trần Quốc Đắc (2007), Hướng dẫn thực hành hóa 11. Nxb Giáo dục. 

12. Cao Cự Giác (2010), Bài tập lý thuyết và thực nghiệm Hóa học vô cơ (tập 1), 

Nxb Giáo dục Việt Nam. 

13. Cao Cự Giác (2009), Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy và học 

hóa học, Nxb Giáo dục Việt Nam. 

14. Lê Thanh Hà (2007), Phát triển tư duy và rèn luyện năng lực thực hành hóa học 

cho học sinh thông qua dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11, Luận văn thạc sĩ 

khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

15. Nguyễn Thị Bích Hiền (2015), “Rèn luyện kĩ năng quan sát trong dạy học Hóa 

học nhằm phát triển tư duy cho học sinh”, Tạp chí Giáo dục (358). 

16. Nguyễn Thị Bích Hiền (2016), “Sử dụng bài tập để rèn kĩ năng quan sát cho HS 

nhằm phát triển tư duy trong dạy học Hóa học”, Tạp chí Giáo dục (376). 

17. Phạm Văn Hoan, Hoàng Đình Xuân (2016), “Phát triển cho học sinh trung học 

phổ thông năng lực vận dụng kiến thức và giải quyết vấn đề thông qua việc sử dụng 

thí nghiệm hóa học hữu cơ”, Tạp chí Giáo dục (393). 

108

18. Lý Huy Hùng, Cao Cự Giác (2016), “Thực trạng phát triển năng lực thực hành thí 

nghiệm hóa học cho sinh viên sư phạm Hóa ở trường đại học”, Tạp Chí Giáo dục (378). 

19. Bùi Quốc Hùng (2015), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập 

chương Cacbon – Silic (Hóa học 11) nhằm phát triển năng lực phát hiện và giải 

quyết vấn đề cho học sinh THPT, Luận văn thạc sĩ, Đại học Giáo Dục. 

20. Mai Thị Hƣơng (2008), Phát triển tư duy của học sinh qua hệ thống bài tập thí 

nghiệm hóa học, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – 

Đại học Quốc Gia Hà Nội . 

21. Nguyễn Thị Trúc Phƣơng (2010), Sử dụng thí nghiệm hóa học để tổ chức họat 

động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ 

khoa học giáo dục, trường Đại học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh. 

22. Nguyễn Thị Lan Phƣơng (2013), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập 

trắc nghiệm phần vô cơ nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học 

sinh trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học 

Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

23. Trần Thị Kim Phƣợng (2017), Sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột trong 

dạy học chương nhóm Oxi – Hóa học 10 nâng cao nhằm phát triển năng lực 

thực nghiệm hóa học cho học sinh, Luận văn thạc sĩ, Đại học sư phạm Hà Nội. 

24. Nguyễn Thị Phƣơng Thu (2007), Xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm nhằm 

phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh, Luận văn thạc sĩ khoa học 

giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

25. Ngô Quốc Triệu (2012), Nâng cao chất lượng sử dụng thí nghiệm trong dạy học 

hóa học phần vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản trung học phổ thông, Luận văn 

thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục - Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

26. Nguyễn Xuân Trƣờng và các cộng sự (2007), Hóa học 11, Sách giáo viên. Nxb Giáo dục. 

27. Nguyễn Phú Tuấn (2010), Thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học ở phổ 

thông, Nxb Đại học sư phạm. 

28. Lê Thị Tƣơi (2016), Phát triển năng lực thực hành thí nghiệm cho học sinh 

thông qua chương Nitơ – Photpho lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ 

khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội. 

29. Viện ngôn ngữ học (2000), Từ điển tiếng việt. Nxb từ điển Bách Khoa. 

30. Weinert, Franz E (2001), Đo lường hiệu suất trong các trường học. U Weinheim. 

Basel. 

109

PHỤ LỤC SỐ 1 

PHIẾU HỎI Ý KIÊN CỦA HỌC SINH 

(Phiếu này dùng vào mục đích nghiên cứu khoa học. Không sử dụng để đánh giá 

HS. Mong các e vui lòng trả lời các câu hỏi sau) 

Họ và tên :……………………..........Lớp 11.... Trường 

THPT..................................... 

Em hãy điền dấu (X) vào các ô vuông mà em cho là thích hợp để trả lời mỗi câu hỏi dưới đây. 

Câu1: Em có thích những giờ học Hóa học có sử dụng TN hóa học không? 

Mức độ 

Ý kiến 

Rất thích 

Thích 

Bình thường 

Không thích 

Câu 2: Em có suy nghĩ như thế nào về mức độ quan trọng của NL Th.NHH trong 

những giờ học Hóa học? 

Mức độ 

Ý kiến 

Rất quan trọng 

Quan trọng 

Ít Quan trọng 

Không quan trọng 

Câu 3: Khi tiến hành TN hóa học, em tham gia các hoạt động sau ở mức độ nào? 

Tiến hành các hoạt động 

Rất 

thường 

xuyên 

Thường 

xuyên 

Thỉnh 

thoảng 

Chưa 

bao 

giờ 

Tìm hiểu TN qua các nguồn thông tin( SGK, 

mạng internet, sách báo, thực tiễn cuộc sống). 

Lập kế hoạch tiến hành TN ở nhà ( lấy dụng cụ, 

hóa chất, cách tiến hành TN, chú ý để TN thành 

công, cách cải tiến TN). 

Quan sát, lựa chọn dụng cụ và hóa chất trước khi 

tiến hành TN. 

Tiến hành TN theo kế hoạch đã chuẩn bị 

110

Quan sát, ghi chép, giải thích, viết PTHH các hiện 

tượng xảy ra 

Nêu nhận xét và rút ra kết luận 

Suy nghĩ cách cải tiến TN thành công 

Chỉ quan sát bạn làm TN 

Câu 4: Khi gặp một TN hóa học khó, em sẽ tiến hành các biện pháp ở mức độ nào 

nào sau đây? 

Tiến hành các biện pháp Rất thường Thường Thỉnh Chưa 

xuyên xuyên thoảng bao giờ 

Suy nghĩ, mày mò tìm lời giải 

Hỏi trực tiếp GV tìm lời giải 

Thảo luận với bạn bè tìm lời giải 

Bỏ qua để làm TN dễ 

Bỏ qua cả TN dễ 

Câu 5: Sau khi làm TN hóa học em thấy NL Th.NHH của mình có tiến bộ không? 

Mức độ thay đổi như thế nào? 

Mức độ 

Ý kiến 

Có tiến bộ rõ rệt 

Có tiến bộ nhưng mà ít 

Không tiến bộ 

Câu 6: Em có thường xuyên được làm TN hóa học trong các gìờ học hóa học trên lớp không? 

Mức độ 

Ý kiến 

Rất thường xuyên 

Thường xuyên 

Thỉnh thoảng 

Chưa bao giờ 

Câu 7: Khi được tham gia thực hành theo nhóm trong các giờ học hóa trên lớp em 

có tham gia tích cực và hiệu quả không? 

Mức độ 

Ý kiến 

Tích cực, hiệu quả 

Tích cực, chưa hiệu quả 

Chưa tích cực 


Câu 8: Em có thường xuyên suy nghĩ cách cải tiến TN thành công sau khi đã tiến 

hành TN hay không? 

Mức độ 

Ý kiến 





Câu 9: Em có thích các dạng bài tập TN hóa học theo định hướng phát triển NL 

Th.NHH không? 

Mức độ 

Ý kiến 

Không hứng thú, mất thời gian, không hiệu quả cho vịêc học tập hóa học. 

Bình thường, không thấy khác biệt so với cách học khác. 

Hứng thú, hiểu bài tốt hơn, có hiệu quả trong việc học tập hóa học. 

Câu 10: Trong các bài kiểm tra, thầy cô có sử dụng bài tập TN hóa học theo định 

hướng phát triển NL Th.NHH học không? 

Mức độ 

Ý kiến 





Cảm ơn em đã đóng góp ý kiến. 


PHỤ LỤC 02 

PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN 

Xin thầy cô vui lòng cho biết ý kiến của mình và đánh dấu (X) vào nội dung mà 

các thầy cô lựa chọn. 

Câu 1: Thầy cô nhận thấy việc phát triển NL Th.NHH cho HS có tầm quan trọng như 

thế nào trong dạy học hóa học ở trường phổ thông? 

Mức độ 

Ý kiến 

Rất quan trọng 

Quan trọng 

Không quan trọng 

Câu 2: Theo thầy cô, NL Th.NHH của HS thầy cô đang dạy hiện nay đạt ở mức độ 

nào? 

Mức độ 

Ý kiên 

Tốt 

Khá 

Trung bình 

Yếu, kém 

Câu 3: Theo thầy cô, nếu phát triển NL Th.NHH sẽ đem lại lợi ích gì cho HS? 

Những lợi ích 

Ý kiến 

Gây hứng thú học tập cho HS 

Nâng cao tính tích cực, tự lực sáng tạo trong học tập của HS 

HS có phương pháp học tập (PP THHH) nên khắc sâu được bài học 

HS biết ứng dụng trong thực tiễn cuộc sống hàng ngày 

Những lợi ích khác 

Câu 4: Để phát triển NL Th.NHH cho HS có thể sử dụng biện pháp nào dưới đây và 

mức độ hiệu quả của các biện pháp đó? 

Biện pháp Rất hiệu quả Hiệu quả Không hiệu quả 

Sử dụng PPDH thuyết trình 

Sử dụng PPDH giải quyết vấn đề 

Sử dụng PPDH sử dụng đa phương tiện 

Sử dụng PPDH bàn tay nặn bột 

Sử dụng PPDH hợp tác 


Sử dung PPDH góc 

Sử dụng bài tập TN hóa học định 

hướng phát triển NL thực hành 

Sử dụng phương pháp đàm thoại 

Sử dụng TNHH 

Câu 5: Theo thầy cô, NL Th.NHH của HS hiện nay thể hiện ở mức độ nào? 

Biểu hiện Tốt Khá Kém 

Xác định mục tiêu TN 

Lựa chọn dụng cụ, hóa chất 

Dự đoán hiện tượng TN 

Tiến hành TN thành công 

Quan sát, nêu hiện tượng TN 

Giải thích hiện tượng TN, viết PTHH 

Rút ra nhận xét, kết luận 

Đề xuất cách cải tiến TN thành công 

Câu 6: Theo thầy cô, những lí do nào mà việc phát triển NL Th.NHH cho HS gặp khó 

khăn? 

Lý do 

Ý kiến 

GV chưa nắm rõ nội dung, yêu cầu của vấn đề phát triển NL Th.NHH cho 

HS 

Thời gian còn bị hạn chế 

HS chưa chủ động tích cực cũng như chưa hứng thú học tập 

GV chưa sử dụng thành thạo một số PPDH tích cực 

Chưa có sách về hệ thống TNHH định hướng phát triển NL Th.NHH cho 

HS 

Vì lý do khác 

Câu 7: Theo thầy cô, những dạng TNHH thường được sử dụng trong dạy học hóa học? 

Dạng TNHH 

Ý kiến 

TNHH do HS biểu diễn 

TNHH do GV biểu diễn 

TNHH mô phỏng 

Câu 8: Theo thầy cô, việc phát triển NL Th.NHH cho HS trong những giờ học nào? 

TNHH 

Ý kiến 


Nghiên cứu bài mới 

Luyện tập 

thực hành 

Dùng TNHH xây dựng bài tập TN hóa học 

Câu 9: Theo thầy cô, để hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS cần có những 

giải pháp nào? 

Giải pháp 

Ý kiến 

GV phải tích cực bồi dưỡng chuyên môn (đặc biệt NL Th.NHH) 

Phân bố lại chương trình (tăng số tiết thực hành) 

Trang bị đầy đủ cơ sở vật chất ( hóa chất, dụng cụ, thiết bị khác) 

Cải tiến TN thành công 

Kiểm tra đánh giá cần tăng nội dung đánh giá NL Th.NHH 

Tổ chức các cuộc thi về thực hành cho HS, GV 

Xin chân thành cảm ơn sự hợp tác của thầy cô! 

PHỤ LỤC 03: CÁC ĐỀ KIỂM TRA 

1. Đ 

ề kiểm tra trăc nghiệm khách quan 15 phút số 1 

I. Ma trận đề 

Mức độ nhận thức 

Nội dung kiến thức Nhận biết Thông hiểu Vận dụng Vận dụng cao 

Cacbon 1 câu (1đ) 1 câu (1đ) 

Hợp chất của cacbon 2 câu (2đ) 2 câu (2đ) 2câu (2đ) 2 câu (2đ) 

II. Nội dung đề kiểm tra 

TRƢỜNG THPT......... BÀI KIỂM TRA HÓA 11 

Năm học 2016 – 2017 

Thời gian: 15 phút 

Hãy chọn chữ cái A, B, C, D đứng trước câu trả lời đúng: 

Câu 1: Khi xét về khí cacbon đioxit, điều khẳng định nào sau đây là sai? 

A. Chất khí không màu, không mùi, nặng hơn không khí. 

B. Chất khí chủ yếu gây ra hiệu ứng nhà kính. 

C. Chất khí không độc, nhưng không duy trì sự sống. 


D. Chất khí dùng để chữa cháy, nhất là các đám cháy kim loại. 

Câu 2: Thứ tự thuốc thử để nhận biết 3 khí CO, CO 2 , SO 2 là 

A. dd Br 2 và Ca(OH) 2 . B. dd Br 2 và NaOH. 

C. dd Ca(OH) 2 và bột CuO. D. dd Ca(OH) 2 và Br 2 . 

Câu 3: Để điều chế CO 2 trong phòng thí nghiệm, người ta tiến hành như sau 

A. Cho dd HCl vào bột đá vôi. B. Cho dd H 2 SO 4 loãng vào bột đá vôi. 

C. Nung đá vôi ở nhiệt độ cao. D. Sục khí CO trong bột CuO nung nóng. 

Câu 4: Trong phòng thí nghiệm ta thường điều chế khí CO 2 từ CaCO 3 và dung dịch 

HCl (dùng bình kíp), do đó khí CO 2 thu được còn bị lẫn một ít khí hidro clorua và 

hơi nước. Để thu được CO 2 tinh khiết người ta cho sản phẩm lần lượt qua các dung dịch 

nào sau đây: 

A. NaOH và H 2 SO 4 đặc. B. H 2 SO 4 đặc và NaHCO 3 . 

C. NaHCO 3 và H 2 SO 4 đặc. D. H 2 SO 4 đặc và NaOH. 

Câu 5: Cho các phát biểu sau: 

(1) Khí cacbonic có thể tồn tại ở trạng thái khí, lỏng, rắn, là một loại khí phổ biến 

trong tự nhiên, là sản phẩm của các quá trình cháy, hô hấp. 

(2) Dùng khí CO 2 để dập tắt đám cháy của các kim loại. 

(3) Khí CO 2 được sử dụng nhiều trong ngành sản xuất nước giải khát và bia rượu 

vì tan tốt trong nước. 

(4) Khí CO 2 là nguyên nhân chính gây hiệu ứng nhà kính. 

(5) Trong công nghiệp khí CO 2 được điều chế từ các khí sinh ra khi lên men rượu 

bia, phân hủy chất béo, từ các khí thu được trong sản xuất hóa chất. 

Số phát biểu đúng là 

A.(1), (2), (5). B.(1), (3), (5) . 

C. (2), (3),(4). D. (1), (4), (5). 

Câu 6: Khi cho khí CO đi qua hỗn hợp CuO, FeO, Fe 3 O 4 , Al 2 O 3 và MgO, sau phản 

ứng chất rắn thu được là 

A. Al và Cu. B. Cu, Fe, Al 2 O 3 , MgO. 

C. Cu, Al và Mg. D.Cu, Fe, Al, MgO. 

Câu 7: Sục 4,48 lít khí CO 2 (đktc) qua 200ml dd Ca(OH) 2 0,75M. Sau phản ứng thu 

được m(g) kết tủa. Giá trị của m là 

A. 5gam. B. 10gam. C. 15gam. D. 20gam. 


Câu 8: Quan sát hình ảnh mô tả thí nghiệm chứng minh tính khử của cacbon. Hiện 

tượng thí nghiệm xảy ra khi cho mẩu giấy quỳ vào ống nghiệm đựng dd Ca(OH) 2 

rồi đun nóng là 

A. Giấy quỳ không chuyển màu. 

B. Giấy quỳ chuyển từ màu xanh sang không màu. 

C. Giấy quỳ chuyển từ hồng sang không màu. 

D. Giấy quỳ chuyển tù không màu sang màu hồng. 

Câu 9: Than hoạt tính được sử dụng trong mặt nạ phòng độc nhờ tính chất 

A. không tan trong nước của nó. B. Hấp 

thụ các chất khí, các mùi của nó. 

C. phi kim yếu của nó. D. Oxi 

hóa mạnh của nó. 

Câu 10: Cho các phản ứng sau: 

(1) B CaO + khí A (2) Khí 

A + Ca(OH) 2 B + H 2 O 

(3) Khí A + Ca(OH) 2 C 

Biết rằng khí A là hợp chất của cacbon. Các chất A, B, C lần lượt là 

A. CO 2 , CaCO 3 , Ca(HCO 3 ) 2 . B. CO 2 , Ca(HCO 3 ) 2 , CaCO 3 . 

C. CO, CaCO 3 , Ca(HCO 3 ) 2 . D. CO, Ca(HCO 3 ) 2 , CaCO 3 

Đáp án đề kiểm tra trắc nghiệm khách quan 15 phút số 1 

Câu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Đáp án D A A D D B B C B A 

1. Đ 

ề kiểm tra trăc nghiệm khách quan 15 phút số 2 

I. Ma trận đề 

Nội dung kiến thức 


Nhận biết Thông hiểu Vận dụng Vận dụng cao 

Cacbon và hợp chất của cacbon 1 câu (1đ) 2 câu (2đ) 1 câu (1đ) 1 câu (1đ) 

Silic và hợp chất của silic 1 câu (1đ) 1 câu (1đ) 2câu (2đ) 1 câu (1đ) 

II. Nội dung đề kiểm tra 

TRƢỜNG THPT......... BÀI KIỂM TRA HÓA 11 

Năm học 2016 – 2017 

Thời gian: 15 phút 


Hãy chọn chữ cái A, B, C, D đứng trước câu trả lời đúng: 

Câu 1: Khi sục khí CO 2 vào cặp chất nào đều thu được kết tủa? 

A. Ca(OH) 2 , NaOH. B. Ca(OH) 2 , Ba(OH) 2 . 

C. Ba(OH) 2 , KOH. D. Ba(OH) 2 , NaOH. 

Câu 2: Để khắc chữ lên thủy tinh người ta dựa vào phản ứng nào sau đây: 

A. SiO 2 + 2Mg 2MgO + Si B. SiO 2 + 2NaOH Na 2 SiO 3 + H 2 O 

C. SiO 2 + 4HF SiF 4 + 2H 2 O D. SiO 2 + Na 2 CO 3 Na 2 SiO 3 + CO 2 

Câu 3: Có 3 muối dạng bột NaHCO 3 , Na 2 CO 3 và CaCO 3 . Chọn hoá chất thích hợp 

để nhận biết mỗi chất 

A.Quỳ tím. B. Phenolphtalein. C. Nước và quỳ tím. D. HCl và quỳ tím. 

Câu 4: Các loại nước ngọt không khác nước đường là mấy chỉ có khác là có thêm 

khí CO 2 . Ở các nhà máy sản xuất nước ngọt, người ta dùng áp lực lớn để ép CO 2 

hòa tan vào nước. Sau đó nạp vào bình và đóng kín lại thì thu được nước ngọt. 

Trong những phát biểu sau: 

(1). Khi mở nắp áp suất bên ngoài thấp nên CO 2 lập tức bay vào không khí. 

(2). Khi uống nước ngọt vào dạ dày, dạ dày và ruột hấp thụ hết CO 2 . 

(3). Ở trong dạ dày nhiệt độ cao nên CO 2 nhanh chóng theo đường miệng thoát ra 

ngoài và mang bớt 1 lượng nhiệt trong cơ thể làm cho người ta có cảm giác mát mẻ. 

(4). CO 2 có khả năng kích thich nhẹ thành dạ dày tăng cường việc tiết dịch vị, giúp 

cho việc tiêu hóa. 

1. Phát biểu đúng là 

A. (1), (2), (3). B. (1), (2), (4). 

C. (1), (3), (4). D. (2), (3), (4). 

Câu 5: Silic phản ứng với dãy chất nào sau đây: 

A. CuSO 4 , SiO 2 , H 2 SO 4 (l). B. F 2 , Mg, NaOH. 

C. HCl, Fe(NO 3 ) 2 , CH 3 COOH. D. Na 2 SiO 3 , Na 3 PO 4 , NaCl. 

Câu 6: Cho hình vẽ bộ dụng cụ thí nghiệm. Hiện tượng thí nghiệm xảy ra là 

A. tạo kết tủa màu vàng. 

B. tạo dung dịch màu vàng. 

C. tạo kết tủa trắng keo. 

D. tạo dung dịch trong suốt. 

Câu 7: Na 2 SiO 3 có thể điều chế bằng cách nấu nóng chảy NaOH rắn với cát. Cứ 

50kg cát khô sản xuất được 97,6kg Na 2 SiO 3 . Hàm lượng SiO 2 trong cát là 

A. 9,6%. B. 69%. C. 6,9%. D. 96%. 


Câu 8: Cho 0,6mol CO 2 vào 250ml dd Ba(OH) 2 x mol/l thu được 78,8g kết tủa. 

Loại bot kết tủa, đun nóng nước lọc thu được m gam kết tủa. Giá trị của x và m là 

A. 4 và 5. B. 2 và 19,7. C. 2 và 39,4. D. 4 và 10. 

Câu 9: CO 2 không cháy và không duy trì sự cháy trong nhiều chất nên được dùng 

để dập tắt các đám cháy. Tuy nhiên CO 2 không dùng để dập tắt đám cháy nào sau 

đây? 

A. Đám cháy xăng dầu. B. Đám cháy magiê hoặc nhôm. 

C. Đám cháy nhà cửa, quần áo. D. Đám cháy khí ga. 

Câu 10: Thủy tinh chịu lực có thành phần theo khối lượng của các oxit như sau: 

13% Na 2 O; 11,7%CaO và 75,3% SiO 2 . Thành phần của loại thủy tinh này được 

biểu diễn dưới dạng công thức nào? 

A. 2Na 2 O.CaO.6SiO 2 . B. 6 Na 2 O.CaO.SiO 2 . 

C. Na 2 O.6CaO.SiO 2 . D. Na 2 O.CaO.6SiO 2 . 

Đáp án đề kiểm tra trắc nghiệm khách quan 15 phút số 2 

Câu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Đáp án B C C D B C A C B D 

Đề kiểm tra 45 phút 

I. Mục tiêu 

1. Kiến thức 

Kiểm tra được các kiến thức đã học trong chương: 

- Cacbon, silic và các hợp chất của chúng 

- Kiến thức liên quan đến TN, thực tế ngoài đời sống 


- Kiểm tra, đánh giá được các kĩ năng qua chương Cacbon – Silic. 

- Viết PTHH minh họa.cho PƯHH xảy ra. 

- Giải các bài toán liên quan đến cacbon – silic và hợp chất của chúng. 

- Giải thích một số hiện tượng tự nhiên, hiện tượng thực tế ngoài đời sống. 

3. Năng lực hình 

thành 

- NL Th.NHH. 

- NL vận dụng và khái quát hóa kiến thức. 

- NL vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống 

- NL tính toán hóa học. 

II. Nội dung kiểm tra 


- Cấu tạo, TCVL, TCHH, ứng dụng, điều chế của cacbon, silic. 

- Tính chất, ứng dụng, điều chế của các hợp chất cacbon, hợp chất của silic. 

- Kiến thức liên quan đến TNHH của chương cacbon – silic. 

- Kiến thức thực tiễn ngoài đời sống. 

III. Ma trận đề 


Nội dung kiến thức Nhận biết Thông hiểu Vận dụng 

Vận dụng ở 

mức cao hơn 

Tr.N TL Tr.N TL Tr.N TL Tr. N TL 

1. Cacbon và các hợp 

chất của cacbon 

2 câu 

(1đ) 

2 câu 

(1đ) 

3 câu 

(1,5đ) 

2. Silic và hợp chất của 

silic 

1 câu 

(0,5đ) 

1 câu 

(0,5đ) 

1 câu 

(0,5đ) 

Kiến thức liên quan đến 

1đ 1đ 0,5đ 

thí nghiệm thực hành 

Kiến thức liên quan đến 

1đ 1đ 0,5đ 

thực tiễn 

IV. Nội dung kiểm tra 

Phần 1: Trắc nghiệm (5 điểm) 

Chọn đáp án đúng trong các câu hỏi sau 

Câu 1: Nước đá khô (hay còn gọi là tuyết cacbonic) được điều chế từ khí CO 2 hoặc 

CO 2 hóa lỏng. Đây là các tác nhân lạnh ở thể rắn cung cấp hơi lạnh. Nước đá khô 

biến đổi trạng thái từ 

A. đá khô thăng hoa thành hơi, không qua trạng thái lỏng. 

B. đá khô chuyển trạng thái lỏng. 

C. đá khô chuyển trang thái lỏng rồi chuyển trạng thái hơi. 

D. Đá khô chuyển trạng thái lỏng rồi chuyển trạng thái rắn. 

Câu 2: Cho 7g hổn hợp 2 muối cacbonat của kim loại hoá trị II tác dụng với dd HCl thấy 

thoát ra V lít khí (đkc). Dung dịch cô cạn thu được 9,2g muối khan.Giá trị của V là 

120

A. 4,48 lít. B. 3,48 lít. C. 4,84 lí D. 8,43 lít. 

Câu 3: Quan sát thí nghiệm mô tả như hình vẽ trên, cho biết thứ tự các chất X, Y, Z 

tương ứng là 


B. CO, Al 2 O 3 , CO 2 . 

C. CO 2 , Al 2 O 3 , CO. 


Câu 4: Người ta thường dùng cát ( SiO 2 ) làm khuôn đúc kim loại. Để làm sạch 

hoàn toàn những hạt cát bám trên bề mặt các vật dụng làm bằng kim loại có thể 

dùng dung dịch nào sau đây? 

A. Dung dịch HCl. C. Dung dịch HF. 

B. Dung dịch NaOH loãng. D. Dung dịch H 2 SO 4. 

Câu 5: Khi nấu cơm không may bị khê thì người ta thường cho vào nồi cơm một 

mẩu than củi là vì 

A. Than củi cứng, khả năng hấp phụ tốt làm cho cơm đỡ mùi khê. 

B. Than củi mềm, xốp, khả năng hấp phụ kém. 

C. Than củi có cấu trúc tứ diện, khả năng hấp phụ kém. 

D. Than củi mềm, xốp, khả năng hấp phụ tốt làm cho cơm đỡ mùi khê. 

Câu 6: Kim cương và than chì là các dạng: 

A. đồng hình của cacbon B. đồng vị của cacbon. 

C. thù hình của cacbon D. đồng phân của cacbon. 

Câu 7: Cacbon và silic đều có tính chất nào sau đây giống nhau : 

A. Đều phản ứng được với NaOH. B. Có tính khử và tính oxi hóa. 

C. Có tính khử mạnh. D. Có tính oxi hóa mạnh. 

Câu 8: Cho 16g hỗn hợp silic và than tác dụng với lượng dư dung dịch NaOH đặc, 

đung nóng. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thấy thoát ra 11,2 lít khí ở đktc. 

Thành phần phần trăm khối lượng của cacbon trong hỗn hợp ban đầu là 

A. 65,52%. B. 56,52%. C. 56,25%. D. 65,25%. 

Câu 9: Cho 4 chất rắn NaCl, Na 2 CO 3 , CaCO 3 , BaSO 4 . Chỉ dùng thêm một cặp chất 

nào dưới đây để nhận biết 

A. H 2 O và CO 2 . B. H 2 O và NaOH. 

C. H 2 O và HCl. D. H 2 O và BaCl 2 . 

Câu 10: Hỗn hợp X gồm sắt và oxit sắt có khối lượng 5,92g. Cho khí CO dư đi qua 

hỗn hợp X đun nóng. Khí sinh ra sau phản ứng cho tác dụng với dung dịch Ca(OH) 2 

dư được 9g kết tủa. Khối lượng sắt thu được là 

121

A. 4,48g. B. 3,48g. C. 4,84g. D. 5,48g. 

Phần 2: Tự luận (5 điểm) 

Câu 1 (2 điểm): Ngất xỉu hàng loạt tại Big C là do hàng nghìn xe máy cùng nổ 

Ngày 14/3/2015, tại Big C The Garden có khoảng 4000 người tham dự sự kiện, tăng 

gấp 5 lần so với ngày thường. Khi kết thúc sự kiện, hàng nghìn người nổ máy xe 

trong tầng hầm ra về. Lượng khí thải của hàng nghìn xe này bị hút lên thang cuốn 

đã gây ra ngạt khí làm cho hàng loạt nhân viên và khách hàng tại siêu thị bị choáng và 

ngất xỉu. 

Theo Giáo sư Nguyễn Văn Khôi – Viện Hóa học Việt Nam, khí thải ôtô, xe máy là 

một loại khí mà khi tiếp xúc với quá nhiều có thể gây ngộ độc nhanh. Đây cũng 

đang được cho là nguyên nhân chính khiến hàng chục người ngộ độc ở khu mua 

sắm Big C The Garden. 

(Trích bài báo trang http://news.zing.vn/ngat-khi-co-the-gay-tu-vong-khong-kip-trotay-post521000.html) 

Hãy đọc đoạn thông tin trên và trả lời các câu hỏi sau: 

1. Theo em, loại khí nào đã gây ra cho hàng chục người ngộ độc ở khu mua sắm 

Big C The Garden? Vì sao khi tiếp xúc quá nhiều với khí này sẽ bị choáng ngất xỉu 

và có thể dẫn đến tử vong? 

2. Ngoài nguyên nhân gây ra sự việc trên, còn có các nguyên nhân nào có thể 

có nguy cơ gây ngộ độc khí trên trong đời sống? Em hãy đưa ra những khuyến cáo 

để mọi người phòng tránh được nguy cơ này? 

sCâu 2: (3 điểm) Quan sát hình vẽ bộ dụng cụ dùng để điều chế và thử tính chất của 

một chất khí X 

Thí nghiệm điều chế và thử tính chất một chất khí X 

a. Khí qua ống dẫn (1) và khí đi qua ống dẫn (2) lần lượt 

là các khí gì? 

b. Vai trò của dung dịch NaHCO3 bão hòa trong thí 

nghiệm trên là gì? Có thể thay dung dịch NaHCO3 

bằng dung dịch nào khác nữa? 

c. Sau khi khí qua ống dẫn (2) vào ống nghiệm chứa 1ml nước và mẩu giấy quỳ tím 

có hiện tượng gì xảy ra? Giải thích hiện tượng xảy ra? 

d. Nếu đem ống nghiệm trên đun nóng thì có hiện tượng gì? Giải thích hiện tượng xảy ra? 

e. Có thể dùng thay axit HCl bằng axit H 2 SO 4 để điều chế khí (2) được không? 

Đáp án đề kiểm tra 45 phút 

1.Trắc nghiệm: (5 điểm) 

122

Mỗi câu làm đúng được 0.5 điểm. 

Câu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Đáp án A A D C D C B C C A 

2. Tự luận: (5 điểm) 

Câu 1: (2 điểm) 

Câu hỏi 1: 

- Loại khí đã gây ra cho hàng chục người ngộ độc ở khu mua sắm Big C The 

Garden là cacbon monoxit (CO). (0.5đ) 

- Cacbon monoxit (CO): Loại khí độc, làm giảm quá trình chuyển oxi đến các tế bào của 

máu (CO kết hợp với hemoglobin Hb trong máu tạo HbCO gây thiếu máu dữ dội). (0.5đ) 

Câu hỏi 2: 

- Các trường hợp có thể gây ra tình trạng ngộ độc khí CO trong phòng kín: 

+ Đốt than sưởi trong phòng kín, thiếu khí sinh ra khí độc CO là nguyên nhân gây ngộ độc. 

+ Các loại máy nổ như xe máy, xe ô tô, máy phát điện khi hoạt động sẽ thải ra khí CO 

sinh ra từ khí thải động cơ. Đã có rất nhiều trường hợp tử vong do nổ máy phát điện 

trong nhà, nổ máy ô tô trong nhà 

+ Hoa, cây xanh trong phòng kín về đêm sẽ hấp thu O2 và thải CO2. Chất đầy hoa 

trong phòng ngủ có thể khiến bạn tử vong vì thiếu dưỡng khí. (0.5đ) 

- Khuyến cáo cách phòng chống ngạt khí CO 

+ Không để xe hơi hoặc xe máy nổ máy trong gara, trong nhà ngay cả khi mở cửa. 

+ Không đặt máy phát điện trong nhà, hay ở gầm sàn nhà. Nên nhớ rằng dù mở các 

cửa chính và cửa sổ hoặc dùng quạt vẫn không ngăn ngừa khí CO tích tụ trong nhà. 

Máy phát điện phải để cách xa cửa sổ và cửa chính đang mở. 

+ Không đốt than, củi, không ủ bếp than trong nhà, trong lều, trong xe đóng kín cửa. 

+ Không dùng khí đốt, lò nướng hoặc máy sấy để sưởi ấm. 

+ Không sử dụng thiết bị đốt khí gas không có thông hơi trong phòng kín hoặc trong 

phòng ngủ. 

+ Định kỳ kiểm tra thiết bị an toàn của bếp gas, lò sưởi. (0.5đ) 

Câu 2: (3 điểm) 

Khí qua ống (1) là hỗn hợp CO 2 và HCl. Ống (2) là CO 2 . (0.5đ) 

a. Vai trò của NaHCO 3 để làm sạch khí CO 2 . Khí CO 2 sinh ra trong thí nghiệm trên 

thường lẫn khí HCl nên để loại bỏ khí HCl ra khỏi hỗn hợp người ta thường dùng 

NaHCO 3 bão hòa. Có thể thay bằng Na 2 CO 3 bão hòa. (0.5đ) 

b. Sau khi khí qua ống dẫn (2) vào ống nghiệm có chứa 1ml nước và giấy quỳ thì 

giấy quỳ chuyển sang màu hồng vì tạo ra môi trường axit yếu. 

123

PTHH CO 2 + H 2 O ⇌ H 2 CO 3 (0.75đ) 

c. Khi đun nóng ống nghiệm, giấy quỳ mất màu. Do phản ứng nghịch xảy ra tạo ra CO 2 . 

PTHH H 2 CO 3 ⇌ CO 2 + H 2 O (0.75đ) 

d. Không nên thay axit HCl bằng axit H 2 SO 4 . Vì sản phẩm tạo CaSO 4 ít tan, bám 

lấy CaCO 3 sẽ ngăn cản sự tiếp xúc của CaCO 3 với dung dịch. 

PTHH CaCO 3 + H 2 SO 4 → CaSO 4 + CO 2 + H 2 O (0.5đ) 

124

ĐẶT VẤN ĐỀ 

Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, dịch vụ logistics ngày càng khẳng định 

được tầm quan trọng của mình trong lưu thông hàng hoá với sự phát triển không chỉ 

về số lượng mà còn cả chất lượng. Để kinh doanh loại hình dịch vụ này thương nhân 

phải đáp ứng những điều kiện nhất định nhằm hạn chế tình trạng có nhiều chủ thể 

kinh doanh nhưng chất lượng dịch vụ không đảm bảo. 

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 

1. Khái quát về dịch vụ logistics 

Dịch vụ logistics là hoạt động thương mại, theo đó thương nhân tổ chức thực 

hiện một hoặc nhiều công việc bao gồm nhận hàng, vận chuyển, lưu kho, lưu bãi, làm 

thủ tục hải quan, các thủ tục giấy tờ khác, tư vấn khách hàng, đóng gói bao bì, ghi ký 

mã hiệu, giao hàng hoặc các dịch vụ khác có liên quan đến hàng hoá theo thoả thuận 

với khách hàng để hưởng thù lao. 

Theo Điều 234, Luật thương mại năm 2005, điều kiện kinh doanh dịch vụ 

logistics là: “Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics là doanh nghiệp có đủ điều 

kiện kinh doanh dịch vụ logistics theo quy định của pháp luật”. Như vậy, thương 

nhân muốn kinh doanh dịch vụ logistics phải đáp ứng được điều kiện là doanh nghiệp 

có đủ điều kiện kinh doanh theo pháp luật mà cụ thể tuân theo những quy định chung 

tại chương II, Luật doanh nghiệp năm 2005 về “Thành lập và đăng ký doanh nghiệp”. 

Để cụ thể hoá khoản 2, Điều 234, Luật thương mại 2005, Nghị định số 

140/2007/NĐ-CP đã xác định các điều kiện kinh doanh dịch vụ này thông qua việc 

phân nhóm các dịch vụ logistics, trong đó có các điều kiện chung áp dụng cho tất cả 

các nhóm dịch vụ và có những điều kiện áp dụng cho từng nhóm dịch vụ. 

2. Điều kiện chung kinh doanh dịch vụ logistics 

Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics phải là các doanh nghiệp có đăng ký 

kinh doanh hợp pháp theo pháp luật Việt Nam, tức là chỉ có các doanh nghiệp theo

quy định của Luật doanh nghiệp 2005 mới được phép kinh doanh dịch vụ này. Nghị 

định 140 hạn chế đối với thương nhân là hộ gia đình nhằm tránh những thành phần 

kinh tế nhỏ lẻ tham gia kinh doanh dịch vụ này. 

Như vậy, thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics chỉ có thể tồn tại dưới hình 

thức công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh hoặc doanh 

nghiệp tư nhân. Và tồn tại dưới hình thức nào thì phải đáp ứng điều kiện của pháp luật 

về hình thức ấy. Ví dụ: Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics tồn tại dưới hình 

thức công ty cổ phần thì đầu tiên cũng phải là doanh nghiệp, trong đó vốn điều lệ 

được chia làm nhiều phần bằng nhau và cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân, có số 

lượng cổ đông tối thiểu là ba, không hạn chế tối đa… Các doanh nghiệp (có thể là liên 

doanh, 100% vốn Nhà nước) phải được cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh 

(hoặc Giấy phép đầu tư) tại cơ quan có thẩm quyền theo các quy định của pháp luật 

doanh nghiệp và đầu tư Việt Nam mới được phép kinh doanh dịch vụ logistics. 

Đối với thương nhân nước ngoài khi tham gia kinh doanh dịch vụ logistics tại 

Việt Nam, ngoài việc đáp ứng các điều kiện chung, còn phải đáp ứng các điều kiện cụ 

thể về góp vốn, tỉ lệ góp, hình thức tồn tại và các điều kiện khác. Đồng thời, phải tuân 

thủ các cam kết của Việt Nam về mở cửa thị trường kinh doanh dịch vụ logistics khi 

gia nhập WTO. 

3. Các điều kiện áp dụng riêng đối với từng nhóm dịch vụ 

Nhóm các dịch vụ logistics chủ yếu (khoản 1, Điều 4, Nghị định 140): Để kinh 

doanh được nhóm dịch vị logistics chủ yếu đòi hỏi doanh nghiệp phải có đủ phương 

tiện, thiết bị, công cụ đảm bảo tiêu chuẩn an toàn, kĩ thuật và có đội ngũ nhân viên 

đáp ứng yêu cầu theo quy định tại khoản 2, Điều 5, Nghị định 140. Các phương tịên, 

thiết bị, công cụ ở đây là xe nâng hạ hàng hoá, dây chuyền, băng tải, phương tiện 

đóng gói mã hàng hoá, hệ thống đường ống, đèn chiếu sáng… đặc biệt là phải có đội 

ngũ nhân viên được đào tạo đáp ứng nhu cầu công việc, tức là phải đáp ứng các yêu

cầu về trình độ, năng lực, chuyên môn nghiệp vụ và kiến thức pháp luật trong nước 

cũng như pháp luật quốc tế. 

Nhóm các dịch vụ logistics liên quan đến vận tải (khoản 2, Điều 4): Để kinh 

doanh được nhóm các dịch vụ liên quan đến vận tải đòi hỏi các doanh nghiệp phải 

tuân thủ các điều kiện về kinh doanh vận tải theo quy định của pháp luật Việt Nam. 

Như vậy, ngoài các quy định của Luật thương mại 2005, Nghị định 140 muốn các chủ 

thể kinh doanh dịch vụ logistics liên quan đến vận tải phải tuân thủ các văn bản pháp 

luật chuyên ngành. Tuy nhiên, việc dành riêng một điều luật để đề cập đến điều kiện 

kinh doanh đối với thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics liên quan đến vận tải 

cho thấy Nghị định chưa bao quát được hết hoạt động dịch vụ logistics mà mới chỉ 

chuyên về lĩnh vực vận tải. Điều này xuất phát từ tính phức tạp của hoạt động dịch vụ 

logistics bao gồm nhiều loại hình, nhiều công đoạn mang tính kĩ thuật, điều này cũng 

có nghĩa vẫn còn nhiều hoạt động trong chuỗi dịch vụ logistics mà Nghị định chưa đề 

cập đến. 

Nhóm các dịch vụ logistics liên quan khác (khoản 3, Điều 4): Ngoài việc đáp 

ứng các điều kiện chung, đối với thương nhân nước ngoài khi tham gia kinh doanh 

loại hình dịch vụ này sẽ phải đáp ứng các điều kiện tại khoản 2, Điều 7. 

KẾT THÚC VẤN ĐỀ 

Có thể nói mặc dù pháp luật đã quy định cụ thể các điều kiện kinh doanh dịch 

vụ logistics tuy nhiên trên thực tế vẫn còn những hạn chế nhất định trong việc hiểu và 

áp dụng pháp luật. chính vì vậy, cần sớm có những hướng dẫn cụ thể và quy định 

nhằm hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này.

Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương cacbon – silic hóa học 11 trung học phổ thông

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?