KLK Gesprek_Maart 2018

6 Aktueel
KLK Gesprek
Jou verbeelding werk oortyd
Cobus Booysen
Bestuurder: Menslike Hulpbronne
DIE MENSLIKE BREIN is ‘n natuurlike
wonder. Dit skep elke dag meer as
50 000 gedagtes en elke sekonde meer as
100 000 chemiese reaksies. Met hierdie
kapasiteit sou mens dink dat jou oordeel
baie akkuraat sal wees, maar dit is alles
behalwe die geval.
Ons oordele is dikwels onakkuraat omdat ons
brein staat maak op kognitiewe vooroordele
eerder as op werklike feite. Kognitiewe vooroordeel
is die geneigdheid om irrasionele
oordele in vaste patrone te maak.
Navorsers het bewys dat kognitiewe vooroordele
choas veroorsaak:
• Die Universiteit van Queensland het in ‘n
studie bevind dat blonde dames gemiddeld
7% hoër salarisse as rooi koppe en
donkerkoppe verdien.
• ‘n Ander studie het bevind dat mense
met ‘n meer volwasse gesigsuitdrukking
beter loopbaansukses as mense met
‘n “baba”-gesig ervaar. Babagesigte
is mense met kleiner kakebene, wyer
wangbene en groter oë.
• Aan die Universiteit van Yale in Amerika het
‘n studie bevind dat vroulike weten skaplikes
nie net verkies om mans aan te stel
nie, maar hul boonop tot R60 000 per jaar
meer as vroulike wetenskaplikes betaal.
Dit is hoogs onwaarskynlik dat die mense in
die onderskeie navorsingsvelde blonde dames
werklik meer sal betaal, of dat mense met
volwasse gesigte beter loopbaangeleenthede e
sal kry of dat manlike wetenskaplikes meer er
dikwels en teen hoër vergoeding aangestel sal
word. Ons onbewuste vooroordele is dikwels
so sterk dat dit ons daartoe lei.
Hoe lyk hierdie kognitiewe
vooroordele?
Afleidingseffek: Jy glo jy het twee
keuses, maar jy hou ‘n derde keuse voor
om die tweede keuse meer aanvaarbaar
te maak. Byvoorbeeld: Jy besoek KLK Auto
en kyk na gebruikte motors. Jy oorweeg
twee motors; een van R45 000 en een van
R60 000. Die een van R60 000 is bietjie
te duur vir jou, maar die verkoopsman wys
jou ‘n ander voertuig van R80 000 (buit jou
afleidingsvooroordeel uit). Skielik lyk die motor
van R60 000 nie meer so duur nie.
Effek van emosie: Die tendens om besluite
op emosie te baseer. Volgens ‘n studie aan die
Shukutoku Universiteit, Japan, het deelnemers
‘n siekte wat 1 286 mense uit elke 10 000
laat sterf as gevaarliker gesien as ‘n siekte wat
24,14% dodelik is (ongeag dat die dodetal
by laasgenoemde byna twee maal hoër is).
Mense reageer emosioneel op die getal en
nie die persentasie nie.
Beginselbydraefout: Dit is die tendens
om gedrag aan iemand se persoonlikheid te
koppel. Byvoorbeeld, mense koppel maklik
swak werksprestasie aan luiheid, maar daar
kan ander verduidelikings daarvoor wees.
Dalk kry die persoon projekte waarvoor daar
geen passie bestaan nie, óf hy beleef moeilike
huislike omstandighede. Of die fisiese omstan
dighede in die werk is sodanig dat die
persoon net nie kan presteer nie.
“Gedagtemeter”-effek: Ons denke stel
ons in staat om werklike emosies te voel. Dit is
hoe akteurs hulself in vreeslike omstandighede
kan inleef, soos die dood van ‘n geliefde. Net
so kan ons positiewe denke skep wat ons in
staat stel om positiewe emosies te ervaar.
Bevestigingsvooroordeel: Dit is die
tendens om inligting te selekteer wat ons
bestaande oortuigings ondersteun. Met
ander woorde, ons vorm eers ‘n opinie en
soek dan inligting of bewyse wat hierdie
opinie ondersteun, eerder as om ons
opinie met feite te ondersteun.
Konserwatiewe vooroordeel: Dit lei
mense om te glo dat bestaande inligting
belangriker is as nuwe inligting. Moenie vinnig
wees om iets wat radikaal of anders is te
verwerp nie; dit is gewoonlik goeie idees.
Volstruiseffek: Volstruise steek hul koppe
in die sand wanneer hulle bang is. Dit beskryf
ons tendens om weg te skram van dreigende
probleme. Ons druk nie ons koppe letterlik in
die sand nie, maar kon net sowel. Wanneer
daar probleme opduik, is ons geneig om
hierdie probleme weg te stoot eerder as om
dit aan te pak.
Reaksie-optrede: Die tendens om te
reageer op reëls en regulasies deur ons
vryheid uit te oefen. Die beste voorbeeld
is kinders met “oordraende” ouers. Sê
aan tieners om te doen wat jy sê omdat jy
so sê en waarskynlik gaan hulle jou reëls
begin verbreek. Werknemers wat voel hulle
word onregverdig behandel sal waarskynlik
begin om langer etenstye te neem, weens
“siekte”meer afwesig te wees en selfs van
die maatskappy begin steel.
Stralekrans-effek: Dit ontstaan wanneer
iemand ‘n goeie eerste indruk maak en
daardie indruk blywend is. Dit is veral baie
opvallend met die toekenning van punte
deur onderwysers en dosente. Wanneer
‘n skolier of student se eerste opdrag
uitstekend is, bestaan die geneigdheid om
aan te hou om goeie punte toe te ken, al
regverdig die kwaliteit van werk dit nie altyd
nie. Hierdie selfde optrede gebeur by die
werk en in persoonlike verhoudinge.
Horing-effek: Die teenoorgestelde van
die stralekrans-effek. Wanneer jy aan die
begin swak presteer, dan kry jy maklik ‘n
etiket van swak presteerder en hoe hard jy
ook al werk, die persepsie bly jou by. Dit
is veral toesighouers en bestuurders wat
maklik ander mense oordeel wat sukkel
om die goeie werk wat gedoen word, raak
te sien en erkenning daarvoor te gee.
Beplanningsdwaling: Die tendens om te
dink ons kan dinge vinniger doen as wat ons
in werklikheid kan. Dit lei dikwels tot on voltooi
de werk en veroorsaak dat te veel beloftes
ge maak en te min werk afgehandel word.
Trein-effek: Doen wat al die ander mense
doen. Dit skep ‘n tipe groepsdenkrigting,
waar mense met die eerste idee weghardloop
instede daarvan om ander opsies ook te ondersoek.
Dit bevestig dat ons daarvan hou om
besluite te neem wat goed voel, al is dit ook
swak alternatiewe.
Vooroordeel-blindekol: Indien jy voel dat
jy jou vooroordele baas geraak het, hou in
ge dagte dat jy dalk die vooroordeel-blindekol
mag ondervind. Dit is die geneigdheid om
ander mense se vooroordele raak te sien,
maar nie jou eie nie.
Samevatting
Die erkenning en verstaan van jou eie vooroordele
stel jou in staat om meer objektief
te dink en meer effektief met ander mense
te kommunikeer.
(Erkenning aan dr Travis Bradbury)