CDJA Interuptie 1 2018

Gemeenteraadsverkiezingen
Het Wiv-referendum
Tekst Jacob van de Beeten
Zoals iedereen weet zijn de aanstaande
gemeenteraadsverkiezingen van een bij -
zonder karakter. Er worden niet alleen nieuwe
gemeenteraadsleden gekozen, maar ook wordt
de Nederlandse bevolking geraadpleegd over
de vernieuwde Wet op de Inlichtingen- en
Veiligheidsdiensten, in de volksmond ook wel
de ‘sleepwet’ genoemd. Deze volksraadpleging
raakt op twee manieren aan de kern van onze
democratie: ten eerste heeft zij betrekking op
de rol van ‘het volk’ binnen de democratische
rechtsstaat. Ten tweede gaat zij over de vraag
in hoeverre de overheid inbreuk mag maken
op de fundamentele vrijheden van haar bevolking.
Beide thema’s worden hieronder
nader beschouwd.
1. Referenda zijn onverenigbaar
met representatieve democratie
‘Ja en nu zeg je “ik ben tegen referenda”, ja ik
ook … maar f*ck dat even!’ Met deze niet mis
te verstane bewoordingen geeft Arjen Lubach
het startsein voor het referendum over de
vernieuwde Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten
(Wiv). Al geruime tijd is een groep
studenten uit Amsterdam bezig om de vereiste
300.000 handtekeningen te halen, maar pas
nadat Lubach zich laat horen begint het storm
te lopen. Binnen no time is het vereiste aantal
handtekeningen binnen en is het raadgevende
referendum een feit. Deze episode laat duidelijk
zien waarom christendemocraten het referendum
op principiële gronden afwijzen: zij is niets
meer dan een demagogisch instrument van de
media-elite, die een kleine groep in staat stelt
te claimen dat zij namens ‘het volk’ spreekt.
Dit ondermijnt de representatieve democratie.
De kracht van de representatieve democratie
schuilt in het feit dat niemand het laatste
woord heeft over wat de ‘volkswil’ is en hoe
deze in beleid moet worden vertaald. Eenieder
die claimt namens het volk te spreken kan er
op rekenen dat een institutie, belangengroep
of medeburger hem of haar zal tegenspreken.
Wilders ondervond dit bijvoorbeeld toen hij
over een ‘nepparlement’ sprak (en daarmee
impliceerde zelf wel echt te weten wat ‘het volk’
zogenaamd zou willen). Van alle kanten werd
hij tegengesproken en moest hij zich verantwoorden.
De fundamentele tekortkoming van
het (raadgevend) referendum is dat zij het proces
van spraak en tegenspraak ondermijnt. Een
raadpleging van de kiezers over een specifiek
onderwerp licht dat onderwerp uit het politieke
proces van geven en nemen, compromissen
sluiten en verantwoording nemen voor het
gekozen beleid. Het zogenaamde ‘volk’ dat
via een referendum haar stem laat horen kan
nooit als gesprekspartner dienen. Een amorfe
meerderheid van kiezers kan antwoorden,
noch zich verantwoorden.
Hetzelfde geldt voor de drijvende krachten
achter referenda, in dit geval Arjen Lubach en
de studentengroep, want die hoeven zich helemaal
niet te verantwoorden over de uitslag
van het referendum en over de vraag of, en zo
ja hoe, de uitslag in concreet beleid omgezet
moet worden. Natuurlijk betoog ik niet dat
burgers zich afzijdig moeten houden van de
werkzaamheden van de Tweede Kamer –
het is juist goed als wetgeving onderwerp van
discussie is in het publieke debat en burgers
actief worden aangemoedigd om kritisch op
hun vertegenwoordigers te zijn. Het referendum
is hiertoe echter niet het juiste middel,
omdat zij alleen wordt gebruikt om tegen bestaande
instituties aan te schoppen, zonder
met alternatieven of constructieve kritiek te
komen. Het is daarom zonder meer juist dat
de christendemocratie zich vanouds tegen
vormen van directe democratie gekeerd heeft.
Des te merkwaardiger is de zwabberende
houding van de Tweede Kamerfractie van
het CDA op dit onderwerp. Ten tijde van het
‘Oekraïne-referendum’ stelde de fractie de
uitslag van het raadgevende referendum per
definitie te respecteren, terwijl nu op voorhand
werd gesteld dat er absoluut niks met de uitslag
zou worden gedaan. Beide keren zat de
fractie fout. In eerste instantie, omdat Kamerleden
volgens de Grondwet zonder last stemmen.
Zij kunnen zich dus niet op voorhand
laten binden, ook niet door een volksraadpleging.
In tweede instantie, omdat het raadgevend
referendum – vooralsnog – onderdeel
van ons staatsbestel is. Zolang de bevolking
de mogelijkheid heeft om via een referendum
raad te geven aan haar vertegenwoordigers,
moeten volksvertegenwoordigers deze raad
serieus nemen. Dat geldt dus ook voor het
referendum over de ‘sleepwet’. →
GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN
—
13